Upravljanje komunalnim otpadom i potencijali za reciklažu južne i

Upravljanje komunalnim otpadom i potencijali za reciklažu južne i

jugoistočne Srbije Bratimir Nešić

dipl. inž. zaštite životne sredine

Niš, Decembar 2010.

Upravljanje komunalnim otpadom i potencijali za reciklažu na primeru južne i jugoistočne Srbije

1

Sadržaj

1. Uvod .............................................................................................................................. 3 2. Značenje osnovnih izraza u oblasti upravljanja otpadom ..................................... 6 3. Vrste i klasifikacija otpada .......................................................................................... 9 4. Analiza postojećeg stanja i infrastruktura ............................................................... 19 5. Ključni principi upravljanja otpadom ..................................................................... 22 6. Opcije upravljanja otpadom ..................................................................................... 23 7. Tehnički aspekti upravljanja otpadom .................................................................... 26 8. Socijalni aspekti upravljanja otpadom ..................................................................... 28 9. Odgovornosti institucija i pravni okviri za upravljanje

otpadom u Republici Srbiji ...................................................................................... 30 10. Integralni sistem upravljanja otpadom .................................................................. 36 11. Upravljanje otpadom u južnoj i jugoistočnoj Srbiji ................................................ 46 12. Postojeći kapaciteti reciklažne industrije u južnoj i jugoistočnoj Srbiji ............ 48

Region Niš ............................................................................................................. 48 Grad Niš ..................................................................................................... 48

Opština Aleksinac ..................................................................................... 52 Opština Svrljig ........................................................................................... 54 Opština Ražanj .......................................................................................... 55 Opština Merošina ...................................................................................... 56 Opština Doljevac ....................................................................................... 57 Opština Gadžin Han ................................................................................ 58

Region Prokuplje .................................................................................................. 64 Grad Prokuplje .......................................................................................... 64 Opština Žitorađa ....................................................................................... 65 Opština Blace ............................................................................................. 66 Opština Kuršumlija ................................................................................... 67

Region Pirot ........................................................................................................... 69 Grad Pirot .................................................................................................. 69 Opština Dimitrovgrad .............................................................................. 71 Opština Bela Palanka ................................................................................ 72 Opština Babušnica .................................................................................... 73 Region Leskovac ................................................................................................... 74 Grad Leskovac ........................................................................................... 74 Opština Medveđa ...................................................................................... 74 Opština Lebane ......................................................................................... 74 Opština Vlasotince ................................................................................... 74 Opština Crna Trava .................................................................................. 75 Opština Vladičin Han ............................................................................... 75 Opština Bojnik ........................................................................................... 77


2

Region Vranje ........................................................................................................ 78 Grad Vranje ............................................................................................... 78 Opština Surdulica ...................................................................................... 79 Opština Bujanovac .................................................................................... 79 Opština Preševo ........................................................................................ 80 Opština Bosilegrad ................................................................................... 80 Opština Trgovište ..................................................................................... 81 13. Zaključak ................................................................................................................... 82 Literatura ................................................................................................................... 83


3

1. UVOD

Čovek je jedino biće na planeti koje stvara otpad. Zbog sve većih količina i štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od najznačajnijih ekoloških problema savremenog sveta. Čovek je svojim aktivnostima odlučujući činilac u promeni životne sredine. Sve te aktivnosti su povezane sa zadovoljavanjem životnih potreba. Veliki deo potreba je stvoren veštački i pitanje je da li nam je potreban toliki broj različitih proizvoda, koji će nakon upotrebe postati otpad. Naša civilizacija proizvodi sve više otpada i ništa ne ukazuje na skore promene ovog trenda. Ipak, zahvaljujući tehnološkom napretku i razvoju ekološke svesti, borba protiv otpada postaje mnogo uspešnija. Nastajanje otpada je rezultat ukupne ekonomske aktivnosti svake države, i kao takvo u direktnoj korelaciji je sa nacionalnom ekonomijom.

Prema poreklu, čvrsti otpad se deli na komunalni, komercijalni i bezopasni industrijski otpad. Uobičajeno je da se otpad urbanih sredina i komercijalni otpad jednim imenom naziva komunalni (opštinski) čvrsti otpad. Komunalni čvrsti otpad po definiciji uključuje otpad iz domaćinstva, kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode i sastava sličan otpadu iz domaćinstva: neopasni otpad iz industrijskih, komercijalnih ustanova (uključujući bolnice) i institucija, administrativnih ustanova, zanatskih radnji, građevinski otpad (šut, zemlja, mešoviti otpad sa gradilišta), pijačni otpad, baštenski otpad, zeleni otpad iz parkova i groblja i ostatke od čišćenja ulica.

Upravljanje komunalnim otpadom obuhvata funkcije sakupljanja, transporta, reciklaže, ponovne upotrebe, tretmana i odlaganja komunalnog čvrstog otpada /1/, /2/. Nastajanje komunalnog otpada zavisi od stepena industrijskog razvoja, životnog standarda, načina života, socijalnog okruženja, potrošnje i dr.

Za upravljanje čvrstim komunalnim otpadom glavnu odgovornost ima lokalna vlast. To je kompleksan zadatak, koji zahteva odgovarajuće organizacione kapacitete i saradnju izmeđubrojnih zainteresovanih strana u privatnom i javnom sektoru /1/. Prilikom izrade plana upravljanja komunalnim otpadom potrebno je obezbediti aktivno učešće javnosti u svim fazama donošenja odluka i u procesu usvajanja dokumenata, saglasno prinicipima Arhuske konvencije /2/, /3/. Lokalni plan upravljanja otpadom mora biti usaglašen sa Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom Republike Srbije.

Arhuska konvencija odnosi se na dostupnost informacija, učešće javnosti u donošenju odluka i dostupnost pravosuđa u vezi sa pitanjima koja se tiču životne sredine, i usvojena je 25. juna 1998. godine na četvrtoj ministarskoj konferenciji „Životna sredina za Evropu“, održanoj u gradu Arhusu, pod pokroviteljstvom Ekonomske komisije Ujedinjenih nacija za Evropu (UN/ECE). Konvencija je stupila na snagu 30. oktobra 2001. godine. Većina zemalja u regionu je potpisala ili ratifikovala Arhusku konvenciju /3/.

Problem komunalnog otpada je izražen u svim gradovima naše planete, a cena njegovog rešenja iznosi mnogo milijardi dolara /4/

Primera radi, američki ekolozi su izneli podatak da samo grad Njujork dnevno izbacuje 24.000 tona različitog smeća /4/. Ta smeša se sastoji od različite starudije, koja sadrži vredne metale, staklene ambalaže, pogodne za dalje korišćenje, starog papira, plastike, ostataka hrane, nezamenljivih za đubrenje zemljišta. Uporedo sa ovim, u toj smeši se javlja i veća količina opasnih materija: živa iz baterija, fosfor-karbonati iz fluorecentnih lampi i toksične hemikalije iz sredstava za čišćenje, organskih rastvarača, boja i lakova za zaštitu drveta.

Neprekidni rast gradskih naselja i promena strukture potreba građana sve više pojačava problem komunalnog otpada. Količina smeća raste, jer se povećava potreba za hranom, pićem i robom za dužu upotrebu. Povećava se količina upakovane robe, a ambalaža povećava količinu otpada.

Pre nagle industrijalizacije, za rešenje problema komunalnog otpada brinula se sama priroda. Seljaci su svoje proizvode donosli direktno sa njiva i polja na stolove, bez posebne


4

prerade i pakovanja, reklama i trgovačke mreže. Otpaci od voća i povrća, skloni lakom truljenju, koristili su se kao đubrivo za zemljište /4/.

Industrijski razvijene zemlje, sa niskim procentom seoskog stanovništva, sa velikom produkcijom roba proizvode i veliku količinu otpada, mnogo veću nego nerazvijene zemlje. Tako, Njujorčani proizvode 9 puta veću količinu otpada od svoje mase, a građani Manile – 2,5 puta. Jedan od razloga je i što se roba u Njujork dovozi sa udaljenosti i do nekoliko hiljada kilometara, pa je za očuvanje svežine i lepog izgleda robe potrebno koristiti mnogo više i trajnije ambalaže /4/.

Amerikanci oko jedne desetine od cene robe plaćaju za njenu ambalažu. Podaci iz 1986. godine pokazuju da se na abalažu u SAD trošilo više nego što je iznosila čista dobit farmera. Planirana suma za ambalažu za 1987. godinu u SAD je iznosila 26 milijardi dinara /4/.

Što se više žena upošljava u komercijalnim firmama, to više raste potreba za robom koja se direktno doprema u domaćinstva. Različiti poluproizvodi i gotovi prozvodi sve više istiskuju domaću kuhinju. A takva ishrana, bez obzira što smanjuje organske otpatke u domaćinstvu, značajno povećava otpatke u vidu upotrebljene ambalaže. Količina smeća se povećava zbog velike količine ambalaže i materijala koji se koriste u reklamne svrhe /4/.

U industrijski razvijenim zemljama masa ambalaže čini oko 30%, a njena zapremina čitavih 50% celokupnog komunalnog otpada /4/. Papir predstavlja 50% ambalaže, zatim slede staklo, metal i plastika. Prosečni Amerikanac odbacuje oko 300 kg ambalaže godišnje. Za poslednjih 30 godina udvostručila se upotreba ambalaže. U SAD više od polovine svog proizvedenog papira i stakla i oko jedne trećine plastičnih masa koristi se proizvode, čiji je rok trajanja kraći od godinu dana. Proizvodnja ovih ambalažnih materijala troši oko 3% ukupnog nacionalnog energetskog budžeta /4/.

Udeo plastike u proizvodnji ambalaže je počev od 60-tih godina prošlog veka naglo porastao. Napici, biljna ulja, sredstva za čišćenje, parfimerijski proizvodi danas imaju plastičnu ambalažu. Danas je teško naći ove proizvode u klasičnoj staklenoj ambalaži. Sledeći korak je izrada konzervi u plastičnoj ambalaži. Tako stalno raste i udeo plastike u komunalnom otpadu.

Do 1975. godine staklena ambalaža u industriji osvežavajućih napitaka je preovladavala. Od 1981. godine odnos se promenio u korist plastične i aluminijumske ambalaže za jednokratnu upotrebu. Konzerve gaziranih napitaka čine 5% komunalnog otpada /4/.

Aluminijum je počeo da se primenjuje od 1820. godine, kada su nemački naučnici osvojili njegovu proizvodnju. Tada je njegova cena iznosila 1200$ po kilogramu i bio je skuplji od zlata. Od tog vremena, kad je aluminijum upotrebljen za igračku Napoleonovog sina, njegova primena je neprekidno rasla. Godine 1983. pojavila se prva aluminijumska konzerva od 355 ml, a sada se na ove konzerve troši 22% ukupnog aluminijuma koji uvozi SAD. Godine 1985. proizvedeno je u SAD više od 70 milijardi konzervi za gazirane napitke, od kojih je 66% bilo proizvedeno od aluminijuma /4/.

Uvođenje jeftine petrohemijske proizvodnje i novih tehnologija najavili su vek plastike. Dvolitarske plastične boce, predstavljene prvi put 1978. godine, danas čine 22% ukupne prodaje bezalkoholnih pića u SAD. Ako se poredi po masi, plastična ambalaža se danas proizvodi nekoliko puta više nego aluminijumska i svih neobojenih metala zajedno. Njena prodaja raste po stopi od 5% godišnje. Boce za kečap, pakovanja supa, sladoleda i dr. moraju biti laka i biološki neaktivna, tj. – plastična /4/.

Mada neupućeni čovek može pomisliti da postoji samo jedna vrsta plastike, ustvari postoji 46 različitih tipova plastike. Jedan jedina boca za kečap sastoji se od 6 vrsta plastike, koje imaju različite uloge: da daju oblik, gustinu, elastičnost i hermetičnost. Nažalost, malo je procesa koji omogućavaju dobijanje više od jedne vrste plastike istovremeno.

Veliku ekološku opasnost nosi proces koji se primenjuje za dobijanje materijala, koji se koristi za čuvanje “brze” hrane u toplom stanju. Približno polovina tog pakovanja sadrži hlorna jedinjenja. Kada te supstance stignu u gornje slojeva atmosfere, jaki sunčevi zraci ih probijaju,


5

izbacujući atome hlora. Hlor je u stanju da uništi ozonski omotač, koji štiti zemlju od ultraljubičastog zračenja /4/.

U razvijenim zemljama sveta (SAD, Zapadna Evropa, Japan, Australija) živi sedmina stanovnika sveta. Oni proizvode trećinu svetskog komunalnog otpada. Ali, u naprednim tehnologijama upravljanja otpadom (reciklaža i obrada otpada) razvijene države učestvuju sa više od 80% u ukupno recikliranom i obrađenom otpadu, u kontrolisanom odlaganju gotovo sa 49%, a u nekontrolisanom odlaganju svega sa 6% /5/.

Dnevna i godišnja masa komunalnog otpada po stanovniku razlikuje se od države do države. Ona u razvijenim zemljama iznosi 1,4 kg/dan po stanovniku, a u srednje razvijenim i nerazvijenim 0,2 – 0,7 kg/dan po stanovniku. Godišnji prirast nastalog otpada u zemljama EU iznosi 1%. U zemljama zapadne Evrope je 1992. godine po stanovniku nastajalo približno 390 kg komunalnog otpada godišnje /6/. U Njujorku je 1996. godine po stanovniku nastajalo više od 400 kg otpada godišnje /4/.

Sadašnje stanje u Republici Srbiji (kao i u mnogim zemljama u tranziciji) je veoma teško proceniti. Razlog je nedostatak podataka o kvantitativnoj i kvalitativnoj analizi otpada, tačnije vođenja evidencije o količinama, utvrđivanja karakteristika, naročito sastava, sprovođenja kategorizacije otpada. Pouzdani podaci o karakteristikama otpada utvrđuju se na osnovu višegodišnjih ispitivanja po utvrđenoj metodologiji uz primenu važećih standarda. U Srbiji takva ispitivanja nisu vršena /7/.

Ukupna količina otpada u Srbiji se procenjuje na oko 3.500.000 m3/god. i 2.200.000 t/god, a bazirana je na podacima komunalnih preduzeća. Prema podacima potvrđenim za 160 opština Srbije (bez Kosova), sakupljanjem otpada od strane komunalaca je obuhvaćeno oko 70% stanovnika, tj. oko 5 miliona stanovnika, pošto se sakupljanje otpada u seoskim područjima ne vrši. Procenjuje se da je masa generisanog komunalnog otpada po stanovniku od 0,3 – 1,57 kg/dan, što je nešto niže nego u zemljama centralne i istočne Evrope. Prema podacima dobijenim od strukovnog udruženja KOMDEL, procenjuje se da se u Srbiji na zvanične deponije odlaže priblžno 6.000 t otpada dnevno. U ovu količinu je uključen otpad iz domaćinstava, komercijalni otpad i neopasan industrijski otpad, ali i medicinski otpad iz bolnica i zdravstvenih ustanova, kao i građevinski otpad /7/. U Vojvodini prosečna godišnja produkcija komunalnog otpada iznosi preko 900.000 tona /8/.


6

2. ZNAČENJE OSNOVNIH IZRAZA U OBLASTI UPRAVLJANJA OTPADOM /9/

• POPs otpad - otpad koji se sastoji, sadrži ili je kontaminiran dugotrajnim organskim zagađujućim materijama.

• Ambalažni otpad - svaka ambalaža ili ambalažni materijal koji ne može da se iskoristi u prvobitne svrhe, izuzev ostataka nastalih u procesu proizvodnje.

• Anaerobna digestija – proces u kojem se biorazgradivi materijal razgrađuje u odsustvu kiseonika.

• Biorazgradivi otpad – bilo koji otpad koji se može podvrgnuti anaerobnoj ili aerobnom razlaganju, kao što je hrana ili baštenski otpad, papir i karton.

• Građevinski otpad i otpad od rušenja - građevinski otpad uključuje: zemlju od iskopa, otpad od rušenja i građenja (otpad od keramike, betona, gvožđa, čelika, plastika i dr.), kao i otpadni asfalt i beton.

• Deponija - mesto za odlaganje otpada na površini ili ispod površine zemlje gde se otpad odlaže uključujući: interna mesta za odlaganje (deponija gde proizvođač odlaže sopstveni otpad na mestu nastanka), stalna mesta (više od jedne godine) koja se koriste za privremeno skladištenje otpada, osim transfer stanica i skladištenja otpada pre tretmana ili ponovnog iskorišćenja (period kraći od tri godine) ili skladištenja otpada pre odlaganja (period kraći od jedne godine).

• Dozvola - rešenje nadležnog organa kojim se pravnom ili fizičkom licu odobrava sakupljanje, transport, uvoz, izvoz i tranzit, skladištenje, tretman ili odlaganje otpada i utvrđuju uslovi postupanja sa otpadom na način koji obezbeđuje najmanji rizik po zdravlje ljudi i životnu sredinu.

• EU Direktive – pravne instrukcije EU koje povezuju sve zemlje članice i moraju biti implementirane kroz zakonodavstvo zemalja članica u propisanim rokovima.

• Industrijski otpad - otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim jalovine i pratećih mineralnih sirovina iz rudnika i kamenoloma.

• Inertni otpad - otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promenama; ne rastvara se, ne sagoreva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje, nije biološki razgradiv ili ne utiče nepovoljno na druge materije sa kojima dolazi u kontakt na način koji može da dovede do zagađenja životne sredine ili ugrozi zdravlje ljudi; ukupno izluživanje i sadržaj zagađujućih materija u otpadu i ekotoksičnost izluženih materija moraju biti u dozvoljenim granicama, a posebno ne smeju da ugrožavaju kvalitet površinskih i/ili podzemnih voda.

• Insineracija (spaljivanje) otpada - termički tretman otpada u stacionarnom ili mobilnom postrojenju sa ili bez iskorišćenja energije proizvedene sagorevanjem čija je primarna uloga termički tretman otpada.

• Integralno upravljanje otpadom – uključuje brojne ključne elemente i partnere u procesu donošenja odluka; korišćenje raznih opcija upravljanja otpadom sa lokalnim sistemom održivog upravljanja gde svaki korak u procesu upravljanja otpadom predstavlja deo celine.

• Istrošena baterija ili akumulator - baterija ili akumulator koji se ne može ponovo koristiti i predstavlja otpad, a namenjena je tretmanu odnosno recikliranju.

• Ko-insineracija (ko-spaljivanje) - termički tretman otpada u stacionarnom ili mobilnom postrojenju čija je primarna uloga proizvodnja energije ili materijalnih proizvoda i koji koristi otpad kao osnovno ili dodatno gorivo ili u kojem se otpad termički tretira radi odlaganja.


7

• Komercijalni otpad - otpad koji nastaje u preduzećima, ustanovama i drugim institucijama koje se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom, osim otpada iz domaćinstva i industrijskog otpada.

• Kompostiranje – tretman biorazgradivog otpada pod dejstvom mikroorganizama, u cilju stvaranja komposta, u prisustvu kiseonika i pod kontrolisanim uslovima.

• Komunalni otpad - otpad iz domaćinstava, kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode i sastava sličan otpadu iz domaćinstava.

• Medicinski otpad - heterogena mešavina komunalnog otpada, infektivnog, patoanatomskog, farmaceutskog i laboratorijskog otpada, dezinficijenasa i ambalaže, kao i hemijskog otpada iz zdravstvenih ustanova i veterinarskih organizacija, u smislu ove Strategije.

• Neopasan otpad - otpad koji nema karakteristike opasnog otpada. • Odlaganje otpada – bilo koji postupak ili metoda ukoliko ne postoje mogućnosti

regeneracije, reciklaže, prerade, direktnog ponovnog korišćenja ili upotrebe alternativnih izvora energije u skladu sa D listom (Zakon o upravljanju otpadom, član 5.).

• Održivo upravljanje otpadom – efikasno korišćenje materijalnih resursa, smanjenje količine otpada koja se proizvodi, a kada je otpad proizveden postupanje sa njim na način koji aktivno doprinosi ekonomskim, socijalnim i ekološkim ciljevima održivog razvoja.

• Opasan otpad - otpad koji po svom poreklu, sastavu ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi i ima najmanje jednu od opasnih karakteristika (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), uključujućii ambalažu u koju je opasan otpad bio ili jeste upakovan.

• Otpad - svaka materija ili predmet sadržan u listi kategorija otpada (Q lista) koji vlasnik odbacuje, namerava ili mora da odbaci, u skladu sa zakonom.

• Otpad životinjskog porekla - nastaje u klanicama, postrojenjima za preradu mesa i objektima za uzgoj i držanje životinja, a obuhvata i leševe uginulih životinja.

• Otpad od električne i elektronske opreme - otpadna električna i elektronska oprema i uređaji, kao i sklopovi i sastavni delovi koji nastaju u industriji.

• Otpadna vozila - motorna vozila ili delovi vozila koja su otpad i koja vlasnik želi da odloži ili je njihov vlasnik nepoznat.

• Otpadna ulja - sva mineralna ili sintetička ulja ili maziva, koja su neupotrebljiva za svrhu za koju su prvobitno bila namenjena, kao što su hidraulična ulja, motorna, turbinska ulja ili druga maziva, brodska ulja, ulja ili tečnosti za izolaciju ili prenos toplote, ostala mineralna ili sintetička ulja, kao i uljni ostaci iz rezervoara, mešavine ulje- voda i emulzije.

• Otpadne gume - gume od motornih vozila (automobila, autobusa, kamiona, motorcikala i dr.), poljoprivrednih i građevinskih mašina, prikolica, letelica, vučenih mašina, drugih mašina i uređaja i ostali slični proizvodi, nakon završetka životnog ciklusa, koje vlasnik odbacuje ili namerava da odbaci zbog oštećenja, istrošenosti ili drugih razloga.

• Poljoprivredni otpad - otpad koji nastaje od ostataka iz poljoprivrede, šumarstva, prehrambene i drvne industrije.

• Ponovna upotreba – upotreba proizvoda koji se mogu koristiti više puta kao što je ambalaža za višekratnu upotrebu.

• Posebni tokovi otpada - kretanje otpada (istrošenih baterija i akumulatora, otpadnog ulja, otpadnih guma, otpada od električnih i elektronskih proizvoda, otpadnih vozila i drugog otpada) od mesta nastajanja, preko sakupljanja, transporta i tretmana, do odlaganja na deponiju.


8

• Postrojenje za insineraciju – bilo koja stacionarna ili mobilna tehnička jedinica ili oprema određena za termički tretman otpada sa ili bez korišćenja toplote proizvedene sagorevanjem.

• Postrojenje za separaciju reciklabilnog otpada – tehnološka linija za izdvajanje korisnih reciklabilnih komponenti iz komunalnog otpada

• Postrojenje za upravljanje otpadom - stacionarna tehnička jedinica za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada, koja zajedno sa građevinskim delom čini tehnološku celinu.

• Proizvođač otpada – privredno društvo, preduzeće ili drugo pravno lice, odnosno preduzetnik, čijom aktivnošću nastaje otpad i/ili čijom aktivnošću prethodnog tretmana, mešanja ili drugim postupcima dolazi do promene sastava ili prirode otpada.

• Region za upravljanje otpadom – prostorna celina koja obuhvata više susednih jedinica lokalne samouprave koje, u skladu sa sporazumom koji zaključuju te jedinice lokalne samouprave, zajednički upravljaju otpadom u cilju uspostavljanja održivog sistema upravljanja otpadom.

• Regionalni centri za upravljanje otpadom – centri u regionima za upravljanje otpadom koji sadrže: regionalnu deponiju, postrojenje za separaciju reciklabilnog otpada, transfer stanice, postrojenje za kompostiranje, centre za sakupljanje reciklabilnog otpada.

• Redukcija otpada – prioritetna akcija za postizanje što je moguće većeg smanjenja otpada. • Reciklaža - prerada otpadnih materijala u proizvodnom procesu za prvobitnu ili drugu

namenu, osim u energetske svrhe. • Sakupljanje otpada – aktivnost sistematskog sakupljanja otpada, razvrstavanja i/ili mešanja

otpada radi transporta za dalji tretman ili odlaganje. • Skladištenje otpada - privremeno čuvanje otpada na lokaciji proizvođača ili vlasnika

otpada, kao i aktivnost operatera u postrojenju opremljenom i registrovanom za privremeno čuvanje otpada.

• Transport otpada - prevoz otpada van postrojenja koji obuhvata utovar, prevoz (kao i pretovar) i istovar otpada.

• Transfer stanica – mesto do kojeg se otpad doprema i privremeno skladišti radi razdvajanja ili pretovara pre transporta na tretman ili odlaganje.

• Tretman otpada – obuhvata fizičke, termičke, hemijske ili biološke procese uključujući irazvrstavanje otpada, koji menjaju karakteristike otpada sa ciljem smanjenja zapremine ili opasnih karakteristika, olakšanja rukovanja sa otpadom ili podsticanja reciklaže i uključuje ponovno iskorišćenje i reciklažu otpada.

• Upravljanje otpadom – sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i odlaganja otpada, uključujući i nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja.

• Centar za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada – mesto određeno odlukom lokalnih samouprava, na koje građani donose materijal pogodan za reciklažu, kabaste predmete (nameštaj, bela tehnika), baštenski otpad.


9

3. VRSTE I KLASIFIKACIJA OTPADA /10/

Otpad je svaka materija ili predmet koji vlasnik odbacuje, namerava ili mora da odbaci. Vrste otpada su: komunalni otpad (otpad iz domaćinstva), komercijalni otpad i industrijski otpad. Komunalni otpad je otpad iz domaćinstava (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava sličan otpadu iz domaćinstva. Komercijalni otpad je otpad koji nastaje u privrednim subjektima, institucijama i drugim organizacijama, koje se u celini ili delimično bave trgovinom, uslugama, kancelarijskim poslovima, sportom, rekreacijom ili zabavom, osim otpada iz domaćinstva i industrijskog otpada. Industrijski otpad je otpad iz bilo koje industrije ili sa lokacije na kojoj se nalazi industrija, osim jalovine i pratećih mineralnih sirovina iz rudnika i kamenoloma.

U zavisnosti od opasnih karakteristika koje utiču na zdravlje ljudi i životnu sredinu, otpad može biti: neopasan, inertan i opasan. Neopasan otpad je otpad koji, zbog svoje količine, koncentracije ili fizičke, hemijske i biološke prirode, za razliku od opasnog otpada, ne ugrožava zdravlje ljudi ili životnu sredinu i nema karakteristike opasnog otpada. Inertan otpad je otpad koji nije podložan bilo kojim fizičkim, hemijskim ili biološkim promenama; ne rastvara se, ne sagoreva ili na drugi način fizički ili hemijski reaguje, nije biološki razgradiv ili ne utičenepovoljno na druge materije sa kojima dolazi u kontakt na način koji može da dovede do zagađenja životne sredine ili ugrozi zdravlje ljudi, ne poseduje ni jednu od karakteristika opasnog otpada (akutna ili hronična toksičnost, infektivnost, kancerogenost, radioaktivnost, zapaljivost, eksplozivnost), sadržaj zagađujućih materija u njegovom vodenom ekstraktu ne sme ugrožavati zakonom propisani. Opasan otpad je otpad koji po svom poreklu, sastavu ili koncentraciji opasnih materija može prouzrokovati opasnost po životnu sredinu i zdravlje ljudi, kao i zdravlje životinja, i ima najmanje jednu od opasnih karakteristika (eksplozivnost, zapaljivost, sklonost oksidaciji, organski je peroksid, akutna otrovnost, infektivnost, sklonost koroziji, u kontaktu sa vazduhom oslobađa zapaljive gasove, u kontaktu sa vazduhom ili vodom oslobađa otrovne supstance, sadrži toksične supstance sa odloženim hroničnim delovanjem, kao i ekotoksične karakteristike), uključujući i ambalažu u koju je opasan otpad bio ili jeste upakovan.

Tabela 1. Sažeti prikaz kataloga otpada koji je potpuno usaglašen sa katalogom otpada

EU /11/ Indeksni

broj Mesto i poreklo nastanka otpada

01 Otpadi koji nastaju od istraživanja, iskopavanja iz rudnika ili kamenoloma, i fizičkog i hemijskog tretmana minerala

02 Otpadi iz poljoprivrede, hortikulture, akvakulture, šumarstva, lova i ribolova, pripreme i prerade hrane

03 Otpadi od prerade drveta i proizvodnje papira, kartona, pulpe, panela i nameštaja 04 Otpadi iz kožne, krznarske i tekstilne industrije

05 Otpadi od rafinisanja nafte, prečišćavanja prirodnog gasa i pirolitičkog tretmana uglja

06 Otpadi od neorganskih hemijskih procesa 07 Otpadi od organskih hemijskih procesa

08 Otpadi od proizvodnje, formulacije, snabdevanja i upotrebe premaza (boje, lakovi i staklene glazure), lepkovi, zaptivači i štamparska mastila

09 Otpadi iz fotografske industrije 10 Otpadi iz termičkih procesa

11 Otpadi od hemijskog tretmana površine i zaštite metala i drugih materijala; hidrometalurgija obojenih metala


10

12 Otpadi od oblikovanja i fizičke i mehaničke površinske obrade metala i plastike 13 Otpadna ulja i otpadi tečnih goriva (osim jestivih ulja i onih u grupama 05, 12 i 19)

14 Otpadi od organskih rastvarača, sredstava za hlađenje i potisnih gasova (osim 07 i 08)

15 Otpadi od ambalaže; apsorbenti, krpe za brisanje, materijali za filtriranje i zaštitne tkanine, ako nije drugačije specificirano

16 Otpadi koji nisu drugačije specificirani u katalogu

17 Građevinski otpad i otpad od rušenja (uključujući i iskopanu zemlju sa kontaminiranih lokacija)

18 Otpadi iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita ljudi i životinja i/ili s tim povezanog istraživanja (isključujući otpad iz kuhinja i restorana koji ne dolazi od neposredne zdravstvene zaštite)

19 Otpadi iz postrojenja za obradu otpada, pogona za tretman otpadnih voda van lokacije nastajanja i pripremu vode za ljudsku potrošnju i korišćenje u industriji

20 Komunalni otpadi (kućni otpad i slični komercijalni i industrijski otpadi), uključujući odvojeno sakupljene frakcije

Otpad se, prema Katalogu otpada, razvrstava u dvadeset grupa u zavisnosti od mesta nastanka i porekla. Katalog otpada se koristi za klasifikaciju svih vrsta otpada, uključujući i opasan otpad i potpuno je usaglašen sa katalogom otpada EU, koji je urađen da stvori jasan sistem za klasifikaciju otpada unutar EU.

Katalog stvara osnovu za sve nacionalne i međunarodne obaveze izveštavanja o otpadu kao što su obaveze vezane za dozvole za upravljanje otpadom, nacionalne baze podataka o otpadu i transport otpada. Katalog otpada se povremeno dopunjava i ažurira.

Zakon o upravljanju otpadom zahteva da otpad bude opisan na način koji omogućava sigurno rukovanje i upravljanje predmetnim otpadom, kao i da bilo koja promena vlasništva otpada bude propraćena odgovarajućom dokumentacijom koja obavezno uključuje indeksni broj otpada. Pored ovog koda i njemu odgovarajućeg opisa, otpad takođe treba da ima i neophodne karakteristike u cilju identifikacije svih njegovih osobina značajnih za dalje pravilno rukovanje.

Sve ovde zahtevane informacije su neophodne da omoguće svim vlasnicima u lancu upravljanja otpadom, da svoje aktivnosti sprovode bez uticaja na životnu sredinu i ljudsko zdravlje. Posebno, podaci prikupljeni na ovaj način treba da osiguraju da se otpadom upravlja u skladu s uslovima koji se daju u postupku izdavanja dozvola za određene delatnosti upravljanja otpadom, integrisanim (IPPC) dozvolama, Registru izvora zagađivanja životne sredine i drugoj zakonskoj regulativi.

Otpad se razvrstava prema Katalogu otpada koji je usklađen s Evropskim katalogom otpada (European List of Waste/European Waste Catalog). U okviru Kataloga, otpad je sistematizovan, prvenstveno, prema delatnostima u okviru kojih je generisan, ali i prema tipu otpada, materijalima ili procesima. U Katalogu otpada je sistematizovano više od 800 vrsta otpada, podeljenih u 20 grupa, koje se označavaju dvocifrenim brojevima.

Svaka od navedenih grupa sadrži podgrupe koje su označene sa četiri cifre. Grupe i podgrupe upućuju na odgovarajuću vrstu otpada. U okviru svake podgrupe dat je šestocifreni kôd (indeksni broj) za svaku vrstu otpada posebno. Vrste otpada u Katalogu otpada označene su isključivo šestocifrenim indeksnim brojevima. U Katalogu otpada određuju se indeksni brojevi za svaki opasan i neopasan otpad.


11

Slika 1. Prikaz kataloga otpada sa grupom, podgrupama i indeksnim brojevima /11/ U cilju preciznog izbora odgovarajućeg indeksnog broja iz Kataloga otpada, prethodno je

potrebno utvrditi: � delatnost u toku koje je otpad generisan; � način, odnosno proces ili aktivnost u okviru delatnosti, u toku koje je otpad

generisan; � opis otpada; � sastav otpada; � sadržaj opasnih materija u otpadu i � opasnosti koje su povezane s otpadom.

U Katalogu otpada, dvocifreni indeksni brojevi najčešće ukazuju na grupu, odnosno

delatnost, a četvorocifreni na podgrupu, tj. proces ili aktivnost u toku koje je generisan otpad. Nazivi grupa i podgrupa u Katalogu otpada vrlo su važni u postupku određivanja ispravnog ključnog broja, jer se identifikacija otpada vrši ISKLjUČIVO na nivou šestocifrenog indeksnog broja.

Primer, Indeksni broj 03 01 01 – „Otpadna kora i pluta” upotrebljava se samo za otpadnu koru i plutu koji potiču iz procesa prerade drveta ili proizvodnje ploča i nameštaja. Ovaj kôd se ne koristi za otpadnu koru koja nastaje u nekim drugim aktivnostima, npr. održavanju šuma i parkova. Ovo važi i u slučajevima kada ne postoji nikakvo konkretno upućivanje na termin „kora” osim u Grupi 03 Kataloga otpada.

