Upravljanje Otpadom u Republici Srpskoj

UPRAVLJANJE OTPADOM U REPUBLICI SRPSKOJ ANALIZA POSTOJEEG STANJA SA POSEBNIM OSVRTOM NA KOMUNALNA PREDUZEA

Institut za geograju i regionalno istraivanje / Univerzitet u Gracu - Austrija

Meunarodno udruenje naunih radnika AIS Banja Luka

Fond za zatitu ivotne sredine i energetsku ekasnost Republike Srpske

CIP - ,

628.4(497.6 )

Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj [Elektronski izvor] : Analiza postojeeg stanja saposebnim osvrtom na komunalna preduzea / [autori Milan Topi ... [et al.]]. - Banja Luka : Meunarodno udruenje naunih radnika - AIS ; Grac: Institut za geografiju i regionalno istraivanjeKarl Frances, 2013. - 1 elektronski optiki disk (CD-ROM) : tekst ; 12 cm

Bibliografija: str. 221-227.

ISBN 978-99955-699-8-31. , [] 2. , [] 3. , [] 4. , [] 5. , [] 6. , [] 7. , [] 8. , []

COBISS.BH-ID 3740440

UPRAVLJANJE OTPADOM U REPUBLICI SRPSKOJ

ANALIZA POSTOJEEG STANJA SA POSEBNIM OSVRTOM NA KOMUNALNA PREDUZEA

Projekat Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj Analiza postojeeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzea nastao je kao internacionalna saradnja Meunarodnog udruenja naunih radnika AIS i Instituta za geografiju i regionalno istraivanje Karl Frances Univerziteta u Gracu Republika Austrija, sufinansiran od strane Fonda za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske, prema Javnom pozivu za finansijsku podrku programima i projektima za zatitu ivotne sredine u Republici Srpskoj za 2011. godinu.

Uesnici u izradi projekta Projektni tim:

Koordinator projekta

Prof. dr Ljubia Preradovi; Meunarodno udruenje naunih radnika AIS, profesor na Arhitektonsko-graevinskom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci

Glavni istraiva u projektu:

Mr. Milan Topi; Institut za geografiju i regionalno istraivanje, doktorand na Fakultetu za okolinu, regionalni razvoj i obrazovanje Karl Frances Univerziteta u Gracu/Austrija

Struni tim:

Prof. dr Milenko Stankovi; Arhitektonsko-graevinski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci,

Prof. Dr. Fridrich Zimmermann; Direktor Instituta za geografiju i regionalno istraivanje Karl Frances Univerziteta u Gracu/Austrija

Prof. Dr. Wolfgang Fischer; Ekspert u oblasti upravljanja otpadom, Institut za geografiju i regionalno istraivanje Karl Frances Univerziteta u Gracu/Austrija

Gordana Preradovi, dipl. pravnik; magistrand na Pravnom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci, oblast Meunarodno pravo

Dr Duica Peevi, vii asistent na Prirodno-matematikom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci

Duko Topi, dipl. turizmolog, magistrand na Ekonomskom fakultetu Univerziteta u Banjoj Luci, oblast Svjetska trgovina i Evropska unija

SADRAJ

7

SADRAJ

1.PREDGOVOR ........................................................................................................................... 11

2.UVOD U OBLAST UPRAVLJANJA OTPADOM ....................................................................... 15

3.CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE PUBLIKACIJE ................................................................. 23

3.1.Ciljevi i zadaci studije .................................................................................................................. 233.2.Metodologija ............................................................................................................................... 25

4.INSTITUCIONALNE I ORGANIZACIONE STRUKTURE ........................................................... 29

5.ZAKONSKA REGULATIVA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM ........................................ 39

5.1.Postojea zakonska regulativa u oblasti zatite ivotne sredine i upravljanja otpadom u Republici Srpskoj .................................................................................................................................. 39

5.1.1.Podzakonski akti ........................................................................................................................50

5.1.2.Zakonska regulativa na nivou jedinica lokalne samouprave .....................................................57

5.2.Zakonodavsto EU u oblasti upravljanja otpadom ........................................................................ 58

6.VRSTE, KOLIINE I SASTAV OTPADA ..................................................................................... 65

6.1.Vrste otpada ................................................................................................................................ 666.1.1.Komunalni otpad ........................................................................................................................69

6.1.2.Industrijski otpad .......................................................................................................................75

6.1.3.Medicinski otpad ......................................................................................................................78

6.2.Dodatak ....................................................................................................................................... 82

7.SAKUPLJANJE I TRANSPORT OTPADA ................................................................................... 85

7.1.Komunalna preduzea ................................................................................................................. 887.1.1.Analiza zaposlenih ..................................................................................................................... 92

7.1.2.Finansijska analiza preduzea ....................................................................................................94

7.1.3.Pokrivenost usluga ....................................................................................................................96

7.1.4.Frekvencija sakupljanja ............................................................................................................. 97

Analiza postojeeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzea

8

Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj

7.1.5.Analiza mehanizacije i tehnike opemljenosti za sakupljanje i transport otpada ....................100

7.1.6.Analiza naplate i obrauna usluga ............................................................................................105

7.1.7.Sakupljanje komunalnog otpada iz privrede ............................................................................110

8.RAZVRSTAVANJE, RECIKLAA I TRETMAN OTPADA .......................................................... 115

8.1.Primjeri uvoenja reciklanih procesa u Republici Srpskoj ....................................................... 1188.2.Reciklaa otpada u privatnom sektoru ...................................................................................... 1198.3.Vrste i koliine reciklanog otpada ............................................................................................ 126

8.3.1.Metalni otpad ..........................................................................................................................128

8.3.2.Papir i karton ..........................................................................................................................129

8.3.3.Plastini otpad (ambalaa i ambalani otpad) .........................................................................130

8.3.4.Staklo (stakleni otpad) ............................................................................................................131

8.3.5.Tekstilni otpad ......................................................................................................................... 131

8.3.6.Neopasna ljaka i pepeo .......................................................................................................... 131

8.3.7.Opasni otpad ............................................................................................................................132

8.4.Obrada ili tretiranje otpada u Republici Srpskoj ........................................................................ 133

9.DEPONOVANJE OTPADA ...................................................................................................... 137

9.1.Regionalne deponije .................................................................................................................. 1409.1.1.Regionalna sanitarna deponija Ramii Banja Luka ...............................................................143

9.1.2.Regionalna sanitarna deponija Brijesnica Bijeljina ...........................................................148

9.2.Lokalne optinske deponije ........................................................................................................ 1509.3.Problem divljih deponija u Republici Srpskoj ............................................................................. 157

10.PREVENCIJA NASTAJANJA OTPADA I JAANJE SVIJESTI GRAANA .............................. 163

11.UPRAVLJANJE KOMUNALNIM OTPADOM U REPUBLICI SRPSKOJ PREGLED PO REGIJAMA .......................................................................................................................... 173

11.1.Prijedorska regija ...................................................................................................................... 17311.2.Banjaluka regija ...................................................................................................................... 17711.3.Regija Mrkonji Grad ............................................................................................................... 18011.4.Dobojska regija ........................................................................................................................18411.5.Bijeljinska regija ........................................................................................................................ 18711.6.Zvornika regija ........................................................................................................................19011.7.Sarajevsko-romanijska regija .................................................................................................... 19311.8.Istonohercegovaka regija ..................................................................................................... 198

12.ZAKLJUAK ......................................................................................................................... 203

13.PRILOZI ............................................................................................................................... 213

13.1.Anketni upitnik ......................................................................................................................... 213

14.LITERATURA ....................................................................................................................... 221

1.PREDGOVOR

11

1.PREDGOVOR

Upravljanje vrstim komunalnim otpadom u posljednjih nekoliko decenija postalo je prioritet za mnoge zemlje irom svijeta. Konstantan rast koliina proizvedenog otpada, poveanje ekolokih i zdravstvenih problema prouzrokovanih neadekvatnim rukovanjem otpadom, smanjivanjem mogunosti i lokacija za deponovanje otpada i promjena zakonodavnih i institucionalnih okvira imaju znaajan uticaj na planiranje sistema upravljanja otpadom. tavie, mnoge regije i jedinice lokalne samouprave, posebno u zemljama u razvoju, suoavaju se sa odgovornostima razvoja i implementacije funkcionalnog, adoptivog i ekoloki prihvatljivog sistema upravljanja otpadom.

Neadekvatno skupljanje, transport i odlaganje otpada predstavlja jedan od najveih ekolokih problema u Republici Srpskoj. Problem odrivog upravljanja otpadom nije novijeg datuma i, kao i u veini zemalja Istone i June Evrope, moe se vezati za periode poveane urbanizacije i industrijalizacije, koju nije pratila odgovarajua politika zatite ivotne sredine. Pored toga rat, ratna deavanja i teka ekonomska situacija nakon rata na prostorima Republike Srpske imali su za posljedicu ozbiljno pogoranje u oblasti upravljanja otpadom. Naalost i danas, osamnaest godina nakon zavretka rata, problem zbrinjavanja otpada je i te kako izraen i treba ga u to skorije vrijeme rijeiti. Glavni problemi nalaze se u nedostaku pravnog i institucionalnog okvira, nedosljednoj primjeni i propustima prilikom primjene zakona i drugih akata, nedostatku infrastrukture, visokim trokovima, neracionalnoj organizaciji, niskom kvalitetu usluga, ali i nedovoljnoj brizi za zatitu ivotne sredine, kao i nedovoljnoj ukljuenosti javnosti u rjeavanje ovog problema. U ovoj oblasti nijedan problem se ne javlja zasebno, nego su svi meusobno povezani. to hitnije rjeavanje pitanja upravljanja otpadom ne samo da bi smanjilo nivo zagaivanja ivotne sredine, nego bi u velikoj mjeri uticalo i na ekonomski i drutveni razvoj. Razvoj infrastrukture u ovoj oblasti predstavlja mogui izvor prihoda, obezbjeuje nova radna mjesta i direktno utie na smanjenje nivoa siromatva, to opet pozitivno utie na drutveni razvoj.

Bosna i Hercegovina, a samim tim i Republika Srpska, odluila se za pridruivanje Evropskoj uniji. Na ovom putu jedan od glavnih uslova je rjeavanje problema upravljanja opadom. Veina razvijenih zemalja se sa ovom problematikom uspjeno suoila, adekvatno rijeila probleme i napravila uspjene privrede koje zapoljavaju veliki broj radnika, te posluju u skladu sa ekolokim kriterijima i zatitom ivotne sredine. Pomaci u parcijalnom rjeavanju problema otpada u Republici Srpskoj poinju se nazirati u posljednjih desetak godina, a posebno oni zakonodavne i institucionalne


12


prirode. Osnovna zakonska i podzakonska akta su adaptirana i usvojena, infrastruktura za zbrinjavanje otpada nalazi se u procesu razvoja i nadogradnje, postepeno se uvode procesi reciklae, komercijalizacija sektora se djelimino uspostavlja i uvodi se sistem regionalizacije koji bi trebao izgradnjom regionalnih sanitarnih deponija rijeiti problem neadekvatnog i ekoloki neprihvatljivog deponovanja otpada na otvorene, neureene deponije. Ipak, proces modernizacije sektora se odvija relativno sporo, te je za njegovo ubrzanje potrebno ukljuenje itavog spektra aktera koji se nalaze u direktnoj ili indirektnoj vezi, kao to su naune istitucije, lokalne samouprave, nevladine organizacije, komunalna preduzea, privreda, industrija, udruenja graana itd.

