Uygarlik Tarihi-1

8/20/2019 Uygarlik Tarihi-1

1/434

T.C. ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ YAYINI NO: 2265

AÇIKÖ⁄RET‹M FAKÜLTES‹ YAYINI NO: 1262

UYGARLIK TAR‹H‹

Yazarlar

Doç.Dr. Handan AYDIN (Ünite 1)

Doç.Dr. Hakan S‹VAS (Ünite 2-4)

Ö¤r.Gör. Ali Fuat YILMAZEL (Ünite 5) Doç.Dr. Elif U⁄URLU ÖZER (Ünite 6)

Doç.Dr. Ahmet Tolga TEK (Ünite 7)

Yrd.Doç.Dr. Nilgün ELAM (Ünite 8,9)

Yrd.Doç.Dr. Hayrettin PINAR (Ünite 10)

Yrd.Doç.Dr. Sema ALTUNAN (Ünite 11,12)

Yrd.Doç.Dr. Sedat B‹NGÖL (Ünite 13)

Doç.Dr. Zafer KOYLU (Ünite 14)

Editör

Prof.Dr. Taciser S‹VAS

ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹


2/434

Bu kitab›n bas›m, yay›m ve sat›fl haklar› Anadolu Üniversitesine aittir.“Uzaktan Ö¤retim” tekni¤ine uygun olarak haz›rlanan bu kitab›n bütün haklar› sakl›d›r.

‹lgili kurulufltan izin almadan kitab›n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay›t veya baflka flekillerde ço¤alt›lamaz, bas›lamaz ve da¤›t›lamaz.

Copyright © 2011 by Anadolu University All rights reserved

No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmittedin any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without

permission in writing from the University.

UZAKTAN Ö⁄RET‹M TASARIM B‹R‹M‹

Genel KoordinatörProf.Dr. Levend K›l›ç

Genel Koordinatör Yard›mc›s›Doç.Dr. Müjgan Bozkaya

Ö¤retim Tasar›mc›s›Dr. Kadriye Uzun

Grafik Tasar›m YönetmenleriProf. Tevfik Fikret Uçar

Ö¤r.Gör. Cemalettin Y›ld›zÖ¤r.Gör. Nilgün Salur

Dil Yaz›m Dan›flman›Okt. Esin Gürrer

Ölçme De¤erlendirme SorumlusuUzm.Ö¤r.Gör. Dilek Polat

Kitap Koordinasyon BirimiDoç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür

Kapak DüzeniProf. Tevfik Fikret Uçar

Dizgi

Aç›kö¤retim Fakültesi Dizgi Ekibi

Uygarl›k Tarihi

ISBN978-975-06-0939-8

2. Bask›

Bu kitap ANADOLU ÜN‹VERS‹TES‹ Web-Ofset Tesislerinde 9.000 adet bas›lm›flt›r.ESK‹fiEH‹R, A¤ustos 2013


3/434

‹çindekiler

Önsöz ............................................................................................................ xiii

Dünyan›n Oluflumu ve Tarih Öncesi Ça¤lar......................... 2EVREN, DÜNYA VE CANLILARIN OLUfiUMU............................................. 3

Primatlar ve ‹lk Homininler.......................................................................... 5ÜÇ ÇA⁄ S‹STEM‹ VE TAR‹H ÖNCES‹ ÇA⁄LAR.......................................... 7Tarihleme Yöntemleri ................................................................................... 7

PALEOL‹T‹K ÇA⁄ (G.Ö 2.500.000-12.000).................................................. 8 Alt Paleolitik Dönem (G.Ö 2.500.000-200.000) ........................................... 8

Homo Habilis .......................................................................................... 8Homo Erectus ........................................................................................ 9

Homo Heidelbergensis ........................................................................... 11Orta Paleolitik Dönem (G.Ö 200.000-40.000) ............................................. 11

Homo Neanderthalensis ......................................................................... 11Üst Paleolitik Dönem (G.Ö 40.000-12.000) ................................................. 12

Homo Sapiens ......................................................................................... 12Sanat›n Do¤uflu ....................................................................................... 13

MEZOL‹T‹K (EP‹PALEOL‹T‹K) ÇA⁄ (G.Ö 12.000-10.000).......................... 15Mezolitik ....................................................................................................... 15Epipaleolitik................................................................................................... 16NEOL‹T‹K ÇA⁄ (‹.Ö. 10.000-5.500) ............................................................. 16Çanak Çömleksiz Neolitik Ça¤..................................................................... 17

Tar›m........................................................................................................ 17Hayvanlar›n Evcillefltirilmesi ........................................................................ 17Di¤er Geliflmeler ........................................................................................... 18Çanak Çömlekli Neolitik Ça¤ ....................................................................... 18KALKOL‹T‹K ÇA⁄ (‹.Ö 5500/5000-3500) ................................................... 19UYGARLI⁄IN DO⁄UfiU................................................................................ 20Özet................................................................................................................ 21Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 22Okuma Parças› .............................................................................................. 23Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 24

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 24 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 25

Eski Mezopotamya Tarihi ve Uygarl›¤› ......................... ....... 26MEZOPOTAMYA’NIN CO⁄RAF‹ KOfiULLARI VE TAR‹H ÖNCES‹............ 27ESK‹ MEZOPOTAMYA TAR‹H‹ .................................................................... 29Sümerler, Erken Hanedanlar Dönemi (‹.Ö. 2900-2350).............................. 29

Akkadlar (‹.Ö. 2350-2150) ............................................................................ 30 Yeni Sümer Dönemi (III. Ur Sülalesi) (‹.Ö. 2112-2000) ............................. 31 Assurlular ve Babilliler.................................................................................. 31 Yeni Babil Devleti (‹.Ö. 612-539) ................................................................ 32

ESK‹ MEZOPOTAMYA’DA DEVLET YÖNET‹M‹ ......................................... 33ESK‹ MEZOPOTAMYA HUKUKU................................................................. 34Urukagina Kanunu........................................................................................ 34

‹ç indek i ler iii

1. ÜN‹TE

2. ÜN‹TE


4/434

Ur-Nammu Kanunlar›.................................................................................... 35 Ana-‹ttiflu Kanunu ......................................................................................... 35Lipit-‹fltar Kanunu.......................................................................................... 35

Eflnunna Kanunlar›........................................................................................ 35Hammurabi Kanunlar›................................................................................... 36ESK‹ MEZOPOTAMYA D‹N‹......................................................................... 37ESK‹ MEZOPOTAMYA’DA SANAT VE KÜLTÜR ......................................... 38Mezopotamya’da Yaz›n›n Geliflimi............................................................... 38Mezopotamya’da Edebiyat............................................................................ 39

Liturjik Eserler.......................................................................................... 39Epik (Destani) fiiirler............................................................................... 40

Bilim............................................................................................................... 41Özet ............................................................................................................... 43Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 45

Okuma Parças› ........................................................................................... .. 46Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 46S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 46

Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 47

Eski M›s›r Tarihi ve Uygarl›¤› ................................................. 48ESK‹ MISIR TAR‹H‹N‹N GENEL HATLARI VE DEVLET ÖRGÜTÜ............. 49Co¤rafi Koflullar............................................................................................. 49M›s›r Tarihi..................................................................................................... 50

Erken Devir (‹.Ö. 3000-2650) (1-2. Sülaleler) ....................................... 51Eski Krall›k (‹.Ö. 2650-2134) (3-8. Sülaleler)......................................... 51

Orta Krall›k (‹.Ö. 2040-1640) (11-14. Sülaleler) .................................... 52 Yeni Krall›k (‹.Ö. 1550-1070) (18-20. Sülaleler).................................... 53Geç Dönem (‹.Ö. 712-332) (25-31. Sülaleler) ....................................... 55

Devlet Yönetimi ............................................................................................ 56ESK‹ MISIR’DA B‹L‹M VE YAZI ................................................................... 57Bilim............................................................................................................... 57

Yaz› ................................................................................................................ 57ESK‹ MISIR M‹MAR‹S‹N‹N ÖZELL‹KLER‹..................................................... 59Mezarlar ......................................................................................................... 59Tap›naklar...................................................................................................... 60ESK‹ MISIR D‹N‹ VE ÖLÜ GÖMME GELENEKLER‹.................................... 62

Din ................................................................................................................. 62Ölü Gömme Gelenekleri ............................................................................. 62Özet................................................................................................................ 65Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 67Okuma Parças› .............................................................................................. 68Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 69S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 69


Eski Anadolu Uygarl›klar› ....................................................... 72 ANADOLU’NUN TAR‹H ÖNCES‹ (PREH‹STOR‹K)...................................... 73

DÖNEMLER‹ .................................................................................................. 73Co¤rafi Mekân Olarak Anadolu ................................................................... 73Paleolitik Ça¤ (Eski Tafl Ça¤›, Yontma Tafl Devri)...................................... 73

‹ç indek i leriv

3. ÜN‹TE

4. ÜN‹TE


5/434

(G.Ö. 600.000-12.000/11.000) ....................................................................... 73Mezolitik Ça¤ (Epipaleolitik Ça¤, Orta Tafl Devri) ..................................... 75(G.Ö. 12.000-11.000)..................................................................................... 75

Neolitik Ça¤ (Cilal› Tafl Ça¤›, Yeni Tafl Ça¤›).............................................. 76(‹.Ö. 10.000- 5.500) ....................................................................................... 76Kalkolitik Ça¤ (Bak›r Tafl Ça¤›) ‹.Ö. 5500-3200/3000 ................................ 79

