Đuro Dabović

PRIRODNO – TURISTIČKE VRIJEDNOSTI

SKADARSKOG JEZERA

Ulcinj, 2007. godine

2

SADRŽAJ

Uvod.......................................................................................................................................3

1.Geografski položaj i prirodne odlike...................................................................................4

1.1. Vjetrovi.........................................................................................................................5

2. Biljni i životinjski svijet......................................................................................................6

2.1. Flora Skadarskog jezera................................................................................................6

2.2. Fauna Skadarskog jezera...............................................................................................7

3. Saobraćajno – turističke vrijednosti Skadarskog jezera......................................................9

4. Nacionalni park Skadarsko jezero....................................................................................10

5. Kulturno – istorijsko nasljeđe...........................................................................................12

5.1. Ostrva Skadarskog jezera kao prirodna i antropogena turistička vrijednost...............12

6.Ostale turističke vrijednosti...............................................................................................17

Zaključak.................................................................................................................... ...18

Literatura.......................................................................................................................19

3

UVOD

Ovaj rad nije zamišljen kao opširna studija već kao kratak vodič kroz prirodno-

turističke vrijednosti ovog jezera.

Između podnožja planine Rumije, s jedne trane i Prokletija s druge strane širi se

ogromna suva i vodena ravnica. Južni i jugozapadni dio ovog nepreglednog polja zahvata

voda, koja se tu sliva, kao u kakvo gorostasno korito, a sjeverni i sjeveroistočni dio je

suvo polje, koje se proteže ispod podnožja ogranka Prokletija, kučkih i piperskih planina.

Podnožje ispod albanskih planina spušta e neprimjetno strmo. Sva je ova ravnica poznata

pod imenom Zetsko polje, a proteže se od Skadra do samog grada Duklje u dužini od 40

kilometara.

Vodena ravnica zove se Skadarsko jezero koje se pruža pored strmih strana i

obronaka planine Rumije pravcem sjeverozapad – jugoistok od niskih brda i brdeljaka

Riječke nahije k otvorenom prolazu put Skadra i Bojane. Od strane Rumije nalazi se

Krajina sa mnogobrojnim selima. Do Krajine su Šetani, pa Crmnica sa selima pored

jezera i varošicom Virpazar. U Riječkoj nahiji nema vrlo bliskih sela jezeru, a podalje su

Donja sela, Dujeva, Prevlaka, Dodoši, Žabljak i Vranjina.

Jednom riječju sa sjevera i sjeveroistoka je prostrano polje a s juga i jugozapada

gorostasna brda i planine, čiji je najveći vrh Rumija (1593 m.). Prema sjeverozapadu su

mnoga brda koja se postupno penju k Lovćenu.

Skadarsko jezero je kriptodepresija (gr. kriptos – skriven, lat. depressio –

udubljenje) jer mu je površina na apsolutnoj visini od 6 metara, a njegovi su najniži

djelovi ispod morskog nivoa. Nekada je predstavljalo veliku tektonsku potolinu koja je

bila morski zaliv. Izdizanjem planine Taraboš i Rumije zaliv je odvojen od mora i

pretvoren je u jezero.

4

1. GEOGRAFSKI POLOŽAJ I PRIRODNE ODLIKE

Skadarsko jezero je bez sumnje najveći rezervoar slatke vode na prostoru

Republike Crne Gore i najveće je na Balkanskom poluostrvu. Nalazi se na krajnjem

jugoistočnom dijelu Republike, u Podgoričko - skadarskoj kotlini i ispunjava njen najniži

dio, koja je poslije spuštanja skrašćena (kraško polje), pa je najmlađim tonjenjem dna

dospjelo ispod nivoa Jadranskog mora. Najprije je ovaj basen spušten. Procesom

skaršćavanja njegovo dno je još više sniženo, a između kraških udubljenja izdizala su se

uzvišenja - današnja ostrva.

U prošlosti je nosio razna imena (Lakus Labeatus, Balta, Dioklitsko jezero, Blato,

Zetsko jezero i dr.). Okruženo je Zetskom ravnicom, padinama ogranka Lovćena,

planinama Sutormanom, Rumijom, Tarabošom, Skadarskom ravnicom i ograncima

Prokletija. Ukupna površina sliva, po V. Raduloviću (1983), je 5.490 km², od čega je na

teritoriji Republike Crne Gore 4.460 km². Skadarsko jezero je naša najveća

kriptodepresija. Dno mu je ispod nivoa mora, a nivo varira između 4,71 m i 10,00 m

nadmorske visine. Proteže se u smjeru jugoistok – sjeverozapad, na dužini od 43 km, u

sredini su širine oko 14 km, a najšire je na liniji Beška – zaliv Lićeni i Hotit 26 km.1

Površina Skadarskog jezera dosta varira u toku godine. Kod nivoa 4,7 m površina

mu je 370 km² a kod nivoa 10,0 m 533 km². U vrijeme kada ukupna površina jezera

dostigne 505 km², Crnoj Gori pripada 340 km², a Albaniji 165 km² površine jezera. Kada

je površina jezera 532 km² tada je na prostoru Crne Gore potopljeno 14.500 hektara

obradivih površina, a u Albaniji 1.500 hektara. Ove površine su u prošlosti, sve do 1858.

godine, obrađivane.

Dubina Skadarskog jezera je dosta mala. Ona je kod srednjeg vodostaja, u sredini

jezera 4 – 7 m, a najveće dubine su u devet potopljenih vrtača zvanih oka. Najveća

izmjerena dubina je 60 m u Raduškom oku.2 Ove sublakustrijske vrtače su prečnika 20 –

80 m. Prejezerske vrtače su, dakle, potopljene, kao i sublakustrijski izvori i djelovi dolina

(jezerski zalivi).

Obale Skadarskog jezera su dosta razuđene. Na sjeveroistoku jezero je duboko uvučeno u

kopno, gdje je zaliv Lićeni i Hotit. U zapadnom dijelu ima više zaliva i rtova (potopljena

dolina Crnojevića rijeke, dolina Karatune i Bazagarske matice). Najveći zalivi su u 12 km

dugačkoj vijugavoj dolini Crnojevića rijeke, a od rtova se ističe Petrova ponta.