Projektom Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj Analiza postojeeg stanja s posebnim osvrtom na komunalna preduzea izraena je nauna studija u kojoj je detaljno istraeno upravljanje otpadom na teritoriji Republike Srpske. Fokus istraivanja usmjerio se na zbrinjavanje komunalnog vrstog otpada i komunalna preduzea koja su uglavnom nadlena za njegovo prikupljanje, transport i deponovanje. S obzirom na potekoe i probleme koji su zastupljeni u ovoj grani privrede, kao i nedostatak podataka i naunih publikacija, javila se potreba za implementacijom ovakvog projekta. Studija je namijenjena ne samo identifikovanju problema i detaljnoj analizi sistema nego i praktiarima i teoretiarima koji ele da dobiju irok uvid u trenutno stanje u oblasti upravljanja otpadom u Republici Srpskoj. Otpad predstavlja veliki problem za zatitu ivotne sredine, a samim tim i razvoja Republike Srpske. Provedenim istraivanjem stvorena je potrebna baza za dalji razvoj i rjeavanje aktuelnih problema. Pravilnim planiranjem i analiziranjem problema postavljaju se temelji za dalji razvoj sistema upravljanja komunalnim otpadom. Pored toga, adekvatno i savremeno upravljanje otpadom ne znai samo korist u oblasti zatite ivotne sredine, nego donosi nove tehnologije i razvoj odrive grane privrede, te kreira kvalitetna radna mjesta, kakva su Srpskoj i te kako potrebna.

Iz potrebe da se sistem upravljanja komunalnim otpadom detaljno analizira, te da se identifikuju kljuni problemi, ostvarena je kooperacija izmeu naunoistaivakih organizacija u zemlji i inostranstvu. Projekt je nastao kao internacionalna kooperacija Meunarodnog udruenja naunih radnika AIS i Instituta za Geografiju i regionalno istraivanje Karl Frances Univerziteta u Gracu Republika Austrija, a sufinansiran je od Fonda za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske prema Javnom pozivu za finansijsku podrku programima i projektima za zatitu ivotne sredine u Republici Srpskoj za 2011. godinu.

Meunarodno udruenje naunih radnika AIS iz Banje Luke aktivno se bavi naunoistraivakim projektima. Osnovni zadaci i aktivnosti udruenja ogledaju se u naunoj, edukativnoj i istraivako-analitikoj aktivnosti, izdavakoj djelatnosti, organizovanju seminara, medijskom djelovanju, udruivanju sa asocijacijama istih programskih cileva. Udruenje se ne ograniava samo na ove akcije, nego provodi i aktivnosti edukacije iz drugih jezika, bavi se organizacijom i realizacijom tribina i foruma, softverskim podrkama, softverskom edukacijom, ekologijom i zatitom ivotne sredine, promocijom turistikih potencijala i organizovanjem turistikih putovanja, organizacijom i realizacijom pomoi i podrke programima aktivnosti u razvoju mladih i talentovanih ljudi u oblasti nauke, sporta i kulture, kao i saradnjom sa odgovarajuim nacionalnim i internacionalnim udruenjima i organizacijama istih ili slinih programskih ciljeva.

Drugi partner u realizaciji projekta je Institut za geografiju i regionalno istraivanje Univerziteta u Gracu iz Austrije. Karl Frances Univerzitet u Gracu osnovan je 1585 godine, drugi je po starosti univerzitet u zemlji, te sa 31.500 studenata i 3.900 lanova nastavnog i nenastavnog osoblja predstavlja jedan od najveih univerziteta u Austriji. U sklopu Univerziteta nalazi se est fakulteta:

1.PREDGOVOR

13

Katoliko-teoloki fakultet, Pravni fakultet, Fakultet socijalnih i drutvenih nauka, Fakultet za okolinu, regionalni razvoj i obrazovanje, Fakultet humanistikih nauka i Fakultet prirodnih nauka. U Gracu pitanja zatite ivotne sredine zauzimaju kljuna mjesta, to je na Univerzitetu rezultiralo stvaranjem posebnog fakulteta (Fakultet za okolinu, regionalni razvoj i obrazovanje) koji se bavi iskljuivo stvaranjem kadrova i aktivnim ueem u naunoistraivakim projektima u ovoj oblasti. Fakultet je podijeljen na devet akademskih institucija, meu kojima se nalazi i Institut za geografiju i regionalno istraivanje. Institut se bazira u istraivanjima, nastavi i obuci, na principima odrivog razvoja, reagujui preko naunih saraja, metoda i tehnikih inovacija na promjene u oblasti zatite ivotne sredine, drutva i ekonomije. Istraivanje i nastava na Institutu se fokusiraju na oblasti:

(1)Urbano i regionalno istraivanje (Strukturne politike Evropske unije i periferne regije; Upravljanje i razvoj regija, gradova i optina; Turizam; Kvalitet ivota i mobilnost i Prostorno planiranje i participacija)

(2)Istraivanje planina i klime (Urbana, mikro i regionalna klimatologija; Monitoring ivotne sredine i istraivanje; Istraivanje visokih planina, gleera i permafrosta; Hidrogeografska istraivanja i istraivanje geolokih i morfolokih procesa)

(3)Istraivanje u oblasti geografskih tehnologija (Digitalna kartografija, Geografski informacioni sistemi GIS; Remote sensing; Statistika i modeliranje ivotne sredine)

(4)Obrazovanje za oblast odrivog razvoja (Odrivi razvoj i E-uenje; socijalne mree odrivog razvoja; Interkulturno i meugeneracijsko uenje, Metodika nastave geografije i ekonomije)

Iz pomenutih oblasti razvijeni su sljedei nastavni pravci: Osnovni studij geografije, Osnovni studij zatite ivotne sredine sa fokusom na geografiji, Master studij urbanog i regionalnog razvoja, Master studij geografije planina i klimatologije, Master studij zatite ivotne sredine sa fokusom na geografiji, Master studij geoprostornih tehnologija (u saradnji sa Tehnikim univerzitetom u Gracu), Master studij odrivog razvoja (Meunarodni Joint Degree program sa pet univerziteta partnera); Nastavni studij geografije i Doktorska kola geografije. Glavni istraiva na projektu i kontakt osoba na Institutu bio je Mr. Milan Topi, koji se nalazi na doktorskim studijima sa temom Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj strategije i mjere za budue sakupljanje, tretman, reciklau i odlaganje otpada i obavlja funkciju naunog radnika. Saradnja izmeu Meunarodnog udruenja naunih radnika AIS i Instituta za geografiju i regionalno istraivanje uspostavljena je 2010. godine kroz zajednika interesovanja i sline programske ciljeve. Realizacijom projekta potvrena je kooperacija i budua saradnja.

Kao drugi partner iz Republike Srpske i sufinansijer projekta izabran je Fond za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske. Fond u sklopu svojih djelatnosti izrauje plan rada i finansijski plan, kojim planira poslove za kalendarsku godinu. Saglasnost s planovima daje Vlada Republike Srpske uz prethodno pribavlena milenja nadlenih ministarstava. Finansijskim planom Fonda utvruje se raspodjela sredstava Fonda za finansiranje pripreme, provoenja i razvoja programa, projekata i slinih aktivnosti u oblasti zatite ivotne sredine, te za finansiranje energetske efikasnosti i korienja obnovlivih izvora energije u skladu sa namjenom utvrenom Zakonom o Fondu. Fond je na osnovu plana rada i finansijskim planom za period od 1.1. do 31.12.2011. godine i na osnovu lana 5. Zakona o zatiti ivotne sredine (Slubeni glasnik Republike Srpske br. 51/02 i 53/07), lana 12. statuta za zatitu ivotne sredine (Slubeni glasnik Republike Srpske br. 12/07 i 91/07), lana 8. stav 2. Pravilnika o nainu i kriterijima za dodjelu finansijskih sredstava za programe i projekte iz oblasti zatite ivotne sredine, broj 02-87/08, od


14


29.7.2008. godine, te Odlukom Upravnog odbora br. 02-13.1/11 od 16. 8. 2011. raspisao javni poziv za finansijsku podrku programima i projektima za zatitu ivotne sredine u Republici Srpskoj. Predmet javnog poziva bila je dodjela sredstava Fonda radi ulaganja u programe, projekte i druge aktivnosti u podrujima:

(1)Izrada projektne dokumentacije za sanaciju lokalnih deponija;

(2)Sanacija divljih deponija;

(3)Izrada projektne dokumentacije za sanitarnu zatitu izvorita;

(4)Zatita vodotokova i priobalja;

(5)Monitoring kvaliteta zemljita i

(6)Finansiranje projekata nevladinih organizacija iz oblasti zatite ivotne sredine.

Meunarodno udruenje naunih radnika AIS i Institut za geografiju i regionalno istraivanje aplicirali su i odobrena su im sredstva za realizaciju projekta. Ukljuivanjem Fonda za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost Republike Srpske u projekat kao partnera ostvareni su svi pravni i institucionalni uslovi za saradnju.

Bitno je napomenuti da bez sredstava i nesebine institucionalne podrke Fonda provedeni projekat, prikupljanje potrebnih podataka i uraena nauna studija ne bi mogli biti realizovani.

2.UVOD U OBLAST UPRAVLJANJA OTPADOM

15


Jednu od najznaajnijih svjetskih paradigmi s kraja prolog i poetka ovog vijeka predstavlja odrivi razvoj. Definisan u izvjetaju poznatom po nazivu Brundbund Report, objavljenom na Oxford University-ju 1987. godine, odnosi se na razvoj koji zadovoljava potrebe sadanjice ne ugroavajui sposobnost buduih generacija da zadovolje svoje potrebe1. Odrivi razvoj predstavlja program akcije za globalne i lokalne promjene u ekonomskom, drutvenom i institucionalnom razvoju, te zatitu ivotne sredine. Kad govorimo o odrivom razvoju, kao neizostavan i izuzetno vaan dio ove tematike istiemo i upravljanje otpadom. Upravljanje otpadom podrazumijeva sprovoenje propisanih mjera za postupanje s otpadom u okviru njegovog sakupljanja, transporta, skladitenja, tretmana i odlaganja. Osim toga, ono ukljuuje nadzor nad tim aktivnostima, te brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom poslije zatvaranja2.

U argonu obinog graanina otpad predstavlja svaki materijal koji je nepoeljan i nema upotrebnu vrijednost, te je na razliite naine odbaen. Ipak u literaturi nalazimo nekoliko definicija otpada koje uglavnom proizilaze iz zakonskih akata, te su se mijenjale tokom vremena. Naroito dolazi do promjena prilikom prilagoavanja zakonske regulative novim normama Evropske unije i sve veem uticaju ovog problema na zatitu ivotne sredine. Tako imamo definiciju Zakona o upravljanju otpadom iz Savezne Republike Njemake iz 1993. godine, gdje se otpad definie kao pokretne stvari koje su odbaene od vlasnika3. Meutim, usklaivanjem i prilagoavanjem zakona dolazi se do nove definicije. Austrijskim zakonom o upravljanju otpadom iz 2002. godine definie se otpad kao pokretne stvari koje spadaju u grupu otpada, definisane zakonom, kojih se vlasnik eli rijeiti, te je potrebno njihovo sakupljanje, skladitenje, transport i obrada kako ne bi uticale na javne interese i zdravlje ljudi4. Praenjem razvoja definicije uvia se razvoj problematike vezane za otpad te nuno uspostavljanje sistema za upravljanje njime. Nacionalni zakoni o oblasti upravljanja otpadom tako definiu razliite grupe otpada, te reguliu sistem upravljanja ovom privrednom granom. Za potrebe Zakona o upravljanju otpadom Republike Srpske, objavljenog u Slubenom glasniku 2002. godine, izraena je definicija otpada. Prema Zakonu, otpad se odnosi na sve materijale koje vlasnik odlae, namjerava odoiti ili mora odloiti u skladu sa jednom od kategorija

1 (UNDP, 1987)

2 (COLD-LANDWEHR, 1994)

3 (BILITEWSKI, 1997)

4 (AWG, 2002)



16

navedenih u podzakonskom aktu koji donosi ministar nadlean za zatitu ivotne sredine, a nalaze se u Katalogu otpada usvojenom u posebnom zakonskom propisu. Takoe, zakonom je data opirna definicija upravljanja otpadom.

