«Uključivanje civilnog društva u jačanju odgovornosti i

transparentnosti na lokalnom nivou u Crnoj Gori»

PRIRUČNIK ZA SPECIFIČNI MODUL

Ovaj projekat je finansijski podržan od strane Programa za socijalni preobražaj (MATRA)

Holandskog ministarastva inostranih poslova

SADRŽAJ: UVOD............................................................................................................4 LISTA SKRAĆENICA................................................................................3 I CIVILNO DRUŠTVO - LOKALNA SAMOUPRAVA...........................................................................................5 ODNOS I ULOGA GRAĐANA U DEMOKRATIJI...........................................................................................7 II GLAVNI AKTERI (INTERESNE GRUPE) I OBLASTI PARTICIPACIJE ......................................................................................12 III METODE I TEHNIKE ZA GRAĐANSKU PARTICIPACIJU......................................................................................14

JAVNI SASTANCI, SASLUŠANJA I RASPRAVE KAO MEHANIZMI GRAĐANSKE PARTICIPACIJE........................................................................16 INFORMISANOST KAO PREDUSLOV GRAĐANSKE

PARTICIPACIJE.......................................................................................18 ULOGA NEZAVISNIH MEDIJA U JAČANJU ODGOVORNOSTI I TRANSPARENTNOSTI LOKALNE SAMOUPRAVE...........................................................................22

IV INTEGRISANJE PARTICIPACIJE GRAĐANA U RAD LOKALNE SAMOUPRAVE ...................................................................24

1.POVEĆANJE UČEŠĆA GRAĐANA U PROCESU LOKALNOG BUDŽETIRANJA..............................................................24 2.PLANIRANJE KAPITALNIH INVESTICIJA UZ UČEŠĆE GRAĐANA................................................................................................. 26 3.ULOGA GRAĐANA U LOKALNOM EKONOMSKOM RAZVOJU...................................................................................................26 V PARTICIPACIJA GRAĐANA NA LOKALNOM NIVOU U CRNOJ GORI.............................................................................................27

2

LISTA SKRAĆENICA LS – lokalna samouprava NVO- nevladina organizacija TNG- tehnika nominalne grupe

3

UVOD Priručnik «Uključivanje civilnog društva u jačanju odgovornosti i transparentnosti na lokalnom nivou u Crnoj Gori» namijenjen je predstavnicima civilnog društva: nevladinim i sindikalnim organizacijama, medijima i svim građanima sa ciljem jačanja njihove uloge u procesu borbe protiv korupcije na lokalnom nivou. Civilno društvo, kao jedan od tri društvena sektora, predstavlja najveći rudnik ideja, mehanizama i konkretnih oblika suočavanja sa pojavama korupcije i drugih zloupotreba na lokalnom nivou. Aktivizam civilnog društva ogleda se u velikom broju inicijativa, jasnih akcija i različitih vidova protesta kojima se jasno ukazuje na nepravilan rad organa lokalne samouprave. Kompleksna borba za transparentan i odgovoran rad lokalne samouprave nije samo suočavanje sa nekoliko pojedinaca iz lokalnih organa koji su primili mito. Borba protiv korupcije je svako ukazivanje, istraživanje i kažnjavanje svih kršenja zakonskih obaveza: nepoštovanje postojećih propisa, blokiranje donošenja kvalitetnih propisa od opšteg interesa, donošenje odluka iza zatvorenih vrata i sistematsko isključivanje građanske volje iz procesa donošenja odluka. Učešće građana u procesu donošenja odluka na lokalnom nivou, preduslov je odgovornog i transparentnog rada lokalne samouprave.

4

Lokalna samoprava treba da postoji zbog njenih građana. Oni je čine, oni treba njome da upravljaju, bilo neposredno, bilo preko izabranih predstavnika. Građani moraju biti svjesni svoje odgovornosti u procesu borbe protiv korupcije, jer oni odlučuju da li će lokalnim strukturama pružiti podršku na lokalnim izborima. Jedan od ključnih kriterijuma za davanje podrške građana treba da bude spremnost lokalnih struktura da posluju transparentno i odgovorno. Ovo svakako podrazumijeva promjenu ustaljenih obrazaca ponašanja i građana i upravljačkih struktura. Za jačanje transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave, nije dovoljno samo njeno formalno ispunjavanje zakonsk ih obaveza prema civilnom društvu. Uspjeh procesa suočavanja sa korupcijom samo garantuje aktivno građanstvo koje se svim propisanim sredstvima „bori“ za donošenje odluka od najvećeg interesa za čitavu zajednicu. U tekstu koji slijedi biće predstavljena uloga civilnog društva u jačanju transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave, mogući vidovi podsticanja učešća svih predstavnika civilnog sektora u lokalnom upravljanju, kao i postojeći oblici i mehanizmi za to učešće u Crnoj Gori.

5

I CIVILNO DRUŠTVO- LOKALNA SAMOUPRAVA Kakva je uloga i položaj civilnog društva u svakoj lokalnoj samoupravi? Odavno je prihvaćeno stanovište da je razvijen civilni sektor pokazatelj razvoja jednog društva uopšte. Razvijenost civilnog sektora preduslov je za ukljucivanje građana u znacajne procese donošenja odluka, a sto je to uključivanje veće, društvo je na većem stupnju demokratije. Ne postoji prostor za direktniji i čvršći odnos civilnog društva i vlasti, od odnosa u lokalnoj zajednici. To je relacija civilno društvo- lokalna samouprava. Ako se na ovom nivou uspostave kvalitetni mehanizmi saradnje, onda se taj model moze lako prenijeti i na nacionalni nivo. Zato je proces reforme lokalnih samouprava, u smislu jačanja transparentnosti i odgovornosti njihovog rada, jedan od najznačajnijih procesa u jednom društvu. To je istovremeno i proces borbe protiv korupcije. Civilno društvo mora biti dio reformi u lokalnoj samoupravi i aktivno učestvovati u njihovom sprovođenju. Razlog je vrlo jednostavan- civilno društvo treba da odlučuje o sebi. Lokalna samouprava pripada svim njenim građanima, oni je stvaraju i direktno u njoj učestvuju. Zato nije ispravno oslobađati civilno društvo tereta u procesu ovih reformi. Svaki građanin ponaosob, a onda i razna udruženja i nevladine organizacije su odgovorni za ostvarivanje transparentnosti i odgovornosti u radu njihove opštine.

6

Povjerenje je ključ saradnje civilnog društva i lokalne samouprave. A šta je ključ za postizanje povjerenja? Transparentnost i odgovornost, kao jedan od osnovnih principa funkcionisanja lokalne samouprave predstavljaju preduslove da ona dobije povjerenje civilnog društva. Isto tako, i organizacije civilnog društva moraju funkcionisati na ovaj način da bi dobili povjerenje lokalne samouprave. Na tom povjerenju moraju raditi obje strane ukoliko žele stvoriti kvalitetne partnerske odnose. Partnerstvo će sigurno biti osnov za zajednički rad na unapređenju potencijala lokalne samouprave i ostvarivanja održivog razvoja u zajednici. Koji je najveći izazov saradnje civilnog društva i lokalne samouprave? Najveći izazov u relaciji civilno društvo- lokalna samouprava kao i građanin- lokalna samouprava jeste taj što građani moraju preuzeti veliku odgovornost na sebe u cilju stvaranja efikasne i efektivne lokalne samouprave, jer ona treba da postoji samo zbog svojih građana. Građanska pasivnost i nekorišćenje svih dostupnih mehanizama za učešće u vršenju javnih poslova na lokalnom nivou najveća je prijetnja za razvoj zajednice. Tako se lokalnoj vlasti prepuštaju inicijative i odluke od čijih će rezultata zavisiti uslovi života svakog građanina. Time se naravno stvara prostor za zloupotrebe i korupciju. Zato, kao što lokalna samouprava ima i zakonske i moralne obaveze u odnosu na civilno društvo i građani imaju veliku obavezu - da aktivno koriste sva svoja prava koja su im zagarantovana i Ustavom i zakonima, i doprinose stvaranju boljih uslova života u zajednici.

7

Civilno društvo treba da bude aktivan učesnik u podizanju nivoa transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave. Učešće svih predstavnika civilnog društva: nevladinih organizacija, sindikalnih udruženja, medija i građana uopšte u vršenju javnih poslova na lokalnom nivou jeste uslov za jačanje ovih principa u poslovanju lokalne samouprave. Na kraju, njihovo učešće je glavno oružje u borbi protiv korupcije i drugih zloupotreba od strane lokalnih vlasti. Isto tako, aktivno civilno društvo može da bude veoma važan „preventivni organ“ u suzbijanju korupcije i jačanju transparentnosti i odgovornosti lokalnih vlasti. Svojom aktivnošću građani dokazuju ozbiljnost lokalnim vlastima i spremnost da, ukoliko dođe do koruptivnih i drugih nelegalnih radni u lokalnoj samoupravi, neće oklijevati da na njih i javno ukažu.

Zašto bi lokalna samouprava uključivala civilno društvo u procese donošenja odluka? Građansko društvo stvara ekspertizu i mrežu, koje su neophodne da bi se posvetilo pitanjima od zajedničkog interesa, među kojima je i korupcija. To je njegovo pravo. Kako moć u državi sve više prelazi iz centra u lokalne organe, prilike za korupciju se pružaju novim akterima koji su u neposrednijem kontaktu sa građanskim društvom. Blizina i poznavanje lokalnih pitanja u novim okolnostima povećavaju sposobnost građanskog društva da nadgleda, otkriva i mijenja pravac aktivnosti svojih lokalnih samouprava.