1 Branko Radojičić: Geografija Crne Gore – prirodna osnova, Nikšić 1996. str. 155. 2 Isto

5

Između kraških udubljenja izdizala su se kraška uzvišenja koja predstavljaju

današnja ostrva jezera. Njih ima oko pedesetak a najveća su: Grmožur, Starčevo, Beška,

Moračnik, Gradac, Tophala, Gorica, Gljat i dr.

Najveći uticaj na promjenu nivoa i površine Skadarskog jezera ima režim Morače.

Morača učestvuje u njegovom ukupnom bilansu voda sa 62 %. Jezero gubi vodu

isparavanjem, koje je osobito ljeti veoma veliko, i rijekom Bojanom, kojom voda otiče u

Jadransko more. Zbog specifičnog geološkog sastava prostora između Skadarskog jezera

i Jadranskog mora – u donjim slojevima planinskih lanaca su otkriveni paleozojski

škriljci i druge klastične stijene, a slojevi mezozojskih krečnjaka su nagnuti prema jezeru,

nema izgleda da Skadarsko jezero podzemnim putem komunicira sa Jadranskim

morem.U dokumentima iz perioda Rimske imperije, kako je već rečeno, ne pominje se

Skadarsko jezero. Ukoliko je tada i postojalo bilo je to mnogo manje jezero. U

dokumentima iz kraja XV vijeka ono se pominje, a u tom periodu Drim teče prema Lješu.

Na promjenu režima vode Skadarskog jezera uticala je planinska rijeka Kiri, svojim

zatrpavanjem otoke Skadarskog jezera - Bojane, pri njenom izlasku iz Jezera. Međutim,

najveći uticaj je svakako imalo skretanje Drinjače, dijela rijeke Drima u Bojanu, što se

dogodilo 1846.godine, a naročito 1858. godine. Od tada se više od 2/3 vode Drima uliva

u Bojanu. To je povećalo proticaj Bojane od 300 m³/s, na izlazu iz Jezera, na 680 m³/s,

pri ušću u more. Nivo jezera se podigao preko 2,5 m i na taj način je potopljen veliki dio

površina obradivog zemljišta Zete, Žabljačkog, Ceklinskog, Crmničkog i Skadarskog

polja.

Crna Gora je često pokretala pitanje regulisanja voda Skadarskog jezera, još od

Berlinskog kongresa 1878. godine. Turska je tada prihvatila obavezu da vrati Drinjaču, a

time i Drim, u staro korito, ali do realizacije tog projekta nije došlo. Kasnije je više puta

zajedničkim odlukama Vlada Crne Gore ili tadašnje Jugoslavije i Albanije to pitanje

pokrenuto (1913, 1923, 1940, 1947, 1948, 1956, 1962).

Regulisanje Skadarskog jezera, prije svega sniženje nivoa vode za oko 3 m, jedno

je od značajnih pitanja razvoja Crne Gore, a to je moguće postići u dogovoru sa

Albanijom oko skretanja većeg dijela voda Drima direktno u Jadransko more i

produbljivanje korita Bojane. Crna Gora bi na taj način dobila važne poljoprivredne

površine, oko 15.000 hektara. S obzirom na klimatske prilike taj prostor bi se mogao

koristiti i za tri sjetve i žetve godišnje.

Vodostaj na Skadarskom jezeru prema prosječnoj nadmorskoj visini po mjesecima, u

periodu 1956 – 1971. godine.

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Sred.god.

7,25 7,29 7,28 7,42 7,29 6,86 6,12 5,57 5,41 5,77 6,76 7,64 6,76

Iz ove tabele se vidi da je najveći vodostaj na jezeru u januaru i decembru, a najniži

u septembru i oktobru njesecu.

1.1. VJETROVI

6

Skadarsko jezero ima svoje zasebne vjetrove. Kao postojani vjetrovi su danik i

noćnik. Danik duva danju i otuda mu ime. Dolazi preko Skadra i Krajine i duva pravcem

uz jezero. Zato što duva sa istoka zovu ga još i istočnim vjetrom. On duva samo u

proljeće i ljeto. Ovaj je vjetar vrlo povoljan za plovidbu lađa po jezeru od Skadra ka

Plavnici, Virpazaru i Rijeci Crnojevića.

Noćnik duva noću po čemu je i dobio ime. Duva samo kad je vedro. Duva sa kopna na

jezero svuda naokolo. U uvalama je jak i hladan. On dolazi sa više pravaca i zato je zdrav

pa samim tim i mjesta koja su mu izložena su zdravija i rodnija, osobito vinom i

pšenicom.

Osim ovih vjetrova jezerom duvaju:

Orahovina, koja duva sa zapada, i to isključivo ljeti u popodnevnim satima. Pogodan je

za plovidbu od Virpazara prema Skadru. Može da bude toliko jaka i opasna kada su

čunovi i lađe jako natovarene.

Murlan, duva samo kad je vedro. To je vjetar koji nije mnogo jak,ali strašno zaljulja

vodu i čini najveće valove, izuzimajući jugo. On dolazi iz pravca Skadra i duva prema

zapadu. Počinje duvati u poslijepodnevnim časovima kada nema orahovine.

Sjeverac, duva od sjevera preko Zete. Duva 50 dana godišnje. Četo duva od

Hercegovačkih planina preko Lješanske nahije i pomaže plovidbu ka Skadru.

2. BILJNI I ŽIVOTINJSKI SVIJET

2.1. FLORA SKADARSKOG JEZERA

Klima je u neposrednoj blizini jezera blaga. Ponekad se voda, kad je velika zima

zamrzne, a ljeti njena temperatura dostiže vrijednosti i do 38 ºC. Samo jezero ima u

nečemu, što se tiče flore, sličnosti s okolinom, a u nečemu ima svoju zasebnu floru.

Oko jezera i do ivice njegovog plavljenja ponajviše raste vrba. Nje najviše ima

po dnu Zete i do Vranjine, gdje čine čitave šume. U Zetskim i još nekim drugim selima

vrba služi za ogrijev, gradnju kućnih krovova, grede i slično Osim vrbe u blizini vode

raste topola, luški jasen, rakita, mliječ, bukva i dr.

Topola raste vrlo visoko, a i ona i vrba se razmnožavaju sjemenom i reznicama

(posadi se grana). Od topole se prave grede, daske i dr. Drvo joj je tvrdo.

