Abdullah calan

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIAA HM Savunmalar

Cilt I

Abdullah calan

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIAA HM Savunmalar

Cilt I

Smer Rahip Devletinden DEMOKRATK UYGARLIA A HM Savunmalar Cilt I Mezopotamya Yaynlar

Birinci Bask: Kasm 2001 ISBN: 3-931885-27-5 Basm: ERACGO Tel.: 0032 89 51 11 51 Fax: 0032 89 51 11 52

Herausgeber: Mezopotamen Verlag und Vertrieb GmbH Stolbergerstr. 200 50933 Kln/Deutschland

NDEKLER

nsz ..................... Birinci Blm KLEC TOPLUM VE UYGARLIKSAL GEL ME A- Smer: Dicle-Frat kylarnda uygarlk C- Smer uygarlnda kalc sonular................................. 21

....................................................... 23 .............................. 29

B- Smer uygarlnn tarihsel rol ve kurumlamas D- Tarihsel gelime ve yaylmada yntem sorunu E- Kleci uygarln yaylma ve olgunlama dnemi 2- Hindistan Pencap ve ndus Vadisinde

..................................................................

41 57

......................................... 51 ..................................

1- Msr uygarl .................................................................................................................. 60 Harapa ve Mohenjadaro uygarl .............................................................................. 62 3- in uygarl ...................................................................................................................... 62 F- Ortadou kleci kent devletikleri a............................................................. 67

1- Tarm ve obanln gelitii dnem .................................................................. 71 2- Kurumlama ve airet dzenine gei ................................................................ 71 3- Uygarln ekillenmesinden, birka temel snf biiminden gnmze kadarki dnem ............................. 71 I- Hititler ............................................................................................................................... 72 II- Hurriler, Gutiler, Mitaniler, Urartu ve Medler ....................................... 74 III- Dou Akdenizde uygarlama; Smer ve Msr sistemlerinin birleik etkisini en erkenden yaayan blge Dou Akdeniz ................. 77 IV- Girit uygarl ............................................................................................................ 85 V- Smer ve Msr uygarlklar ............................................................................... 85

G- Kleci uygarla kar direni ve reform

...................................................... 89

1- Tek tanrl dinlerin douu ve uygarlktaki yeri ........................................ 93 2- Etnik yaplarn direnii ve kleci uygarlk ................................................. 101 3- Felsefi dncenin geliimi ve uygarlk (Zihniyet ve ruhsal gelimenin ksa tarihi) ........................................................ 105 I- Zerdt ve Zerdtlk .......................................................................................... 113 II- Budizm ....................................................................................................................... 115 III- Konfys .............................................................................................................. 116 IV- Sokrates ve toplumsal felsefe a ........................................................... 117 H- Kleci uygarlkta doruk.......................................................................................... 129

1- Grek uygarl ................................................................................................................ 130 a- Neolitik ala beslenme .................................................................................... 131 b- Uygarlk ayla beslenme .............................................................................. 132 2- Kleci uygarln Roma dnemi ........................................................................ 143 3- Medya-Pers k ve Dou-Bat yol ayrm ................................................ 155 - Kleci uygarln k a- Douu ve gelimesi...........................................................................................

175

................................................................................................ 205

b- Olgunlama ve yaylma zaman ......................................................................... 206 c- Uygarln klasik dnemi veya doruk ve k a ............................. 208 d- Kleci uygarln miras .......................................................................................... 210 kinci Blm FEODAL UYGARLIK AI...................................................................................... 217

A- Feodal an ideolojik kimlii

............................................................................. 223 .......................................... 237 ......................................... 279

B- Feodal an devrimci gc olarak slamiyet C- Feodal uygarln kurumlamas ve yaylmas D- Feodal uygarlkta doruk ve k E- Sonu yerine

................................................................... 291

......................................................................................................................

313

nc Blm KAP TAL ST UYGARLIK AI............................................................................ 325

A- Kapitalist uygarln douu ve ideolojik kimlii B- Kapitalist uygarln geliimi ve kurumlamas C- Kapitalist uygarln yaylma ve doruk a

............................... 335 ................................... 353

........................................... 375 ............... 389

D- Uygarln genel bunalm ve demokratik uygarlk a Drdnc Blm

YEN UYGARLIKSAL GEL MEN N DEOLOJ K K ML MEKAN, ZAMAN VE KOULLARI.................................................................... 429

Beinci Blm ORTADOU KLTR GELENE YEN UYGARLIK SENTEZ OLAB LECEK M ?.................................... 483

Smer Rahip Devletinden

Bu almay, insanln douuna beiklik eden corafyamzn ve onun deerli halknn kurtuluu iin kahramanca can veren ehitlerimize adyorum...

HALK CUMHURYETNE DORU

NSZmraldaki yarglanmada; dnemin koullar, komplo temelinde gelitirilen tutuklanmann douraca iddetin nne ivedilikle gemek, komplocularn ve dayanaklarnn temel beklentilerine frsat vermemek, ayrca doru olan yapmak; ok snrl da olsa onurlu bir bar ortamna gidite katk sunabilecek abalara byk ihtiya gsteriyordu. Buna en pratik yaklam, gelitirilen savunmalarn bar ve demokratik birlik zm temelinde olmasyd. Bu koullarda ortama siyasi lin havasnn egemen klnd asla unutulamaz. yle sanyorum ki, Trkiyenin saduyulu ve yetkili evreleri de, o koullar altnda komplonun geliim mantn kavramaktan uzakt veya gelimelerin bu ynl akna hazrlkl deillerdi. Salkl karar ortam her dzeyde yoktu veya ok snrlyd. Komplo esasta histeri dzeyine varan ovenizme havadan bir paket sunarak, 20. yzylda, arenada aslanlara yedirme biiminde bir Roma oyununu hazrlamt. Burada aslnda PKKnin tm amalarn da aan ve hatta bu amalara zt olan, iinden klmaz bir kr iddetin derinliine sahnelenii sz konusuydu. Ne ac ve ne yazktr ki, btn kart konumda bulunanlar birbirlerine kar en intiharvari saldrlar ve direnmeleri en meru haklar olarak belleme ve buna inanma konumuna gelmi veya getirilmilerdi. in daha kt olan yan ise, taraflarn bu oyunu kavramann ok tesinde braklm olmalaryd. Asrn en byk ihanetlerinden biri, kendisini halen dost ve zgrlk yanls gibi gsterirken, en mazlum ve kahramanla layk tavrn sahipleri acmaszca yok edilecekler ve unutturulacaklard. Meydan pusuda bekleyen ve saysz defa byle ortamlardan kan her tr hain ve ibirlikiye braklacakt. Aslnda her ey benim lmme gre ayarlanmt. Arlkl olarak fiziki, bu olmazsa anlam itibariyle yok edilme hedefti. ok dnmeme ramen, bunun dnda baka bir hedefin varolduunu sanmyorum. Komplo o kadar derin ve bilinmezlerle doluydu ki, bunu9

Smer Rahip Devletindenyrtmak gerekten mucize deerinde ok ileri bir insanlk kn gerektiriyordu. Tm dnyann kar taraf durumuna drld, en yakn dost ve yoldalarn bile hakim inan ve moral deerlerine gre erefli bir lm den baka bir ey beklemedikleri bir acmaszlk kaderine gre dzenlenmiti. Asrn mant buydu. Dostun da, dmann da mant buydu. Duygu ve inanlarn donduu nokta da burasyd. Her ey korkun bir yalnzla mahkum ediyordu. Bir sava kuralna gre kuruna dizilmek ok uzak bir ceza demeyeceim, bir hak olarak grlmesine ramen, bu hak bana tannmyordu. Uygarlk baka trl intikam almak istiyordu. Ben hibir zaman kahramanla oynamadm. yle sanld tr bir cesaretin sahibi de olmadm. Olduum gibi tannma isteime ramen, en yakn arkadalarmda bile buna tank olmadm iyi biliyordum. Ama bir yanm vard ki, ona ihanet etmeyecektim: Hayalleri ne ihanet etmeyen ocuk olmay srdrecektim. Uygarln tanrlarn tanmayacak, kurumlarnda erimeyecek, karlarnn aile erkei olmayacaktm. Kiiliimin diyalektii byle bir gelimeyi baarmt. Mesele Trkiyenin bir basit i elikisi olmaktan oktan kmt. Konumum neredeyse beni ada bir Prometheusulua mahkum ediyordu. mral kayalna ivilenmem, efsanedeki Prometheusun Kafkasya dalarndaki ivilenmesinden fark olmad gibi, ne ac ve hazin bir benzerliktir ki, bu da ayn Athena tanrs Zeusun torunlarnca gerekletirilmiti. Uygarln sekin merkezlerinden Moskova, yetersizlikleri de olsa milyonlarn sosyalizmine kar oynad ei grlmemi alaka oyunu, benim meselemde de hi utanmadan bir iki ihale ve birka milyarlk IMF kredisi iin daha da tannmaz bir biimde oynamaktan en ufak bir rahatszlk duymayacakt. Romada ise, klasik klecilik arenasyla modern kapitalizmin ince hesaplar hibir moral ve hukuk deerini tanmayacak, inanlmaz bir psikolojik terrle beni byk bir onur savana zorlayacak ve gerekeni yapmak durumunda kalacaktm. Athena ise, en deme fahieliin bile cesaret ve akl edemeyecei, dost ad verilen inanc en alaka bir biimde kullanarak, beni Kenya bakentine, yamyamlar diyarna paketleyecekti. 20. yzyl uygarlnn en sinsi, en ikenceci, en duygusuz ve kar mantndan baka hibir insani deere yer vermeyen yz her geen dakika suretini daha da netletirecek ve ben donakalacaktm. Reflekslerimin donduu kar gereklik buydu ve bu doruydu. Farkl tutum10

HALK CUMHURYETNE DORUbekleyenler, gerei tm ynleriyle kavrayp iliklerine kadar hissetmeseler, gereken dnsel ve moral sonular karamazlar. Kadere hi inanmadm. Ama kader glerinin bana bitii 20. yzyln ada armhnda tek bama ve mezar sessizliinde bekleyecektim. Yreimin en son at kadar, bilincimin en son krntsn da insanlktan yana kullanmay kendi z erdemim ve anlamm olarak belleyecek ve artk olan doallna brakacaktm. mral duruumu anlamak isteyenlere bu ok ksa tanm yaparken, geliecek olan ne sradan bir eletiri ve zeletiri, ne af, ne de u veya bu tr yaam beklentisidir. Bu ynl gelimeler, yaadmn erdemi ve anlam olamazlar. Durum daha farkl ve bir orijinaliteyi ve zgnl kavramay gerektiriyor. Tereddtsz, ok snrl da olsa bir bar ve kardelik tavrnn en derinden bir z nitelii olduundan kuku duymadm iin; ikinci srada yer alan, almas gereken siyasi tavr meselesine ncelik vermeyecek veya uygarln sa ve soluna gre tutarl beklentilerine fazla cevap olmayacak, kendimi alet etmeyecektim. Ycelii burada arayacak, ada uygarln lanetine yenik dmeyecektim. Eer onurlu bir bar ve zgrlkten geen bir kardee yaam ortaklna yer verecekse, her siyasi yaklama deer verecektim. Ayr ayr siyasi adacklarn deerine fazla inanmadm gibi, bunlarn hayalcilii kadar, yoksunluk ve yoksulluk deerlerine daha ak olduklarn bilerek, her dzeyde zgr ifadeye dayal niterlii, birlikleri tercih edecektim. Her zaman olduu gibi, zoraki birlik kadar zoraki ayrlkla da dmeyecek lde anlaml duruumu srdrecektim. mral savunmalarmn z budur. Umarm deeri her geen gn daha iyi anlalyordur. Eer Trkiye zerinde lanetli bir kr talihin rn olan gerek terr biraz durdurabildiysek ve acmasz rant smrclnn karlarn yavalattysak, siyasi mcadelenin demokratik yolunun daha anlaml olmak kadar geerli olduunu ortaya koyduysak ve bar istemeyen glere kar meru bir silahl savunmann nasl olmas gerektiine bir katkda bulunduysak, herhalde gerein, adaletin ve zl duygular olanlarn deer verecei en tarihi tavrn sahibi olmuuz demektir. Bu temelde tarihi deer ifade edeceine inandm, Dounun Batya ve Ortadou kltrnn Avrupa uygarlna kar bir savunmas anlam bata olmak zere, tarihin doru aydnlatlmasna dayal, artk evrenselleen ve halklar adna da sylenmesi gereken szlerin syle11

Smer Rahip Devletindennecei demokratik bir hukuk platformunu deerlendirmeyi grev bilerek, A HMe ynelik savunma hakkm kullanmak durumundaym. Kapsaml bir hal alan tm toplumsal sorunlarn zm dilini yakalayan, ama yine de hakim gcn karlarndan kaynaklanan bu hakk kullanarak, ok gecikmi ve Trkiyenin kurulu esprisi ve mantna da ters oligarik kilitlenmeyi amay, snrl da olsa bar ve demokrat birlik zmne dayal bu platformun AB yeliine de katkda bulunmasn yanl bulmuyor ve komplekse dmyorum. Avrupa ileri konumdadr. Onu zenginletiren ynleriyle zmsemeden, Dounun ve Ortadounun zne her zaman inandm kltrlerinin aama yapmasna da olanak yoktur. AB deerlerini toplumsal glerin adil karlarna gre paylamay bilmek ucuz ve bilinen anlamda ibirlikilik olmad gibi, buna kar duruun da bir ilericilik olmad, khne ve softa bir gericilikten baka anlamnn olmayaca aktr. Tutuklanmama yol aan koullar ve bunu gerekletiren gler ada uygarln hakim gleri olduuna gre, savunmamn da bu nitelikte gelitirilmesi gerektii aktr. karlmas gereken birok dersi olan Avrupa servenimin akla kavuturulmas ncelik tamaktadr. Bu noktada salt Trkiye, hatta Ortadou gerekliine gmlrsek, gerein tmn grmemiz mmkn olmayacaktr. Soru nun kayna kadar zmn de Avrupa uygarlk gerekliinde aramak belirleyici nem tamaktadr. imdiye kadar adna ulusal kurtulu denen birok hareket bu btnsellii yakalamad iin, ya daha st dzeyde Avrupa uygarlnn oktan at ve ayak ba haline gelen zm yollarnn tutsa haline geliyor, ya da daha kt bir bl-ynet politikasnn girdabnda boulmay yayor. Milliyetilik, dincilik ve demokrasiden uzak kalmlk, Avrupann oktan at deerler olmas kadar, uluslar st kurumlama, kltrel oulcu yaam ve birey haklarna kadar derinletirilen demokratik sistem kendini kantlayan evrensel ada deerler haline geliyor. Bu ana yaklam, bir uygarlk zmlemesini gerekli klyor. Dier nemli bir neden ise, ahsmda yaanan trajedinin kiisel olmaktan teye, pratiin de gsterdii gibi bir halkn, Krt halknn yaad gerekliin plak bir ifadesi olmasnda yatyor. Krt gerekliini doru tanmlamak, etkisi imdiden Avrupann gndemini de igal eden bir sorunu doru tehis etmeye yol aacaktr. Bu tehis esasta Trkiyede demokrasinin kaderini belirleyen bir neme sahiptir. Bu anlamda Trkiyede bir demokratik zm tm Ortadou,12