ANADOLU’NUN TUNÇ ÇA⁄LARI ................................................................ 80‹lk Tunç Ça¤› (‹.Ö. 3200/3000-2000) ........................................................... 80Orta Tunç Ça¤› (‹.Ö. 2000/1900 -1500/1450).............................................. 82Eski Hitit Devleti ........................................................................................... 83Son Tunç Ça¤› (‹.Ö.1500/1450-1200)........................................................... 84Hitit Uygarl›¤› ................................................................................................ 85

Devlet Yönetimi ve Toplum Yap›s› ...................................................... 85Din ve Ölü Gömme Gelenekleri .......................................................... 86

Mimari ve Sanat....................................................................................... 87 Yaz› ve Edebiyat ..................................................................................... 88

ANADOLU’NUN DEM‹R ÇA⁄I UYGARLIKLARI.......................................... 89(‹.Ö. 1200-547/546) ....................................................................................... 89Geç Hitit Kent Devletleri .............................................................................. 89Urartu Krall›¤› ................................................................................................ 91Frig Krall›¤› .................................................................................................... 94Lidya Krall›¤›.................................................................................................. 99Özet................................................................................................................ 104Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 108

Okuma Parças› .............................................................................................. 109Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 110S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 110


Orta Asya ve ‹ran Tarihi ve Uygarl›klar›............................... 114HUNLARDAN ÖNCEK‹ ORTA ASYA TAR‹H‹ VE UYGARLI⁄I................... 115Orta Asya’daki Kültür Merkezleri ve Bölgenin Kültürel Yap›s› ................. 116Hunlardan Önce Orta Asya’n›n Kültürel Yap›s› ......................................... 117

Toplay›c›l›k .............................................................................................. 117Hayvanc›l›k.............................................................................................. 117

Tar›m........................................................................................................ 117 ASYA HUN ‹MPARATORLU⁄U KÜLTÜR VE UYGARLI⁄I ......................... 118 Asya Hun ‹mparatorlu¤u’nun Siyasi Tarihi.................................................. 118

Teoman-Mete-Kiok Dönemleri............................................................... 118Ki-ok’tan Sonra Asya Hun Devleti’nin Sonu ......................................... 120

Avrupa Hunlar›........................................................................................ 120HUNLARDAN SONRAK‹ DÖNEMDE ORTA ASYA ..................................... 121Gök-Türklere Kadar Olan Dönem ............................................................... 121I. Gök-Türk Devleti....................................................................................... 121Gök-Türklerin ‹kiye Ayr›lmas› ve Y›k›lmas› ................................................ 122

II. Gök-Türk Devleti .................................................................................... 122Uygurlar ......................................................................................................... 123Uygurlar›n Yükselifli ve Düflüflü................................................................... 123

‹ç indek i ler v

5. ÜN‹TE


6/434

Sar› Uygurlar .................................................................................................. 123Turfan Uygurlar› ............................................................................................ 124

Asya Hun ‹mparatorlu¤u’nun Kültür ve Uygarl›¤› ...................................... 124

Sosyal Yap› .............................................................................................. 124Ekonomi................................................................................................... 125Devlet Yönetimi ...................................................................................... 125Ordu......................................................................................................... 126Hukuk...................................................................................................... 127Sanat ....................................................................................................... 127‹nanç ........................................................................................................ 128

‹RAN TAR‹H‹ ................................................................................................. 129‹ran Co¤rafyas› .............................................................................................. 129Elaml›lar ......................................................................................................... 129Medler ............................................................................................................ 131

Persler ............................................................................................................ 132‹RAN UYGARLIKLARI ................................................................................... 134Elam Uygarl›¤› .............................................................................................. 134Pers Uygarl›¤› ................................................................................................ 136

Devlet Örgütlenmesi............................................................................... 136Ordu......................................................................................................... 138Din ........................................................................................................... 138Dil ve Yaz›............................................................................................... 139Mimari ve Sanat....................................................................................... 139

Özet ......................................................................................................... ..... 140

Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 142Okuma Parças› ........................................................................................... .. 143Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 143S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 144


Eski Yunan Tarihi ve Uygarl›¤› .............................................. 146M‹NOS UYGARLI⁄I ...................................................................................... 147M‹KEN UYGARLI⁄I ..................................................................................... 149KARANLIK ÇA⁄ / GEOMETR‹K ÇA⁄ (‹.Ö. 1100-800) ............................... 150

ARKA‹K ÇA⁄ (‹.Ö. 800-500) ........................................................................ 153

KLAS‹K ÇA⁄ (‹.Ö. 500-400) ........................................................................ 156HELLEN‹ST‹K ÇA⁄ (‹.Ö. 330-30) ................................................................. 159ESK‹ YUNAN DÜNYASINDA GÜNLÜK YAfiAM VE ÖLÜGÖMME GELENEKLER‹ ............................................................................. 162Günlük Yaflam............................................................................................... 162Ölü Gömme Gelenekleri .............................................................................. 163Özet ............................................................................................................... 165Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 167Okuma Parças› ........................................................................................... .. 169Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 169

S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 170 Yararlan›lan Kaynaklar.................................................................................. 170

‹ç indek i lervi

6. ÜN‹TE


7/434

Roma Tarihi ve Uygarl›¤›........................................................ 172ROMA’DA KRAL‹YET VE CUMHUR‹YET DÖNEMLER‹.............................. 173

Roma Kentinin Kuruluflu .............................................................................. 173Roma Cumhuriyeti’nin ‹talya’da Millî Birli¤i Sa¤lamas› .............................. 174Roma Cumhuriyeti’nin Bat› Akdeniz’de ve Anadolu’da Egemenli¤iEle Geçirmesi................................................................................................. 174Roma Cumhuriyeti’nde Sosyal Yap› ve Devlet Yönetimi ........................... 175Roma Cumhuriyeti’nde ‹ç Kar›fl›kl›k ve Cumhuriyet’in Çöküflü................. 177ROMA ‹MPARATORLU⁄U............................................................................ 179

Julius-Claudiuslar Dönemi (‹.Ö. 27-‹.S. 68) ................................................. 179Flaviuslar Dönemi (‹.S. 69-96)...................................................................... 180

Antoninuslar Dönemi (‹.S. 98-193) .............................................................. 180Severuslar Dönemi (‹.S. 193-235)................................................................. 182

Asker ‹mparatorlar Dönemi (‹.S. 235-284)................................................... 182Tetrarfli Dönemi (‹.S. 284-324) ..................................................................... 183Constantinuslar Dönemi (‹.S. 324-363) ........................................................ 184Di¤er Geç Roma ‹mparatorlar› ..................................................................... 185ROMA KÜLTÜRÜ VE UYGARLI⁄I ............................................................... 186Roma Toplumunda Din ................................................................................ 186Roma Mimarl›¤› ............................................................................................. 187Roma Heykel Sanat›...................................................................................... 189Roma Ordusu ................................................................................................ 189Roma Hukuku ............................................................................................... 190Roma Ekonomisi ........................................................................................... 191

Roma Kültürünün Günümüze Etkileri ......................................................... 192Özet................................................................................................................ 194Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 196Okuma Parças› .............................................................................................. 197Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 197S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 197


Ortaça¤ Avrupa Tarihi ve Uygarl›¤› (5-15. Yüzy›l) .............. 200ORTAÇA⁄ KAVRAMI .................................................................................... 201ERKEN ORTAÇA⁄ (5-11. Yüzy›l)................................................................. 201

Kavimler Göçü .............................................................................................. 201Kavimler Göçünün Sonuçlar› ....................................................................... 202Frank Devleti ................................................................................................. 203Erken Ortaça¤’da ‹dari Yap›: Feodal Sistem ve Malikane Sistemi ............. 203Ekonomik Yap›: Malikane Sistemi ............................................................... 204

ASIL ORTAÇA⁄ (1000-1300) ........................................................................ 205Ulusal Devletlerin ve Kilisenin Yükselifli: I. Otto ve Bat› ......................... 205Roma imparatorlu¤u ..................................................................................... 205

Devlet-Kilise ‹liflkileri ve Cluny Reformu .............................................. 205Cluny Reformu ........................................................................................ 206III. Innocentius Dönemi (1198-1215) ve Yeni Papal›k Monarflisi ........ 206

Atama Mücadelesi ................................................................................... 207Haçl› Seferleri ................................................................................................ 207

‹ç indek i ler vii

7. ÜN‹TE

8. ÜN‹TE


8/434

‹ngiltere, Fransa ve Almanya’daki Politik Geliflmeler ................................ 208‹ngiltere ve Norman Egemenli¤i (1066-1214) ....................................... 208Halk Ayaklanmas› ve Magna Carta ........................................................ 209

Fransa’da Capet Hanedan› Dönemi ....................................................... 210 Almanya’da Hohenstaufen ‹mparatorlu¤u (1152-1272) ....................... 210 As›l Ortaça¤’da Ekonomik Yap› ................................................................... 212

Taflra: Malikânelerin Çözülmesi ............................................................. 212Kentler: Yeniden Do¤ufl ve Tacirler ..................................................... 212

GEÇ ORTAÇA⁄ (1300-1400) ....................................................................... 213Fransa’daki Politik Geliflmeler ...................................................................... 213‹ngiltere’deki Politik Geliflmeler ................................................................... 214K›rsal ve Kentlerdeki Sosyoekonomik Geliflmeler...................................... 214

K›rsaldaki Geliflmeler .............................................................................. 214Kentlerdeki Geliflmeler ........................................................................... 215

Dinsel Geliflmeler.................................................................................... 215ORTAÇA⁄ KÜLTÜR VE UYGARLI⁄I........................................................... 216E¤itim ve Ö¤retim......................................................................................... 216Felsefe ve Teoloji .......................................................................................... 217Dil ve Edebiyat.............................................................................................. 217Sanat ve Mimari............................................................................................. 218Özet ............................................................................................................... 222Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 224Okuma Parças› ........................................................................................... .. 225Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 226S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 226