Luški jasen raste visoko i drvo mu je veoma tvrdo i jako. Lišće mu je skoro

slično kao kod ostalog jasena. Takođe se od njega prave grede i daske.

Rakita raste svuda pored kamenite obale. Niska je i raste samo na tolikoj visini

da je ljeti izvan vode. Razmnožava se sjemenom koje valovi i vjetrovi raznose na sve

strane. Drvo joj je tvrdo.

Mliječ ili mlječevina raste po lužinama i barama. Raste kao šiblje, najviše 2 – 3

metra visine. Drvo je kao mladika šupljikavo i kada se osuši lako je kao pluta. Koristi se

za pravljenje plutni na ribarskim mrežama u obliku trougla.

7

Lopuh ili lokvanj raste po žalovima, ima jak, debeo i člankovit

korijen, širok rožnast list, dršku koja može biti duga 3 – 4 metra. List je

i ljeti i zimi zelen, plovi po vodi a drška mu je u vodi, cvijet je velik i

bijele boje, plod je mala tikvica, puna sjemena.

Lokvanj

Kasaronja raste po većoj dubini jezera nego

lopuh, a i sa njim zajedno. Vriježa joj je tanka i vrlo

dugačka. Lišće joj je malo i plovi po vodi, cvjetovi su

sitni a plod mu je koliko i orah. Plod ima četiri

unakrsna roga s oštrim bodljikama, a unutra je

mesnato jezgro, omotano kožastom opnom. U

vrijeme gladnih godina, ljudi okoline jezera su ga jeli Kasaronja – cvijet i plod

tako što su ga pekli kao kestenov plod.

Luško sijeno raste po plitkim mjestima oko jezera a najviše po dnu Zete ispod

Žabljaka. Ima dugačko kopljasto lišće visoko do 1 metar. Počinje da raste čim voda

postaje plića, a kad voda presahne raste brzo i prispije za kosidbu.

Stura, raste po žalovima ali ne svuda nego samo na nekim mjestima. Naraste 3 -4

metara visine, lišće joj je dolje zbijeno i uraslo ujedno. Koristi se za pravljenje prostirki

ispod dušeka.

Tršljaka , raste duboko po žalovima. Stabljika joj je koljenčasta i visoka do 5

metara, lišće joj je kopljasto i podugačko. Služi za ishranu stoke dok je svježa a ljudi je

još koriste za izradu plafona.

Murava, raste po dnu jezera. Na dnu jezera čini pravu šumu. Stabljika je

končasta, a lišće vrlo sitno i preraslo kao paunovo perje. Po ostrvima raste lovorika,

zelenika, divlji nar, drača, česmin, pelin i dr.

2.2. FAUNA SKADARSKOG JEZERA

Pelikan- zaštitni znak jezera

8

Jezero ima svoju posebnu faunu. Razni rodovi ptica i riba su karakteristična

njegova osobina. Ima preko dvadeset vrsta ptica koje možemo vidjeti na jezeru. Od

močvaruša najveće su i najmnogobrojnije čaplja i roda. One grade gnijezda po visokim

vrbama i skoro su stalni stanovnici jezera. Stanovništvo ih ne ubija jer njihovo meso i

perje nije za upotrebu. Vranac je prilično velika ptica, dugog vrata i velikih krila, crne

boje, na prstima ima plivokožu. Pliva i roni brzo i težak je do 3 kg. Meso mu zaudara na

ribu. Na jezero dolazi s jeseni i tu biva do sredine zime. Meso mu se jede. Na vranca liči

rendak, ali je upola manji. Zaudara na ribu. Na jezero dolazi kad i vranac. Pliva i roni

brzo a težak je do 500 grama. Meso mu se jede.

Zimi se na jezero dosele čitava jata gusaka i pataka. Čim se ukaže proljeće odlete

sa jezera. Na jezero žive još ušatka, glavoč, ronac, baljoška, galeb i dr. Najveća ptica na

jezeru je pelikan – zaštitni znak jezera, bijele je boje, dugog kljuna a može da dostigne

težinu i preko 10 kilograma. Ptica je u izumiranju i na jezeru živi samo par komada.

Uporedo sa pticama ističu se i ribe sa mnogobrojnim vrstama.

Šaran ili krap je rasprostranjen svuda po jezeru, a i

po rijekama, osobito na rijeci Crnojevića. Ima ga razne

veličine pa može da bude dug i 1 m. a težak od 25 do 35

kilograma, ali su takvi primjerci vrlo rijetki. Najobičniji su

šarani od 1 do 1,5 kg a dugi 25 do 35 cm. Meso mu je vrlo

ukusno, a naročito kad se osuši. Lovi se mrežom, gribom, parima, pritiskom i slično.

Skobalj je rasprostranjen svuda po jezeru i rijekama.

Bude dug oko 20 do 30 cm, a težak ¾ kg. Riječki skobalji su

veći i ukusniji. Lovi se mrežom, karićem i gribom.

Najrasprostranjena riba u jezeru je svakako

ukljeva. Ona može da bude duga 10 – 15 cm. Donja joj je

vilica duža od gornje i to joj je najkarakterističnija

osobina. Po leđima je zelenkasta a po stomaku bjeličasta.

Zimi se povuče u jezerska oka gdje se lovi mrežama i

gribom. Meso joj je jako ukusno, a naročito kad se osuši.

Sušena se zove sarag.

Pastrmka, živi svuda po jezeru, a najradije po dubokim virovima i pećinama u

vodi a i po rijekama. Riječna je manja od jezerske ali je ukusnija. Veličine je skobalja.

Lovi se mrežom, gribom i udicom. Meso joj se jako cijeni jer je ukusno.

Jegulja, živi svuda po jezeru, a i po rijekama. Duga je

do 1 metar a teška do 3 kg. Tijelo joj je zmijoliko. Najviše se

lovi pri Skadru. Lovi se parima i vršama. Meso joj je jako

ukusno.

Skakavica živi po jezeru a zalazi i u rijeke, kada se vrijeme otopli. Ime je dobila

po tome što skače iz vode čak i do 1 metar. Duga je do 35 cm a teška do 2,25 kg. Lovi se

mrežama.

9

Osim pomenutih vrsta riba na jezeru je zastupljena još

mrena, klijen, lola, brcak, domuzbalj, poluriba, svraga, kinez

(vrsta šarana aki manje ukusan od njega) i druge.