Upravljanje otpadom je sistem djelatnosti i radnji koji podrazumijeva prevenciju nastanka otpada, smanjivanje koliine otpada i njegovih opasnih karakteristika, tretman otpada,

planiranje i kontrolu djelatnosti i procesa upravljanja otpadom, transport otpada, uspostavljanje, rad, zatvaranje i odravanje ureaja za tretman otpada nakon zatvaranja, monitoring, savjetovanje i obrazovanje u vezi s djelatnou i radnjama na upravljanju otpadom. 5

Osim definicije otpada i upravljanja otpadom, Zakon je definisao nekoliko grupa otpada i pojmova u ovoj oblasti:

Biorazgradni otpad svaki otpad koji je pogodan za aerobnu ili anareobnu razgradnju, kako to je hrana, vrtni otpad, papir i karton;

Inertni otpad otpad koji nije podloan znaajnim fizikim, hemijskim ili biolokim promjenama;

Komunalni otpad otpad iz domainstava, kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava slian otpadu iz domainstava;

Neopasni otpad otpad koji nije definisan kao opasni otpad;

Opasni otpad svaki otpad koji je utvren posebnim propisom i koji ima jednu ili vie karakteristika datih u podzakonskom aktu koji donosi ministar nadlean za zatitu ivotne sredine, koji prouzrokuje opasnost po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, po svom porijeklu, sastavu ili koncentraciji, kao i onaj otpad koji je naveden u Katalogu otpada kao opasan i regulisan posebnim propisima;

Deponija mjesto na povrini ili ispod povrine zemljita gdje se otpad odlae, ukljuujui: unutranja mjesta za odlaganje (npr. deponije gdje proizvoa otpada zbrinjava vlastiti otpad na mjestu nastanka) i stalna mjesta koja se upotrebljavaju za dugogodinje odlaganje otpada, iskljuujui objekte gdje nije dozvoljeno skladitenje otpada, a otpad je spreman za dalji transport u cilju ponovnog koritenja, tretmana ili odlaganja na drugom mjestu i prethodno skladitenje otpada za ponovnu upotrebu ili tretman za odlaganje u periodu manjem od jedne godine;

Imalac svako fiziko ili pravno lice koje posjeduje otpad;

Odlaganje bilo koja djelatnost propisana podzakonskim aktom koji donosi ministar nadlean za zatitu ivotne sredine;

Pravno ili fiziko lice pravno ili fiziko lice odgovorno za bilo koji vrstu djelatnosti upravljanja otpadom;

Povrat komponenti svaka djelatnost data podzakonskim aktom koji donosi ministar nadlean za zatitu ivotne sredine, ukljuujui ponovno koritenje;

5 (Zakon o upravljanju otpadom Republike Srpske, 2002)


17

Ponovno koritenje (recikliranje) svaka djelatnost kojom se otpad upotrebljava za namjenu za koju je prvobitno zamiljen;

Proizvoa pravno ili fiziko lice ijom djelatnou se proizvodi otpad ili pravno ili fiziko lice koje obavlja predtretman, sortiranje ili druge operacije koje dovode do promjena fizikih karakteristika ili sastava otpada;

Skladitenje ostavljanje otpada koje vri proizvoa unutar postrojenja i pogona, na period ne dui od tri godine;

Skupljanje djelatnost sistematskog skupljanja i po mogunosti sortiranja otpada u cilju olakanja budueg tretmana;

Teni otpad otpad u tenoj formi, ukljuujui otpadne vode, ali iskljuujui mulj;

Transport kretanje otpada van postrojenja;

Tretman predstavlja fizike, termalne, hemijske ili bioloke procese, ukljuujui sortiranje, koji mijenjaju karakteristike otpada u cilju smanjenja koliine ili opasnih osobina, olakavaju rukovanje ili poveavaju povrat komponenti otpada;

Jo od postanka, ovjek je proizvodio i deponovao otpad. Meutim, industrijalizacijom i razvojem modernog drutva, te neracionalnim koritenjem prirodnih resursa, poveava se koliina otpada i javlja se potreba za organizovanim pristupom ovom problemu. Veina razvijenih zemalja se s ovom problematikom uspjeno suoila, adekvatno rijeila probleme i napravila uspjene privrede koje zapoljavaju veliki broj radnika, te posluju u skladu sa ekolokim kriterijima i zatitom ivotne sredine. Sistemsko rjeavanje pitanja zatite ivotne sredine u zemljama lanicama Evropske unije zapoeto je poetkom 70-tih godina 20. vijeka, kada su doneseni prvi zakoni i propisi u oblasti zatite ivotne sredine. Izmeu ostalog, ovim zakonskim aktima uspostavljen je sistem zbrinjavanja i ponovnog iskoritavanja otpada, odnosno uspostavljena je nova privredna grana privreda otpada. Njemaka, Austrija i vajcarska spadaju u grupu zemalja sa visokim stepenom razvoja upravljanja otpadom, gdje se sav otpad mora razvrstati, iskoristiti ili eliminisati, odnosno otpad se smije deponovati samo ako je prethodno obraen.6

Neadekvatno skupljanje, transport i odlaganje otpada predstavlja jedan od najveih ekolokih problema u Republici Srpskoj. Problem upravljanja otpadom nije novijeg datuma i, kao i u veini zemalja istone i june Evrope, moe se vezati za periode poveane urbanizacije i industrijalizacije, koju nije pratila odgovarajua politika zatite ivotne sredine. Osim toga, rat i teka ekonomska situacija na prostorima Republike Srpke imali su za posljedicu ozbiljno pogoranje stanja u oblasti upravljanja otpadom. Osnovna priroda predratne prakse, udruena sa degradiranjem standarda u ratu i nakon rata, rezultirala je postepenim narastanjem negativnih uinaka po javno zdravlje. Ovi uinci su se akumulirali preko direktne izloenosti radnika koji rukuju otpadom, naselja u neposrednoj blizini deponija ili preko zagaivanja voda, bilo onih koje slue za vodozahvate pitke vode, bilo onih koje se koriste za navodnjavanje usjeva i napajanje stoke. Pored toga, neadekvatno odloen otpad izvor je zaraznih bolesti, iji se uzronici prenose na ljude i ivotinje direktnim kontaktom ili putem vode i kroz tlo. Ukoliko bi se ova nepoeljna praksa nastavila, postoji velika opasnost od jo veih i ozbiljnijih posljedica po zdravlje.

6 (KRANERT I CORD-LANDWEHR, 2010)



18

Sadanje stanje upravljanja otpadom, kako na prostorima cijele Bosne i Hercegovine, tako i u Republici Spskoj, ogleda se u loem stanju finansija, nedovoljnom uvanju ivotne sredine, te niskoj svijesti graana. Glavni problemi nalaze se u nedostaku pravnog i institucionalnog okvira, nedosljednoj primjeni i propustima prilikom primjene zakona i drugih akata, nedostatku infrastrukture, visokim trokovima, neracionalnoj organizaciji, niskom kvalitetu usluga, ali i nedovoljnoj brizi za zatitu ivotne sredine, kao i nedovoljnoj ukljuenosti javnosti u rjeavanje ovih problema. U ovoj oblasti nijedan problem se ne javlja zasebno, nego su svi meusobno povezani.

Bosna i Hercegovina, a samim tim i Republika Srpska, odluila se za pridruivanje Evropskoj uniji. Na ovom putu jedan od glavnih uslova je rjeavanje problema upravljanja otpadom. Jedan od kljunih koraka u pravcu rjeavanja ovog pitanja predstavlja sistematsko rjeavanje problema koje je zapoeto Strategijom razvoja upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini. Osnovni principi ili naela na kojima se zasniva Strategija identini su principima na kojima se zasniva zatita okoline u Evropskoj uniji i odnose se na7:

Princip odrivog razvoja

Osnovno naelo odrivog razvoja odnosi se na razvoj koji se odvija na takav nain da se u zadovoljavanju sadanjih potreba, ne smiju dovesti u pitanje mogunosti zadovoljavanja potreba budue generacije. Osim toga, odrivi razvoj predstavlja usklaeni sistem tehnikih, tehnolokih, ekonomskih, drutvenih, ekolokih i institucionalnih aktivnosti u ukupnom razvoju u kojem se prema naelima ekonominosti, razumnosti i racionalnosti koriste prirodne i stvorene vrijednosti, sa ciljem da se ouva kvalitet ivotne sredine za postojee i nadolazee generacije. Potovanjem ovog principa stvaraju se pretpostavke za odrivo upravljanje otpadom, to znai efikasnije korienje resursa i smanjenje koliina proizvedenog otpada, a kada je ve proizveden, postupanje s njim na nain koji e doprinijeti optim ciljevima odrivog razvoja.

Princip blizine i regionalni pristup upravljanju otpadom

Naelo blizine podrazumijeva da se tretman ili odlaganje otpada vri u najbliem adekvatnom postrojenju ili lokaciji, uzimajui u obzir ekoloku i ekonomsku profitabilnost. Osnovni cilj ovoga naela jeste izbjegavanje neeljenih uticaja transporta otpada na ivotnu sredinu. Meutim, princip blizine zavisi od lokalnih uslova i mora se uspostaviti ravnotea ovog principa i ekonominosti, to najee podrazumijeva regionalno organizovanje poslova upravljanja otpadom. Regionalno upravljanje otpadom podrazumijeva da odreene regije treba da razviju svoje strateke planove za upravljanje otpadom na bazi politike i principa upravljanja otpadom na entitetskom nivou, uvaavajui druge regionalne strategije i planove. Pri tom se ne misli na region kao administrativnu cjelinu, ve interesno povezanu grupu optina koje u zajednikom pristupu rjeavanju problema upravljanja otpadom pronalaze interes dugorone saradnje. Primjena ovoga naela direktno zavisi od lokalnih uslova i okolnosti, vrste otpada, njegove zapremine, naina transporta i odlaganja, kao i mogueg uticaja na ivotnu sredinu. Tako se veina proizvedenog i prikupljenog otpada tretira ili odlae u oblasti tj. regionu u kojem je nastala. Regulacija i razvoj regionalnog upravljanja otpadom obezbjeuje se razvojem i primjenom regionalnih stratekih planova zasnovanih na zakonodavstvu Evropske unije i entitetskoj politici.