Do¤u Roma (Bizans) Tarihi ve Uygarl›¤› (4. -15. Yüzy›l)......228B‹ZANS KAVRAMI......................................................................................... 229Bizans Siyasal Düflüncesi .............................................................................. 229CONSTANT‹NUS’UN TAHTA ÇIKIfiI VE .................................................... 230HR‹ST‹YAN OLMASI ..................................................................................... 230Dinsel Sapk›nl›k Kavram› ve Donatism ...................................................... 231Teslis (Üçleme) Ç›kmaz› ve Arianism.......................................................... 2324. Yüzy›lda Politik Durum: Haleflik (Ard›ll›k) Sorunu................................ 232Kristolojik (‹sa’›n Özü ile ‹lgili) Çat›flmalar.................................................. 233

5.-6. Yüzy›llarda Politik Durum: Halefler (Ard›llar).................................... 233 Justinianus Dönemi ...................................................................................... 234Nika ‹syan› (532)........................................................................................... 234Bat› Avrupa’n›n Yeniden Fethi..................................................................... 2356. Yüzy›l Sonu: Halefler (Ard›llar)................................................................ 235HERACLEIUS VE TEMA S‹STEM‹ ................................................................ 236Heracleius’un Halefleri.................................................................................. 238III. LEON DÖNEM‹ VE ‹KONOKLASM (TASV‹R KIRICILIK) ..................... 238I. Nikephoros ve Halefleri ........................................................................... 240MAKEDONYA HANEDANI DÖNEM‹ (867-1056)........................................ 241KOMNENOS HANEDANI DÖNEM‹ (1081-1185)......................................... 243

IV. Haçl› Seferi ve Latin Hâkimiyet Devri (1204-1261)............................... 245PALAIOLOGOS HANEDANI DÖNEM‹ VE ÇÖKÜfi (1261-1453) ................ 245B‹ZANS UYGARLI⁄I VE SANATI................................................................. 248

‹ç indek i lerviii

9. ÜN‹TE


9/434

Devlet Yönetimi ............................................................................................ 248Hukuk ............................................................................................................ 248Edebiyat ......................................................................................................... 249E¤itim ve Ö¤retim......................................................................................... 249Sanat............................................................................................................... 250Mimarî ........................................................................................................... 252Özet................................................................................................................ 254Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 256Okuma Parças› .............................................................................................. 257Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 258S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 258


‹slam Tarihi ve Uygarl›¤›......................................................... 260‹SLÂM‹YET’TEN ÖNCE ARAB‹STAN............................................................ 261

Yaflam Koflullar› ve Din ................................................................................ 261‹SLÂM‹YET’‹N ORTAYA ÇIKIfiI .................................................................... 262Hz. Muhammed’in Peygamberlikten Önceki Yaflam› ................................. 262Hz. Muhammed’in Peygamberli¤i ................................................................ 262Hicret (622).................................................................................................... 263HZ. MUHAMMED DÖNEM‹NDE YAPILAN SAVAfiLAR VEHUDEYB‹YE ANLAfiMASI............................................................................. 263Bedir Savafl› (624) ......................................................................................... 263Uhud Savafl› (625)......................................................................................... 263Hendek Savafl› (627) ..................................................................................... 264Hudeybiye Anlaflmas› (628).......................................................................... 264

‹SLÂM‹YET’‹N YEN‹ GEL‹fiME DÖNEM‹ .................................................... 264DÖRT HAL‹FE DÖNEM‹ (632-661) .............................................................. 265Hz. Ebûbekir’in Halifeli¤i (632-634)............................................................. 265Hz. Ömer Dönemi (634-644)........................................................................ 265Hz. Osman Dönemi (644-656) ..................................................................... 266Hz. Ali Dönemi (656-661)............................................................................. 266EMEVÎLER DÖNEM‹ (661-750)..................................................................... 268ENDÜLÜS EMEVÎ DEVLET‹ (756-1031) ....................................................... 270

ABBASÎLER DÖNEM‹ (750-1258)................................................................. 271‹SLÂM KÜLTÜR VE UYGARLI⁄I .................................................................. 274Dil ve Edebiyat ............................................................................................ 274Bilim ve Felsefe ........................................................................................... 275Sanat ............................................................................................................. 276Mimarî ............................................................................................................ 276Özet ............................................................................................................... 280Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 282Okuma Parças› ........................................................................................... .. 283Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 283S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 283


Yeniça¤’da Avrupa ve Osmanl› (15-17. Yüzy›l) .................... 286 YEN‹ÇA⁄’DA BATI AVRUPA’DA YAfiANAN EKONOM‹K VE SOSYAL

DE⁄‹fi‹M ....................................................................................................... 287De¤iflime Direnifl: Amaç Düzenin Devaml›l›¤›............................................ 287Üretimin De¤iflimi ve Burjuvazinin Yükselifli.............................................. 287

‹ç indek i ler ix

10. ÜN‹TE

11. ÜN‹TE


10/434

De¤iflen Aristokrasi ....................................................................................... 288Dokuma ve Maden Sanayinin Geliflimi: ‹flçi S›n›f›n›n Ortaya Ç›k›fl›.......... 288Kapitalizm...................................................................................................... 289

Avrupa’n›n Sömürgecilik Faaliyetleri ........................................................... 289 Avrupa’n›n Yeniça¤’›..................................................................................... 290 YEN‹ÇA⁄’DA BATI AVRUPA’DA YAfiANAN DÜfiÜNSEL DE⁄‹fi‹M ......... 291Bilimsel Siyasal Düflünüfl ve Yeni Düflünce Yap›s›n›n Geliflme Koflullar›. 291De¤iflen Siyasal Yap›..................................................................................... 291S‹YASAL DE⁄‹fi‹M: MUTLAK MONARfi‹Y‹ SAVUNAN DÜfiÜNÜRLER...... 292Niccola Machiavelli (1469-1527)................................................................... 292

Jean Bodin (1530-1596) ................................................................................ 293Thomas Hobbes (1588-1679)........................................................................ 293HÜMAN‹ZM................................................................................................... 294Gerçekle ‹dealin Çeliflkisi ............................................................................. 294

Hümanizmin Ortaya Ç›k›fl›............................................................................ 295RÖNESANS VE REFORM............................................................................... 295Rönesans........................................................................................................ 295Reform............................................................................................................ 297Reformcu Düflünürler.................................................................................... 297

Martin Luther (1483-1546) ...................................................................... 297 John Calvin (1509-1564) ......................................................................... 298Thomas Münzer ve Köylüler Savafl› (1524-1525).................................. 298

Reformun Sonuçlar›....................................................................................... 299OSMANLI VE AVRUPA ‹Ç‹ÇEL‹⁄‹: ‹LET‹fi‹M VE ETK‹LEfi‹M..................... 300Osmanl› Devleti’nin Ça¤dafl Avrupa’n›n Do¤uflundaki Rolü ve Etkisi ...... 300

Osmanl› Siyasetinin Avrupa’daki ‹zleri ........................................................ 301DO⁄U-BATI ARASINDA B‹R KÖPRÜ OLARAK OSMANLI ........................ 302Osmanl›’da Bilim ve Avrupa Bilimi ile ‹lk Temas....................................... 303

Avrupa Biliminin Osmanl› Üzerindeki ‹zleri ............................................... 304KÜLTÜREL ETK‹LEfi‹M.................................................................................. 306

Avrupa Kültüründe Osmanl› Etkisi .............................................................. 307 Avrupa’ya Bir Model Olarak Osmanl› Siyasal Rejimi.................................. 308Dini Hoflgörü Konusunda Osmanl› ve Avrupa ........................................... 310Sanatta Osmanl›-Avrupa Etkileflimi .............................................................. 312Özet................................................................................................................ 315Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 317

Okuma Parças› .............................................................................................. 318Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 318S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 318


Ayd›nlanma Ça¤› (18. Yüzy›l) ................................................ 322 AYDINLANMA ÇA⁄I’NIN TEMEL ÖZELL‹KLER‹ VE AYDINLANMA FELSEFES‹............................................................................. 323 Ayd›nlanma Felsefesinin ‹lkeleri .................................................................. 324DO⁄A YASASI VE EKONOM‹K L‹BERAL‹ZM .......................................... 325

AYDINLANMA ÇA⁄I’NDA EDEB‹YAT, SANAT VE MÜZ‹K ...................... 326

Edebiyat ......................................................................................................... 326Sanat ............................................................................................................. 327Müzik ............................................................................................................ 327

‹ç indek i lerx

12. ÜN‹TE


11/434

AYDINLANMA ÇA⁄I’NA ETK‹ EDEN BAZI DÜfiÜNÜRLER....................... 328 J. Locke (1632-1704) ..................................................................................... 328Montesquieu (1699-1755) ............................................................................. 329

J.J. Rousseau (1712-1778) ............................................................................. 329 Voltaire (1699-1778)...................................................................................... 330Özet ............................................................................................................... 332Kendimizi S›nayal›m ..................................................................................... 333Okuma Parças› ........................................................................................... .. 334Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 334S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 335


Demokrasi Devrimleri ve Sanayi Devrimi............................ 338SANAY‹ DEVR‹M‹.......................................................................................... 339

Sanayi Devrimi’nin ‹ngiltere’de Do¤ufl Nedenleri....................................... 339‹ngiliz Sanayi Devrimi................................................................................... 340Sanayi Devrimi’nin Sonuçlar›........................................................................ 342