Od vodozemaca koji žive na jezeru su: razne vrste zmija

od kojih je najotrovnija poskok. Zatim zelene žabe ili kako ih

mještani nazivaju kreketuše, vodena kornjača, i drugo.

Poskok

Iz prethodno navedenog može se zaključiti da se na osnovu bogatstva faune, na

Skadarskom jezeru se veoma uspješno može organizovati lovni i ribolovni turizam.

Posebno su pogodni uslovi za razvoj sportskog ribolova. Naravno, u lovu i ribolovu na

ovom jezeru treba biti umjeren i ne dovoditi u pitanje opstanak pojedinih vrsta. O tome

treba da vode računa osoblje Nacionalnog parka, organi bezbjednosti, pa i svaki

pojedinac.3

3. SAOBRAĆAJNO –TURISTIČKE VRIJEDNOSTI

SKADARSKOG JEZERA

Sva je okolina Skadarskog jezera gusto naseljena, a Skadar je mjesto na Bojani,

do samog jezera. On je značajno trgovačko mjesto u Albaniji. Crna Gora je po položaju

okrenuta k njemu, i sa svih većih uzvišenja Stare Crne Gore stoji otvoren pogled k njemu.

U starim vremenima uvoz u Crnu Goru sastojao se iz soli, žita, ratne opreme i drugih

najpotrebnijih životnih namirnica, a izvoz iz suve ribe, vune, kože i drugog.

U to vrijeme glavna izvozna mjesta bjehu po dnu Zete, po prirodi pogodna mjesta,

ušća dveju malenih riječica Zetice i Plavnice. Iz Skadra se k ovim mjestima plovi pravo.

Zimi je Pristan pogodniji na Plavnici a ljeti na Zetici. Saobraćaj se odvijao između

Skadra, Virpazara i Rijeke Crnojevića tj. Crmničke i Riječke nahije.

Izvoz uz Bojanu je jako otežan, jer je njen tok vrlo brz, pa se uz nju lađe i

parobrodi otežano kreću.

Od najstarijih vremena do danas skoro su jedna te

ista saobraćajna sredstva služila za plovidbu po jezeru.

To su čunovi i lađe. Čunovi se prave od drveta i to od

dubovih dasaka, dok im je dno bukovo. Na krajevima ima

sjednice, a to isto i na sredini koja veže rebra čuna.

Dubina čuna je do pola metra a može da preveze 400 –

1.000 kg težine. On se vozi sa dva vesla. Vijek čuna je do

deset godina. Lađe su međutim, najveće sredstvo za

plovidbu. Prave se u Skadru i Krajini a prave ih specijalne Čun

zanatlije. Nosivost lađa je od 4.000 do 8.500 kg a vijek trajanja im je kao i čunu do 10

godina. Vozi se takođe veslima a može i jedrom. Saobraćaj na relaciji Virpazar – Raduš –

Krnjice – Donji Murići – Ckla, i relaciji Virpazar – Rijeka Crnojevića obavljao se sa dva

3 Andrija Jovićević: Skadarsko jezero

10

brodića ,,Obod ´´ i ,,Rijeka Crnojevića". Sada se saobraćaj odvija čunovima, plastičnim i

metalnim čamcima, gliserima i sl.4

Ljeti, za vrijeme turističke sezone u junu, julu i

avgustu mjesecu domaće i strane turiste prevoze mali brodići ,,Montenegroturista" na

krstarenje po jezeru. Krsarenjem po jezeru se sa tri brodića u vrijeme ljetnje sezone bavi i

Tomaš – Toško Zec, vlasnik restorana i motela ,, Pelikan". Zatim, potrebe gostiju

zadovoljavaju hotel ,,B" kategorije ,,13 JUL" u Virpazaru, EKO restoran na Vranjinu,

Vila ,,Venecija" na Vranjini i dr.

4. NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO

Skadarsko jezero je proglašeno nacionalnim parkom 1983. godine, dok je

albanska strana od 2005. godine proglašena za zaštićeno područje. Kao značajno stanište

vodenih ptica naš dio jezera je 1995. godine upisan u Svjetsku listu močvara od

međunarodnog značaja – Ramsar listi, dok je albanska strana taj status dobila 2006.

godine. IBA status dobilo je 1989. godine.5

Skadarsko jezero je po mnogo čemu specifično prirodno blago Crne Gore.

Najveća je slatkovodna površina i rezervoar vode, a njegov sliv čini trećinu površine

Crne Gore. Oko ovog jezera su se razvijali burni istorijski događaji i to od praistorije do

danas a posebno od vremena doseljavanja Slovena na naše prostore, u vrijeme Duklje,

Zete, Kneževine, Kraljevine, Crne Gore u okviru Jugoslavije a poslije njenog raspada u

Zajednici Srbija i Crna Gora i danas već Crne Gore kao nezavisne države. Mnogo je

ovdje važnih kulturnih i istorijskih spomenika.

Nacionalni park Skadarsko jezero obuhvata dio jezera koji pripada Crnoj Gori i

okolini čiji je razvoj i transformacija od uticaja na jezero. Na prostoru Nacionalnog parka

Skadarsko jezero, mnogo je geoloških, geomorfoloških i klimatskih interesantnosti, ali je

najveća vrijednost jezera u bogatstvu čiste vode i u bogatstvu i raznovrsnosti biljnog i

životinjskog svijeta (flore i faune).

Basen Skadarskog jezera i Zetske ravnice dobro je ograničen planinama i brdima

izgrađenim od mezozojskih krečnjaka i dolomita. Ovaj prostor je geotektonski

predisponiran, a oblikovan je djelovanjem erozije. U jugoistočnom dijelu, u podlozi

alogenog nanosa, ima najmlađih marinskih sedimenata iz miocena i donjeg pliocena. Viši

dio kotline, kao priobalni kraški pojas, u gornjem pliocenu, korozivnim procesima dobio

je oblik krečnjačke zaravni, sa koje su štrčali humovi – današnja ostrva u Skadarskom

jezeru ili brežuljci po Zetskoj ravnici.