Pri određivanju indeksnog broja otpada uvek treba koristiti onaj indeksni broj čiji opis što tačnije prikazuje karakteristike otpada, vodeći računa o grupi i podgrupi, kao i postupku razvrstavanja. U nekim slučajevima potrebno je zanemariti naziv grupe i podgrupe kako bi bio odabran optimalan indeksni broj na drugom mestu u Katalogu, jer on daje jasniji i tačniji opis otpada. Izborom takvog indeksnog broja osigurava se pravilno upravljanje tom vrstom otpada.


12

Otpad treba opisati na način koji omogućava sigurno upravljanje istim. U slučaju nedoumice, potrebno je utvrditi dodatne podatke, npr. detaljan opis otpada.

Na primer, nekim vrstama komunalnog otpada treba odrediti indeksni broj koji nije u Grupi 20, jer u Katalogu, u drugim grupama postoje bolji i detaljniji opisi tog otpada (videti poglavlje o komunalnom otpadu). U cilju pravilnog određivanja indeksnog broja za svaku vrstu otpada opisan je postupak sa detaljno razjašnjenim pojedinačnim koracima.

U koraku br. 1. potrebno je prvo pronaći odgovarajuću delatnost u grupama od 01 – 12 ili 17 – 20 u zavisnosti od delatnosti iz kojeg je otpad potekao, uključujući i komunalni ili sličan otpad. U okviru utvrđene grupe pronaći odgovarajuću podgrupu, a u okviru nje odgovarajući opis otpada. Koristeći već prikupljene informacije o otpadu, treba odrediti odgovarajući šestocifreni indeksni broj otpada, uz izuzetak korišćenja indeksnih brojeva koji se završavaju brojem 99. U slučaju složenih industrijskih procesa, kao što je na primer, proizvodnja automobila, aktivnosti mogu biti klasifikovane u više grupa, u zavisnosti od stepena proizvodnje. Na primer, otpad iz proizvodnje automobila može biti naveden i u grupi 12 (otpadi od oblikovanja i fizičke i mehaničke površinske obrade metala i plastike), i u grupi 11 (otpadi od hemijskog tretmana površine i zaštite metala i drugih materijala), kao i grupe 08 (otpad iz upotrebe premaza), u zavisnosti od procesa/aktivnosti u toku koje je otpad proizveden. Važno je napomenuti da se odvojeno sakupljeni ambalažni otpad (uključujući i mešani) uvek klasifikuje u podgrupu 15 01, a ne 20 01 (pa čak iako je ambalažni otpad izdvojen iz komunalnog i pripada grupi 20). Potrebno je u grupama 01 do 12. pronaći opis delatnosti industrijskog procesa. Ako postoji, pronaćiodgovarajuću podgrupu i tačne indeksne brojeve u njoj. Ali, treba znati da, iako je delatnost pravilno opisana, treba pregledati ceo Katalog, jer je moguće da se bolji opisi otpada nalaze na drugom mestu na listi. Treba znati, ukoliko je delatnost opisana u grupama 01 - 12, nije mogućenaći u njima baš svaku vrstu proizvedenog otpada. Otpad i materijali koji nisu direktno vezani s pojedinim procesom nalaze se na drugom mestu u Katalogu. Isto tako, potrebno je obratiti pažnju i na to, da grupe 06 – 08 obuhvataju različite vrste otpada vezanih za korišćenje hemikalija i premaza, pored otpada iz njihove proizvodnje i mogu se primeniti na mnogo delatnosti. Isto tako, u grupi 17 navodi se građevinski otpad koji se može primeniti na sve delatnosti. Grupa 18 obuhvata indeksne brojeve otpada generisanog pri zaštiti zdravlja ljudi i životinja, a grupa 19 otpade koji su nastali kao ostaci iz procesa tretmana otpada i otpadnih voda, kao i pripreme vode namenjene ljudskoj upotrebi i vode za industrijsku upotrebu. U grupi 20 klasifikovan je komunalni otpad. Neke od indeksnih brojeva je moguće primeniti za neku drugu delatnost, ali samo pod uslovom da se sličan materijal ne pojavljuje konkretno u podgrupama iz grupa 01 – 12, ili 13 - 15. Odrediti indeksni broj. Ako ne postoji odgovarajući, preći na korak br. 2. U koraku broj 2. treba potražiti odgovarajući opis otpada u grupama 13., 14. i 15. U grupi 13. navedena su otpadna ulja i otpad od tečnih goriva. U grupi 14. navedena su rastvarači, rashladni i potisni gasovi. Međutim, kod rastvarača koja proizlaze iz proizvodnje, formulacije, nabavke i korišćenja hemikalija najpre treba pogledati grupu 07.

Grupu 08. treba pogledati kod rastvarača koja se javljaju u bojama i lepkovima. Grupi 14. se daje prednost kod svakog dugog porekla rastvarača, osim iz komunalnog otpada. U grupi 15. navedena je ambalaža, filterski materijali, apsorbenti i zaštitne tkanine. Sav ambalažni otpad uvek treba upisati u poglavlje 15., bez obzira na delatnost u kojoj je nastao. Odrediti indeksni broj. Ako ne postoji odgovarajući, preći na korak br. 3.

U koraku broj 3. treba potražiti odgovarajući opis otpada u grupi 16. U ovoj grupi dat je niz različitih vrsta otpada uključujući podgrupe za stara vozila, otpad od električne opreme, baterije, otpad od čišćenja rezervoara, eksplozive, katalizatore, oksidativne materije, laboratorijske hemikalije i gasove, vatrostalni otpad i nekorišćene i na drugom mestu nenavedene hemikalije. Odrediti indeksni broj a ako ne postoji odgovarajući, preći na korak br. 4.

U koraku broj 4. treba odrediti odgovarajuću grupu (od 01 do 12 ili 17 do 20) prema koraku 1. Potražite zatim indeksni broj sa poslednjim ciframa 99 u odgovarajućoj podgrupi i odrediti indeksni broj.


13

Indeksni brojevi koji se završavaju cifrom „99” u celom katalogu su opisani kao „otpad koji nisu drugačije specificirani”. Ovi indeksni brojevi se koriste u slučajevima kada nije mogućeodrediti indeksni broj primenom koraka od 1 do 3. Kodovi „99” obuhvataju previše širok raspon vrsta otpada da bi se mogli koristiti za nedvosmisleno opisivanje otpada i zato se njihova primena uslovljava obaveznim pratećim detaljnim opisom otpada i njegovih karakteristika koje upućuju na specifičnosti koje se moraju primeniti za pravilno upravljanje.

Pri postupcima izdavanja dozvola za upravljanje otpadom korišćenje ovih indeksnih brojeva nije moguće bez detaljnijeg opisa, kako bi se sprečilo svako potencijalno zagađenje životne sredine ili uticaja na zdravlje ljudi koji mogu da se jave zbog neadekvatnog upravljanja neprecizno navedenim vrstama otpada.

Prema definiciji iz Zakona o upravljanju otpadom, komunalni otpad jeste otpad iz domaćinstava (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava sličan otpadu iz domaćinstva. Upravljanje ovom vrstom otpada je regulisano članom 43. istog Zakona.

Osnovni princip određivanja indeksnog broja otpada da uvek treba koristiti onaj kôd, čiji detaljni opis, zajedno sa utvrđenom grupom i podgrupom, što tačnije odražava svojstva otpada, važi i za komunalni otpad. U Katalogu otpada komunalni otpad je prikazan u grupi „20”: Komunalni otpadi (kućni otpad i slični komercijalni i industrijski otpadi), uključujući odvojeno sakupljene frakcije”. Ovu grupu čine indeksni brojevi koji označavaju različite vrste komunalnog otpada, od kojih neki od njih upućuju na postupke reciklaže, a neki na postupke zbrinjavanja.

Međutim, neke vrste otpada, iako zaista po definiciji mogu biti komunalni otpad, treba označiti indeksnim brojem koji se ne nalazi u grupi 20., jer je na drugom mestu u Katalogu moguće naći indeksni broj koji bolje odražava karakteristike tog otpada.

Pored toga, ambalažni otpad odvojeno prikupljeni iz komunalnog otpada (uključujućismeše otpada od različitih ambalažnih materijala), uvek se moraju klasifikovati u podgrupu 15 01. Za staklene flaše odvojene iz komunalnog otpada ispravan indeksni broj je „15 01 07 – Staklena ambalaža”, a ne „20 01 02 – Staklo”– zbog toga što u opisu iz 15 01 stoji opis „ambalaža (uključujući posebno sakupljenu ambalažu u komunalnom otpadu) ”, dok je za 20 01 opis opštiji i glasi „odvojeno sakupljene frakcije (osim 15 01)”.

Katalog otpada sadrži samo jedan indeksni broj za obični mešani komunalni otpad: „20 03 01 – mešani komunalni otpad” koji se može koristiti za otpad iz domaćinstava, ali i za otpad iz prodavnica, uslužnih delatnosti, zanatstva i sličan otpad iz proizvodnih pogona i institucija, ukoliko je po svojstvima i sastavu sličan onome iz domaćinstava. Korišćenje ovog indeksnog broja je prihvatljivo pri određenim uslovima, tj. kada se u dokumentima pored ovog koda dodaje dodatni, propratni opis, koji treba da što detaljnije opiše moguće komponente mešovitog otpada.

Na primer: „20 03 01 – mešani komunalni otpad” koji se generiše u industriji treba da ima propratni pisani opis koji bi može da glasi: „Opšti neopasan otpad iz industrije koji se sastoji isključivo od prehrambenog otpada iz restorana (papira, metala, kartona i plastičnih pakovanja) i ostataka od čišćenja podova. ”

Ovaj opis je vrlo značajan u propratnim dokumentima i odgovornost je proizvođača ovog otpada. Ovaj opis treba da osigura pravilno postupanje navedenim otpadom. Proizvođači otpada treba periodično da izvrše reviziju tokova njihovog otpada u skladu s opštim uputstvima dobre prakse upravljanja otpadom.

Zakonom je zabranjeno mešanje opasnih i neopasnih vrsta otpada, opasnih vrsta otpada međusobno, kao i mešanje sa drugim materijalima. Mešanje je dozvoljeno samo u slučaju da je ono deo procesa prerade, da je odobreno i da se vrši u skladu sa zahtevima iz dozvola za upravljanje otpadom. I pored ovih izuzetaka, mešanje opasnih i neopasnih otpada treba izbegavati svuda gde je to moguće. Ova zabrana mešanja važi, kako za proizvođače otpada, tako i za sve one koji su uključeni u transport, tretman i odlaganje otpada.

Mešani komunalni otpad se ne smatra opasnim (u Katalogu „20 03 01 – mešani komunalni otpad” nije označen zvezdicom), ali se u njemu mogu naći i manje količine opasnog


14

otpada. U takvim slučajevima prihvatljivo je da te male količine opasnog otpada neće usloviti promenu klasifikacije mešanog komunalnog otpada.

Ako je mala količina opasnog otpada iz domaćinstava pomešana s drugim mešanim neopasnim otpadom, otpadu se može dodeliti indeksni broj 20 03 01. Međutim, ovaj indeksni broj se ne sme primenjivati ukoliko je opasni otpad namerno pomešan s neopasnim kako bi se sa njime upravljalo dalje kao neopasnim, odnosno, ukoliko je količina dodatog opasnog otpada tolika da opis više nije tačan. Tada se čitav otpad mora smatrati i označiti kao opasan, osim ako se opasne komponente mogu ponovo odvojiti. Tada se za opasne komponente moraju odrediti posebni indeksni brojevi.

Da bi se otpad iz industrijskih i zanatskih pogona mogao smatrati mešanim komunalnim otpadom, on mora po svom sastavu i karakteristikama biti sličan otpadu iz domaćinstava. Ako mešani komunalni otpad sadrži fluorescentne cevi u količini takvoj da ga to po sastavu ili količini čini drugačijim od otpada iz domaćinstava, indeksni broj 20 03 01 se ne može primeniti. Ako se fluorescentne cevi sakupljaju kao deo aktivnosti održavanja zgrada, odgovarajući indeksni broj iz Kataloga otpada je „20 01 21* - fluorescentne cevi i drugi otpad koji sadrži živu” i označen je zvezdicom kao opasan otpad. Pravna lica su prema Zakonu o upravljanju otpadom, dužna da odvajaju opasne otpade na mestu nastanka i njime upravljaju u skladu sa zakonom.

U nastavku se nalazi lista indeksnih brojeva koji se koriste za pojedine vrste komunalnog otpada, a uz neke od njih su dodata i pojašnjenja odnosno uobičajeni, svakodnevni nazivi. Ove indeksne brojeve treba koristiti kad god je to moguće:

Tabela 2. Kategorije, indeksni brojevi i opis pojedinih vrsta komunalnog otpada /11/ Kategorija Indeksni broj Opis Staklene flaše i tegle od zelenog, braon ili bezbojnog stakla ili mešane 15 01 07

Ravno staklo 20 01 02

Papir 20 01 01 Novine, kancelarijski papir, ali ne ambalaža

Mešani papir i karton 20 01 01 Knjige 20 01 01

Papirna i kartonska ambalaža 15 01 01 Kutije od valovitog kartona i druga ambalaža

Aluminijumske, čelične, mešane konzerve 15 01 04

Ostali otpadni metal 20 01 40 Ali ne napuštena vozila Aluminijumska folija 20 01 40

Frižideri i zamrzivači 20 01 23* / 20 01 36

Indeksni broj zavisi da li u sebi sadrže određene hlorofluorougljovodonike ili ne

Druga bela tehnika 20 01 35* / 20 01 36 Indeksni broj zavisi da li u sebi sadrže opasne materije ili ne

Drugi elektronski otpad 20 01 35* / 20 01 36 Indeksni broj zavisi da li u sebi sadrže opasne materije ili ne

Plastika 20 01 39 Odeća i obuća 20 01 10 Ostali tekstil 20 01 11 Ulje 20 01 25 / 20 01 26* Indeksni broj zavisi da li u


15

sebi sadrže opasne materije ili ne. Za jestiva ulja upotrebiti 20 01 25

Samo zeleni otpad 20 02 01 Drugi otpad koji se može kompostirati 20 02 01 / 20 01 08 Drvo 20 01 37* / 20 01 38 Nameštaj 20 01 38

Građevinski šut 17 01 07

Radi jasnoće isključuje se s liste komunalnog otpada (znači ne bi trebalo koristiti broj 20 02 03), jer većekoličine ne mogu biti komunalni otpad.

Mešani materijali–otpad iz domaćinstva i sl. 20 03 01

Fluorescentne cevi 20 01 21* Akumulatori – automobilski 20 01 33* Baterije – ne automobilske 20 01 34

Boja 20 01 28 / 20 01 27*

Prvi indeksni broj koristiti ako je boja na bazi vode, a drugi ako je na bazi organskih rastvarača

Građevinski otpad i otpad od rušenja 17 01 07 Ovaj ključni broj treba koristiti za mešavine cigle i betona i sl.

20 03 01

Ovaj indeksni broj, podrazumeva isključivo otpad iz domaćinstava i sličan otpad

20 03 99 Ovaj indeksni broj treba izbegavati jer se radi o nespecificiranom otpadu

Ostaci od čišćenja ulica 20 03 03 Kabasti otpad 20 03 07 Običan mešani otpad iz domaćinstva 20 03 01

Odbačena vozila 16 01 04* / 16 01 06 Prvi indeksni broj koristiti ako vozila još uvek sadrže opasne zagađujuće materije

Gume 16 01 03 Otpad sa pijaca 20 03 02 Otpad od čišćenja septičkih jama 20 03 04 Efluent

Upravljanje otpadom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, odnosno medicinskim i veterinarskim otpadom, regulisano je članom 56. Zakona o upravljanju otpadom. Indeksni brojevi za otpade koji nastaju u zdravstvenoj zaštiti ljudi i životinja su navedeni u poglavlju 18. Kataloga otpada.

Infektivni ili klinički otpad, termin koji se često primenjuje, nije kategorija u Katalogu, ali se može definisati kao otpad koji predstavlja rizik od infekcije ili telesno oštećenje i predstavljen je sa nekoliko indeksnih brojeva. Najveća količina otpada iz zdravstvene zaštite nije infektivni otpad.


16

Ukoliko otpad zahteva specijalizovan tretman ili uklanjanje (uključujući termičku obradu ili spaljivanje) zbog rizika od infekcije, njemu se moraju dodeliti kodovi opasnog otpada, kao „18 01 03 * - otpadi čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije”.

Životinjski leševi koji proizilaze iz veterinarske delatnosti spadaju u otpad iz zdravstvene zaštite. Oni otpadi koji nemaju karakteristike infektivnosti spadaju u neinfektivni medicinski otpad i treba da budu označeni kao „18 02 03 - otpadi čije sakupljanje i odlaganje ne podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije”. Oni otpadi koji jesu infektivni, u skladu sa zakonom, zbog rizika infekcije treba označiti kao „18 02 02* - otpadi čije sakupljanje i odlaganje podleže posebnim zahtevima zbog sprečavanja infekcije”.

Otpadi od ljudske i životinjske higijene ne odnose se na zdravstvenu zaštitu i ne trebaju da budu označeni indeksnim brojevima iz poglavlja 18, na primer:

� otpad od ženske higijene iz prodavnica i kancelarija, kao i pseći izmet iz kanti za prikupljanje, treba da bude označen kodom „20 01 99 – ostale frakcije koje nisu drugačije specificirane”, ali treba da budu dodatno opisani npr. otpad od ženske higijene koji ne potiče od zdravstvene zaštite i ne podleže zahtevima vezanim za infektivnost i

� oštri predmeti koji ne proizilaze iz aktivnosti zdravstvene zaštite, na primer tetoviranje, bušenje ušiju ili probadanje tela (body piercing), kao i materije koje se pri tome koriste (koje ne proizilaze iz zdravstvene zaštite) takođe treba označavati sa kodom 20 01 99.

Drugi oštri predmeti, kao što su oni upotrebljeni od strane dijabetičara su otpad zdravstvene zaštite i treba da budu označeni kodovima iz poglavlja 18.

Farmaceutski otpad koji nastaje u zdravstvenoj zaštiti ljudi i životinja se označava sledećim indeksnim brojevima:

� 18 01 08* za otpadne lekove za ljudsku upotrebu, odnosno 18 02 07* za otpadne lekove od lečenja životinja ukoliko oni pripadaju grupama citotoksičnih i citostatičnih lekova i

� 18 01 09, odnosno 18 02 08, za druge vrste lekova iz humane i animalne zdravstvene zaštite.

Ukoliko je farmaceutski otpad prikupljen kao frakcija pri prikupljanju komunalnog otpada i predstavlja lekove koje su korisnici odbacili izvan ustanova zdravstvene zaštite se označavaju sa kodovima „20 01 31* - citotoksični i citostatični lekovi”, odnosno „20 01 32 - lekovi drugačiji od onih navedenih u 20 01 31”. Treba imati na umu da ukoliko je otpad iz zdravstvene zaštite proglašen opasnim otpadom, sa njim se mora postupati na za to predviđeni način, u skladu sa Zakonom.

Sakupljanje i transport otpada su regulisani članom 35, Zakona o upravljanju otpadom. Sakupljanje otpada predstavlja aktivnost sistematskog sakupljanja, razvrstavanja i/ili mešanja otpada radi transporta, a transport otpada je prevoz otpada van postrojenja koji obuhvata utovar, prevoz (kao i pretovar) i istovar otpada. Treba napomenuti da je Zakonom o upravljanju otpadom, zabranjeno mešanje opasnog i neopasnog otpada, kao i mešanje opasnih vrsta otpada prilikom sakupljanja i transporta.

Lica koja vrše sakupljanje i/ili transport otpada, preuzimaju otpad od proizvođača ili vlasnika i transportuju ga do postrojenja za upravljanje otpadom, odnosno do centra za sakupljanje, skladištenje, transfer stanice ili postrojenja za tretman ili odlaganje. U cilju lakšeg i efikasnijeg tretmana otpada u postrojenju za tretman otpada ili njegovog pravilnog odlaganja sakupljači i transporteri su dužni da obezbede odvojeni transport pojedinih vrsta otpada. Ukoliko se otpad transportuje jednim vozilom, on može da se obavi na više načina:

1. u zasebnim ambalažama (npr. buradima), 2. u višekomornim vozilima, u odvojenim odeljcima ili


17

3. u jednokomornim vozilima ako su otpadi sami po sebi odvojene jedinice (npr. akumulatori).

Proizvođač, odnosno vlasnik otpada mora da klasifikuje otpad pre njegove predaje sakupljaču ili transporteru. Po pravilu, kretanje otpada prati poseban Dokument o kretanju otpada, odnosno Dokument o kretanju opasnog otpada, osim otpada iz domaćinstva.

Svaka od transportovanih vrsta otpada treba da ima svoj poseban indeksni broj iz Kataloga koji je dobio na mestu svog nastanka i koji se unosi zajedno s odgovarajućim detaljnim opisima pojedinih transportovanih vrsta otpada u navedene dokumente. U slučaju korišćenja jednokomornih vozila za transport iste vrste otpada od različitih vlasnika, Dokument o kretanju otpada treba da bude popunjen za svakog vlasnika otpada posebno. U ovim dokumentima obavezno treba upisati odgovarajući indeksni broj, kao i odgovarajući opis za svaki tovar otpada koji je utovaren na vozilo, u kojima treba zabeležiti bilo kakve razlike u karakteristikama pojedinih tovara otpada.

Ukoliko pri sakupljanju i transportu otpada dolazi i do promene vlasništva otpada na drugo lice ili preduzeće, Dokument o kretanju otpada treba da sadrži odgovarajući indeksni broj i opis otpada. Ako je otpad potpuno pomešan, može se koristiti, jedan kôd se može koristiti, ali opis mora da sadrži sve opise utovarenog otpada. Ako se natovareni otpadi ipak mogu razdvojiti i zasebno prerađivati ili deponovati, kôd mora da postoji za svaku vrstu otpada posebno. U svakom slučaju, opis u Dokumentu o kretanju treba da da detaljne opise svih vrsta otpada koji čine posebne delove višestrukog sakupljanja.

Postrojenje za upravljanje otpadom je stacionarna tehnička jedinica za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada, koja zajedno sa građevinskim delom čini tehnološku celinu. Skladištenje otpada jeste privremeno čuvanje otpada na lokaciji proizvođača ili vlasnika otpada, kao i aktivnost operatera u postrojenju opremljenom i registrovanom za privremeno čuvanje otpada. Lokacija za skladištenje treba da bude adekvatno tehnički opremljena za privremeno čuvanje otpada na lokaciji proizvođača ili vlasnika otpada, u centrima za sakupljanje, transfer stanicama i drugim lokacijama u skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom.

Pri prijemu otpada u skladište, preuzima se indeksni broj otpada zajedno sa opisom za svaku vrstu i kao takav se čuva do novog transporta, prerade ili trajnog odlaganja. Mnoge vrste otpada se dostavljaju u postrojenja za upravljanje otpadom na dalji transfer ili obradu pre njihovog završnog uklanjanja.

Otpadi koji ne podležu bilo kakvom tretmanu ili postupcima koji menjaju osnovna fizička ili hemijska svojstva otpada, osim zbijenosti, moraju da zadrže iste indeksne brojeve i opise kao otpad koji je bio izvorno prikupljen. Ovo se odnosi i na mešovite otpade gde se neke komponente odvajaju u postrojenju, ali količina odvojene frakcije nije dovoljna da promeni prirodu otpada, tako da kôd i opis ostaju isti.

Ukoliko se otpad na bilo koji način tretira na postrojenju za upravljanje otpadom, na primer, peć za spaljivanje ili postrojenje za kompostiranje, prerađeni otpad prilikom napuštanja postrojenja treba da bude označen odgovarajućim kodom iz poglavlja 19. U ovom poglavlju obuhvaćeni su sledeći otpadi i načini obrade otpada:

� spaljivanje ili piroliza; � fizičko/hemijski tretman; � aerobni tretman; � anaerobni tretman; � rezanje metal (usitnjavanje); � regeneracija ulja; � mehanički tretman; � remedijacija zemljišta i podzemnih voda; � stabilizacija/solidifikacija/vitrifikacija otpada i � procedne vode sa deponija otpada.


18

Važno je naglasiti da podpoglavlja poglavlja 19 nemaju nikakvu vezu sa metodama i vrstama obrade materijala klasifikovanih u drugim poglavljima Kataloga otpada. Neki opisi otpada dati u poglavlju 19, su po svojoj prirodi vrlo široki, npr. „19 02 03 prethodno izmešani otpadi koji se sastoje samo od neopasnog otpada”. U takvim slučajevima, pisani opis koji je deo dokumenta o kretanju mora da uključi opis otpada pre obrade, kao i da sažeto prikaže detalje o izvršenoj obradi.

Otpadi koji se tretiraju na mestu nastanka (osim ako to nije posebno postrojenje za upravljanje otpadom) se ne označavaju sa kodovima iz poglavlja 19, već indeksni broj treba da se odredi primenom šeme date u poglavlju 2.

Klasifikacija otpada vrši se određivanjem indeksnog broja na osnovu načina i po postupku opisanom u tački 1. ovog priloga, kao i na osnovu rezultata ispitivanja otpada ovlašćene stručne organizacije za ispitivanje otpada, u skladu sa zakonom i ovim pravilnikom.


19

4. ANALIZA POSTOJEĆEG STANJA I INFRASTRUKTURA /12/

Postojeće stanje u lokalnim samoupravama Republike Srbije karakterišu nepouzdani i nepotpuni podaci o količini generisanja komunalnog otpada. Količine komunalnog otpada na godišnjem nivou su proračunate na osnovu merenja otpada u referentnim lokalnim samoupravama.

Na osnovu rezultata tih merenja može se usvojiti da gradsko stanovništvo generiše prosečno 1 kg komunalnog otpada po stanovniku na dan, dok seosko stanovništvo prosečno generiše 0,7 kg otpada/stanovniku/dan. U Beogradu se dnevno generiše 1,2 kg otpada/stanovniku. Na osnovu popisa, gradsko stanovništvo čini 57%, dok je 43% seoskog stanovništva. U proseku, stanovnik Republike Srbije generiše 0,87 kg komunalnog otpada/dan ili 318 kg/godišnje. Broj stanovnika od 7.443.183 proizvodi godišnje oko 2.374.374 tona otpada. Na slici 1. dat je prikaz morfološkog sastava komunalnog otpada u Srbiji.

Slika 1. Morfološki sastav komunalnog otpada u Republici Srbiji /12/

Prema morfološkom sastavu otpada, organski otpad (baštenski otpad i ostali biorazgradivi

otpad) zauzima gotovo 50% u masi komunalnog otpada, pri čemu je ostali biorazgradivi otpad sa 37,62% oko tri puta zastupljeniji od baštenskog otpada. Ukupni otpad od plastike čini ukupno 12,73%, dok ukupna količina kartona iznosi 8,23%, zatim slede staklo (5,44%), papir (5,34%), tekstil (5,25%), pelene za jednokratnu upotrebu (3,65%) i metal (1,38%).

Komunalni otpad jeste otpad iz domaćinstava (kućni otpad), kao i drugi otpad koji je zbog svoje prirode ili sastava sličan otpadu iz domaćinstva. Procenjeno je da se u Republici Srbiji organizovano sakuplja oko 60% komunalnog otpada.

Sakupljanje je organizovano pretežno u urbanim oblastima, dok ruralne oblasti su znatno slabije pokrivene. Najveći broj lokalnih samouprava ima mehanizaciju i vozila za sakupljanje otpada, međutim, postoji nedostatak odgovarajuće opreme, jer se za sakupljanje koriste različite


20

vrste vozila: od vozila za sakupljanje otpada sa presom za sabijanje otpada i autopodizača za velike kontejnere, pa do običnih kamiona i traktora sa prikolicom.

Problemi upravljanja otpadom nisu jednako i ravnomerno izraženi u svim lokalnim samoupravama i aktivnosti na uvođenju integralnog sistema se ne odvijaju istim intenzitetom, većprvenstveno zavise od mogućnosti pojedinih lokalnih samouprava. Ovakav nekoherentni sistem ne može adekvatno da funkcioniše, a promene ovakvog stanja u pravcu primene savremenih sanitarnih i bezbednih načina postupanja sa otpadom, ne mogu se očekivati bez značajnih materijalnih sredstava.

Jedino ekonomski opravdano rešenje je formiranje regionalnih centara za upravljanje otpadom u okviru kojih će se otpad sakupljen iz više opština tretirati na postrojenjima za separaciju reciklabilnog otpada i ostatak odlagati na regionalnim deponijama, kao što je utvrđeno i u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom iz 2003. godine. Ovakvi regioni će implementirati principe integralnog sistema upravljanja otpadom za duži vremenski period.

U Republici Srbiji ne postoji sistemski organizovano odvojeno sakupljanje, sortiranje i reciklaža otpada. Postojeći stepen reciklaže, odnosno iskorišćenja otpada je nedovoljan. Mada je primarna reciklaža u Srbiji propisana zakonom i predviđa odvajanje papira, stakla i metala u posebno označene kontejnere, reciklaža ne funkcioniše u praksi. Izuzetak čini jedno postrojenje za separaciju reciklabilnog otpada, centri za odvojeno sakupljanje otpada na drugoj lokaciji i dr.

Sakupljanje komunalnog otpada u Republici Srbiji obavljaju uglavnom javna komunalna preduzeća čiji su osnivači lokalne samouprave. Organizacija kretanja vozila kao i raspored kontejnera se pretežno bazira na slobodnoj proceni i ranijoj praksi, a ne na odgovarajućim analizama zasnovanim na broju gravitirajućeg stanovništva, frekvenciji punjenja i pražnjenja kontejnera i kapacitetu vozila. U nekim lokalnim samoupravama poslovi sakupljanja otpada ugovorom su povereni privatnom sektoru.

U okviru sakupljanja i transporta komunalnog otpada može se posebno izdvojiti: neodgovarajući broj i struktura posuda za sakupljanje otpada, neodgovarajući raspored posuda, nedostatak odgovarajućih vozila za transport otpada, neodgovarajuća učestalost transporta otpada, neodgovarajuće rute kretanja vozila, nerešeno pitanje transporta otpada iz zdravstvenih ustanova i nekih privrednih subjekata.

Centri za odvojeno sakupljanje otpada postoje u Leskovcu, Beogradu, Čačku, Novom Sadu i sporadično u drugim lokalnim samoupravama u Republici Srbiji, gde se pojedine vrste komunalnog otpada sakupljaju u posebnim kontejnerima, namenjenim za sakupljanje različitih vrsta otpada (metal, staklo, papir, PET, limenke i dr.). Postrojenje za separaciju reciklabilnog otpada za sada postoji u Novom Sadu. Postoji više registrovanih postrojenja za reciklažu PET-a, metala, plastike itd. Iako je prisutan visok sadržaj organske komponente u komunalnom otpadu, ne postoje postrojenja za biološki tretman komunalnog otpada. U Republici Srbiji ne postoje postrojenja za insineraciju komunalnog otpada.

Odlaganje otpada na deponije je jedini način organizovanog postupanja sa otpadom. Osim regionalnih sanitarnih deponija u Leskovcu (Obuhvaćene lokalne samouprave: grad Leskovac i opštine: Lebane, Medveđa, Vlasotince, Crna Trava, Vladičin Han i Bojnik) i Jagodini (Obuhvaćene lokalne samouprave: grad Jagodina, i opštine: Smederevska Palanka, Ćuprija, Rekovac i Paraćin), u Republici Srbiji još uvek svaka lokalna samouprava ima sopstvenu deponiju - smetlište.

Kapacitet postojećih deponija – smetlišta je u većini opština već popunjen, dok većina deponija ne zadovoljava ni minimum tehničkih zahteva. Ne postoji kontrolisano odvođenje deponijskog gasa koji nastaje razgradnjom otpada u deponiji, što može dovesti do požara ili eksplozije. Procedne vode iz deponija se ne sakupljaju niti prečišćavaju i to može ugroziti podzemne i površinske vode i zemljište zbog visokog sadržaja organskih materija i teških metala. Ne postoji sistematski monitoring emisija, procednih voda, deponijskog gasa itd.

Komunalni otpad koji se organizovano sakuplja odlaže se na 164 zvanično registrovane, opštinske deponije. Zemljište na kojem se deponije nalaze je najčešće u svojini Republike Srbije.


21

Oko 70% svih aktivnih deponija-smetlišta nije predviđeno prostorno-planskim dokumentima i za njih nije urađena studija o proceni uticaja na životnu sredinu, niti imaju potrebne dozvole. Što se tiče mehanizacije za ravnanje i zbijanje otpada na deponijama, najčešće se koriste buldožeri, dok se na 10 deponija za sabijanje otpada koriste kompaktori. Na više deponija mehanizacija se povremeno uslužno iznajmljuje.

Na smetlištima često dolazi do samopaljenja, pri čemu dolazi do emisije zagađujućih materija. Deponije-smetlišta sa najvećim rizikom po životnu sredinu i zdravlje ljudi su one koje se nalaze na udaljenostima manjim od 100 m od naselja (12 deponija) ili na udaljenostima manjim od 50 m od obale reke, potoka, jezera ili akumulacije (25 deponija, od kojih se 14 deponija nalazi na samoj obali vodotoka).

Na divlje deponije, van kontrole javnih komunalnih preduzeća, odlaže se oko 40% generisanog komunalnog otpada u Republici Srbiji, a ima ih 4.481 prema poslednjem izveštaju inspekcije iz 2009. godine. U većini slučajeva divlje deponije se nalaze u seoskim sredinama i posledica su, u prvom redu, nedostatka sredstava za proširenje sistema sakupljanja otpada, ali i loše organizacije upravljanja otpadom na lokalnom nivou. Pored ovih, divlje deponije se često formiraju duž saobraćajnica u putnom pojasu, od kojih je veći procenat na kosinama nasipa puteva, odakle se otpad jednostavno baca kipovanjem iz kamiona. Takve deponije su najčešćenedostupne za uklanjanje. Za deponovanje se koriste i prirodne depresije, jame i vrtače gde je čišćenje praktično nemoguće.

Prema Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom iz 2003. godine, predviđeno je zatvaranje i rekultivacija postojećih smetlišta i izgradnja regionalnih sanitarnih deponija, sa centrima za separaciju reciklabilnog otpada i transfer stanicama. Do decembra 2009. godine formirani regioni za upravljanje otpadom su u nekim slučajevima drugačije organizovani od predloga datog u Nacionalnoj strategiji iz 2003. godine. Većina lokalnih samouprava još uvek nisu postigle dogovore, niti potpisale sporazume odnosno ugovore oko formiranja regiona za upravljanje otpadom. Glavni izazovi upravljanja otpadom u Republici Srbiji još uvek se odnose na obezbeđivanje dobre pokrivenosti i kapaciteta za pružanje osnovnih usluga, kao što su sakupljanje, transport i sanitarno odlaganje otpada.