Ekonomik ................................................................................................ 342Toplumsal ............................................................................................... 342Uluslararas› ‹liflkiler................................................................................. 343

AMER‹KAN DEVR‹M‹ .................................................................................... 343Ba¤›ms›zl›k Savafl› ......................................................................................... 344FRANSIZ DEVR‹M‹ ........................................................................................ 346Frans›z Devrimi’nin Düflünsel ve Sosyoekonomik Nedenleri .................... 347

Sosyal Nedenler....................................................................................... 347

Düflünsel Nedenler.................................................................................. 347Ekonomik Nedenler................................................................................ 348Mali Nedenler .......................................................................................... 349

Devrimin Bafllang›c› ve Geliflimi .................................................................. 349‹nsan ve Yurttafl Haklar› Bildirisi (26 A¤ustos 1789) .................................. 3501791 Anayasas› .............................................................................................. 351

Avrupa Devletleri ve Fransa’n›n Savafla Girmeleri...................................... 351Konvansiyon Meclisi ..................................................................................... 352Direktuvar Dönemi ....................................................................................... 352Napolyon Dönemi (1799-1815).................................................................... 353Frans›z Devrimi’nin Avrupa’daki Etkileri ..................................................... 353

1830 DEVR‹MLER‹......................................................................................... 353Kutsal ‹ttifak (26 Eylül 1815)........................................................................ 354Dörtlü ‹ttifak (20 Kas›m 1815)...................................................................... 354Fransa 1830 Devrimi ..................................................................................... 3551830 Devrim Hareketlerinin Sonuçlar›......................................................... 3551848 DEVR‹MLER‹......................................................................................... 3561848 Devrimi ve Avrupa Devletleri ............................................................. 3561848 Devrimlerinin Sonuçlar› ....................................................................... 357Özet................................................................................................................ 358Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 360Okuma Parças› .............................................................................................. 361

Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 361S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 362


‹ç indek i ler xi

13. ÜN‹TE


12/434

20. Yüzy›ldan 21. Yüzy›la: Savafllar, Bar›fl veKüreselleflmeDönemi.............................................................. 364

I. DÜNYA SAVAfiI VE SONUÇLARI (1914-1918)......................................... 365Savafl›n Bafllamas› ve Geliflmeler.................................................................. 366Osmanl› Devleti’nin Savafla Girifli ................................................................ 366

Avrupa Cephelerinde Durum ....................................................................... 367Savafl Sonunda ‹mzalanan Ateflkes ve Bar›fl Antlaflmalar› .......................... 368Genel De¤erlendirme.................................................................................... 368‹flgallere Karfl› Tepkiler ve Türk Kurtulufl Savafl›........................................ 369I. DÜNYA SAVAfiI SONRASI GEL‹fiMELER.................................................. 371

ABD Baflkan› Wilson ve Milletler Cemiyeti ................................................. 372‹ki Savafl Aras› Dönem.................................................................................. 374Geçici Bar›fl Dönemi (1919-1929) ................................................................ 374

Rusya’da Bolflevik Devrimi/Çarl›ktan Sovyet Rusya’ya............................... 375‹talya’da Faflizm 1928-1939........................................................................... 375

Almanya’da Nasyonal Sosyalizm (Nazizm).................................................. 376 Japonya .......................................................................................................... 3771929 Dünya Ekonomik Bunal›m› ................................................................. 377‹K‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI................................................................................ 379Nedenleri ....................................................................................................... 379Savafl›n Bafllamas›.......................................................................................... 379Uzak Do¤u ve Japonya................................................................................. 379Savafl›n Sonucu.............................................................................................. 380II. Dünya Savafl› S›ras› ve Sonras›nda Yap›lan Toplant›lar......................... 380

Atlantik Demeci (Bildirisi) (14 A¤ustos 1941)....................................... 380Casablanca Konferans› (14-24 Ocak 1943)............................................ 380

Washington Konferans› (12-16 May›s 1943).......................................... 381Quebec Konferans› (11-12 A¤ustos 1943)............................................. 381Moskova Konferans› (19 Ekim-1 Kas›m 1943) ...................................... 381Kahire Konferans› (22-26 Kas›m 1943).................................................. 381Tahran Konferans› (28 Kas›m-1 Aral›k 1943)........................................ 381

Yalta Konferans› (4-11 fiubat 1945) ....................................................... 381Potsdam Konferans› (17 Temmuz-12 A¤ustos 1945)............................ 382

II. DÜNYA SAVAfiI SONRASI GENEL DURUM ........................................... 382 Avrupa............................................................................................................ 382

Japonya ve Çin .............................................................................................. 382Orta Do¤u...................................................................................................... 38221. YÜZYIL VE KÜRESELLEfiME.................................................................. 383Özet................................................................................................................ 386Kendimizi S›nayal›m...................................................................................... 387Okuma Parças› .............................................................................................. 388Kendimizi S›nayal›m Yan›t Anahtar› ............................................................ 389S›ra Sizde Yan›t Anahtar› .............................................................................. 390


Sözlük ................................................................................... 391

Dizin ...................................................................................... 399

‹ç indek i lerxii

14. ÜN‹TE


13/434

Önsöz

Uygarl›k, en genel anlam›yla tarihi süreç içinde insanlar›n nesilden nesile aktar-

d›klar› düflünce, sanat, bilim, teknoloji ürünlerinin tamam›n› ifade eder. Anadolu

Üniversitesi Uzaktan Ö¤retim kurallar›na göre haz›rlanan Uygarl›k Tarihi kitab› da

bafllang›çtan bugüne uygarl›k sürecini oluflturan temel olay ve olgular›n ana hat-

lar› ile sizlere aktarmay› amaçlam›flt›r. ‹nsan topluluklar›n›n yeryüzündeki genifl

da¤›l›m› dikkate al›nd›¤›nda normal bir uygarl›k tarihi kitab›na girmesi beklenen

birçok konunun kitap kapsam› d›fl›nda b›rak›ld›¤›n› göreceksiniz. Bu kitapta Bat›

Uygarl›¤› olarak tan›mlanan köklü uygarl›¤›n siyasal ve kültürel panoramas›, kro-

nolojik bir düzen içinde ana çizgileriyle sunulmaktad›r.

Kitab›n ilk yedi ünitesi Bat› Uygarl›¤›’n›n temellerinin at›ld›¤›, a¤›rl›kl› olarak Ak-

deniz çevresindeki Eskiça¤ kültürlerini ele almaktad›r. Sekizinci ve dokuzuncu

üniteler Ortaça¤ Avrupa’s› ile Geç Roma (Bizans) ‹mparatorlu¤u’ndaki siyasi, dini,

ekonomik ve kültürel geliflmeleri incelemektedir. Onuncu ünite fetihlerle ‹ran,

Kuzey Afrika ve Anadolu’ya do¤ru geniflleyen ‹slam devletlerinin siyasi ve kültü-

rel yap›s›n› ana hatlar› ile de¤erlendirmektedir. Onbirinci ve onikinci üniteler Ye-

niça¤ Avrupa’s›na damgas›n› vuran Rönesans ve Reform hareketlerini, Avrupa ile

Osmanl› aras›ndaki etkileflimi ve Ayd›nlanma Ça¤›’n› ele almaktad›r. Onüçüncü

ünite modern Avrupa’y› haz›rlayan Demokrasi Devrimleri ve Sanayi Devrimi’ni,

ondördüncü ünite ise 20. yüzy›l›n en önemli olaylar› I. ve II. Dünya savafllar› ile

21. Yüzy›l›n güncel kavram› olan küreselleflme konular›n› içermektedir.

Ondört üniteden oluflan Uygarl›k Tarihi ders kitab›nda, konular›n geniflli¤i dikka-

te al›narak, ayr›nt›lar yerine temel olabilecek bilgilere yer verilmifltir. Kitab›n eki

olan Uygarl›k Tarihi Zaman Dizinleri kitapç›¤›nda, her bir ünite konusunun

önemli ve belirleyici özelliklerini dönemsel bir s›ra içinde ele alan ondört zaman

dizin i tablosu yer almaktad› r. Her ünit eyi ilg ili zaman dizini tablo su e ľi¤inde

çal› ›̌rsan ›z konular› daha iy i kavrayacaks›n›z . Metin içerisinde s›ra sizde bafll›¤› al-

t›nda, ifllenen konu ile do¤rudan ilgili sorularla konunun pekifltirilmesi hedeflen-

mifltir. Ünitelerimizde birçok kavram ve terim geçmektedir. Bu sözcükler, ça¤lar›-

na göre anlam kazanmaktad›r. Her ünitede ö¤renilmesi istenen kavram ve terim-

lerin aç›klamas› ilgili sayfada yana ç›k›nt› olarak verilmifltir. Her üniteyi okuduk-

tan sonra ünite sonunda verilen kendimizi s›nayal›m sorular›n› çözmelisiniz. Çö-

züm için gerekli çabay› harcad›¤›n›zda baflar› sizinle olacakt›r.Elinizdeki kitap, kalabal›k bir ekibin özverili çal›flmalar› sonucunda ortaya ç›km›fl-

t›r. Bu ekibin oluflturulmas› ve çal›flmas›nda her türlü deste¤i sa¤layan Anadolu

Üniversitesi Rektörü Say›n Prof. Dr. Davut AYDIN’a ve Genel Koordinatör Prof.

Dr. Levend KILIÇ’›n flahs›nda kitab›n haz›rlanmas›nda eme¤i geçen tüm çal›flanla-

ra, editör ve yazarlar olarak en içten teflekkürlerimizi sunar›z.