7 (AEO TECHNOLOGY, 2000)


19

Princip prevencije i opreznosti

Princip prevencije podrazumijeva spreavanje pojava zagaivanja okoline ili tetnih uticaja, a ne da se oni otklanjaju kada se zagaivanje ve dogodi. Drugim rijeima, da bi se smanjio rizik po zdravlje ljudi i ivotnu sredinu, prilikom planiranja i rukovoenja djelatnostima u upravljanju otpadom treba izbjegavati nastajanje otpada ili smanjiti koliine i tetnost nastalog otpada. Osim toga, ukoliko postoji mogunost ozbiljne tete, nedostatak naune istraenosti ne moe biti razlog za nepreduzimanje mjera spreavanja degradacije ivotne sredine u sluaju moguih ili postojeih znaajnih uticaja na ivotnu sredinu.

Princip zagaiva plaa

Ovim principom se definie da proizvoa ili imalac otpada snosi sve trokove prevencije, tretmana, odlaganja i monitoringa otpada, kao i trokove sanacionih mjera zbog teta prouzrokovanih ivotnoj sredini ili tete koju e otpad najverovatnije prouzrokovati. Veoma je bitan u pogledu realizacije mjera za smanjenje emisija zagaujuih materija, kako u smislu stimulacije smanjenja emisija, tako i u smislu obezbjeivanja prihoda nadlenih institucija. Primjena ovoga naela u svakodnevnoj privrednoj i drutvenoj praksi stvara mnogobrojne probleme i predstavlja predmet bezbrojnih diskusija. Ono ne predstavlja samo model organizacije i raspodjele trokova prilikom teta, nego se odnosi i na zabrane, naredbe i zahtjeve koje namee zakonodavno tijelo prema odgovornom drutvu ili licu. Primjena naela da zagaiva plaa, meutim, dovodi do porasta trokova proizvodnje i time proizvedene robe.

Princip hijerarhije

Hijerarhija upravljanja otpadom predstavlja redosljed prioriteta u fazi upravljanja otpadom.

Prevencija stvaranja otpada i redukcija, odnosi se na minimizaciju koritenja resursa i smanjenje koliina kao i opasnih karakteristika otpada. Predstavlja prvi korak u hijerarhiji koji se esto definie kao idealno rjeenje upravljanja otpadom. Postie se primjenom savremenije proizvodnje kao i promjenama potroakih navika i pakovanja;

Ponovna upotreba, odnosno ponovno koritenje proizvoda za istu ili drugu namjenu;

Reciklaa otpada, odnosi se na ponovni tretman otpada radi koritenja proizvoda kao sirovine u proizvodnji istog ili razliitog proizvoda. Zauzima centralno mjesto u hijerarhijskom nizu,te se predstavlja kao preporuka kojoj se posveuje maksimalna panja;

Iskorienje iskorienje vrijednosti otpada kroz kompostiranje, proizvodnju/povrat energije i druge tehnologije;

Odlaganje otpada ukoliko ne postoji drugo odgovarajue rjeenje, odlaganje otpada deponovanjem ili spaljivanjem bez iskorienja energije.



20

Slika 2.1.: Hijerarhija upravljanja otpadom; lini prikaz

Princip primjene najpraktinijih opcija za ivotnu sredinu

Princip primjene najpraktinijih opcija za ivotnu sredinu odnosi se na sistematski i konsultativni proces donoenja odluka vezanih za zatitu i ouvanje ivotne sredine. Proces najpraktinijih opcija za ivotnu sredinu ustanovljava, za date ciljeve i okolnosti, opciju ili kombinaciju opcija koja daje najveu dobit ili najmanju tetu za ivotnu sredinu u cjelini, uz prihvatljive trokove, kako dugorono, tako i kratkorono.

Princip odgovornosti proizvoaa

Odgovornost proizvoaa je naelo koje definie da proizvoai, uvoznici, distributeri i prodavci proizvoda koji utiu na porast koliine otpada, treba da snose kolektivnu odgovornost za nastali otpad. Znaenje rijei proizvoa u ovom kontekstu je mnogo ire od uobiajenog. S obzirom na ivotni vijek proizvoda, nije samo proizvoa onaj koji utie na stvaranje otpada, ve i ostali u tom lancu imaju veliku ulogu. Meutim, proizvoa je sigurno najznaajniji, s obzirom na to da utie na sastav i osobine proizvoda. Osim toga, proizvoai moraju biti ukljueni u zatvaranje kompletnog ivotnog ciklusa proizvoda i komponenata njihove proizvodnje sve dok ne postanu otpad. Kako bi se ostvarilo i unaprijedilo uspostavljanje


21

ovoga sistema, neophodna je uska saradnja i partnerstvo izmeu izvrne vlasti i proizvoaa. Ovaj princip takoe ukazuje da proizvoai otpada treba da utiu na:

Smanjivanje koliina otpada,

Razvoj proizvoda koji se mogu reciklirati,

Razvoj trita za ponovno korienje i reciklau njihovih proizvoda.

Implementacijom osnovnih principa upravljanja otpadom datih u Zakonu o upravljanju otpadom u Republici Srpskoj kao i Strategiji upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini, ispunjavaju se osnovni principi EU u oblasti otpada. Osim toga, potovanjem definisanih naela mogue je smanjenje koliina otpada kao i smanjivanje opasnosti po ivotnu sredinu za generacije koje dolaze.

3.CILJEVI I METODOLOGIJA IZRADE PUBLIKACIJE

23


Sistem upravljanja vrstim otpadom prema definicji podrazumijeva sakupljanje, transport, reciklau, tretman i odlaganje produkovanih koliina otpada. Meutim, takav pristup sagledavanju problematike mogue je napraviti i analizirati u okvirima ve postavljenih sistema, sistema koji imaju svoju jasnu funkcionalnost i u okviru kojih za parcijalne cjeline sistema postoje jasne obaveze i ingerencije. Kako je u Republici Srpskoj sistem upravljanja vrstim otpadom u veem dijelu jednolinijski (prikupi->transportuj->odloi), to predstavlja ne samo zagaivanje ivotne sredine, nego za posljedicu ima i nefunkcionalna i veinom prezaduena komunalna preduzea koja obavljaju usluge sakupljanja, transportovanja i odlaganja otpada, neophodna je detaljna analiza sistema radi planiranja i rijeavanja nagomilanih problema u ovoj oblasti privrede.

3.1.Ciljevi i zadaci studije

Projektom Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj Analiza postojeeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzea izraena je nauna studija kojom se detaljno prouava upravljanje otpadom na cijeloj teritoriji Republike Srpske. S obzirom na potekoe i probleme koji su zastupljeni u ovoj grani privrede, kao i nedostatak podataka i naunih publikacija, javila se potreba za izradom ovog projekta. Usklaivanje sa savremenim evropskim tendencijama za obezbjeenje zdrave ivotne sredine sa odrivim razvojem, namee zahtjeve za razvijanje savremenih sistema za sakupljanje, tretman i odlaganje komunalnog vrstog otpada na podruju drave. Polazna osnova u procesu planiranja upravljanja otpadom jeste formiranje pouzdane baze podataka o generatorima otpada, tipovima otpada koje oni stvaraju, koliinama otpada koje produkuju, postojeem stanju upravljanja, nainu sakupljanja, tretmana i konanog odlaganja produkovanog otpada. Identifikacijom generatora, tj. izvora nastajanja otpada, mogue je sprovoenje kampanje podizanja svijesti u cilju sprovoenja programa prevencije nastajanja otpada. Naroito je vana identifikacija izvora sa velikom koliinom otpada ili onih kod kojih nastaje otpad s opasnim karakteristikama. U isto vrijeme, saznanje o generatorima kreira i platformu za postavljanje zakonske osnove za specifine tokove otpada i zahtjeve za generatore.


24


Glavni cilj projekta je izrada analize sadanjeg stanja upravljanja otpadom u Republici Srpskoj u svrhu otkrivanja, potvrivanja i otklanjanja problema u kojima se nalazi ova grana privrede. Naini sakupljanja, korienja i odlaganja komunalnog otpada variraju u zavisnosti od osposobljenosti kadrovskih kapaciteta u lokalnim zajednicama i njihovim komunalnim preduzeima, i uglavnom su nekonzistentni, nepotpuni. Kljunu ulogu u sistemu predstavljaju komunalna preduzea koja su nosioci vrenja usluga sakupljanja, transporta i odlaganja otpada. Stoga je istraivanje sistema posebno orijentisano na njihovu analizu.

Analiza stanja upravljanja otpadom treba da ukae i potvrdi postojanje nekoliko problema koji imaju znaajan negativan uticaj na ljudsko zdravlje i okolinu. To su nizak stepen pokrivenosti uslugama i nekontrolisano nelegalno odlaganje otpada u prostoru nepripremljenom za takve namjene. Osim toga, studija treba da ukae na nedovoljan razvoj praktine implementacije naela upravljanja otpadom, koja e biti prikazana kroz analizu o odvojenom prikupljanju, reciklai i kompostiranju.

Klju za efikasno upravljanje otpadom je jasno razumijevanje zapremine, mase i prirode svakog proizvedenog tipa otpada. Takoe, jedan od najvanijih instrumenata za planiranje odrive i dugorone implementacije sistema upravljanja vrstim otpadom jeste dobra baza podataka o trenutnoj situaciji u oblasti proizvodnje otpada i njen kvalitet. Koliina proizvedenog otpada znatno se razlikuje od koliine sakupljenog, tretiranog i deponovanog otpada. Bez vjerodostojnih podataka odnosno detaljnih analiza ne mogu se odrediti potrebe za skladitenjem, skupljanjem, tretmanom, mehanizmima odlaganja i funkcionisanja infrastrukture za upravljanje otpadom na osnovu kojih bi se uspostavile mjere kojima bi se smanjilo, a zatim povratilo i recikliralo to je mogue vie otpada na ekonomski isplativ nain.

Osim glavnog cilja, definisani su i programski zadaci:

1.Institucionalne i organizacijske strukture

Analiza organizacione strukture upravljanja otpadom u Republici Srpskoj

2.Zakonodavne strukture

Analiza postojee nacionalne zakonske regulative u oblasti zatite ivotne sredine

Analiza donesenih zakona, uredbi, pravilnika, propisa, optinskih odluka, licenci, primjena kazni koje su u direktnoj vezi sa upravljanjem otpadom.

3.Upravljanje otpadom Vrste, koliine i sastav komunalnog vrstog otpada

Analiza vrste, sastav i koliina komunalnog (kunog) vrstog otpada

4.Sakupljanje i transport otpada

Analiza komunalnih preduzea

Analiza broja zaposlenih u oblasti upravljanja otpadom

Analiza transportne mehanizacije


25

Analiza ciklusa prikupljanja otpada

Analiza broja domainstava kod kojih se vri prikupljanje otpada

5.Obrada i odlaganje otpada

Analiza deponovanja otpada u Republici Srpskoj

6.Razvrstavanje i tretman otpada

Analiza postojeeg stanja reciklae otpada

7.Smanjivanje koliina otpada

Analiza mjera za smanjivanje otpada

Analiza projekata koji se odnose na smanjivanje otpada i zatitu ivotne sredine

3.2.Metodologija

Studija Upravljanje otpadom u Republici Srpskoj Analiza postojeeg stanja sa posebnim osvrtom na komunalna preduzea predstavlja veoma sloen naunoistraivaki proces. Potreba za tanim i odgovarajuim podacima zahtijeva utvrenu metodologiju, projektovanu tako da se podaci prikupe i da se sa lakoom ima pristup prikupljenim podacima. U ovom procesu bilo je neophodno ostvariti usku saradnju sa nadlenim dravnim institucijama u cilju to kvalitetnijeg prikupljanja podataka i uvida u sadanje stanje upravljanja otpadom.