U vrijeme pleistocena kotlina je pokrivena fluvioglacijalnim nanosom, koje su

donjele rijeke Morača i Cijevna. Reljefne interesantnosti su osobito izražene po obodu

jezera (zalivi, rtovi, potopljene doline), na ostrvima (Grmožur, Starčevo, Beška,

Moračnik, Gradac, Tophala, Gorica, Gljat i dr.), u potopljenim vrtačama od kojih su

mnoge pretvorene u vrulje. U okolini Skadarskog jezera mnogo je speleoloških objekata.

Poznate su pećine: Lipska, Obodska, Grbočica, Bogošuta, Ispila i dr.

4 Isto 5 D. Saveljić, O. Vizi, N. Dubak: Ptice Crne Gore i njihova značajna staništa, Podgorica: Centar za zaštitu

i proučavanje ptica, 2006. godine

11

Skadarsko jezero hrane vodom Morača i njene pritoke, Crnojevića rijeka, brojne

manje rječice u okolini kao i sublakustrijska vrela. Voda u jezeru dosta varira, pa se

njegova ukupna površina mijenja od 370 – 550 km². Melioracionim radovima mogao bi

se ograničiti porast nivoa jezera do nadmorske visine 6,5 m, čime bi se dobila značajna

površina za intenzivnu poljoprivrednu obradu.

Po ekološkom položaju Skadarsko jezero se nalazi između suptropskog i

umjerenog biogeografskog pojasa. Ovo je dio biosfere na čijem se horizontalnom i

vertikalnom profilu, u ekološkom smislu, mogu razlikovati četiri subsfere: hidrobiosfera,

pedobiosfera, litobiosfera i atmobiosfera.

U Skadarskom jezeru je malo endemičnih vrsta biljaka, što potvrđuje njegovu

mladost. Naprotiv, u pojasu oko jezera, do najviših vrhova planina, veliki je procenat

biljaka, koje imaju karakter endemita. U ekosistemu Prokletija, Rumije i Lovćena

prisutno je preko 50 % od ukupnog broja endemita Balkanskog poluostrva i jugozapadnih

Dinarida.6

.

U posljednjih trideset godina izvršeno je useljavanje novih vrsta riba u Skadarsko

jezero. Od njih je posebno interesantan srebrni karaš (Carassins auratus), bijeli amur

(Stenopharyngodon idella) i druge. Danas u Skadarskom jezeru živi iz klase Pisces 17

familija, 36 rodova i 42 vrste, a iz klase Ciclostomata (kolouste) jedna familija sa dva

roda i tri taksona. Najbrojnija je familija ciprinida sa 19 vrsta. Najvažnije vrste ove

familije su: krap (Cyprinus caprio), ukljeva (Alburnus alburnus allborela), skobalj

(Chondrostoma nasus ohridanus), klijen (Leuciscus cephalus albus), ljolja (Scardinus

erythrophthalmus scardofa) i srebrni karaš (Carassinsauratus). Lov ribe je u jezeru

dozvoljen, a zasniva se na temeljnom načelu da se ne smije više loviti nego što se

reprodukcijom može nadoknaditi. U posljednjih 45 godina prosječni godišnji ulov ribe je

oko 1.000 tona. Od toga na ulov ukljeve otpada 53 % i na ulov krapa 20 %.7

.

Kao opštepoznati ,,sabirni centar“ ptica selica, na prolazu i zimovanju ,,Evropski

ptičji aerodrom“ kako Skadarsko jezero slove u ornitološkim krugovima predstavlja

najkarakterističniji primjer centra međunarodnog karaktera ornitofaune u Sredozemlju.

Do sada je registrovana 281 vrsta ptica, od čega relativno mali procenat pripada

gnjezdaricama. Oko 90 % vrsta ptica Skadarskog jezera pripada pokretnom dijelu

ornitofaune tj. Migratornim pticama, koje tu provode period zimovanja ili se pak

zadržavaju tokom proljećno – jesenje seobe i tokom skitnje.

Najznačajnije gnjezdarice jezera su fendak i pelikan. Kolonija fendaka koja broji

više od 2.200 parova najveća je na planeti. Istovremeno, kolonija pelikana je najzapadnije

njihovo gnjezdilište.

Na jezeru zimuje od 34 – 250.000 ptica, što ga pojedinih godina svrstava u

najznačajnija evropska zimovališta. Jezero je, osim kao zimovalište pataka i baljoški,

značajno i po velikim zimovališnim populacijama gnjuraca koje se znatno odražava na

stanje ornitofaune ovog parka. Značajne gnjezdarice jezera su ćubasti gnjurac, pelikan,

vranac, fendak, bjelobrada i obična čigra, sinji galeb, baljoška, patka crna, žuta čaplja,

mala bijela čaplja, siva čaplja i dr. Od zimovalica, najbrojnije su baljoške, crnovrati

gnjurci, glavoči, šiljkan, zviždarka, ćubasta plovka i dr.

6 R. Lakušić: Ekosistem Skadarskog jezera i njegove okoline. Zbornik radova Skadarsko jezero.

CANU, Titograd, 1983. 7 B.Radojičić: Geografija Crne Gore – prirodna osnova, Nikšić 1996. str. 210.

12

5. KULTURNO ISTORIJSKO NASLJEĐE

Skadarsko jezero je bez sumnje posljednje stanište pelikana u Evropi, najveći

ptičji rezervat Evrope, jedna od posljednjih slatkovodnih močvara na Mediteranu, najveće

jezero na Balkanu i jedna je od najvećih prirodnih i istorijskih atrakcija u Crnoj Gori.

Jezero ima izuzetno razuđenu obalu, sa brojnim zalivima,ostrvcima i

poluostrvima, obala je močvarna, pokrivena širokim pojasom trske, dok je površina

jezera pokrivena ćilimom barskog bilja, među kojima dominira žuti i bijeli kesten, a

naročito lokvanj i kasaronja. Kasaronja je u vrijeme ratnih i nerodnih godina, u prošlosti

okolno stanovništvo spašavala od gladi. Njeni plodovi su se pekli kao kestenovi.

Interesantno je za ovu biljku da iako se korjen i stablo nalaze u vodi, bez kiše ne formira

plod. Južni dio je kamenit i čuva reliktne šume kestena.

U basenu Skadarskog jezera nalazilo se dvadesetak manastirskih kompleksa, tako

da se ovaj kraj može nazvati ,,Zetska Sveta Gora“, dok Lesendro i ostala utvrđenja

svjedoče o vjekovnim borbama između Crnogoraca i Turaka, koje su ovdje vođene.