Editör

Prof Dr. Taciser S‹VAS

Önsöz xiii


14/434

Bu üniteyi tamamlad›ktan sonra;Evren,Dünya ve canl›lar nas›l oluflmufltur,Tarih öncesi ve erken tarihi ça¤lar nas›l ve neye göre s›n›fland›r›l›r,‹nsan›n atalar›n›n özellikleri ve Paleolitik Ça¤’daki geliflmeler nelerdir,

Avc›-toplay›c› göçebe yaflam biçiminden yerleflik yaflama neden ve nas›l ge-çilmifltir,Tar›m ve hayvanlar›n evcillefltirilmesi nerede, nas›l ve ne zaman bafllam›flt›r,Köy tipi yerleflimler ilk kent-devletlerine nas›l dönüflmüfltür,Uygarl›¤›n do¤uflunu haz›rlayan koflullar nelerdir?sorular›na yan›t verebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaks›n›z.

‹çindekiler

• Evrim• Teknoloji• Sanat

• Üretim• Uygarl›k

Anahtar Kavramlar

Amaçlar›m›z

Uygarl›k Tarihi

• EVREN, DÜNYA VE CANLILARINOLUfiUMU

• ÜÇ ÇA⁄ S‹STEM‹ VE TAR‹HÖNCES‹ ÇA⁄LAR

• PALEOL‹T‹K ÇA⁄

• MEZOL‹T‹K (EP‹PALEOL‹T‹K) ÇA⁄

• NEOL‹T‹K ÇA⁄

• KALKOL‹T‹K ÇA⁄

• UYGARLI⁄IN DO⁄UfiU

Dünyan›nOluflumu ve TarihÖncesi Ça¤lar

1UYGARLIK TAR‹H‹


15/434

EVREN, DÜNYA VE CANLILARIN OLUfiUMU

Evren, Dünya ve canl›lar›n nas›l olufltu¤unu ö¤reneceksiniz.

Tam olarak bilinmemekle birlikte, evrenin yafl›n›n yaklafl›k 15 milyar y›l oldu¤utahmin edilmektedir. Evren, olufltu¤undan bu yana sürekli büyümekte ve evren-deki yaklafl›k 200 milyar galaksi, sürekli olarak birbirlerinden uzaklaflmaktad›r.Kan›tlar, evrenin saf enerjiden oluflan küçük, yo¤un ve s›cak bir noktadan meyda-na geldi¤ini iflaret etmektedir. Bu saf enerji, daha sonra evrenin tüm enerjisini,uzay› ve maddeyi oluflturmufltur. Zaman›n bafllang›c›nda, yani 15 milyar y›l önce,

bu nokta büyümeye bafllam›flt›r. Bu olaya Big Bang yani Büyük Patlama ad› veri-lir. Big Bang, evrenin nas›l olufltu¤unu aç›klayan teoriler aras›nda en çok kabulgören teoridir.

Big Bang, asl›nda gerçek bir patlama de¤ildir. Bu, daha çok h›zla fliflen, enerji ve uzaydan oluflan bir balona benzetilebilir. Big Bang ’in ayr›nt›lar› hâlâ bilimin enkarmafl›k sorunlar›ndan biri olmaya devam etmektedir. Evren büyüdükçe so¤umufl

ve enerji yo¤unlaflarak maddeye dönüflmüfltür. 12 milyar y›l önce, yer çekimi gü-cünün yo¤unlaflan maddeyi dev kümeler oluflturmaya itmesinin bir sonucu olarakgalaksiler oluflmufltur. 5 milyar y›l önce, bizim günefl sistemimiz Samanyolu galak-sisindeki orta boy bir y›ld›z›n etraf›nda oluflmufltur.

Günefl’in yörüngesindeki gezegenlerden biri olan Dünya, günefl sistemimizin

oluflmas›ndan 500 milyon y›l sonra, yani yaklafl›k 4.5 milyar y›l önce, bir gaz ve tozbulutundan meydana gelmifltir. Bu gevflek gaz ve toz bulutu, gittikçe büzülmeye

ve küçülmeye bafllam›fl, artan bas›nç ve radyoaktif elementlerin parçalanmas› s›-cakl›¤› art›rm›flt›r. Bu ›s›nman›n sonucunda iç taraf ak›c› bir hâl al›rken maddelerde a¤›rl›klar›na göre içten d›fla do¤ru dizilmeye bafllam›flt›r. D›fl yüzey, zamanla so-¤umufl ve kabuk ba¤lam›flt›r. Litosfer ad› verilen bu d›fl yüzeyde, zamanla canl›l›kiçin gerekli uygun ortam oluflmufltur. D›fl yüzeye ç›kan gazlar ve volkanik patlamalarilksel atmosferi, bu atmosferin içerdi¤i su buhar› ise zamanla so¤uyup suyadönüflerek denizleri meydana getirmifltir.

Yaklafl›k 4 milyar y›l önce ilk organik moleküller ortaya ç›km›flt›r. Peki amaDünya’da canl›l›k nas›l oluflmufltur? Bilim insanlar› inorganik bileflimlerden ol-dukça basit bir laboratuar iflleminin sonucunda karbon içeri¤i bak›m›ndan zen-

Dünyan›n Oluflumu ve TarihÖncesi Ça¤lar

1A M A Ç

Litosfer: Yer kabu¤unun sertüst k›sm›d›r.

‹norganik: Karboniçermeyen moleküllerdir.


16/434

gin organik bileflimler üretmeyi baflarm›fllard›r. Bu sonuç bize bu sürecin do-¤ada da gerçekleflmifl olabilece¤ini göstermektedir. Bu organik bileflimler, pro-tein yap› tafllar› olan aminoasitleri meydana getirebilir. Elbette bir aminoasit, bir

canl› formu de¤ildir. Aminoasitlerin canl› formlara dönüflmesi yaklafl›k 500 milyon y›l sürmüfltür. ‹lk basit tek hücreli canl›lar yaklafl›k 3.6 milyar y›l önce ortaya ç›km›flt›r. Bunu biliyoruz; çünkü bilim insanlar› Grönland’da, Afrika’n›n gü-neyinde ve Avustralya’da bu zamana ait fosil kal›nt›lar bulmufllard›r. Bu fosiller,tek hücreli organizma y›¤›nlar›n›n kum ve balç›kla kaplan›p zamanla tafllaflma-s›yla oluflmufllard›r.

Canl›lar›n ortaya ç›k›fl›, görece h›zl› bir biçimde olmuflsa da bundan sonra ya-flam formlar›n›n geliflimi daha yavafl olmufltur. Önce tek hücreliler, daha sonra daçok hücreli canl›lar meydana gelmifltir. Çok hücreli organizmalar yaklafl›k 1.7 mil-

yar y›l önce ortaya ç›km›flt›r. Yaklafl›k 570 milyon y›l önce Birinci Zaman’da (Paleozoyik) karmafl›k çok

hücreli organizmalar›n say›s›nda büyük bir art›fl olmufltur. Bu ani ve h›zl› art›flKambriyen patlama olarak adland›r›lmaktad›r. Bu dönemde omurgal›lar›n da dâ-hil oldu¤u çok hücreli hayvanlar›n ata formlar› ortaya ç›kar. Böylece bitkiler vehayvanlar dünyay› sarmaya bafllam›fllard›r. ‹kinci zamanda (Mezozoyik) dinozor-lar 230 milyon y›l önce ve memeliler de 220 milyon y›l önce evrim leflmifllerdir.

Ancak dönemin sonunda dinozorlar›n soyu, büyük ihtimalle dünyaya düflen birmeteorun neden oldu¤u iklimsel de¤ifliklikler yüzünden tükenmifltir. Üçüncü zaman’da (Senoyozik) dinozorlar›n ortadan kalkmas›ndan sonra, memeli hay-

vanlar›n say›s› ve tür çeflitlili¤inde bir artma olmufltur.Dördüncü Zaman’›n (Kuvaterner) ilk evresi olan Pleistosen dönem, günümüz-

den 2 milyon y›l öncesinden 10 bin y›l öncesine kadar sürmüfltür. Paleolitik Ça¤

bu döneme rastlar. Pleistosen’in ikinci evresine Holosen ad› verilir. Holosen dö-nem, günümüzden 10 bin y›l önce, yani Neolitik Ça¤ ile bafllam›flt›r ve hâlâ devametmektedir.

Bütün bu zaman boyunca yerkürenin kendisi de de¤iflim geçirmifltir. Dünya,200 milyon y›l önce bugünkünden çok farkl› görünmekteydi. Geçen zaman içeri-sinde yer hareketleri nedeniyle k›talar›n yerleri ve flekilleri oldukça de¤iflmifltir. Buduruma k›ta kaymas› ad› verilmektedir. Dinozorlar›n ve ilk memelilerin ortaya ç›k-t›¤› dönemde tüm k›talar birlikte tek parça halinde dev bir k›tayd›. Bu k›taya bütün

yerler anlam›na gelen Pangea denir. Yaklafl›k 200 milyon y›l önce Pangea parça-lanmaya bafllam›fl ve biri kuzey yar› kürede, di¤eri güney yar› kürede yer alan ikibüyük k›taya bölünmüfltür. Bunlardan kuzeydekine Laurasia ve güneydekine de

Gondwana ad› verilir. K›talar›n parçalanmas› ve birbirlerinden ayr›lmas›yla k›talararas›nda co¤rafi engeller oluflmufl ve bir çevresel çeflitlilik ortaya ç›km›flt›r. Bu du-rum, canl›lar›n evrimi ve çeflitlenmesi bak›m›ndan çok önemli bir itici güç olmufltur.

‹lk basit tek hücreli canl›lar ne zaman ve nas›l ortaya ç›km›flt›r? ‹lk canl› formlar›na ait ka-n›tlar var m›d›r?