Metologija rada je prilagoena definisanim ciljevima i zadacima. Istraivanje upravljanja otpadom je intredisciplinarno, odnosno obuhvata nekoliko naunih disciplina kao to su tehnike, geografske, socioloke, ekonomske i druge. S tim u vezi u radu su koritene razliite metode istraivanja, analiza i predstavljanja podataka, gdje se posebno mogu izdvojiti metode kvalitativnog i kvantitativnog istraivanja, geografsko-informacione metode, kartografske metode, statistika analiza, metode generalizacije, komparativne i deskriptivne metode.

Geografsko podruje obuvaeno analizom jeste teritorija Republike Srpske. U radu je posebno analizirano sakupljanje, transportovanje, odlaganje, reciklaa i deponovanje vrstog otpada u svih ezdeset i dvije optine Republike Srpske (karta 1). Svi dostupni podaci o sistemu upravljanja otpadom u optinama prikupljeni su putem anketnih upitnika, posjeta i razgovora s relevantnim organima, poput Ministarstva za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju, Privredne komore Republike Srpske, Fonda za zatitu ivotne sredine i energetske efikasnosti Republike Srpske, komunalnih preduzea, preduzea koja upravljaju regionalnim deponijama, zdravstvenih ustanova i industrije. Detaljan pregled obavljenih intervjua s ekspertima prikazan je u prilogu 1.

Empirijski sistem analize sadanjeg stanja upravljanja otpadom prikupljen je pomou upitnika koji je poslat svim jedinicama lokalne uprave i komunalnim preduzeima (pogledati prilog 2). Cilj prikupljanja podataka upitnikom je bio utvrditi postojeu praksa postupanja s otpadom, kako bi se na temelju takve spoznaje planirale smjernice u unapreivanju stanja na lokalnom nivou.


26


Slika 3.1.: Republika Srpska pregled po optinama; lini prikaz

Upitnik ukljuuje osnovne informacije kao to su:

Opte informacije, koje sadravaju: naziv i povrinu optine, broj stanovnika i prosjean broj domainstava

Informacije o prikupljanju otpada odnosno pitanja o vrstama otpada koje se prikupljaju, te ko provodi zbrinjavanje otpada na podruju administrativne jedinice.


27

Informacije o preduzeu koje vri prikupljanje i zbrinjavanje otpada: osnovne informacije o preduzeu, djelatnosti kojima se bavi, ukupan broj zaposlenih, broj zaposlenih na prikupljanju otpada, pregled i starost mehanizacije za transport otpada, kao i pregled i starost ostale mehanizacije u sklopu preduzea.

Informacije o komunalnom otpadu: broj domainstava kod kojih se prikuplja otpad, vrste i broj kontejnera u upotrebi, vremenski interval prikupljanja, postojanje selektivnog prikupljanja otpada, koliine prikupljenog otpada, nain obrauna trokova i postotak naplativosti usluga.

Informacije o industrijskom otpadu odnosno otpadu iz privrede: broj privrednih subjekata kod kojih se prikuplja otpad, postojanje selektivnog prikupljanja otpada, vremenski interval prikupljanja, koliine.

Informacije o zbrinjavanju opasnog i medicinskog otpada: broj privrednih subjekata od kojih se prikuplja, nain odlaganja i koliine.

Informacije o deponovanju otpada: mjesta na kojima preduzee deponuje otpad, udaljenost deponije od mjesta prikupljanja, informacije o ureenosti i raspoloivom prostoru deponije, kao i trajanju odlaganja na deponiju

Informacije o reciklai otpada: postojanje reciklanih dvorita i postrojenja, vrste i koliine otpada koje se recikliraju.

Informacije u vezi s projektima koji su realizovani ili su u toku realizacije

Identifikacija najvanijih tema na podruju upravljanja otpadom.

Nakon prikupljanja empirijskih podataka, uslijedila je detaljna analiza. Formirana je strukturalna baza podataka po optinama, pomou programa za statistiku analizu SPSS, u koju su uneseni svi prikupljeni podaci. SPSS je najrasprostranjeniji i najee koriteni programski paket namijenjen statistikoj analizi podataka8. Osim koritenja softvera za statistiku analizu, koriteni su i softveri za geografsko-informacionu analizu (Arc GIS) i kartografsku analizu (Macromedia Freehand i Adobe Ilustrator).

8 IBM SPSS, http://www-01.ibm.com/software/at/analytics/spss/ od 25.05.2012

4.INSTITUCIONALNE I ORGANIZACIONE STRUKTURE

29


Prvi korak u uspostavljanju efektivnog sistema upravljanja otpadom jeste uspostavljanje zakona, propisa i odgovarajue upravljake prakse. Da bi se to uspjeno obezbijedilo, potreban je funkcionalan institucionalni okvir. Uspjean sistem upravljanja otpadom zavisi od odgovarajue raspodjele nadlenosti i odgovornosti organizacionih institucija, procedura, metoda, institucionalnih kapaciteta i aktivnog uea privatnog sektora. Pored toga, da bi sistem odrivo funkcionisao, od esencijalne je vanosti uska saradnja izmeu irokog spektra svih aktera: bilo kao korisnika usluga (domainstva, privreda, industrija), davalaca usluga (komunalna preduzea, sanitarne deponije, spalionice, reciklani centri), posrednika (nevladine organizacije) i regulatornih tijela (ministarstva, jedinice lokalne samouprave). Tako su na primjer domainstva uglavnom zainteresovana da dobiju to kvalitetniju i efektivniju uslugu za relativno nisku cijenu. U veini sluajeva domainstva nisu zainteresovana za dalji proces usluga tj. nemaju potrebu da znaju gdje se otpad deponuje, osim u sluaju da su naseljana u neposrednoj blizini deponije.

Ustavom Bosne i Hercegovine9, usvojenim 1995. godine, pitanja zatite ivotne sredine nisu direktno ukljuena u deset taaka u kojima su definisane nadlenosti dravnih institucija, te stoga spadaju pod sljedeu odredbu: Sve vladine funkcije i ovlasti, koje po ovome Ustavu nisu izriito dodijeljene institucijama Bosne i Hercegovine, pripadaju entitetima. Nadlenost nad zatitom ivotne sredine, a samim tim i upravljanjem otpadom u Republici Srpskoj ima Ministarstvo za prostorno planiranje, graevinarstvo i ekologiju. Meutim, iako je upravljanje otpadom pod entitetskom ingerencijom, nekoliko institucija na dravnom nivou imaju direktan i indirektan uticaj, kao na primjer:

(1)Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa Bosne i Hercegovine (MVTEO BiH) dodijeljene su mu odreene nadlenosti nad zatitom ivotne sredine na temelju Zakona o ministarstvima i drugim tijelima uprave Bosne i Hercegovine10. Ministarstvo je podijeljeno na osam sektora, od kojih je jedan Sektor za prirodne resurse, energetiku i zatitu okolia, koji se sastoji od est odsjeka: Odsjek za vodne resurse, Odsjek

9 Ustav BiH: lan 3, stav 3.

10 Slubeni glasnik BiH br. 5/03.


30


za turizam, Odsjek za primarnu energiju i politiku, Odsjek za sekundarnu energiju i projekte, Odsjek za zatitu okolia i Odsjek za implementaciju projekata.

(2)Ministarstvo komunikacija i prometa Bosne i Hercegovine (MKT BiH) uspostavlja odnose sa meunarodnim organizacijama iz oblasti meunarodnih i meuentitetskih komunikacija i prometa i vri poslove kontrole neometanog prometa u meunarodnom saobraaju.

(3)Ministarstvo vanjskih poslova BiH, koje je mjerodavno za pripremu bilateralnih i multilateralnih sporazuma i ugovora.

(4)Direkcija za evropske integracije Bosne i Hercegovine; usklaivanje aktivnosti tijela i institucija BiH u podruju evropskih integracija.

(5)Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (BHAS) je institucionalno tijelo nadleno za obradu, distribuiranje i utvrivanje statistikih podataka Bosne i Hercegovine (Zakon o statistici BiH)11, vri meunarodno predstavljanje i izvrava meunarodne obaveze Bosne i Hercegovine kada je pitanju statistika. Prikuplja i objavljuje statistike podatke vezane za koliine generisanog, prikupljenog i odoloenog otpada, kao i koliine sekundarnih sirovina izvezenih (papir, metal, plastika, staklo) iz Bosne i Herzegovine.

Saradnja i koordinacija izmeu entiteta vezana za pitanja zatite ivotne sredine postignuta je uspostavljanjem Meuentiteskog tijela za okoli. Ova institucija se sastoji od osam lanova, od kojih su etiri imenovana od strane Vlade Republike Srpske, te etiri od strane Vlade Federacije BiH. Glavna funkcija ovog tijela su pitanja iz oblasti ivotne sredine koja zahtijevaju usklaen pristup oba entiteta, te je ono mjerodavno za usklaivanje zakona o okolini, propisa, standarda i akcionih planova, meunarodnih sporazuma o pitanjima zatite okoline, kao i za njihovo implementiranje. Pored toga, ovo tijelo sudjeluje u meunarodnim procesima i sarauje s meunarodnim organizacijama; prati zatitu ivotne sredine, informacijske sisteme, razmjenu informacija, kao i prekogranina i meuentitetska pitanja zatite ivotne sredine. Tako na primjer prilikom planiranja projekata, ovo tijelo je duno osigurati da se u obzir uzmu interesi oba entiteta, naroito u situaciji kada se radi o koliziji u koritenju prirodnih resursa i okoline na podruju koje presijeca meuentitetska linija12.

Kljunu ulogu u razvoju sistema upravljanja otpadom u Republici Srpskoj imaju Narodna skuptina i Vlada Republike Srpske sa svojim ministarstvima, tako to obezbjeuju zakonski okvir za odrivo upravljanje otpadom, zatim pruaju finansijske instrumente za sprovoenje sistema, direktno utiu na razvijanje svijesti graana, unapreuju i planiraju sis tem, te iniciraju razgovore zainteresovanih strana u cilju uspostavljanja partnerstva u upravljanju otpadom (slika 4.1).

11 Slubeni glasnik BiH br. 26/04.

12 UNDP BiH, 2011.


31

Kao to je ve naglaeno, poslove upravljanja otpadom iz nadlenosti Republike Srpske primarno vri Ministarstvo za prostorno planiranje, graevinarstvo i ekologiju u saradnji sa drugim ministarstvima. Tako je na primjer Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite nadleno za uspostavu sistema za upravljanje otpadom iz zdravstvenih ustanova, a posebno medicinskim otpadom, ili pitanje industrijskog otpada regulie Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva, zatim pitanja otpadnih voda i ponovne upotrebe kanalizacijskog mulja je u direktnoj nadlenosti Ministarstva poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede (Tabela 4.1.).

Slika 4.1.: Struktura vlasti u Republici Srpskoj;Izvor AEO, lini prikaz.