HALK CUMHURYETNE DORUKafkasya, Orta Asya ve hatta Balkan sorunlar zerinde hayati zmlerin gelitirilmesine katkda bulanacaktr. Sorunun byk uluslararas nemi bu gereklikten kaynaklanmaktadr. Hatta imdiye kadar yapld gibi sorunu inkar eden veya bunun tersinden abartl ve zm ans olmayan yaklamlar, bu olumlu katkda bulunma rolnden alkoyaca gibi, yaanan krizin derinleerek srp gitmesine yol aacaktr. Krt olgusu zerinde nemli bir tartma yaplrken, phesiz sorunun bu aamaya gelmesinde nemli pay sahibi olarak, kapsaml, bilimsel ve zmleyici bir yaklam savunmann temeli haline getirmek byk nem tamaktadr. Dolaysyla derinliine olmasa da, ana hatlaryla uygarln tarihsel zmlemesini yapacaz ve eldeki sorunun kaynana inmenin yan sra, sorunun zmn de bu zmlemenin yol gstermesine balayacaz. imdiye kadar yaplan ya inkar ya da bilimsellik deeri zayf ve tepki ieren oven duygusal yaklamlar yol aldrmad gibi, hi kazandrmayan ve byk kaybettiren olumsuzluklarn da temel nedenidir. Sorunlar rmeye terk etmek, herhalde en kt yntem olsa gerekir. Belki yok etmenin bir mant vardr, ama rtmenin manta deer bir yan yoktur. Temel toplumsal sorunlar yaayan tm halklarn sorunlarnda olduu gibi, Krt halk gerekliini tanmlamak, hastalklarnn tehisini yapmak ve salkl tedavi yolunu bulmak, bu yaklam yntemine sk skya baldr. PKKnin k srasnda yeterince yaplamayan, reel sosyalizmin ematik yaklamlarnn yan sra, Krt ilkel milliyetiliinden duygusal etkilenmelerle daha sonraki kmazlarn, anlamsz kayplar ve aclarn temel nedeni olan ve hakkyla yerine getirilemeyen bu almay yapmak; gecikmi de olsa ve bu byk aclar pahasna da gelse, herkesin gc orannda yerine getirmesi gereken bir grevdir. Tabii ancak gc ve sorumluluu olanlar bu greve hakkn vereceklerdir. Kaln izgileriyle uygarlk zmlemesine girimemin anlam budur. Birok halk veya toplum iin bu netlemi olabilir. Onlarn ok kapsaml tarihsel ve toplumsal almalar bunu mmkn klmtr. Ama Krt olgusu iin bu gereklidir ve anlam kazandrmay bekliyor. Bunu yaparken, yine tarihsellik esas alnmak durumundadr. Her ne kadar parlak ve kaln bir izgide olmasa da, bir Krt tarihi vardr. Bu tarihi aydnlatmadan, gnmz grmek ve iinden klmaz ha13

Smer Rahip Devletindenle gelen bu gereklii tehis ve tedavi etmek mmkn olmayacaktr. Tarihsel metot baarldnda, esiz bir zm gc ortaya kar ve ayn oranda ince bir kolayla yol aar. Temel tarihsel perspektifleri ana aamalar halinde tamamlamak, gnmz kavramann, krl aydnla evirmenin ve zengin zm perspektiflerinin olanakl olduunu gsterecektir. Hem dinsel, hem de ar milliyeti yaklamlarn gzleri ne kadar kr ettii, tek boyutlu ve hayali yaklamlar abartt bilince karldnda, bu yaklamn byk nemi kendini daha anlaml klmaktadr. Bir anlamda bu ok gecikmi saylmaz. Bir Filistin sorunu ve benzeri sorunlarla karlatrldnda, byk kmaznn yan sra, dinsel kkeniyle birlikte asrlarca sren ve halen arlaarak devam eden milliyeti yntemin yolunu terk etmek, erken bile saylmas kadar, bilimsel ada demokratik yaklamn gereidir. lgili her kesim ve kurumun bu yntem yeniliini grmesi ve tutumunda gerekli dzeltmeyi yapmas hayati neme haizdir. Kapsaml bir hal alan Trkiyenin kriz yaps bunu ertelenemez bir grev konumuna getirmitir. phesiz Krt gereinin yaad birok tarihsel ve gncel ilikiler boyutunun en belirleyici olan Krt-Trk ilikileri boyutudur. Bu boyutu daha da derinliine ve kapsaml ele almak hayatidir. Arzulanan zm eer niter devlet yapsnda ve demokratik birlik temelinde olacaksa, bu durum ilikiler tarihinin bilimsel zmlenmesini daha da nemli klacaktr. Krt sorununu tanmak istemeyenlere bile unu hatrlatmak gerekir ki, ok sayda Trki devlet ve toplulukla ortak devlet ats altnda birlemek bir yana, snrl bir dayanma bile, bu dayanmann tarihsel oluunu ve gncel gerekliinin doru tannmasn art klmaktadr. Duygusal yaklamlarn sonuta tepkilere de yol at gnmzde de ok iyi grlen bir gerektir. Bu yanl ve yetersiz bir yntemdir. Dolaysyla Krt-Trk ilikisinin kapsaml bir demokratik reformdan geirilmeyi acil bir grev olarak dayatt gnmzde, bu ilikilerin mahiyeti, arpk yanlar ve olumlu ynleri yeniden deerlendirilerek salam bir reforma ve yeniden dzenlenmeye tabi tutulacaktr. phesiz reformlar i dinamizmden kaynaklanr; ama bir paras olunduuna inanlan ve yesi olunmaya allan AB gerekliiyle btnlk iinde bu abalarn yrtlmesi iin nemini iki kat daha artrmaktadr. ve d konjonktr, reformu bir yk deil, byk krizli yapdan k iin ans haline getirmektedir. Savunmann PKK boyutu daha da nem tamaktadr. PKKyi bi14

HALK CUMHURYETNE DORUlimsel bir deerlendirmeye tabi tutmak, sadece mensuplar iin ve kitlesel taban asndan deil, ona kart konumda yer alanlar asndan da gereklidir. Salt terr nitelemesinin hibir zmleyici yan yoktur. Buna kart olarak yaptmz her ey kutsaldr demek de yalnzca byk yanllara gtrr. Gnmzde sadece Trkiye somutu asndan deil, Ortadounun ilgili corafyasnda Krt ve PKK olgusu son derece i ie gemi bir mahiyet arz etmektedir. PKK zmlemesini zenle yapmak, anlaml bir zeletiri kadar, olas zm yollarn ak hale getirir. PKK deyince en ok gndemletirilen iki temel konuya, terr ve ayrlk kavramlarna aklk getirmek byk nem tamaktadr. phesiz bu kavramlarn bal olduu tarihsel ve toplumsal arka plan iyi grmek, yine ada devrimlerin ideoloji ve pratiklerini gzden geirmek gerekir. Daha da nemlisi, Krt gerekliini tam bir cendere altnda tutan, tarih boyunca srekli gelitirilen, yaatlan ve srekli gndemde tutulan dayatc terr de bilimsel zmlemeye tabi tutmak arttr. Sadece ekonomik, kltrel, sosyal ve siyasal alanda zgr gelimeyi yasaklamakla yetinmeyen, bunu anayasal dil yasana kadar taran bir terr yaklamn da hem siyasi ve askeri adan, hem de hukuk ve demokrasi asndan deerlendirmek hayatiyet tamaktadr. Dolaysyla PKKye zemin ve dayanak tekil eden, ayn zamanda kart bir konumdan da kaynaklanan baz kavramsal ve kuramsal deerlendirmelere aklk getirmek nemini korumaktadr. Bu temelde sosyalizm, bamszlk, zgrlk, demokra si, milliyetilik, zor, terr, niter birlik, ulusallk, birlik ve ayrlk lk kavram ve kuramlarna hem siyasi hem hukuki ynleriyle aklk getirmek, dorular ve yanllaryla ortaya koymak son derece nemlidir. Bu kavram ve kuramlarn s bir ekillenmesinden etkilenen PKKnin, teorik ve pratik ynlerini ortaya koymak, srecin olumlu zmlere kavumasna katkda bulunacaktr. Ya ar sulayc veya tersi savunmac yaklamlarn zme hizmet etmedii ortaya km ve anlalm bulunmaktadr. PKKye ister kendi iinden, ister dndan, ister kart, ister lehinde deerlendirmelerde bulunurken; Krt sorununun zgnln, aclarla ve iddet ortamnda younlam halini, bilimden nasibini almam, toplumsal gelime ve hele hele siyasi almlara konu edilmemi, srekli yasaklanm ve bastrlm zelliklerini tamamen gz nne getirmek gerekir. Aradaki etki tepki ilikisini grmeden yaplacak de15

Smer Rahip Devletindenerlendirmeler olduka sbjektif kalacak ve tehlikeli siyasi sonular beraberinde getirecektir. Bu da zme deil, kmaza gtren yaklamlarn zdr. Bunu amay nemli gryorum. Bu konuda zerime deni yapmay byk bir sorumluluk kadar, tarihi bir grev biliyorum. nk bu, bakalarnn yerine getirmesi ok zor olan bir grevdir. PKKye ilikin bu deerlendirmeler, anlaml ve zme katkda bulunacak, salkl (gereki) ve olduka gerekli bir zeletiriye de imkan tanyacaktr. Salt mahkum etme yaklamlar ve sulamalar olas bir dnm ansn azaltaca gibi, kat ve eskide srar eden anlaylar ve tutumlara g katacaktr. Trkiyede sol ya da sa ve dini eilimlere kar demokratik siyaset kapsn kapatan yaklamlarn bir ksr dngye ve taraflarn ok deer yitirmelerine yol aan pratii gz nne getirildiinde, bu yaklamn nemi daha da arpc olmaktadr. Bu noktada Avrupann stnl, uzun deneyimlerden sonra vard demokratik siyasete ve her tr zgrlksel ifadeye kapy alabildiine ak tutmasdr. Bu yntemin doruluuna inanmak ve ans vermek, sorunu zmenin gereki ve ada yoludur. Krt sorununun zmnde iddetin yntem olmaktan kmas, inkar ve bask politikalarnn snrl da olsa almas, demokrasi seeneinin zne uygun biimde ak tutulmasna baldr. Dil ve kltr zerindeki eitim ve yayn yasa terrn en ar biimi olduu gibi, kar iddete de srekli davetiye karmaktadr. PKKde iddetin olduka kontrolsz ve meru savunma anlayn aan kullanm olmutur. Gnmzn birok hareketinde de daha ar biimlere bavurulduu iyi bilinmektedir. Buna karlk tek tarafl atekes ve arlkl olarak snrlar dnda meru savunma pozisyonunda kalma, terrizm sulamasn geersiz klmaktadr. Yaplmas gereken, diyalog srecine ve demokratik birlie ak kap brakan yaklamlar devreye sokup, tmyle silahn braklmasn salamaktr. PKKnin mevcut konumunun bu kapsamda deerlendirilmesi, ileride telafisi g gelimeleri nlemek asndan da nemli bir frsat sunmakta ve deerlendirmeyi gerektirmektedir. PKKnin Trkiye somutunda yasal demokratik dnmne ak kap braklmas, tmyle yasaklama ve tasfiye srecine sokma yntemine gre daha gereki ve uygulama ans olan politik zmn doru yoludur. Savunmamda bu yaklam esnekliini elden brakmadan srekli16

HALK CUMHURYETNE DORUgz nnde tutmay, tercih edilmesi gereken temel yntem belledim. Ortadou genelinde de Krt sorununun yaand her devlet snrlar iinde ksr bir ayrlk-milliyeti atma yntemi yerine, zgrlklerin tannmasndan geen demokratik birliktelii, halklarn kardeliine, bara ve yoksullua kar daha gereki bir politik yaklam olarak deerlendirdim. ada birok deneyim, mikro milliyetiliklerin yol at atmalarn, zmszle yol amann yan sra, zmlenir gibi olan rneklerin ounda eskiden daha beter sorunlar ortaya kardna bolca tanklk etmektedir. atma potansiye li hayli yksek Krt corafyasn ikinci bir Filistin- srail haline getirmemek byk bir sorumluluk gerektirmektedir. Demokratik Orta dou seenei stratejik bir hedef olarak her zaman gz nnde bulundurulmak durumundadr. A HM sreci ayn zamanda hukukun zm olanaklarn da test etmemize imkan vermekte veya bir ans olarak deerlendirilmesini nemli klmaktadr. Trkiyenin de hukuken bal olduu A HS (Avrupa nsan Haklar Szlemesi), ahsm ilgilendirmekten teye genel bir konumu gzler nne sermektedir. BMnin de kabul ettii temel kuak haklar bireysel haklar, medeni haklar, ekonomik ve sosyal haklar, halklarn ve kltrlerin varln zgrce belirleme haklar A HS daha kapsaml tanmlamakta ve gereklerinin tm yelerince salanmasn zorunlu klmaktadr. A HMe bu ierikte tanm birok dava artk sorunun kkl ele alnmasn, yani kiileri aarak bir hukuk normuna kavumasn gerekli klmaktadr. Binlerce dava iin ayr kararlar gereki olmamakta veya artk gerekli yasal karln ulusal parlamentodan geirilmesini zorunlu klmaktadr. Trkiye bu konuda bata yaam hakk maddesi olmak zere zerine deni yapmayan tek Avrupa Konseyi yesi durumundadr. AB aday yelik srecinde bile A HSnin bir baka anlamda alm olan Ko penhag Kriterleri nin gereklerini yerine getirmemektedir. Kiisel davamn hzlandrc bir etki yaratmas arzulanmaktadr. Hatta eer Trkiye arzu ederse, dostane zme de ak olduumu belirtmek durumundaym. Savunmann bu yn de hukukun politik bir zme katkda bulunma imkann doru deerlendirmektedir. zce gemite oka kullanlan askeri ve sert politik yntemler yerine, demokratik hukuk devleti llerinde bir zme ans tanmay nemli grmekte; Trkiyenin bu ihtiyacn sorumluca deerlendirerek dostane zmn geniletilerek bir siyasi diyaloa kap aralan17