4 Uygarl›k Tarihi

Organik: Canl›organizmalar› oluflturanmoleküllerdir. Bu moleküllerhidrojen, oksijen, karbon venitrojen içerir.

Protein: Hücreleri meydanagetiren ve yaflamsal ifllevleryerine getiren moleküllerdir.

Fosil: Eski canl› formlar›n›nmineralleflmifl kal›nt›lar›veya izleridir.

Evrim: Biyolojik türlerinzaman içerisinde sistematikolarak de¤iflikli¤eu¤ramas›d›r.

SIRA S‹ZDE 1

Laurasia: Bugünkü KuzeyAmerika, Avrupa ve Asyak›talar›n›n birleflik birhalidir.

Gondwana: Bugünkü GüneyAmerika, Afrika, Hindistan,

Avustralya ve Antartikak›talar›n›n birleflik halidir.


17/434

Primatlar ve ‹lk Homininler Primatlar, zoolojik s›n›fland›rmada memeliler s›n›f› içerisinde yer alan tak›mlardan

biridir. Primatlar tak›m›n›n iki alt tak›m› vard›r: Prosimiyen ler ve antropoid ler.

Bugün yaflayan yaklafl›k 200 tane primat türü vard›r. ‹nsan da temel biyolojik

özellikleri bak›m›ndan di¤er primatlarla büyük benzerlikler gösterdi¤i için bu ta-

k›m›n bir üyesi olarak kabul edilmektedir. ‹nsanla di¤er primatlar genetik bak›m-

dan da çok yak›nd›rlar. Bu genetik yak›nl›¤›n sebebi, bütün primatlar›n ortak bir

kökenden evrimleflmifl olmalar›d›r. ‹lk primatlar, günümüzden yaklafl›k 55 milyon y›l önce Eosen dönemde ortaya ç›km›fllard›r. Bu tarihten itibaren geçen milyon y›l-

lar içerisinde pek çok yeni primat türü ortaya ç›km›fl ve her tür, kendi evrimsel

sürecini izlemifltir. Bu türler fiziksel ve genetik benzerliklerine göre bir sistem içe-

risinde s›n›fland›r›l›r.

Eosen dönemde yaflam›fl olan ilk primatlar, bugünkü prosimiyenlere benzemek-

tedir. Oligosen dönemde ise bugünkü antropoidlere benzeyen türler ortaya ç›km›fl-

t›r. Bugünkü büyük maymunlarla benzerlik gösteren en eski fosiller ise yaklafl›k 25

milyon y›l öncesine aittir. Fosil kan›tlar, orangutan ve goril gibi büyük maymunlar›n

Miyosen dönemde evrimsel olarak di¤er hominid lerle yollar›n› ay›rd›klar›n› göster-

mektedir. Moleküler genetik araflt›rmalar da homininler le di¤er büyük maymunla-

r›n evrim çizgisinin en az›ndan 6 milyon y›l önce birbirinden ayr›ld›¤›n› ve tamamenayr› yönlerde ilerledi¤ini göstermektedir.

51. Ünite - Dünyan›n Oluflumu ve Tarih Öncesi Ça¤lar

Resim 1.1

LAURASIA

G O N D W A N A

Ekvator

Günümüzden Yaklafl›k 200 Milyon Y›l Önce

Laurasia ve Gondwana K›talar›

Prosimiyenler: Maymunbenzeri ufak primatlar olanlemurlar, lorisler, galagolarve tarsierlerden oluflanprimat alt tak›m›d›r.

Antropoidler: Eski ve YeniDünya maymunlar›, büyük

maymunlar ve insan›n üyesioldu¤u primat alt tak›m›d›r.

Hominidler: Primatlartak›m› içerisinde bir ailedir.Orangutan, goril, flempanzegibi büyük maymunlar veinsan, bu ailenin üyeleridir.

Homininler (Hominini):Piramitlar tak›m›n›n,hominidler ailesi içerisindebir tribustur. ‹nsan› veinsan›n atalar›n› kapsar.

fiekil 1.1

Orang. Goril fiempanze ‹nsan

Hominini

Hominidae

Hominidler ve Homininler


18/434

Moleküler düzeydeki benzerliklere dayanan bir s›n›fland›rmaya göre insan›natalar› ve modern insanlar Hominini ad› verilen bir tribusun üyeleri olup k›sacahomininler olarak adland›r›lmaktad›rlar. Australopithecus, Homo habilis (ve Homo

rudolfensis ), Homo erectus (ve Homo ergaster ), Homo heidelbergensis, Homo neanderthalensis ve Homo sapiens türleri homininleri oluflturur. Homininleri di¤erprimatlardan ay›ran en önemli özellik bipedalizm dir.

Australopithecus lar insan evrimi aç›s›ndan çok önemli bir aflamay› temsil et-mektedirler. ‹ki ayak üzerinde durufl ve hareket biçimine sahip olduklar› tart›flmagötürmeyen Australopithecus lar, en eski homininlerdir. Her ne kadar son y›llarda

Afrika’da 7 ila 5 milyon y›l öncesine tarihlendirilen ve hominin benzeri özellikleresahip baz› fosiller bulunmufl olsa da bu fosillerin nas›l s›n›fland›r›lacaklar› hâlâ tar-t›flmal›d›r. Australopithecus fosilleri güney, do¤u ve kuzey Afrika’da yap›lan kaz›-larda bulunmufltur. Bu türe ait en eski fosil kal›nt›lar, günümüzden 4.4 milyon y›löncesine ve en yeni tarihli olanlarsa yaklafl›k 1 milyon y›l öncesine aittir. Austra- lopithecus lar›n beyin hacim leri küçük olup modern insanlar›n beyinlerinin ancak

üçte biri büyüklü¤ündedir. Dolay›s›yla Australopithecus lar› evrimsel aç›dan di¤erprimatlardan ay›ran fley, beyinleri de¤ildir. Australopithecus lar› insan evriminin bir

6 Uygarl›k Tarihi

Tribus: Biyolojiks›n›fland›rma sistemindebir kategoridir.

Bipedalizm: ‹ki ayaküzerinde dik durufl vehareket biçimidir.

H. neanderthalensis

H. heidelbergensis

H. sapiens

H. ergaster veH. erectus

H. habilis veH. rudolfensis

‹ri yap›l› Australopithecus

Narin yap›l› Australopithecus

Milyon y›l önce

500.000

1

1.5

2

2.5

3

3.5

4

4.5

fiekil 1.2

Homininler

Beyin hacmi: Kafatas›ndabeynin kaplad›¤› alan›nölçülmesi yoluylahesaplan›r.


19/434

parças› olarak kabul etmemize neden olan tek fley, bipedalizm i iflaret eden iskelet yap›lar›d›r.

Australopithecus lar›n tafl aletler yapt›klar›n› gösteren bir kan›t yoktur. Australo-

pithecuslar ›n sadece do¤ada bulunan tafl, a¤aç dal› gibi nesneleri alet gibi kullan-d›klar› tahmin edilmektedir. Bu bulgu, bize iki ayak üzerinde duruflun, beynin ge-lifliminden ve alet yap›m›n›n bafllamas›ndan önce gerçekleflti¤ini göstermektedir.Bipedalizmin neden ortaya ç›kt›¤› hâlâ tam olarak bilinmemektedir. Ancak belli birdo¤al çevrede bir grup primata birtak›m yaflamsal avantajlar sa¤lad›¤› için ortayaç›kt›¤› varsay›lmaktad›r. Bunlardan biri, ayaktayken daha uza¤› görebilme; böyle-ce hem besin kaynaklar›n› hem de tehlikeleri daha kolay fark etme avantaj› olabi-lir.

Hominin ne demektir? ‹lk homininler ne zaman ve nerede evrimleflmifllerdir?

ÜÇ ÇA⁄ S‹STEM‹ VE TAR‹H ÖNCES‹ ÇA⁄LAR Tarih öncesi ve erken tarihi ça¤lar›n nas›l ve neye göre s›n›fland›-

r›ld›¤›n› ö¤reneceksiniz.

Tarih, yaz›yla bafllat›l›r. Yaz› sayesinde tarihin kayd›n›n tutulmaya bafllamas›, birdönüm noktas› olarak kabul edilir. Buna göre yaz›n›n keflfinden sonras› tarihî dö-nemler, yaz›n›n keflfinden önceki zamanlarsa tarih öncesi (prehistorya) olarak ad-land›r›l›r. Bu s›n›fland›rmadan baflka, arkeologlar ve Eskiça¤ tarihçileri taraf›ndankullan›lan ve Üç Ça¤ Sistemi denen bir s›n›fland›rma daha vard›r. Üç Ça¤ Sistemi,

tarih öncesi ve erken tarihî ça¤lar›n, araç gereç yap›m›nda kullan›lan ham madde-leri esas alarak üç evreye bölünmesidir. Bu üç evre flöyle adland›r›lmaktad›r: Tafl Ça¤›, Tunç Ça¤›, Demir Ça¤›.

Danimarkal› arkeolog Christian Jürgen Thomsen, 1819’da Danimarka UlusalMüzesi’ndeki eserleri s›n›fland›r›rken ilk defa bu Üç Ça¤ Sistemini kullanm›flt›r.