32


Tabela 4.1.: Uloga ministarstava RS u upravljanju otpadom; AEO

Uloga ministarstava Republike Srpske u upravljanju otpadom

Ministarstvo Uloga/Nadlenost Razina aktivnostiMinistarstvo za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju

Planiranje, zakonodavstvo i politika upravljanja otpadom Umjerena

Ministarstvo zdravlja i socijalne zatite

Upravljanje medicinskim otpadom Niska

Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva

Upravljanje industrijskim otpadom Niska

Ministarstvo poljoprivrede, umarstva i vodoprivrede

Kontrola, promatranje i upravljanje odljevom otpadnih voda

Niska

Ministarstvo saobraaja i veza Kontrola prevoza opasnog otpada Niska

Ministarstvo pravde Podrka izricanju kazni za neispunjavanje uvedenih standarda

Niska

Ministarstvo prosvjete i kulture Pruanje programa obrazovanja i obuke zaposlenima u sistemu upravljanja otpadom Niska

Ministarstvo nauke i tehnologijePodrka istraivanjima u sistemu upravljanja

otpadom, informisanje javnosti i medijska podrkaNiska

Ministarstvo za prostorno planiranje, graevinarstvo i ekologiju

Zakonom o ministarstivima13 definisane su nadlenosti ministarstava u Vladi Republike Srpske; prema njemu, Ministarstvo za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju vri upravne i druge strune poslove koji se odnose na:

(1)integralno planiranje i ureenje prostora;

(2)izradu i primjenu prostornog plana Republike u skladu sa prostornim planom Bosne i Hercegovine;

(3)reviziju, upravni nadzor i davanje saglasnosti na prostorne planove gradova, optina, i posebnih podruja, kao i na urbanistike planove;

(4)reviziju prostorno-planske dokumentacije, razvojnih programa i investiciono-tehnike dokumentacije od posebnog interesa za Republiku;

(5)urbanistiko planiranje i graenje;

(6)ureenje graevinskog zemljita, proizvodnju graevinskih materijala;

(7)razvoj i usluge u oblasti graevinarstva;

(8)stambenu izgradnju i njeno finansiranje;

(9)stambeno zadrugarstvo, stambene odnose i sticanje svojine nad stambenim zgradama i stanovima u dravnoj svojini;

(10)odravanje i upravljanje zgradama i stanovima;

(11)komunalne djelatnosti; integralnu zatitu kvaliteta ivotne sredine i njeno unapreenje putem istraivanja, planiranja upravljanja i mjera zatite;

13 Slubeni glasnik Republike Srpske br. 70/02.


33

(12)zatitu dobara od opteg interesa, prirodnih resursa, prirodnog i kulturnog nasljea;

(13)inspekcijski nadzor u oblasti prostornogureenja, graevinarstva, komunalnih djelatnosti i zatite ivotne sredine;

(14)ostvarivanje saradnje s relevantnim ministarstvima i institucijama iz Federacije i Bosne i Hercegovine;

(15)pruanje informacija putem medija i drugih vidova informisanja o svom radu, i vri druge poslove u skladu sa zakonom i drugim propisima Republike Srpske i Bosne i Hercegovine.

Odgovornost Ministarstva u pogledu upravljanja otpadom ogleda se u sprovoenju politike RS, izvravanju zakona, propisa i akata koje usvaja Narodna skuptina; zatim donoenju uredbi, pravilnika, odluka i ostalih pravnih akata koji su neophodni za primjenjivanje zakona; izadi strategije upravljanja vrstim otpadom na period od et godina koju usvaja Narodna skuptina; vri konsultacije sa ostalim relevantnim institucijama kao to su Meuentitetsko tijelo za zatitu ivotne sredine, Vlada FBiH, predstavnici udruenja za zatitu ivotne sredine, predstavnici optinskih ili gradskih organa uprave; donosi regionalni plan za upravljanje otpadom na osnovu sporazuma dvije ili vie jedinica lokalne samouprave o zajednikom upravljanju otpadom na teritoriji RS; izdaje dozvole i saglasnosti za obavljanje djelatnosti upravljanja otpadom.

Jedinice lokalne samouprave

Pruanje usluga upravljanja komunalnim otpadom u nadlenosti je jedinice lokalne samouprave. Republika Srpska obuhvata 62 optine, i njihove odgovornosti su regulisane Zakonom o lokalnoj samoupravi (vidi poglavlje 6). U skadu sa Zakonom o upravljanju otpadom14, Zakonom o komunalnim djelatnostima15 i Zakonom o loklanoj samoupravi16, jedinice lokalne samouprave su dune da pripremaju i predlau program razvoja, donose lokalne planove za upravljanje otpadom, obezbjeuju uslove i staraju se o njihovom sprovoenju, ureuju i obezbjeuju obavljanje i razvoj komunalnih djelatnosti, organizuju i sprovode upravljanje komunalnim otpadom i neopasnim otpadom na svojoj teritoriji, obezbjeuju finasiranje obavljanja poslova iz svoje nadlenosti, izrauju i rukovode tenderima kao i sklapanjima ugovora za komunalne usluge. Jedinice lokalne samouprave, u skladu sa zakonom, dune su da obezbijede organizovano obavljanje komunalnih djelatnosti. Za obavljanje komunalnih djelatnosti i drugih djelatnosti od javnog interesa, jedinica lokalne samouprave moe osnovati javno komunalno preduzee ili te poslove moe povjeriti drugim privrednim subjektima koji su duni da komunalnu djelatnost koja im je povjerena obavljaju u skladu sa zakonom i drugim propisima. Na optinskom nivou, optinska odjelenja za urbanizam i stambeno-komunalna pitanja odgovorna su za planiranje upravlanja otpadom. Preko ovih odjelenja optine angauju komunalna preduzea za obavlanje pojedinih poslova u upravlanju otpadom na nivou optine.

14 Slubeni glasnik Republike Srpske br. 53/ 02 i 65/08.




34


Komunalna preduzea

Usluge upravljanja otpadom mogu pruati javna ili privatna preduzea. Javne usluge za upravljanje komunalnim otpadom obuhvataju:

(1)Prikupljanje otpada iz domainstava i drugih izvora koji proizvode komunalni otpad;

(2)Tretman komunalnog otpada, ukljuujuu upravljanje povratom sirovina ili odlaganjem;

(3)Rukovoenje mjestima za selektivno prikupljanje otpada.

Javne usluge obavljaju lica koja su ovlaena za pruanje usluga upravljanja otpadom i koja su odabrana putem tendera. Tender raspisuje jedinica lokalne samouprave za jednu ili vie djelatnosti upravljanja otpadom ili za sve djelatnosti upravljanja otpadom.

Slika 4.2.: Pregled nadlenosti i odgovornosti u upravljanju komunalnim otpadom u Republici Srpskoj; lini prikaz


35

Regionalne sanitarne deponije

Strategijom upravljanja vrstim otpadom u BIH definisan je sistem regionalnosti, koji se posebno ogleda u deponovanju otpada na regionalnu sanitarnu deponiju koja ispunjava savremene uslove koritenja. U Republici Srpskoj predviena je izgradnja 8 ili 9 sanitarnih deponija, od kojih su do danas u funkciji samo dvije, i to sanirana potojea deponija Ramii i regionalna sanitarna deponija Bijeljina (poglavlje o deponovanju otpada). Uloga regionalnih deponija se ogleda u unapreenju loe prakse odlaganja otpada na neodgovarajuim lokalnim deponijama koje ne ispunjavaju minimalne tehnike standarde, izgradnji regionalnog reciklanog centra, koji slui kao privremeni centar za zbrinjavanje opasnog otpada. Pored toga, javna preduzea koja rukovode regionalnim deponijama mogu da organizuju razliite medijske kampanje za jaanje svijesti graana i edukaciju stanovnitva.

Pregled nadlenosti i odgovornosti u upravljanju komunalnim optadom u Republici Srpskoj dat je na slici 4.2.

U Republici Srpskoj takoe postoji odreeni broj strunih institucija koje se bave pitanjima vezanim za upravljanje optadom.

Fond za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost

Fond za zatitu ivotne sredine i energetsku efikasnost nastao je na osnovu Zakona o fondu i finansiranju zatite ivotne sredine17 radi finansiranja, pripreme, provvoenja i razvoja programa, projekata i slinih aktivnosti u podruju ouvanja, odrivog koritenja, zatite i unapreenja ivotne sredine. Sredstva za finansiranje djelatnosti Fonda obezbjeuju se iz posebnih vodnih naknada odnosno naknada za zatitu voda (1), naknada za zatitu voda koje plaaju vlasnici transportnih sredstava koja koriste naftu ili naftne derivate, (2) naknada za isputanje otpadnih voda. Na osnovu lana 194. stav 2. Zakona o vodama vri se raspodjela ovih naknada, te 15% pripada Fondu. Pravilnikom o nainu i kriterijumima za dodjelu finansijkih sredstava za programe i projekte iz oblasti zatite ivotne sredine Fond regulie raspodjelu sredstava. Tako se sredstva fonda koriste za sljedee namjene18:

(1)zatitu, ouvanje i pobolanje kvaliteta vazduha, vode, zemlita i uma, kao i ublaavanje klimatskih promjena i zatitu ozonskog omotaa;

(2)sanaciju odlagalita otpada, podsticanje smanjenja nastajanja otpada, reciklau i ponovnu upotrebu otpada;

(3)tehnologije i proizvode koji smanjuju optereenje i zagaenje ivotne sredine;

(4)zatitu i ouvanje biodiverziteta i geodiverziteta;

(5)podsticanje odrivog korienja zatienih prirodnih dobara;

(6)podsticanje odrivog razvoja ruralnog podruja;

(7)podsticanje istijeg transporta;

17 Slubeni glasnik Republike Srpske br. 117/ 11.

18 FZS, 2010.


36


(8)unapreenje sistema informisanja o stanju ivotne sredine, praenje i ocjenjivanje stanja ivotne sredine, kao i uvoenje sistema upravlanja ivotnom sredinom ;

(9)finansiranje programa ekolokog obrazovanja i jaanja javne svijesti o pitanjima ouvanja ivotne sredine i odrivog razvoja.

Na osnovu ovog Pravilnika, korisnici sredstava Fonda mogu biti pravna lica, preduzetnici i fizika lica koja ulau sredstva u programe, projekte i sline aktivnosti u oblasti zatite ivotne sredine. Sredstva Fonda korisnici mogu da ostvare ako u skladu sa uslovima objavlenim u javnom pozivu za korienje sredstava Fonda, prue garancije da mogu pratiti i realizovati ulaganja u projekte, programe i druge aktivnosti za koje im Fond odobri sredstva. Projekti, programi i druge aktivnosti u koje se ulau sredstva Fonda, poblie se utvruju programom rada Fonda za tekuu godinu. Javnim pozivom za dodjelu sredstava Fonda poblie se utvruju projekti, programi i sline aktivnosti za koje se dodjeluju sredstva, kategorije moguih korisnika tih sredstava, te kriterijumi i mjerila za dodjelu sredstava.

Fond raspisuje javni poziv, po pravilu, jednom u kalendarskoj godini, odnosno prema dinamici utvrenoj akcionim programom rada i finansijskim planom Fonda za tekuu godinu. Ako se na osnovu prihvaenih prijava ne iskoriste sva finansijska sredstva planirana za programe i projekte utvrene javnim pozivom, u toku godine moe da se za istu namjenu objavi novi javni poziv.

Republiki zavod za statistiku19

Republiki zavod za statistiku Republike Srpske je republika upravna organizacija s temeljnom zadaom da proizvodi zvanine statistike podatke za sve kategorije korisnika, od Vlade i drugih organa, preko poslovnih sistema, naunih institucija, medija, do najire javnosti i pojedinaca. Prema godinjem Planu i etvorogodinjem Programu rada, Zavod provodi redovna i uvodi nova istraivanja u oblasti statistike ivotne sredine, a jedan od sektora Zavoda je Sektor rada, cijena, ivotnog standarda i zatite ivotne sredine, s Odjeljenjem statistike rada i zatite ivotne sredine.