22

5. KLJUČNI PRINCIPI UPRAVLJANJA OTPADOM /12/

Brojni su ključni principi koji se moraju uzeti u obzir prilikom uspostavljanja i implementacije nacionalne strategije upravljanja otpadom, i to: princip održivog razvoja, princip blizine i regionalni pristup upravljanju otpadom, princip predostrožnosti, princip zagađivač plaća, princip hijerarhije u upravljanju otpadom, princip primene najpraktičnijih opcija za životnu sredinu i princip odgovornosti proizvođača.

Princip održivog razvoja - Održivi razvoj je usklađeni sistem tehničko-tehnoloških, ekonomskih i društvenih aktivnosti u ukupnom razvoju u kome se na principima ekonomičnosti, razumnosti i racionalnosti koriste prirodne i stvorene vrednosti, sa ciljem da se sačuva i unapredi kvalitet životne sredine za sadašnje i buduće generacije. Koraci ka dostizanju održivog razvoja uključuju: jačanje postojećih mera, razvoj novih mera, povećanu integraciju interesa za životnu sredinu u ostale sektorske politike, prihvatanje veće pojedinačne odgovornosti za životnu sredinu i aktivnije učešće javnosti u procesima donošenja odluka.

Princip blizine i regionalni pristup upravljanju otpadom - Princip blizine znači daotpad treba tretirati ili odložiti što je moguće bliže tački njegovog nastajanja. Prilikom izbora lokacija postrojenja za tretman i lokacije za odlaganje otpada treba poštovati princip blizine, da bi se izbegao neželjeni uticaj transporta otpada na životnu sredinu, vodeći računa o ravnoteži između principa blizine i ekonomičnosti. Regionalno upravljanje otpadom podrazumeva da određene regije treba da razviju svoje strateške planove za upravljanje otpadom, na bazi politike i principa upravljanja otpadom na nacionalnom nivou uvažavajući druge regionalne strategije i planove. Pritom se ne misli na region kao administrativnu celinu, već interesno povezanu grupu opština koje u zajedničkom pristupu rešavanju problema upravljanja otpadom pronalaze interes dugoročne saradnje.

Princip predostrožnosti - Princip predostrožnosti znači da “ukoliko postoji mogućnost ozbiljne ili nepovratne štete, odsustvo pune naučne pouzdanosti ne može biti razlog za nepreduzimanje mera sprečavanja degradacije životne sredine u slučaju mogućih ili postojećih značajnih uticaja na životnu sredinu”.

Princip zagađivač plaća - Princip zagađivač plaća znači da zagađivač mora da snosi ukupne troškove nastale ugrožavanjem životne sredine.

Princip hijerarhije u upravljanju otpadom - Hijerarhija predstavlja redosled prioriteta u upravljanju otpadom:

1. Prevencija stvaranja otpada i redukcija - minimizacija korišćenja resursa i smanjenje količina i/ili opasnih karakteristika nastalog otpada

2. Ponovna upotreba - ponovno korišćenje proizvoda za istu ili drugu namenu 3. Reciklaža - ponovni tretman otpada radi korišćenja kao sirovine u proizvodnji istog

ili različitog proizvoda 4. Iskorišćenje - iskorišćenje vrednosti otpada primenom različitih tehnologija

tretmana 5. Odlaganje otpada - ukoliko ne postoji drugo odgovarajuće rešenje, odlaganje otpada

deponovanjem. Ostali principi: princip najpraktičnijih opcija rešenja za životnu sredinu, odgovornost

proizvođača, postizanje i održavanje efektivne ravnoteže između ekonomskog razvoja i zaštite životne sredine, stvaranje otvorenog i fleksibilnog tržišta za usluge upravljanja otpadom i uvek kad je moguće, treba koristiti ekonomske instrumente, pre nego pravne, u cilju iniciranja i podsticanja promena koje su u skladu sa strateškim ciljevima.


23

6. OPCIJE UPRAVLJANJA OTPADOM /12/

Integralno upravljanje otpadom podrazumeva sagledavanje otpada od njegovog nastajanja, minimizacije, preko sakupljanja, transporta, tretmana do odlaganja. Ukoliko se želi održivi sistem upravljanja otpadom, neophodno je sagledati sve opcije tretmana otpada. Odluka o izboru najpogodnije opcije za tretman se donosi kroz analizu životnog ciklusa otpada sadrži i karakteristike sredine i lokacije na kojoj otpad nastaje.

Važni uslovi koji utiču na odluku o iskorišćavanju ili odlaganju otpada su: povećani zahtevi za ekološki bezbednim uklanjanjem otpada što ima za posledicu veće troškove odlaganja, primena principa naplate stvarnih troškova odlaganja otpada zagađivaču - proizvođaču otpada, razvoj novih proizvodnih tehnologija i postupaka korišćenja otpada i ispitivanje tržišta za plasman reciklabilnih proizvoda.

Koncept hijerarhije upravljanja otpadom ukazuje da je smanjenje nastajanja otpada najefektivnije rešenje za životnu sredinu. Međutim, tamo gde dalje smanjenje nije praktično primenljivo, proizvodi i materijali mogu biti iskorišćeni ponovo, bilo za istu ili drugu namenu. Ukoliko ta mogućnost ne postoji, otpad se dalje može iskoristiti kroz reciklažu ili kompostiranje, ili za dobijanje energije. Samo ako ni jedna od prethodnih opcija ne daje odgovarajuće rešenje otpad treba odložiti na deponiju.

Smanjenje otpada na izvoru - Za razliku od drugih opcija u hijerarhiji upravljanja otpadom, redukcija otpada nije opcija koja se može odabrati u nedostatku drugih. O redukciji se mora razmišljati svaki put kada se donosi odluka o korišćenju resursa. Redukcija mora biti osmišljena kroz celokupni životni ciklus proizvoda, tj. već u fazi projektovanja, preko izrade, pakovanja, do transporta i plasmana proizvoda. Potrošači takođe treba da aktivno učestvuju u redukciji otpada kupovinom proizvoda sa manje ambalaže. Vlada treba da bude nosilac politike redukcije otpada.

Ponovna upotreba - Neki proizvodi su specifično dizajnirani da budu korišćeni više puta. Uvođenjem propisa o ambalaži u EU, postoji podsticaj proizvođačima da razmotre primenu ambalaže za višestruku upotrebu. U drugim slučajevima, proizvodi se mogu preraditi za iste ili slične namene. Postoje dobri razlozi za ponovnu upotrebu proizvoda, s obzirom da se time postiže: smanjenje troškova za proizvođače i potrošače, uštede u energiji i sirovinama i smanjenje troškova odlaganja.

Reciklaža - Praktično je nemoguće dati decidan odgovor na pitanje da li je reciklaža značajnija u domenu industrijuskog ili komunalnog otpada, budući da se, i u jednom i u drugom slučaju ostvaruju izuzetno značajni tehnički, ekološki i ekonomski efekti. Svakako najznačajniji od njih su: drastično smanjenje količina industrijskog i komunalnog otpada koji se moraju odložiti na sanitarne deponije, čime se vek korišćenja deponija produžava i značajno usporava proces iscrpljivanja prirodnih resursa i emisije iz deponija. Razlozi za potrebu povećanog iskorišćavanja otpada su višestruki: saznanje o ograničenim prirodnim resursima i potrebi racionalnog korišćenja onoga čime se raspolaže, propisi o zaštiti životne sredine definišu strožije uslove za odlaganje otpada, pa je neophodno da se reciklažom smanji obim otpada koji se odlaže na deponiju, teškoće pri obezbeđenju lokacija za nove deponije ukazuju na reciklažu kao jednu od mogućnosti smanjivanja potreba za novim deponijama. Tipične komponente sistema reciklaže otpada u cilju iskorišćenja materijala i izdvajanja korisnog otpada su: izdvajanje različitih komponenti na izvoru nastajanja otpada (iz domaćinstva, radnji, institucija, sakupljanje na ulici ili u centrima gde se sakuplja reciklabilan otpad - primarna reciklaža), izdvajanje reciklabilnih materijala iz ukupne mase otpada u postrojenjima za separaciju reciklabilnog otpada, priprema izdvojenih reciklabilnih materijala na linijama za baliranje (papir, plastika), presovanje (metal), mlevenje (staklo).

Kompostiranje - Kompostiranje se definiše kao brzo, ali delimično, razlaganje vlažne, čvrste organske materije, otpada od hrane, baštenskog otpada, papira, kartona, pomoću aerobnih mikroorganizama i pod kontrolisanim uslovima. Kao proizvod dobija se koristan materijal, sličan


24

humusu, koji nema neprijatan miris i koji se može koristiti kao sredstvo za kondicioniranje zemljišta ili kao đubrivo. Prednosti su sledeće: krajnji proizvod ima izvesnu tržišnu vrednost, koja treba da rezultira u vraćanju izvesnog dela uloženih sredstava, prostor koji je potreban za lokaciju postrojenja je relativno mali i cene transporta nisu tako velike. Sa druge strane, ovakva postrojenja mogu zahtevati i velika kapitalna ulaganja. Tržište za dobijeni proizvod nije uvek osigurano, a i skladištenje krajnjeg proizvoda može biti problem za sebe. Kvalitet kompostiranog proizvoda je važan ukoliko za njega postoji tržište. Iskustva pokazuju da iako se organski materijal sa deponije može uspešno transformisati u kompost, kontaminacija (posebno od čestica stakla, metala i plastike) utiče da potencijalni potrošači postaju nevoljni da ga koriste. Zato se organski otpad za kompostiranje mora razdvajati na izvoru i pre odlaganja na deponiju. U principu, kompostiranje se sprovodi u dva nivoa: sakupljanje i izdvajanje organskih komponenti (kuhinjski otpad i baštenski otpad) za kompostiranje na kompostnim poljima ili u posebnim postrojenjima (najčešće regionalnog tipa) i promocija samostalnog kompostiranja „u svom dvorištu” kroz edukaciju i uspostavljanje malih bunkera za kompostiranje. S obzirom na Direktivu o deponijama EU i zabranu odlaganja biodegradabilnog otpada na deponije, kompostiranje je dobilo na značaju kao alternativna opcija tretmana biodegradabilnog otpada.

Anaerobna digestija - Razlaganje organskog, biorazgradivog dela čvrstog otpada u gasove sa visokim udelom metana može se ostvariti putem anaerobnog razlaganja ili anaerobne fermentacije u reaktoru. Posle fermentacije organskog otpada izdvojenog na izvoru, ostatak fermentacije se normalno tretira aerobno do komposta. Na taj način je konačni rezultat fermentacije otpada u većini slučajeva sličan aerobnom kompostiranju. Procesom razlaganja nastaju biogas, kompost i voda. Otpadna voda, nastala procesom tretmana, se prečišćava i jedan deo može se vratiti u proces.

Spaljivanje otpada - Tehnologija spaljivanja otpada predstavlja oksidaciju zapaljivih materija sadržanih u otpadu. Spaljivanje se primenjuje u cilju smanjivanja zapremine otpada, a energija koja se dobija iz procesa spaljivanja se može iskoristiti za dobijanje toplotne i/ili električne energije. Međutim, ekonomska opravdanost iskorišćenja energije nije uvek prihvatljiva na prvi pogled, i treba znati da su investicioni i operativni troškovi postrojenja za spaljivanje u skladu sa propisima EU visoki, generalno mnogo viši od troškova odlaganja otpada na sanitarne deponije komunalnog otpada - i do 10 puta veći. To znači da je spaljivanje značajan i koristan način redukcije otpada, i dugoročno se mogu izbeći problemi koji prate odlaganje otpada na deponije. Proizvođači opasnog otpada mogu imati sopstvena postrojenja za spaljivanje ili otpad mogu slati kompaniji koja vrši spaljivanje u ime proizvođača otpada, uz nadoknadu. Infektivni medicinski otpad se, prema propisima EU, prvenstveno mora spaljivati u postrojenjima projektovanim za tu namenu. Istovremeno se ne isključuje mogućnost primene metode autoklaviranja na licu mesta posle čega sledi odlaganje na komunalnu deponiju. U cilju održivog sistema upravljanja otpadom, spaljivanje otpada sa iskorišćenjem energije treba da bude potpuni i integralni deo lokalnih i regionalnih rešenja koja treba razviti u sledećem periodu. Spaljivanje otpada sa iskorišćenjem energije mora biti razmatrana u kontekstu integralnog pristupa upravljanju otpadom koji znači redukciju, ponovnu upotrebu i reciklažu. Kada je spaljivanje sa iskorišćenjem energije najpraktičnija opcija za životnu sredinu, neophodno je razmotriti mogućnost kombinovanog dobijanja toplotne i električne energije u cilju povećanja efikasnosti procesa.

Piroliza - Piroliza je proces tokom kojeg dolazi do razlaganja organskog otpada pri povišenoj temperaturi i u odsustvu vazduha. Tokom procesa dolazi do termičkog razlaganja organskih materija u otpadu, pri čemu nastaju pirolitički gas, ulje i čvrsta faza bogata ugljenikom. Prema rasponu temperatura pri kojima se odvijaju, mogu se razlikovati tri varijante pirolize: niskotemperaturna do 500°C, srednjetemperaturna od 500°C do 800°C i visokotemperaturna viša od 800°C. Povećanjem temperature reakcije povećava se i udeo pirolitičkog plina u produktima reakcije, a smanjuje se udeo čvrste i tečne faze. Pirolitički plin se obično spaljuje. Dimni gasovi se koriste za grejanje ili dobijanje električne energije.


25

Gasifikacija - Gasifikacija je visokotemperaturni proces tretmana otpada u prisustvu vazduha ili vodene pare u cilju dobijanja gorivih gasova. Tehnologija je zasnovana na poznatom procesu proizvodnje gasa iz uglja. Proizvod reakcije je mešavina gasova. Gas dobijen na ovaj način se može spaljivati ili iskoristiti u postrojenjima za kogeneraciju. Zbog visoke temperature procesa dolazi do vitrifikacije šljake nastale u procesu. Gasifikacija još nije raširen postupak tretmana otpada, iz razloga što gorivo mora biti relativno homogenog sastava, što znači da je za komunalni otpad potreban predtretman.

Plazma proces - Razvijeni su alternativni sistemi tretmana, kao što je plazma proces (energija oslobođenja električnim pražnjenjem u inertnoj atmosferi). Ovim procesom postižu se temperature 5.000°C do 15.000°C. Usled visoke temperature dolazi do razlaganja organskih materija iz otpada i topljenja neorganskih materija. U gasovitoj fazi dolazi do intenzivnog razlaganja organskih molekula, što gotovo u potpunosti eliminiše štetne emisije. To je ujedno i glavna prednost plazma postupka. Neorganske materije se nakon topljenja vitrifikuju, tako da se mogu upotrebiti kao dodatak građevinskom materijalu ili se mogu bezbedno odložiti. Ovakav sistem je izuzetno skup i još uvek je vrlo malo u primeni.

Otpad kao gorivo - Neki industrijski procesi i postrojenja za proizvodnju energije rade pod uslovima koji dozvoljavaju korišćenje otpada visoke toplotne moći umesto konvencionlanog goriva. Najčešći primer je proizvodnja cementa, gde visoke temperature i dugo vreme zadržavanja obezbeđuju potpuno sagorevanje otpada. Tipični otpad koji se spaljuje u ovim procesima uključuje komunalni otpad, gume, utrošene rastvarače, otpad iz rafinerija, mesno koštano brašno i dr. Termoelektrane i gradske toplane koje služe za snabdevanje gradova toplotnom energijom takođe mogu predstavljati značajnu infrastrukturu za sagorevanje otpada. Direktiva EU o spaljivanju otpada takođe propisuje dozvoljene granične vrednosti emisije za postrojenja koja koriste alternativna goriva.

Fizičko-hemijski tretmani otpada - Fizičko-hemijski tretman otpada obuhvata: neutralizaciju, mineralizaciju, solidifikaciju, oksidaciju, redukciju, adsorpciju, destilaciju, jonske izmene, reversne osmoze i druge fizičko-hemijske i hemijske procese kojima se smanjuju opasne karakteristike otpada. Solidifikacija je termin koji se koristi za širok opseg tretmana koji menjaju fizičko-hemijske osobine otpada sa ciljem da se učine pogodnim za odlaganje na deponiju. Solidifikacija se primenjuje za tretman tečnog otpada i muljeva koji sadrže teške metale i opasan otpad. Cilj solidifikacije je da se otpad konvertuje u oblik u kome se njegovi konstituenti imobilišu tako da ne mogu biti izluženi u okolinu.

Odlaganje otpada na deponije - Postoje tri tipa deponija za odlaganje otpada: deponije za odlaganje neopasnog otpada, deponije za odlaganje inertnog otpada i deponije za odlaganje opasnog otpada. Na deponijama se odlažu određeni tipovi otpada za koje je deponija projektovana. Za odlaganje neopasnog otpada koriste se tzv. sanitarne deponije koje predstavljaju sanitarno-tehnički uređen prostor na kome se odlaže otpad koji kao materijal nastaje na javnim površinama, u domaćinstvima, u procesu proizvodnje, odnosno rada, u prometu ili upotrebi, a koji nema svojstva opasnih materija i ne može se prerađivati odnosno racionalno koristiti kao industrijska sirovina ili energetsko gorivo. Deponije namenjene za odlaganje opasnog otpada se projektuju sa posebnim tehničkim zahtevima. Opasan otpad koji se odlaže na ovakvim deponijama mora biti prethodno tretiran u skladu sa propisima. Deponije su neophodne u svakoj izabranoj opciji tretmana, jer uvek postoji jedan deo otpada koji se mora odložiti.


26

7. TEHNIČKI ASPEKTI UPRAVLJANJA OTPADOM /12/

Predviđeno je osnivanje regionalnih centara za upravljanje otpadom. Udruživanjem opština radi zajedničkog upravljanja otpadom uspostaviće se sistem regionalnih centara koji obuhvataju regionalnu deponiju za komunalni otpad, postrojenje za selekciju reciklabilnog otpada, transfer stanice, kao i postrojenja za kompostiranje, što čini potrebnu infrastrukturu za upravljanje komunalnim otpadom. U gradovima je potrebno odrediti lokacije centara za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada, gde bi građani sami donosili svoj otpad.

Regionalnim planovima upravljanja otpadom će tačno biti definisano upravljanje otpadom u skladu sa direktivama EU i smernicama iz Nacionalne strategije upravljanja otpadom. Potencijalne lokacije regionalnih centara za upravljanje otpadom, kriterijumi i smernice za njihovu izgradnju moraju biti planirane prostornim planovima, dok će se konačne lokacije odabrati nakon obavljenih istražnih radova i sprovođenja postupka procene uticaja na životnu sredinu.

Posebno je važno doneti nove kriterijume za vrednovanje i izbor lokacija za deponije u skladu sa EU Direktivom 99/31/ES o deponijama, s obzirom da je postojeći pravilnik zastareo. Projekti deponija moraju biti usklađeni sa EU direktivom o deponijama. Osnovni ciljevi u izradi regionalnog koncepta upravljanja otpadom su racionalno korišćenje prostora kao resursa i smanjenje troškova upravljanja otpadom. Ovim predlogom se ne isključuju druge varijante udruživanja, što će se tačno utvrditi nakon potpisivanja međuopštinskih sporazuma i donošenja regionalnih planova upravljanja otpadom.

Regionalne deponije su deponije za neopasan otpad. U okviru centra može biti izgrađena i deponija za inertni otpad u skladu sa propisima. Na deponiju neopasnog otpada može se odložiti samo: komunalni otpad posle separacije, neopasni otpad bilo kog porekla koji ispunjava kriterijume za prihvat otpada na deponiju za neopasan otpad, stabilizovan i nereaktivan, prethodno tretirani opasan otpad, ako granične vrednosti zagađujućih materija ne prelaze granične vrednosti za neopasan otpad. Deponija se oprema sistemom za sakupljanje deponijskih gasova. Ukoliko iskorišćenje gasa nije ekonomično, treba ga spaljivati na licu mesta. Regionalna deponija, pored ostalih elemenata, mora da ima i postrojenje za tretman procednih voda.

Postrojenje za separaciju reciklabilnog otpada se postavlja na prostoru pored deponije. Postavlja se tehnološka linija za automatsko i/ili manuelno razvrstavanje otpada. Izdvojeni reciklabilni materijali se melju, baliraju ili presuju i dalje transportuju u postrojenja koja su specijalizovana za reciklažu takvih reciklabilnih materijala.Postrojenje za kompostiranje ili anaerobnu digestiju može obuhvatati kompletan mehaničko-biološki tretman otpada, ili samo aerobni tretman otpada u postrojenju ili kompostnom polju smeštenom pored deponije.

Transfer stanice su mesta za privremeno skladištenje, pripremu i pretovar otpada namenjenog transportu u regionalni centar za upravljanje otpadom. S obzirom na koncept upravljanja otpadom u Republici Srbiji, tok otpada uključuje i njegov prolazak kroz transfer stanicu. Transfer stanica je mesto na kojem se komunalni otpad istovaruje iz vozila za sakupljanje otpada, pregleda uz eventualno izdvajanje kabastog otpada, kratko zadržava, utovaruje u većavozila i transportuje na dalji tretman u regionalni centar. Poželjno je pretovar vršiti direktno iz vozila za sakupljanje u vozila za transport, čime se obezbeđuje potpuna zaštita životne sredine. Transport otpada vozilom većeg kapaciteta znatno smanjuje troškove transporta na većuudaljenost. Transfer stanice će biti određene u regionalnim planovima upravljanja otpadom. Kao transfer stanice mogu se koristiti i lokacije postojećih deponija komunalnog otpada koje je neophodno sanirati prema odobrenim projektima sanacije.

Centri za odvojeno sakupljanje reciklabilnog otpada su mesta namenjena razvrstavanju i privremenom skladištenju posebnih vrsta otpada. Ovi centri imaju značajnu ulogu u ukupnom sistemu upravljanja otpadom jer služe kao veza između jedinice lokalne samouprave i građana, ovlašćenih sakupljača i lica koja vrše tretman. Lokacije za postavljanje centara kojima se obezbeđuje sprovođenje mera za odvojeno sakupljanje otpada treba da obezbede jedinice lokalne


27

samouprave. Primarna selekcija otpada će se postepeno uvoditi. Potrebna je stalna kampanja i edukacija građana o potrebi i značaju primarne selekcije.

U skladu sa Zakonom o upravljanju otpadom definisane su obaveze lokalnih samouprava i to: jedinica lokalne samouprave je dužna da organizuje i sprovodi upravljanje komunalnim (odnosno inertnim i neopasnim otpadom) na svojoj teritoriji, jedinica lokalne samouprave u obavezi je da donese lokalni plan upravljanja otpadom i obezbedi uslove za njegovo sprovođenje, dve ili više jedinica lokalne samouprave mogu zajednički upravljati otpadom, ukoliko im je to zajednički interes, pod uslovima utvrđenim zakonom i sklapanjem sporazuma između skupština jedinica lokalne samouprave, kojim se uređuju međusobna prava i obaveze u obezbeđivanju uslova za obavljanje delatnosti i rad postrojenja za upravljanje otpadom na područjima tih jedinica lokalne samouprave.

Sporazum takođe definišu prava i obaveze komunalnog preduzeća, odnosno drugog pravnog ili fizičkog lica u obavljanju gore navedene delatnosti, način donošenja odluka u slučaju nesaglasnosti jedinica lokalne samouprave o pojedinim pitanjima vezanim za delatnosti upravljanja otpadom, kao i druga pitanja od značaja za organizaciju i sprovođenje upravljanja otpadom, jedinica lokalne samouprave dužna je da, u sporazumu sa jednom ili više jedinica lokalnih samouprava, odredi lokaciju za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada na svojoj teritoriji, udružene jedinice lokalne samouprave su u obavezi da izrade regionalni plan upravljanja otpadom.

Regionalni plan upravljanja otpadom definiše zajedničke ciljeve u upravljanju otpadom i donosi ga skupština dve ili više jedinica lokalne samouprave na čijim teritorijama ukupno živi najmanje 200.000 stanovnika, uz saglasnost ministarstva. Regionalni plan upravljanja otpadom može se doneti i za teritorije opština na kojima živi manje od 200.000 stanovnika po prethodno izrađenoj studiji opravdanosti za donošenje regionalnog plana na koju saglasnost daje ministarstvo. Postupak izrade i donošenja regionalnog plana uređuje se sporazumom skupština jedinica lokalne samouprave. Istovremeno, u narednom periodu, potrebno je raditi na sanaciji postojećih deponija - smetlišta koje predstavljaju rizik po životnu sredinu. Sanacija odlagališta otpada treba da se sprovodi u skladu sa usvojenim zakonima koji su usaglašeni sa zahtevima direktiva EU.

Tabela 3. Projektovane količine otpada na godišnjem nivou u tonama /12/

Vrsta otpada 2010. 2014. 2019. Komunalni otpad

Otpad iz domaćinstva Komercijalni i otpad iz institucija

Ambalaža Biorazgradivi komunalni otpad

Opasan komunalni otpad

2.451.000 2.084.000

367.000 607.000

1.538.000 25.000

2.785.000 2.367.000

418.000 693.000

1.747.000 28.000

3.268.000 2.778.000

490.000 817.000

2.049.000 33.000


28

8. SOCIJALNI ASPEKTI UPRAVLJANJA OTPADOM /12/

Socijalni aspekt upravljanja otpadom se odnosi na: načine korišćenja materijala, generisanje i odlaganje otpada i ostale potrebe i zahteve upravljanja otpadom, učešće korisnika u upravljanju otpadom kroz različite aktivnosti i socijalne uslove radnika na upravljanju otpadom.

Nastajanje otpada kod stanovništva je primarno funkcija njihove potrošnje a time i njihovih socio-ekonomskih karakteristika. U isto vreme, nastajanje otpada je u velikoj meri u vezi sa odnosom ljudi prema otpadu: njihovom načinu korišćenja materijala i rukovanju otpadom, njihovom interesu za smanjenje i minimizaciju otpada, stepenu do kojeg oni razvrstavaju otpad i stepenu neovlašćenog odlaganja. Njihov stav utiče ne samo na karakteristike nastajanja otpada, već takođe i na efektivne zahteve na usluge sakupljanja otpada, odnosno njihov interes i volju za plaćanjem usluga sakupljanja.

Na njihov odnos se može pozitivno uticati kroz kampanje razvijanja javne svesti, i edukativne mere o negativnim uticajima neodgovarajućeg sakupljanja otpada na zdravlje stanovništva i životnu sredinu i vrednost efektivnog odlaganja. Takva kampanja treba, takođe, da informiše stanovništvo o njihovim odgovornostima kao proizvođačima otpada i njihovim pravima u odnosu na usluge upravljanja otpadom.

Principi socijalnog aspekta su: orijentacija upravljanja otpadom prema stvarnim potrebama i zahtevima stanovništva za uslugama, podsticanje rukovanja i odlaganja otpada koji doprinose efektivnosti i efikasnosti komunalnih usluga, razvijanje javne svesti stanovništva o problemima i prioritetima vezanim za upravljanje otpadom i promovisanje efektivnih ekonomskih zahteva (plaćanje) za usluge sakupljanja i odlaganja otpada, podrška doprinosu korisnika za samoorganizovanjem lokalnog sakupljanja otpada i implementaciji rada u sklopu sistema upravljanja otpadom, zaštite zdravlja radnika na upravljanju otpadom i poboljšanju njihove socio-ekonomske sigurnosti.

Implementacijom Strategije upravljanja otpadom i sprovođenjem novog zakonskog okvira o upravljanju otpadom, očekuje se otvaranje novih radnih mesta i zapošljavanje većeg broja radnika, što će doprineti smanjenju siromaštva, razvoju „zelene ekonomije” i integrisanju u društvo romske populacije koja se bavi sakupljanjem sekundarnih sirovina.

Razvoj ljudskih resursa za odgovarajuće i održivo upravljanje otpadom se može podeliti u tri glavne oblasti: profesionalna obuka kadrova (uključujući i obuku proizvođača otpada), obrazovanje i razvijanje javne svesti. Cilj obuke kadrova i razvijanja javne svesti je stvaranje preporuka za akcije koje će: povećati nivo svesti najšireg stanovništva o problemima životne sredine, a posebno kod dece i mladih ljudi, čime se stvara podloga za buduće akcije i održivo upravljanje otpadom, osigurati adekvatnu tehničku i profesionalnu kompetentnost na svim nivoima u institucijama i organizacijama, zaposlenih u državnim organima na svim nivoima u skladu sa nadležnostima, uključujući i kompanije iz privatnog sektora, sa odgovornošću za upravljanje otpadom i sprovođenje zakona na svim nivoima.

Obuka kadrova - Ključno poboljšanje upravljanja otpadom je potreba za razvijanjem sposobnosti profesionalaca koji rade u industriji i uvođenja tehnika i tehnologija u obrazovanje budućih profesionalaca u oblasti otpada. Javna svest o otpadu i životnoj sredini se mora razvijati, kroz medije, kroz obrazovanje u školama i kroz razne kampanje. Profesionalna obuka bićeprimarni cilj u kratkoročnom periodu radi osiguranja da i osoblje koje radi u oblasti upravljanja otpadom bude tehnički kompetentno za svoj položaj. Ovo će uključiti zahteve za obuku kadrova koji se nalaze u svim kompanijama koje se bave otpadom i kadrova koji su odgovorni za upravljanje otpadom u ministarstvima ili lokalnoj samoupravi. Stručna lica iz oblasti upravljanja otpadom moraju pomoći uspostavljanju obrazovanja, razvoju politike i nastavnog programa.

Neophodna je profesionalna obuka u sledećim oblastima upravljanja otpadom: pravni i zakonodavni okvir, finansijski sistem i računovodstvo, ekonomsko planiranje i budžeti, priprema tendera, licenciranje i monitoring, zdravlje ljudi i sigurnost, praksa i postupci separacije otpada,


29

praksa i postupci individualnog kompostiranja, praksa i postupci upravljanja medicinskim otpadom, praksa i postupci upravljanja opasnim otpadom (opasnim otpadom iz domaćinstava, ambalažom od hemikalija itd.). Posebna pažnja mora biti posvećena školama. Efikasno obrazovanje i motivacija u osnovnoj školi će imati dugoročne efekte na ponašanja pojedinaca. U kasnijem dobu, ovi pojedinci postaju učesnici u realizaciji raznih inicijativa u upravljanju otpadom, kroz svakodnevni kontakt sa otpadom.

Razvijanje javne svesti - Ustanovljavanje politike o razvijanju javne svesti radi uključenja problema životne sredine i otpada je obaveza ministarstva nadležnog za zaštitu životne sredine i lokalne samouprave na svim nivoima, sa podrškom postojećih stručnjaka. Ova politika zahteva da sve kompanije koje se bave otpadom u svoje ugovore uključe i kampanju za razvijanje javne svesti o kvalitetnom upravljanju otpadom. Suštinski je neophodno pokazati javnosti uticaj pogrešnog odlaganja otpada na životnu sredinu i konačno na njihovo zdravlje i dugoročno, troškove opštine za remedijaciju (koji se nadoknađuju iz poreza i naplata od građana). Takođe je važno da predložena poboljšanja budu razmatrana uz učešće javnosti, kao i da će poboljšanja u praksi upravljanja otpadom doneti povraćaj sredstava iz poreza kroz princip zagađivač plaća.

Građani moraju da imaju pristup informacijama, što je i ozvaničeno usvajanjem Zakona o potvrđivanju konvencije o dostupnosti informacija, učešću javnosti u donošenju odluka i pravu na pravnu zaštitu u pitanjima životne sredine (Arhuska konvencija). Sprovođenje zakonodavstva koje se odnosi na javnost, kao što je zabrana izbacivanja otpada na ilegalna smetlišta je drugi mehanizam za razvijanje javne svesti koji mora biti razvijen. Ovo omogućava mehanizam za javno oglašavanje loše prakse i ljudi koji su učinili veće prekršaje. U većini slučajeva, na početku kampanje, javna svest se više razvija striktnom primenom zakona, nego omogućavanjem opštih informacija. Tu je veoma značajna uloga inspektora uz kampanju sa čvrstom porukom koja se odnosi na kazne za prekršioce zakona. Neophodna je jaka povezanost između nadležnih za sprovođenje zakona i lica za sprovođenje kampanje. Sa druge strane, važno je i razvijati poverenje između organa državne uprave i građana.

Kampanje razvijanja javne svesti podstiču individualne potrošače da pomognu dostizanje održivog upravljanja otpadom kroz smanjenje nastajanja otpada, kupovinu proizvoda napravljenih od reciklabilnih materijala, razdvajanje otpada za reciklažu i učešće u lokalnim radionicama o upravljanju otpadom. Inicijative imaju za cilj da podstaknu stanovništvo za prihvatanje odgovornijeg odnosa prema otpadu i da postupaju sa otpadom na održiv način, kao što je redukcija na izvoru, ponovna upotreba otpada, reciklaža ili odlaganje otpada na pouzdan način ukoliko nema druge mogućnosti.

Lokalna kampanja treba da: koristi sve oblike medija, stekne poverenje stanovništva, bude provokativna, ističe individualne akcije, koristi jednostavne ciljane poruke, koristi sveobuhvatne, ali jednostavne poruke. Posebna pažnja se mora obratiti na razvijanje svesti o potrebi održivog upravljanja opasnim otpadom i s tim u vezi potrebi za izgradnjom infrastrukture u vidu postrojenja za skladištenje, tretman i odlaganje.


30

9. ODGOVORNOSTI INSTITUCIJA I PRAVNI OKVIRI ZA UPRAVLJANJE OTPADOM U REPUBLICI SRBIJI /12/

Vlada i Nacionalna skupština obezbeđuju zakonski okvir za održivo upravljanje otpadom, ekonomske instrumente za sprovođenje upravljanja otpadom i utiču na razvijanje javne svesti u društvu, iniciraju razgovore zainteresovanih strana u ciju uspostavljanja partnerstva u upravljanu otpadom.

Nadležni organi i organizacije za upravljanje otpadom su: � Ministarstvo; � Nadležni organ autonomne pokrajine; � Nadležni organ jedinice lokalne samouprave; � Agencija za zaštitu životne sredine; � Ovlašćena laboratorija za ispitivanje otpada.