8

U onim lokalnim samoupravama gdje istinski pokušaji borbe protiv korupcije nisu uspjeli, obično je nedostajao jedan element - učešće građanskog društva. Svaki pokušaj da se razvije strategija borbe protiv korupcije na lokalnom nivou koja ne uspijeva da uključi građansko društvo zanemaruje jedno od potencijalno najkorisnijih i najmoćnijih sredstava koja su na raspolaganju. Naravno, u mnogim zemljama u kojima je korupcija rasprostranjena, i na naconalnom i na lokalnom nivou, građansko društvo je slabo, apatično ili tek na početnom stupnju mobilizacije i organizacije. To, međutim, nisu razlozi za zanemarivanje njegove uloge, naprotiv, pošto samo uključivanje građanskog društva koje se formira može da obezbijedi jačinu i podsticaj za dalje razvijanje strategije borbe protiv korupcije.

ODNOS I ULOGA GRAĐANA U DEMOKRATIJI Jedno društvo je demokratsko kada građani učestvuju u donošenju odluka neposredno ili predstavnički. Neposredna demokratija je kada građani direktno učestvuju u donošenju odluka a predstavnička kada ih zastupaju izabrani predstavnici. Kada, na primjer, građani direktno, na lokalnim izborima, odlučuju o predsjedniku svoje opštine glasajući za jednog od predloženih kandidata sa liste, onda je riječ o neposrednoj demokratiji. Kada pak u lokalnom parlamentu, u ime građana koji su ih izabrali, odbornici glasaju za neku odluku, onda je riječ o predstavničkoj demokratiji.

9

Zašto je uloga građana u jačanju transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave tako značajna? Nigdje vlast nije toliko bliže građanima nego u lokalnim zajednicama i nigdje građani nisu u prilici da u toliko velikoj mjeri utiču na donošenje odluka kao u sredinama u kojima žive. Život u lokalnim zajednicama je po mnogo čemu specifičan a problemi koji se u njegovom funkcionisanju javljaju često nemaju direktnog uticaja na funkcionisanje države. Što su više problemi lokalnih zajednica samo njihovi, utoliko je manja i nepotrebnija intervencija države. Ali, što je manja intervencija države, utoliko je veća potreba lokalne administracije da samostalno djeluje i donosi odluke. Koristeći svoja autonomna ovlašćenja, lokalna administracija se okreće građanima kao neposredno najzainteresovanijima za rješavanje lokalnih problema. Građani, sa druge strane, koristeći svoja demokratska prava, voljno participiraju u vršenju lokalne samouprave i vrše kontrolu nad radom svojih izabranih predstavnika. Tako treba da funkcioniše jedna demokratska lokalna samourpava. Lokalni izbori – pravo, ali i obaveza Najočigledniji oblik učešća građana u demokratiji su izbori. Na taj način se izabranim predstavnicima daje legitimitet. Međutim, kada su predstavnici izabrani, građani i dalje treba da prate šta se s njima događa, kakve odluke donose i kako obavljaju svoju dužnost. U tome je i suština izbornog procesa. Ako lokalne vlasti iznevjere povjerenje građana, na narednim izborima se nešto mora mijenjati. Građani moraju mijenjati

10

ustaljeno ponašanje u izbornom procesu i glasati samo da bi ispunili svoju građansku dužnost.

Testirajte svoju lokalnu samoupravu, odnosno lokalne vlasti za vrijeme njihovog mandata, kako biste znali da li da im na sljedećim izborima date povjerenje. Transparetnost i odgovornost lokalne samouprave ogleda se u, naizgled, najbanalnijem svakodnevnom odnosu lokalne samouprave prema građanima. Evo nekih pitanja koja vam mogu pomoći u sagledavanju rada vaše lokalne samoprave:

• Da li vaša lokalna samouprava posluje kao servis u službi građana?

• Da li jednostavno i bez bilo kakve diskriminacije možete doći do lične, potrebne dokumentacije u opštini?

• Da li vam je, kada uđete u prostorije jasno kojem službeniku treba da se obratite za informaciju?

• Da li od lokalne samouprave dobijate povratnu informaciju u roku od nedjelju dana najviše?

• Da li je realizacija opštinskog budžeta u vašoj opštini vidljiva ? • Da li vam je potpuno jasna forma opštinskog budžeta koja se

publikuje uoči javne rasprave o nacrtu? • Da li uvijek znate kada se i po kom pitanju organizuje javna

rasprava u vašoj opštini? • Da li su lokalne vlasti realizovale neku kapitalnu investiciju i da

li vam je potpuno poznato kako je tekao taj proces?

Ovo su samo neka od pitanja koja vas mogu uputiti na to da li vaša lokalna samouprava posluje u interesu svih građana. Po istom principu, možete postaviti još mnogo pitanja koja su specifična za vašu sredinu i utvrditi da li su lokalne vlasti, za vrijeme trajanja svog mandata, ostvarile princip odgovornosti i transparentnosti.

11

Lokalna samouprava- škola demokratije Značaj uloge građana za stvaranje demokratske lokalne samouprave ogleda se i u definisanju lokalne samouprave kao „škole demokratije“. Uzimajući učešče u upravljanju lokalnom zajednicom, bilo neposredno, bilo putem izabranih predstavnika, građani stiču iskustva koja pružaju mogućnost upravljanja cijelom zajednicom. U preambuli Evropske povelje o lokalnoj samoupravi ističe „ da je pravo građana da učestvuju u vođenju javnih poslova demokratski princip koji važi u svim zemljama – članicama Evrope- i „ da je najneposrednije ostvarivanje ovog prava moguće upravo na lokalnom nivou“. Jedno od osnovnih načela demokratije jeste sluh za zahtjeve građana i prijemčivost za ono što donosi građansko društvo. Tako i svaka lokalna samouprava koja poštuje principe demokratije, biće prvenstveno usmjerena na svoje građane i njihove potrebe. Uključivanje građana u rad lokalne samouprave predstavlja mehanizam koji institucionalizuje njenu odgovornost i izgrađuje povjerenje javnosti u lokalne vlasti. Demokratija treba da bude širi društveni kontekst koji će obezbijediti aktivno učešće građana u vršenju lokalnih vlasti. Demokratski sistem u lokalnim samoupravama znači, ne samo da su se one deklarativno opredijelile za uključivanje građana u svoj rad i to garantovale svojim aktima ( Statutom, Odlukom o učešću stanovništva u vršenju javnih poslova...) , već da se to uključivanje u praksi zaista sprovodi i da se na bilo koji način ne ometa.

12

Takođe, načela demokratije treba da obezbijede i da svi građani jednako uživaju sva svoja prava. To znači da će demokratsko uređenje, u stvari, biti preduslov za transparentno i odgovorno poslovanje lokalnih samouprava jer će motivisati građane da koriste sve dostupne mehanizme i svoja prava. Zato je demokratski ambijent pravi ambijent za suzbijanje korupcije u lokalnim samoupravama, jer podrazumijeva aktivnu ulogu svih aktera u zajednici, a prvenstveno građana. ZNAČAJ GRAĐANSKE PARTICIPACIJE NA LOKALNOM NIVOU Šta je participacija? Građanska participacija je u stvari građansko učešće u procesu donošenja odluka na lokalnom nivou. To je, u stvari, svaka aktivnost koju građani preduzimaju sa ciljem uključivanja u proces donošenja odluka. Participacija, ili učešće, ima svoj puni efekat kada se građani okupljaju kako bi se informisali i razgovarali o problemima svoje zajednice i kao rezultat ponudili potencijalna rješenja predstavnicima vlasti. Građansko učešće ima ogroman značaj za unapređenje demokratije u svakoj zemlji, a posebno u zemljama koje se nalaze u procesu stvaranja modernog pravnog, političkog i ekonomskog sistema. Povećanje učešća građana u javnom životu, naročito u odlučivanju, vodi ka većoj jednakosti građana i daje veću legitimnost odlukama lokalnih organa. Učešće građana u procesu kreiranja, donošenja i implementiranja odluka stvara aktivno civilno društvo odgovornih i angažovanih građana.

13

U zemljama Evropske unije sve je više inicijativa koje podržavaju koncept aktivnog građanina u lokalnoj zajednici i uključivanje interesnih grupa građana u proces odlučivanja, kao ključnog kriterijuma demokratičnosti društva i izgrađenosti demokratskih institucija. Građani imaju pravo! Pravo građana na učešće u upravljanju na lokalnom nivou nije pravo koje građanima poklanja njihova lokalna samouprava ili državna vlast, već je ono njihovo izvorno pravo i princip demokratskog uređenja. Učestvujući u procesu donošenja političkih odluka, građani usmjeravaju poteze predstavničkih organa ili sami donose određene političke odluke, odlučuju o kvalitetu javnih usluga ili sami rješavaju određene probleme u svom naselju i lokalnoj zajednici. Umjesto slabo zaninteresovanih i neaktivnih birača, oni postaju aktivni politički subjekti i preuzimaju na sebe odgovornost za donošenje političkih odluka.

Pitanje za razmišljanje: da li u vašoj lokalnoj samoupravi građani znaju koja prava imaju u odnosu na lokalnu samoupravu, ili reaguju samo onda kada to zatraži lokalna samouprava?