Republika uprava za inspekcijske poslove Republike Srpske20

Republika uprava za inspekcijske poslove (Inspektorat Republike Srpske) i inspekcije u jedinicama lokalne samouprave ine inspekcijski sistem Republike Srpske. Republika uprava za inspekcijske poslove Republike Srpske ima dvanaest inspektorata, od kojih Republika urbanistiko-graevinska i ekoloka inspekcija vri nadzor nad primjenom propisa u oblastima urbanizma i graenja, zatite ivotne sredine i ureenja prostora, upravljanja otpadom i geodetskih poslova. Drugi relevantni inspektorati ove Uprave su Poljoprivredna inspekcija, Inspekcija za umarstvo i lovstvo i Vodna inspekcija.

Detaljan uvid u instutucionalnu organizaciju sistema upravljanja otpadom u Bosni i Hercegovini daje sljedea slika:

19 RZS; 2013 http://www.rzs.rs.ba/ 20 RUZIP, 2010.


37

Slika 4.3.: Institucionalna organizacija upravljanja otadom u Bosni i Hercegovini, Izvor:ISWA 201021, preraen

21 ISWA, 2010.

5.ZAKONSKA REGULATIVA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM

39


Razvoj i mogunost implementacije dostupnog i odgovarajueg zakonodavstva bitne su komponente uspostavljanja praktinog i ekoloki odrivog sistema upravljanja vrstim otpadom koje treba da budu prihvatljive na dravnom, entitetskom i na lokalnom nivou. Kompleksnost i znaaj ureivanja ove materije upuuje na potrebu preispitivanja postojeih zakonodavnopravnih rjeenja i stvaranja novih okvira za pravno zaokruivanje tog sistema. Ustavom Republike Srpske i njegovim amadmanima se definie da Republika Srpska obezbjeuje i regulie zatitu ivotne sredine kao i da svaki ovjek ima puno pravo da ivi u zdravoj okolini i da je svaki ovjek obavezan da pobolja i zatiti okolinu, koliko je u njegovoj moi i u skladu sa zakonom22. Upravljanje otpadom ureeno je velikim brojem propisa i to kako onih koji su preuzeti i adaptirani iz bive drave tako i onih koje je donijela Republika Srpska. Ovim propisima za upravljanje otpadom parcijalno se ureuju (zavisno od vrste i svojstava otpada) i propisuju mjere zatite ivotne sredine od tetnog dejstva otpada i opasnog otpada.

5.1.Postojea zakonska regulativa u oblasti zatite ivotne sredine i upravljanja otpadom u Republici Srpskoj

Znaajan pomak u razvoju zakonske regulative u oblasti zatite ivotne sredine u Bosni i Hercegovini deava se od 2000. godine kao rezultat granta Meunarodnog razvojnog fonda (IDF-a) Svjetske banke za institucionalno jaanje u sferi zatite ivotne sredine i projekta finansiranog od strane EU gdje su izraeni (1) Akcioni plan za zatitu ivotne sredine Bosne i Hercegovine (NEAP) i (2) set okvirnih zakona koji su predstavljali ambiciozan pokuaj uvoenja modernog sistema zakona o zatiti ivotne sredine po ugledu na model EU. Cilj NEAP-a BiH bio je identificiranje kratkoronih i dugoronih prioritetnih aktivnosti i stvaranje osnove za pripremu dugorone strategije zatite ivotne sredine u skladu sa privrednim i ekonomskim razvojem Bosne i Hercegovine i njenim

22 Slubeni glasnik Republike Srpske, br. 21/92, 28/94, 8/96, 13/96, 15/96, 16/96, 21/96, 21/02, 31/02, 31/03, 98/03 i 115/05.


40


drutveno-politikim ureenjem23. S obzirom na to da je u ratnom i poslijeratnom periodu zakonska regulativa u oblasti zatite ivotne sredine bila prvobitno regulisana Zakonom o prostornom ureenju, donesenim 1974. godine, a od 1996. godine Zakonom o ureenju prostora24, bilo je neophodno njeno prilagoavanje savremenim pravnim tokovima. Kao rezultat toga izraen je set novih zakona o zatiti ivotne sredine25, usaglaenih sa zakonodavstvom Evropske unije. Budui da je zatita ivotne sredine prema Ustavu BiH u nadlenosti entitetskih nivoa vlasti, izraeni su posebni zakoni za oba entiteta. U Republici Srpskoj sljedei set zakona direktno utie na sistem upravljanja otpadom:

1.Zakon o zatiti ivotne sredine26

Zakonom o zatiti ivotne sredine ureuje se zatita ivotne sredine radi njenog ouvanja, smanjivanja rizika za ivot i zdravlje ljudi, te osiguravanja i poboljavanja kvaliteta ivota, zatita svih elemenata ivotne sredine, informisanje i pristup informacijama iz oblasti zatite ivotne sredine, planiranje i zatita ivotne sredine, strateka procjena uticaja i procjena uticaja na ivotnu sredinu, postupak izdavanja ekolokih dozvola i spreavanja nesrea velikih razmjera, sistem eko-oznaavanja i upravljanje zatitom ivotne sredine, finansiranje aktivnosti u vezi sa ivotnom sredinom, odgovornost za tetu nanesenu ivotnoj sredini, kao i prava i obaveze pravnih i fizikih lica koja obavljaju djelatnosti utvrene ovim zakonom. Zahtjevi za visoki nivo zatite ivotne sredine i poboljanje kvaliteta ivotne sredine sastavni su dio svih politika i strategija kojima je cilj unapreivanje ivotne sredine, a osiguravaju se u skladu sa naelom odrivog razvoja. Svrha integralnog pristupa je spreavanje ili svoenje na najmanju moguu mjeru rizika od tete po ivotnu sredinu u cijelosti. Za projekte koji mogu imati znaajan uticaj na ivotnu sredinu s obzirom na njihovu prirodu, veliinu ili lokaciju, mora se sprovesti procjena uticaja na ivotnu sredinu i pribaviti rjeenje o odobravanju studije uticaja na ivotnu sredinu u skladu s ovim zakonom. Procjena uticaja na ivotnu sredinu podrazumijeva identifikaciju, utvrivanje, analizu i ocjenu direktnih i indirektnih uticaja projekta s obzirom na sljedee elemente: ljude, biljni i ivotinjski svijet; zemljite, vodu, vazduh, klimu i pejza; materijalna dobra i kulturno nasljee, kao i meudjelovanje svih navedenih faktora. Ekolokom dozvolom se nalau mjere za spreavanje ili, kada to nije izvodljivo, smanjenje emisija u vazduh, vodu i zemljite i spreavanje stvaranja otpada, da bi se ostvario visok nivo zatite ivotne sredine kao cjeline. Ministarstvo obavjetava zainteresovanu javnost o donesenom rjeenju o ekolokoj dozvoli u jednom od dnevnih listova u Republici, o troku podnosioca zahtjeva, kao i na svojoj internet stranici, a jedinica lokalne samouprave ovakvo obavjetenje daje putem oglasne ploe i na svojoj internet stranici. Ekoloka dozvola se izdaje na period od pet godina, tako da organ nadlean za izdavanje ekoloke dozvole vri svakih pet godina reviziju i obnavljanje izdate ekoloke dozvole.

2.Zakon o upravljanju otpadom27

Zakonom o upravljanju otpadom, objavljenim u augustu 2002, izmijenjenim i dopunjenim 2008, napravljana je vrsta osnova za rjeavanje nagomilanih problema i unapreenje sistema upravljanja vrstim otpadom u Republici Srpskoj. Zakonom se posebno ureuju: pojmovi, definicije i osnovna

23 NEAP, 2003.


25 Zakoni uraeni u okviru PHARE programa EU.


27 Slubeni glasnik Republike Srpske br. 53/02 i 65/08.


41

naela, kategorije, vrste i liste otpada, postupci upravljanja otpadom, naela upravljanja otpadom, planiranje upravljanja otpadom, podjela nadlenosti, izdavanje dozvola za aktivnosti tretmana i odlaganja otpada, odgovornost u upravljanju otpadom i postupanje u sluaju vangraninog prometa otpada. Ovim pravnim aktom se takoe definiu sve vrste djelatnosti, operacije i postrojenja u upravljanju otpadom i sve kategorije otpada, osim sljedee liste otpada:

(1)radioaktivnog otpada;

(2)gasova koji se emituju u atmosferu;

(3)otpadih voda osim tenog otpada;

(4)muljeva iz kanalizacionih sistema i otpada septikih jama osim muljeva iz postrojenja za tretman muljeva;

(5)otpada ivotinjskog porijekla iz objekata za uzgoj, dranje, klanje ivotinja, kao i objekata za proizvodnju, skladitenje i promet proizvoda ivotinjskog porijekla, fekalnih materija s farmi i drugih prirodnih, neopasnih supstanci koje se koriste u poloprivredi;

(6)otpada iz rudarstva koji nastaje istraivanjem, iskopavanjem, preradom i skladitenjem mineralnih sirovina, kao i otpadaiz kamenoloma;

(7)otpada koji nastaje pri traenju, iskopavanju, prevozu i konanoj obradi ili unitavanju minsko-eksplozivnih sredstava i drugih bojnih sredstava i eksploziva.

Cilj Zakona je podsticanje i obezbjeenje najvanijih uslova radi spreavanja nastajanja otpada, za preradu otpada za ponovnu upotrebu i reciklau, izdvajanje sirovog materijala iz otpada i njegovo koritenje za proizvodnju energije i sigurno odlaganje otpada. Radi postizanja zadatih ciljeva, Zakon je definisao mjere koje je potrebno preduzeti:

(1)Smanjenje na minimum proizvodnje otpada, a posebno njegovih opasnih karakteristika;

(2)Smanjenje koliina otpada;

(3)Tretiranje otpada na nain kojim se osigurava povrat sirovinskog materijala iz njega;

(4)Spaljivanje ili odlaganje na deponije na ekoloki prihvatljiv nain onih vrsta otpada koje ne podlijeu povratu komponenti.

Smanjivanje koliina otpada vri se na nain da se izbjegne ugroavanje zdravlja ljudi i bez stvaranja tete ili prouzrokovanja znaajnih rizika po ivotnu sredinu, a naroito bez rizika po vode, vazduh, tlo, ivotinje i bilje, zatim bez stvaranja smetnji putem buke ili mirisa, kao i bez tetnog uticaja po prirodu ili mjesta koja su od posebnog interesa.

Zakon takoe ocrtava prioritete, definie osnovne pojmove i daje smjernice za planiranje upravljanja otpadom. Tako, prema ovom zakonu, nadleni organi su duni izraditi planove za upravljanje otpadom koji obuhvataju:

(1)Vrstu, koliinu i porijeklo otpada koji se proizvodi i koji treba tretirati i odloiti;

(2)Ciljeve upravljanje otpadom;

(3)Uslove koji se tiu tehniko-tehnoloke opremljenosti ureaja unutar prostora na kojem se nalaze;

(4)Raspoloiv i podesan tretman i mjesta odlaganja i ureaje unutar odreene teritorije;


42


(5)Specijalno ureenje sistema za tretman i odlaganje otpada za vie optina;

(6)Specijalni sistem upravljanja za pojedine vrste otpada, kao to je opasni otpad, teni otpad, ambalani otpad itd.;

(7)Strateki program sa razraenim proritetima u upravljanju otpadom i djelatnostima koje treba preduzeti;

(8)Listu predloenih mjera koje treba preduzeti;

(9)Procjenu trokova za izvravanje zadataka u upravljanju otpadom.