Ministarstvo: � Razvija i predlaže Strategiju upravljanja otpadom Vladi Republike Srbije; � Priprema propise i tehničke standarde; � Izdaje dozvole propisane zakonom i vodi odgovarajuće registre; � Koordinira poslove upravljanja otpadom od značaja za Republiku i prati stanje; � Usvaja planove upravljanja otpadom za više opština; � Vrši funkcije u skladu sa međunarodnim ugovorima i sporazumima; � Izdaje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada; � Uspostavlja informacioni sistem o otpadu na teritoriji Republike.

Nadležni organ autonomne pokrajine: � Usvaja planove upravljanja otpadom za više opština na svojoj teritoriji; � Učestvuje u razvijanju i predlaganju Strategije upravljanja otpadom Vladi Republike

Srbije; � Koordinira poslove upravljanja otpadom od značaja za autonomnu pokrajinu i prati

stanje; � Daje mišljenje u postupku izdavanja dozvola u skladu sa propisima; � Uspostavlja informacioni sistem o otpadu na teritoriji autonomne pokrajine;

Jedinica lokalne samouprave, preko svojih nadležnih organa: � Razvija i donosi lokalni plan upravljanja otpadom; � Uređuje, obezbeđuje, organizuje i sprovodi upravljanje komunalnim otpadom na

svojoj teritoriji; � Uređuje postupak naplate usluga u oblasti upravljanja komunalnim otpadom; � Daje mišljenja u postupku izdavanja dozvola u skladu sa propisima; � Učestvuje u donošenju odluka za izgradnju postrojenja za tretman i konačno

odlaganje opasnog otpada; � Vrši i druge poslove utvrđene posebnim zakonom; � Dve ili više opština mogu zajenički obezbediti i spovoditi upravljanje otpadom

ukoliko je to njihov zajednički interes. Agenicija za zaštitu životne sredine u oblasti upravljanja otpadom obavlja sledeće poslove: � Praćenje stanja i kontrolu korišćenja sekundarnih sirovina; � Istraživanje tržišta sekundarnih sirovina; � Vođenje podataka o raspoloživim i potrebnim količinama sekundarnih sirovina i

baze podataka o sekundarnim sirovinama; � Obezbeđuje programe, studije i analize tehničko tehnoloških mogućnosti korišćenja

sekundarnih sirovina, mogućnosti za lociranje objekata za deponovanje, skladištenje i reciklažu;


31

� Karakterizaciju i kategorizaciju otpadaka; � Davanje mišljenja o načinu kategorizacije otpadaka na sekundarne sirovine i

komunalni otpad; � Sprovodi edukaciju stanovništva o mogućnostima i načinu recikliranja otpadaka; � Ostvaruje saradnju sa domaćim i međunarodnim stručnjacima i ekspertima, kao i sa

specijalizovanim agencijama.

Novi zakonodavni okvir za upravljanje otpadom uspostavljen je donošenjem seta zakona u oblasti zaštite životne sredine (2004. godine), uključujući i nove zakone kojima se uređuje upravljanje otpadom, odnosno ambalažom i ambalažnim otpadom (2009. godine). Ovim zakonima obezbeđuju se uslovi za uspostavljanje i razvoj integralnog sistema upravljanja otpadom, odnosno ambalažom i ambalažnim otpadom. Osnovni propisi kojima se uređuje upravljanje otpadom u Republici Srbiji su:

1) Zakon o potvrđivanju Bazelske konvencije o prekograničnom kretanju

opasnih otpada i njihovom odlaganju („Službeni list SRJ – Međunarodni ugovori”, broj 2/99) obezbeđuje međunarodno usaglašene mehanizme i instrumente za kontrolu prekograničnog kretanja otpada;

2) Zakon o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, br. 135/04, 36/09,

36/09 – dr. zakon i 72/09 – dr. zakon) uređuje integralni sistem zaštite životne sredine koji čine mere, uslovi i instrumenti za održivo upravljanje i očuvanje prirodne ravnoteže, celovitosti, raznovrsnosti i kvaliteta prirodnih vrednosti i uslova za opstanak svih živih bića, sprečavanje, kontrolu, smanjivanje i sanaciju svih oblika zagađivanja životne sredine, promovisanje i upotrebu proizvoda, procesa, tehnologije i prakse koji manje ugrožavaju životnu sredinu, primenu posebnih pravila ponašanja u upravljanju otpadom od njegovog nastanka do odlaganja, odnosno sprečavanje ili smanjenje nastajanja, ponovnu upotrebu i reciklažu otpada, izdvajanje sekundarnih sirovina i korišćenje otpada kao energenta, uvoz, izvoz i tranzit otpada, osnivanje Agencije i Fonda, unapređenje obrazovanja obukom kadrova i razvijanjem svesti, pristup informacijama i učešće javnosti u donošenju odluka. Na osnovu Zakona o zaštiti životne sredine usvojen je Pravilnik o sadržini dokumentacije koja se podnosi uz zahtev za izdavanje dozvole za uvoz, izvoz i tranzit otpada („Službeni glasnik RS”, broj 60/09).

Na osnovu ovog zakona doneto je nekoliko propisa među kojima i propis kojim su utvrđeni uslovi koje moraju da ispunjavaju stručne organizacije za ispitivanje otpada u pogledu kadrova, opreme, prostorija i drugih uslova za vršenje ispitivanja Pravilnik o uslovima koje moraju da ispunjavaju stručne organizacije za ispitivanje otpada („Službeni glasnik RS”, broj 53/06). Takođe, na osnovu Ustava Republike Srbije, Zakona o Vladi, a u vezi sa Zakonom o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 135/04) doneti su sledeći propisi kojima se uređuje upravljanje posebnim tokovima otpada, i to: Uredba o upravljanju otpadnim uljima („Službeni glasnik RS”, br. 60/08 i 8/10) i Uredba o načinu i postupcima upravljanja otpadom koji sadrži azbest („Službeni glasnik RS”, broj 60/08).

3) Zakon o strateškoj proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”,

broj 135/04) uređuje odnos politike zaštite životne sredine sa ostalim, sektorskim politikama u pripremi i donošenju drugih planova i programa u oblasti prostornog i urbanističkog planiranja ili korišćenja zemljišta, poljoprivrede, šumarstva, ribarstva, lovstva, energetike, industrije, saobraćaja, upravljanja otpadom, upravljanja vodama, telekomunikacija, turizma, očuvanja prirodnih staništa i divlje flore i faune, a kojima se uspostavlja okvir za usvajanje budućih razvojnih projekata. Utvrđeni su uslovi, način i postupak vršenja strateške procene uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu u okviru njihove pripreme i usvajanja, sadržina izveštaja o strateškoj


32

proceni, njegova verifikacija, i uključivanje, odnosno učešće javnosti u postupku ocene tog izveštaja. Ovaj zakon je usaglašen sa odgovarajućom direktivom EU.

4) Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu („Službeni glasnik RS”, br. 135/04

i 36/09) uređuje postupak procene mogućih značajnih uticaja određenih javnih i privatnih projekata na životnu sredinu, sadržaj studije o proceni uticaja na životnu sredinu, obaveze podnosilaca zahteva za dobijanje dozvole ili odobrenja za izgradnju ili rekonstrukciju objekta, promenu tehnologije, proširenje kapaciteta, ili prestanak rada i uklanjanje projekata koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu ili ostalih intervencija u prirodi i prirodnom okruženju, kao i učešće javnosti u postupku izrade ili odobravanja tih projekata. Procena uticaja vrši se za projekte u oblasti industrije, rudarstva, energetike, saobraćaja, turizma, poljoprivrede, šumarstva, vodoprivrede, upravljanje otpadom i komunalnih delatnosti, kao i za projekte koji se planiraju na zaštićenom prirodnom dobru i u zaštićenoj okolini nepokretnog kulturnog dobra.

5) Zakon o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine

(„Službeni glasnik RS”, broj 135/04) uređuje uslove i postupak izdavanja integrisane dozvole za rad postrojenja i obavljanje aktivnosti koja mogu imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijalna dobra, vrste aktivnosti i postrojenja, nadzor i druga pitanja od značaja za sprečavanje i kontrolu zagađivanja životne sredine. Na osnovu ovog zakona doneta je Uredba o utvrđivanju Programa dinamike podnošenja zahteva za izdavanje integrisane dozvole („Službeni glasnik RS”, broj 108/08) koja propisuje, između ostalog, da operater postrojenja za odlaganje i reciklažu životinjskih trupla i životinjskog otpada sa kapacitetom tretmana većim od 10 t/dan, podnosi zahtev za izdavanje integrisane dozvole u periodu oktobar 2010. godine – mart 2011. godine, a operater postrojenja za upravljanje otpadom (odlaganje ili ponovno iskorišćenje opasnog otpada sa kapacitetom koji prelazi 10 t/dan, postrojenja za spaljivanje komunalnog otpada čiji kapacitet prelazi 3 t/h, postrojenja za odlaganje neopasnog otpada kapaciteta preko 50 t/dan i deponije koje primaju više od 10 t otpada/dan ili ukupnog kapaciteta koji prelazi 25.000 t, isključujući deponije inertnog otpada) podnosi zahtev za izdavanje integrisane dozvole u periodu januar 2013. godine – decembar 2013. godine.

6) Zakon o upravljanju otpadom („Službeni glasnik RS”, broj 36/09) uređuje vrste

i klasifikaciju otpada, planiranje upravljanja otpadom, subjekte, odgovornosti i obaveze u upravljanju otpadom, upravljanje posebnim tokovima otpadom, uslove i postupak izdavanja dozvola, prekogranično kretanje otpada, izveštavanje, finansiranje upravljanja otpadom, nadzor i druga pitanja od značaja za upravljanje otpadom. Upravljanje otpadom je delatnost od opšteg interesa, a podrazumeva sprovođenje propisanih mera za postupanje sa otpadom u okviru sakupljanja, transporta, skladištenja, tretmana i odlaganja otpada, uključujući nadzor nad tim aktivnostima i brigu o postrojenjima za upravljanje otpadom posle zatvaranja. Zakonom o upravljanju otpadom propisani su rokovi za usklađivanje poslovanja pravnih i fizičkih lica sa odredbama ovog zakona i to: (1) proizvođači otpada u postojećim postrojenjima za koje se u skladu sa posebnim zakonom izdaje integrisana dozvola dužni su da u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona izrade plan upravljanja otpadom u postrojenju, koji sadrži naročito mere i dinamiku prilagođavanja rada postojećeg postrojenja i aktivnosti usklađenog sa odredbama ovog zakona do 31. decembra 2015. godine, a u slučaju da je u tom postrojenju izvršeno privremeno skladištenje otpada, proizvođač otpada dužan je da obezbedi uklanjanje privremeno uskladištenog otpada najkasnije u roku od tri godine od dana stupanja na snagu ovog zakona; (2) operateri postojećih postrojenja za upravljanje otpadom, odnosno pravna i fizička lica koja obavljaju delatnosti u oblasti upravljanja otpadom, dužni su da u roku od šest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona prijave svoju delatnost organu nadležnom za izdavanje dozvola, u skladu sa ovim zakonom, a programom mera predvide dinamiku prilagođavanja rada postrojenja usklađenog sa odredbama ovog zakona za period do 31.


33

decembra 2012. godine; (3) jedinica lokalne samouprave dužna je da: u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona izradi popis neuređenih deponija na svom području koje ne ispunjavaju uslove iz ovog zakona; u roku od dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona izradi projekte sanacije i rekultivacije neuređenih deponija; u roku od godinu dana od dana stupanja na snagu ovog zakona, u sporazumu sa jednom ili više jedinica lokalne samouprave odredi lokaciju za izgradnju i rad postrojenja za skladištenje, tretman ili odlaganje otpada na svojoj teritoriji; (4) proizvođači i uvoznici električnih i elektronskih proizvoda dužni su da upravljanje otpadom od električnih i elektronskih proizvoda usklade sa ovim zakonom do 31. decembra 2012. godine; (5) odlaganje, odnosno dekontaminacija uređaja koji sadrže RSV i odlaganje RSV iz tih uređaja, izvršiće se najkasnije do 2015. godine, a druge obaveze bićeodređene posebnim propisom.

Stupanjem na snagu ovog zakona prestao je da važi Zakon o postupanju sa otpadnim materijama („Službeni glasnik RS”, br. 25/96, 26/96 i 101/05), s tim što će se, do donošenja novih podzakonskih propisa, primenjivati Pravilnik o uslovima i načinu razvrstavanja, pakovanja i čuvanja sekundarnih sirovina („Službeni glasnik RS”, broj 55/01) koji propisuje bliže uslove i način razvrstavanja, pakovanja i čuvanja otpada – sekundarnih sirovina koje se mogu koristiti ili doradom, odnosno preradom, a potiču iz tehnoloških procesa proizvodnje, reciklaže, prerade ili regeneracije otpadnih materija, usluga, potrošnje ili drugih delatnosti i uz ovaj pravilnik odštampan je Katalog otpada i liste otpada koje su usaglašene sa propisima EU.

Takođe, do donošenja novih podzakonskih propisa na osnovu Zakona o upravljanju otpadom, primenjivaće se i propisi doneti na osnovu ranije važećeg Zakona o zaštiti životne sredine („Službeni glasnik RS”, broj 66/91, 83/92, 53/93-dr.zakon, 67/93-dr.zakon, 48/94-dr.zakon, 53/95 i 135/04):

� Pravilnik o kriterijumima za određivanje lokacije i uređenje deponija otpadnih materija („Službeni glasnik RS”, broj 54/92) koji propisuje kriterijume za lociranje deponija otpadnih materija, način sanitarno-tehničkog uređenja deponija radi zaštite životne sredine, kao i uslove i način prestanka korišćenja deponije;

� Pravilnik o načinu postupanja sa otpacima koji imaju svojstva opasnih materija („Službeni glasnik RS”, broj 12/95) koji uređuje način postupanja sa pojedinim otpadima koji imaju svojstvo opasnih materija, način vođenja evidencija o vrstama i količinama opasnih materija u proizvodnji, upotrebi, prevozu, prometu, skladištenju i odlaganju i daje kategorizacija otpada u skladu sa Bazelskom konvencijom;

� Pravilnik o metodologiji za procenu opasnosti od hemijskog udesa i od zagađivanja životne sredine, merama pripreme i merama za otklanjanje posledica („Službeni glasnik RS”, broj 60/94).

Na osnovu Ustava Republike Srbije, a u vezi sa Zakonom o zaštiti životne sredine iz 1991. godine doneta je i primenjuje se Uredba o prevozu opasnih materija u drumskom i železničkom saobraćaju („Službeni glasnik RS”, broj 53/02) bliže propisuje uslove i način obavljanja prevoza opasnih materija u drumskom i železničkom saobraćaju;

7) Zakon o ambalaži i ambalažnom otpadu („Službeni glasnik RS”, broj 36/09)

uređuje uslove zaštite životne sredine koje ambalaža mora da ispunjava za stavljanje u promet, upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom, izveštavanje o ambalaži i ambalažnom otpadu, ekonomske instrumente, kao i druga pitanja od značaja za upravljanje ambalažom i ambalažnim otpadom. Primenjuje se na uvezenu ambalažu, ambalažu koja se proizvodi, tj. stavlja u promet i sav ambalažni otpad koji je nastao privrednim aktivnostima na teritoriji Srbije, bez obzira na poreklo, upotrebu i korišćeni ambalažni materijal. Zakonom o ambalaži i ambalažnom otpadu propisani su rokovi od 12 do 18 meseci za prilagođavanje (1) proizvođača, uvoznika, pakera/punioca i isporučioca u pogledu: organizacije preuzimanja ambalažnog otpada i obezbeđenja prostora za sakupljanje, razvrstavanje i privremeno skladištenje ambalažnog otpada; zaključenja ugovora sa operaterom za komunalni ambalažni otpad i ambalažni otpad koji nije


34

komunalni otpad ili pribavljanja dozvole za sopstveno upravljanje ambalažnim otpadom; obezbeđenje upravljanja ambalažnim otpadom; označavanje podataka na ambalaži koju stavljaju u promet a koji se odnose na mogućnost ostavljanja ambalažnog otpada neposredno na mestu nabavke ili naknadnog besplatnog vraćanja; (2) krajnjeg korisnika koji uvozi ili kupuje ambalažu ili ambalažne sirovine za potrebe sopstvene delatnosti, a nema snabdevača, i koji mora da obezbedi upravljanje tim ambalažnim otpadom koji nije komunalni otpad, tako što će zaključiti ugovor sa operaterom ili sam obezbediti ponovno iskorišćenje, reciklažu ili odlaganje ambalažnog otpada. Odlaganje primene ovog zakona predviđeno je za (1) proizvođača i uvoznika ambalaže koji su dužni da svoje poslovanje koje se odnosi na označavanje ambalaže usklade u roku od dvanaest meseci od dana stupanja na snagu ovog zakona; (2) ambalažu koja je proizvedena pre stupanja na snagu ovog zakona, a nije usaglašena sa osnovnim zahtevima koje ambalaža mora da ispunjava za stavljanje u promet, može da bude u prometu najduže dve godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.

Zakonodavstvo Evropske Unije u oblasti upravljanja otpadom obuhvata sledeće: � Direktiva Saveta 2008/98/EC o otpadu koja zamenjuje i dopunjuje Okvirnu direktivu

75/442/EEC, 2006/12/EC uspostavlja sistem za koordinisano upravljanje otpadom u EU sa ciljem da se ograniči proizvodnja otpada. U Okvirnoj direktivi o otpadu zemlje članice se obavezuju da naprave plan upravljanja otpadom;

� Direktiva Saveta 99/31/EC o deponijama ima za cilj da se uvođenjem strogih tehničkih zahteva redukuju negativni efekti odlaganja otpada na životnu sredinu;

� Direktiva 96/61/EEC o integralnoj prevenciji i kontroli zagađenja;

� Direktiva 2001/42/EEC o proceni uticaja određenih planova i programa na životnu sredinu;

� Direktiva Saveta 2000/76/EC o spaljivanju otpada (zamenjuje: Direktivu 84/429/EC o redukciji zagađenja vazduha iz postojećih insineratora komunalnog otpada; Direktivu 89/369/EC o redukciji zagađenja vazduha iz novih insineratora komunalnog otpada i Direktivu 94/67/EC o insineraciji opasnog otpada) i ima za cilj da postavi standarde za smanjenje zagađenja vazduha, vode i zemljišta uzrokovano insineracijom ili ko-insineracijom otpada, radi sprečavanja rizika po ljudsko zdravlje;

� Direktiva Saveta 2006/66/EC koja zamenjuje i dopunjuje Direktivu 91/157/EEC o baterijama i akumulatorima koji sadrže opasne supstance uvodi mere za odlaganje i kontrolu odlaganja istrošenih baterija i akumulatora koji sadrže opasne materije u cilju smanjenja zagađenja teškim metalima koji se koriste u proizvodnji baterija i akumulatora;

� Direktiva Saveta 75/439/EEC o odlaganju otpadnih ulja dopunjena direktivama 1987/101/EEC, 91/692/EEC, 2000/76/EC promoviše sakupljanje i odlaganje mineralnih maziva ili industrijskih otpadnih ulja koja se ne mogu više koristiti za originalnu upotrebu;

� Direktiva Saveta 91/689/EEC o opasnom otpadu dopunjena Direktivom 94/31/EC i 166/2006/EC ima za cilj uspostavljanje upravljanja, iskorišćenja i pravilnog odlaganja opasnog otpada. Direktivom se definiše da privredni subjekti koji proizvode, drže ili uklanjaju opasne otpade, dostavljaju nadležnim organima na njihov zahtev tražene podatke iz registra;

� Direktiva Saveta 96/59/EC o odlaganju PCB i PCT ima za cilj da definiše kontrolisani način postupanja i eliminacije polihlorovanih bifenila (PCB) i polihlorovanih terfenila (PCT) i dekontaminaciju opreme u kojoj su se nalazili, kao i način odlaganja opreme koja je zagađena sa PCB, a nije izvršena njena dekontaminacija;

� Direktiva Saveta 2000/53/EC o istrošenim vozilima uspostavlja mere za prevenciju nastajanja otpada od istrošenih vozila tako što stimuliše sakupljanje, ponovnu upotrebu i


35

reciklažu njihovih komponenata (baterije, gume, akumulator, ulja) u cilju zaštite životne sredine;

� Direktiva 2002/95/ES o ograničavanju korišćenja nekih opasnih supstanci u električnoj i elektronskoj opremi i Direktiva 2002/96/EC o otpadu od električne i elektronske opreme imaju za cilj ograničavanje korišćenja nekih opasnih supstanci u električnoj i elektronskoj opremi, odnosno promociju ponovne upotrebe, reciklaže i iskorišćenja električne i elektronske opreme u cilju redukcije količine otpada. Propisana je obaveza da od 1. januara 2008. godine, olovo, živa, kadmijum, šestovalentni hrom, polibromovani bifenoli i polibromovani difenili u električnoj i elektronskoj opremi moraju biti zamenjeni drugim materijama;

� Direktiva 86/278/EEC o zaštiti životne sredine i posebno zemljišta u slučaju korišćenja sekundarnih đubriva u poljoprivredi definiše upotrebu muljeva iz postrojenja za tretman otpadnih voda u poljoprivredi u cilju prevencije zagađenja zemljišta, vegetacije, ljudi i životinja;

� Uredba 1774/2002 o otpadu životinjskog porekla propisuje tehnološke postupke prerade otpada životinjskog porekla;

� Uredba 1013/2006 o prekograničnom kretanju otpada reguliše nadzor i kontrolu prekograničnog kretanja otpada. Zemlje koje primenjuju ovu Uredbu dužne su da odrede odgovarajuće ovlašćene organizacije za transport otpada. Zemlje članice moraju preduzeti potrebne korake za inspekciju, uzorkovanje i monitoring otpada pri prekograničnom kretanju;

� Direktiva 78/176/EES o otpadu iz industrije u kojoj se koristi titan-dioksid, dopunjena Direktivama 82/883/EES (dalje dopunjena uredbom 807/2003/ES), 83/29/EES i 91/692/EES (dalje dopunjena Uredbom 1882/2003/ES) odnosi se na sprečavanje i progresivno smanjenje do uklanjanja, zagađenja uzrokovanog otpadom iz industrije titan dioksida;

� Direktiva Saveta 94/62/EC o ambalaži i ambalažnom otpadu dopunjena Direktivom 2005/20/EC, 2004/12/EC, 1882/2003/EC implementira strategiju EU o otpadu od ambalaže i ima za cilj da harmonizuje nacionalne mere za upravljanje otpadom od ambalaže, da minimizira uticaje otpada od ambalaže na životnu sredinu i da izbegne trgovinske barijere u EU koje mogu da spreče konkurenciju;

� Odluka Komisije 2001/524/EC o objavljenim referencama standarda EN 13428:2000, EN 13429:2000, EN 13430:2000, EN 13431:2000 i EN 13432:2000 u Službenom glasniku Evroske zajednice u vezi sa Direktivom Evropskog Parlamenta i Saveta 94/62/EC o ambalaži i ambalažnom otpadu;

� Odluka Komisije 2001/171/EC od 19 februara 2001 o uslovima za smanjenje koncentracije teških metala u staklenoj ambalaži utvrđenih Direktivom Evropskog Parlamenta i Saveta 94/62/EC o ambalaži i ambalažnom otpadu;

� Odluka Komisije 2005/270/EC od 22 marta 2005 o uspostavljanju obrazaca koji se odnose na baze podataka iz Direktive Evropskog Parlamenta i Saveta 94/62/ES o ambalaži i ambalažnom otpadu;

� Odluka Komisije 1999/177/EC o uslovima za smanjenje koncentracije teških metala u plastičim gajbama i paletama utvrđenih Direktivom Evropskog Parlamenta i Saveta 94/62/EC o ambalaži i ambalažnom otpadu.


36

10. INTEGRALNI SISTEM UPRAVLJANJA OTPADOM

Slika 3. Regionalna podela po Nacionalnoj strategiji /13/


37

Slika 4. Mreža deponija i transfer stanica po Nacionalnoj strategiji /13/


38

Slika 5. Mreža centara za reciklažu po Nacionalnoj strategiji /13/


39

Slika 6. Mreža centara za kompostiranje po Nacionalnoj strategiji /13/


40

Slika 7. Mreža centara za insineraciju po Nacionalnoj strategiji /13/ Sve lokalne samouprave obuhvaćene integralnim sistemom upravljanja otpadom imaju svoje lokalne stručne organizacije - javna komunalna preduzeća koja, po osnovu zakonske regultative,


41

vrše delatnost upravljanja otpadnim materijama. Njihova nadležnost odnosi se isključivo na komunalni otpad, međutim, sticajem mnogih okolnosti, prinuđeni su da se brinu o celokupnom otpadu koji nastaje na području. Otpad se u svim opštinama tretira na identičan način: sakuplja se u različitim sudovima (kontejnerima ili kantama) i odvozi na smetlišta. Sve lokalne samouprave oskudevaju po pitanju opreme. Ni u jednoj nije zabeležen dovoljan broj specijalnih vozila, tako da se otpad često odvozi i običnim kamionima, a nema ni dovoljno druge opreme - kontejnera, zaštitne opreme itd. S obzirom na nedovoljne opštinske budžete, velike organizacione probleme, zastarelu mehanizaciju kojoj je odavno istekao rok upotrebe, može se zaključiti da se rad komunalnih preduzeća odvija u izuzetno teškim uslovima /14/. Saglasno tome i organizacija odnošenja smeća je otežana, pa se otpad iznosi samo sa gradskog područja, dok su sela sasvim nepokrivena bilo kakvim organizovanim odnošenjem otpada. U seoskim područjima otpad se najčešće odvozi na tzv. ’’divlje deponije’’ ili se nekontrolisano spaljuje. Treba istaći da se komercijalno interesantne vrste otpada: papir, gvožđe, obojeni metali, stari akumulatori itd. sakupljaju uglavnom individualno od strane siromašnijih slojeva stanovništva, a njihov dalji tretman je nekontrolisan i kreće se uglavnom u okviru ’’crnog’’ tržišta.

Integralni sistem zbrinjavanja otpada je zasnovan na analizama, razmatranju i definisanju metoda i postupaka tretmana čvrstog otpada, polazeći od mogućnosti za njihovo smanjivanje, biranjem optimalnih puteva tretmana čvrstog otpada, od mesta njegovog nastanka do konačnog, po životnu sredinu i zdravlje živih bića - neškodljivog zbrinjavanja. Koncepcija zbrinjavanja čvrstog otpada u integralnom sistemu obuhvata 4 osnovna principa: 1) izbegavati (koliko god je moguće), 2) koristiti (što je više moguće), 3) tehnički preraditi (koliko je potrebno) i deponovati (što je moguće manje). Ovo je ujedno i hronološki red postupaka sa otpacima u sistemu. Polazni princip predstavlja stalno smanjivanje količine tzv. neizbežnih otpadaka iz proizvodnje. Potom sledi korišćenje i prerada koje bi trebalo povećati i time smanjiti konačni ostatak za zbrinjavanje na deponijama. Analize su pokazale da efikasno iskorišćenje otpada može značajno smanjiti potrebe za primarnim sirovinama i energentima, uz istovremenu uštedu životnog prostora i zaštitu životne sredine.

Slika 8. Kružni ciklus u integralnom sistemu upravljanja otpadom /15/


42

U integralnom sistemu zbrinjavanja otpada moguće je prepoznati 6 funkcionalnih elemenata:

Slika 4. - Elementi integralnog sistema zbrinjavanja otpada /16/

Nastajanje otpada je faza u kojoj određeni materijal prestane da služi svojoj svrsi i postane balast korisniku. Ova faza predstavlja kritičan faktor u integralnom sistemu zbrinjavanja otpada, jer količina, sastav i sezonska kolebanja otpadaka određuju metode skladištenja, sakupljanja, transporta, obrade i konačnog deponovanja.

Privremeno odlaganje je faza odbacivanja korišćenog materijala koja se sastoji od rukovanja, odlaganja i eventualne prerade (primarno razvrstavanje na mestu nastajanja).

Sakupljanje je faza koja predstavlja operaciju u kojoj nadležne službe ili sami građani odnose privremeno odloženi otpad na dalju preradu ili konačno odlaganje. Generalno posmatrano, sakupljanje obuhvata skladištenje, mesto i frekvenciju sakupljanja i izdvajanje korisnih sirovina.

Prerada je faza koja predstavlja najsloženiju operaciju u integralnom sistemu a sastoji se od: sortiranja, pripreme, direktne prerade i ponovnog korišćenja.

Konačno odlaganje je poslednja faza u integralnom sistemu pri čemu se može odlagati ostatak od prerade ili početni otpad. Konačno odlaganje podrazumeva i eventualnu eksploataciju odloženog otpada (na primer, deponijski gas).

Koristi od uvođenja sekundarnih sirovina u proizvodnju odnosno koristi od zamene primarnih sirovina sekundarnim date su u tabeli 4.

Tabela 4. - Koristi od zamene primarnih sirovina sekundarnim sirovinama /17/

KORIST MATERIJALI Papir Staklo Čelik

Ušteda energije (%) 74 32 74 Smanjeno zagađenje vazduha (%) 74 20 85 Smanjeno zagađenje vode (%) 35 - 76 Smanjeno stvaranje kabastog otpada (%) - 80 97 Smanjena potrošnja vode (%) 58 50 40

NASTAJANJE OTPADA

PRIVREMENO ODLAGANJE

SAKUPLJANJE

TRANSFER I TRANSPORT

PRERADA I KORIŠĆENJE KONAČNO ODLAGANJE


43

Sve metode tretmana otpada mogu se podeliti na: � Utilizacione postupke, čija je svrha maksimalno iskorišćenje energije i sirovina iz

otpada (Kao što je prikazano u tabeli 4.), kao što su: ponovno korišćenje razvrstanih reciklabilnih materijala, kompostiranje, termička prerada sa iskorišćenjem toplote itd., i

� Likvidacione postupke čija je svrha eliminisanje celokupne mase otpada, bez iskorišćenja energije i sirovina.

Slika 10. - Mogućnosti prerade otpada uz iskorišćenje energije i sirovina /18/ Za ponovno korišćenje materijala i energije domaća i međunarodna stručna javnost koristi

naziv Reciklaža ili Recikliranje. Pored toga što značajno doprinosi zaštiti životne sredine,

1. ISKORIŠĆENJE PONOVNO KORIŠĆENJE PROIZVODA

KORIŠĆENJE SEKUNDARNIH SIROVINAVRAĆANJEM U PROIZVODNI PROCES

2. ISKORIŠĆENJE ENERGIJE KORIŠĆENJE TOPLOTE SAGOREVANJA OTPADA ZA GREJANJE I PROIZVODNJU

ELEKTRIČNE ENERGIJE

TRANSFORMACIJA U GORIVO PROCESIMA: PIROLIZE, LIKVEFAKCIJE,

GASIFIKACIJE I FERMENTACIJE

3. ISKORIŠĆENJE DEPONIJA KORIŠĆENJE DEPONIJSKOG GASA ZA

GREJANJE I PROIZVODNJU ELEKTRIČNE ENERGIJE

KORIŠĆENJE SEKUNDARNIH SIROVINAU DRUGIM PROCESIMA

OTKOPAVANJE DEPONIJA RADI ISKORIŠĆENJA SEKUNDARNIH

SIROVINA

MOGUĆNOSTI PRERADE OTPADA UZ ISKORIŠĆENJE SIROVINA I ENERGIJE


44

reciklaža se primenjuje i slučajevima kada jedan od sledećih pokazatelja ukazuje na rentabilnost procesa: cena sirovine kao rezultat udaljenosti izvora ili deficitarnosti sirovina i cena uklanjanja otpada u zavisnosti od karaktera otpada, mesta i načina stvaranja kao i propisa vezanih za uklanjanje i uništavanje otpada.

Primarni cilj recikliranja je maksimalno moguće iskorišćenje otpadnih materijala, uz maksimalno smanjenje deponija i rekultivaciju zagađenog zemljišta. Troškovi nastali potpunijim postupkom zaštite životne sredine pokrivaju se korišćenjem izdvojenih reciklabilnih materijala. Posle sortiranja otpada izdvojeni reciklabilni materijali se transportuju do fabrika u kojima se prerađuju. Eksploatacija deponija u tom ciklusu odnosi se na: sakupljeni otpad koji se nećeiskorišćavati, ostatak posle prerade otpada i materijal koji se više ne može reciklirati.

Rukovanje, odlaganje i tretman otpada na izvoru pre sakupljanja je drugi od 6 funkcionalnih elemenata u integralnom sistemu upravljanja otpadom. Rukovanje na mestu nastanka otpada predstavlja iznošenje otpada iz svih vrsta objekata korišćenjem posuda za otpad i plastičnih vreća i odlaganje u odgovarajuće veće posude. Ove posude se koriste za odlaganje otpada pre organizovanog sakupljanja i odnošenja. Elementi koji moraju biti razmotreni pri izboru posuda su: tip posude koja se koristi, lokacija posude, estetičnost i bezbednost po životnu sredinu i ljudsko zdravlje i način odnošenja.

U velikom broju zemalja proces organizovane reciklaže otpada doveo je do razvoja novih tipova posuda za privremeno odlaganje. Na taj način građani imaju mogućnost da sami vrše sortiranje pojedinih vrsta otpadaka koji se mogu reciklirati čime se skraćuje put otpada do ponovnog korišćenja, uz smanjenje troškova naknadnog sortiranja i povećanja kvaliteta recikliranih materijala i proizvoda. Troškovi proizvodnje i eksploatacije ovakvih posuda su viši u odnosu na konvencionalne ali je ceo sistem sakupljanja isplativiji.

Uređena deponija predstavlja sanitarno i tehnički uređen prostor na kome se vrši kontrolisan prijem otpada, plansko odlaganje, razastiranje, sabijanje i prekrivanje inertnim materijalom, kontrolisano sakupljanje otpadnih (procednih) voda i njihovo prečišćavanje pre konačnog ispuštanja u recipijent i kontrolisano usmeravanje i odvođenje deponijskog gasa.

Evropska zajednica je donela zakon o deponijama. Na osnovu ovog zakona od 01.01.2005. na deponijama otpada je dozvoljeno odlagati samo inertni materijal koji se dalje ne reciklira odnosno ne može se reciklirati ni na koji način. Količina navedenog inertnog otpada ne sme da pređe 5% od ukupne količine otpada koji se stvara.