Građani najbolje poznaju svoje probleme Građani, kao najupućeniji u svoje probleme ujedno su i pozvani da traže rješenja koja će dovesti do eliminisanja tih problema. Lokalni problemi su građanima najbliži a mogućnost neposrednog uključivanja u njihovo rješavanje najveća. Učešćem u vođenju javnih poslova , građani ne samo da

14

ostvaruju svoje demokratsko pravo, već na sebe preuzimaju i značajnu obavezu. Uzimanjem učešća u vođenju javnih poslova i rješavanju postojećih problema, građani preuzimaju odgovornost za funkcionisanje svojih lokalnih zajednica. Na ovaj način, dolazi do podjele odgovornosti građana i slobodno izabranih predstavnika. Dijeleći odgovornost za rješavanje prisutnih problema , građani stiču, pored neposrednog zakonskog, visoko moralno pravo da kritikuju i kontrolišu rad lokalnih adminsitracija. Ujedno, djelovanje na dva kolosijeka, koji su često paralelni ali se povremeno i dodiruju i prepliću, prozvodi potencijalnu konkurenciju i razvija lokalno tržište ideja koje neminovno dovodi do kvalitetnijih i ozbiljnijih rješenja. Snaga građana je u njihovom udruživanju Građani se udružuju na osnovu sopstvenih interesa i želja. Udružuju se u organizacije koje se tradicionalno nazivaju "interesne grupe" i među njima nijesu samo nevladine organizacije već i sindikati, strukovna udruženja, privredne komore, vjerske zajednice, studentska udruženja, kulturna društva, sportski klubovi, neformalne grupe i sl. Takođe, formiranje Savjeta za razvoj i zaštitu lokalne samouprave stvara između istaknutih predstavnika građana i lokalne samouprave i formalnu vezu, koja obavezuje i jednu i drugu stranu, predstavlja vrlo kvalitetan način intenzivnijeg uključivanja građana u upravljanje lokalnom zajednicom. Savjet ima pravo da podnosi prijedloge Skupštini jedinice lokalne samouprave u vezi sa unapređenjem lokalne samouprave i zaštitom Ustavom i zakonom utvrđenih prava i

15

dužnosti jedinica lokalne samouprave. Ovakva rješenja dovode i do ublažavanja političkih antagonizama koji su pristni u višestranačkim parlamentarnim sistemima i na nivou lokalnih zajednica. Građani na javnom poslu djeluju u interesu cijele zajednice, a korisnici njihovih dobrih usluga su svi građani. Međutim, građani se ne moraju udruživati na formalan način, u nevladine, vjerske organizacije i slično. Snaga građanskog aktivizma je u udruživanju oko bilo kojeg lokalnog problema i zajedničko podnošenje inicijative za njegovo rješavanje. Kako se građani mogu udružiti po pitanju od interesa za lokalnu zajednicu, ilustrujemo sljedećim primjerom.

Primjer :

U opštini Herceg Novi, građani su se dugo vremena suočavali sa problemom nepostojanja vertikalne i horizontalne signalizacije na magistralnom putu. Naime, kroz mjesnu zajednicu Zelenika prolazi magistralni put koji povezuje Crnu Goru sa Hrvatskom i Evropom, pa je kao put koji nema alternativu izuzetno frekventan. Zbog nepostojanja obilježenog pješačkog prelaza građani ove mjesne zajednice su bili svakodnevno izloženi riziku da stradaju u saobraćajnoj nezgodi. Na tom mjestu već je bilo saobraćajnih nesreća u kojima je nekoliko mještana izgubilo život. Problem se povećavao u toku turističke sezone kada bi brojni turisti prelazili magistralu da bi došli na obližnju plažu. Nepostojanje vertikalne i horizontalne signalizacije( pješački prelaz) na ovom dijelu magistrale predstavlja opasnost ne samo za pješake već i za vozače. Nakon nekoliko godina, građani su konačno aktivno uzeli stvar u svoje ruke. Podnijeli su inicijativu nadležnom lokalnom organu. Odgovor je bio pozitivan- donijeto je Rješenje o obilježavanju vertikalne i horizontalne signalizacije na magistrali, a posao će obaviti JP „Stambeno i komunalno“ iz Herceg Novog.

16

Sve ovo ukazuje i na činjenicu da je značaj učešća građana u procesima donošenja odluka na lokalnom nivou, krucijalni faktor za postizanje odgovornosti i transparentnosti u njenom radu. Aktivni građanin je najvažnije „sredstvo“ u borbi za javnost rada njegove lokalne samouprave, a samim tim i u smanjivanju prostora za koruptivne radnje i druge zloupotrebe.

Svaka, i naizgled bezazlena aktivnost građana, kao što je postavljanje saobraćajne signalizacije ili kontejnera, čišćenje zelenih površina i slično, jeste građanska participacija i njen značaj se ogleda u podizanju kvaliteta života u zajednici.

II GLAVNI AKTERI ( INTERESNE GRUPE) I OBLASTI PARTICIPACIJE

Participacija se najčešće vezuje za participaciju građana, odnosno, njihovo učešće u vršenju javnih poslova, na lokalnom nivou. Međutim, pored građana postoje i drugi akteri participacije. Ko još može biti učesnik/akter participacije? Pored građana, ko još iz lokalne zajednice može nuditi rješenja lokalnoj samoupravi? Akteri participacije mogu biti i institucije, neformalne grupe građana, NVO, ukratko, svi oni čija mišljenja i ideje mogu uticati na rezultate nekog projekta ili proces u lokalnoj samoupravi. Akteri participacije se drugačije nazivaju i interesnim grupama. Participacija je uvijek dvosmjeran odnos i podrazumijeva prava

17

i obaveze svake od strana učesnica; odnosno promjene stavova i ophođenja, kako predstavnika opštinske samouprave, tako i građana. Glavni akteri participacije nisu isti u svim oblastima. Dakle, oblasti participacije generišu i njene aktere u svakom konkretnom slučaju. Tako npr. u slučaju da se radi o izgradnji neke deponije, jedan od glavnih aktera / interesnih grupa mogu biti ekolozi ili vlasnici zemlje koji žive na terenu predviđenom za izgradnju te deponije. Bez obzira na razlike u postojećim modelima lokalne vlasti u svijetu, postoji izvjestan broj oblasti, odnosno, polja djelovanja koji su zajednički lokalnim samopravama. Istovremeno, to su i oblasti participacije. Najčešće oblasti participacije su:

• javni saobraćaj i infrastruktura (putevi); • dovod električne energije, gasa, vode; • čišćenje, odnošenje smeća, otpadnih voda i materijala; • sport, rekreacija, održavanje zelenih površina; • škole, bolnice, socijalni rad, kulturne ustanove

(biblioteke, pozorišta); • javna bezbjednost i sigurnost; • izrada prostornih planova razvoja i podsticanje

ekonomskog razvoja

18

Pitanje za razmišljanje:

U kojoj oblasti prepoznajete najveći rad vaših lokalnih vlasti , a u kojoj aktivizam građana ? Da li su interesi isti u istim oblastima i istom trenutku?

Kako da lokalna samouprava od aktera participacije „napravi” partnere?

Glavni izazov koji stoji pred lokalnim vlastima, kada su u pitanju akteri participacije, jeste da od njih naprave svoje partnere, i da zadobiju njihovo povjerenje.

Jedini odgovor na to jeste da ih na vrijeme informišu o procesu ili projektu. To opet dovodi do transparentnog i odgovornog poslovanja lokalne samouprave.

Glavni akteri mogu da budu protiv određenog projekta, ponekad samo zato što nemaju dovoljno informacija. Od njih je moguće napraviti saveznika u slučaju da su na vrijeme informisani i integrisani u proces. Proces dobijanja povjerenja od strane glavnih aktera nije jednostavan za lokalne samouprave, ali ga one mogu jednostavno riješiti ako se ozbiljno suoče sa procesom identifikacije interesa, odnosno, ako sprovedu analizu glavnih aktera.

Analiza glavnih aktera ima za cilj identifikaciju glavnih aktera koji mogu i pozitivno i negativno uticati na projekat ili neki proces. Nakon toga, analizom se želi postići određivanje nivoa uticaja koji svaki od glavnih aktera može imati u tom projektu.

Na kraju, lokalne samouprave treba da razviju strategiju kojom će obezbijediti što veću podršku glavnih aktera i što manje eventualnih opstrukcija sa njihove strane. I na taj način, participacija postaje dvosmjerni proces.

19

Primjer:

Kada se donosio lokalni plan akcije za djecu u opštini Tivat, urađena je ozbiljna analiza aktera. Naime, izradi strateškog dokumenta prethodile su fokus grupe sa đacima osnovnih i srednjih škola, zdravstvenim radnicima i medijima. Tako su članovi tima za izradu dokumenta vrlo aktivno uključili sve aktere na koje se ovaj dokument odnosi, prvo ih informisali o procesu, a zatim i ispitali njihove potrebe i pripremili konkretne predloge i sugestije za sadržaj plana. Predstavnici NVO, koje se bave pravima djece, bili su direktni učesnici intersektorskog tima za izradu lokalnog plana. Tako su akteri zajednice, koji su „pogođeni” ovim dokumentom bili dio procesa njegove izrade od početka do kraja.

Odnos glavnih aktera i lokalne samouprave opravdava definisanje participacije kao procesa u kome su građani kroz razne oblike udruživanja i inicijativa u direktnoj interakciji sa predstavnicima vlasti. Tako je participacija najbolje sredstvo za kontrolu rada izabranih predstavnika, službenika lokalne samouprave i funkcionisanja lokalne samouprave uopšte. Participacija svih aktera u jednom procesu je preduslov da se taj proces odvija transparentno i odgovorno. Istovremeno, to znači da su u njemu sužene mogućnosti zloupotreba.