Takoe, Zakonom je definisana izrada strategije upravljanja vrstim otpadom koju donosi Narodna skuptina Republike Srpske na perod od est godina na prijedlog Vlade Republike Srpske. Strategiju upravljanja otpadom priprema Ministarstvo za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju u saradnji sa drugim nadlenim ministarstvima. Pored strategije, Vlada donosi regionalne planove upravljanja otpadom na osnovu sporazuma dvije ili vie jedinica lokalne samouprave o zajednikom upravljanju otpadom na teritoriji Republike Srpske. Jedinice lokalne samouprave su dune da donose lokalne planove upravljanje otpadom, koji moraju biti u saglasnosti sa strategijom upravljanja otpadom i koje usvajaju skuptine lokalne samouprave. Lokalni planovi upravljanja vrstim otpadom donose se na period od est godina, s tim da se stavljaju na uvid javnosti svake godine i moraju da sadre nekoliko elemenata kao to su:

(1)Program o sakupljanju opasnog otpada iz domainstava;

(2)Strateke planove za koritenje komponenti iz komunalnog otpada;

(3)Program za smanjivanje procenata biorazgradivog otpada i ambalanog otpada u komunalnom otpadu;

(4)Programe za podizanje javne svijesti u upravljanju otpadom;

(5)Prostor namijenjen za lociranje postrojenja za upravljanje otpadom;

(6)Saradnju izmeu optina da bi se postigli zadati ciljevi.

Nadlenosti poslova upravljanja otpadom u Republici Srpskoj posebno su definisane Zakonom. Tako je za obavljanje djelatnosti upravljanja otpadom potrebno pribaviti dozvolu koju donosi Ministarstvo za prostorno ureenje, graevinarstvo i ekologiju. Pored urbanistike saglasnosti, odobrenja za graenje i ekoloke dozvole propisane posebnim propisima, zakon nalae i posjedovanje dozvole za upravljanje otpadom. Dozvola treba da sadri (1) tehniko-tehnoloke uslove za rad, (2) vrstu i koliinu otpada koji treba tretirati i/ili odloiti, (3) opte tehnike zahtjeve za rad, monitoring i sisteme praenja, (4) metode tretmana, (5) mjere predostronosti koje treba preduzeti, (6) podatke o porijeklu, odreditu i tretmanu otpada, te vrste i koliine otpada.

Zakon, izmeu ostalog, definie (1) nadzor nad upravljanjem otpadom, (2) djelatnosti i odgovornosti za upravljanje otpadom (odgovornost proizvoaa, odgovornost prodavaa, odgovornost imaoca otpada, posebne odredbe o upravljanju komunalnim otpadom, tretman otpada, sakupljanje otpada, koritenje otpada, transport otpada, odlaganje otpada), (3) prekogranino kretanje otpada (opti zahtjevi prekograninog kretanja otpada, prekogranino kretanje zapoeto u Republici Srpskoj, prekogranino kretanje u sluaju kada je Republika Srpska konano odredite, prekogranino kretanje kada je Republika Srpska tranzitna zemlja i opte odredbe za sve vrste prekograninog kretanja), (4) naknade tete, (5) kaznene odredbe i (6) prelazne i zavrne odredbe.


43

3.Zakon o komunalnim djelatnostima28

Ovim zakonom odreuju se komunalne djelatnosti i ureuju opti uslovi i nain njihovog obavljanja. Komunalne djelatnosti u smislu ovog zakona jesu djelatnosti pruanja komunalnih usluga od znaaja za ostvarenje ivotnih potreba fizikih i pravnih lica kod kojih je jedinica lokalne samouprave duna da stvori uslove za obezbjeenje odgovarajueg kvaliteta, obima, dostupnosti i kontinuiteta, kao i nadzor nad njihovim vrenjem. Komunalne djelatnosti jesu djelatnosti od opteg interesa, i to su: (1) proizvodnja i isporuka vode; (2) preiavanje i odvoenje otpadnih voda; (3) proizvodnja i distribucija toplotne energije; (4) zbrinjavanje otpada iz stambenih i poslovnih prostora; (5) upravljanje javnim prostorima za parkiranje vozila; (6) odravanje javnih toaleta, (7) upravljanje kablovskim kanalizacijama za komunikacijske kablove i sisteme; (8) trnika djelatnost; (9) pogrebna djelatnost; (10) dimnjaarska djelatnost,; (11) javni prevoz lica u gradskom i prigradskom saobraaju; (12) ienje javnih povrina u naseljenim mjestima; (13) odravanje, ureivanje i opremanje javnih zelenih i rekreacionih povrina; (15) odravanje javnih saobraajnih povrina u naseljenim mjestima; (16) odvoenje atmosferskih padavina i drugih voda sa javnih povrina; (17) javna rasvjeta u naseljenim mjestima i (18) djelatnost zoohigijene.

Ovaj zakon daje znatna ovlaenja opinskim vlastima u odluivanju o vrsti i kvalitetu neophodnih komunalnih usluga, nainu njihovog finansiranja, i kome e se te usluge pruati. Naroito su stavke d, l i lj lana 2 ovog zakona u direktnoj povezanosti sa sistemom upravljanja vrstim otpadom i odnose se na komunalne djelatnosti:

(1)zbrinjavanje otpada iz stambenih i poslovnih prostora obuhvata prikupljanje, odvoenje, deponovanje, unitavanje ili preradu otpada, osim industrijskog otpada i opasnih materija, kao i odravanje deponije,

(2)ienje javnih povrina u naselju obuhvata prikupljanje, odvoenje, deponovanje i unitavanje otpada i padavina,

(3)odravanje, ureivanje i opremanje javnih zelenih i rekreacionih povrina obuhvata: odravanje drvea, drvoreda i drugog umskog rastinja (potkresavanje, zalivanje, zamjena stabala, saenje novih stabala, zatita od bolesti i tetoina i slino), sijanje trave, odravanje i opremanje povrina i njihovo odravanje u funkcionalnom stanju (parkovske klupe, rekviziti djeije zabave i drugi rekviziti, instalacije i ureaji i drugo) u parkovima, drvoredima, skverovima, travnjacima, odravanje zelenila uz saobraajnice, zelenih povrina uz stambene zgrade, povrina za rekreaciju, otvorenih plaa, obala rijeka i jezera i slino.

Jedinice lokalne samouprave, u skladu sa ovim zakonom, obezbjeuju organizovano obavljanje komunalnih djelatnosti, a svojom odlukom detaljnije propisuju:

(1)uslove i nain obavljanja komunalnih djelatnosti,

(2)materijalne, tehnike i druge uslove za finansiranje, razvoj, izgradnju i odravanje komunalnih objekata,

(3)uslove za funkcionisanje i tehniko-tehnoloko jedinstvo sistema i ureaja,

(4)mogunosti za subvencionisanu cijenu komunalne usluge, kategorije korisnika i uslove subvencionisanja i



44


(5)jedinicu obrauna za svaku vrstu komunalne usluge i nain naplate komunalnih usluga.

Za obavljanje komunalnih djelatnosti i drugih djelatnosti od javnog interesa jedinica lokalne samouprave moe osnovati javno komunalno preduzee ili te poslove moe povjeriti drugim privrednim subjektima koji su duni da komunalnu djelatnost koja im je povjerena obavljaju u skladu sa ovim zakonom i drugim propisima. Pored toga, dvije ili vie jedinica lokalne samouprave mogu da obezbijede zajedniko obavljanje komunalne djelatnosti pod uslovima koje sporazumno utvrde nadleni organi jedinica lokalne samouprave. Obavljanje komunalne djelatnosti povjerava se javnom preduzeu aktom o osnivanju, a drugim preduzeima obavljanje komunalne djelatnosti povjerava se ugovorom kojim se reguliu meusobna prava i obaveze u obavljanju tih djelatnosti. U sluaju kada se obavljanje komunalne djelatnosti povjerava davaocu komunalne usluge ugovorom, izbor najpovoljnijeg davaoca usluga vri se nakon sprovedenog postupka javnih nabavki u skladu sa Zakonom. lanom 13 ovog zakona davalac komunalne usluge duan je da obezbijedi:

(1)trajno i nesmetano pruanje komunalnih usluga korisnicima komunalnih usluga pod uslovima, na nain i prema normativima koji su propisani zakonom i drugim propisima,

(2)ispravnost i funkcionalnost komunalnih objekata i ureaja i

(3)odreeni kvalitet komunalnih usluga, koji podrazumijeva naroito: zdravstvenu i higijensku ispravnost prema propisanim standardima i normativima, zatitu okoline i tanost u pogledu rokova isporuke.

Pored toga, davalac komunalne usluge odgovoran je za tetu koju prouzrokuje korisnicima ako ne obezbijedi da se komunalna usluga vri pod uslovima koji su definisani zakonom.

Zakonom o komunalnim djelatnostima definisano je finansiranje komunalnih djelatnosti. Pruanje i korienje komunalnih usluga vri se na osnovu ugovora zakljuenog izmeu davaoca komunalne usluge i korisnika. Korisnik plaa utvrenu cijenu za pruenu komunalnu uslugu na osnovu rauna koji ispostavlja davalac komunalne usluge i koji ima snagu vjerodostojne isprave. Sredstva za obavljanje komunalnih djelatnosti individualne komunalne potronje obezbjeuju se iz cijene komunalnih usluga. Cijenom komunalnih usluga obezbjeuju se sredstva za pokrie ukupnih rashoda davaoca komunalne usluge i unapreivanje postojeih komunalnih objekata i ureaja, prema normativima i standardima u komunalnim djelatnostima i trinim cijenama ulaznih trokova. Cijenu komunalne usluge utvruje davalac komunalne usluge, a saglasnost na cijenu daje nadleni organ jedinice lokalne samouprave. Ako nadleni organ jedinice lokalne samouprave ne d saglasnost javnom preduzeu na utvrenu cijenu komunalne usluge i time dovede u pitanje pruanje usluge korisnicima, jedinica lokalne samouprave moe iz svog budeta nadoknaditi razliku izmeu postojee i ekonomske cijene komunalne usluge. Sredstva za obavljanje komunalnih djelatnosti zajednike komunalne potronje obezbjeuju se iz budeta jedinice lokale samouprave po osnovu prihoda ostvarenih iz: (1) komunalne naknade, (2) dijela naknade za korienje dobara od opteg interesa, (3) dijela prihoda od poreza na nepokretnosti, (4) dijela naknada za date koncesije. Nadzor nad obavljanjem komunalne djelatnosti vri organ jedinice lokalne samouprave nadlean za komunalne poslove, i to kroz inspekcijski nadzor koji obavlja komunalna policija jedinice lokalne samouprave.


45

4.Zakon o komunalnoj policiji29

Zakon o komunalnoj policiji ureuje organizovanje komunalne policije, obavljanje komunalno-inspekcijskog nadzora, nadlenost komunalne policije, nain i postupak vrenja komunalno-inspekcijskog nadzora, obaveze i ovlaenja komunalnog policajca, prava i obaveze subjekta nadzora, kao i druga pitanja od znaaja za obavljanje komunalno-inspekcijske kontrole prema vaeim propisima na podruju Republike Srpske. Jedinica lokalne samouprave organizuje komunalnu policiju kao posebnu organizacionu jedinicu ili dio organizacione jedinice u sastavu administrativne slube jedinice lokalne samouprave. Komunalna policija neposredn

Documents

Upravljanje Otpadom u Republici Srpskoj