Granične vrednosti emisije i imisije postavljaju stroge zahteve pri projektovanju, izgradnji i eksploataciji uređaja i postrojenja za uklanjanje i korišćenje otpada. Emisija zagađujućih komponenata zavisi od tehnologije procesa, eksploatacionih karakteristika postrojenja i tehničkog stanja uređaja u okviru postrojenja. Kontrola emisije obuhvata merenje koncentracije čvrstih, tečnih i gasovitih zagađujućih komponenata.

Sakupljanje otpada zavisi od: tipa opreme za privremeno odlaganje i sakupljanje, tipa sistema sakupljanja i opšte metodologije sakupljanja otpada. Sistem sakupljanja otpada može biti pokretni i nepokretni.

Sistem sakupljanja kojim se posude za privremeno odlaganje otpada odvoze do mesta za obradu, dalji transfer ili deponovanje, a zatim vraćaju na svoju ili drugu lokaciju, naziva se pokretni sistem sakupljanja otpada. Sakupljač je odgovoran za prevoz vozila, utovar, istovar i pražnjenje na mestu za preradu ili odlaganje. U zavisnosti od vrste posude a zbog smanjenja opterećenja i opasnosti na ovim poslovima treba da bude uposleno više radnika za opsluživanje. Pokretni sistem se najčešće koristi u okviru velikih komercijalnih i industrijskih objekata u kojima su predviđeni veliki kontejneri, u sklopu kojih se nalaze i uređaji za sabijanje otpada (kompaktori). Kompaktorima se otpad sabija u posude ili balira i smešta u posebne posude.

Kada se koriste manje posude i vreće za privremeno odlaganje otpada koje se zatim prazne ili utovaruju u posebna vozila za transport, celokupni sistem se naziva nepokretni ili stacionarni sistem sakupljanja otpada. U okviru ovog sistema vozila za sakupljanje kruže od jedne


45

do druge lokacije za sakupljanje po posebno određenoj ruti. Po dolasku na zadatu lokaciju posude se prazne u vozila pri čemu se razlikuje manuelni i automatizovani sistem pražnjenja.

Savremena vozila su opremljena uređajima za sabijanje utovarenog otpada. Presovanje i briketiranje značajno poboljšava karakteristike postojećih sistema za uklanjanje otpada. Ovim postupcima se obezbeđuje bolje iskorišćavanje svih kapaciteta transporta, izbegava se dodatna prerada a otpad se može efikasno sagorevati.

Vrsta vozila za sakupljanje i transport zavisi od karakteristika otpadaka i rastojanja do sabirnog centra. Savremene tendencije sortiranja (separacije) na izvoru, zahtevaju primenu specijalnih vozila, koja bi u svom sastavu imala posebne odeljke za pojedine komponente otpada. Posebno interesantan način sakupljanja i odnošenja otpada koji se može reciklirati (reciklabilnog otpada) a posebno opasnog otpada, prihvatljiv istovremeno i sa stanovišta zaštite životne sredine i ekonomije, predstavlja sakupljanje od strane građana.

Transfer i transport otpada podrazumeva opremu i uređaje za pretovar otpada iz manjih vozila i posuda za sakupljanje otpada u velike sabirne posude i njihov transport do lokacije za preradu i konačno odlaganje. Transfer i transport postaju neophodni kada zbog velikog rastojanja od lokacije nastajanja otpada do lokacije korišćenja ili trajnog odlaganja, direktan transport vozilima postaje ekonomski neprihvatljiv.

Osnova postupaka pretovara i daljeg transporta je mesto za pretovar, koje zavisi od tipa pretovara, zahtevanog kapaciteta pretovara, raspoložive opreme i propisa o zaštiti životne sredine. Otpad se može direktno pretovarivati u veće sisteme za dalji transport, odlagati i po potrebi dalje transportovati ili se mogu kombinovati navedeni postupci. Za dalji transport otpada koriste se: motorna vozila (kamioni), železnica kao i rečni transport.

Pri transportu motornim vozilima, neophodno je zadovoljiti sledeće zahteve: � otpad se mora transportovati uz minimalne troškove; � otpad mora biti zaštićen tokom transporta; � vozila za transport otpada moraju biti tako projektovana da se mogu kretati

savremenim saobraćajnicama (autoputevi itd.); � kapacitet ne sme doći u suprotnost sa dozvoljenom nosivošću vozila i � postupci koji se koriste za utovar i istovar vozila moraju biti jednostavni i

bezbedni. Veliki broj do sada izgrađenih postrojenja u svetu i planiranje novih ukazuju da je postupak

uklanjanja otpadaka, nakon izdvajanja kvalitetnih materijala, prihvatljiv sa stanovišta zaštite životne sredine i sa ekonomskog stanovišta te da bi se morao uzeti u razmatranje i u našim gradovima. Potreba za efikasnijim razvojem Srbije, što podrazumeva i uključivanje u svetske privredne, stručne, naučne i ekološke tokove, zahteva efikasnije upravljanje otpadom. U tom cilju je neophodno uključivanje uspešnih kompanija sa višegodišnjim iskustvom i vrhunskim ekspertskim znanjem u oblasti tretmana otpada. Na taj način će se u značajnoj meri smanji nezaposlenost u periodu tranzicije kroz koji Srbija trenutno prolazi, dobiće se velika masa sirovina, privreda će dobiti izuzetno veliki zamajac a životna sredina će biti znatno manje ugrožena i bolje zaštićena. Nabavno tržište u pogledu regionalnog sistema sakupljanja otpada podrazumeva oblasti sa kojih se otpad i inače prikuplja. U ovom trenutku to se odnosi samo na gradsko područje opština koje su obuhvaćene sistemom sakupljanja. Nakon uspostavljanja sistema separatnog sakupljanja otpada po vrstama područje delovanja i organizacije automatski će se proširiti na sve mesne zajednice (gradske i seoske), odnosno sva naseljena mesta koja gravitiraju određenim opštinama. U bliskom narednom periodu kao imperativ se nameće razdvajanje otpada po mestu nastanka, odnosno industrijski, medicinski, farmaceutski, klanički, opasan i drugi otpad neće se smeti deponovati na regionalnu deponiju, već će, nakon detaljnog sagledavanja vrste, kategorije, mesta, načina i uslova nastanka biti precizno definisan njegov dalji tretman, saglasno Zakonu. Deo ovog otpada sigurno će naći svoje mesto u regionalnom sistemu, što podrazumeva da se prethodno mora izvršiti detaljna evidencija nastanka otpada u procesima proizvodnje, kao i karakterizacija i kategorija otpada prema zakonskim propisima /18/.


46

11. UPRAVLJANJE OTPADOM U JUŽNOJ I JUGOISTOČNOJ SRBIJI

Slika 11. Južna i jugoistočna Srbija /13/

Tabela 5. Planirana mreža regionalnih centara za upravljanje otpadom u južnoj i jugoistočnoj Srbiji /12/

R/B

Lokalna samouprava nosilac aktivnosti

regionalnog centra Ostale opštine koje čine

regionalni centar Ukupan broj stanovnika

2002.

Količina otpada 2009.

(t/god)

1. Niš Gadžin Han, Svrljig, Ražanj, Doljevac, Aleksinac, Merošina 363.851 91.374

2. Prokuplje Žitorađa, Kuršumlija, Blace 98.250 18.044

3. Pirot Dimitrovgrad, Bela Palanka, Babušnica 100.133 21.617

4. Leskovac Lebane, Bojnik, Medveđa, Vlasotince, Crna Trava 234.018 55.889

5. Vranje Preševo, Bujanovac, Trgovište, Vladičin Han, Surdulica, Bosilegrad 229.596 49.968

Tabela 5. je napravljena na osnovu dostupnih informacija iz marta 2010. godine i predstavlja predlog obrazovanja regionalnih centara za upravljanje komunalnim otpadom.


47

Tabela 6. Količine komunalnog otpada koji se godišnje proizvede u Srbiji i projekcije 2020. Godine /12/

Lokalna samouprava

Broj stanovnika (popis 2002.)

Količina otpada 2009.

(t)

Projekcija količina otpada 2020.

(t) Nišavski okrug Grad Niš 239.596 68.656 97.492 Aleksinac 55.094 15.767 22.389 Gadžin Han 9.445 949 1.348 Doljevac 18.645 1.874 2.661 Merošina 14.244 1.432 2.033 Ražanj 10.227 1.028 1.460 Svrljig 16.240 1.632 2.318 Toplički okrug Blace 12.995 1.306 1.855 Žitorađa 17.647 3.935 5.588 Kuršumlija 20.381 2.269 3.222 Prokuplje 47.227 10.532 14.956 Pirotski okrug Babušnica 14.222 1.429 2.030 Bela Palanka 13.369 1.344 1.908 Dimitrovgrad 10.964 1.220 1.733 Pirot 61.578 17.623 25.024 Jablanički okrug Bojnik 12.322 1.238 1.759 Vlasotince 32.163 7.172 10.185 Lebane 24.006 2.413 3.427 Leskovac 153.084 43.811 62.211 Medveđa 10.402 1.045 1.485 Crna Trava 2.041 205 291 Pčinjski okrug Bosilegrad 8.973 902 1.281 Bujanovac 45.107 10.059 14.284 Vladičin Han 22.872 2.546 3.616 Vranje 87.174 24.948 35.426 Preševo 38.385 8.560 12.156 Surdulica 21.248 2.365 3.359 Trgovište 5.837 586 833


48

12. POSTOJEĆI KAPACITETI RECIKLAŽNE INDUSTRIJE U JUŽNOJ I JUGOISTOČNOJ SRBIJI

REGION NIŠ

GRAD NIŠ

Tabela 7. Podaci o obuhvaćenosti grada Niša uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/

Operater Adresa, telefon, e-mail

Naselja obuhvaćena sakupljanjem otpada

(%) Naselja neobuhvaćena sakupljanjem otpada

JKP "Mediana"

Niš

Tvrđava bb, Mramorska 10, Niš 018/515-541 [email protected]

Gradska opština Pantelej 100%, gradska opština Crveni krst 100%, G.Toponica 100%, Gornji Komren 60%, Donji Komren 25%, Medoševac 72%, Popovac 64%, gradska opština Palilula 100%, Bubanj selo 84%, Gabrovac 72%, Novo Selo 85%, D. Međurovo 50%, Pasi Poljana 95%, Suvi Do 70%, Čokot 40%, gradska opština Medijana 100%, Brzi Brod 75%, gradska opština Niška Banja 77%, Jelašnica 85%, Nikola Tesla 94%, Prva Kutina 34%, Sićevo 0,3%

Brenica, Vrelo, Jasenovik, Oreovac, Pasjača, Cerje, Kamenica, Gornja Vrežina, Gornji Matejevac, Donja Vrežina, Donji Matejevac, Malča, Berčinac, Vele polje, Vrtište, Donja Toponica, Kravlje, Leskovik, Miljkovac, Paligrace, Paljina, Rujnik, Sečanica, Supovac, Čamurlija, Gornja Trnava, Donja Trnava, Mezgraja, Trupale, Hum, Čamurlija, Berbatovo, Vukmanovo, Gornje Međurovo, Donje Vlase, Krušce, Lalinac, Mramorski Potok, Mramor, Gornja Studena, Donja Studena, Bancarevo, Koritnjak, Kunovica, Lazarevo selo, Manastir, Ravni do, Radikina Bara, Rautovo, Ostrovica, Prosek i Čukljenik.

JKP Mediana je kompanija čija je osnovna delatnost održavanje higijene u gradu Nišu i upravljanje čvrstim otpadom i gradskom deponijom. Statutom JKP „Mediana“, usvojenim 20.11.2009. definisane su delatnosti preduzeća i to:

• 90000 Odstranjivanje otpadaka i smeća, sanitarne i slične aktivnosti • 74700 Čišćenje objekata • 37100 Reciklaža metalnih odpadaka i ostataka • 37200 Reciklaža nemetalnih odpadaka i ostataka

Trenuno JKP Mediana redovno vrši sakupljanje i odvoz otpada iz domaćinstava (kolektivno i individualno stanovanje) i od preduzetnika čiji je ukupan broj 75.612 kao i od 1.759 korisnika koji imaju svojstvo pravnog lica.

Cela teritorija grada Niša (gradsko i seosko područje) je, sa aspekta sakupljanja otpada, podeljena na 30 rejona. U zavisnosti od posuda za odlaganje otpada, razlikuju se dve grupe


49

rejona: a) rejoni za sakupljanje otpada u kantama i b) rejoni za sakupljanje otpada u kontejnerima. Komunalni čvrsti otpad sakuplja se predviđenom dinamikom (od svakodnevnog do sakupljanja jednom sedmično) iz oko 3.500 kontejnera sa javnih površina i iz netipiziranih sudova iz domaćinstava u zonama individualnog stanovanja.

Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja. Uslugama odnošenja otpada je u potpunosti pokrivena teritorija grada Niša, Niške Banje i još 31 naselja, dok 39 seoskih naselja sa 19.376 stanovnika, trenutno nije uključeno u sistem sakupljanja otpada.

Trenutno JKP Mediana (na osnovu evidencije iz marta 2010. godine) prikuplja otpad iz domacinstava iz urbanog dela Grada Niša putem 37.701 kante zapremine 120 l i 1945 kontejnera zapremine 1,1 m3. Pored ovih sudova JKP Mediana prikuplja otpad i iz 1340 kontejnera zapremine 1,1 m3 koji su u vlasništvu pravnih lica na teritoriji Grada Niša, i 54 kontejnera od 5 m3. U ruralnom delu teritorije koju pokriva JKP Mediana postoji 20 kontejnera zapremine 1.1 m3

koji se periodicno prazne u skladu sa rejonizacijom i planom JKP-a. Pored sakupljanja komunalnog otpada, na pojedinim lokacijama, uglavnom u centralnom

gradskom podrucju, postavljeno je 250 tipskih kontejnera za PET ambalažu od 1 m3 odnosno ukupne zapremine 250 m3 i 57 tipskih kontejnera za metalnu ambalažu od po 4,5 m3, ukupne zapremine 256 m3, sa tendencijom proširenja teritorije prikupljanja.

Izdvajanje sekundarnih sirovina je u začetku i realizuje se na sledeći način: • Sakupljanjem od strane neformalnih sakupljača sekundarnih sirovina iz uličnih

kontejnera • Sakupljanjem od strane neformalnih sakupljača sekundarnih sirovina romske

nacionalnosti • na deponiji “Bubanj” • Organizovanim radom RJ “Reciklažni centar” u okviru JKP “Medijana”

Tabela 8. Informativni pregled otkupnih i prodajnih cena i firmi koje se bave prometom sekundarnih sirovina u Gradu Niš i celom Niškom regionu

Naziv firme Vrši otkup Vrši prodaju (prihoduje)

Godišnje količine

(t)

Cena (din/kg)

YU KARTON, Niš - Karton - Papir pisani i čist - Arhiva

2,8 3,0 4,0

JKP “Medijana” – RJ “Reciklađžni centar”, Niš

- Gvožđe- Aluminijum - PET ambalaža - Drvo - palete

710 192 282

19,0 80,0 20,0 10,0

JKP “Medijana”, Niš - Prijem medicinskog otpada

13,283 1,5

“RESOR” D.O.O. Gadžin Han - Otpadno gvožđe

MIV, Niš TITEKS D.O.O. Niš

NIVES D.O.O. Niš - PE (polietilen) - PP (polipropilen) - PS

1. regranulat PP i PE 2.Folija 3.Vreće4. Cevi

3.500-5.000 8,0-25,0


50

PUT INŽENJERING, Niš - Građevinski materijal

Reciklaža građevinskog materijala 1. Beton 2. Asfalt 3. Opekarski

proizvod 4. Drvo

200.000

NEIMAR PROJEKT, Niš - Otpadno drvo - Drveni opiljci

1. Otpadno drvo 2. Drveni opiljci

1.000-5.000 m3 1,1

SNG Company, Niš - PVC - PE - Sve vrste kablova

1. Ležeći policajci 2.Saobraćajne baze Delinijator

5.000 7,0-15,0

Remol D.O.O., Niš - motorno ulje

1. Prerada otpadnog motornog ulja 2. Proizvodnja uljane baze

1.000-1.500

D.O.O. EUROMITEKS, Niš

- Industrtijski tekstilni otpad

1. Pamučna krpa za sudove 2. Otpadni sunđer 3. Poliestarsko punilo za jastuke 4. Proizvodi od industrijskog otpada – papuče, dekorativni jastuci, …

1.300 0,5-50

Jugo-Impex EER, Niš

- Električni otpad - Elektronski otpad - Bakar - Staklo - Plastika - Otpadno ulje

1. Bakar 2. Staklo 3. Plastika

10.000

Jugo-Impex, Niš

- Otpad od gvožđa- Prohrom čelici - Aluminijum - Bronza i mesing - Elektro kablovi - Rabljena ulja (trafo, motorna) - Fiksiri i razvijači- Industrijska maziva i masti - Otpadni elektroliti - Otpadne boje i lakovi razređivači- Otpadni automobilski katalizatori - Otpadni antifriz

20.000 1.500 1.500 1.500 2.000

250 m3

50.000 l

105 t 50 t

100 t

500 kg 50 t


51

‘”Maksi-Co.” D.O.O., Aleksinac

- Otpadno gvožđe- Otpadni aluminijum - Otpadni akumulatori - Otpadni bakar

GvožđeAluminijum

80.000

1.000

500

18

80

30

“Kuzman” D.O.O., Aleksinac

“FEROS” D.O.O., Aleksinac - gvožđe

“STRATO PLUS” D.O.O., Bor

- Mesing - Bakar

DENI KOMERC, DENI PET, Merošina

- PE (polietilen) - PP (polipropilen) PE i PP kese

U okviru JKP Mediana posluje i radna jedinica Reciklažni centar koja se bavi prometom sekundarnih sirovina: ambalažnog otpada, sakupljene PET ambalaže, metala. RJ poseduje balirku (presu) ORWAK 5070 HDC sa radnim pritiskom od 200bara i mlinom za PET maksimalnog kapaciteta 300 kg/h. Reciklažni centar se nalazi u ulici Ivana Milutinovica u Nišu kao deo kompleksa JKP Mediana, sa površinom (u državnom vlasništvu) od 5,5 ha. Tokom 2008 god. je ostvaren promet od 120 t PET ambalaže a 2009. promet od 80 t PET ambalaže.

Ne postoje tačni podaci o količinama i sastavu otpada jer se ne vrši merenje odloženog otpada. Procene su uglavnom na bazi zapremine vozila za transport otpada ali zapunjenost vozila varira zavisno od vrste i gustine sakupljenog otpada tako da ti podaci se ne mogu smatrati tačnim. Takođe, podaci su mereni samo u jednoj sezoni što ne daje realnu sliku o prosečnim količinama i sastavu pa se ove vrednosti ne mogu smatrari meritornim.

Lokacija gradske deponije je na lokalitetu Bubanj, 6 km od centra Grada. Prostire se na površini od 31,08 ha, od čega skoro 8 ha pripada KP ''Curlina'', Opština Doljevac i 23,25 ha, KP ''Bubanj'', Opština Niš, sada Opština Palilula. Pravno-imovinski odnosi nisu regulisani na oko 50% zaokruženog kompleksa. Na preostalih 50% kompleksa je formirano telo deponije, na preko 80% otkupljenog dela (gde su rešeni pravno-imovinski odnosi). U toku 2003. godine izvršena je konačna eksproprijacija zauzetog zemljišta deponije, koji se nalazi na teritoriji i KO Niš i KO Doljevac.

Deponija je u eksploataciji od 1967. godine. Ne postoje kanali za odvod atmosferskih voda , ne postoji sistem za otplinjavanje, ne vrši se prikupljanje i precišcavanje procednih voda. Zatvorene površine nisu rekultivisane. Deponija nije ogradjena, izuzev dela tela deponije. Tehnologija odlaganja otpada je slojevito razastiranje i delimicno sabijanje slojeva i prekrivnog sloja inertnog materijala (šut i zemlja).

Na deponiji postoji stočna jama za tretman uginulih životinja i mesnih preradjevina. Na deponiji se nalazi radionica za popravku kontejnera i izradu metlica za cišcenje gradskih površina. Kabasti otpad se odlaže u posebno odredjenim područjima.

Upravna zgrada koja se nalazi na lokaciji deponije, opremljena je potrebnom komunalnom infrastrukturom. Ne postoji vaga za merenje pristiglog otpada, vec se otpad registruje u m3, po proceni kontrolnih lica na deponiji koji su prisutni 24 h dnevno.

Deponovanje otpada vrši se u slojevima otpada od 0,30 – 0,50 m' sa nabijanjem buldožerom, preko koga se razastire i sabija sloj inertnog materijala u slojevima od oko 0,50 m'. Tako isplanirani i nabijeni slojevi čine visinu ukupnog sloja od 30 m'. Na deponiji se ne vrši mehanizovan predtretman otpada u smislu odvajanja reciklabilnih materijala.

Grubo, ručno i delimično sortiranje otpada i sekundarnih sirovina vrši se na samom telu deponije, gde se vrši odvajanje: papira, plastike i metalnog otpada, što se odvozi van deponije. Svi


52

kapaciteti postojece lokacije su gotovo iscrpljeni i na lokaciji se, uz primenu tehnicko-tehnoloških rešenja, otpad može odlagati još veoma kratak period, ne duži od tri godine. Skupština Grada je na sednici održanoj 26.12.2003. godine donela Odluku o pristupanju sanaciji postojeće gradske deponije u Nišu. Postojecu deponiju treba hitno sanirati i zatvoriti u skladu sa pozitivnim domaćim i EU propisima, i treba izgraditi novu sanitarnu deponiju, blizu postojeće, sa svim zakonski propisanim merama zaštite životne sredine.

OPŠTINA ALEKSINAC

Tabela 8. Podaci o obuhvaćenosti opštine Aleksinac uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/

Operater Adresa, telefon, E-mail

Naselja obuhvaćena

sakupljanjem otpada (%)

Naselja koja nisu obuhvaćena sakupljanjem otpada

JKP "Komunalne

usluge"

Knjaza Miloša 29, 18220 Aleksinac 018/804-510 fax: 018/804-034 [email protected]

Aleksinac, Aleksinački rudnik i Vakup 33,6% stanovnika opštine. Doneta je odluka o proširenju na Žitkovac i Kraljevo, čime bi bilo obuhvaćeno 39,8%. Kapacitet deponije u Aleksincu je ograničen pa nije mogućepovećati broj korisnika. Proširenje teritorije sa koje se prikuplja otpad moguće tek kad se formira regionalna deponija.

Aleksinački Bujmir, Bankovac, Beli Breg, Belja, Bobovište, Bovan, Bradarac, Veliki Drenovac, Vitkovac, Vrelo, Vrćenovica, Vukanja, Vukašinovac, Glogovica, Golešnica, Gornja Šeščanica, Gornje Suhotno, Gornji Adrovac, Gornji Krupac, Gornji Ljubeš, Gredetin, Grejač, Dašnica, Deligrad, Dobrujevac, Donja Peščanica, Donje Suhotno, Donji Adrovac, Donji Krupac, Donji Ljubeš, Draževac, Jakovlje, Jasenje, Kamenica, Katun, Koprivnica, Korman, Krušje, Kulina, Lipovac, Loznac, Loćika, Lužane, Ljupten, M. Drenovac, Mozgovo, Moravac, Moravski Bujmir, Nozrina, Porodin, Prekonozi, Prugovac, Prćilovica, Radevce, Rsovac, Rutevac, Srezovac, Stanci, Stublina, Subotinac, Tešica, Trnjane, Ćićina, Crna Bara, Česta, Čukurovac, Šurić, 60,2% stanovnika Žitkovac, Kraljevo, 66,4%.

Delatnost JKP-a obuhvata: održavanje cistoce, gradskog zelenila, pijacna usluga i grobarske usluge, služba za organizovano hvatanje pasa i mačaka lutalica i prikupljanje PET ambalaže. JKP ''Komunalne usluge“ je do 2007. godine redovno vršilo evakuaciju otpada iz 5.348 domaćinstava i 633 privredna subjekta sa teritorije grada Aleksinca, naselja Aleksinački Rudnik i dela naselja Žitkovac, a od 2007. godine donošenjem Odluke o dopuni Odluke o komunalnom uredenju, teritorija sa koje će se vršiti evakuacija proširena je na naselja Kraljevo, Vakup i Žitkovac (celo naselje), što trenutno iznosi oko 6.000 domaćinstava i oko 800 privrednih subjekata.

Trenutno se evakuacija vrši iz Aleksinca, naselja Aleksinački Rudnik, naselja Žitkovac i naselja Vakup. Prikupljanje i evakuacija otpada vrši se i sa javnih površina u navedenim naseljima kao i sa obala Bovanskog jezera posebno u toku letnje sezone. U toku godine se kontinuirano, u


53

obimu koji odgovara mogućnostima Opštine i JKP, sprovodi uklanjanje otpada sa divljih deponija.

Otpad se prikuplja oko 250 radnih dana godišnje. Komunalni čvrsti otpad sakuplja se predviđenom dinamikom (od svakodnevnog do sakupljanja jednom sedmično) iz oko 3.500 netipiziranih kanti zapremine do 140 l, iz 190 kontejnera zapremine 1,1 m3 (180 u urbanom delu opstine i 10 u ruralnom delu), iz 23 kontejnera zapremine 5 m3, 1 kontejnera zapremine 7 m3 i 67 kontejnera za PET ambalažu ukupne zapremine 67 m3. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja.

Izdvajanje sekundarnih sirovina je ekstenzivno i realizuje se na sledeci nacin: • Sakupljanjem od strane neformalnih sakupljača sekundarnih sirovina iz uličnih

kontejnera • Sakupljanjem od strane neformalnih sakupljača sekundarnih sirovina uglavnom

romske nacionalnosti na smetlištu

Tabela 10. Informativni pregled otkupnih i prodajnih cena firmi koje se bave prometom sekundarnih sirovina /20/

Naziv firme Vrši otkup Vrši prodaju

(Prihoduje) Godišnje

količine (t) Cena

(din/kg) “Maksi’Co.”D.O.O., Aleksinac “Kuzman” D.O.O., Aleksinac “FEROS” D.O.O., Aleksinac - Gvožđe

“STRATO PLUS” D.O.O., Bor - Mesing - Bakar

“SRPSKA FABRIKA ZA RECIKLAŽU” A.D., Grejač - Stakleni krš Neograničene 1,5-2

JKP '' Komunalne usluge'' Aleksinac takodje poseduje univerzalnu vertikalnu presu balirka ''Tehnix'' UVPB - 10 zapremine 0,3 m3. Presa je smeštena u delu prostora (20 m2) bivšeg autoservisa u ulici 22. decembra br. 21 u Aleksincu. U pomenutom delu objekta se vrši sortiranje i presovanje PET ambalaže dok se betonski plato od oko 30 m2 koristi za smeštaj balirane ambalaže.

Prema podacima nadležnog JKP-a, prosecna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju je 25 do 30 m3. Ukupna količina otpada koja se deponuje u toku godine je oko 7.500 m3 ili oko 2.500 tona.

Gradska deponija se nalazi na padini brda Breg, 4 km severozapadno od grada. Ista je neposredno oslonjena na put R-214, a posredno na put E-75 Beograd – Niš, tačnije između auto-puta E-75 Beograd – Niš i lokalnog puta za rudnik uglja, u području zvanom „Lutvina česma’’. Navedena deponija je površine 4,10 hektara, dok se samo smetlište gde se vrši odlaganje otpada prostire na površini od oko 2 hektara. Trenutna popunjenost površine tela deponije iznosi preko 90%.

Deponija čvrstog komunalnog otpada ''Lutvina česma'' u blizini naselja Aleksinački Rudnik prema kategorizaciji lokacija deponovanja datoj u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom sa programom približavanja EU, spada u kategoriju K4 (zvanične deponije – smetlišta koja ne ispunjavaju ni minimalne mere zaštite, koje su popunjene i koje treba odmah sanirati, zatvoriti i rekultivisati). Delimično je ograđena žičanom ogradom. Na deponiji se buldožerom vrši razastiranje, sabijanje i prekrivanje slojem zemlje.

Lokacija deponije definisana je Generalnim urbanističkim planom Aleksinca usvojenim 1987. godine. Generalnim planom Aleksinca (koji je usvojen 2005. godine) predmetna lokacija potvrđena je kao deponija.


54

Institut ''Kirilo Savić'' DD Beograd uradio je 1996. godine ''Elaborat sanacije i rekultivacije postojeceg smetlišta u Aleksincu'' i ''Prethodnu analizu uticaja sanitarne deponije u Aleksincu'', a 1997. godine ''Regulacioni plan kompleksa sanitarne deponije čvrstog komunalnog otpada za grad Aleksinac'' koji su kao dokumenti prevaziđeni jer je skoro kompletan prostor na kome je predvideno formiranje sanitarne deponije (u produžetku tada postojeceg smetlišta) korišcen za deponovanje otpada, tako da gradnja sanitarne deponije nije moguća.

Lokalnim ekološkim akcionim planom opštine Aleksinac (usvojen 2006) predviđena je izrada projektne dokumentacije za sanaciju i rekultivaciju i proširenje deponije po sanitarnim uslovima za potrebe opštine Aleksinac do početka rada Regionalne sanitarne deponije. Na napred navedenoj lokaciji je u višegodišnjem periodu odlagan otpad mešovitog sastava, što je dovelo do niza propratnih pojava kao što su stvaranje požara i dima, povećanje broja glodara i ptica, rasejavanje otpada po susednim parcelama, negativan vizuelni aspekt itd.

Na deponiji je odlagan otpad iz domaćinstava, školskih ustanova, zdravstvenih ustanova, industrije, poljoprivrede, klanične industrije, građevinski otpad, odnosno zajedno organski i neorganski otpad, opasan i bezopasan otpad, mada je poznato da prema nacionalnim propisima i propisim EU nije dozvoljeno zajedničko odlaganje tih vrsta otpada.

Na gradskoj deponiji nalaze se sledeći infrastrukturni objekti: • Električni priključak sa rasvetom, • Vodovodni priključak, • Čuvarska kuca i rampa, • Hidrant, • Telefonski priključak,

Ugradena su 3. pijezometra za kontrolu kvaliteta otpadnih voda. Odlaganje otpada vrši JKP “Komunalne usluge“ Aleksinac svakodnevno prema slobodnom prostoru na deponiji uz razastiranje i prekrivanje zemljom jednom u dve do tri nedelje buldožerom marke TG 90. Nisu sprovedene nikakve aktivnosti u cilju smanjenja količine i zapremine otpada. Sadašnje stanje ukazuje na to da će eksploatacija deponije na takav način biti moguća još najviše dve godine.

OPŠTINA SVRLJIG

Tabela 11. Podaci o obuhvaćenosti opštine Svrljig uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



(%)


JKSP "Svrljig"

Radetova br. 27, Svrljig 018/821-046 e-mail: [email protected]

Gradsko naselje Svrljig 85%

MZ Beloinje, MZ Burdimo, MZ Bučum, MZ Vlahovo, MZ Gulijan, MZ Guševac, MZ Đurinac, MZ Željevo, MZ Izvor, MZ Lozan, MZ Lukovo, MZ Popšica, MZ Prekonoga, MZ Radmirovac, MZ Slivje, MZ Šljivovik.

U opštini Svrljig postoji samo jedno Javno komunalno-stambeno preduzece „Svrljig“ koje se bavi pružanjem usluga iz oblasti vodovoda i kanalizacije, sakupljanja i transporta otpada, održavanja groblja i javnog zelenila, čišćenja javnih površina i stambene delatnosti.

Ukupan broj zaposlenih u JKSP Svrljig je 46 stalno zaposlenih i 7 na određeno vreme. Od tog broja petoro stalno zaposlenih radnika radi na sakupljanju otpada. Organizovanim sakupljanjem otpada u opštini je pokriven samo Svrljig i to 100% gradske populacije što trenutno iznosi oko 2.200 domacinstava i oko 80 privrednih subjekata.


55

Jedinica za iznošenje otpada u okviru JKSP Svrljig, obavlja poslove iznošenja kućnog otpada po programu koji obuhvata svaku ulicu u naselju i to tokom godine jednom nedeljno, a u sezoni češće, u zavisnosti od potreba, iz kanti (1.000 kom.) i kontejnera 1,1 m3 (51 kom.). U seoskim područjima ne postoji organizovano prikupljanje komunalnog otpada, već svako domaćinstvo samostalno istovaruje otpad.

Na poslovima sakupljanja i transporta otpada trenutno je angažovano 5 radnika, u skladu sa usvojenom dinamikom na nivou JKSP-a, 5 dana nedeljno tokom cele godine tj. 260 radnih dana godišnje. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja. U opštini se ne vrši promet sekundarnih sirovina.

Jednom mesečno traktor guseničar TG 110 u vlasništvu JKSP-a, vrši planiranje po postojećem sloju otpada na komunalnoj deponiji. Prema podacima nadležnog JKP-a, prosečna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju varira u toku godine i povećava se u periodu sezone. Prosečna dnevna količina otpada koja se generiše je oko 8 m3. JKSP „Svrljig“ ne vrši odgovarajuća merenja količina otpada po vrsti otpadnog materijala.

Trenutno se odlaganje komunalnog otpada iz grada Svrljiga vrši na lokaciji “Tijovac- Macka glava”. Organizovano odlaganje otpada na toj lokaciji vrši se još od 1980. godine i iz godine u godinu količina otpada na godišnjem nivou je sve veća. Deponija se nalazi pored regionalnog puta Svrljig – Knjaževac. Deponija je površine 1,8 ha sa mogućnošcu proširenja na 5,77 ha i trenutnom zapreminom otpada od 24.000 m3.

Na osnovu dokumentacije o sanaciji gradske deponije Svrljig (Glavni projekat sanacije gradske deponije u Opštini Svrljig – PRVA FAZA), na postojećoj deponiji, nakon sanacije, moćiće se deponovati otpad još 30 godina.

Postoji priključak na javni put. Ograda oko deponije postoji. Nema čuvarske službe. Nije prisutan ni jedan oblik obrade otpadnog materijala. U skladu sa kategorizacijom lokacija deponovanja datoj u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom sa programom približavanja EU, deponija “Tijovac” spada u kategoriju K4 (zvanične deponije – smetlišta koja ne ispunjavaju ni minimalne mere zaštite, koje su popunjene i koje treba odmah sanirati, zatvoriti i rekultivisati).