20

III METODE I TEHNIKE ZA GRAĐANSKU PARTICIPACIJU

Postoji veliki broj tehnika kojima lokalna samouprava može dobiti povratnu informaciju od svojih građana. Koristeći različite forme obraćanja i komuniciranja sa građanima, lokalna samouprava dolazi do njihovih stavova, mišljenja, pogleda, primjedbi i sugestija u vezi sa lokalnim problemima i procesima. Upotreba različitih tehnika i te kako je bitna u cilju dobijanja kvalitetnih povratnih informacija. To znači, da se u odnosu na karakter problema, njegov obim i značaj, bira i tehnika za uključivanje građana. One lokalne samouprave koje prepoznaju značaj i u praksi koriste različite tehnike za komuniciranje sa građanima vrlo jasno pokazuju svoju spremnst za uključivanjem lokalnog stanovništva u rješavanje lokalnih problema. Upotreba ovih tehnika jeste i pokazatelj transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave. Što je veća i raznovrsnija, to je i lokalna samouprava transparentnija i odgovornija u svom radu. Prikupljanje informacija putem intervjua, brainstorminga, tehnike nominalnih grupa, fokus grupa i istraživanja Intervjui - su unaprijed pripremljeni i ciljano vođeni razgovori o određenom problemu ili temi. Jako korisna i brza tehnika koju lokalne samouprave mogu koristiti za prikupljanje mišljenja i stavova građana. Brzina i jednostavnost su najveće prednosti ove tehnike. Pored toga, intervju odlikuje i upotreba već postojećih resursa, što znači da intervju može obaviti lokalni službenik u postojećim prostorijama opštine .

21

Ne postoji zamjena za intervju, kao načina da se brzo dobije slika o tome kako se različiti akteri odnose prema određenom programu, politici ili inicijativi. Intervju je tehnika za dobijanje mišljenja od pojedinaca ponaosob. Ukoliko lokalna samouprava želi mišljenje grupe ljudi istovremeno, potrebno je sprovesti tehniku brainstorminga. Brainstorming predstavlja ozbiljnu tehniku za prikupljanje višestrukih pogleda i stavova velike grupe ljudi o nekom konkretnom problemu ili pitanju. Slično intervjuu, tehnika brainstrominga nije skupa i ne zahtijeva posebne obuke u vezi sa sprovođenjem. Najbolje se sprovodi u grupi od 5 do 20 ljudi. Suština brainstorminga je fokusirano i kreativno mišljenje grupe o rješenju nekog problema i generisanje različitih ideja u tom smjeru. Svakako, ova je tehnika jako moćno sredstvo za prikupljanje stavova građana i zainteresovanih strana o određenom problemu. S ozirom na kreativnu i živu atmosferu koja se stvara tokom njegovog trajanja, brainstroming treba da bude jako često korišćena tehnika od strane lokalne samouprave, jer se u njoj svi osjećaju lijepo i korisno. Tehnika nominalne grupe (TNG) je kompleksnija od brainstorminga zato što zahtijeva veći konsenzus u grupi u postizanju rezultata, kao i više individualnog rada i planiranja. Ono što je zajedničko za ove dvije tehnike jeste generisanje velikog broja ideja. Suštinska razlika je u tome sto TNG traži od svih članova da na početku sami, individualno generišu svoje ideje, a ne da to bude reazultat interakcije u grupi.

22

Dakle, TNG, kao i brainstorming stvara vrlo pozitivnu atmosferu, a dobri lideri će i od ove tehnike napraviti vrlo ozbiljan pristup u dobijanju informacija od učesnika: građana i zainteresovanih strana. Fokus grupe predstavljaju jednokratno okupljanje građana radi razmatranja nekog konkretnog pitanja. Voditelj fokus grupe vodi proces kroz već unaprijed postavljeni i pripremljeni set pitanja. Fokus grupe ne moraju da predstavljaju reprezentativni uzorak populacije ili mogu da okupljaju samo jednu kategoriju građana (npr. roditelje učenika u osnovnim školama). Ova tehnika se koristi u različitim situacijama: kada je u pitanju strateško planiranje u opštini, za ispitivanje potreba grupa, za ispitivanje zadovoljstva grupe o pružanju nekog seta usluga i slično.

Primjer: Prilikom planiranja lokalnog ekonomskog razvoja da bi se došlo do strategije razvoja u primorskim opštinama Crne Gore održavane su fokus grupe sa predstavnicima udruženja poljoprivrednika, ribara, maslinara, proizvođača agruma, turističkih radnika...Na osnovu njihovih odgovora i potreba kreirane su strategije lokalnog ekonomskog razvoja. Građani su neposrednim učešćem doprinijeli realizaciji projekta izrade spota turističke organizacije, uređenju pješačkih staza, štampanju turističkog vodiča i na taj način doprinijeli lokalnom ekonomskom razvoju u svojim opštinama.

23

Istaživanja su veoma popularna tehnika kojom se teže dobiti činjenice ( uključujući stavove i mišljenja) o članovima jedne populacije. Kada organizatori istraživanja žele da otkriju činjenice o nekoj manjoj grupi, mogu dizajnirati istraživanje koje će se odnositi na svakog člana te grupe. Na primjer, ako lokalni službenici žele da saznaju da li su prisutni na javnoj raspravi bili zadovoljni organizacijom tog događaja, koristiće upravo ovu vrstu istraživanja. Dakle, odgovori će pružiti informaciju o mišljenju samo onih ljudi koji su prisustvovali raspravi. To znači da lokalna samouprava, oslanjajući se na ove odgovore, ne može dati izjavu o stavu i mišljenjima cijelog lokalnog stanovništva. Mnogo češće se istraživanje koristi za dobijanje stavova i mišljenja od šire grupe, kao što je cjelokupno lokalno stanovništvo, ili neka zaista velika grupa ljudi u jednoj lokalnoj samoupravi. U cilju dobijanja stavova od ovako velikih grupa, istraživanje se sprovodi na osnovu slučajnog uzorka, što znači da se sa njim ne sreću svi članovi grupe od koje se istraživanjem želi dobiti mišljenje. Važna karakteristika je da se informacije dobijene na osnovu slučajnog uzorka koriste za objavljivanje stava kompletne grupe. Istraživanja mogu biti jako korisna tehnika u procesu planiranja lokalnog budžeta, ekonomskog razvoja i kapitalnih investicija. Istraživanjem se mogu dobiti informacije o stavu i zadovoljstvu građana pojedinim uslugama lokalne samouprave ( čišćenje ulica, popravljanje puteva, osvjetljenje u gradu i slično). Ovakva istraživanja mogu biti jako korisna i kod građana jačati povjerenje u želju lokalne samouprave da unaprijedi svoje

24

servise. Istraživanja ovog tipa je potrebno ponavljati na redovnoj osnovi. Suština cijelog procesa istraživanja jeste da se njegovi rezultati objave i da ga lokalna samouprava koristi. U suprotnom, lokalna samouprava dovodi u pitanje svoju odgovornost i transparentnost, pa samim tim i povjerenje građana.

JAVNI SASTANCI, SASLUŠANJA I RASPRAVE KAO MEHANIZMI GRAĐANSKE PARTICIPACIJE

Javni sastanci, saslušanja i rasprave su sastanci organizovani u svrhu razmjene informacija između lokalne samouprave i njenih građana. Javni sastanci su najneformalniji i najfleksibilniji način razmjene informacija između dvije strane. Suština sastanka je aktivna razmjena ideja. Bilo da je u pitanju sastanak manjeg ili većeg obima, karaktersitike javnog sastanka su sljedeće: lokalni službenici imaju priliku da edukuju građane o nekom njihovom planu ili programu ( na primjer o budžetu); lokalni službenici mogu dobiti mišljenja građana o pitanju koje se razmatra i prikupiti njihove ideje za njegovo rješenje; građani imaju priliku da javno saopšte svoje stavove o određenom pitanju predstavnicima lokalne samouprave; i jedna i druga strana imaju priliku da međusobno razjasne ideje i poglede na određeni problem i preduprijede nesporazume i nerazumijevanja. Javna saslušanja su formalnija u odnosu ja javne sastanke. Najčešće se organizuju kada je opština donijela plan, kampanja o informisanju građana je sprovedena i treba se obavezati. Na primjer, saslušanje se može organizovati neposredno prije nego se prijedlog budzeta podnese Skupštini na usvajanje. Cilj

25

je da se građanima obezbijedi mogućnost da daju svoje komentare i primjedbe na gotovo finalnu verziju dokumenta. Suštinska karakteristika saslušanja je stvaranje mogućnosti za lokalne službenika da »čuju« i »poslušaju« komentare i stavove građana, prije nego donesu konačne odluke. Javno saslušanje treba da bude jako važan događaj u životu zajednice, jer građanima pruža posljednju mogućnost da saopšte svoje stavove po nekom pitanju, pa samim tim i da se izbore za svoje interese. Javna rasprava predstavlja visokoformalni način razmjene informacija između lokalne samouprave i građana. Javna rasprava je najčešči mehanizam uključivanja građana u procese odlučivanja na lokalnom nivou. Organizuje se u cilju dobijanja informacija od strane građana o nacrtu nekog lokalnog dokumenta ili akta. Sa druge strane, pruža mogućnost građanima da od početka izrade nekog dokumenta, od forme njegovog nacrta, učestvuju u njegovom kreiranju. Zato dobro organizovane javne rasprave, koje ne predstavljaju zadovoljenje formalne obaveze lokalne samouprave, jesu najznačajniji način uključivanja lokalnog stanovništva u procese donošenja odluka na lokalnom nivou.

U Crnoj Gori, prije donošenja programa razvoja Opštine, prostornih i urbanističkih planova, budžeta i opštih akata kojima se utvrđuju prava i obaveze građana, Opština određuje organ koji će sprovesti javnu raspravu koja ne može trajati kraće od 15 dana. Brojni su nedostaci sprovođenja javnih rasprava. Zakonom je predviđena javna rasprava ali ne i propis i obaveza organa koji sprovodi javnu raspravu da u zapisnik unese sve predloge građana i kasnije obavijesti javnost o tome šta je od predloga građana usvojeno.