Smer Rahip Devletindenmasn temenni etmektedir. Kiisel durumumu daha ayrntl ele almay da tarihi bir sorumluluk olarak grdm. Mahkemenin teknik ihtiyacnn ok tesinde baz yaanan durumlar edebiyat yan ar da bassa ilemek, davann altnda yatan gerekleri aydnlatmak asndan kanlmaz bir grevdir. Sadece uluslararas hukukun deil birok moral deerin inenmesi, savunmamn bu ynn derinliine ele almaya zorlad. ahsmda sadece Krt halknn gncel trajedisi deil, lanetli tarihinin yol at muazzam yalnzl, srekli komplolara alet edilmesi, grlmemi ihanetleri yaamas ancak kapsaml aklamalarla aydnlatlabilir. Bunda ama, hi olmazsa bundan sonra bu trajediye dur diyebilmek ve ada gelime yoluna koyulmaktr. Bu blm savunmamn bir zeti ve sonu olarak deerlendirmek de mmkndr. Bu nsz temelinde gelitireceim savunmann birok eksiklik ierecei beklenmelidir. Bunda nceliklere ilaveten, mralda tek bana geen yln hafza ve dil zerinde yaratt ypranma nemli bir etkendir. Ama acmasz pratikten kardm derslerin ve yaadm younluun ilgili evrelere iyi bir hizmet tekil edeceine inandmdan, uzun sredir ilk defa yazarak bu grevi de yerine getirmeye altm.

18

HALK CUMHURYETNE DORU

BRNC BLM

19

Smer Rahip Devletinden

20

HALK CUMHURYETNE DORU

KLEC TOPLUM VE UYGARLIKSAL GELME

avamn zn oluturan Krt sorunu, kendi zgnl iinde dalma srecini ok ynl yaayan bir toplumsal gerekliin douundan geliimine kadar uygarlk dorultusundaki gelimelerle, yaad iliki ve elikileriyle yakndan balantldr. ada llerle yaplan snfsal ve ulusal yap deerlendirmeleri Krt gerekliini tam kavrama imkan vermemektedir. Bu ynl deerlendirmeler yaplsa bile, bunlarn soyut ve barnda birok yanl ieren politik sonular dourmas kanlmazdr. Hatta sorunun Ortadou snrlarn zorlayp, bata Avrupa olmak zere nde gelen ada glerin gndemine girmesi, uygarlk tarihi kapsamnda ele alnmay zorunlu klmaktadr. Sorunun dayand temel doru tanmlanmadan, doru hukuki sonular dourmas da engellenmi olur. A HS ve A HM, Avrupa uygarlnn en son gelitirdii demokratik hukuk kurumlardr. Gnmz uygarlnn yetkin ve hakim temsilciliinin Avrupa deer lleriyle belirlendii tartmaszdr. ronik bir biimde bugn Avrupa kaplarnda kendi sorunlarna yer ve zm arayan Krtler, esasta bu uygarln dou kaynadr. ok yalanm bir ana, bin yllarca kendi beiinde bytt ve neredeyse artk kendisini tanmaz hale gelen evlatlarndan adalet beklemektedir. Bu uygarlk anasna hakk tannacak mdr? Sorun biraz da byle kilitlenmi bulunmaktadr. Toplumsalln gcyle bireyselletirmenin gc kar karyadr. Dou ile Bat, Asya ile Avrupa, Anadolu ile Grek corafyalar, tam bir tiyatro grnmnde sergilenen mral tiyatrosunun arka cephesini oluturmaktadr.

D

21

Smer Rahip DevletindenDikkatlice bakmasn bilen sradan biri bile, bu yargsal tiyatronun senaryosunu kimler yazd, belli bal roller nasl paylald, aktrler ve figranlar kimlerdi, seyirciye hangi mesajlar sunulmak istendi sorularn sorup cevap aramak durumunda kaldn inkar edemez. A HMin de dar ve bireysel boyutuyla incelemeye ald davam bu nitelikte deerlendirmesi, birok gerein gz ard edilmesinde tiyatronun son perdesi durumuna dme sakncas tamaktadr. Bu duruma dmemek iin ok kanl, ikenceli ve acl bir tarihsel gelimenin tepkisel rn olan demokratik hukuk kurumlarnda adil bir karar ve yrtme tam gereklemese bile, zgr bir deerlendirmeye imkan verecei inancyla, bu davamn arkasndaki kirli, kanl ve ok talihsiz geen tarihi aydnlatmay temel grevim olarak grmekteyim. Ana blmler halinde gelitirmek istediim deerlendirmelerin, bir yandan savunma amal olmas, dier yandan ok snrl ve yllarca tek kiilik bir hcrede yaamann yaratt hafza zayfl nedeniyle ok eksiklik tayacan yine belirtmeliyim. Tarihsel davalar tarihsel deerlendirmeleri gerekli klar. Acs ve kayb byk olan bu davann herkes iin gerekli ve kazandrc dersleri vermesi iin de, sorumlularn aklama grevlerini baaryla yerine getirmeleri gerekir. Tarihsel davalara layk ve gerekli olan da budur. Bu grev ne kadar anlaml yerine getirilirse, davann kendisi de tarihsellik sfatna o kadar layk olur.

22

HALK CUMHURYETNE DORU

A- SMER: DCLE-FIRAT KIYILARINDA DOAN UYGARLIK

rkeoloji, etnoloji ve teoloji bata olmak zere toplumsal bilimin temel kollarnn zellikle geen yzylda kapsaml aratrmalarla vard sonu, ilk devletli toplumun, yazl tarihin ve uygarln sahibinin Smerler olduunu gstermektedir. Tarihin kendisinin uzun sre devletli toplumun alt ve styapsnda gerekleen kurumlarla zde tutulduu gz nne getirildiinde, bu gelimeye tarihin en byk gelimesi demek mbalaa saylamaz. Devletleme, olumlu ve olumsuz ynleriyle insanlk tarihinde byk bir srama anlamna gelmektedir. Devlet, bir toplumsal ara ve en kapsayc kurum olarak, gnmzde de varln douundaki ana izgileriyle srdrmektedir. Devletler, deien insan emeinin rnleri zerine kurulan hakimiyet biimleridir. Bu nedenle Smerleri tanmak, kendimizi ve gnmz tanmaktr. Smerler kefedilmeselerdi, bu en eski ve ana uygarlk kaynan unutmakla aslnda kendimizi de unutacak, tarihi doru balatmayacaktk. Bu gerekeyle Smerler dnmzdr ve bize dn gibi ok yakndr. O halde Smer nasl gerekleti ve kapsamnda hangi temel uygarlk kurumlarn barndrmaktadr? Bu tarihsel sorularn yantn da tarihsel aratrmalar her geen gn doruya yakn bir biimde vermektedir. phesiz devletlemeden nceki toplumsal varlktaki gelimeler devletli toplum iin nkouldur. Evrim kuramnn antropolojiye uygulanmasyla ilkel primatlarn insanlarn ilk maymunsu atalar 60 milyon yl nce olutuklar, 20 milyon yl nce de iklimsel koullar sonucu Dou Afrikada ilkel aralarla iki aya stne yryen trn

A

23

Smer Rahip Devletindengelime gsterdii kantlanmaktadr. Yaklak 3 milyon yl ncesinden Dou Afrika, Kzldeniz ve Akdenizin kntlerini takiben ciddi bir yaylmann gerekletii de kantlanmaktadr. Bir milyon yla yakn bir sreden beri Dou Akdeniz ve Toros-Zagros kavisinde tarihilerin deyiiyle Altn Hilal gittike artan bir younlama gzlenmektedir. Bunda iklim, bitki ve hayvan kltrlerinin sunduu elverililik temel rol oynamaktadr. Artan nfus bu corafya parasndan dnyann drt tarafna yaylmaktadr. Gnmzn Asya ve Avrupa insannn kkeninde bu olgu genetik olarak da kantlanabilmektedir. Altn Hilal , daha arlkl olarak da Dicle-Frat aras, yani dier tarihsel adyla Mezopotamya, ilkel komnal toplumun oluumunda da uzun ve baat bir ana kaynak rolne sahiptir. Son buzul ann gnmzden yaklak yirmi bin yl nce ortadan kalkmaya balamas, souk ve kurak iklimin yerini lman ve yal iklim koullarna brakmas, on iki bin-on be bin yllar arasnda mezolitik toplumun gelimesine yol amtr. Mezolitik toplumun kantlarna blgede bolca rastlanmaktadr. Gelimenin iklime ok yakndan bal olduu toplumsal gelimede, yaklak on bin yl nce yaanan ani bir kuraklk, avclk ve toplayclktan ibaret olan gelime biimi yerine, tarihte neolitik cilal ta devri devrim denilen aamaya yol amtr. Neolitik toplumun kalntlarna imdiye kadar en eski tarihler olarak Dicle ve Fratn yukar ksmlarnda rastlanmaktadr. Neolitik devrimin, znde tarm balatmaya ve hayvanlar evcilletirmeye dayal bir ky devrimi olarak tanmlanmas da mmkndr. Diyarbakr-Ergani, a yn-eme Kote Ber, Batman-eme Xallan, Urfa-Siverek-Nevala orede yaplan kazlar, toplu yerlemelerin tarihini M. 10000 ylna kadar gtrmektedir. Dicle ile Frat arasnda ok saydaki topraktan oluan tepelerin altnda ilk neolitik devrimin kyleri -Gondyatmaktadr. Krte gond, ky demektir. Anadolunun en eski halk olan Luwiler onlar da Ari dil grubuna girerler dilinde yksek yer ler memleketi anlamna gelmektedir. Gondwana, daha sonra Kurdian, ortaada da ran Seluklularn lehesinde Krdistan olarak deyimlenecektir. Bu konu Krt tarihi blmnde daha kapsaml incelenebilir. Gerekten gnmzde bile ok sk grlen bu toprak tepeler buralarda neolitik devrimin derinliine ve kapsaml olarak yaandn aka gstermektedir. Dnyann hibir yerinde bu eskilikte bir yerleme grubuna imdiye kadar rastlanmamtr.24

HALK CUMHURYETNE DORUMezolitik toplum gibi neolitik toplumun da dnyann drt yanna bu topraklardan yayld, bilimsel bir gr olarak genel kabul grmektedir. Bu, ana yaylmann tarih ncesi en nemli a olduu gi bi, toplumsal kapsam itibariyle de uygarl hazrlayan tm koullar barnda besleme zelliine sahiptir. Neolitik toplum M. 60004000 yllar arasnda Orta Dicle ve Frat boylarnda gelimi; Kha laflama kltr denen aamaya urarken, M. 6000 yllarnda Ku zey Afrika -Msr-, Aa Frat, Basra Krfezi ve Orta Anadoluya, atalhyke, yaklak M. 5000de Kafkasya, Kuzey Karadeniz, Balkanlar, Kuzeydou ran, Hindistan, Pencap ve ndus kylarna, 4000de ine, tm Avrupaya, 3000de Amerika ktasna ulamtr. Bilimsel tarih gr, bu tarz yaylmay bulgular temelinde en doruya yakn tezler olarak dorulamaktadr. Tel Khalaf kltr , uygarlama iin tm gerekli aralar icat etmi konumdadr. mlek, balta, saban, yn eirme, dokuma, tane tme, toplu ky mimarisi, tekerlek, bakr tandan yar madeni aletler, yldzlar iaretleri olarak kabul etme, bir tanra anlayna dayal ideoloji, tekerlek vb. gibi uygarl hazrlayan tm aralar, bu tarihin afak vaktinin byk insan rnleridir. Tarihi gelimedeki rolleri kyaslandnda, bunlar ancak 16-20. yzylla mukayese edilebilirler. Bu kltrn tarihteki yeri bu anlama sahiptir. Dicle ve Fratn Basra Krfezine yakn ok verimli bir alvyonlu alana dalmas, Tel Khalaf kltrn temsil eden topluluklarn abalaryla o gne dek grlmemi bir rn bolluuna yol at. Bunda, M. 4. ve 3. binde kendini gsteren bir kurakla kar sulama kanallaryla sulu tarma geme belirleyici rol oynamtr. Bol hurma aalar ve balklar da rnlere eklenince, insanln dimana kkl bir cennet anlay olarak yerleme ve tarihi bir dnem olarak balatma ansna kavumu oluyor. Artk Tarih Smerde balar dnemine girilmitir. M. 3000den itibaren gelitirilen ivi yazsyla birlikte, yazl tarih srecine de girilmi bulunmaktadr. Uygarl tanmlayabilecek birok zellik olmasna ramen, belirleyici olan zellii, kendi tketiminin ok stnde verimlilie yol aan insan emeinin art rne, kleci ilikiye, yani mlkiyete konu edilmesidir. Smerlerin gerekletirdikleri biim, rahiplerin Ziggu rat denilen ve hem tapnak, hem kolektif i, hem de toplumsal ynetim merkezi roln oynayacak birimlere kavumasdr. Toplumun kimlii olan, gkyz dzeninin yeryz temsilcisi gibi kutsal bir25