OPŠTINA RAŽANJ

Tabela 12. Podaci o obuhvaćenosti opštine Ražanj uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/


Naselja obuhvaćena sakupljanjem otpada (%)


JKP ''Komunalac’'

Ražanj

Partizanska 68 37215 Ražanj, 037/841-116

Opština Ražanj je organizovanim prikupljanjem komunalnog čvrstog otpada obuhvaćena sa 10% od ukupnog stanovništva, što se odnosi na mesnu zajednicu Ražanj (obuhvaćenost MZ Ražanj 100%). U odnosu na ukupnu površinu Opštine Ražanj, što iznosi 3%.

Varoš, Vitoševac, Stari Bračin, Vitoševac, Grabovo, Lipovac, Mađere, Maletina, Maćija, Novi Bračin, Pardik, Podgorac, Poslon, Praskovče, Pretrkovac, Rujište, Skorica, Smilovac, Cerovo, Crni Kao, Čubura, Šetka, U odnosu na broj stanovnika, iznosi 90%. U odnosu na površinu iznosi 97%.

Delatnost JKP “Komunalac’’ obuhvata: 1. Proizvodnju i distribuciju vode 2. Sakupljanje smeća, starih stvari i otpadaka 3. Uređivanje i održavanje parkova, zelenih i rekreativnih površina 4. Uređivanje građevinskog zemljišta 5. Pogrebne i prateće usluge


56

Osnivač JP Komunalac je Opština Ražanj i u radnom odnosu je 18 stalno zaposlenih radnika. Svi zaposleni su po potrebi angažovani na administrativnim ili tehničkim poslovima evakuacije i deponovanja otpada. Organizovanim sakupljanjem otpada u opštini je pokriven samo Ražanj i to oko 90% populacije samog mesta što trenutno iznosi oko 460 domaćinstava i oko 40 privrednih subjekata. Ukupna pokrivenost stanovnika opštine evakuacijom otpada je 13,5%.

Trenutno se organizovana evakuacija otpada vrši samo iz Ražnja. Otpad se prikuplja po odredjenoj dinamici iz oko 400 netipiziranih kanti zapremine do 140 l, iz 31 kontejnera zapremine 1,1 m³ i 15 kontejnera za PET ambalažu ukupne zapremine 16.5 m³. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja.

Na poslovima administriranja, sakupljanja i odvoženja otpada trenutno je angažovano 8 radnika, u skladu sa usvojenom dinamikom na nivou JP-a, 5 dana nedeljno tokom cele godine, odnosno 260 radnih dana godišnje.

Prema podacima nadležnog JP-a, prosečna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju varira u toku godine. Dnevna količina otpada koja se generiše kreće se od 5 do 8 m3. JP „Komunalac“ ne vrši odgovarajuća merenja količina otpada po vrsti otpadnog materijala.

Za potrebe odlaganja komunalnog otpada Javno preduzece "Komunalac" iz Ražnja koristi lokalitet "Lipovac", odnosno dolinu jaruge uz lokalni put Ražanj - Lipovac. Ovaj prostor, udaljen od Ražnja oko 2 km se za ove potrebe koristi oko desetak godina i veličine je oko 2,0 ha. Deponija je izduženog oblika, dugačka je oko 300 m, dok je širina promenljiva i kreće se od 20 - 100 m, odnosno prosečno oko 60 m. Deponija je formirana u uzvodnom delu jaruge - suve doline, koja je u periodima obilnih kiša podložna bujičnom toku padavinskih voda. Debljina sloja odloženog otpada je razlicita i kreće se do 4,00 m. Deponovanje se uglavnom vrši centralno, a materijal se naknadno razastire buldožerom, tako da se deponija povremeno ravna. Ukupna količina otpada odloženog u prethodnom periodu je procenjena na oko 5.000 m3.

Na osnovu dokumentacije o sanaciji gradske deponije Ražanj, na postojećoj deponiji, nakon sanacije, moci će se deponovati otpad u projektnom periodu od još 10 godina. Postojećadokumentacija o sanaciji gradske deponije Ražanj sugeriše da upravljanje otpadom u budućem periodu treba biti okrenuto ka regionalnom udruživanju. Trenutna popunjenost površine tela deponije iznosi preko 90%.

Prema Nacionalnoj strategiji, deponija opštine Ražanj svrstana je u kategoriju K4, ali zbog kašnjenja izgradnje regionalne deponije ista se ureduje i svrstava u kategoriju K3, čime se omogućava njeno korišcenje do početka rada regionalne deponije, odnosno u periodu do 5 godina. Delimično je ograđena žičanom ogradom. Vlasnički odnosi nad zemljištem deponije nisu rešeni tj. zemljište, površine oko 2 ha, na lokaciji smetlišta je otkupljeno, ali još nije oformljena građevinska parcela niti izvršena prenamena zemljišta. Nisu sprovedene nikakve aktivnosti u cilju smanjenja količine i zapremine otpada.

OPŠTINA MEROŠINA

Tabela 13. Podaci o obuhvaćenosti opštine Merošina uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



Naselja koja nisu obuhvaćena sakupljanjem otpada (%)

Direkcija za izgradnju opštine Merošina

Cara Lazara 21, 18252 Merošina

018/ 891-400

Merošina, Brest, Oblačinsko Jezero, Aleksandrovo 7 %.

Azbresnica, Arbanasce, Balajnac, Batušinac, Baličevac, Biljeg, Bučić,Gornja Rasovača, Gradište, Devča, Dešilovo, Donja Rasovača, Dudulajce, Jovanovac, Jugbogdanovac,Konvaluk, Kostadinovac, Krajkovac, Lepaja,


57

Oblačina, Padina, Rožina, Čubura, Mramorsko brdo 93%.

U opštini Merošina, Javno preduzeće „Direkcija za izgradnju opštine Merošina“ koje je osnovano odlukom Skupštine Opštine Merošina, se bavi pružanjem usluga “iznošenja, deponovanja, smeća, drugih otpadaka i fekalija sa javnih površina i dvorišta, stambenih zgrada u društvenoj i privatnoj svojini, kao i poslovnih zgrada i prostorija u Merošini i naselju ’’Oblačinsko jezero“.

Ukupan broj zaposlenih u Javnom preduzeću „Direkcija za izgradnju opštine Merošina“ je 35 stalno zaposlenih radnika. Organizovanim sakupljanjem otpada u opštini su pokrivena naselja Merošina, Aleksandrovo, Brest, Mramorsko brdo i naselje Oblačinsko jezero gde se trenutno sakuplja otpad od oko 550 domacinstava (manje od 15% stanovništva Opštine) i oko 10 privrednih subjekata. A 2009. godine SO Merošina prihvatila je ponudu niškog JKP Mediana o vršenju usluge sakupljanja, transporta i deponovanja komunalnog otpada na području Opštine Merošina.

Jedinica za iznošenje otpada u okviru JP „Direkcija za izgradnju opštine Merošina“, obavlja poslove iznošenja kućnog otpada periodično po programu, iz nekategorisanih kanti (245 kom.), iz kanti zapremine 210 l i iz kontejnera 1,1 m³ (15 kom.). U većini seoskih područja ne postoji organizovano prikupljanje komunalnog otpada, već svako domaćinstvo samostalno istovaruje otpad. Na poslovima sakupljanja i odvoženja otpada trenutno je angažovano 3 radnika kojima su pridružena još 2 radnika po ugovoru, u skladu sa usvojenom dinamikom na nivou JP-a, 3 dana nedeljno tokom cele godine, odnosno 156 dana/god. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja. Izdvajanje sekundarnih sirovina je ekstenzivno i realizuje se na sledeći način - sakupljanjem od strane neformalnih sakupljača uglavnom romske nacionalnosti sekundarnih sirovina iz uličnih kontejnera i na smetlištu.

Prema podacima nadležnog JKP-a, prosečna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju varira u toku godine i povećava se u periodu sezone. Prosečna dnevna količina otpada koja se generiše je oko 5 m3. JP „Direkcija za izgradnju opštine Merošina“ ne vrši odgovarajuća merenja količina otpada po vrsti otpadnog materijala i nema podatke o tome.

Trenutno se odlaganje komunalnog otpada iz Merošine vrši na lokaciji koja se nalazi 3 km, južno od Merošine. Organizovano odlaganje otpada na toj lokaciji vrši se još od 1970. godine. Deponija je površine 4.300 m2 sa trenutno ispunjenim kapacitetom od 25-30%. Postoji priključak na javni put. Ograda oko deponije ne postoji. Nema čuvarske službe. Nije prisutan ni jedan oblik obrade otpadnog materijala. U skladu sa kategorizacijom lokacija deponovanja datoj u Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom sa programom približavanja EU, deponija u Merošini spada u kategoriju K4 (zvanične deponije – smetlišta koja ne ispunjavaju ni minimalne mere zaštite i koje treba odmah sanirati, zatvoriti i rekultivisati).

OPŠTINA DOLJEVAC

Tabela 14. Podaci o obuhvaćenosti opštine Doljevac uslugom sakupljanja i transporta

komunalnog otpada /19/




JKP "DOLjEVAC"

Doljevac

Doljevac, 018/810-327

Pukovac, Kočane, Doljevac, Orljane, Mekiš, Šainovac, Šarlinac, Belotinac, Čapljinac, Knežica, Čečina, „25“ Maj 65 %,

Ćurlina, Perutina, Klisura, Rusna 35 %.


58

U oblasti komunalnih delatnosti u Doljevcu posluje Javno komunalno preduzećeDoljevac, osnovano 1993. god. koje zapošljava cetrdeset radnika i poseduje mehanizaciju za obavljanje delatnosti: održavanje lokalnih i nekategorisanih puteva za normalno odvijanje saobraćaja, uređenje slobodnog prostora i zelenih površina, održavanje grobalja, održavanje ulične rasvete u naseljima, čišćenje i održavanje ulica i postojeće kanalizacione mreže, pružanje komunalnih usluga građanima i obavljanje drugih poslova u oblasti javne higijene u Doljevcu i ostalim naseljima u Opštini.

Organizovanim sakupljanjem otpada u opštini je pokriveno je 92,3% stanovništva (13 od 16 naselja) što trenutno iznosi oko 4.880 domaćinstava i oko 700 privrednih subjekata. Sklopljene ugovore sa JKP trenutno ima 2500 domaćinstava i oko 117 privrednih subjekata.

Jedinica za iznošenje otpada u okviru Javnog komunalnog preduzeca Doljevac, obavlja poslove iznošenja kućnog otpada po programu iz nekategorisanih posuda, kanti (1 000 kom.) i kontejnera 1,1 m³ (93 kom.). U seoskim područjima takodje postoji organizovano prikupljanje komunalnog otpada, iz kontejnera 1.1 m3 postavljenih na pojedinačnim lokacijama u okolnim naseljima.

Na poslovima organizacije, administriranja, sakupljanja i odvoženja otpada trenutno je angažovano 25 radnika u skladu sa usvojenom dinamikom na nivou JKP-a, 5 dana nedeljno tokom cele godine, odnosno 260 radnih dana/god. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja. U opštini se ne vrši promet sekundarnih sirovina.

Prema podacima nadležnog JKP-a, prosečna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju varira u toku godine. Prosečna godišnja količina otpada koja se generiše je oko 14.300 m³. JKP „Doljevac“ ne vrši odgovarajuća merenja količina otpada po vrsti otpadnog materijala. Odlaganje sakupljenog komunalnog otpada iz opštine Doljevac, nadležno JKP vrši na gradskoj deponiji u Nišu.

OPŠTINA GADŽIN HAN Tabela 15. Podaci o obuhvaćenosti opštine Gadžin Han uslugom sakupljanja i transporta




Naselja koja nisu obuhvaćena

sakupljanjem otpada JP

Direkcija za

izgradnju i komunalne delatnosti opštine Gadžin

Han

Gadžin Han, Miloša Obilića bb, 018/861-271, 018/861-274 [email protected]

Veliki Vrtop, Veliki Krčimir, Vilandrica, Gadžin Han, Gornje Vlase, Gornje Dragovlje, Gornji Barbeš, Donji Dušnik, Dukat, Krastavče, Ličje, Mali Vrtop, Mali Krčimir, Marina Kutina, Ravna Duzbrava, Semče, Taskovići, Toponica, Čagrovac. Pokrivenost naselja i sela je 60%.

Gare, Duga Poljana, Jagličje, Kaletinac, Koprivnica, Miljkovac, Novo Selo, Ovsinjinac, Sopotnica, Ćelija, Šebet

U oblasti komunalnih delatnosti u Gadžin Hanu posluje Javno preduzeće „Direkcija za izgradnju i komunalne delatnosti“, koje zapošljava 38 radnika i između ostalih aktivnosti vrši delatnosti čišćenja i održavanja ulica, pružanje komunalnih usluga građanima i obavljanje drugih poslova u oblasti javne higijene u Gadžin Hanu.

Organizovanim sakupljanjem otpada u opštini je pokriven je Gadžin Han i još 22 naselja u opštini (od ukupno 34 naselja) sa 9.330 stanovnika što predstavlja oko 89% populacije opštine. Uslugom organizovanog sakupljanja otpada u opštini je pokriveno i oko 150 privrednih subjekata.


59

Jedinica za iznošenje otpada u okviru Javnog preduzeca „Direkcija za izgradnju i komunalne delatnosti“, u opštini Gadžin Han, obavlja poslove iznošenja kućnog otpada po programu koji obuhvata 23 naselja u opštini i to dva puta nedeljno iz kontejnera zapremine 1,1 m³. Od ukupno 175 kontejnera koji su raspoređeni u 23 naselja u opštini 42 se nalaze u Gadžin Hanu.

Na poslovima sakupljanja i odvoženja otpada trenutno je angažovano 3 radnika u skladu sa usvojenom dinamikom na nivou JP-a, 5 dana nedeljno tokom cele godine, 260 dana/god. Sistem sakupljanja otpada ne uslovljava korisnike da vrše razdvajanje otpada na mestu nastajanja. U opštini se ne vrši promet sekundarnih sirovina. Prema podacima nadležnog JP-a, prosečna dnevna količina nesabijenog otpada koji se doveze na deponiju varira u toku godine i povećava se u periodu sezone. Prosečna dnevna količina otpada koja se generiše je oko 6 m3. Javno preduzeće „Direkcija za izgradnju i komunalne delatnosti“ ne vrši odgovarajuća merenja količina otpada po vrsti otpadnog materijala. Odlaganje sakupljenog komunalnog otpada iz opštine Gadžin Han, nadležno JP vrši na gradskoj deponiji u Nišu.

Udruženje - Klaster ’’RECIKLAŽA JUG’’ – Niš /21/, je dobrovoljno, nevladino i neprofitno udruženje, osnovano na neodređeno vreme radi ostvarivanja ciljeva u oblasti zaštite životne sredine. Misija Udruženja je: razvoj i jačanje regionalne saradnje u oblasti zaštite životne sredine i održivog razvoja objedinjavanjem aktivnosti privrednih subjekata koji se bave upravljanjem otpadom, naročito reciklažom, na teritoriji jugoistočne Srbije. Specifični ciljevi udruženja su:

• Minimizacija otpada: Smanjiti količine otpada po stanovniku koje treba odložiti na deponiju, promocija recikliranja, selekcije i ponovnog korišćenja.

• Ponovno korišćenje i recikliranje otpada: Podrška u razvijanju tehničkih rešenja i ekonomskih mehanizma za učešće svih subjekata u sistemu odvojenog sakupljanja reciklabilnog otpada, ponovnom korišćenju ili njegovom tretmanu.

• Nadzor i kontrola: Uspostavljanje i razvoj kontinualnog nadgledanja sekundarnih sirovina i posebnih tokova otpada (količina i sastav otpada), sakupljanja i tretmana otpada i obezbeđenje funkcionalne i ažurirane baze podataka o reciklaži na regionalnom nivou.

• Uticaj na životnu sredinu i društveno okruženje: zaštita i unapređenje stanja životne sredine iskorišćavanjem vrednosti otpada kao sekundarne sirovine u procesima upravljanja otpadom koji se baziraju na domaćem zakonodavstvu, najboljim dostupnim tehnikama i primerima dobre prakse razvijenih zemalja; zagovaranje zdravstvene i socijalne zaštitu individualnih sakupljača sekundarnih sirovina.

• Obuka: Uspostavljanje i razvoj specijalnih programa obuke i jačanje kapaciteta članica klastera.

• Razvoj javne svesti: Uspostavljanje i razvoj programa i sistema informisanja, obrazovanja i povećanja uticaja javnog mnjenja.

• Javno–Privatno partnerstvo: Definisanje, razvoj i sprovođenje mera za jačanje partnerstva između javnih i privatnih preduzeća u sektoru upravljanja otpadom. Stvaranje uslova za razvoj mikro i malih preduzeća u ovoj oblasti.

• Društveno - odgovorno poslovanje: uspostavljanja viših standarda življenja, uz održavanje profitabilnosti kompanije, za ljude u i van kompanije; poboljšanje položaja i zaštita prava marginalizovanih društvenih grupa.

JUGO-IMPEX d.o.o. /21/, osnovano je 1990. godine u Nišu. Od početka osnovna delatnost privrednog društva je bio promet obojenim metalima. 1994. godine počinje sa otkupom i recilkiranjem otpadnog materijala. Danas, u odnosu na delatnost kojom se bavi sadrži 3 osnovna


60

sektora: otkup i reciklaža otpadnog materijala, prerada i promet obojenih metala i projektovanje i izvođenje radova i trgovina opremom za grejanje i klimatizaciju. Jugo-Impex d.o.o. zapošljava 52 radnika. Od 2007 poseduje sertifikat ISSO 9001. Jedna od primarnih delatnosti privrednog društva Jugo-Impex d.o.o. Niš je otkup sekundarnih sirovina, njihova obrada i recikliranje i prodaja dobijenih poluproizvoda i proizvoda. Recikliranje kao odgovor na sve veći problem u skladištenju i manipulaciji otpada i sve veći nedostatak prirodnih nalazišta obojenih metala, postaje sve veći prioritet u svetu i kod nas. Kao preduzeće koje se bavi otkupom i reciklažom sekundarnih sirovina još od 1994. god. Jugo-Impex d.o.o. je razvio resurse koji se bave odvajanjem, klasifikacijom i pripremom otkupljenih sirovina za reciklažu, i kao takav zauzima zapaženo mesto na domaćem tržištu obojene metalurgije. Otkup obuhvata sve vrste otpadnog materijala izrađenog od bakra i legura bakra, aluminijuma, gvožđa,...

JUGO-IMPEX E.E.R. d.o.o. – Niš /21/, je kompanija posvećena očuvanju sredine u kojoj živimo već 20 godina. Naša misija je da, koristeći najsavremeniju tehnologiju i mašine za preradu, sve vrste elektronskog otpada uklonimo iz prirode, kroz siguran, efikasan i društveno odgovoran proces. Sarađujemo sa individualnim sakupljačima, preduzećima i lokalnim samoupravama. Kompanija učestvuje na sajmovima ekologije i energetike i predstavlja potpuno novu fabriku za reciklažu električnog i elektronskog otpada, sa najnovijim linijama za reciklažu rashladnih uredjaja, kablova i monitora, uz najsavremeniju liniju za manuelnu demontažu IT komponenti. Za sve vrste otpadnih električnih i elektronskih uređaja ukupne mase veće od 50 kg (odnosi se na ukupni zbir masa svih uređaja i opreme koje predajete ) možete naručiti besplatan odvoz za koji smo dužni da ga preuzmemo i odvezemo u roku od 14 dana od dana prijema zahteva. Jugo Impex E.E.R je preduzeće licencirano za sakupljanje i transport, odnosno skladištenje i tretman vašeg elektronskog otpada. To znači da smo smo ovlašćeni da preuzmemo vaš EE otpad i izdamo vam odgovarajući knjigovodstveni dokument o upravljanju EE otpadom, koji vam omogućava da knjigovodstveno otpišete amortizovanu EE opremu. Usluge uključuju i besplatan odvoz uređaja mase veće od 30 kg na celom području Republike Srbije. E-RECIKLAŽA je fabrika opremljena specijalizovanim američkim linijama za reciklažu CRT monitora, televizora i svih vrsta panela, reciklažu freona i ulja iz rashladnih uređaja, te najsavremenijom linijom za preradu kompjuterske opreme. Na vaš poziv dolazimo na naznačenu adresu i uklanjamo sve neispravne ili zastarele uređaje koji vam više nisu potrebni.

MAKSI CO ALEKSINAC /21/, osnovan je 2003. god u Aleksincu. Osnovna delatnost je prerada otpadnog gvozdja i aluminijuma. Sekundarna delatnost preduzeća je prodaja toplo valjanih limova čiji je proizvodjač čeličana iz Makedonije Maxst steel. U sastavu Maksi co su i dva sabirno otkupna centra u Nišu i Negotinu. Kompletna proizvodnja se odvija u reciklažnom centru u Donjem Adrovcu. Mašinski park čine 3 seckalice, sreder i dve prese za baliranje. Prednost ovog reciklažnog centra je blizina koridora 10 i sopstveni železnički kolosek. Maksi co je dobio dozvolu za reciklažu automobila u programu staro za novo, od vlade Republike Srbije. Maksi co je jedan od najvećih izvoznika na jugu Srbije i zaposljava 56 radnika.

SNG KOMPANY /21/, se bavi reciklažom a posebnu pažnju poklanja zaštiti životne sredine i kao rezultat toga 90% proizvoda proizvodi od recikliranog PVC I PE materijala. Kompanija je osnovana 2004 godine u Nišu. Osnovna delatnost je reciklaža obojenog metala i svih vrsta plastike. U sastavu kompanije je kompletno opremljen reciklažni centar u Jagodini na površini od 1ha. U sastavu reciklažnog centra je postrojenje za preradu otpadnih kablova, separator kapaciteta 500t mesečno, elektrostatički sistem HAMOS jedan od najsavršenijih sistema za najfinije odvajanje metala od plastike, vodeni sistem HERBOL za odvajanje 2 vrste plastike, odnosno PVC-a i polietilena. Reciklažom od plastike SNG proizvodi kompletnu opremu za saobraćajnu signalizaciju. U pogonu se na jednom mestu od recikliranog mateijala dobija nov

http://www.ereciklaza.com/ee-otpad.htm


61

gotov proizvod, tako da kompanija SNG ima potpuno zatvoren krug reciklaze. SNG je spreman da vrši uslužnu proizvodnju po zahtevu klijenata.

PREDUZEĆE NIVES DOO – NIŠ /21/, postoji od 1992. godine. Polazna delatnost bila je distribucija polimera na čemu se zasniva i dalji razvoj preduzeća. Prisutni smo na teritoriji Srbije i u državama iz okruženja. Pod pojmom „Nives“ podrazumevaju se tri delatnosti iz sveta polimera:

1. Distribucija širokog spektra polimera domaćih i stranih proizvođača. 2. Proizvodnja filtera za prečišćavanje vode (jedinstveni koncept). 3. Reciklaža otpadnih sirovina od plastičnih masa.

Radi se o kružnom procesu – od sirovine od naizgled neupotrebljivog otpada do hemijski potpuno ispravnog i upotrebljivog poluproizvoda. Za obrađenu sirovinu-regenerat našim korisnicima garantujemo proizvođačkim sertifikatom i upotrebnim atestima izdatim od institucija nadležnih za oblast reciklaže. Svoja bogata iskustva o polimerima primenili smo u oblasti reciklaže i želimo da u to uverimo sve naše poslovne saradnike koji na posredan ili neposredan način sarađuju sa nama. Naš moto je ZATVORIMO KRUG! Krug može biti zatvoren samo ako smo uspešni u ponovnoj upotrebi reciklirane plastike za proizvode visokog kvaliteta. Za dobijeni poluproizvod-regenerat kakav nudimo našim klijentima garantujemo proizvođačkim sertifikatom i nizom ovlašćenja i upotrebnih dozvola od institucija nadležnih za oblast reciklaže. Dakle, sirovina koja je dobijena obradom otpadne plastike je potpuno bezbedna i upotrebljiva.

PUT INŽENJERING-NIŠ /21/, je kompanija osnovana 1966. godine a 1992. godine dobija današnje ime. Kompanija 2000. godine proširuje svoje poslove i kupuje prvu šljunkaru na Južnoj Moravi i započinje sa radom separacija 2002. godine otvara se Fabrika Betona u okviru novog kompleksa kompanije. Betonska baza prerasta u vodeću u gradu i proširuje svoje kapacitete. Fabrika Betona 2005. godine dobija novi softver za upravljanje proizvodnje betona, kao i automatizaciju dozatora cementa, frakcija i vode, nabavlja nove miksere i pumpu za beton. Put inženjering je svakim danom sve jača i odgovornija kompanija koja je konkurencija i najjčim kompanijama u okruženju i može da odgovori skoro na sve uslove i zahteve današnjeg tržišta u gradjevinarstvu. Preduzeće se bavi i transportom, uslugama gradjevinske mehanizacije i specijalne opreme. Sve svoje misaone i radne potencijale usmeravamo u razvijanje prirodnih građevinskih materijala i modernih rešenja u gradnji. Modernizacija i opremanje našeg kamenoloma u Crvenoj Reci kod Bele Palanke nam je u završnoj fazi, pa očekujemo da 100% kapaciteta kamenoloma proradi do kraja leta. Put inženjering je doneo odluku da radi reciklazu gradjevinskog otpada u svom kamenolomu i za tu namenu je investirao u samohodnu mašinu za preradu građevinskog otpada da bi postigao još veću konkurentnost u svom poslovanju.

RESOR D.O.O. /21/, je privredno društvo za specijalnu nadogradnju komunalnih vozila. "Resor" d.o.o. Gadžin Han je nastalo 1992. godine. Resor se bavi proizvodnjom i servisiranjem komunalnih i specijalnih vozilla. O vrednosti i veličini ovog privrednog društva govore sledeći podaci: Privredno društvo "Resor" d.o.o. Gadžin Han nalazi se na teritoriji opštine Gadžin Han, koja spada u jednu od najnerazvijenijih opština u Republici Srbiji, po poslednjim statističkim podacima. Poseban akcenat stavljamo na kvalitet proizvoda i usluga. U skladu sa time posedujemo sertifikate: ISO 9001-2001 i TÜV ISO 9001:2000. U cilju očuvanja životne sredine i upravljana zaštitom životne sredine "Resor" d.o.o. poseduje i sertifikat ISO14001:2004 (Environmental Menagement System - EMS). Sve proizvode iz našeg proizvodnog programa radimo po sopstvenoj dokumentaciji koja je nastala u projektnom birou Resor-a. Sve navedeno omogućava Resor-u da stalno osvaja nove proizvode i usavršava postojeće.


62

KOMPANIJA EUROMITEKS D.O.O. /21/, je osnovana 1992. godine i njena osnovna delatnost je proizvodnja tekstila za kućnu upotrebu. Uzimajući u obzir činjenicu da tekstilni otpad jako veliki problem, pre nekoliko godina počeli smo da se bavimo recikliranjem tekstilnog otpada. Uveli smo razne vrste tekstilnog otpada kao repromaterijala za većinu naših proizvoda. Fabrike čiji tekstilni otpad trenutno koristimo su sledeće: Grammer Sistem d.o.o. Aleksinac, Niteks Niš i Diva Divani Vranjska Banja. U prvoj fazi otpad koji primamo je sortiran po sastavu i veličini. Zatim se dalje radi obrada dok ne postane gotov proizvod. Za takve proizvode, naša kompanija je dobila zvanični sertifikat od strane instituta "Vunil" iz Leskovca. U budućnosti, mi smo zainteresovani za formiranje reciklažnog centra u Nišu ili u okolini Niša, gde bi sav tekstilni otpad iz regiona mogao da se prikuplja i reciklira. Na ovaj nači težimo ka smanjenju količine otpada na lokalnim deponijama, zaštiti životne sredine, otvorena nova radna mesta i podsticanje inovacija, tako da Srbija može konačno da kaže da postoji neko ko je spreman da se bavi recikliranjem tekstilnog otpada.

DENIPET D.O.O. KOMPANIJA /21/, osnovana je početkom 2010. godine i njena glavna delatnost je otkup i reciklaža PET ambalaže. Nalazi se u Merošini u ulici Industrijska 2. Misija kompanije je da zajedno sa partnerima očisti Srbiju od PET ambalaže koristećinajmoderniju evropsku reciklažnu tehnologiju. Kompanija se bavi otkupom PET ambalaže i sarađuje sa komunalnim preduzećima, otpadima sekundarnih sirovina, proizvođačima PET ambalaže, proizvođačima sokova, piva ili vode, deponijama ili privatnim sakupljačima. Po pozivu kompanija vrši otkup PET ambalaže i to svih raspoloživih količina PET ambalaže u Srbiji. Cene su garantovane ugovorom.

REMOL D.O.O. /21/, iz Merošine je u procesu dobijanja dozvola potrebnih za reciklažu ulja. Planiramo da uvezemo postrojenje za reciklažu motornog ulja koje bi bilo postavljeno u Merošini, 18 km od Niša. Od prikupljenog ulja planira se dobijanje uljane baze od koje bi se napravilo novo ulje za vozila, po čistoći i kvalitetu konkurentno uljima dobijenim iz sirove nafte. Jedno od prihvatljivijih rešenja je postrojenje za destilaciju tankog filma pod visokim vakuumom, kapaciteta prerade sirovog ulja 12,5 tona dnevno. Ovom tehnologijom se može raditi reciklaža sledećih ulja: lubrikanti (motorna ulja,turbinska, ulja za menjače), hidraulične tečnosti (fluidi), tečnosti za obradu metala (sečenje, brušenje, valjanje, presovanje, gašenje, ulja za podmazivanje), izolaciona ulja i rashlađivači (transformatorska ulja, ulja za menjače) i termički fluidi. Postupak obuhvata: predobradu, isparavanje iz tankog sloja, i izbeljivanje. Otkupljeno rabljeno ulje se skladišti u rezervoare odakle se crpi u sud za predobradu, gde se vrši otparavanje vode zagrevanjem na 130 °C. Zatim se dodaju agensi za koagulaciju a temperatura podiže na 250 – 260 °C kako bi se izdvojile lakše isparive komponente ulja. Ovaj proces se izvodi pod vakumom koji se postiže vodenom vakuum pumpom 10 HP / 1440 o/min pri čemu se postiže vakuum od 650 – 700 mm Hg. Na 260°C zagrejano ulje se prebacuje u drugi sud sa vakuumom i pritom sprovedeno dva puta kroz mehanički separator. Ovde se odstranjuje 50 – 60% ugljenih čestica (čađi). Odatle se do tankoslojnog uparivača postavljaju izmenjivač toplote kako bi se grejao dovod ulja, čime se ostvaruje ušteda energije. Pre nego se ulje dovede do tankoslojnog uparivača, on se prvo mora pripremiti cirkulacijom vrućeg ulja na temperaturi 310 – 330°C i pod vakuumom od 0,1 mm Hg. U skladu sa uspostavljenim parametrima u tankoslojnom uparivaču,tj. pritiskom od od 0,1 mm Hg i temperaturom od 310°C uz dovod ulja od 500 litara na sat, ostatak i destilat se sakupljaju u odvojenim tankovima preko odgovarajućih prijemnika preko specijalno dizajnirane pumpe sa otvorenim propelerom i dvostrukim mehaničkim zaptivanjem. Ako je neophodno, destilat se prebacuje u reaktor za izbeljivanje tretmanom sa 2 % aktivne aluminijumske gline. Svrha ovog tretmana je da se poboljša boja dobijenog baznog ulja. U ovom koraku glina apsorbuje tragove aromatičnih jedinjenja i oksidovanog ulja prisutnih u uljanoj bazi. U tehnologiji tankog filma rN vrednost utrošene gline je 7,5 pa se može bezbedno koristiti za ovu primenu.


63

BIO KING /22/, u Popovcu, u blizini Niša je jedini licencirani sakupljač jestivog

otpadnog ulja za bio dizel u južnoj Srbiji. Kompanija trenutno ima potpisana dva ugovora – jedan za sakupljanje i jedan za distribuciju. Sakupljanje: Bio King ima sporazum sa Bio Oil Austria, za snabdevanje jestivim otpadnim uljem iz južne Srbije. Bio Oil je ustupio Bio King-u kamion za sakupljanje, obezbedio malu asistenciju u započinjanju poslovanja, i otkupljuje ulje po ceni od 0.30€/L. Bio King planira da proširi sakupljanje i pokrije otprilike južni deo ili polovinu Srbije. Glavni izvori su studentske menze, bolnice, ketering kompanije i velike pekare. Takođe sakuplja i od OMV-a, i manje količine iz restorana i hotela. Zakon obavezuje generatore da daju otpadno ulje licenciranim sakupljačima besplatno, tako da Bio King ne plaća otpadno ulje. Mnogi generatori jednostavno predaju ulje, ali postoji određeni broj neregistrovanih sakupljača koji su spremni da ga plate (12-15 RSD/L), i time stvaraju nelegalnu konkurenciju Bio King-u. Ulje se sakuplja u buradima od 30 i 60 litara koje obezbeđuje Bio King, a preuzimaju se po potrebi. Bio King filtrira ulje pre isporuke za Austriju. Distribucija: Bio King je prvobitno kupio deo opreme za preradu otpadnog ulja. Bio King sarađuje sa opštinom Niš, i snabdeva JKP vozila sa 2 tone biodizela mesečno na probnoj bazi; bio-dizel se meša sa regularnim dizelom; partneri su u potrazi za finansijskom asistencijom kako bi instalirali tank od 3-4 tone i pumpu. Ukupan zahtev za gradska vozila je 4 ton/mes. Postoje i neki pregovori sa opštinom Niš za obezbeđenje prostora Bio Kingu za sakupljanje ulja u zamenu za bio-dizel. Po zakonu EU zemlje moraju dodavati bio-dizel u sav dizel prodat na tržištu (10%). Srbija nema ovaj zahtev, s obzirom da obezbeđuje malo podsticaja za bio-dizel.