John Lubbock 1865’te, Prehistorik Ça¤lar adl› kitab›nda Tafl Ça¤›’n› Paleolitik (Es- kitafl) ve Neolitik (Yenitafl) olarak iki evreye ay›rm›flt›r. Paleolitik Ça¤: Alt, Orta veÜst olarak üç alt evreye bölünmüfltür. Daha sonra bu s›n›fland›rmaya Mezolitik (Ortatafl Ça¤›) eklenmifltir. Böylece tarih öncesi ve erken tarihî ça¤lar, befl evreyebölünmüfl olur: Paleolitik, Mezolitik, Neolitik, Tunç ve Demir Ça¤lar›. Baz› bölge-lerde arkeolojik buluntular Neolitik ve Tunç Ça¤› aras›na Kalkolitik (Bak›r Ça¤›)

evresinin eklenmesini gerektirmifltir. Paleolitik, Mezolitik, Neolitik ve KalkolitikÇa¤lar; tarih öncesi yani yaz›dan önceki ça¤lar› temsil eder.

Günümüzde teknolojiye ve kullan›lan ham maddeye dayal› bu s›n›fland›rma-n›n, sadece belli toplumlar›n geliflim evrelerini temsil etti¤i ve bunlar d›fl›ndaki top-lumlar›n kültürel evrelerini tan›mlamada yetersiz kald›¤› düflünülmektedir. Dünya-n›n ço¤u yerindeki kültürler, Üç Ça¤ Sistemi’nin geliflim evrelerine uymamaktad›r-lar. Örne¤in eski Mayalar, matematik ve astronomiyi biliyorlard›; ama tafl aletler

yapmaya ve kullanmaya devam etmifllerdi.

Tarihleme YöntemleriTarih öncesi ça¤lara ait tarihler hakk›nda nas›l bu kadar kesin konuflabiliyoruz? Prehis-

torik arkeoloji de çeflitli tarihleme yöntemlerinden faydalan›lmaktad›r. Yaz›n›n bulun-mas›ndan sonraki tarihî ça¤lar için yaz›l› kaynaklar önemli bir bilgi kayna¤› oluflturmak-


SIRA S‹ZDE

2

2A M A Ç

Prehistorik arkeoloji: Tarihöncesi arkeolojisidir. Yaz›n›nbulunuflundan öncekitoplumlara ait, toprakalt›nda kalm›fl maddi kültürunsurlar›n› kaz›lar yaparakortaya ç›karan, bu

buluntular› inceleyerek eskikültürler hakk›nda bilgi eldeetmeye çal›flan bilim dal›d›r.


20/434

tad›r. Bununla birlikte yaz›l› kaynaklar her zaman yeterli olmayabilir. Bu yüzden arke-olojik ve arkeometrik olarak birbirinden ay›rabilece¤imiz çeflitli tarihleme yöntemlerigelifltirilmifltir. Tabakalanma ve tipoloji arkeolojik tarihleme yöntemleridir. Tabakalan-

ma, bir yerleflim yerinin uzun zaman boyunca iskan edilmesi sonucu üst üste birikenkatmanlar›n ait oldu¤u kültür ça¤lar›n›n ay›rt edilmesidir. Tipoloji, piflmifl toprak kap-kacaklar gibi maddi kültür ürünlerinin teknik ve üsluplar›na bakarak yap›ld›klar› döne-min belirlenmesidir. Karbon 14, Potasyum-argon ve Termolüminesans ise arkeometriktarihleme yöntemlerinden baz›lar›d›r. Canl›lar›n bünyelerinde bulunan ve canl›n›n ölü-münden sonra belli bir h›zla azalmaya bafllayan Karbon 14 izotoplar›n›n miktar›na ba-karak organik kal›nt›lar›n tarihlendirilmesine Karbon 14 (C14) yöntemi denir. Volkanikkayaçlarda bulunan radyoaktif potasyumun argona dönüflme h›z›n›n ölçülmesine isePotasyum-argon yöntemi ad› verilir. Termolüminesans ad› verilen yöntemse maddedebiriken radyasyon enerjisinin miktar›n›n ölçülmesine dayan›r.

Üç Ça¤ Sistemi hangi ölçüte dayal› bir s›n›fland›rmad›r ve bu s›n›fland›rmada evreler nas›ladland›r›l›r?

PALEOL‹T‹K ÇA⁄ (G.Ö 2.500.000-12.000)

‹nsan›n atalar›n›n özelliklerini ve Paleolitik Ça¤’daki geliflmeleri

ö¤reneceksiniz.

Paleolitik (Eski Tafl) Ça¤, insan elinden ç›kan ilk ürünler olan tafl aletlerin yap›ld›-¤› ça¤d›r. Bu tafl aletler, en eski teknolojiyi temsil eder. Paleolitik Ça¤ insanlar›n›nteknolojileri, çakmak tafl› ve di¤er ifllenebilir tafllardan, ayr›ca hayvan kemikleri ve

boynuzlardan yap›lan aletlerden ibarettir. Bu aletler aras›nda el baltalar›, tafl b›çak-lar, kaz›y›c›lar, ok ve m›zrak uçlar› say›labilir. Paleolitik Ça¤’›n sonuna do¤ru çokdaha ince iflçilik gösteren ve pek çok farkl› ifl için üretilmifl aletler geliflmifltir. Ay-r›ca yine bu son dönemlerde ilk sanat ürünleri ortaya ç›km›flt›r. ‹nsanlar ma¤araduvarlar›na resimler çizmifl, küçük heykelcikler ve tak›lar yapm›fllard›r.

Paleolitik Ça¤ insanlar›, avc›l›k ve besin toplay›c›l›¤› ile geçinen göçebe topluluk-lard›r. Bu topluluklar, sadece geçici konak yerlerinde ikamet etmifllerdir. Bu konak

yerleri genellikle do¤al olarak korunakl› ma¤aralar ve kaya alt› s›¤›naklar›d›r.Paleolitik Ça¤ üç evreye ayr›lmaktad›r: Alt Paleolitik, Orta Paleolitik ve Üst Pa-

leolitik. Paleolitik Ça¤, ilk yerleflimlerin ortaya ç›kmaya bafllad›¤› Mezolitik veyaEpipaleolitik Ça¤’›n bafllamas›yla sona erer.

Alt Paleolitik Dönem (G.Ö 2.500.000-200.000) Alt Paleolitik, günümüzden yaklafl›k 2.5 milyon y›l ilâ 200 bin y›l öncesini kapsayan dönemdir. Bu dönemde Homo habilis (ve Homo rudolfensis), Homo erectus (ve Homo ergaster) ve ilk insanlar yaflam›fllard›r.

Homo HabilisGünümüzden 2.5 ilâ 1.5 milyon y›l öncesinde Güney ve Do¤u Afrika’da yaflam›flolan Homo genusunun ilk üyesi yani ilk insan türüdür. Bununla beraber Homo habilis ler morfolojik özellikleri bak›m›ndan insandan çok Australopithecuslarabenzerler. Homo habilis ler ortalama 1.3 metre boyunda ufak canl›lard›r, beyin ha-

cimleriyse Australopithecuslar›nkinden sadece biraz fazlad›r (590-650cm3).

8 Uygarl›k Tarihi

SIRA S‹ZDE

3

3A M A Ç

Homo genusu: ‹nsantürlerini kapsayan cinstir.

Arkeometri: Fizik, kimya,jeoloji gibi bilim dallar›n›nyöntemleriyle arkeolojik

buluntular›n ve yerleflimlerintarihlendirilmesidir.


21/434

Homo habilis ler tafl aletler yapm›fllard›r ve bu nedenle ilk insan türü olarak ka-bul edilmektedirler. Homo habilis “becerikli insan” anlam›na gelmektedir. ‹nsanelinden ç›kan en eski tafl aletler, di¤er bir deyiflle insan yarat›c›l›¤›n›n en eski ürün-

leri, yaklafl›k olarak 2.5 milyon y›ll›kt›r. Bu tafl aletler Afrika k›tas›ndaki Tanzanya,Etiyopya, Zaire ve Malawi’de bulunmufltur. Homo habilis lerin yapt›¤› tafl aletler,Oldowan tafl alet teknolojisi olarak adland›r›lmaktad›r. Bu aletler çak›l tafllar›n›nbasit bir yöntemle yontulmas› esas›na dayan›r.

2.5 milyon ilâ 1.8 milyon y›l öncesine tarihlendirilen bir grup fosil, baz› araflt›r-mac›lar taraf›ndan Homo rudolfensis ad›yla ayr› bir tür olarak tan›mlanmaktad›r.

Homo rudolfensis ler, Homo habilislerden baz› anatomik özellikleri bak›m›n-dan, örne¤in daha büyük bir beyin ve difllere sahip olmalar›yla ayr›lmakta, ancakbunun d›fl›nda Homo habilis lere benzemektedirler.

Homo ErectusHomo erectus, günümüzden 1.9 milyon y›l öncesinden 100 bin y›l öncesine kadar

Afrika, Asya ve Avrupa’da yaflam›fl bir insan türüdür. Fosiller Afrika’da, Çin’de, En-donezya’n›n Java Adas›’nda, Fransa’da ve ‹spanya’da bulunmufltur.

1.9 ilâ 1.6 milyon y›l aras›na tarihlenen Homo erectus fosilleri, genellikle ayr› birtür olarak tan›mlanmakta ve Homo ergaster olarak adland›r›lmaktad›r.

Homo erectuslar›n beyin hacimleri, 950 ve 1100 cm3 aras›ndad›r. Boylar› uzunolup bölgesel farkl›l›klar göstermekle birlikte ortalama 1.60-1.70 m oldu¤u söyle-nebilir.