Manastiri, crkve, utvrđenja i sakralni spomenici uglavnom podsjećaju na stare gospodare,

Balšiće i Cinojeviće.

5.1. OSTRVA SKADARSKOG JEZERA KAO PRIRODNA I

ANTROPOGENA TURISTIČKA VRIJEDNOST

Brojna ostrva su interesantna i kao pravi ptičji rajevi i kao kulturno – istorijski

spomenici koji svjedoče o nekadašnjem značaju ovog područja.

Vranjina je živopisno ribarsko

naselje, nazivaju je i ,,Mala Venecija“. Na

njoj se nalazi manastir sa crkvom Sv.

Nikole. Manastir je osnovao prvi zetski

episkop Ilarion 1233. godine. Iz starih

Vranjinskih povelja saznajemo o posjedima

koja su ovom manastiru darovana od

osnivanja do 1527. godine. Priloge su mu

poklanjali kralj Vladislav, Kraljica Jelena,

Kralj Milutin, Balšići i Crnojevići u XV

vijeku. Poslije Prečiste Krajinske bila je

sjedište Zetske mitropolije. Važan

strategijski položaj uzrokovao je više devastacija manastira, a 1843. godine pretvoren je u

kasarnu. Nepovoljne okolnosti i turski pohodi nijesu dopustili očuvanju

srednjovjekovnog zdanja manastira. Porušen je 1862. godine u vrijeme Omer – pašine

vojne. Pečat Vranjinske mitropolije sa likom Sv. Nikole nalazi se u Cetinjskom manastiru

a nastao je prije prenošenja sjedišta Zetske mitropolije sa Vranjine na Kom. Kćeri kralja

Nikole su često dolazile da ljetuju u konaku koji se nalazio na ostrvu, a koji je sada

razrušen.

13

Grmožur je tvrđava na istoimenom ostrvu u sjeverozapadnom dijelu Skadarskog

jezera, nedaleko od sela Godinja.

Tvrđavu Grmožur podigli su Turci

četrdesetih godina XIX vijeka. U

osnovici je imala oko 430m². Grmožur

je osvojen od strane Crnogoraca 24.

januara 1878. godine. U utvrđenje se

ulazilo kroz dvije kapije, a svi objekti

su od lomljenog kamena. Debljina

zidova se kreće od 50 do 120 cm.

Godine 1878. ukazom knjaza Nikole

postaje crnogorski zatvor, poznat po

tome što nije imao stražare. Neki su ga

još i nazvali ,,crnogorski Alkatraz“, jer je teško bilo pobjeći sa njega. Sjeverna strana

tvrđave je stradala i oštećena je u katastrofalnom zemljotresu, koji je zadesio crnogorsko

Primorje 15. aprila 1979. godine.

Starčevo, ostrvo je

krajinskog arhipelaga, jedno

od oko pedesetak ostrva i

hridi uz jugozapadnu obalu

jezera. Na njemu se nalazi

istoimeni manastir koji se

vezuje za monaha (starca)

Makarija koji je kao isposnik

boravio na ostrvu (gorici) i stoga je poznat kao Starčeva gorica. Izgrađen je između 1376. i

1378. godine. Pretpostavlja se da je bio zadužbina Đurđa I Balšića. Pored crkve

posvećene Uspenju Bogorodice, manastirski kompleks ima konak, ogradni zid sa

monumentalnom kapijom i nekoliko podudarnih terasa. Uz južnu fasadu dozidana je mala

kapela u kojoj je sahranjen crnogorski i venecijanski štampar Božidar Vuković

Podgoričanin. Vjeruje se da je sjeverna kapela, naslonjena na stijenu, služila kao

isposnica starcu Makariju, pa zbog toga predstavlja najstariji dio manastira. Od knjiga

nastalih u manastirskom skriptoriju, sačuvan je jedan primjerak Prologa, i

četvorojevanđelje, nastali, kako se smatra, odmah nakon osnivanja manastira.

Božidar Vuković – Podgoričanin

(Podgorica 1460. – Venecija 1539.)

Vojvoda i štampar. Rođen u plemićkoj porodici o čemu govori sačuvani porodični

grb. Padom Zete pod tursku vlast odlazi u Veneciju gdje se bavio trgovinom i 1517.

godine osnovao je štampariju. U periodu od 1518 – 1540. godine štampao je devet

knjiga,uglavnom religioznog sadržaja: Služabnik, Psaltir, Molitvenik, Oktoih petoglasnik,

Praznični linej i Trebnik. Car Karlo V Habzburški proglaio ga je 1533. godine plemićem

Svete Lateranske palate, carskog dvora i imperijalnog vijeća i dodijeljio mu je titulu

plemića Svetog Rimskog Carstva. Umro je 1539. godine u Veneciji. Poštujući njegovu

posljednju želju sin Vićenco je njegovo tijelo kasnije prenio u manastir Svete Bogorodice

na ostrvu.

14

Beška – Na ostrvu se

nalazi crkva Svetog Đorđa.

Ostrvo se još naziva

Brezavica. Na njemu se

nalazila manja crkvica koju je

obnovila Jelena Balšić, kćerka

srpkog kneza Lazara i žena

Đurađa II Balšića. Ona je

1440. godine podigla novu

crkvu Bogorodice, gdje je

željela da je sahrane. Između

1440 i 1442. godine je

sastavljen Gorički zbornik, djelo religijskog sadržaja pisano na papiru i ima svega 273 lista,

otkrivajući nam istovremeno i duhovne prilike u Zeti XV vijeka. Autori su Jelena Balšić i

monah Nikon Jerusalimac. Ovo djelo izuzetne kulturno – umjetničke vrijednosti čuva se

u SANU. Danas je to ženski manastir.

Moračnik – Ostrvo

posjeduje manastir iz XV

vijeka posvećen Uspenju

Bogorodice, zadužbina Balše

III, u stvari to je nadgrobna

crkva.

Pored ovih ostrva

bogatih sakralnim objaktima,

mnoga su i pravi raj za

mnogobrojne vrste ptica. Među

njima se itiču Galebovo ostrvo

koje je najveće gnjezdilište

srebrnastog galeba u Crnoj

Gori i ostrvo Omerova Gorica

koje se nalazi jugoistočno od Galebovog ostrva Poznato je i pod nazivom Ostrvo čaplji.