Smer Rahip Devletindenanlama brnen bu merkezler, daha sonraki tm uygarlk boyunca gelitirilecek olan byk tapnaklarn, meclislerin, i merkezleri ve askeri karargahlarn, eitim ve kltr merkezlerinin prototipidir, devlet kurumlamasnn ana rahmidir. Devlet denilen icat, yani Zigguratlar, o dnemin ideologlar olan rahipler zerinde yol at grlmemi verimlilikle daha balangcnda kutsal ilan edilecekler; hem de gkyznn yeryzndeki temsilcisi kutsal dzen olarak insan zihnine egemen klnacaklar ve en gelikin otorite kayna durumuna ykseltileceklerdi. Bu, bir yandan bir retim arac olarak kle emeinin grlmemi maddi verimlilii ve buna dayanarak retim d kalan ok sayda insann din, zanaat ve ynetim ileri iin bo vakit ve refah imkanna kavumasdr, dier yandan manevi bir ynetim merkezi olarak Smer teolojisinin tanrlar dzeninin yaratlmasyla beyin, dnce ve ruhsal yaplar zerinde byk bir egemenlik kazanmas srecidir. Maddi ve manevi gelime birbirini karlkl beslemi; kutsal mlkiyet, aile ve dini kurumlama ailenin temel dayana olarak yeniden ekillenmi; kan ve soy birliine dayal toplum bylesine snfl, tabakal ve yeni kurumlarla temsil edilen bir yap kazanmtr. Gerekten devlet Smerlerin bir icad olmutur. Bu srecin ncleri balangta byk ideolog olmak kadar, retimin pratik dzenlenmesinde de rol olan yneticiler olarak ilev gren kimselerden olumu bir snfn reym hali durumundayd. Rahiplerden rahip krallar dnemine gei artk iten bile deildi. Maddi ve manevi zemin mkemmel gelimiti. Eldeki metinlerden Smer mitolojisi incelendiinde, Smerlerin yaptklar her eye tanr dzeni demelerinin nedenini bilimsel olarak imdi daha iyi anlamaktayz. Ama o dnemin insanlar bunu bir insan dzeni olarak bilmek yerine, buna rahiplerin oluturduu semavi dzenin yeryzndeki ilahi dzeni olarak inanmak durumundaydlar. Dncenin temel biimi bilmeye deil, inanmaya dayalyd. Her ey tanrlarn dzeniydi. Buna iten ve tmyle kukulanmakszn inanyorlard. Hibir ideoloji, Smer mitolojisi kadar insan zerinde bu kadar etkili olma ansna kavumamtr. Smerlerin bu mitolojileri nasl oluturup teoloji haline getirdiklerine, buna bal olarak bir devlet ve ideoloji olarak dzenleyip nasl daha sonraki tm dinsel ve felsefi akmlarn, dolaysyla bilimlerin dayana ve balang kayna yaptklarna, yine edebiyat ve sanatn da saf, ilkel biimleri olarak26

HALK CUMHURYETNE DORUnasl anlam bulduklarna armamak iten bile deildir. Smeroloji, tarihin en nemli bilim dal olarak, her geen gn nemini ortaya koyduunda buna armamak gerekir. Kaynak ok nemlidir. Bu kaynak zmlenmedike, tm tarihler eksik kalmaya ve yanl yazlmaya mahkumdur. Smer bu nedenle ok nemlidir ve ne yazk ki bu nem yeni yeni anlalmakta ve arpc sonular ortaya kmaktadr. Smerlerin tarihsel gelimeye temel katklarn ana hatlaryla yle sralayabiliriz: a- Yaznn icad b- Matematik ve takvim c- lk kapsaml mitoloji ve teoloji d- Devlet kurumu ve siyaset, snflama e- Yasalar ve yazl hukuk f- ehircilik, tapnak, zanaat, ticaretin merkezilemesi g- zel ve kolektif mlkiyet h- Kutsal aile ve hanedanlk i- Yazl edebiyat ve destanlar, mzik j- lk kolonileme ve emperyalizm ok sayda kavram, kurum ve sistem daha bu elere ilave edilebilir. Ama bu ksa tablo bile, uygarln ana gvdesi ve kaynann esasta olutuunu arpc olarak ortaya koymaktadr. Daha sonra ilave edilenler snrl ve niceliksel boyutludur, ayrntl blmeler ve gelitirme faaliyetleridir. Smerlerin kullandklar ve ok sevdikleri bir deyimleri vardr. Buna me , yani yasa, uygarlk zellikleri demek de mmkndr. Yani gerekletirdikleri icatlarnn farkndadrlar ve kutsal me ler, yasalar olarak adlandrlmakta ve kavramlatrlmaktadr. imdiye kadar bunlardan 104 tanesi saylmtr. Bu say daha da artacaa benzemektedir. Doksan dokuz tanr sfat, bu Smer kavramlarndan ileri gelmektedir. Smerler bahsinde ele alnmas gereken dier bir temel konu da, arlkl olarak anaerkillie dayanan dzenle, ataerkillie dayanan dzen arasndaki atmann mitolojik ifadesidir. nceleri Ninhur sag, da kraliesi olarak kavramlatrabileceimiz Kuzey ve Dou dalk alanlarnn dzen tanrasnn ki yldzla temsil edilmektedir, Krte Sterk olarak adlandrlan bu tanrann Smer erkek hakimiyetli devlet dzeninde ikinci plana drlmesi, klelemeyle birlikte cinsin de kadn aleyhinde g kaybetmesi byk bir at27

Smer Rahip Devletindenma alandr. Smerde kadn byk bir sayg grmekte olup, henz her eyini kaybetmemitir; tanrlar dzeninde yar yarya yer kaplamaktadr. Ninhursag , erkek tanrs kurnaz ve bilge Enki ile die di bir hesaplama iindedir ve bu atma genellikle uzlamayla sonulanmaktadr. Daha sonra nanna olarak karmza ktnda, neolitiin yaratc tanras olarak me lerini, yani kendi z icatlarn En kiden tekrar devraldnda, Enki nin kenti Eridu dan kendi kenti Uruk a dn yaptnda, ahane bir baarnn sahibidir. Smer mitolojisinde ayn zamanda kesin inan konusu olduu iin dinsel olmutur. Yrtlen tm kavgalar aslnda Smer devletlemesinin, snf mcadelesinin ve hanedanlk kent savalarnn arpc ve anlalr bir yansmasdr. nsanlar asla birbirleriyle atmazlar. Tanrlar dzeninde bu dnlemez. nk kullar ancak glge olabilirler. Tek irade sahibi tanrlardr. nsanlar adna ancak onlar kavga edebilir ve uzlaabilirler. Bu ok arpc bir ideolojik egemenliktir ve daha sonraki tm dini, hukuki ve siyasi dzeni kendi merkezilemesinde temsil eden devlet kavram ve kuramlarnn zn tekil etmitir. Bu egemenlik halen arpc olarak varln dnme uratsa da srdrmektedir.

28

HALK CUMHURYETNE DORU

B- SMER UYGARLIININ TARHSEL ROL VE KURUMLAMASI

ygarlk srecini grkemli bir biimde balatmasna ramen, bilimsel tarihteki yerini laykyla alamamasnn temel nedeni, ge kefedilme ve Avrupa benmerkezci dnce yapsnn hakimiyetinden ileri gelmektedir. Greko-Romen uygarlnn bencillii bunda nemli rol oynamaktadr. Aslnda her uygarlk adm gelimeyi kendisiyle snrlama ve kendisinden balatma gibi bencil bir doaya sahiptir. Smerler de her eylerini bal olduklar neolitik an deerlerine kar benzer bir bencillik ve kendilerine mal etme tutumu iindeydiler. Hatta her eyin yaratln kendilerini de yaratan tanrlar sistemine balamlard. Bylesine ok arpc ve neredeyse gnmze kadar tam kavray ve kurumlamalarn altnda bu Smer mitolojik-teolojik dzeni yatmaktadr. Bu etkilemeyi ana blmler halinde yle sralayabiliriz: a- Snfl toplumun oluturulmas. Toplumsallama srecinin kendi bana gezegenimizin insan eliyle gerekleen en temel olgusu olduu bilimce kabul grmektedir. Genelde insan d tm canl varlklarda sren doal evrim sreci, insan toplumunda kendi kavrama ve iradesiyle bilinlice srdrlmektedir. nsan trnn Homo Sapiens trnde gnmzn dil yapsna yol aan kavrama srecindeki srama, iradeli toplum oluumlarna sratma imkan vermitir. Yabanl topluluk aamasnda insan gruplar bir nevi gelikin hayvan topluluklarnn dzeyini yayordu. Beyindeki byme ve yaam aralarn ve tekniklerini kullanma, Homo Sapiens trnde niteliksel bir sramaya ulatnda, aslnda toplumsal devrimin en temel ve birin-

U

29

Smer Rahip Devletindenci aamas gereklemi oluyordu. Bu toplumsal devrimin en temel zellii, topluluk halinde yaamann stnlnn kavranmasdr. Maddede ilk elementlerin oluumu gibi, toplumsallkta da dayankl birimlerin kalc ve giderek ilerleyen bir izgide geliimi sz konusudur. Uygarlk tarihinden nce, binlerce yl sren byle bir toplumsal tarih vardr. Neolitik ky devrimi, bu srete ikinci byk aamadr. Yaklak on iki bin yl nce gelien bu devrim, toplumsallamann en byk admdr. Bu admn insanlk gelimesi zerindeki etkisi maddi ve manevi kurumlar ile zihniyet yapsnda srp gitmektedir. Bugn bile ok arzulanan doal zgr yaam zihniyeti, doayla canl dostluk, korkutucu tanrsal glerin hkm srmedii ve etkilemedii ruhsal yap, gl analk duygular, kadn-erkek eitlii arzusu, tarm ve evcilleen hayvancln bugn de Avrupa uygarln besleyen rnleri ve aralar, bu rn ve aralara dayal ideoloji, dnce ve dil yaplar ve kavramlar, madenlerin kefi ve kullanma almas bata olmak zere uygarl srekli ve halen besleyen ana unsurlar yaratan ey, neolitik ky devrimi ve buna dayal olarak gelien yerleik krsal toplum yapsdr. Frat ve Dicleyi besleyen, doa ve ovalarna dayal bu uygarl douran aralar ve ona dayal byk toplumsal dzen olmasayd, ne Smer snfl toplumu, devleti ve styap kurumlar, ne de daha sonraki uygarln gelime izgisi ortaya kard. Denilebilir ki, tarih durmazd, kesinlikle bir yerlerden fkrp geliirdi. Bu bir varsaymdr. Gerekleen tarih ciddiye alnacak, dolaysyla bilimsel tarihin tek geerli yaklamdr. Tarihin doru yazm, dolaysyla bilinci iin bu yaklammzn hayati nemi vardr. Genelde Avrupa d, zelde Dou toplumlarnn kendi tarihsel rollerini doru kavramalar, gnmzde zgven gelitirme ve kendi doru yollarna koyulma imkann ortaya karacaktr. Bat uygarlnn emperyalist yannn en tehlikeli yn, ideolojik egemenlik yndr. Bu egemenlik krlmadan, siyasal ve ekonomik gelime yoluna zgrce girmek ve salkl, haka bir dnya dzeninden pay sahibi olmak mmkn olmayacaktr. Bu hususlar ilgili blmlerde derinletirerek ele almay nemli ve uygun buluyorum. Ek gibi gzkse de, bir konuya deinilmezse ciddi bir eksiklik doaca kansndaym. lerideki blmlerde daha iyi ortaya konulacaktr ki, Avrupa uygarlnn temel bir dayana olan, bireysel insan haklar kavram30

HALK CUMHURYETNE DORUve hukukuna da resmiyet kazandran bireycilik olumadan nce, yz binlerce yl sren primatlardan kan, maymunsulaan bir grubuna ok yakn insan toplumsallatrmak iin ok byk abalar harcanmtr. Tm ilkel fetiizm, animizm, totemizm, ok ve tek tanrl dinsel yaplar esasta insan trn dzene ve topluma balama savan yrtmler, bu konuda abalarn eksik etmemilerdir. Anaerkillik , ataerkillik , byclk , amanizm , rahiplik ve peygamberlik kurumlar hep insan hayvani gdlere tabi olmaktan karp, toplumsal kurallara ve dzene tabi klmak iindir. Bunun iin seilen yntemler ok acl, acayip ve anlalmaz gibi gelebilir; bata insann kurban edilmesi olmak zere eitli sunular ve trenler ilkel eitim srecinin bir paras olarak grlp, hep trn toplumsal gcn ortaya karmak iindir. Vahi toplum deyip gememek gerekir. Uygarl douran hayvanlktan kmak ve doay hizmetine uygun hale getirmek iin insan soyunun byk soylu abalar olarak grlmelidir. Bu abalar olmasayd biz olmazdk. Bilinsizliin her an cehenneme dntrebilecei doa koullarndan bir cennet dnyasna yol almak, bu ok acl ve zahmetli toplumsallama yolundan gemektedir. tici zorluklar anlatan cehennem kavram, insan zihnine ilk temel kavramlardan biri olarak yerleirken, cennet kavram hep umuda, gelecee ve gerekleen insanca dediimiz yaama ar kavramdr. Gln bulduumuz mitolojiler ve dinler yaratlrken, bu insann nasl insan olduu hikayesini hibir zaman unutmamak gerekir. Fizikten bir kanunla karlatrrsak, gne enerjisini oluturan hidrojen atomlarnn birleip helyum atomuna dnmesi gibi, toplumsal enerji ve patlamann ortaya karlmas iin bu toplumsallatrma olgusuna ihtiya vardr. Ana, ata , totem, tanr , byc , rahip ve pey gamber kiilikleri bu srecin yaratc kurumlar olarak anlalrsa, toplumsall daha doru kavram olacaz. Bat veya Avrupa uygarlnn temel bir zellii olarak, yaklak ve arlkl olarak gelitirdii baz ynleriyle bu ters sre, yani kendi karna uygun grmedii toplum yaplarn datp bireyi zgrlk ad altnda ahlandran deneyimidir. Tarihin tm krallar ve zenginlerinden daha otoriter ve zengin kapitalist kii ve kurumlar bu ters felsefenin rndr. Bunlar milyonlarca yllk insan emeine dayal toplumsal madenleri, dayandklar corafyay, alt ve styaplarn, maddi ve manevi yanlarn, karlarna uygun ve ksaca karl bulmadklar tm ynle31