SRPSKA FABRIKA ZA RECIKLAŽU STAKLA /22/, Grejač - Aleksinac Materijal: staklo Količina: 30.000 tona / godišnje (kapacitet) Pregled: srpska fabrika za reciklažu (Srpske Fabrike za reciklažu) je osnovana 1987, a privatizovana u 2004. godine. Fabrika prikuplja, melje, čisti i sortira po veličini staklo (1 cm, 2 cm, 2-5 cm), a ponekad i po boji. Fabrika prerađuje samo staklene boce i tegle, a ne prozorsko ili medicinsko staklo. Fabrika zapošljava 13 radnika i poseduje veliki broj kamiona, transportnih kontejnera utovarivač za utovar stakla na liniju za preradu. Sakupljanje: Fabrika sakuplja staklo uglavnom preko individualnih sakupljača. U Aleksincu je fabrika postavila oko desetak kontejnera za primarnu selekciju staklenog otpada, i to u saradnji sa opštinom. Fabrika sarađuje i sa fabrikama koje proizvode alkoholna i bezalkoholna pića a koje recikliraju svoje polomljene boce (Knjaz Miloš, Karlsberg, Coca-Cola). Takođe sarađuju sa različitim kompanijama za reciklažu stakla i planiraju da rade sa firmama specijalizovanim za sakupljanje staklenog otpada. Na osnovu dosadašnjih iskustava, najefikasnija je saradnja sa pojedinačnim sakupljačima, ali se suočavaju sa niskim otkupnim cenama stakla i zbog toga često ne žele da sakupljaju. U jednom trenutku kompanija je imala kontejnere i u Nišu, ali je bilo nekih problema usled vandalizma oko kontejnera i bili su prisiljeni da prestanu. Fabrika ima problema sa JKP u vezi dozvole za postavljanje kontejnera. Postavljanje kontejnera u blizini kafića, takođe predstavlja problem ako ne postoje opšte namene kontejnera u blizini, jer ljudi su skloni da bacaju sav otpad u kontejnere. Kontejneri za stakleni otpad su posebni kontejneri (5m3) sa otvorom na dnu za pražnjenje i mogu se podići skip-kamionom odnosno auto-podizačem. Tržišta: srpska fabrika za reciklažu izvozi celokupnu količinu sakupljenog stakla izvan Srbije jer domaće tržište ne postoji.


64

REGION PROKUPLJE

GRAD PROKUPLJE

Tabela 16. Podaci o obuhvaćenosti grada Prokuplja uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



Naselja koja nisu obuhvaćena sakupljanjem

otpada JKP "Čistoća"

(Porr-Werner-Weber Prokuplje d.o.o.)

Toplički upravni okrug XXI Srpske Divizije 19

Prokuplje 027/322-673

[email protected]

Naselje Trnovački put, Plehane kuće, Carina, Gornja Draginja, Donja Draginja 55%.

Mesna kancelarija Džigolj, Donja Rečica, Velika Plana, Mala Plana, Kruševica, Beloljin, Žitni Potok, Donja Trnava, Gornja Stražava, Donja Stražava, Pasjača, Berilje, Babin Potok, Novo Selo, i ostala manja sela 45%

JKP ''Čistoća'' je snabdevena sa: četiri kamiona smećara, jednim kamionom čistilicom, tri traktora, jednom cisternom, jednim kamionom, buldožerom, jednim torpedom, motokultivatorom i dva putnička vozila.

Javno komunalno preduzeće "Gradska čistoća" iz Prokuplja i prokupačka opština kao osnivač, raspisali su konkurs za prodaju usluge iznošenja smeća, koju je do sada obavljala "Čistoća". Prema konkursu, potencijalni kupac je u obavezi, između ostalog da u roku od tri meseca obezbedi kompletnu opremu za izbacivanje smeća i da na nekoj regularnoj deponiji vrši istovar. Važno je da kupac ove usluge mora da preuzme 60 od 125 radnika JKP „Gradska čistoća“. Ovaj postupak, odnosno prodaja usluge iznošenja smeća najviše je sprovedena, jer Prokuplje nema deponiju i uvek je imalo problem sa izbacivanjem smeća. Do sada se korstilo smetlište koje je kraj gradskog stadiona, ali je ono odavno van upotrebe. Pošto ne postoji druga mogućnost, na kraju se došlo na ideju da se delatnost izbacivanja smeća proda, odnosno ustupi nekom zainteresovanom preduzeću kojem će opština Prokuplje kao osnivač biti partner. Iako je problem izbacivanja smeća uvek postojao, od skoro je kulminirao, jer smetlište koje se koristi je pred zatvaranjem, a vozila za utovar smeća su stara preko trideset godina i gotovo neupotrebljiva. Zato se često javljao problem neredovnog izbacivanja, a dešavalo se da jedno ispravno vozilo bude u funkciji 24 sata, kako bi se izbacilo svo đubre. Nadležni se nadaju da će se prodajom ove usluge rešiti problem i opština i preduzeće osloboditi velikih troškova remonta starih vozila. Vozila i oprema su potpuno dotrajali, a zbog teške finansijske situacije ne postoji mogućnost da se zamene.

Na osnovu prethodno objavljenog konkursa do kraja meseca uslugu izbacivanja smeća uProkuplju trebalo bi da preuzme austrijsko privatno preduzeće "Porr Werner Weber" pošto je potpisan ugovor o saradnji. Preduzeće "Porr Werner Weber" ima svoja predstavništva u Nišu, Leskovcu i Jagodini. Po uslovima konkursa novi strateški partner prokupačke opštine moraće da zadrži 60 radnika, koji su do sada radili u Javnom komunalnom preduzeću "Čistoća" i da uloži novac u opremu i pronađe deponiju na kojoj će deponovati otpad. Potpisana su dva ugovora: o poveravanju iznošenja smeća sa teritorije opštine Prokuplje u narednih 25 godina i o osnivanju zajedničkog preduzeća ‘‘Porr-Verner i Veber Prokuplje d.o.o.”, koje će se tim poslom baviti.

Osnivanjem zajedničkog preduzeća, pomoći će se da grad bude čistiji kao i da se postupanje sa otpadom uskladi sa standardima EU. Iznošenje smeća, odvoženje i konačno zbrinjavanje vršiće se na regionalnoj sanitarnoj deponiji ‘’Željkovac’’ u Leskovcu. Građani će


65

dobiti nove propisne kante i kontejnere, a cene ćemo zadržati na dosadašnjem nivou. Jedino ćenovi izdatak biti naknada za odvoženje smeća.

Smeće iz Prokuplja prvobitno je odvoženo u atar susednog sela Babin Potok, a onda kada njegovim žiteljima došlo gotovo do kuća, oni su se pobunili. Tada je odlučeno da se, privremeno, smeće istovaruje kraj napuštenog korita reke Toplice i da se zatrpava zemljom, a da se projektuje nova deponija sa savremenim uređajima za selektovanje i reciklažu otpada. Ovo „rešenje”, međutim, trajalo je skoro tri decenije. Đubrište se za to vreme raširilo do samih kuća a naslage su narasle na više metara. Oko deponije, nalaze se i porodične kuće i škole, a nedaleko su i zgrade opštine i policije.

OPŠTINA ŽITORAĐA

Tabela 17. Podaci o obuhvaćenosti opštine Žitorađa uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



Naselja neobuhvaćena sakupljanjem otpada

(%) JKP

"Žitorađa"

Topličkih Heroja 51, Žitorađa, 027/362-

834

Žitorađa 30 % Jasenica, Voljčinac, Badnjevac, Gornje Crnatovo, Donje Crnatovovo, Grudaš, Kare, Dubovo, Zladovac, Asanovac, Rečica, Lukomir, Vlahovo, Podina, Stara Božurna, Pejkovac, Đakus, Samarinovac, Držanovac, Smrdić, Glašinac, Toponica, Konjarnik, Gornji Drenovac, Studenac 70 %

JKP ‘’Žitorađa’’ sakuplja sledeće reciklabilne materijale: PET ambalažu, LDPE kese i vreće i papir i karton. Prosečne sakupljene količine iznose oko 1 t/mesečno PET ambalaže, mada su količine značajno veće u letnjem periodu – u prva dva meseca sakupljeno je 5-6 tona PET ambalaže. Prosečna količina sakupljenog kartona iznosi 3 t/mesečno. Opština Žitorađa je započela svoje aktivnosti na polju reciklaže, u saradnji sa USAID CRDA programom koji je implementirala organizacija Mercy Corps u južnoj Srbiji. Pre ovog programa nisu imali aktivnosti i kredita u oblasti reciklaže sličnih USAID-inicijativi i sjajnoj ideji i inicijativa. USAID donacija obezbedila je 50 reciklažnih kontejnera za PET ambalažu, kompaktor i mlin a opština je kasnije finansirala nabavku dodatnih 70 kontejnera. Na početku programa je sprovodena medijska kampanja za informisanje javnosti o programu i tražena je saradnja sa romskom populacijom. U prva dva meseca su sakupili 5-6 tona PET ambalaže. Iako su opština i grad mali a količina sakupljenog otpada je mnogo manja od sakupljenih količina u drugim opštinama, predstavnici JKP-a i opštinski zvaničnici su primetili prvi pozitivan uticaj: i) radnici JKP-a primetili da ima 60-70% manje PET ambalaže u običnim klasičnim kontejnerima, i ii) čistači ulica su ukazivali na to da je grad čistiji, što je ukazivalo na širu ekološku svest građana koja nije bila vezana samo za jednostavno recikliranje. Otkup balirane PET ambalaže iz Žitorađe vršila je kompanija Greentech po ceni od 16 RSD/kg. Ostale ponude su bile: i) lokalna kompanija koja je radila sa najlonom i tvrdom plastikom ponudila je 8 RSD/kg; ii) Slovenačka kompanija je ponudila 10 RSD/kg za neograničene količine; iii) Aleksandar Plus, kompanija iz Šapca ponudila je 12 RSD/kg za nesortiranu a 13 RSD/kg za sortiranu PET ambalažu.

U svim reciklažnim kontejnerima, PET i ostali plastični materijali su bili potpuno odvojeni od ostalog smeća, čak i u slučajevima gde su samo bili postavljeni reciklažni kontejneri. Ovo je bilo prvo zapažanje predstavnika JKP-a ali je takođe bilo primetno da je sortiranje bolje u gradu nego na selu. Predstavnici JKP-a su takođe postavili i poseban kontejner za sortiranje


66

LDPE plastičnih vreća i kesa, na uglu u blizini prodavnica, pa su zaposleni u prodavnicama i javnost takođe razdvajali i ovu vrstu reciklabilnog materijala.

Sakupljanje: Žitorađa trenutno ima 120 kontejnera za reciklažu, i sakupljanje se vrši i u gradu i na selu. U stvari, oni imaju vrlo malo normalnih kontejnera u selima (10-15 ukupno za celu opštinu), a u nekim selima postoje samo reciklažni kontejneri. S početka su bile prijavljene i periodične krađe PET ambalaže iz kontejnera ali sa obzirom na trenutnu nisku otkupnu cenu, ovo se ne dešava u poslednje vreme.

Tržišta: JKP Žitorađa balira sakupljenu PET ambalažu i prodaje kompaniji Greentech. Iako postoje i neki potencijalne lokalni kupci, Greentech plaća najvišu cenu. Iako imaju mlin, ne koristite ga jer mogu dobiti bolju cenu za balirani PET. (To je i logično, jer oni nisu razdvajali PET po vrsti i boji a seckanjem svog plastičnog otpada zajedno, smanjuje se njegova tržišna vrednost, ili u najgorem slučaju, čine ga neupotrebljivim za mnoga tržišta.). Kompanija Greentech je ponudila veću cenu za PET sortiran po boji.

OPŠTINA BLACE

Tabela 18. Podaci o obuhvaćenosti opštine Blace uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/

Operater

Adresa, telefon, E-mail



JKP "Blace"

Vojvode Putnika bb, Blace 027/371-236(580)

[email protected]

Blace 40 %

Alabana, Međuhana, Pridvorica, Pretrešnja, Jošanica, Svrače, Draguša, Lazarevac, Suvi Do, Stubal, Trbunje, Đurevac, Sibinica, Prebreza, Džepnica, Kaševar, Barbatova, Čungula, Grgure, Višeselo, Rašica, Drešnica, Popova, Vrbovac, Šiljomana, Kutlovac, Suvaja 60 %.

Blace poseduje male žičane kontejnere za selekciju plastičnih reciklabilnih materijala širom gradske teritorije. Građani u ovom malom gradu izgleda da dobrovoljno i marljivo vrše razdvajanje plastičnog otpada. Blace je jedinstveno po tome što su kontejneri postavljeni u selima i u gradu.

Povećanje sakupljanja: U vezi sa idejama za povećanje sakupljenih količina, predstavnici JKP-a su spomenuli mogućnost plaćanja privatnih sakupljača za PET, iako u stvarnosti to verovatno nije slučaj. Što se tiče romske populacije (500 pojedinaca, 8-10% opštine), oni vrše sakupljanje ali uz niske cene koje su minimalne. Možda bi angažovanjem izvesnog broja Roma sa platama i obezbeđivanjem socijalne koristi, oni bili spremni da neposredno sakupljaju reciklabilne materijale za JKP. Tipično, transport je možda najveća prepreka, jer troškovi prevoza prevazilaze prihode od reciklirane plastike.

Opština Blace je započela sa reciklažnim aktivnostima još 2006. godine u saradnji sa USAID CRDA programom koji je bio implementiran od strane organizacije Mercy Corps u južnoj Srbiji. Pre ovog programa u Blacu nije bilo nikakvih reciklažnih aktivnosti. Grant USAID-a je obezbedio 50 reciklažnih kontejnera i presu pritiska od 40 tona. Kasnije je JKP kupila dodatnih 20 kontejnera. Opština je organizovala medijsku kampanju na početku započetih aktivnosti a reakcija javnosti je bila veoma pozitivna. Veruje se da sada oko 90% građana u opštini vrši separaciju plastičnog otpada. Njihov program je jedinstven, jer takođe sakupljaju PET ambalažu u selima a pored toga u selima se ne naplaćuje mesečni račun za usluge JKP-a, tako da je reciklaža potpuno volonterska pošto nema finansijskih podsticaja za stanovništvo na selu – oni prepoznaju zbrinjavanje otpada kao problem i spremni su na saradnju kako bi ga rešili.


67

Sakupljanje: U kontejnerima u gradu, separacija je bila odlična. JKP upošljava 2 radnika na sakupljanju i 3 radnika koji rade jendom nedeljno na presi. U letnjem periodu, ima više plastike pa presa više radi. JKP Blace sakuplja samo karton, ali su u pitanju male količine. Karton se prodaje romskoj firmi “Papir Servis,” u Prokuplju.

Tržišta: JKP Blace prodaje svoju baliranu plastiku kompaniji Greentech. Praktično ne postoji finansijska podrška za reciklažu plastike, sa primarnim benefitom koji potiče od smanjenja deponovanih količina otpada na deponiji.

Planovi u vezi deponije: Predstavnici JKP Blace tvrde da imaju jednu od retkih deponija u Srbiji koja je u skladu sa građevinskim i operativnim standardima Evropske Unije. Radi se o zvaničnoj deponiji sa slojem gline i organizovanim sakupljanjem deponijskog gasa. Postoji i projekat da se kompleksu deponije pridoda i postrojenje za selekciju sakupljenog otpada (budžet je odobren i kompanija je izabrana).

OPŠTINA KURŠUMLIJA

Tabela 19. Podaci o obuhvaćenosti opštine Kuršumlija uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/

Operater

Adresa, telefon, E-mail



JKPD "Toplic

a"

Toplički upravni okrug

7. Juli br. 2, Kuršmlija 027/381-427

[email protected]

Markoviće,Baćoglava, Rasadnik 1, Rasadnik 2, Bolnički Potok, Pantiće, Katastrat, Veljkoviće 60 %.

Markoviće, Baćoglava, Rasadnik 1, Rasadnik 2, Bolnički Potok, Pantiće, Katastrat, Veljkoviće, Prolom Banja, Merdare, Rudare, Rača, Mikuljana 40 %.

U poslednjih godinu dana Javno komunalno preduzeće "Toplica" očistilo je 26 divljih deponija na teritoriji kuršumlijske opštine, ali su gradjani ponovo na istim mestima počeli da odlažu smeće. Gotovo polovina ovih deponije je ponovo formirana, a u JKP "Toplica" kažu da je nemoguće sprečiti građane da masovno odlažu smeće na nedozvoljenim mestima. Teritorija opštine Kuršumlija je ogromna a ovo preduzeće nema dovoljno vozila i zaposlenih da kontroliše očišćene deponije. Čim se očisti jedna deponija i pređe se na drugu, prva je ponovo formirana. Ljudi nesavesno odlažu razno smeće gde stignu, ne obraćajući pažnju na upozorenja. Odvoze ga kolima, frezama, traktorima, kamionima i samo ga prosipaju pored puta. JKP ‘‘Toplica‘‘ će morati da na očišćenim deponijama uvede dežurstvo i da građane kaznama spreči da bacaju smeće na ovim lokacijama.

Meštani kuršumlijskih sela Baćoglave, Žegrove, Selišta i Mirnice su danima blokirali put koji vodi ka gradskoj deponiji, ne dozvoljavajući odlaganje smeća. Po njihovom mišljenju, deponija, nije adekvatno uređena, pa vetar, ptice i druge životinje raznose smeće i ugrožavaju zdravlje meštana. Žitelji ističu da imaju velike probleme od kada je đubrište u njihovoj blizini, i da to traje već sedam godina. Smeće se dovozi u otvorenim kamionima i prosipa se putem. Kad je loše vreme, blato ili sneg, onda se đubre baca ispred deponije. Dovoze se i gume, koje se spaljuju, i onda ne može da se diše od smrada. Vetar, gavranovi i druge životinje raznose smeće po okolini, sve do kuća. Traženo je da se smeće odmah zatrpava zemljom, ali JKP Toplica nije u mogućnosti da to obavi, pogotovo što ovde smeće odlažu i preduzeća "Kopaonik" i "Planinka", zatim vojska i privatna lica. Ovde se bacaju i uginule životinje i ostaci iz mesara a iznad đubreta leti veliki broj gavranova tražeći hranu, a kad je ne nađu na smetlištu, onda pustoše žitarice na okolnim njivama. Smetlište zauzima površinu od oko dva hektara, a okolo su privatna imanja. Okolina je puna kesa koje vetar raznosi i nekoliko kilometara daleko. Pošto nisu naišli na razumevanje nadležnih, meštani su blokirali prilaz i nisu dozvoljali odlaganje smeća. Tražili su da se deponija sanira i preseli na neku drugu lokaciju. Komunalno preduzeće nema mogućnost da preseli deponiju, a nismo mi jedini koji ovde odlažu smeće.


68

AUTO-MIRKO PROKUPLJE /22/, je ugovoreni dobavljač za Ecorec (Holcim) koji pokriva južnu Srbiju. Auto Mirko sakuplja od 5-12 tona otpadnih guma nedeljno, i to od vulkanizerskih i autoservisa; jednu količinu sakupljenih guma koristi za proizvodnju guma sa novom gazećom trakom (osnovna delatnost), a ostatak transportuje u Holcim. On obično organizuje jednu pošiljku nedeljno, putujući u jedan grad ili region, i sakupljajući sve dostupne gume. Mirko sakuplja gume besplatno; u prošlosti, fabrike guma su plaćale 30 €/toni guma za odlaganje, ali kada su cementare dobile dozvole da ko-obrađuju gume, prodavnice guma i auta su onda mogle da dostave gume cementarama i ne plaćaju sakupljaču. Mirko transportuje gume do Holcim-a, koji pokriva njegove troškove transporta. U zamenu, on je u mogućnosti da sortira gume u Holcim-u, i uzme neke od njih za svoju osnovnu delatnost. Kompanija Auto-Mirko iz Prokuplja sakuplja otpadne gume za energetsku reciklažu u fabrici cementa Holcim u Popovcu kod Paraćina a bavi se i protektiranjem auto-guma. Kompanija je osnovana još 1974. godine.

URVIS, PROKUPLJE /22/, je mala firma koja upošljava uglavnom hendikepitrana lica, i interesantan primer koji prikazuje prirodu trgovine sekundarnim materijalima među srpskim sakupljačima i reciklerima. Firma sakuplja karton, karton daje Umka-Niš-u u zamenu za velike rolne toaletnog papira, a zatim proizvodi finalni proizvod od toaletnog papira. Što se tičedistribucije, oni trguju svojim proizvodima sa lokalnim veleprodajama, a u zamenu imaju dozvolu za sakupljanje ukupnog ambalažnog otpada koji se generiše u veleprodaji. Firma je locirana u Biznis- inkubator centru u Prokuplju, osnovanom u saradnji sa USAID-om.

ITALIJANI GRADE FABRIKU ZA RECIKLAŽU BIOLOŠKOG OTPADA /22/Predstavnici italijanske firme "Mega pelat tim" iz Milana najavili su juče da će u Prokuplju graditi pogon za reciklažu biološkog otpada. Kako je agenciji Beta izjavio predstavnik te firme Markos Forijani radi se o velikoj investiciji u izgradnju mini pogona za proizvodnju briketa od bioloških materija na bazi biljnog i životinjskog otpada. Prokuplje će biti prvi grad u Srbiji koji će se uključiti u taj jedinstveni energetski evropski projekat. Budući finansijeri izgradnje fabrike za reciklažu biološkog otpada u Prokuplju naglasili su da u tom kraju postoje resursi koji ćeomogućiti proizvodnju bioloških briketa, primenjivih u proizvodnji, ali i za zagrevanje.

SARADNJA PROKUPLJA I VLADE HOLANDIJE /22/- Državni fond Vlade Holandije u saradnji sa organizacijom WASTE CONSULTANTS i Društvom za unapređenje romskih naselja u Prokuplju započeli su realizaciju projekta ,,Upravljanje čvrstim otpadom prema evropskim standardima. Prema rečima Ane Sajnberg, predstavnice organizacije WASTE CONSULTANTS, realizacija ovog projekta sprovodiće se u dve opštine u Srbiji - Prokuplju i Pirotu u narednih 30 meseci. Projekat podrazumeva pomoć romskoj populaciji koja se i inačebavi prikupljanjem sekundarnih sirovina i koja će moći da institucionalizuje svoju delatnost kroz osnivanje firmi gde će steći stalno zaposlenje. Osim obezbeđenja posla za Rome, osnivanja manjih preduzeća, njihovog pravnog uobličavanja i omogućavanja dobijanja podsticajnih sredstava i kredita, ovaj projekat će u jedinstvenu celinu objediniti javna komunalna preuzeća, preduzeća za prikupljanje otpada i reciklažu, sakupljače otpada i korisnike, odnosno građane koji će plaćati te usluge.


69

REGION PIROT

GRAD PIROT

Tabela 20. Podaci o obuhvaćenosti grada Pirota uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




otpada Javno

preduzeće"Komunalac"

Vojvode Mišića 50, Pirot

010/331-170, 321-181 [email protected]

Sve gradske i prigradske mesne zajednice, što iznosi 65% stanovništva: Nova mala, Tanasko Rajić, Osmi semptembar, Kale, Slavonija, Tija Bara, Stanica, Beg Bašča, Radin Do, Berilovska kapija, Tigrovo naselje, Prčevac, Đeram, Novi zavoj, Nova bolnica

Sve seoske mesne zajednice, 70 naseljenih mesta, što iznosi 35% stanovništva: Gnjilan, Barje čiflik, Ransica, Sinja glava, Pasjač,Blato, Kostur, Veliki suvodol, Mali suvodol, Ponor, Prisjan, Kamik, Cerev del, Berovica, Držina, P0etrovac, Vojnegovac, Sukovo, Jalbotina, G.Držina, Vlasi, Belo polje, Činiglavci, Gradište, Srećkovac, Planinica, Krupac, Veliki Jovanovac, Trnjana, Poljska Ržana, Berilovac, Izvor, Gradišnica, Nišor, Dobri do, Pokrovenik, Koprivštica, Gostuša, Pakleštica, V. Lukanja, Bela, Vis. Ržana, Slavinja, Rosomač, Rsovci, Jelovica, Dojkinci, Brlog, Temska, Kumanovo, Rudinje, Ragodeš, Topli do, Zaskovci, Cerova, Šurgin, Veliko selo, Planinica Krupac, Mirkovci, Bazovik, Orlja, Crnoklište, Osmakovo, Vranište, Staničenje, Sopot, Oreovica, Crnčevo, Obrenovac, Milojkovac.

Prema Nacionalnoj strategiji upravljanja otpadom, koju je Vlada Republike Srbije usvojila 2003. godine zajedno sa programom približavanja Evropskoj Uniji, za područje Pirotskog okruga, koje obuhvata opštine Pirot, Dimitrovgrad, Bela Palanka i Babušnica, planirana je jedna regionalna sanitarna deponija, jedan reciklažni centar i jedna transfer stanica. Primenom principa ,,veću količinu otpada transportovati na manju daljinu, a manju količinu na veću daljinu usvojeno je od strane svih opština u pirotskom okrugu, da lokacija regionalne sanitarne deponije bude u centru okruga, na teritoriji opštine Pirot.


70

Transfer stanica je mesto do kojeg se doprema otpad radi razdvajanja ili pretovara pre transporta na drugo mesto radi tretmana ili odlaganja. Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom za opštinu Dimitrovgrad predviđena je izgradnja transfer stanice.

Tabela 21. Podaci o stanovništvu u regionu Pirot

Broj

stanovnika ukupnо

Broj domаćinstava obuhvaćenih sistemom sakupljanja i transporta

otpada

Broj pravnih subjekata obuhvaćenih sistemom sakupljanja i transporta

otpada Pirot 63.971 11.500 923

Bela Palanka 14.381 2.295 235

Babušnica 15.734 1.186 139

Dimitrovgrad 11.748 2.800 133

Ukupno 105.834 17.781 1.430

JKP “Komunalac“ Pirot, u okviru upravljanja čvrstim otpadom pokriva iznošenje smećaiz užeg gradskog jezgra od 98%, urbanog gradskog područja (oko 13000 domaćinstava, 73 ustanove i 220 industrijskih objekata), dok su izvan sistema ostala prigradska i seoska naselja. Procenat uklanjanja otpada je 100%. U toku je izgradnja regionalne deponije. U seoskim naseljima ne postoji organizovan način odvoženja čvrstog otpada. Najčešće se otpad odlaže u jame, pored potoka, puta ili direktno u reku, čime se formiraju brojne divlje deponije. Urgentan problem predstavlja sanacija i stanje (neuslovna lokacija, nepostojanje tretmana i selekcije industrijskog otpada, odvajanja sekundarnih sirovina) i stepen popunjenosti postojeće deponije, koja je na lokaciji proširenja Industrijskog parka Pirot.

JP "Komunalac" programskom obavezom preduzeća u narednih mesec dana pribaviće200 kontejnera i 1000 kanti za smeće. Preduzeće Blok Signal iz Niša, koje je dobilo ponudu na tenderu, danas je dostavilo manju količinu kanti i kontejnera. Stari kontejneri koji će se remontovati i pripremiti za sela, biće zamenjeni novim, dok će kante za smeće beslatno biti podeljenje građanstvu u naseljima u kojima nema kontejnera. JKP Komunalac je preuzelo ključeve svih objekata na Regionalnoj sanitarnoj deponiji i trenutno tamo radi služba obezbeđenja i održavaju se instalacije. To znači da su završeni svi poslovi koji su bili predviđeni ugovorom između Evropske delegacije i opštine Pirot sa izvođačem radova Alpinom. Međutim, do početka rada deponije postoji još niz poslova koje treba obaviti. Najpre je neophodno izgraditi odnosno asfaltirati pristupni put do deponije čija je vrednost oko 20 miliona dinara. U proceduri nabavke je kupovina kompaktora a potrebno je srediti i prostor za rasvrstavanje i sortiranje otpada. Uporedo sa ovim aktivnostima neophodno je i potpisati međuopštinski sporazum o upravljanju deponijom a nakon toga i dobiti sve potrebne dozvole. Očekuje se da se međuopštinski sporazum potpiše do kraja godine, a deponija bi počela sa radom na proleće 2011. godine.


71

OPŠTINA DIMITROVGRAD

Tabela 22. Podaci o obuhvaćenosti opštine Dimitrovgrad uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/

Operater Adresa,

telefon, E-mail



JKP ‘’Komunalac’’

Dimitrovgrad Balkanska 30 010/361-689

[email protected]

Gradsko jezgro Dimitrovgrada je obuhvaćeno 100%, dok su naselja Gradinje, Lukavica, Beleš, Željuša i Gojn Dol delimičnoobuhvaćena pružanjem komunalne usluge, pa zbirno ovo iznosi 20% ukupne površine opštine Dimitrovgrad. Sakupljanjem, odvozom i deponovanjem komunalnog smeća obuhvaćeno je oko 90% stanovništva administrativne opštine Dimitrovgrad (ssa 9000) stanovnika.

Naselja: Banski Dol, Barje, Bačevo, Bilo, Boljev Dol, Braćevci, Brebevnica, Verzar, Visočki Odorovci, Vlkovija, Vrapča, Gronji Krivodol, Gornja Nevlja, Planinca, Grapa, Gulenovci, Donji Krivodol, Donja Nevlja, Dragovita, Izatovci, Iskrovci, Kamenica, Kusa Vrana, Mazgoš, Moinci, Paskašija, Petačinci, Petrlaš, Poganovo, Prača, Prtopopinci, Radejna, Skrvenica, Slivinica, Smilovci, Trnski Odorovci i Senokos - 80% ukupne površine opštine Dimitrovgrad

JKP Komunalac čvrsti otpad sakuplja vozilima-autosmećarima i odvozi na gradsku deponiju, udaljenu 3 km severoistočno od grada. Prema zakonskim parametrima lokacija deponije je odgovarajuća, ali nema nužne prateće objekte koji su uslov za očuvanje životne sredine i dalje sanitarno ispravno odlaganje otpada. I ovde se javlja veliki problem u seoskim naseljima, jer nemaju organizovano odvoženje smeća, pa se ono nekontrolisano baca i stvaraju se divlje deponije najčešće pored rečnih tokova.

Opštinska uprava Dimitrovgrada uređuje i obezbeđuje uslove za obavljanje i razvoj komunalnih delatnosti i uređuje način organizovanja poslova u vršenju komunalnih delatnosti na teritoriji opštine Dimitrovgrad, na taj način što je osnivač JKP Komunalac, preko svojih organa i inspekcijskih službi vrši kontrolu i nadzor nad sprovođenjem zakona i propisa u oblasti postupanja sa otpadom, vrši uvid i kontrolu rada JKP Komunalac, obavlja i druge poslove radi stvaranja uslova za zadovoljavanje potreba stanovništva opštine Dimitrovgrad u oblasti komunalnih usluga pre svega organizovano sakupljanje, odvoženje i deponovanje otpada na području opštine Dimitrovgrad.

Organizovano prikupljanje otpada trenutno se sprovodi samo na teritoriji grada Dimitrovgrada. Javno preduzeće Komunalac je nadležno za obavljanje delatnosti prikupljanja, transporta i odlaganja gradskog otpada sa područja grada Dimitrovgrada. JKP Komunalac pokriva teritoriju od oko 195 hektara. Prikupljanjem otpada danas je obuhvaćeno oko 7000 stanovnika, tj. oko1450 domaćinstva. Pored otpada iz domaćinstava prikuplja se i komercijalni otpad pre svega otpad iz prodavnica, poslovnih objekata, banaka, hotela, restorana, benzinskih pumpi. Navedeni objekti odlažu otpad u kontejnere koji su predviđeni za otpad iz domaćinstava. Do 2000. godine otpad se prikupljao i iz privrednih organizacija (gumarska industrija, drvna industrija, zemljoradnička zadruga, konfekcija), danas one ne rade. Otpad sa ovog područja se sakuplja u kontejnerima i plastičnim kesama itd. U sadašnjem trenutku koristi se 302 metalna kontejnera zapremine po 1.1 m3. Pražnjenje posuda za prikuljanje otpada vrši se dva puta nedeljno. U službi za iznošenje smeća zaposleno je ukupno 10 radnika (3 vozača i manipulanata).


72

Dva puta nedeljno na teren izlaze specijalna vozila (sa uređajem za kompaktiranje) zapremine 11 m3 koja imaju jednu turu prikupljanja i odvoženja otpadaka. Prema ovom podatku, uz pretpostavku da je stepen kompaktiranja 4, maksimalni nedeljni kapacitet iznosi oko 176 m³. Ako se usvoji srednji koeficijent iskorišćenosti kapaciteta vozila od 80%, nedeljna zapremina otpada iznosi oko 140m³/nedeljno, pa na taj način zapremina otpada (u rastresitom stanju) koja se godišnje prikupi na teritoriji grada Dimitrovgrad iznosi oko 7.280 m³/god.

Na području opštine Dimitrovgrad ne postoji organizovano izdvajanje i sakupljanje sekundarnih sirovina iz komunalnog otpada. Sekundarne sirovine zajedno sa smećem se deponiju na gradsku deponiju ili su odložene na divljim deponijama. Na području nema registrovanih preduzeća koja se bave organizovanim sakupljanjem i otkupom sekundarnih sirovina. Registrovano je povremeno prisustvo, naročito u proleće i u letnjem periodu prisustvo neorganizovanih sakupljača sa područja susednih opština.

Na teritoriji opštine Dimitrovgrad nije zastupljeno kompostiranje i anaerobna digestija kao načini tretiranja otpada. Na teritoriji opštine Dimitrovgrad ne postoji postrojenje za spaljivanje otpada. Insineracija otpada kao način tretiranja otpada nije zastupljen. I ostali načini za tretiranje otpada (piroliza, neutralizacija, plazma tehnologija, soldifikacija) nisu zastupljeni.

Posude za kućno i ulično smeće su tipizirane. Tipove ovih sudova određuje i nabavlja JKP Komunalac uz saglasnost sa opštinskim organom uprave nadležnim za komunalne delatnosti. Kontejneri su locirani na mestima koja su predviđena tehničkom dokumentacijom po kojoj je objekat izgrađen. Prema podacima dobijenim od JKP Komunalac, ovo preduzećeraspolaže i koristi 302 kontejnera, zapremine 1100 litara, koji su postavljeni na betonskim platoima raspoređenim na tačno utvrđenim i projektovanim lokacijama.