Među stablima lovora smjestila se kolonija od oko četrdesetak gnijezda čaplji koja je

sredinom sedamdesetih godina opisana kao jedina poznata kolonija čaplji na lovorima.

Posljednjih godina sivim čapljama se pridružuju i male bijele čaplje.

Lesendro – ostrvo i

tvrđava. U vrijeme Petra II

Petrovića Njegoša, Lesendro

je bilo utvrđeno. Na ostrvo je

napao Osman – paša Skopljak

16. septembra 1843. godine,

uspjevši da ga zauzme. Posada

od 25 Crnogoraca koja je

branila Lesendro, izginula je

do posljednjeg. Dva dana

kasnije, turska vojka pod komandom skadarskog vezira, zauzela je ostrvo Vranjinu. Ova

15

dva ostrva su predstavljala izuzetno važna strategijska mjesta za odbranu Crne Gore, pa

je ona njihovim gubitkom pretrpjela i znatnu političku štetu. U turskim rukama Lesendro

će ostati do 12. januara 1878. godine, kada će ga, nakon dvodnevnog bombardovanja,

zauzeti crnogorske snage.

Žabljak Crnojevića – srednjevjekovni

grad kod ušća Morače u Skadarsko jezero,

osnovan je kako se predpostavlja, tokom X

vijeka, dok prva poznata pisana svjedočanstva o

njemu potiču iz sredine XV vijeka. Bio je

prijestonica Stefana i Ivana Crnojevića pa otuda

i naziv. Godine 1478. Žabljak zauzimaju Turci

pod čijom je vlašću bio sve do 1878. godine,

kada je odlukom Berlinskog kongrea vraćen

Crnoj Gori. Bio je opasan jakim bedemima sa

kulama i imao je jednu kapiju. U gradu su se osim dvorca Crnojevića nalazila crkva

Svetog Đorđa (za vrijeme Turaka pretvorena je u džamiju), stambeni i vojni objekti,

skladišta za robu, cistjerna za vodu itd.

Kom – manastir, nalazi se na malom ostrvo

Odrinska gora, nedaleko od Žabljaka, gdje se Rijeka

Crnojevića uliva u zapadni dio Skadarskog jezera.

Sačuvana je manastirska crkva Sv. Uspenja

Bogorodice. Manastir Kom je podignut između 1415.

i 1427. godine, u vrijeme vladavine Crnojevića, i

predstavlja nastavak kulta Bogorodice, koji je bio

veoma raširen u doba Balšića. On predstavlja i

nastavak tradicije podizanja mauzoleja – grobnih

crkava. Kom je zadužbina Đurđa i Lješa Crnojevića.

Najstarije sačuvane freske su iz druge polovine XV

vijeka, a kasnije i iz druge polovine XVI vijeka.

Spomeničku vrijednost imaju i grobovi vladajuće

dinastije Crnojevića. Kratko vrijeme je na Komu bilo

i sjedište Zetske mitropolije. U ovom manastiru je i Petar II petrović Njegoš rukopoložen

za arhimandrita 1831. godine.

Rijeka Crnojevića

– varošica od 1806.

godine, smještena je na

lijevoj obali istoimene

rijeke koja se poslije 12

kilometara toka uliva u

Skadarsko jezero.

Potopljena dolina

rijeke je veoma uska i

svojom ljepotom plijeni

pažnju. Na desnoj obali

Rijeke Crnojevića, na oko

100 metara visokom

16

brdašcu koje dominira okolinom, nalazi se srednjovjekovni grad Obod. Varoš je počela

da se formira kao stalno naselje od 1801. godine. Među prvima je vladika Petar II

Petrović Njegoš podigao kuću, koja je i danas u upotrebi. Njegoš je preko rijeke, u pravcu

Oboda, podigao drveni most, kojeg je knjaz Danilo 1855. godine zamijenio kamenim

mostom. Knjaz Nikola je 1896. godine na Rijeci Crnojevića podigao zimski dvorac

Ljeskovac. Zahvaljujući povoljnom geografskom položaju, Rijeka Crnojevića je sve do

1878. godine bila najvažnije unutrašnje tržište, pazar i trgovačko – zanatsko središte

crnogorske države. Do 1878. godine Crna Gora je svu spoljnu trgovinu obavljala preko

rijeke Bojane i Skadarskog jezera do Rijeke Crnojevića. U okolini varoši ima dosta

neispitanih pećina i ponora, od kojih je najpoznatija Obodska pećina, koja je svega 1,5

km. udaljena od varoši. Iz nje izbija vrelo Crnojevića Rijeke.

Ljeskovac – lokacija nedaleko od Rijeke Crnojevića, gdje se nalazi kuća (dvorac)

knjaza Nikole. Kuća koja se naziva Dvorcem, podignuta je 1866. godine, i uglavnom je

služila kao zimsko prebivalište crnogorskih suverena. Ispred dvorca se nalazi zakonom

zaštićeno drvo Majska ruža, koja je ovdje prenjeta sredinom XIX vijeka.

Obod – srednjovjekovni grad, čiji se ostaci nalaze na brežuljku iznad gornjeg toka

Rijeke Crnojevića. Prvi pomen grada potiče iz XV vijeka i odnosi se na Ivana Crnojevića

koji je, povlačeći se ipred Turaka, izgradio na Obodu 1475. godine manje utvrđenje i

manastir sa crkvom Svetog Nikole. U novosagrađeno utvrđenje prenio je svoju

prijestonicu sa Žabljaka, a u manastir smjestio središte Zetske mitropolije. Na Obodu je

radila Crnojevića štamparija, koja je počela sa radom 1493. godine. Štampariju je Đurađ

Crnojević naručio u Veneciju, oko 1490. godine mada nije isključeno da je štampariju

naručio njegov otac Ivan u posljednjim godinama svoga života. Rad na prvoj knjizi počeo

je početkom 1493. godine, da bi 04. 01. 1494. godine bila odštampana. Prva knjiga –

Oktoih prvoglasnik – prva štampana knjiga Južnih Slovena, nastala 39 godina poslije prve

štampane knjige u svijetu. Poslije ove, štampane su još i Oktoih petoglasnik 1494. godine,

Psaltir sa posledovanjem 1495. godine, Trebnik ( Molitvenik) iste godine i

Četvorojevanđelje 1495 - 96. godine.