Smer Rahip Devletindenrini paralarken; kara uygun yanlarn da mlkletirmitir. Bunun ne kadar uygarlamaya, ne kadar uygarlk dna, hatta toplum dna, yani hayvanlamaya doru olduu, gnmz filozoflarnca zerinde en ok durulan temel konulardandr. Buna sosyalizm biimindeki tepkinin de ne kadar amacna uygun olduu ilgili blmde genie ele alnmay gerektirir. Smerlerin icad olan snflamay, snfl devlet toplumunu tanmlamaya alrken, toplumun nceki tarihsel gelimesini ortaya koymadan deerlendirmek ok eksiklik tayacaktr. Soyut kleci toplum teorileri fazla aklayc olmamtr. zellikle Smer somutu zmlenemedii iin, olutuu gibi ortaya konulamamtr. Roma ve Atina kleliine baklarak genel baz sonulara varlmtr. Belki kleliin olgunlama ve rme aamasnda bu rneklere deinmek yararl olabilecektir. Ama uygarlk tarihini ve snfl toplumu oluumunun ana kaynanda inceleyemezsek, dolaysyla ok byk farkllklar ieren zelliklerini olduu gibi somutun ana hatlar iinde gereki ve doru gzlemleyemezsek, doru bir tarih bilincine ulamak mmkn olmayacak veya ulalsa bile birok hayati eksiklik ve yanllk ierecektir. Smer toplumunun zerinde nemle durmamzn nedeni, tarihin kendisinde balad geliim izgisini somutta olduu gibi kavramak iindir. Mevcut tarih ve toplum bilimleri buna ulamad gibi, bana gre byk eksiklikleri ve yanllklar, yok sayma ve abartmalar barnda tamaktadr. Savunmamn bir nedeni de tarih ve toplumun doru tannmasna, adalet lleriyle yaklalmasna dair bir arya duyduum ihtiyatr. Soy birimlerine dayal toplumdan siyasal topluma gei, klelik kurumunun geliimine baldr. Bu da derinliine dnmlere maddi zemin oluturmaktadr. Kle emeinin tketimin ok stnde bir verimlilie yol amas, tccar ve zanaat kesimden oluan ve yeni gelien bir snf orijiniyle kabile konfederasyonlarn aan, soya dayanmayan bir yneten sekinler snfnn stte olumasna olanak salamtr. Bylece toplumun gnmze kadar sren l temel yaps orijinal ekillenmesine balam olmaktadr. Fakat kesin izgilerle ayrm olmad gibi, tmyle soy balarndan kopmu da deildir. Bunlar birbirinin barnda doan gelimelerdir. Bu toplumsal oluumun ak bir dnsel ifadesi yoktur. Ama mkemmel bir mitolojik ifadeyle izah, Smerli yazar ve airlerinin en temel ilerinden biri saylmtr. Klelemeyi Smerler kadar arpc bir mitolo32

HALK CUMHURYETNE DORUjik ifadeyle, hem de hi ikayet ettirmeden, tm topluma kutsal bir tanrlar dzeni biiminde sunan bir uygarlk yok gibidir. Daha dorusu sonraki tm snfl toplum ideologlar ve yneticileri temel gdalarn Smer mitolojisinden alp kendi koullarna uygun bir terminolojiye kavuturma roln oynamlardr. Yani oluturulan ve yeni saylan mitoloji ve teolojiler Smer versiyonlardr, onun uyarlanm taklitleridir. Smer sylencesi, yani mitolojisi yle bir ideolojik egemenlik kurmutur ki, rahip-krallar bile bunun gereklerini bir tanr yasas olarak yerine getiren en st dzey temsilciler olmulardr. Yaratlan, aslnda kendi karlarn ebediletiren ideolojik egemenlikleridir. Ama bunu gkteki tanr dzeninin yeryzndeki yansmas olarak mkemmel bir biimde, inanarak ve inandrarak sunmalar, byk ve arpc bir toplumsal yaratm sanatdr. M. 4000den yaklak 2000 yllarna kadar kle tam bir glge ve kul durumundadr. Tapnakta yrtlen bu dzende rahip-kraldan tarla emekisine kadar herkesin bir yasa gibi belirlenen konumuna gre hareket etmesi gerekir. Nasl ki gkyznde yldz hareketleri deimez bir dzene sahipse, yeryzndeki de yle olmak zorundadr. Baka trls dnlemez bile. Bu dzen anlaynda tm duygular tanr nasl istiyorsa yle bir anlama sahiptir. Kiiye gre, onun istedii gibi duygu olamaz. Yine tanrlarn dnce dnyasndan farkl bir dnce de olamaz. Nasl buyrulmusa yle olan, ncesi ve sonu olmayan bir dzen sz konusudur. Kle emeine dayal egemen smrc snfn bu ilk ideolojik eseri gerekten muhteem gzkyor. Tanr-kral ldnde, kendileri lmsz tanrlarla e tutulduundan, btn maiyetiyle te dnyada da yaamalar iin birlikte mezara gmlmlerdir. Bir kral mezarnda ou hizmeti kadn ve e olmak zere yedi yz ceset saylmtr. Bunlar kralla birlikte canl mezara giren ve aniden zerleri toprakla doldurulan klelerdir. Bu eylemi grev bilmektedirler. Aclarn ve korkularn dile getirmeleri bile dnlemez. Benzer uygulamalara Msr firavun mezarlarnda da bolca rastlanmtr. Smerlerin eitli derecelerde insan kurban etme ibadetleri ve inanlar, kleliin ideolojik gcyle yakndan balantldr. Egemen smrc snflamann tm uygarlk tarihi boyunca uyanan insan akl ve iradesi karsnda srekli gerekli olan yenilenmeyi, revizyonu yaparak srdrd bu ideolojik egemenliktir. Zincir bir an bile koparlmam, srekli yenilenerek glendirilmitir. Smer devlet33

Smer Rahip Devletindenaygt bunun en saf ve inanlan arac iken, daha sonrakilerin kendileri iin inanmayp alt tabakalar iin inandrc klnan saysz ideolojik egemenlik biimleriyle dzenin srekli yetkinletirilmesi sz konusudur. nsanlk gnmze kadar dnce ve irade beyan etme zgrl iin ok byk abalar harcamsa da, kleliin bu biiminin egemenlii krlmaktan ok uzaktr. Tersine daha inandrc ve pekitiren eitsel kurumlarla genelletirme, kalc klma abalaryla yetkinletirilmitir. Modern teknolojiyle genlere kadar hkmetme gcn yakalamas sz konusudur. Bu Smer somutunda daha ok kolektif tapnak klelii biiminde geliim gsterirken, Roma ve Atinada daha ok zel klelik egemendir. b- Smer toplumunda gelien ilklerden dier nemli bir gelime, cinsiyet farknn ulat seviyedir. Smerin doduu ve yan bandaki neolitik an hakim retim gc kadndr. Tarm ve evcilletirme arlkl olarak kadn icaddr. Yine yerleik yaam dzeni, yani ky devrimi, kadn doasna daha iyi cevap vermesi nedeniyle kadnn damgasn tar. mlekilik, dokuma, tane tme hep kadn nclkl ilerdir. Aile kadn etrafnda younlamakta ve soy belirleme kadna gre olmaktadr. Anaerkil dzen hakimdir. Bu, ideolojik ifadesini yldzlarda ve ayla temsil edilen tanra arlkl dinsel inanlarda bulmaktadr. Smer toplumundaki snfsal farkllkla at ba gelien cinsler aras farkllk, ideolojik ifadesini mitolojide younca yaamaktadr. Stat farkllamasnn buradaki yansmas arpc olmaktadr. Tanralarn konumu balangta arlklyken giderek zayflar; Babil dneminde balangta Tiamat ahsnda lmcl darbeyi yer. Kk oul Marduk , tek tanrla hzla koan egemen erkek kltr temsil etmektedir. Daha sonra bu kltr esas alacak olan Hz. brahim , tek tanrcln en nemli peygamber atas roln oynayacaktr. Kadn nceleri tapnaklarda erkek rahipler kadar etkiliyken, evde ikinci plana der. lk genelev de Musakatdim ad altnda bir Smer icaddr. Kadnn stats uygarln ikinci dalgasndaki kadar dm deildir. Uzlamaya yakn bir stat tm Smer mitolojilerinde kendini yanstmaktadr. c- ehir devrimi ve devleti de Smerlerin gerekletirdikleri temel ilklerden biridir. Neolitik a bir tarm ve ky devrimine dayanrken, uygar toplum esasta bir ehirleme ve ona dayal devlet olarak tanmlanr. Hem ekonomik altyap kurumlamas, hem devlet merkezli styap kurumlamalar, o dneme kadar toplum tarihinde grl34

HALK CUMHURYETNE DORUmemi byklkte insan topluluklarnn yeniden rgtlenmesine yol aar. Bym ve karmak hale gelmi toplum yaps, yeni zihniyet ve kurumlamalar beraberinde getirir. Yaz, edebiyat, hesap, takvim, salk, eitim kurumlaarak yeni meslekler haline gelir. Btn bu ve benzer meslekler Smerlerin yol atklar ilkleri ortaya karrlar. Yeniden kurumlamalarda soy balar yannda ve yerinde, meslein zelliklerine dayal yeni sosyal yap ekillenir. Smerlerin yol at sosyal kurumlamalar ve iliki tarzlar gnmze kadar gelmekte, ancak kapsam ve ayrntda zenginleerek varln srdrmektedir. Zincirin ilk halkalar olmadan son halkann da fazla anlam yoktur. d- Smer ekonomik kurumlamalar da uygarln en temel olu umlar olma ansna sahiptirler . Kolektif ve zel mlkiyet ilikileri gelime gsterip kurumlamlardr. Toprak zerinde her iki mlkiyet biimi tannmaktadr. Zanaatlarn topraktan koparak bamsz icra edilen meslekler haline gelmeleri salanmtr. Bata ticaret, marangozluk, madencilik, dokumaclk ve mlekilik olmak zere, ekonomide artk vazgeilmez hale gelen meslekler Smer toplumunun esasl dayanaklarndandr. Smer stnl ve yenilii nemli oranda bu mesleklerin gcne dayanmaktadr. Bilgelik ve peygamberlik kurumlar bu mesleklerle yakndan balantldr. e- Smer toplumunun styap kurumlar daha da zengin ve o g ne dek rnei grlmeyen bir yaratcl temsil etmektedir. Devlet kurumlamasnn krallk, meclis, askerlik, vezirlik gibi brokratik blmleri ilk rnekleri oluturup kendilerinden sonraki bu ynl gelimelerin esin kayna olmulardr. Kavram ve kurum olarak oluturulan deerler yetkinleerek gnmze kadar ulama gcndedir. Bu konuda da kaynan oluumunu grp deerlendirmeden, tarihin ve gnmzn zmlenmesi nemli eksiklikler ve yanllklar ierecektir. f- deolojik yaratm ve kurumlamalar, insanolunun zihniyet ya psnn deiiminde ve geliiminde en nemli yere sahiptir. Smerlerin mitolojik yaratmlar, ibadet biimleri toplumun alt ve styap kurumlarnn ileyiinde benzin ve yalama roln oynamaktadrlar. Smer ynetici eliti, zellikle rahipler snf, dneminin arklarn dndrecek ideolojik tasarlar ve topluma benimsetme biimlerini yaratmadan, oluturulan snfl toplumu ve devleti ynetip srekliliini salayamayacann tam bilincindedir. Neolitik toplumun, basit tarm ve hayvancla dayal ky toplumunun soy rgtlenmesi ve35

Smer Rahip Devletindenynetimi de basit olup, karmak dnce ve ynetim kurum ve kurallarna pek ihtiya gstermez. Zengin bir mitoloji kaynana gereksinim fazla gelimemitir. Ana ve ata kltne dayal, daha ok totemle ve snrl olarak gksel varlklarla kavramlatrlmaya allan bu an Smer toplumu iin alp yetkinletirilme gerei kendini dayattka, rahiplik kurumu nemli gelime gsterir ve temel kurum dzeyine ykselir. Smer ideolojik tasarmlar bugn bile hayranlk ve aknlk uyandrmaktadr. Tanr bilimi (teoloji) ve edebiyatn temelini oluturan mitolojik yaplarnn uygarlk tarihinin ideolojik yapsn en ok etkileyen tasarmlar olduu, aratrmalar gelitike daha iyi anlalmakta ve teslim edilmektedir. Tm dogmalarn temelinde de Smer dnce yaps nemli bir yer igal etmektedir. Bu anlamda Smeroloji, nemi artan bir tarih dal durumundadr. Dnce biiminin dogmatik yaps, diyalektik dnme olduka ak ve zengin bir yaratm kaynadr. Temel dnce normlarnn belli bal elerini sralamak mmkndr: 1) lkel bir diyalektik yap arz etmektedir. Gn kart yer, ayn zamanda eril ve diil ilkeyi temsil etmektedir. Ge En , yere Ki denilmektedir. Enki bu birliin eril, erkek arlkl biimi olup, tanrayla uzlatnn tamamen farkndadr. Baba kavramnn atas ko numundadr. Tm tanralarla evlenmekte ve bolca zellikleri olan doumlara yol amaktadr. En son doan bu konuda Babil Yaratl Destan Enuma Eli e baklabilir ve ok retici olan Babil tanrs Marduk la, lmcl darbe vurularak ana tanra Tiamat , tanrlar Pantheon undan kurul saf d edilmektedir. M. 2000den itibaren tanra klt ve onu ifade eden mitolojik sylem byk bir gerileme ve dlamaya uramaktadr. Bu gelime kadnn toplumsal statdeki dyle yakndan balantldr. Erillik erkek egemenlik ilkesi toplum ve devlet yapsnda hakimiyetini pekitirmektedir. Krallk otoritesinin en st devlet kurumundan en alt birimlerine kadar erkekleen ve tekleen tanrlar dini biiminde, mitolojinin gittike kesin inan biimini kazanmasyla, toplum byk bir ideolojik ve ahlaki dnm yaar. Krallar ya bizzat tanr, ya da dorudan tanrnn temsilcileri durumundadr. Efendi-kle ilikisi tanr-kul ilikisine ahane bir biimde dntrlmtr. Mitolojik dncenin temel inan, yani din ve yasa, yani hukuk haline dnm, ok nem36