26

Savjetodavne grupe građana predstavljaju izuzetno značajan mehanizam za uključivanje građana u procese donošenja odluka na lokalnom nivou. Ova tijela pružaju građanima stalnu aktivnost na polju praćenja i komentarisanja predloženih akata i dokumenata od strane lokalne samouprave kao i cjelokupnu aktivnost lokalne samouprave. Može se reći da ova forma, više od bilo kojeg drugog načina za uključivanje građana, obezbjeđuje onaj najvažniji uslov za razvoj zajednice, a to je – povjerenje- između lokalne samoouprave i njenih građana. Stalnim ulaganjem i zalaganjem za funkcionisanje tijela koja predstavljaju prostor za artikulisanje njihovih interesa i problema, za građane je najveći pokazatelj spremnosti lokalne samouprave da ih istinski uključi u procese donošenja odluka na lokalnom nivou. Kao što je pomenuto, upotreba ovih tehnika za ispitivanje potreba građana, oslikava odgovornost i transparentnost lokalne samouprave. Vi je možete testirati sa nekoliko pitanja. Predlažemo sljedeća:

Pitanje za razmišljanje: U koliko ste istraživanja, organizovanih od strane lokalne samouprave, za ispitivanje vaših potreba, ideja i stavova učestvovali do sad? Da li dobijate jasnu i preciznu informaciju o organizovanju javnih rasprava u vašoj opštini i kojim putem? Koliko je fokus grupa, po vašim informacijama, organizovala vaša lokalna samouprava u posljednjih godinu dana?

27

Koju god od pomenutih tehnika da koristi lokalna samouprava u cilju dobijanja informacija o stavovima njenih građana, ona pokazuje spremnost za ulaganje u jačanje svoje transparentnosti i odgovornosti. Nijedna javna rasprava, istraživanje ili fokus grupa ne bi imala smisla ukoliko bi naišla na potpunu inertnost građana. Ono što je zajedničko svim tehnikama jeste da one iziskuju i aktivizam građana, što uvijek dovodi do početne premise a to je da su za zdrav razvoj zajednice, bez korupcije i drugih zloupotreba jednako odgovorni i građani i lokalna samouprava.

INFORMISANOST KAO PREDUSLOV GRAĐANSKE PARTICIPACIJE

Informisanost je preduslov bilo kakvog učešća građana u procesu odlučivanja. Obaveza organa lokalne samouprave da obezbijede javnost rada i pruže informacije o svom radu samo su elementarni ili početni koraci u ostvarivanju, po obimu i smislu daleko šireg prava građana na neposredno učešće u procesu upravljanja na lokalnom nivou. Da bi građani mogli da učestvuju u demokratskom procesu vršenja javnih poslova i da bi bili istinski aktivni subjekt u kontroli organa vlasti, oni moraju imati uvid u informacije kojima raspolažu ti organi. To je, kao jedan od osnovnih principa politike podsticanja građana da učestvuju u procesu političkog odlučivanja, istaknuto u Preporuci 19 (2001) „Učešće građana u javnom životu na lokalnom nivou“ Komiteta ministara Savjeta Evrope. U današnje vrijeme je poštovanje tog prava jedan od demokratskih standarda i spada u red zahtjeva čije ispunjenje Savjet Evrope traži od svojih članica. Informisanje građana

28

predstavlja prvi stub neposrednog učešća građana u procesu kreiranja i donošenja odluka u lokalnoj sredini. Pružanje informacija može biti inicirano od strane građana ili od strane lokalne samouprave Posmatrano iz ugla organa lokalne samouprave, informisanje je proces koji obuhvata pasivno informisanje (koje dolazi usljed inicijative građana) i aktivno informisanje (koje podrazumijeva mjere lokalnih organa vlasti u cilju informisanja građana). Pasivno informisanje usko je povezano sa postojanjem prava na slobodan pristup informacijama, kao i sa zakonskim propisima koji regulišu ovu oblast. Ono je najčešće bazirano na potrebi građana da ostvare uvid u neki akt ili aktivnost vlasti. Dostupnost takvih informacija države obično uređuju zakonom o dostupnosti informacija u posjedu organa javnih vlasti. U Crnoj Gori, na snazi je Zakon o slobodnom pristupu informacijama, koji građanima pruža mogućnost da se organima javne vlasti (pa samim tim i svojim lokalnim samoupravama) obrate za dobijanje informacije koja je u posjedu nekog organa. U praksi, najveće interesovanje kod građana, medija i nevladinih organizacija izazivaju podaci o raspolaganju budžetskim i donatorskim sredstvima, platama i javnim nabavkama itd. Ono što je još veliki izazov za lokalne samouprave jeste činjenica da još uvijek ne postoji zadovoljavajuća spremnost organa javne vlasti da omoguće pristup svim informacijama o svom radu koje moraju biti dostupne javnosti.

29

Zabrinjava to što je i dalje prisutno „ćutanje“ administracije, to jest ignorisanje zahtjeva za slobodan pristup informacijama, a što je situacija koju Zakon tretira kao protivpravno ponašanje. Ovo ukazuje na direktnu i veoma čvrstu vezu informisanosti građana sa transparentnim i odgovornim poslovanjem lokalne samouprave. Ta veza je uzročno-posljedična. Ostvarivanje prava građana na informaciju u njihovim lokalnim samoupravama jedan je od najznačajnijih koraka u suzbijanju korupcije i smanjenju prostora za zloupotrebe lokalnih vlasti. Informisanost je pokazatelj nivoa transparentnosti i odgovornosti lokalne samouprave. Ona koja pruža pravovremene i provjerene informacije svojim građanima imaće u njima puzdanog partnera.

Omogućavanje građanima zakonskog prava na pristup informaciji jeste jedan od kanala za ostvarivanje pasivnog informisanja. Drugi kanal je neposredna komunikacija sa građanima, u okviru koje funkcioneri ili zaposleni u administraciji građanima daju odgovore na pitanja u vezi sa nekom temom ili traženom informacijom i na taj način informišu građane. Nasuprot pasivnom, aktivno informisanje podrazumijeva inicijativu lokalnih vlasti da upoznaju građane sa svojim aktivnostima i budućim planovima. Tendencija je da se građanima olakša ostvarivanje njihovih prava i da im se omogući da budu pravovremeno, jasno i kvalitetno informisani o poslovima i životu lokalne samouprave. Za ovaj vid informisanja koriste se raznovrsni metodi i kanali koji zavise

30

od materijalne i finansijske snage, kreativnosti i potreba određene jedinice lokalne samouprave. U praksi su, međutim, prisutni brojni problemi i nedostaci. Koje su najčešći problemi kada je u pitanje pružanje informacija? Najprije , regulisanje javnosti rada i načina informisanja o radu opštinskih organa nije detaljno, niti se može reći da su odredbe o tome na nivou stvarnih potreba koje bi zahtijevala puna transparentnost. Zatim, postoji priličan broj opština koje ne ulažu dovoljno napora da unaprijede oblike informisanja građana. Obično je u pitanju nedostatak materijalnih i kadrovskih resursa, ali i nerazumijevanje novih potreba, koje se podržava starim lošim navikama. U takvim opštinama informisanje je svedeno na skromne vidove klasičnog shvatanja javnosti rada, na objavljivanje različitih propisa. Drugi vid pogrešnog pristupa informisanju građana ogleda se u težnji da se informisanje isključivo svede na „dobre vijesti“ o radu organa lokalne samouprave, koje se pažljivo odabiraju sa jasnom namjerom da posluže u svrhe sticanja popularnosti nosilaca funkcija i političkih stranaka kojima oni pripadaju. Opštinski organi i pružanje informacija Opštinski organi preusko shvataju svoju ustavnu i zakonsku obavezu da informišu građane o svom radu. Ta obaveza, naime, ne uključuje samo publikovanje osnovnih podataka o održanim sjednicama, objavljivanje propisa i izveštaja o radu i povremene kontakte sa lokalnim medijima, već i obavezu informisanja građana o svim pitanjima od značaja za stanje u opštini i njen budući razvoj. Takvim podacima opštinski organi, po pravilu, i raspolažu, ali ih često zadržavaju i ne

31

stavljaju građanima na uvid. Time se građani lišavaju (stvarnih) mogućnosti da učestvuju u upravljanju poslovima opštine, što otvara prostor za razne spekulacije, nagađanja i sumnje građana u ispravnost namjera i realizovanih poslova.

Pitanja za razmišljanje: Da li je u vašoj lokalnoj samoupravi prisutno samo pasivno ili aktivno, ili obije vrste informisanja? Da li ste razmišljali o tome o kojim pitanjima vas lokalna samouprava redovno informiše, a o kojima vam je najteže doći do informacije...? Koliko ste se puta u posljednjoj godini dana obratili vašoj lokalnoj samoupravi sa zahtjevom za slobodan pristup informacijama i kakvi su odgovori bili?

Činjenica je da aktivno ili pasivno informisanje nijesu dovoljni za građansku participaciju. Ako se međusobno isključuju, postojanje samo jednog vida informisanja neće obezbijediti učešće građana. Naime, informisanje uvijek treba da ide u pravcu građani-lokalna samouprava i lokalna samouprava-građani. To svakako znači da službenici lokalne samouprave treba ozbiljno da se posvete plasiranju informacija o njihovom radu prema građanima. Kvalitetno informisanje od strane lokalne samouprave prema građanima svakako zahtijeva određene resurse, materijalne i ljudske, ali je investicija u koju vrijedi ulagati. Sa druge strane, građani moraju znati da traže informacije o dešavanjima u lokalnoj samoupravi i zajednici uopšte. Pored toga, moraju dijeliti svoja mišljenja, ideje i sugestije sa lokalnom vlasti.