Homo erectus fosilleri, Afrika k›tas› d›fl›nda bulunan ilk insan kal›nt›lar›n›temsil eder. Gürcistan’da bulunan erken Homo erectus (Homo ergaster) fosilleri1.8 milyon y›l öncesine tarihlenmektedir. Bu türün önce Afrika’da evrimlefltikle-ri, sonra Asya ve Avrupa’ya do¤ru yay›ld›klar› kabul edilmektedir.


fiekil 1.3

Homo Rudolfensis (solda) veHomo Habilis.(sa¤da)

Kaynak: Lewin, R., R. A. Foley. (2004). Principles of Human Evolution. Blackwell Publishing, Malden. s.295.


22/434

Homo erectuslar, Acheulean teknolojisi ad› verilen tafl aletler yapm›fllard›r. Ache-ulean teknolojisi, günümüzden 1.4 milyon y›l önce bafllar ve 500 bin y›l önceye dek

varl›k gösterir. Bu teknoloji bir baltan›n uç k›sm›n› hat›rlatt›¤› için el baltas› denen,

iki yüzü de ifllenmifl, simetrik, genellikle damla biçimli aletlerden oluflmaktad›r. Çokifllevli olan bu el baltalar› kesmek, kaz›mak, parçalamak gibi pek çok ifl için kullan›l-m›flt›r.

Homo erectus lar›n grup halinde örgütlenerek avc›-l›k yapt›klar›n› gösteren kan›tlar vard›r. Bu sayede biravc›n›n tek bafl›na avlayamayaca¤› büyük hayvanlar›avlam›fllard›r.

Homo erectus un büyük beyni ve geliflmifl alet tek-nolojisi, ayr›ca büyük hayvanlar› avlad›klar› örgütlübir grup avc›l›¤› tekni¤i gelifltirmifl olmalar›, bu insan-lar›n iletiflim becerilerinin geliflmifl oldu¤unu göster-mektedir. Büyük ihtimalle Homo erectus lar konuflabi-liyorlard›. Ancak konuflma dilinin ne zaman geliflti¤i-ni belirlemek çok zor bir ifltir. Ayr›ca dilin geliflimi,beynin gelifliminde itici bir güç yaratm›fl olmal›d›r.

Homo erectus lara özgü çok önemli bir yenilik deateflin insanlar taraf›ndan bilinçli olarak kullan›lmayabafllanmas›d›r. E n eski atefl izleri, yaklafl›k 1.5 milyon

y›ll›kt›r ve Afrika’da bulunmufltur.

10 Uygarl›k Tarihi

Resim 1.3

Acheulean El Baltas›

Kaynak: Thomas, H.(1995). The First

Humans. The Search for Our Origins.

Thames and Hudson Ltd,London. s.79.

Resim 1.2

Afrika Turkana’da Bulunan Uzun Boylu Genç Bir Homo Ergastere Ait Fosil


23/434

Homo HeidelbergensisGünümüzden 500 bin ilâ 200 bin y›l ön-cesine tarihlendirilen Homo heidelbergen-

sis fosilleri Avrupa, Asya ve Afrika’da bu-lunmufltur. Homo heidelbergensis lerin beyin hacimleri oldukça büyüktür. 1100-1400 cm3 aras›ndaki beyin hacmi, moderninsan›nki ile neredeyse ayn›d›r. Avrupa’dabulunan Homo heidelbergensis lerin Homo neanderthalensis in atas› oldu¤u kabuledilmektedir.

Orta Paleolitik Dönem (G.Ö200.000-40.000)

Günümüzden yaklafl›k 200 bin ilâ 40 bin y›l öncesinde yaflanm›flt›r. Bu dönemdeHomo neanderthalensis yaflam›flt›r.

Homo NeanderthalensisHomo neanderthalensis veya neandertal insan› olarak adland›r›lan bu insanlar›nfosilleri, günümüzden 200 bin ilâ 30 bin y›l öncesine tarihlendirilmektedir. Nean- dertaller Avrupa’da, Yak›n Do¤u’da ve Orta Asya’da yaflam›fllard›r. Neandertal fo-

sillerinin bulundu¤u yerler Almanya,Fransa, H›rvatistan, ‹talya, Irak, ‹srail

ve Özbekistan’d›r.Buzul Ça¤’›nda yaflam›fl olan Ne-

andertallerin anatomik yap›lar›, so¤ukiklime uyum sa¤lad›klar›n› göster-mektedir. Örne¤in, k›sa kal›n bir vü-cut yap›s›, k›sa kol, bacaklar ve bü-

yük beyin; so¤uk iklime uygun fizik-sel özelliklerdir. Bu özellikler, kutup-lara yak›n bölgelerde yaflayan günü-

müz insanlar›nda da görülmektedir.Neandertallerin beyin hacimleri mo-dern insanlar›nki kadar büyüktür.Boylar›ysa ortalama olarak 1.55-1.60m’dir. Kemiklerindeki kas yap›flma

yerleri, güçlü kaslara sahip olduklar›-n› göstermektedir. Kafataslar›nda al›nbölgesi bas›kt›r ve kafllar›n bulundu-¤u yerdeki kemik ç›k›nt›l› bir yap›yasahiptir.

Bu dönemin tafl alet teknolojisine, ilk bulundu¤u yere atfen Mousterian ad› veril-

mektedir. Mousterian teknolojisi, önceden haz›rlanm›fl bir tafltan yonga ad› verilen par-çalar ç›kart›lmas› ve bu parçalar›n tekrar flekillendirilerek alet olarak kullan›lmas›d›r.


Resim 1.4

Homo Erectuslar ve Atefl

Kaynak: Wolf,(1991). Menschender Urzeit. Die

Entwicklung des Lebens auf unserer Erde. Weltbild Verlag. s.71.

Yonga: Bir tafl parças›ndanbaflka bir tafl yard›m›ylakopart›larak elde edilen,boyu eninin iki kat›ndan azolan parçad›r.

Resim 1.5

Ölülerini Gömen Neandertalleri Gösteren Bir Betimleme

Kaynak: Wolf, J.(1991). Menschender Urzeit. Die

Entwicklung des Lebens auf unserer Erde. Weltbild

Verlag. s.91.


24/434

Neandertaller, ilk defa ölülerini gömmüfl olan insanlard›r. Ölüler, mezara annekarn›ndaki ceninin durufluna benzer flekilde, bacaklar› kar›na do¤ru çekilmifl ve elle-ri çenenin alt›nda birlefltirilmifl bir biçimde yerlefltirilmifltir. Ölünün yan›na tafl aletler

ve flifal› bitkiler konmufltur. Ölü gömme davran›fl›n›n geliflmesi, Neandertallerin yafla-m› ve ölümü düflündükleri, ölüme bir anlam yükledikleri ve ölen soydafllar›na özengösterdiklerini göstermektedir. Ölümle kurulan bu ba¤, insanl›k tarihinde ilk kez Ne-andertallerle birlikte ortaya ç›km›fl ve bundan sonra da hep var olmufltur.

Neandertal insanlar›n›n soyu günümüzden yaklafl›k 30 bin y›l öncesinde tüken-mifltir. Neandertaller gibi yüksek beyin hacimli, gerek alet teknolojileri gereksemanevi dünyalar› geliflmifl, Buzul Ça¤’›n›n zor koflullar›nda hayatta kalmay› baflar-m›fl ve oldukça yak›n zamana kadar yaflam›fl olan bu türün neden ortadan kalkt›-¤› tam olarak bilinmemektedir. En çok kabul gören aç›klamalardan bir tanesi, hemfiziksel özellikleri hem de kültürleri bak›m›ndan so¤uk iklim koflullar›na fazlas›ylauyum sa¤lam›fl olan Neandertallerin, Buzul Ça¤’›n›n bitifliyle de¤iflen yeni iklim

koflullar›na uyum sa¤layamamalar›d›r. Neandertal fosillerinden elde edilen DNA’n›nanalizi, Homo sapiens ile Neandertal insanlar›n›n iki ayr› tür oldu¤unu ortaya koy-mufltur. Neandertaller ortadan kalkarken Homo sapiensler dünyadaki tek insan tü-rü haline gelmifllerdir.

Üst Paleolitik Dönem (G.Ö 40.000-12.000)Günümüzden yaklafl›k 40 bin ilâ 12 bin y›l önceki dönemdir. Bu dönemde Homo sapiens ler yaflam›flt›r. Üst Paleolitik dönemde Aurignacian, Gravettian, Solutrean

ve Magdalanian kültürleri ve ilk sanat ürünleri görülür.

Homo Sapiens

Homo sapiens son insan türü, yani modern insand›r. Bugün dünya üzerinde yaflayan bütün insanlar bu türün üyesidirler. Bu nedenle Homo sapiens in kökeni ençok merak edilen ve en çok tart›fl›lan bilimsel konulardan biridir. Homo sapiens inkökenini aç›klayan iki ayr› model bulunmaktad›r: Afrika’dan ç›k›fl modeli ve çokmerkezli evrim modeli. Afrika’dan ç›k›fl modelini savunan bilim insanlar›n›n bafl›n-da Chris Stringer gelmektedir. Bu modele göre anatomik aç›dan modern insanlarolan Homo sapiens ler, yaklafl›k 200 ilâ 150 bin y›l önce Afrika’da ortaya ç›km›fl vedaha sonra Afrika d›fl›na yay›lm›fllard›r. Homo sapiens ler, farkl› çevresel koflullaragerek anatomik gerekse kültürel özellikleri sayesinde daha iyi uyum sa¤layabildik-leri için Homo neanderthalensis lerin yerini alm›fllard›r. Çok merkezli evrim mode-li ise en çok Milford Wolpoff taraf›ndan savunulmaktad›r. Bu modele göre Homo

sapiens lerin kökeni çok daha eskiye, yaklafl›k 2 milyon y›l öncesine dayanmakta-d›r. 2 milyon y›l önce ortaya ç�

Documents

Uygarlik Tarihi-1