HALK CUMHURYETNE DORUli sonular douracak olan tarihsel ve toplumsal bir geliimdir. Smer tapnaklar ve Edduba , yani kltr akademileri, rahip-krallarn otorite geliimi ve bunun srdrlmesi iin zerinde en ok kafa patlatlan dnce kurumlardr. Mitoloji oluturmada bir yandan teoloji halinde din, dier yandan edebiyat destanlar halindeki tasarmlar, rahiplerin, edebiyatlarn ve dnrlerin temel misyonlardr. Kutsal Nippur , daha sonraki Babil, bu ilerin bin yllar sren kltr, din ve edebiyat merkezleridir. 2) Dnce sistemi gk dzenine dayanmaktadr. Nasl yldz, ay ve gnein deimez hareket rotalar varsa, yeryznn yasalar da onu temsil etmek durumundadr. Devlet ve rahip-kral bu dzeni tanr adna temsil etmektedir. radeleri kutsal, szleri yasadr. Yeryznn tm kuvvetlerinin birer tanrs vardr. Ayn ey toplum gleri iin de geerlidir. Tanrsz hibir zellik, eya ve varlk dnlemez. Buna tanrsal, teolojik dnce tarz demek gerekir. Bu dnce tarz daha sonra byk evrim gsterecek, Yunanda felsefe, ada Avrupada bilimsel dnce tarz olarak gelimenin balangcn oluturacaktr. Dnce biimlerinin bu temel kalplar arasnda birbirini yadsma biiminde bir eliki varsa da, birbirlerinden doduklar iin de sk bir bala birbirlerini dourmulardr. Aralarndaki ba ortaya koymadan, ne dinler tarihi, ne felsefe, ne de bilimsel dnce tarihi doru izah edilebilir. Dnemine gre Smer dnce biimi byk bir ilerlemeyi tekil etmektedir. Tanr yasalar daha sonra karmza bilimsel yasalar olarak kmlardr. 3- lk insan, cennet ve cehennem, cennetten kovulma, tufan gibi temel mitolojik kavramlar Smer dncesinde nemli yer tutar. Doada ve toplumda ortaya kan zorluklar ve elikili durumlar iir diliyle destan havasnda sylemek Smer geleneidir. Kendilerine gre kavramlatrp bir teori haline getirdikleri tm doal ve toplumsal olgular tam bir sistem halinde ifade edilir. Teolojilerini her olay ve ilikiye uygulayp birer sonu karrlar. Bu yaklam bir dnce patlamasna yol aar. Kurulan sistemin yaklam ve yarglamasndan hibir ey kurtulamaz, hibir ey babo deildir. Her ey birbirine baldr. Sanki diyalektiin birinci ilkesinin ilkel biimiyle kar karyayz. lk topya ve destanlar Smer kaynakldr. Cennet topyas, Adem ile Havvann yaam ve cennetten kovulmas, ilk Habil-Ka bil karde kavgas ve Glgamein yar tanr-insan kiilikli destan yazl olarak gnmze kadar ulamlardr. Bu topya ve destanlar37

Smer Rahip Devletindenda dile gelen ey, znde neolitik toplumun eitlik gnlerine zlemle toplumsal elikilerden doan zorluklarn yol atklar mcadelelerin kendisidir. Anlatm, dnce byledir. Bilimsel izah iin zaman ok erkendir. nsan usu bilimsel adan ok uzaktr. Unutmamak gerekir ki, Greko-Romen uygarlnda bile bilimsellik ok snrl olduu gibi, felsefe tmyle mitoloji ve teolojiden kurtulmu olmaktan uzaktr. g- lk emperyalizm ve kolonicilik uygulamalarn sistemletiren de Smer uygarldr. Akad Hanedanl n kurup tm Smer ehir devletlerini fethedip birletiren Sargon , ilk imparator olma unvanna sahiptir. Sargon smrgeci devlet aamasn balatr. Ondan nceki Smer ehir devletleri, kendilerini savunma ve ticaret amal baz karakollar dnda, fetih ve koloniletirmeye ynelmezler. Sargon ise, karakollar yerine geni koloniler ve ehirler iinde bir baehir kurup, sistemi ileri ve yaylmac bir aamaya iddet temelinde ulatrmann yaratcsdr. Ondan sonra tm emperyalist ve kolonyalistlerin yaptklar, bunu yetkinletirip uygulamaktan ibarettir. Planl iddetle insan ldrmek, ellerindeki her eyi almak, onlar kleletirmek, yararlarna bulduklar yerleri koloniletirmek ve kendilerine bal ynetim gc halinde tutmak, tarihsel gelimenin en nemli aamalarndand. Bir nevi dnemin evrensel imparatorluunu mkemmel bir biimde kurmu saylmaldrlar. Bu anlamda Smerler sadece snfl devlet toplumu olmann da tesinde, ok etnik yapl emperyalist bir uygarlktr. h- lk yazl hukuk normlarnn erefi de Smerlere hastr. Smerler hukuk kurallarn kayalara kazp dikerek, toplumun temel ynetim yasalarn herkesin anlayp uygulamasna zen gstermilerdir. Urnamu, Hammurabi yasalar nlerini gnmze kadar duyurmulardr. Temel uygarlk deerlerinden mzik, iir temalar gnmzdeki uygulamalarnn temelini oluturmaktadr. Bu hususlar kantlamak zor deildir. Ezgiler, arklar, trkler makam ve aralarna kavutuklar gibi, daha sonraki sreleri bin yllardr etkilemektedir. i- nemi itibariyle akla kavuturulmas gereken dier bir hu sus ise, Smerlerin orijinidir. Hangi etnik zelliklere sahiptirler, etnik varlklar karsnda tutumlar nasldr? Bu kadar tarihe damgasn vurmu bir uygarln etnik temelinden geriye ne kald? phesiz bu sorular nemlidir ve aratrmalarn derinletirilmesini gerektirir. Smer blgesi tarihte byk rol oynayan iki temel blgenin kesime38

HALK CUMHURYETNE DORUalandr. Arabistan lyle Zagros-Toros da silsilesinin en verimli ovalarnda yer alan Smer memleketinin, uygarln gelitirdike srekli saldrlar ve igallere urayaca aktr. Bir dnemlerin Grek ve Roma mparatorluklar gibi, Smer uygarl da yaratt zenginlikle gz kamatrc ve itah acyd. Kald ki, kendisi de srekli yaylmacyd. Etki-tepki ilkesinin olanca arlyla hayata gemesi, diyalektiin hkmn tarihsel gelime biiminde yrtmesi kanlmazd. Gneyden ve batdan Semitik, kuzeyden ve doudan Aryen, dier bir Smer deyiiyle Horrit kkenli kavim ve topluluklarn saldrlar, uygarl zmsedike dalga dalga yklenmekten geri durmayacaklard. Bu yaklam Smerlerin sonunu izah edebilir, ama kaynan izah etmede snrl bir aklama imkann vermektedir. Kazlar sonucu ortaya kan belgeler ve mlekler, kuzey ve batdan bir yaylma olduunu gstermektedir. Gney ve doudan gelen Amoritler ise obanl temsil ettiklerinden, belge brakma durumunda deildirler. Muhtemelen bu iki alandan gelen kk komnal topluluklar ilk yerleme birimlerini M. 6000 yllarnda kurmulardr. Alann farkl ve verimli retim olanaklar, uzun zaman srecinde gereken dnme yol ap Smer orijininin farklln yaratmtr. Smer dil yapsndaki hem Horrit, hem de Amorit kkenli birok kelimenin varl bu yaklam dorulamaktadr. Ama bu, Smerlerin orijinal bir kavim durumunda olmadn gstermez. Tersine ok alanda yaand gibi farkl kltrel birimlerin i ie geip bir st sentezde buluarak yeni kltrel varl ortaya karmas gibi, burada da bu tarzn ok parlak bir rnei, orijinali olumu bulunmaktadr.

39

Smer Rahip Devletinden

40

HALK CUMHURYETNE DORU

C- SMER UYGARLIINDA KALICI SONULAR

onu itibariyle ve tarihteki kalc yeri anlamnda, her kltrde olduu gibi, Smer uygarl da arpc dnmlere urayarak, bylelikle kendini baka ve bizzat oluumuna en temel katky yapt kltr varlklarnda srdrerek, tarih iinde deeri gittike daha iyi anlalan belirli bir yere oturmutur. Semitik yan ar basan Sargonun Akad Hanedanl , tarihte tespit edilen ilk nemli deiim rneidir. Resmi dil ve kltrel hakimiyet tamamen Smer karakterlidir. Yaklak M. 2350-2250 yllarnda hkm sren bu hanedanlk altnda, Semitik dil yapsnda younlama gzkmektedir. Biraz da buna tepki olarak Aryen-Horrit kkenli Gutilerin kar bir hamlesinin, belki de bir Smer hanedanlyla ittifak yle olduu kantlanyor kurarak, bir yeni denge ve dnme urama durumu vardr. ran-Elam kltr arlk kazanyor. M. 2000lerde gney ve doudan ok youn Semitik-Amorit gruplarn istilas gerekleiyor. Artk nc Ur Hanedanl nn yklyla Amorit arlkl beylikler ve ehir devletleri dnemi alyor. M. 1800lerde mehur Amorit Hammurabi hanedanlyla Smerler siyasi glerini tamamen yitiriyorlar. Smer dili artk resmiyette kullanlmyor. Resmi dil bugnk Asuri ve Keldanilerin kulland dilin kkeni olan Babil Akadasdr. Tm Ortadounun kltr dili artk Babilcedir, Arami dilidir. Bu sefer kuzeyden Aryen-Horrit kkenli Kassit, Mitani ve Hitit saldrlaryla, iki kltr arasnda M. 1600lerde tekrar bir denge kuruluyor. Ama yine de ynetimin beyni ve dili Babil ve Babilcedir. Tm Smer kltr artk Babil szgecinden geer ve Babil tarz teoloji ve edebiyat dnemi tarihteki byk yerini alr. Babil ma41

S

Smer Rahip Devletindentematii ve astronomisi hamle yapar. Babilin kuzeyinde Ninovadaki Asur-Amorit Hanedanl bu sreci bir adm daha ileri sratr. Babilin ideolojik ve kltrel nderliiyle Asurun politik-askeri nderlii, tm Ortadouyu kasp kavurur. Smer uygarlnda Babil ve Asur dnemleri, Akadaya dnmn tamamlanmas ve dorudan tm Ortadouya, dolayl olarak dnyann geri kalan yrelerine yaylmasdr. Bu daha ok emperyalist iddet yntemleriyle olur. deolojik ve kltrel katklar snrldr. Smerce eski kutsal dil olarak renilir ve srekli evirilerle dnyaya tarlr. Yerel kltrlerin karlkl zmsenmesiyle giderek bakalama urar. Ama kadim ilk rnein Smer olduu kesindir. Smercenin dil olarak varl miladi yllarn balangcnda tamamen ortadan kalkar. Smer uygarlnn tarih iindeki yerine baktmzda, hibir uygarln insanl bu kadar uzun sre ve derinliine etkilemedii kabul grecektir. M. 4000den 2000e kadar dorudan, 2000den 0a kadar dolayl izleyicileri tarafndan insanl hem emmesi, hem de beslemesi sz konusudur. Toplumun alt ve styap kurumlarnn kleci sistemi hazrlayp srekli klmas ve adeta edebi dogmalaryla kutsallatrmas baka hibir ideolojinin baaramayaca grkemliliktedir. Bunun anlam zerinde durmakta saysz yarar vardr. Uygarln zmlenebilmesi iin, bu anlamnn ortaya karlmas gerekir. ok kaln izgilerle bir somut deerlendirmesi yapldnda, u tespitleri yapmak mmkndr: 1) Smer kleci uygarl, halklarn Verimli Hilal de yaklak on bin yllk sre iinde gelitirdii neolitik toplumun deerleri zerin de ykselmitir Bazen ticaret, bazen iddetle ve ounlukla kendi . verimli sistemini gelitirerek neolitik teknolojiyi ve bilimi tmyle kendisine mal ettii gibi, zanaat ve meslek kollar halinde kurumlatrarak kendi varl iin olaanst bir zenginlie ve verime dntrmtr. amzn ABD emperyalizminin halklara kar tutumunda olduu gibi, neolitik toplumu oluturan halklar ve etnik gruplar da Smer kleci uygarlnn bu ykselii karsnda aklp kalmlardr. Smer emperyalizmi, zellikle Asur dneminde halklar yle altst etmi ve yerlerinden atmtr ki, Ortadou ve tm dnyada etkisi halen yaanmaktadr. Bir yandan yere akma, kaza aklma, dier yandan datma bir terr ve soykrm yntemi haline getirilip insanln belleinde silinmez izler brakmtr. Snfl toplumda s42