32

Ovo naravno nije nimalo jednostavan proces, iako pružanje informacije djeluje jednostavno. I jedna i druga strana moraju znati kako da pružaju informacije. Zašto postoji mala motivisanost i građana i službenika LS da daju informacije? Svjedoci smo da se građani često ustežu i nisu motivisani da traže informacije ili da budu aktivni prema LS u bilo kom smislu. Razloge ovakvog ponašanja možemo tražiti u nedostatku povjerenja prema LS, stavu da nema svrhe bilo šta pitati ili tražiti jer se uglavnom ne dobiju odgovori na pitanja, u navici građana da budu poslušni, da ćute i « poštuju vlast», ne shvatanju važnosti participacije... i sl. Razlozi nedovoljnog davanja informacija od strane LS mogu biti povezani sa nedostatkom ove navike, poteškoćama organizacione prirode (pitanje ko sve u LS treba da daje informacije, kako, na koji način itd), stavom prema građanima i sl. Na koji način jačati proces informisanja? Obrazovanje i kampanje o podizanju nivoa svijesti će svakako pomoći građanima da shvate značaj njihove participacije u lokalnim samoupravama.

Kampanje o podizanju nivoa svijesti građana o određenom pitanju su izuzetno značajan alat koji pospješuje njihovo informisanje. Ove kampanje mogu pripremiti i realizovati i lokalna samouprava i nevladine organizacije. Ove kampanje zahtijevaju plan koji uključuje širok prostor za informisanje javnosti: medije ( štampane, elektronske i radio), javne skupove, obavještenja, biltene, plakate i postere na javnim mjestima, znakove i ostale pristupe dostupne građanima .

33

I sami građani ističu da su nedovoljno informisani o aktivnostima od značaja za lokalnu zajednicu. Osnovni razlozi za to su nedostupnost informacija, ali i nezainteresovanost i nedostatak vremena koje bi građani utrošili da se informišu. Da jedinice lokalne samouprave nisu šire zainteresovane za informisanje, ukazuje i činjenica da se informisanje najčešće svodi na izvještavanje i da nema spremnosti za iniciranje i pokretanje pitanja obrazovanja građana za njihova prava ili za neposredno učešće. Osim toga, nije razvijena ni spremnost da se od građana traži mišljenje, putem anketa ili drugih oblika konsultovanja, o stepenu informisanosti ili poznavanja i korišćenja njihovih prava. Informisanje je najznačajniji preduslov participacije građana u lokalnoj samoupravi. Naročito u savremenom svijetu u kojem je značaj posjedovanje prave i provjerene infomacije veći nego ikada, i lokalne samouprave moraju pravovremeno informisati građane o svim procesima u zajednici koji utiču na njihove živote: od najprostijih situacija- ispravna informacija na šalteru za izdavanje lične dokumentacije o radnom vremenu do složenijih primjera- informisanje građana o usvojenosti njihovih predloga za opštinski budžet. Informisanje treba da je jednako profesionalno na svim nivoima. Jedino tako se građani mogu uključiti u lokalne procese i samo uz ovaj uslov to uključivanje ima svrhu- jačanje efikasnosti i efektivnosti lokalne samouprave a slabljenje svih mehanizama zloupotreba i korupcije.

34

ULOGA NEZAVISNIH MEDIJA U JAČANJU ODGOVORNOSTI I TRANSPARENTNOSTI LOKALNE SAMOUPRAVE

Uloga medija u jednom društvu je od neprocjenjivog značaja za razvoj tog društva. Naime, upravo su mediji subjekat koji kreira javno mnjenje, stvara afirmativnu ili kritičku građansku svijest. Zahvaljujući medijima, građani ostvaruju onaj inicijalni uslov za njihovu participaciju, a to je- informisanje.

Činjenica je da nezavisni mediji pružaju objektivne informacije građanima i da je njihovo djelovanje vjerovatno najmoćnije oružje za podizanje odgovornosti i transparentnosti u jednom društvu, na nacionalnom i lokalnom nivou.

Odnos medija i lokalne samouprave je jako važan prostor za djelovanje i sa jedne i sa druge strane i plodno tle za stvaranje partnerstva. Značaj tog partnerstva veći je ako uzmemo u obzir i činjenicu da su mediji neka vrsta medijatora između lokalne samouprave i njenih građana, pa su na taj način i direktni učesnici u kreiranju uslova za građansku participaciju.

Razvijene demokratske države jako dobro umiju da prepoznaju kvalitetne i nezavisne medije, kao i njihov značaj u društvu, tako da njihove lokalne samouprave sa medijima vrlo intezivno rade. Razlog je naravno taj što u svakom demokratskom društvu mediji prvenstveno igraju tzv.„watchdog“ ulogu za društvo. To znači da je cjelokupno društvo uvijek pod budnim okom medija.

Preciznije, mediji posmatraju organe javne vlasti, sve institucije u društvu, pomažu da svako djelovanje ostane

35

otvoreno i informišu javnost o svim značajnim odlukama i procesima.

Mediji su jako važni, ali je bitan i način na koji izveštavaju i informacije koje prezentuju Korektan kriticizam od strane medija usmjeren na organe lokalne i državne vlasti često kod ovih drugih izaziva negodovanje. Ali zbog tako jake i značajne uloge medija i misije koju oni imaju u društvu, vlasti moraju pronaći odgovor na ove kritike a ne samo odbacivati svaki komentar. Odgovor upravo leži u izdizanju iznad tog kriticizma. Vlast generalno, a na taj način i lokalna samouprava treba da obrazuje medije u smjeru njihovog boljeg razumijevanja i cijenjenja uloge lokalne samouprave sa jedne strane, ali i medija kao ključnog faktora u procesu demokratizacije jednog društva. Lokalna samouprava treba da ohrabri medije da razviju konstruktivniji pristup u izvještavanju o njihovim poslovima. Na primjer, jedna od odgovornosti medija jeste da konstantno informišu građane o programima i strukturi lokalne samouprave kao i o građanskoj odgovornosti da budu aktivni učesnici u procesu donošenja odluka na lokalnom nivou. U cilju stvaranja idealne saradnje sa medijima, lokalne samouprave mogu napraviti i svoje strategije o saradnji sa medijima. Strategija će sadržati konkretne planove lokalne samouprave u smislu broja press konferencija koje če posvetiti nekom pitanju (na primjer raspravi o budzetu), plan sšampe i distribucije brošura, intervjua, oglasa, radio i televizijskih gostovanja i slično. Ovo je vrlo kvalitetan način uspostavlja efikasne saradnje sa medijima.

36

Medijska pravila

Lokalna samouprava mora poznavati dva osnovna pravila kada su mediji u pitanju:

• Mediji su uvijek odgovorni zadatim rokovima

• Mediji moraju organizovati i postaviti cinjenice u konciznu pricu

Znajući ovo, lokalna samouprava pomaže medijima tako što im pruža informacije na vrijeme i u vrlo konciznoj i razumljivoj formi. Lokalna samouprava mora razmišljati o svojoj glavnoj ciljnoj grupi, a to su njeni građani koji će preko medija dobiti određenu informaciju. Zato je veoma važno kako će se ona plasirati, jer svaki građanin treba prvo da je razumije, da bi u nekom procesu mogao da učestvuje.

Takođe, lokalna samouprava treba da edukuje medije o nekim stvarima koje novinari malo ili uopšte ne poznaju. Kada imaju adekvatna znanja o strukturi lokalne samouprave i poslovima kojima se ona bavi, kao i politikama za koje je nadležna, onda će i kvalitet informacije biti na većem nivou. Sve ovo ima za posljedicu redovno i tačno informisanog građanina kojem su stvoreni preduslovi za uključivanje u procese donošenja odluka.

Sve ovo ukazuje na krucijalnu ulogu koju mediji imaju u jednom društvu, naročito u smislu „kreiranja“ informisanog i edukovanog građanina. A kada građani razumiju procese i probleme, onda će se u njih i uključiti. Tako mediji ispunjavaju uslov za jedan od prvih nivoa participacije, a to je informisanje. Nezavisini mediji, na taj način podižu nivo transparentnosti i odgovornosti svake vlasti.

37

Činjenica je da nijedna država nije imuna na koruptivne radnje, zloupotrebe i ostala kriminalan djela počinjena od strane vlasti, koje su posljedica nedovoljnog nivoa javnosti rada te vlasti. U svim državama, nezavisini mediji su odigrali vjerovatno najznačajnije uloge u procesu suzbijanja korupcije i sa njom povezanih pojava. Skandali lokalnih i državnih vlasti dospijevali su do javnosti zahvaljujući slobodnom i agresivnom nastupu medija. Sloboda medija svakako ima krucijalnu ulogu u zaštiti javnih interesa i sprečavanju zloupotreba javnog povjerenja. Mediji imaju misiju da pospješe razvoj demokratije u jednom društvu, a u tom smislu i da otkrivaju radnje svih onih koji sprečavaju taj razvoj. Novinari moraju stalno istraživati, informisati javnost o takvim slučajevima i uvijek građane držati budnim. Mediji su onaj subjekat koji treba da osvjetla mračne ćoškove i vrlo jasno ukaže na one koji zaobilaze zakone. Na taj način, mediji imaju i jasnu ulogu u podizanju nivoa odgovornosti i transparentnosti vlasti. Zbog njihovog značaja, mediji se često određuju i kao četvrta grana vlasti koja treba da obezbijedi da ostale tri ( izvršna, zakonodavna i sudska) rade svoj posao, da ukazuju na zloupotrebe i o tome redovno informišu javnost kako bi mogla donijeti svoj sud.

Moglo bi se reći da je ovaj javni angažman medija u cilju ukazivanja na korupciju i povećanja odgovornosti vlasti isto toliko politički važan i društveno koristan kao i stalno zalaganje za demokratizaciju i društvene reforme, zaštitu ljudskih sloboda i prava, kritiku neodgovornog ponašanja ključnih državnih institucija i javnih funkcionera.