OPŠTINA BELA PALANKA Tabela 23. Podaci o obuhvaćenosti opštine Bela Palanka uslugom sakupljanja i

transporta komunalnog otpada /19/




otpada

JKP "Komnis"

Srpskih vladara 51, 018/855-057

[email protected]

Gradsko naselje Bela Palanka 57%

43% - Crvena Reka, Dolac, Čiflik, Moklište, a u ostalim naseljeima, koja imaju mali broj stanovnika i rasuta su na nedostupnom terenu, ne postoji ekonomska isplativost organizovanog sakupljanja, odvoza i deponovanja smeća

Japanska donacija za očuvanje životne sredine opštine Bela Palanka - Vlada Japana je donirala 69,200 evra Javnom komunalnom preduzeću “Komnis” iz Bele Palanke kao podršku unapređenju ekoloških usluga nabavkom čistilice, 100 kontejnera i 30 specijalnih kontejnera za reciklažu. Uključujući ovu donaciju, ukupan iznos japanske pomoći kroz projekte za osnovne potrebe stanovništva (POPOS) u Srbiji od 1999. god. je 6,7 miliona evra. Ukupan iznos japanske pomoći Srbiji u toku istog perioda je viši od 200 miliona evra.


73

OPŠTINA BABUŠNICA Tabela 24. Podaci o obuhvaćenosti opštine Babušnica uslugom sakupljanja i transporta





otpada JKP

‘’Komunalac’7. juli 20

010/685-364, 686-737

Gradsko jezgro Babušnica 95%

Donji Striževac, Donje Krnjino, Gornje Krnjino, Vojnici, Bratiševac, Resnik, Suračevo, Gorčinci, Ljuberađa, Grnčar, Modra Stena, Veliko Bonjince, Zavidince, Draginac, Aleksandrovac, Sto, Vava, Kambelevac, Dučevac, Zvonce - 70%.

TIGAR PIROT Pripremama za pokretanje savremenog pogona za reciklažu, korporacija Tigar još jednom potvrđuje visok nivo ekološke svesti. Novom, nedavno osvojenom tehnologijom ne samo da se ide u susret zakonskoj regulativi Evropske Unije u ovoj oblasti, većse, što je još važnije, rešava jedan od najvećih ekoloških problema kako u svetu, tako i u našoj zemlji. Od potencijalnih zagađivača životne sredine, dotrajalih auto-guma za čiju je razgradnju u prirodi potrebno više od 150 godina, reciklažom i daljom preradom reciklata nastaju višenamenski proizvodi. Fabrika Tigar Tehnička guma od gumenog reciklata izrađuje visokokvalitetne podloge za oblaganje sportskih terena i dečijih igrališta, trotoara i pešačkih staza, kao i saobraćajnu signalizaciju.

"Tigar" i britanski investicioni fond "Greenhous" postigli su inicijalni sporazum o strateškom partnerstvu u programu prerade istrošenih guma, a početak je planiran za mart naredne godine. U taj posao britanski fond bi trebalo da uloži oko 40 miliona evra. Fabrika za reciklažu guma i izrada proizvoda smanjiće troškove u "Tigru", a prema prvim procenama, sa domaćeg tržišta bi moglo da se nabavi oko 11.000 tona istrošenih guma, što nije dovoljno, tako da će najveći deo sirovina verovatno biti iz uvoza, jer će za dvosmenski rad biti potrebno oko 13.000 tona.


74

REGION LESKOVAC

GRAD LESKOVAC

Tabela 25. Podaci o obuhvaćenosti grada Leskovca uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



(%)


otpada Porr-

Werner-Weber

Leskovac d.o.o.

Sime Pogačarevića 3, 16000 Leskovac

016/245-302, 281-424 [email protected]

Grad Leskovac 62% Grad Leskovac 38%

OPŠTINA MEDVEĐA

Tabela 26. Podaci o obuhvaćenosti opštine Medveđa uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




otpada Porr-

Werner-Weber

Leskovac d.o.o.


016/245-302, 281-424 [email protected]

Opština Medveđa38% Opština Medveđa 62%

OPŠTINA LEBANE

Tabela 27. Podaci o obuhvaćenosti opštine Lebane uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



(%)


otpada Porr-

Werner-Weber

Leskovac d.o.o.


016/245-302, 281-424 [email protected]

Opština Lebane 34% Opština Lebane 66%

OPŠTINA VLASOTINCE

Tabela 28. Podaci o obuhvaćenosti opštine Vlasotince uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



(%)


otpada Porr-

Werner-Sime Pogačarevića 3,

16000 Leskovac Opština Vlasotince

34% Opština Vlasotince

66%


75

Weber Leskovac

d.o.o.

016/245-302, 281-424 [email protected]

m

OPŠTINA CRNA TRAVA Tabela 29. Podaci o obuhvaćenosti opštine Crna Trava uslugom sakupljanja i transporta




(%)


otpada Porr-

Werner-Weber

Leskovac d.o.o.


016/245-302, 281-424 [email protected]

m

Opština Crna Trava 13%

Opština Crna Trava 87%

OPŠTINA VLADIČIN HAN

Tabela 30. Podaci o obuhvaćenosti opštine Vladičin Han uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/



(%)


otpada Porr-

Werner-Weber

Leskovac d.o.o.


016/245-302, 281-424 [email protected]

m

Opština Vladičin Han 21%

Opština Vladičin Han 79%

Grad Leskovac sa okolnim opštinama (Lebane, Medveđa, Vlasotince, Crna Trava i Vladičin Han) /15/ je prvi imao hrabrosti da počne sa praktičnom primenom Nacionalne strategije upravljanja otpadom tako što je inicirao potpisivanje prvog međuopštinskog sporazuma koji je bio uvod u formiranje prvog regiona za upravljanje otpadom u Republici Srbiji. ’’Željkovac’’ je prva regionalna sanitarna deponija u Republici Srbiji koja je izgrađena i puštena u rad a nalazi se na teritoriji grada Leskovca. Takođe, na teritoriji grada Leskovca je izgrađen i pušten u rad prvi centar za reciklažu otpada.

Sa oko 200 ,,divljih deponija’’, na svojoj teritoriji, grad Leskovac je rekorder u Republici Srbiji. Zbog velike brige da ne izbije neka zaraza, kao na primer žutica, što je redovna pojava među građanima koji žive pored deponija, lokalna samouprava i kompanija PWW Leskovac su se zalagale i zalažu se za sprečavanje stvaranja divljih deponija. Divljih deponija je bilo bukvalno na svakom ćošku, a ne zna se da li je prljaviji grad ili selo. Sve nečistoće upija zemlja a mi pijemo vodu iz podzemnih bunara. Jedemo povrće sa njiva pored kojih su deponije. Leskovačka sela su tek nedavno dobila kontejnere i uslugu odvoženja smeća. Međutim, stare navike se teško menjaju pa i dalje nemilosrdno bacaju smeće u reke i potoke a omote od pesticida deponuju u susednu njivu. Svako selo ima jednu ili više deponija. Lakše im je da bace u njivu nego u kontejner.

Otpad na „divljim deponijama“ ima sve predispozicije za pojavu zaraznih bolesti, dolazi do zagađenja atmosfere, zemljišta i podzemnih voda i smanjenja i ugrožavanja plodnog, obradivog zemljišta. Sanacija i rekultivacija „divljih deponija“ komunalnog čvrstog otpada je jedan od najviših prioriteta grada Leskovca i kompanije PWW Leskovac. Takođe se planira i realizacija programa obavezne edukacije stanovništva o otpadu (posebno opasnom), načinu postupanja i


76

obavezi razvrstavanja otpada na mestu nastanka i uspostavljanje jasno definisanog sistema kaznenih mera za generatore otpada u slučaju neadekvatnog postupanja.

Od strane Skupštine Grada Leskovca kompaniji PWW Leskovac je poverena komunalna delatnost sakupljanja i odvoženja komunalnog otpada na osnovu Ugovora o obavljanju komunalnih delatnosti kao i izgradnji i eksploataciji regionalne sanitarne deponije i reciklažnog centra i Odluke o održavanju čistoće Grada Leskovca.

PORR-WERNER&WEBER predstavlja konzorcijum austrijskih kompanija PORR AG i WERNER & WEBER. Obe kompanije imaju sedište u glavnom gradu Austrije - Beču. Osnovne delatnosti kompanije PORR AG su: niskogradnja, visokogradnja, projektovanje i izgradnja autoputeva, tunela, mostova, infrastrukture, sanitarnih deponija, zbrinjavanje otpada i komunalne usluge. Samo u 2006. godini kompanija je ostvarila promet u visini od 2,5 milijardi eura a ima oko 10.000 motivisanih upošljenika. Kompanija WERNER & WEBER predstavlja jednog od najvećih evropskih proizvođača komunalne opreme, presa, linija za sortiranje otpada i opreme za reciklažne centre i transfer stanica.

Avgusta 2006. godine potpisan je ugovor između Skupštine opštine Leskovac i austrijskog konzorcijuma PORR-WERNER&WEBER a u oktobru iste godine osnovana je firma PORR-WERNER&WEBER Leskovac D.O.O. Ova firma je aktivirana početkom oktobra 2007. godine i poverena joj je delatnost sakupljanja, odvoženja i prerade čvrstog komunalnog i neopasnog industrijskog otpada. PORR-WERNER&WEBER Leskovac D.O.O. je srpsko-austrijsko joint venture društvo odnosno društvo sa zajedničkim ulaganjima. Naši ciljevi su da zajedno sa našim partnerima u jablaničkom okrugu uspostavimo evropske standarde u zaštiti životne sredine tako što ćemo na najsavremeniji način i sa vrhunskom opremom vršiti zbrinjavanje čvrstog komunalnog i neopasnog industrijskog otpada. Radi ostvarenja postavljenih ciljeva firma PORR-WERNER&WEBER Leskovac D.O.O. je od prvog dana krenula sa ulaganjem velikih sredstava u neophodnu opremu, vozila i radnu snagu. U ovom trenutku firma PORR-WERNER&WEBER Leskovac D.O.O. u skladu sa odlukama opštinskih skupština i potpisanim ugovorima sakuplja i odvozi komunalni čvrsti i neopasni industrijski otpad u svim opštinama jablaničkog okruga. Takođe se vrši raspodela besplatnih kanti zapremine 140 litara i kontejnera zapremine 1100 litara fizičkim licima.

Konzorcijum PORR-WERNER&WEBER u skladu sa svim važećim propisima i standardima Evropske Unije i Nacionalnom strategijom upravljanja otpadom Vlade Republike Srbije upravlja reciklažnim centrom, sanitarnom deponijom, i priprema projekte za izgradnju transfer stanica i ostalih pratećih objekata i postrojenja neophodnih za savremeno zbrinjavanje čvrstog komunalnog i neopasnog industrijskog otpada u Republici Srbiji.

Prateće aktivnosti koje su sastavni deo napred navedenog projekta obuhvataju: � edukaciju fizičkih i pravnih lica za sortiranje otpada, � raspodelu i postavljanje dodatnih sudova i kontejnera za odlaganje i sakupljanje

sortiranih otpadaka, � redovno informisanje javnosti preko elektronskih i štampanih medija o postignutim

rezultatima, planiranim akcijama i predlozima za poboljšanje tehnologije zbrinjavanja sakupljenih otpadaka.

� uključivanje svih zainteresovanih opština iz jablaničkog i pčinjskog okruga u integralni sistem upravljanja otpadom,

� formiranje katastra komunalnog čvrstog otpada u opštini Leskovac, � moderno zbrinjavanje sakupljenog otpada u reciklažnom centru:

⇒ papir/karton – energetska reciklaža ili baliranje i prodaja, ⇒ metalni otpad – baliranje ili pakovanje i prodaja, ⇒ plastični otpad – reciklaža ili baliranje i prodaja, ⇒ biološki otpad – materijalna/energetska reciklaža i prodaja,


77

⇒ građevinski otpad – reciklaža i prodaja, ⇒ stakleni otpad - reciklaža i prodaja, ⇒ gumeni otpad – pakovanje i prodaja za energetsku reciklažu, ⇒ tekstilni otpad - baliranje i prodaja, ⇒ elektronski otpad – pakovanje i prodaja, ⇒ reciklažna dvorišta za otkup sekundarnih sirovina, ⇒ reciklaža postojećih opštinskih i divljih deponija,

� uvođenje međunarodnih standarda ISO 14000 i ISO 18000, � saradnja sa Regionalnom privrednom komorom, � saradnja sa Centrom za razvoj jablaničkog i pčinjskog okruga, � saradnja sa republičkom i opštinskom ekološkom inspekcijom, � saradnja sa Nacionalnom službom za zapošljavanje u Leskovcu, � saradnja sa Upravom za zaštitu životne sredine opštine Leskovac, � saradnja sa UNDP u Leskovcu, � saradnja sa svim zainteresovanim pravnim i fizičkim licima.

OPŠTINA BOJNIK

Tabela 31. Podaci o obuhvaćenosti opštine Bojnik uslugom sakupljanja i transporta




(%)


otpada

JKP ,,Jedinstvo‘‘

11. brigade BB, 016/821-298

Bojnik i Dragovac 60%

Kosančić, Pridvorica, Đinđuša, Lapotince

40%


78

REGION VRANJE

GRAD VRANJE

Tabela 32. Podaci o obuhvaćenosti grada Vranja uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




otpada JKP

"Komrad" Sime Pogačarevića 97

017/421-811 [email protected]

Vranje i Vranjska banja 67%

Sva sela okoline Vranja i pojedini delovi

grada(obod grada) gde nema izgrađene

infrastukture. 23%

Vranje: ima oko 11 kamiona za prikupljanje smeća, od kojih 10 aktivnih, 1-2 rezervnih. Samo tri od njih su novijeg datuma. Svi ostali su 18 do 27 godina starosti. Ima i 4 kamiona-dizalice, od kojih je jedan u upotrebi 7 godina, a ostali izmedju 23 i 36. Samo 90% gradskog i prigradskog stanovništva (oko 60.000 od ukupno 67.000 gradskog i prigradskog stanovništva) je pokriveno uslugama prikupljanja otpada, što čini 65% ukupnog stanovništva na opštini. Oko 80% pokrivenog stanovništva stvarno plaća usluge za odlaganje otpada JKP “KOMRAD”. JKP je postavio 320 kontejnera od po 1,1 m3, i 7 kontejnera od po 7 m3. Takodje prikupljaju otpad iz kanti domaće izrade ili boksova iz domaćinstava ili samo vreće sa smećem /23/.

JKP “KOMRAD” izražava potrebu za dodatnih 30 velikih kontejnera od po 7 m3 za gradsko i prigradsko područje grada Vranja, 1.200 kontejnera od po 1,1 m3 za pokrivanje 100% gradskog i prigradskog područja (za postavljanje tamo gde nema kontejnera, za zamenu uništenih kontejnera i uvećanje broja kontejnera tamo gde ih ima), kao i 10.000 kanti od po 120 l za potrebe grada Vranja. Takođe izražavaju potrebu za dodatnih pet kamiona za prikupljanje smeća, dva kamiona-dizalice kao i tri traktora. Sa ovom dodatnom opremom nameravaju da unaprede postojeći sistem prikupljanja otpada i da uvećaju stopu prikupljanja otpada na 100% gradske i prigradske populacije (67.000), tj. ukupno 73%. Nemaju planove za pokrivanje seoskog stanovništva (25.000). Nema sredstava iz budžeta za rešavanje ovih nedostataka. JKP poseduje opremu na gradskoj deponiji Meteris: jedan novi kompaktor i jedan novi kašikar/skip, kao i jednu hidrauličku presu za sabijanje i baliranje plastike i papira. U gradu Vranju postavili su nešto kontejnera za prikupljanje PET boca: 2 kom. od po 2 m3, u posedu JKP. Nisu izrazili potrebu za dodatnom opremom za primarnu selekciju.

Od septembra 2002., na opštini Vranje radi nova gradska sanitarna deponija na lokaciji Meteris, nekih 6 km od centra grada. Druge opštine odlažu svoj otpad na ilegalna smetlišta koja nisu u skladu sa ekološkim standardima. Ova smetlišta predstavljaju opasnost za životnu sredinu. Deponija Meteris ima oblogu na dnu sa zaštitnim geomembranama. Otpad se sabija. Prekrivanje slojem zemlje se vrši u redovnim intervalima. Procedne vode se skupljaju i tretiraju sedimentacijom i aeracijom. Talog se deponuje, a prečišćena voda ponovo ubrizgava u deponiju. Nedostaje kolska vaga tako da nema preciznih podataka o otpadu. Primećeno je da je površina deponije popunjena za nekih 40-45%, pokrivajući skoro 1,5 hektar. Sada se na Meterisu odlaže otpad iz Vranja a predviđen životni vek deponije je do 2014.


79

OPŠTINA SURDULICA

Tabela 33. Podaci o obuhvaćenosti opštine Surdulica uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




JP "Vodovod

"

Srpskih Vladara 67 017/815-148

[email protected]

Surdulica, Masurica, Alakince, Donje Romanovce, B. Polje, Zagužanje, Vlasina, Klisura, Božica, Ćurkovica

70%

Kalabovce, Binovce, Piskavica, Drum, Kijevac, Dugojnica, Suvojnica, Jelašnica, Leskova Bara, Danjino selo, Dikava, Mačkatica(reka-rudnik), Draince, Kostroševci, Palja, Suhi Dol, Topli Dol, Vlasina-Stojkovića, Vučedolce

30% Surdulica: u upotrebi su 3 komunalna vozila od po 9 m3. JKP je postavilo 87 kontejnera

od po 1,1 m3, u posedu industrijskog/privrednog sektora, i 26 kontejnera od po 1,1 m3, u posedu javnih organizacija, kao i 4.000 kanti od po 120 l u posedu domaćinstava (neke od njih su domaćeizrade). Sa ovom opremom, JKP “Vodovod” pokriva 100% gradskog stanovništva (10.914), plus oko 2.500 seoskog u selima Alakince, Masurica, Božica, Vlasina i Klisura, što čini 61% ukupnog stanovništva. Koriste jedan buldožer na bazi ugovora, za razgrtanje otpada na postojećoj gradskoj deponiji. Takodje, za potrebe izmeštanja otpada na gradsku deponiju, pozajmljuju jedan otvoreni kamion od 4 m3 i jedan kašikar/skip iz drugih odseka JKP. Izražavaju potrebu za novih 5.000 kanti od po 120 l za zamenu svih starih i dela kanti domaće izrade, i uvećanje pokrivenosti uslugama sa 61% na 70%, uključujući dodatnih oko 2.500 seoskih stanovnika 2008. godine. JKP “Vodovod” nije izrazio potrebu za dodatnom opremom za primarnu selekciju /23/.

OPŠTINA BUJANOVAC Tabela 34. Podaci o obuhvaćenosti opštine Bujanovac uslugom sakupljanja i transporta






"Komunalac"Karađorđa Petrovića bb

Bujanovac 017/651-000

[email protected]

Opština Bujanovac 40%

Sva seoska naselja 60%

Bujanovac: JKP “Komunalac” ima 4 komunalna vozila i 1 kamion-dizalicu. Tri od četiri komunalna vozila su donacije novijeg datuma (oko 250.000 eura) kao i kamion-dizalica. Četvrto komunalno vozilo je suviše staro i nije u upotrebi. Postavili su 146 kontejnera od po 1,1 m3, od čega 106 komada za domaćinstva, 28 komada za industriju/privredu, 12 komada za javne organizacije, kao i 21 kontejner od 5 m3, od čega 16 kom. za industriju/privredu a 5 kom. za javne organizacije. Sa ovom opremom pokrivaju urbanu zonu 100%, tj. 28% opštine. Imaju jedan buldožer na postojećoj deponiji/smetlištu za sabijanje i razgrtanje otpada. Izražavaju potrebu za dva nova komunalna vozila od po 6 m3 sa vibracionom pločom, 100 novih kontejnera od po 1,1 m3, od čega 50 kom. za zamenu 50 od ukupno 146 postojećih starih kontejnera, a 50 kom. za postavljanje u selima. Takodje im je potrebno 10 novih kontejnera od po 5 m3. Sa ovom opremom će uvećati prikupljanje otpada u selima sa sadašnjih 0% na 64% (oko 20.000 seoskih stanovnika od ukupno 31.300). JKP “Komunalac” prikuplja papir i želi da prikuplja plastiku, PET, i drugo. Izražavaju potrebu za 30 kontejnera od po 1 m3 za primarnu selekciju /23/.


80

OPŠTINA PREŠEVO

Tabela 35. Podaci o obuhvaćenosti opštine Preševo uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




JKP “Moravica”

Omladinska 50/G 017/668-343

Ul. 15 novembar, Č.Šehu, S.Kovačević, I.Seferi, Kumanovska, Omladinaska, Gilanska, K-Zozi

35%

Oraovica, Crnotince, Raince, Miratovac, Žuince, Buštranje, Strezovce, Reljane

65%

Preševo: JKP “Moravica” ima dva komunalna vozila sa vibracionom pločom i dva traktora za prikupljanje čvrstog otpada. Postavili su 55 kontejnera od po 1,1 m3, od čega 1 kom za industriju, 7 kom. za javne organizacije, 47 kom. za domaćinstva (delimično u gradu Preševu a delimično u okolnim selima). Za ukupno 2.500 domaćinstava u gradu Preševu postavili su 1500 kanti od po 80 l, 800 kom. metalnih buradi, 180 kom. ostalih boksova. Izražavaju potrebu za 1.000 novih kanti od po 80 l za domaćinstva i 50 kontejnera od po 1,1 m3 za industriju/javne organizacije, samo radi unapredjenja postojećeg sistema prikupljanja otpada u gradu Preševu koji je pokriven 100% (15.000 stanovnika). Seosko područje sa ukupno 34.000 stanovnika je trenutno pokriveno oko 12% (4.000 stanovnika). Izražavaju potrebu za dodatnih 1.000 kanti od po 80 l i 80 kontejnera od po 1,1 m3 da bi uvećali prikupljanje smeća u seoskom području sa 12% na 50% (oko 17.000). Za potrebe ovog uvećanja, takodje su im potrebna dva dodatna komunalna vozila od po 8 m3. Nemaju opremu za primarnu selekciju i nemaju nikakve planove s tim u vezi. Jednom u svaka tri meseca iznajmljuju jedan buldožer za potrebe razgrtanja i sabijanja otpada na postojećoj deponiji/smetlištu /23/.

OPŠTINA BOSILEGRAD Tabela 36. Podaci o obuhvaćenosti opštine Bosilegrad uslugom sakupljanja i transporta






"Usluga" Dobrodolski potok bb

017/877-226, 063/409031

[email protected]

Bosilegrad i selo Rajčilovci 65%

Dobri Dol, Radićevci, Rogljinci 35%

Bosilegrad: Postoji jedan (delimično polomljen) traktor za prikupljanje otpada. Kada on ne radi, što se često dešava, pozajmljuju otvoreni kamion iz drugog odseka JKP “Usluga”. Prikupljaju otpad iz 35 boksova domaće izrade (ili vreća) postavljenih za industriju/privredu, i 15 boksova domaće izrade (vreća) u javnim organizacijama. Takodje prikupljaju otpad iz 800 kom. kanti i boksova domaće izrade, u posedu domaćinstava. Sa ovom opremom pokrivaju ukupno gradsko stanovništvo (100 % od 2.702) i 400 od ukupnog broja seoskog stanovništva (6 % od 7.229). Očekuju da dobiju jedno komunalno vozilo od 5-10 m3 kao donaciju 2008. Sa ovim novim komunalnim vozilom, kao i novih 1.400 kanti od po 120 l i novih 120 kontejnera od po 1,1 m3, uvećanje prikupljanje otpada na seoskom području sa 6 % na 28 % (2.000 od 7.229), tj. Ukupno 47%. Za razgrtanje otpada i nasipanje zemljom imaju jedan skip na deponiji/smetlištu. Takodje, za potrebe razgrtanja i sabijanja otpada pozajmljuju jedan buldožer iz drugih odseka JKP s vremena na vreme. Nemaju planove za primarnu selekciju /23/.


81

OPŠTINA TRGOVIŠTE

Tabela 37. Podaci o obuhvaćenosti opštine Trgovište uslugom sakupljanja i transporta komunalnog otpada /19/




JP "Komunalac"

Kralja Petra I Karađorđevića 4

064/3455618

Trgovište, Đekarce, Kozji Dol i Radovnica

45%

Vodeničište, Donja Trnica, Šajince, Novo Selo, Donji

Stajevac 55%

Opština Trgovište je takodje dobila podršku od istih GTZ Projekata upravljanja komunalnim otpadom 2006. godine. U to vreme se organizovano prikupljanje komunalnog otpada vršilo samo u naselju Trgovište (1.864 stanovnika, tj.. 29% od ukupnog stanovništva u opštini), a ne i u drugim naseljima, uprkos postojećim potrebama. Same usluge javnog komunalnog preduzeća su bile na vrlo niskom nivou, uprkos postojanju kamiona za smeće koji nisu dovoljno korišćeni. Zbog nedostatka kontejnera, otpad se odlagao na ilegalnim smetlištima, što je uticalo na rad javnog komunalnog preduzeća. Očekivalo se da će nabavka novih 30 kontejnera od po 1,1 m3 u oktobru 2006. rezultirati smanjenjem ilegalnog odlaganja smeća na smetlišta i olakšati rad javnog komunalnog preduzeća. Kontejneri su postavljeni u Trgovištu i drugim centrima: Radovnica, Donji Stajevac, Šajince i Novo Selo. Direktni korisnici su stanovnici navedenih naselja, tj. približno 3.000 osoba, što čini oko 47% opštinskog stanovništva. Takodje je u upotrebi 14 kontejnera od po 1,1 m3, koji treba da se zamene. JKP “Komunalac” ima jedno komunalno vozilo od 5 m3. Izražavaju potrebu za dodatnih 40 kontejnera od po 1,1 m3, 60 kanti od po 120 l, i još jednim komunalnim vozilom od 5 m3. Tako će uvećati pokrivenost uslugama prikupljanja smeća sa sadašnjih 47 % (3.000 stanovnika) na 79% (5.000 stanovnika u svih pet naselja). Nemaju opremu na postojećoj deponiji ili za potrebe primarne selekcije. Takodje izražavaju potrebu za 10 kontejnera od po 1 m3 za prikupljanje PET boca /23/.

EKOPLAST - Privatna kompanija “EkoPlast“ iz opštine Vladičin Han (na putu Vladičin Han – Surdulica u selu Žitorađe započela je separatno prikupljanje PET, papira/kartona i folija u gradu Vladičin Han i nekim naseljima duž puta Vladičin Han – Surdulica, u gradu Surdulici i gradu Vranju. EkoPlast je postavio oko 22 kontejnera od po 1 m3 za PET u Vladičinom Hanu, 33 kontejnera od po 1,1 m3 u Vranju. Oni su postavljeni u aprilu 2007. godine. U selima Alakince i Belo Polje u opštini Surdulica, Eko Plast je postavio oko 25-30 boksova za prikupljanje PET. EkoPlast ima ugovore sa kompanijama “Rosa”, selo Vlasina (opština Surdulica), “Heba”, opština Bujanovac, i “Knauf“ iz sela Belo Polje (opština Surdulica) da prikuplja njihovu otpadnu plastiku, foliju i PET. Na njihovom dvorištu za reciklažu radi hidraulička presa od 15 t. PET se izdvaja po boji /23/.


82

13. ZAKLJUČAK

Zbog sve većih količina i štetnosti po okolinu, otpad se smatra jednim od najznajnijih ekoloških problema savremenog sveta. Nastajanje otpada je rezultat ukupne ekonomske aktivnosti svake države, i kao takvo u direktnoj korelaciji je sa nacionalnom ekonomijom /24/.

Prema poreklu, čvrsti otpad se deli na komunalni, komercijalni i bezopasni industrijski otpad. Uobičajeno je da se otpad urbanih sredina i komercijalni otpad jednim imenom naziva komunalni (opštinski) čvrsti otpad.

Neprekidni rast gradskih naselja i promena strukture potreba građana sve više pojačava problem komunalnog čvrstog otpada. Količina smeća raste, jer se povećava potreba za hranom, pićem i robom za dužu upotrebu. Povećava se količina upakovane robe, a ambalaža povećava količinu otpada.

Dnevna i godišnja masa komunalnog otpada po stanovniku razlikuje se od države do države. Ona u razvijenim zemljama iznosi 1,4 kg/dan po stanovniku, a u srednje razvijenim i nerazvijenim 0,2 – 0,7 kg/dan po stanovniku. Godišnji prirast nastalog otpada u zemljama EU iznosi 1%. Ukupna količina otpada u Srbiji se procenjuje na oko 3.500.000 m3/god., odnosno 2.200.000 t/god., a bazirana je na podacima komunalnih preduzeća.

Uticaj čvrstog komunalnog otpada na životnu sredinu je višestruko negativan, a primarni razlozi za to u Srbiji su: nedovoljna pokrivenost opštine uslugama JKP-a, što uslovljava formiranje divljih deponija, neuređenost glavnih deponija, kao i niska svest građana o očuvanju životne sredine. Samim tim, na teritoriji opština se stvaraju divlje deponije koje se nekontrolisano šire, javlja se prenatrpanost glavne deponije otpadom, a sve je to izvor potencijalnih zaraznih bolesti stanovništva i zagađenosti svih sektora životne sredine: vazduha, zemljišta i vode.

Sa problemima komunalnog otpada čovek se sreće još od antičkih vremena. U srednjem veku je sa razvojem gradova nastala prava kriza smeća. Rešenje ove krize je nađeno u određivanju posebnih mesta za bacanje smeća van gradskih zidina. Kada su se zbog velikog broja deponija smanjile slobodne površine oko gradova za njihov dalji rast, a neprijatni mirisi su postali nepodnošljivi, prešlo se na skladiranje smeća u jame, a kasnije na spaljivanje otpada.

Danas je u potpunosti preovladala ideja da otpad ne treba uništavati, već ga treba koristiti. Spaljivanje otpada je ekološki štetno, a ekonomski neisplativo, pošto se radi o sirovini koja sadrži niz korisnih komponenti.

Saglasno Evropskom zakonodavstvu, savremeni pristup problemu otpada podrazumeva sistem upravljanja, koji se sastoji u smanjivanju (izbegavanju, minimiziranju), iskorišćenju (reciklaži), ponovnoj upotrebi, obradi i odlaganju otpada na način bezbedan po okolinu. Sistem upravljanja otpadom takođe podrazumeva održivi razvoj, predostrožnost, načelo blizine i regionalni pristup upravljanju otpadom, odgovornost proizvođača opreme i da svako moralno i materijalno odgovara za otpad koji proizvodi (princip: “zagađivač plaća”).

Upravljanje komunalnim čvrstim otpadom se danas, dakle, sastoji u sakupljanju, transportu, reciklaži, ponovnoj upotrebi, tretmanu i trajnom odlaganju na sanitarnim deponijama dela komunalnog čvrstog otpada koji se ne može iskoristiti niti dalje tretirati.


83

LITERATURA 1. M. Ilić, M. Trumić, Upravljanje komunalnim otpadom u Srbiji – stanje i perspektive,

EKOIST '06, Sokobanja, 04-07.2006., Zbornik radova. 2. Z. Isoski, D. Todić, D. Dodić, Izrada lokalnog plana upravljanja komunalnim otpadom uz

primenu Arhuske kovencije, EKOIST '06, Sokobanja, 04-07.2006., Zbornik radova. 3. B.V. Sanočkin, Problema tverdыh bыtovыh othodov v gorodah: puti rešeniя, pravovoe

regulirovanie, Ekaterinburg 2000, http://www.poluchi5.ru/013711-1.html 4. Brošura: „Šta treba znati o otpadu?“, http://www.ekomrezabih.net.pdf 5. Strateški okvir za politiku upravljanja otpadom, http://www.recyu.org 6. Analiza postojeće prakse u upravljanju komunalnim otpadom uključujući lokacije za

odlaganje otpada, http://www.recyu.org.yu.pdf 7. Nešić Bratimir, Osnovni model (koncept) regionalnog upravljanja komunalnim otpadom u

regionu Prokuplje, PWW Srbija, Niš 2010. 8. Nešić Bratimir, Detaljni opis tehničko-tehnološkog rešenja (sa aspekta zaštite životne sredine)

za integralni sistem upravljanja otpadom na teritoriji regionalnog centra Smederevo (grad Smederevo i opština Kovin), PWW Srbija, Niš 2010.

9. Način i postupak klasifikacije otpada, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Beograd, 2010.

10. Strategija upravljanja otpadom za period 2010-2019. godine, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Beograd, 2010.

11. Nacionalna strategija upravljanja otpadom sa programom približavanja EU, Vlada Republike Srbije, Beograd, 2003.

12. Nešić Bratimir, Plan integralnog upravljanja otpadom u proširenom regionu Jagodina, PWW Srbija, Niš 2010.

13. Nešić Bratimir, Generalna prezentacija kompanije PWW Srbija, PWW Srbija, Niš 2010. 14. Nešić Bratimir, Koncept integralnog upravljanja otpadom na teritoriji regiona Leskovac,

PWW Srbija, Niš, 2007. 15. Nešić Bratimir, Koncept integralnog upravljanja otpadom na teritoriji regiona Jagodina,

PWW Srbija, Niš 2007. 16. Nešić Bratimir, Koncept integralnog upravljanja otpadom na teritoriji opštine Smederevska

Palanka, PWW Srbija, Niš 2010. 17. Podaci o obuhvaćenosti gradova i opština u Republici Srbiji uslugama sakupljanja i transporta

otpada, Ministarstvo životne sredine i prostornog planiranja, Beograd, 2010. 18. Lokalni ekološki akcioni plan opštine Aleksinac, SO Aleksinac, Aleksinac 2006. 19. Regionalni plan upravljanja otpadom za grad Niš i nišavski okrug, gradska uprava Niš, Niš,

2010. 20. Secondary materials and waste recycling commercialization in Serbia 2009-2010, NGO Tree

House, Krusevac, 2010. 21. Studija izvodljivosti regionalnog upravljanja otpadom u Pčinjskom okrugu, Centar za razvoj

Jablaničkog i Pčinjskog okruga, Leskovac, 2008. 22. Marković Nikola, Upravljanje komunalnim čvrstim otpadom, Tehnički fakultet, Bor 2007. 23. Internet www.eko.vojvodina.sr.gov.yu.htm www.netnovinar.org/netnovinar/dsp_page.cfm?articleid=988&specialsection=ART_FULL&pageid=502&PSID=4255


84

Priprema i dizajn:

TPC Kalča BI-43 Obrenovićeva bb

18000 Niš Srbija

Tel/fax:

+381 (0)18 522 788 514 360 514 361

Email:

[email protected]

Tiraž: 200 primeraka

Documents

Upravljanje komunalnim otpadom i potencijali za reciklažu južne i