HALK CUMHURYETNE DORUmr ve hakimiyetin insan tr stnde bu ilk planl ve sistemli yrtlmesi, gnmze kadar yetkinleerek srp gelmitir. Eer amzda da planl ve sistemli insan krm teknik gelimeyle orantl olarak daha da byyerek yrtlyorsa, bu durum toplumun hafzasnda bir gen olarak yerleik bu ilk uygarlk pratiine derinliine bal olmasndan ileri gelmektedir. Canl trn insann genleri nasl oluup benzer rneklere yol ayorsa, toplumsal hafzann da oluan genleri vardr ve daha sonraki toplumlara yerleerek benzer etkilere yol aarlar. Toplumun hakim ve smrc kesimi srekli iip bir fazlala yol aarken, smrlen ve ynetilen kesimler zayflayarak hep bir eksiklii yaarlar. nsan trndeki zalimliin ve smrnn diyalektii bir kurulmaya grsn, bu arkn durdurulmas henz mmkn olamamaktadr. nsanlk atomu paralyor, ama bu ark paralamaktan hala uzaktr. Toplum iin hem fazlalk hem eksiklik aslnda gereksizdir. kisi olmadan toplum daha dengeli ve mutlu olabilecektir. te bu durum ilk ve hayvandan farkl bilince dayanan insan acsna, onurun douuna ve baka bir tarih izgisine, direni ve zgrlk eiliminin douuna yol aar. Ortadou corafyasnda peygamberlik kurumu tam tamna bu anlama gelir. Bu ilk muhteem rneinde grlyor ki, uygarlk, insanlk hafzasndaki yansmas cennet hayali olan neolitik eitliki ve savasz toplumun byk bir hrszlkla alnmasyla, geri kalanlarnn srekli tarih dna itilmesiyle ve tarihsiz klnmasyla balyor. Kendine mal edilen deerlerle, devlet kurumlamasnn icadyla, donanmsz tm birey ve etnik topluluklar yutarak tam bir canavar kesiliyor. 2) Devletin snfl toplumun zeti ve kimlii olarak Smerde douu gerekten olaanst ve muhteemdir. Bu yle bir aratr ki, gerekletirmedii bir hayal yok gibidir ve halen devletin ar basan yan byle grlr. Ya devlet baa, ya kuzgun lee deyii arpcdr; devletli adam, devletli ulus, kendini Allahtan her hakkn doal sahibi gibi grr ki, anlam bu kadar derindedir. Devletin bu gc nereden aldn ortaya koyan Smer rnei, ilk ve taze olduu iin uygarln zmlenmesinin en uygun aracn vermektedir. Bir defa hem bireye ve ounlukla birlikte anld etnik gruba, hem de devlet d kalm tm toplum kesimlerine kar olaanst, kyaslanamaz bir glenme sz konusudur. Bu g srekli yetkinletirilecektir. Smer rahiplerinin devlet oluumundaki43

Smer Rahip Devletindenhem ok kurnazca hem de ustaca ideolojik bulular, toplumun zihniyetini oluturup, bu zihniyetle devlete gksel dzenin yerdeki ekillenmesi olarak bakmalar harikadr. Zaten sylence (mitoloji) ve tanr bilimlerinin ana amac, kutsal ve ebedi bir snfl toplumun domasn doann dzeni diye egemen klmaktr. Tanr otoriteleri, aslnda yeni ykselen krallk hanedanldr. Ama bunu dorudan sylemeleri, topluma aktan sunmalar inandrcln salayamad gibi, kurulu ve srdrlmesini de mmkn klmaz. Devlet nce ideolojide kurulmak ve kazanlmak durumundadr. deolojik kazandrmayla neolitik toplumun teknolojisi art-rn snrnda birletirildiinde devlet douyor. Birincisinin salanmasyla ikincisi elde ediliyor; ikisi birletirildiinde o dneme kadar grlmemi verime yol ayor. Smer tapnann devletin ana rahmini tekil ettii ok aktr. Yani daha sonra iddia edildii gibi devlet usun, insan aklnn bilimsel ifadesi deil, teolojik, dogmatik ifadesidir. Yeni ve yaln bir tanm sunuyorum: Uygarlk ve onun z olarak devlet, snflamann ilkel aamasnda bilimsel dncenin olumad dogmatik kavrayn te olojik ifadesidir. Temelinde bilim deil, inan dogmas yatmaktadr. Belki de bu anlamda en ad ara devletin kendisidir; onun zellikle halklaamayan klasik biimleridir. lerideki blmlerde greceiz ki, Avrupann snrl da olsa bu konuda att en nemli ve ileri adm, devletin karakterine demokrasiyi kazmasdr. Tabii bu da ancak halklarn, snflarn, uluslarn ve bireylerin ei grlmemi direni ve zgrlk mcadeleleriyle mmkn olmutur. Devletle tanr, merkeziyetilii ar gelimi devletle tek tanr dncesi ve inanc arasnda ok sk bir iliki vardr. Tanry ne kadar gl, tm sfatlarn ki bunlar uygarln temel zellikleridir sahibi, ulalmaz ve anlalmaz klarsanz, devleti ve iine gizlendii uygarlk maskelerini o denli gl, korkutucu, anlalamaz ve ulalamaz klm olursunuz. Bu hususlar ayn zamanda krallarn zellikleridir. Kral eitiminin z, bu zellikleri kazandrmaktr. Tanrnn temsilcisine bu yarar, bu gerekir. Snfl toplumdan nce totem, temsil ettii topluluun zet kimliiydi; bir nevi soyadyd. Toplumun smrc karakteri olmad iin, bunlarn yle rktc yanlar yoktu. Tanr da deillerdi. Kabile eflerinin smrc karakterleri gelitii oranda, totemin de yava yava tanrsal ycelie trmand grlr; yeryznden gkyzne yer deitirir. Ya44

HALK CUMHURYETNE DORUkn, dokunulur, korkulmaz sfatlarndan soyulur; uzak, ulalmaz, rktc sfatlar kazanr. Toplumda snflamann ihaneti de zne kar byle balar. Tabii devleti tmyle dolayl bir hrszlk ve yalana dayal ara olarak zmek byk eksiklik tar. Ortaya kmas salt bu zellikleriyle izah edilemez. Snfl toplumun karmak nitelii, kesin artan iblm ihtiyac, ortak gvenlik sorunlar mutlak bir koordinasyona ihtiya gsterir ki, egemen smrc snfn devleti olumlamas kadar, kendini vazgeilmez klmas da bu ihtiyalarn ortaya kmasyla olduka balantldr. Devletin bir trl doru zmlenememesi de, bu iki karakter zelliinden trdr. Bu, iki ynl dogmatik yorumlarn kmasna yol amtr. Devlet snflarnn tmyle tanrsal ve kutsal bey yorumuyla, kartlarn eytani, lanetli ve kara yorumlar kar karyadr. Devlet bu durumda karlar elikili, eksikli ve fazlalkl toplum yanlarnn u verdii zmlenemez toplumsal kimliin ifadesidir. Douundan gnmze kadar devletin dnce ve uygulamada bu kadar uratrlmas bouna deildir. nk kayna tanrsaldr. Bilim-doa ilikilerinde tanry imdilik dlamtr. Ama toplumda bunu baarmaktan uzaktr. nk devlet vardr. Devletin olduu yerde her zaman tanr vardr. 3) Smer uygarln incelediimizde, bir olgu daha zmlenme sini vazgeilmez klyor Mitoloji ve ondan kaynaklanan tanrbilim . Greke teoloji, Arapa ilahiyat en az Karl Marks n devlet ve para tahlilleri kadar nemlidir. Marksn teorisi bilimsellie deerli katklarda bulunmutur. Ama bana yle geliyor ki, devletin kkenindeki ideolojik gc basit bir yansma olarak deerlendirmesi, teorisinin en ciddi eksik ve o denli de tehlikeli yandr. ok sradan ve basitmi gibi dine toplumun afyonudur deyip gemesi, bir trl baarya gidememesinin de temel nedenlerinden biridir. Bana gre en az para ve devlet tahlili kadar, bir ilahiyat tahliline ihtiya vardr. Smer gerei bunu ok arpc gstermektedir. Smer uygarln zmek iin mutlaka onun ilahiyatn zmleyeceksiniz. Tanrbilim, Smerlerin snf mcadelelerinin bilimidir. Kavram ve kuramlaryla tanrbilimin toplumsal izdmlerini tahlil etmeden, Smer ideolojisini, dolaysyla ona dayanan tm antik dnyay zemezsiniz. Tek tanrl dinleri zemezseniz, klasik ve Ortaalarn, hatta gnmz toplumlarnn zihniyet ve edebiyat yaplarn zemezsiniz. Tm toplumlarn zihniyetlerinde ilahiyatn imzas vardr.45

Smer Rahip DevletindenBu imzay deifre edip kazmadan, bilimsel temellerde pozitif toplumu kuramazsnz. Daha sonra kapsaml incelemeyi dndm reel sosyalizm in en byk eksii ve hatas, toplumun tarihsel ve ideolojik alannn yanndan bile geememesi ve devlet tahlillerindeki tek yanllktr. Sadece para ve sermaye zmlemesiyle toplumsal gereklik tam izah edilemeyecei gibi, tersine bu oka eletirdii idealizmin deiik bir biiminin kucana dmesine yol aar. Tpk reel sosyalizmin sermayenin kucana kendiliinden teslim olmas gibi. Eksikli marksist dncenin buraya gtrmesinin, izah etmeye altmz nedenlerden dolay kanlmaz olduu grlyor. deolojinin, ilahiyat biiminin gc paradan daha az olmad gibi, devlet gcnden de az deildir. Kald ki, de i iedir, birbirinin iine szmtr. Belki de tarihte hibir l bu kadar i ie szp en byk gc tekil etme imkanna sahip deildir. Bu biraz da ba ba, kutsal ruh ve oul ilikisine benziyor. Benziyor deil, oluum tarzlar ayndr. Birisi giderek maddileirken, dieri manevileiyor. te bu l Smerde birbirine yapktr. Bir lden birinden dnya gc, dierinden ahiret gc douyor. ok ilkeldir dediimiz Smerler bu safsataya inanmyorlar; onlar yarattklarn ok iyi biliyor ve nasl ie yaradklarn da ok iyi anlyorlar. Tuhaftr, ama en yobaz ve softas gnmzn bilimi ve bilim adamlar oluyor. Nasl Smer insan gnmz biliminden uzaksa, gnmz bilimli insan da Smer ilahiyatndan o kadar uzaktr. Burada softalk izafidir. Gereklik her iki taraftadr. Arayp bulmaktan ve yerli yerine oturtmaktan baka k yolu gzkmyor. Oul anasz nasl tanmlanamazsa, bilim de ilahiyatsz tanmlanamaz. Burada ilahiyata bir ar yoktur. Dogmatik dzenlerin milyonlarca kurbanlarn nleyememekten sorumlu olan bilim, ilahiyat zmlemesini, dolaysyla devlet ve uygarlk zmlemesini birlikte yapmad iin, kendi bysnn kurban olan bycnn durumuna dmtr. Bilime dayal olduunu iddia eden ada toplum ideologlar, ancak ilahiyat-devlet-para lsnn i ie gemi tm etkileyici yanlarn dengeli ve znde yatt gibi tahlil edip buna gre toplum projelerini olutururlarsa, belki amalarna ular ve kendilerini bylerinin ykc etkilerinden kurtarrlar. lerdeki blmlerde amay arzuladm bu konular bana ok nemli gelmektedir. 4) Smer snfl toplumu ve yol at uygarlk tarihi kaynanda deerlendirilirken, dier ok nemli bir konu, bilim ve felsefeyle mi 46

HALK CUMHURYETNE DORUtoloji ve din arasndaki iliki zerindeki etkisidir. Bir iddia uygarlkla birlikte bilim ve felsefe geliti derken, dier gr kartn iddia etmektedir. Genel kabul gren gr ise; M. 6. ve 4. bin yllar arasndaki bulular neolitik toplumun Tel Khalaf kltr, ancak M.S 16. yzyldan itibaren ortaya kan bulu ve teknolojilerle kyaslanabilir. Snfl toplumu bilimsel bulgu ve tekniin kayna olarak deerlendirmek doru grlmemektedir. Tersine en byk bilgi ve teknik artn snfl toplumdan nce saland, devletin ideolojik hegemonyasnn tutucu bir rol oynad Smer rneinde kantlanmaktadr. Smerin ilave bilgi ve teknik bulular snrldr. Daha ok gerekletirdii, tarm, toplumunun bilgi ve teknik zenginliklerini tekelletirmek ve stne ideolojik bir hegemonya kurmaktr. Bilgi tekniin, insan emeinin ve pratiinin rn olarak deil, tanrlarn zellikleri ve hizmetkarlar olan insana birer ltuf kayra olarak idealize edilmektedir. Tarihin en byk arptmalarndan biri budur. Smer rahiplerinin belki de snfl toplum tarihinde gerekletirdikleri ideolojik yanlsama gc, devletin gerekletirilmesinde ve uygarln snfl karakterinin hakim olmasnda en byk paya sahiptir. Belki de bu arptma Smer mitolojisi ve dini vastasyla bu denli yanlsamaya ve ideolojik hegemonyaya dntrlmeseydi, bilim, teknik ve felsefe insann zgr retim pratiiyle ok daha erken ve hzl gelime imkanna sahip olabilirdi. Tarihi Smer uygarlnn ilk rnei arketip u adan byk nem tamaktadr: Toplum ilikilerindeki zgrlk dzeyi bilgi, teknik ve felsefi yaratcla daha elverili iken; bask ve ideolojik yanltma gelitike, bilim ve felsefe, yani doa hakknda doru bilgilenme ve genel yorumlama dzeyinde ciddi d meydana gelmektedir. Snfl toplumda bir kesimin tmyle retimden kopmas, dier geni kesimin insandan teye sanki bir makine parasym gibi kleletirilmesi, tm ideolojik dogmalarn kaynan oluturmaktadr. Rahip snfn tm uygarlk tarihi boyunca hakim rol budur. Ac iine sokulan insana sahte bir cennet ve cehennem aracn ve cezalandran tanr anlayn sunup yetkinletirir ve srekli klarken, kendileri ve balantlar olan ynetimin maddi kar glerini, bu dnyada grlmemi biimde almadan dneme gre her tr bollua kavuturmay salamaktadr. Bunun iin en ok bavurulan ara, egemen dzen lehine srekli hegemonik zihni aralar, tasarmlar, yani mitolojiyi ve dini gelitirmektir. retim47