38

A u moralnom smislu je, posebno u očima građana, čak i važniji.

Iz tog razloga je i saradnja lokalnih samouprava i vlasti sa medijima preduslov za postizanje demokratije u zajednici, obezbjeđivanje participacije građana i suzbijanje svih vidova zlouporeba od strane tih vlasti.

IV INTEGRISANJE PARTICIPACIJE GRAĐANA U RAD LOKALNE SAMOUPRAVE

POVEĆANJE UČEŠĆA GRAĐANA U PROCESU LOKALNOG BUDŽETIRANJA

Proces lokalnog budžetiranja je jedan od najznačajnijih procesa u svakoj lokalnoj samoupravi. Lokalne samouprave još uvijek su daleko od idealnih. One se suočavaju sa teškim odlukama oko budžeta, koje su van njihove kontole, što otežava participaciju građana u procesu. Međutim, ovako teške situacije u kojima se najčešće nalaze lokalne samouprave, nisu opravdanje za isključivanje građana iz procesa lokalnog budžetiranja. Naprotiv, i u ovim situacijama građani imaju pravo da budu apsolutno upućeni u lokalni budžet i planove njegovog kreiranja.

Svaki građanin ima pravo da učestvuje u procesu izrade opštinskog budžeta zato što je to novac koji se obezbjeđuje iz poreza koji plaćaju svi građani, Logično, građani imaju pravo da odlučuju na rješavanje kojih pitanja će se trošiti njihov novac.

39

Sa druge strane, lokalna samouprava ima koristi od dobijanja informacija o stavovima građana po pitanju njihovih potreba. Građani često mogu imati jako korisne ideje o tome kako se neke stvari mogu realizovati sa mnogo manje novca, odnosno na ekonomičniji nacin. Takođe, građani će mnogo manje kritikovati ako su na vrijeme uključeni u proces i informisani o poteškoćama lokalne samouprave. Svaka lokalna samouprava koja teži jačanju svoje transparentnosti i odgovornosti, teži istovremeno velikoj participaciji građana u proces lokalnog budžetiranja. Razlog je taj što transparentnost ostvarena na ovaj način , kao i nivo participacije građana, čine lokalnu samoupravu stabilnijom i efektnijom. Evo nekoliko pitanja koja će vam pomoći da procijenite da li ste aktivan učesnik u procesu kreiranja budžeta?

• Da li ste informisani oko organizovanja javne rasprave o nacrtu budžeta?

• Da li se javne rasprave organizuju na vrijeme, ili kada je volja lokalne samouprave o prioritetima već postavljena u dokument?

• Da li vam je jasna i razumljiva forma u kojoj lokalna samouprava priprema nacrt budžeta?

• Da li se vaše sugestije sa javne rasprave uvrste u finalnu verziju dokumenta?

Ako je odgovor na ova pitanja uglavnom negativan, onda nažalost, vaše učešće u lokalnom budžetiranju nije dovoljno za transparentan i odgovoran rad lokalne samouprave.

40

Svaka lokalna samouprava mora razviti sopstvenu strategiju uključivanja građana u proces lokalnog budžetiranja. Svakako, taj proces mora početi od pripreme budžeta u formi koja je razumljiva svim građanima. Oni moraju shvatiti troškove iz budžeta i njihovu povezanost sa programima koji se realizuju radi razvoja zajednice. Za građane je jako važno da znaju koliki je doprinos građana budžetu, šta od građanskog novca (porezi i doprinosi ) ide u budžet i kako se ta sredstva troše. Građani treba da budu aktivno uključeni u proces kreiranja, donošenja i realizacije lokalnog budžeta, jer bi na taj način, umjesto "budžeta za građane" imali "budžet građana" u kome su usvojeni prioriteti za koje građani smatraju da treba da budu finansirani iz lokalnog budžeta. Može se slobodno reći da je transparentan proces lokalnog budžetiranja najznačajniji proces u jednoj lokalnoj samoupravi. Ako je on otvoren, onda se može reći da lokalna samouprava posluje odgovorno i otvoreno prema svojim građanima i da su mogućnosti za zloupotrebe i odluke iza zatvorenih vrata svedene na minimum.

41

PLANIRANJE KAPITALNIH INVESTICIJA UZ UČEŠĆE GRAĐANA

Zašto je važno uključiti građane u proces planiranja kapitalnih investicija? Uključivanje građana u ovaj proces izuzetno je važno jer oni mogu definisati potrebe, prioritete, i podržati promjene do kojih može doći u realizaciji plana. Ako se građani isključe iz procesa planiranja kapitalnih investicija, lokalna samouprava neće ispuniti svoju obavezu tretiranja građana kao partnera a to može dovesti do ozbiljnih posljedica u zajednici. Plan koji podrže građani će se mnogo lakše implementirati , ostvariće bolje rezultate i doprinijeti demokratskom progresu u zajednici. Kako to izgleda u praksi? Sa praktične strane posmatrano, to će olakšati ili čak povećati prikupljanje poreza potrebnih za isplatu investicija. Takođe, dobar plan kapitalnih investicija, donesen sa maksimalnom participacijom građana u procesu, ojačaće reputaciju lokalnih vlasti. Ovo može učiniti kapitalno finansiranje mnogo dostupnijim, nego ako se građani isključe iz procesa.

ULOGA GRAĐANA U LOKALNOM EKONOMSKOM RAZVOJU Lokalni ekonomski razvoj utiče na sposobnost lokalne samouprave da upravlja svojim resursima na najbolji mogući način , poboljšava ekonomski život u zajednici i život njenih građana. Jedna od prednosti lokalnog ekonomskog razvoja, koja ga čini korisnijim od centralizovanog ekonomskog razvoja, jeste to što se ljudi suočavaju sa životom svoje zajednice. U njihovim zajednicama, planeri ekonomskog razvoja imaju bolje

42

razumijevanje o tome šta je moguće, kako iz ugla dostupnih resursa, tako i iz ugla potreba građana i onoga šta će oni podržati. Slično kao i u procesu donošenja lokalnog budžeta ili lokalnog kapitalnog plana investicija, uključivanje građana u proces lokalnog ekonomskog razvoja pomaže u dobijanju njihove podrške procesu i čini da se građani osjećaju kao pozitivni stejkholderi (zainteresovane strane). Uključivanje građana u proces lokalnog ekonomskog razvoja potrebno je predstavnicima lokalne samouprave kako bi shvatili vrijednosti zajednice i sa građanima razvili zajedničku formulu razvoja. Njihovo uključivanje je važno i kako bi se postigao dogovor i oko rezultata ekonomskog razvoja. Veoma praktičan način za započinjanje ovako važnog procesa je sprovođenje analize procjene potreba. Tako će se dobiti mišljenje građana o prioritetnim ekonomskim problemima i potrebama. Ekonomski razvoj najbolje se ostvaruje kada je zajednica mobilisana kako u procesu planiranja, tako i u njegovom sprovođenju. Svaki pojedinac u zajednici je zainteresovana strana ekonomskog razvoja i mora osjećati vlasništvo nad procesom. Bez obzira da li je riječ o planu kapitalnih investicija ili ekonomskom razvoju, riječ je o jako važnom, kompleksnom i višegodišnjem procesu. Činjenica je i da je prostor za malverzacije i nepravilne radnje u ovim procesima širok. Suziće se jedino ako građani imaju mogućnost da u njemu učestvuju, kao i da ga kontrolišu.

43

V PARTICIPACIJA GRAĐANA NA LOKALNOM NIVOU U CRNOJ GORI

U Crnoj Gori, Zakon o lokalnoj samoupravi reguliše neposredne oblike učešća stanovništva u vršenju javnih poslova. Dakle, građanima Zakon predviđa mogućnost učešća u lokalnoj samoupravi. Na taj način, podstiče se transparentnost i odgovornost lokalnih samouprava i motiviše građanska participacija.

Prema Zakonu o lokalnoj samoupravi, oblici neposrednog učešća stanovništva u vršenju javnih poslova su:

- inicijativa, - građanska inicijativa, - zbor građana, referendum (mjesni i opštinski) - građanska žalba i peticija - i drugi oblici izjašnjavanja i odlučivanja utvrđeni Statutom

Inicijativa je akt kojim građani kod organa lokalne samouprave pokreću rješavanje određenih pitanja za koja su zainteresovani a može se pokrenuti radi razmatranja i odlučivanja o određenim pitanjima od interesa za lokalno stanovništvo u skladu sa zakonom. Građanska inicijativa je akt (dokument) kojim se od nadležnih opštinskih organa traži donošenje novog ili promjena postojećeg akta koji utiče na ostvarenja građanskih prava i zadovoljenje njihovih potreba Zbor građana saziva nadležni organ mjesne zajednice po sopstvenoj inicijativi ili na predlog određenog broja građana radi dobijanja mišljenja građana o pojedinim pitanjima od lokalnog interesa .