Virpazar – sjeverno od

planine Rumije, Sutormana i

Sozine, duž obale Skadarskog

jezera, nalazi se Crmnica, kraj koji

se pročuo u svijetu po crnom vinu

,,Vranac´´. Centar Crmnice je

Virpazar. Ovo naselje je staro više

vjekova i do njega se stiže preko tri

mosta opjevanih i u narodnoj

pjesmi ,,Virpazare na tri mosta, u

tebe mi želja osta ...´´. zato ga i

zovu ,, Crnogorska Venecija´´.

Iznad samog naselja nalaze se

ruševine tvrđave Besac, koju je podigao mitropolit Petar II Petrović Njegoš. Podizanje

ove tvrđave bio je odgovor na utvrđivanje Grmožura od strane Osman – paše Skopljaka

1847. godine. Za izgradnju tvrđave Besac, i pored izuzetno skromnih sredtava kojima je

raspolagao, vladika Petar II je utrošio 80 000 srebrnih fiorina. Na ovom mjestu je i 13.

jula 1941. godine počeo ustanak protiv italijanskog okupatora o čemu svjedoče

17

mnogobrojni spomenici među kojima dominira bunker – spomenik koji podsjeća na taj

period. 8

6. OSTALE TURISTIČKE VRIJEDNOSTI

Posebno veliki značaj za razvoj kupališno rekreativnog turizma na Skadarskom jezeru

ima Murićka plaža. Plaža ima manje pristanište i bunar pijaće vode. Zaleđe plaže krasi

lijepo uređena maslinada i selo Donji Murići. Pored plaže ima prostora za gradnju jednog

motela i restorana. Sa plaže se može

krstariti po jezeru. Posebnu pažnju turista

privlačili bi ublovi (jedini rezervoari pitke

vode) u kojima se cijedi kišnica. Neki od

njih su veoma stari i potiču od vremena

Jelene Anžujske. Neke je i ona sagradila u

selu Dobreci. Ozidani su od klesanog

kamena. Na obalama ovog jezera stranci se

susreću sa nošnjama triju vjera: šestankom i

malisorskom katoličkom, crnogorskom Ublovi, jedini rezervoari pitke vode

pravoslavnom i krajinjanskom muslimanskom. Isto tako ovaj prostor je karakterističan po

raznolikosti folklora, specifičnom arhitekturom i bogatom domaćom radinošću. Čuven je

med od pelina (žalfije), proizvodnji ekološke hrane, jagnjeće, jareće i goveđe meso i sir

sa sjevernih obronaka Rumije nadaleko su poznati.

Posebno se cijenio krompir, crni i bijeli luk koji se proizvodio u ove krajeve. Naročito je

interesantna prašuma pitomih kestenova

na potezu od sela Pinčići pa sve do

Ostrosa. Neka su stabla stara i preko 500

godina. Zbog toga neophodno je

zakonom ih zaštititi. Zaštita voda

Skadarskog jezera mora biti stalna briga

društva. Posljednjih godina shvaćena je

sva ozbiljnost ovog problema pa se vrše

temeljna naučna istraživanja u cilju

zaštite Skadarskog jezera

Stočarstvo – jedno od zanimanja stanovništva

okoline Skadarskog jezera.

8 Grupa autora: Istorijski leksikon, knjiga 1 – 5.,Podgorica 2006

18

ZAKLJUČAK

Skadarsko jezero je po mnogo čemu specifično prirodno blago Crne Gore. Najveća je

slatkovodna površina i rezervoar vode, a njegov sliv čini trećinu površine Crne Gore.

Oko ovog jezera se odvijala duga i burna istorija Crne Gore i njenih naroda.

Mnogo je ovdje važnih istorijskih i kulturnih spomenika.

Nacionalni park Skadarsko jezero obuhvata dio jezera koji pripada Crnoj Gori i

okolini čiji je razvoj i transformacija od uticaja na jezero. Mnogo je geomorfoloških,

geoloških i klimatskih interesantnosti, ali je najveća vrijednost jezera u bogatstvu čiste

vode i u bogatstvu i raznovrsnosti biljnog i životinjskog svijeta.

Adekvatna zaštita Skadarskog jezera tijesno je povezana sa opštim prihvatanjem

da široki protor oko jezera, obuhvatajući Podgoricu i sva naselja oko jezera, predstavlja

jedinstven eko – sistem, u kojem ukupan život i zaštita moraju biti jedinstveno zaštićeni.

Posebna je odgovornost na zajednici nacionalnih parkova Crne Gore, da usmjere razvoj i

obezbijede njegovu zaštitu, ali i da utiču na razvijanje opšte svijesti stanovništva o

potrebi zaštite životne sredine i ostvarivanje ideje Crna Gora – ekološka država.

Skadarsko jezero među prirodnim jezerima u našoj zemlji ima najveću turitičku

vrijednost. Turizam na njemu ima najviše značaja ljeti, kada je moguće kupanje i

upražnjavanje raznih sportova na vodi.

Ograničavajući faktori intenzivnijeg razvoja turizma su: povećan stepen

zagađenosti vode, nedostatak plovila za nautiku, nedostatak marina za male plovne

objekte, kao i nepostojanje stalnih i turističkih brodskih linija do određenih naselja i

turističkih centara u Crnoj Gori i šire.

19

LITERATURA

1. Branko Radojičić; Geografija Crne Gore (prirodna osnova), Nikšić 1996.

2. D.Saveljić, O. Vizi, N. Dubak; Ptice Crne Gore i njihova značajna staništa,

Podgorica, Centar za proučavanje i zaštitu ptica, 2006.

3. Andrija Jovićević: Skadarsko jezero

4. R. Lakušić: Ekosistem Skadarskog jezera i njegove okoline, Zbornik radova,

Skadarsko jezero, CANU Titograd 1983.

5. Grupa autora: Istorijski leksikon, knjige 1 – 5, Podgorica 2006.

6. Branko Radojičić: Vode Crne Gore, Nikšić 2005.

7. Branko Radojičić: Geografija Crne Gore – društvena osnova i regije, DANU,

Podgorica 2002.