Smer Rahip Devletindenmerkezleri balangta tapnaklar iken, daha sonra bu rol aydn-yazar kesimiyle birlikte gelien akademilere dmektedir. zellikle Greko-Romen uygarlnda filozoflarn akademi dzeni ne kar. Smerde ilk defa kltr merkezi Nippurda, Edduba edebiyat akademisinin prototip olarak douunu grmekteyiz. Bu gelime ayn zamanda insanlk tarihinde ilk niversite olarak yer etme ansna sahiptir. Bu deerlendirmeden din eittir egemen snf veya devlet olarak grmemek gerekir. phesiz o dnem toplumuna egemen olan doa anlaynda birok ilkel din anlaylar egemendir. zellikle kabile totem anlaylar, ana ve ataerkil din anlaylarn esas almaktadr. Genel bir ruhuluk inan her tr bycle gereken toplumsal zemini sunmakta, bilimsel doa anlaynn ok uzanda yaanmaktadr. Ama snfl toplum geliip kar atmalar artnca, din ve mitolojideki blnme de egemen ve smrc dzen lehine artar; yeni rahip snf eski din anlaylarn, zellikle bycl lanetler, gnah ilan eder. Kendi eylemini ise sevap ve kutsallk olarak mjdeler. eytan ve Allah atmasnn temelinde aslnda byle bir toplumsal blnme temel rol oynamaktadr. Smer mitolojileri bunu ok ak ortaya koymaktadrlar. Yanlsatma o dnem iin kesindir, ama gnmzden baktmzda, snf karakterli olduu tartmaszdr. zellikle Adem ile Havvann cennetten kovulmas, snf ayrmnn balangcnn en temel mitolojik ifadesidir ve mitoloji anlatm arpc ve iirseldir. Buraya alntlamay gerekli bulmuyorum. Habil-Kabil atmas, tarm ve obanlkla uraanlarn kavgalarn yanstmaktadr. Kadnn stat zayfl, tanrlar topluluunda pantheon tanrann giderek yerini ve nemini kaybetmesi biiminde, yine tam bir iirsel mitolojik anlatmla verilmektedir. Bir adm tesi olan tek tanrl dinde, hem ideolojik ifade ve yanlsatma olarak, hem de toplumda kadn klelie yatrlm cins konumundadr. Her bakmdan ie kapanma ve azn dilini kapatmas sz konusudur. Tanralar andan eser bile kalmamtr. Gemiinde de Ademe ilk gnah iletme nedeniyle sulu ve gnahkar klnan temel tip, sorumlu durumundadr. Burada erkek cinsi lehine arpc stnlk, mitoloji ve ondan kaynakl din vastasyla merulatrlp egemen klnmaktadr. Erkek egemenlik a da her dzeyde yceltilmekte, dinin kutsal temsilcisi klnmaktadr. Cins kleliinin sinsice gelitirilme tarihi sz konu48

HALK CUMHURYETNE DORUsudur. Smer mitolojisine baktmzda, Enki bunun byk ve kurnaz bilgesi olarak uzlama mantyla gelitirirken, Babilin ne kmasyla Babil tanrs Marduk, Tiamat ahsnda ana tanraya lmcl her tr darbeyi indirmektedir. Babil Yaratl Destan Enuma Eli iki ynl byk bir neme sahiptir. Kraliyetin mutlak karakteri belirginlik kazanmtr ve bu, Hammurabi Y asalar yla tarihsel nemde ve yazldr. Dier yandan Smer mitolojisinde kesin kar klamaz din yasalar, kendi kurallarn ortaya karmtr. Bu, snf ve cins kleliinde ok byk aamay temsil etmekte ve en byk kurumlamasna yol amaktadr. Mutlak otoritenin n tanryla e biimde ardna kadar almtr. Kadnn kalc biimde zel ve genelev kleliine kapatlmas da tam bir derinlik ve kurumlamaya, yasallamaya uramtr. ok tanrl ve tanral dinler dnemi byk bir gerilemeye urarken, Ortadou corafya ve kltrnde Hz. brahim Halilin atalyla sembolize edilen tek tanrl byk dinler tarihinin yolu da ardna kadar almtr. Bu deerlendirme temelinde Smerlerin rolnn tmyle olumsuz olduunu sylemek mmkn deildir. Doa olaylarnn geliiminin yasal karakterinin bilimsel olmasa da sembolik ifadesinin yanstlmasdr. Tanr fikrini basit totemik putlatrma olarak grmek istemediim ve yle deerlendirmediim gibi, yceleen, gkleen ve giderek tekleen tanr fikrinin evrensel dzenin, gnmzde zel ve genel izafiyet teorisinin sembolik ve bilimsel olmayan ilkel bir n aamas olarak yorumlanmasnn daha doru olaca kansndaym. Ama esasta hakim roln snf ilikilerini ifade ettiini nemle belirtmek gerekir. Toplumla bir paras olduu doal gler dnyasnn bilimsel ifadesi srekli bir gelime halindedir. Smer uygarl bunu egemen snf karl gelitirdii mitoloji ve ondan da tutucu olan kesin hkml din kurallaryla resmi devlet izgisinde yrtrken, her ne kadar eytan, byc, simyac gibi eitli adlarla resmi makamlarca sulansalar da, daha ok dlanan ve kart karl konumda olan kesimlerin felsefe ve bilimsel bilgilerin gelitirilmesindeki toplumsal konumlar nemli bir role sahiptir. zce, her iki toplumsal kesimin mitolojik, dinsel, felsefi ve bilimsel gelimesini ilerici ve tutucu yanlaryla, atmal karakteriyle kesinlikle gz nne getirerek deerlendirmek doru bir uygarlk zmlemesi iin vazgeilmez nemdedir.49

Smer Rahip Devletinden

50

HALK CUMHURYETNE DORU

D- TARHSEL GELME VE YAYILMADA YNTEM SORUNU

onumuzla yakn ilikisi nedeniyle tarihe yaklam yntemleri arasnda tanmlama dzeyinde bir deerlendirmeyi nemli bulmaktaym. Ele almakta olduumuz yntemler tarihi, materyalizm ve idealizm kartl deildir. Bu yntem atmas gelimenin zn olduu gibi yanstmaktan uzaktr. Ayrca tarihin snfsal-kahraman birey atmas temelinde izahlar da ok aydnlatc olmamaktadr. Bu sorunla ok daha yakndan balantl bir dier sorun, toplumsal gelime ve tarih ilikisidir. Daha dorusu zaman aradan ekip yaplan tarihsiz bir toplum, bir uygarlk zmlemesi ne kadar dorudur? Sosyolojinin birok blm tarihsizdir. Sanki gelime aniden olmu gibi varsaylmakta, ekonomik, hukuki, siyasi, askeri tm dier deerlendirmeler bunun zerine ina edilmektedir. Hem de en yaln bilimsellik adna bu yaplmaktadr. Dier yandan toplumsal gelime tarihsel dnem ve blnmelere ayrldnda, ayn soyutluk ve donmu iliki yaklam devam etmekte; sanki dnemden bamszm ve aralarnda belirleyici bir iliki yokmu gibi ele alnmaktadr. Her dnem bir ncekini ya inkar etmekte, ya da arptarak kendi sbjektif yaklamlar iin malzeme olarak kullanmaktadr. Sonuta tarih esas itibariyle kendisinin belirleyiciliine hizmet orannda bir dar anlam dzeyine drlmektedir. Her dnemin dierinden ne alp verdiini ve bir dieri olmakszn varolup olamayacan abartmadan ve kmsemeden, gerekte olduu gibi deerlendirme sorunu gnmzde de canlln korumaktadr. Bu anlamda bilimsel tarih anlay henz emekleme aamasndadr denildiin-

K

51

Smer Rahip Devletindende, belki de dorusu sylenmektedir. Kendi yaklamm bu eletirel adan deerlendirmeyi aklayc bulmaktaym. zellikle s bilgilenme dneminde kitabi-ematik yaklamlar son derece sakncal, gerekten uzaklatran sonular dourmutur. Eldeki hazr reeteleri tarih ve toplum analizleri olarak ortaya koyma, en bilimsel geinen sosyal bilimcileri bile byk sorumluluklarla kar karya brakmtr. En bilimsel olduu savyla ortaya kan reel sosyalist yaklamlarn dogmatik idealist yaklamlarla benzer sonular dourmas son derece reticidir. Bunun temelinde yatan, Smerden beri devam eden benmerkezci anlayn kendisidir. Mevcut politik kuruluun kesin onayndan geen her anlay, en bilimsel geineninde bile sistemi meru gstermenin temel aracdr. Yaplan, Smer rahibinin yaptndan farkl deildir. Belki de bol bol bilimsel bilgi kullanld iin bu ok daha tehlikelidir. Bilimsel ada bilim adna rtulama, abartma ve kmsetmenin mitolojik ve dinsel yaklama gre topluma verdii tahribat ok daha fazladr. Mitoloji ve din bir afyon ise, arptmal bilim toplumun zne bir hanerdir. Afyonun uyuturucu etkisini amak ne kadar kolaysa, hanerin koparc ve ldrc etkisini onarmak o kadar zordur. Gnmzn bilim ve tekniine dayal smr ve bask dzenlerinin devasa boyutlara ulamasnn en temel nedeni, phesiz ikenceli yntemden ziyade, esasta bilimin yapl ve kullanl tarzyla balantldr. Bilim ve bilimin temsilcileri bu durumdan kesinlikle sorumludur. Bunlarn Smer rahiplerinin Smer devleti ve uygarlndan sorumlu olmaktan daha fazla sorumlu tutulmalar byk nem tamaktadr. amzda bata iki dnya sava olmak zere tm savalarda, yoksulluk, evre kirlilii, cinsler aras eitsizlik, nkleer dehet dengesi, nfus fazlal, teknoloji ldrmas gibi konular esas olmak zere ortaya kan ar sorunlarda bilim yapma tarz ve temsilciliinin sorumluluu politikac ve askeri komutanlardan daha az deil, daha fazladr. Bu gidiata bilim rahipleri geit vermilerdir. Gnmze doru niversiteler, Smer ve ortaalarn tapnaklarndan daha az olmayan, tutucu ve bencil anlamda aa kar byk sorumsuzluk iine dmlerdir. Bol bol ilkalar ve ortaalar sulayp kendini vaftiz etmek, hem de bunu bilimsel yntem suyuyla gerekletirmek, herhalde fazla temizleyici ve arndrc bir deere sahip deildir. Bu bir abartma deildir. 20. yzyln insanda gerekletirdii imha, ikence, alk ve hastalklar, dier tm yzyllarn52

HALK CUMHURYETNE DORUtoplamndan fazladr. Bununla u kantlanyor: Eer gerekten tarih ve toplum karsnda sorumluluk duyuluyorsa, amzn temel paradigmalar, dayandklar yntemler, ortaya serdikleri eserler, bilim tarzn ve zellikle uygulanmasn kkl bir zeletiriden geirmek gerekiyor. Bu grev baaryla yerine getirilmedike, hibir rahip veya byc snfn ktlklerinden daha az bir ktle yol amadklar sulama ve yarglamasndan kurtulamayacaklardr. Bunun iin en bata yaplmas gereken ey, tarih ve toplumsal yaklamn dorultulmas ve temel derslerine, etik, ahlaki sonularna mutlaka bal kalnmasdr. Aksi halde kontrolden kan bir by ve sapkn tarikat, bir ernobilden ve Hiroima dan daha ykc ve ac veren durumda olmad gibi, bir byc ve din adam da bir bilim adamndan daha tehlikeli deildir. unu demek istiyorum: Tahribata yol aan ve ac veren her gelimenin arkasnda, moral deerden oktan kopmu, neye ve kime hizmet ettiini sorgulamakszn kabul eden bilim adamnn masasnda gerekleen bir plan ve program vardr. Bunun da arkasnda byk yanllklar, lszlkler ve adaletsizlikler yatan sakat bir tarih ve toplum anlay bulunmaktadr. Bilim bu byk sorunlar zmeden, bu ar sulamadan ve eletiriden kurtulamayacaktr. nk varolan gereklik hakl eletirinin ta kendisidir. Uygarlksal gelimeyi Smere ve Smerleri de neolitik toplum kaynana dayandrmann tarihi nemi, bu eletirinin nda daha iyi anlalmaktadr. nk uygarlk tarihi Smerle balar. Smer de Dicle ve Fratn doduu dalarn ve getii ovalarn doa vergisine dayal verimli ortamnda, insan trnn yaratt birinci byk toplumsal dalgaya, tarm-ky devrimine dayanr. En azndan kesintisiz M. 10. binden itibaren bata Smer uygarl olmak zere tm dnya uygarln kendisini kurutma pahasna da olsa beslemesine dayanr. Uygarln douran anasdr. Tarihin balad yazl anlamda, diyalektik ilkenin ilemeye balad toprak ve insanlardr. Bu hususu duygusallkla ve yurtseverlik nedeniyle belirtmiyorum. Byle anlalrsa ok yanl olur. Tarihin diyalektik bann yer ve zaman itibariyle doru kurulmas iin bunu ok nemli gryorum. Gnmzde gelitirilen ve genellikle kabul gren ksaca deindiim eletirinin gereklerini karlamak iin yapyorum. Uygarlk zmlemesine doru balang yapmann hayati gereinden tr zerinde tekrar tekrar duruyorum. nk iyi53

Smer Rahip Devletindenbilinmektedir ki, balangc doru konulmayan bir tarih ve toplumsal varlk asla doru tanmlanamayacaktr. Doru tanmlanamayan bir tarih ve toplum da srekli bir tehlike ve bunalm kayna olmaktan kurtulamayacaktr. Eer tarihin kayna doru konulmusa, aydnlatlmas gereken balantl dier bir sorun olarak, baka kaynaklar da yok mudur veya varsa aralarndaki iliki nasldr sorusu nem tar. Bu konuda da yaplan vahim bir hata, toplumsal biimlerin sanki bir kadermi gibi zorunlu bir ematik gelime ifadesiyle ortaya konulmasdr. Bu anlamda Marksn diyalektik materyalizmiyle Hegelin diyalektik idealizmi arasnda fazla bir fark yoktur. phesiz tarihin doru yorumlanmasnda Marks ve Hegelin yntem anlaylar byk nem tar. Bunlar geerliliklerini yitirmi olmaktan h