44

Radi izjašnjavanja građana o određenim pitanjima iz nadležnosti Opštine može se raspisati referendum za teritoriju Opštine (opštinski referendum) ili za dio teritorije Opštine (mjesni referendum). Opštinski referendum raspisuje se radi prethodnog izjašnjavanja građana o osnivanju novih opština, ukidanju ili spajanju postojećih i promjeni sjedišta Opštine, izgradnje kapitalnih investicija, uvođenja samodoprinosa, promjene imena grada, pitanja o simbolima grada … Mjesni referendum se može raspisati za područje mjesne zajednice i to zbog uvođenja mjesnog samodoprinosa, izgradnje objekata od mjesnog interesa, kao i drugih pitanja od interesa za građane sa tog područja. Pored neposrednog odlučivanja i izjašnjavanja, građani mogu učestvovati u ostvarivanju lokalne samouprave tako što će uputiti: peticiju, predlog ili žalbu. Svaki građanin ima pravo da podnese peticiju, predlog i građansku žalbu. Građansku žalbu mogu podnijeti građani, pravna lica i drugi subjekti u slučaju: povrede prava na lokalnu samoupravu, ako Opština ne obezbijedi zaštitu i unapređenje manjinskih prava, ako organi uprave i javne službe ne obezbjeđuju efikasnost i zakonitost rada, ako se organi uprave i javne službe ne pridržavaju kodeksa i standarda postupanja sa građanima, ako organi lokalne samouprave i javne službe ne obezbjeđuju javnost i transparentnost svog rada, u slučaju mita ili korupcije. U Crnoj Gori, građani se ne uključuju dovoljno u vršenje javnih poslova u svojim lokalnim samloupravama. Od svih oblika, najprisutniji su inicijative i građanske inicijative dok su drugi oblici učešća vrlo rijetki. To svakako ima za posljedicu ostavljanje velikog prostora lokalnim vlastima za korupciju i druge vrste zloupotreba.

45

Pitanje za razmišljanje: Da li ste se lokalnim vlastima obratili inicijativom, žalbom ili peticijom za rješavanje nekog pitanja? Kakav je bio odgovor? Smatrate li da se u crnogorskim opštinama službenici LS dovoljno edukovani o pravima građana i njihovim obavezama u odnosu na građane? Koliko ste građanskih inicijativa potpisali i koliko od njih je imalo pozitivan ishod? Da li od lokalne samouprave dobijate redovne povratne informacije?

Odlukom o učešću stanovništva u vršenju javnih poslova, koju su usvojile sve crnogorske opštine, predviđeni su mehanizmi učešća stanovništva u vršenju javnih poslova, a to su:

• Održavanje javnih skupova, stalnih ili povremenih sastanaka sa stanovništvom i stručnih skupova;

• Informisanje lokalnog stanovništva putem web site-a, informatora, brošura, medija, biltena, panoa, oglasnih tabli i sl;

• Dostavljanje predloga i mišljenja od stanovništva putem ankete, upitnika, dežurnih telefona, kutija za primjedbe, knjige utisaka i sl;

• Edukacija lokalnih službenika, namještenika i stanovništva putem organizovanja radionica, seminara, gostovanja predavača, okruglih stolova i sl.

Odluka predviđa održavanje javnih skupova, stalnih i povremenih sastanaka lokalnih vlasti sa građanima. Organi

46

opštine, u cilju sagledavanja pojedinih pitanja i potreba stanovništva ili informisanja o planiranim aktivnostima treba da organizuju javne skupove, stalne ili povremene sastanke. Putem web site-a stanovništvo treba da se informiše o svim pitanjima od značaja za njihova prava i obaveze i dobije povratne informacije. Organi opštine radi informisanja šire javnosti objavljuju brošure, informatore ili biltene, kako bi upoznali stanovništvo o postupcima i načinu ostvarivanja njihovih prava kod lokalne uprave, realizovanim aktivnostima, planovima i programima koje namjeravaju da donesu, kao i radi uključivanja što većeg broja građana u proces planiranja. Odlukom se predviđa i da se istraživanje javnog mnjenja vrši putem upitnika i anketa. Upitnikom se prikupljaju podaci i informacije koje su od značaja za uređivanje određenih pitanja. Anketa se sprovodi, radi definisanja potreba stanovništva ili provjere koliko je stanovništvo zadovoljno radom lokalne uprave, po potrebi, a najmanje jedanput godišnje. Dežurni telefon se obezbjeđuje u organima lokalne uprave i javnim službama, kako bi građani i drugi subjekti dobili potrebne informacije. Organi opštine su dužni da obezbijede knjigu utisaka i kutiju za primjedbe, predloge i pritužbe i da ih postave na vidnim mjestima u prostorijama opštine i svih mjesnih zajednica u opštini. Predsjednik opštine, predsjednik Skupštine i starješine organa lokalne uprave su dužni obezbijediti određenim danima u sedmici prijem stanovništva radi saopštenja primjedbi ili prigovora na rad organa i nepravilni odnos službenika.

47

Gotovo sve crnogorske opštine su usvojile Odluku o formiranju Savjeta za razvoj i zaštitu lokalne samouprave. Članovi Savjeta se biraju iz reda građana i stručnjaka u oblastima od značaja za lokalnu samoupravu. Savjet ima pravo da podnosi prijedloge Skupštini jedinice lokalne samouprave u vezi sa unapređenjem lokalne samouprave i zaštitom Ustavom i zakonom utvrđenih prava i dužnosti jedinica lokalne samouprave. Međutim, iako predstavlja značajan mehanizam za uključivanje građana i jačanje transparentnosti rada lokalne samouprave, u onim opštinama gđe je formiran, ovaj Savjet do sada nije napravio vidljiv progres.

U Crnoj Gori, Zakon o lokalnoj samoupravi uređuje odnos lokalnih samouprava sa nevladinim organizacijama. Ova saradnja, ostvaruje se :

• informisanjem o svim pitanjima značajnim za nevladin sektor;

• konsultovanjem nevladinog sektora o programima razvoja lokalne samouprave i nacrtima opštih akata koje donosi Skupština;

• omogućavanjem ušešća u radu radnih grupa za pripremu normativnih akata ili izradu projekata i programa;

• organizovanjem zajedničkih javnih rasprava, okruglih stolova, seminara i sl.;

• finansiranjem projekata nevladinih organizacija od interesa za lokalno stanovništvo, pod uslovima i po postupku propisanim opštim aktom opštine;

48

• obezbjeđivanjem uslova za rad nevladinih organizacija, u skladu sa mogućnostima lokalne samouprave;

• na drugi način propisan statutom opštine.

U izvještaju o saradnji nevladinih organizacija i lokalnih samouprava u Crnoj Gori iz 2008. godine, koji je sproveo Centar za razvoj nevladinih organizacija, predstavnici nevladinog sektora i lokalne samouprave su ovu saradnju ocijenili prosječnom ocjenom i istakli veliki prostor za unapređenje saradnje. Glavni problem, koji se javlja iz godine u godinu, jeste konsultovanje nevladinog sektora od strane organa lokalne samouprave koje je i dalje na izuzetno niskom nivou. Bez obzira što je uvijek riječ o procesima i politikama koje uređuju život građana na tom području, lokalne samouprave ne konsultuju nevladine organizacije o tim odlukama.

Postoji još jedan mehanizam učešća NVO u radu lokalne samouprave koji se naziva »prazna stolica«. Negdje se naziva i slobodnom stolicom. Ova stolica predviđena je za predstavnike nevladinog sektora u radu sjednica lokalnog parlamenta, koji joj mogu prisustvovati, aktivno se uključivati u rasprave, ali nemaju pravo glasa. U praksi, prazna stolica ne funkcioniše na najbolji način. Problem je u tome što lokalne samouprave nijesu u poslovnicima detaljno uredile način funkcionisanja, pa se i u samom nevladinom sektoru često javljaju nejasnoće i nesporazumi oko njenog korišćenja.

49

I pored generalnog nezadovoljstva otvorenošću lokalnih samouprava za uključivanje nevladinog sektora u svoj rad, postoje i primjeri dobre prakse. Takav je , recimo, opština Tivat, koja svojim poslovnikom detaljno propisuje način »popunjavanja« prazne stlice. Prema Poslovniku, predviđeno je da se poziv za sjednicu obavezno dostavlja predstavnicima nevladinog sektora čime se stvara mogućnost da se više predstavnika NVO koji ispunjavaju određene kriterijume nađu u “ slobodnoj stolici“ i prenesu odbornicima svoje mišljenje po pojedinim tačkama dnevnog reda za koje su iskazale interesovanje. Poslovnik predviđa jasne i precizne kriterijume za izbor predstavnika NVO s jedne i jasnu proceduru za izbor s druge strane . Sve to treba da doprinese da „ slobodnu stolicu“ koriste kompetentni predstavnici NVO koje su predložile NVO koje imaju svoj kredibilitet koji se ogleda u realizovanim aktivnostima organizacije, njihovim kapacitetima, ljudskim resursima i slično.

Poslovnikom je predviđena obaveza da se Odluka o predstavnicima nevladinih organizacija u „ slobodnoj stolici“ po pojedinim tačkama dnevnog reda objavljuju na web sajtu opštine. Time se stvara mogućnost da sa predloženim predstavnicima neophodnu komunikaciju ostvare i drugi predstavnici NVO ,pa i sami građani. Lokalne samoprave u Crnoj Gori moraju prepoznati značaj uključivanja građanja u procese donošenja odluka na lokalnom nivou. Sa druge strane, građani moraju koristiti u punoj mjeri svoja prava za neposredno učešće i prozivati opštinu zbog nepoštovanja predviđenih mehanizama. Situacija u kojoj ni jedna ni druga strana ne

50

pokazuju aktivnost i spremnost za učvršćivanjem saradnje, predstavlja idealan prostor za korupciju. Lokalne samouprave možda i ne znaju posluju li odgovorno i transparentno, ako im građani na to ne ukažu. Zato je glavni zadatak i lokalne samouprave i građana da proces jačanja lokalne samouprave, njene odgovornosti i transparentnost shvate kao proces za koji snose jednaku odgovornost.

51

Uključivanje civilnog društva u jačanju odgovornosti i transparentnosti na lokalnom nivou (Priručnik za specifični modul) Izdavač: Zajednica opština Crne Gore U izradi publikacije učestvovali su:

Treneri Centra za razvoj nevladinih organizacija Ana Novaković Marina Vuksanović Nermina Medjedović Miluša Cica Žugić Štampa: SNIBS Computers

52