Bigvitaliteit in de Nederlandse zeugenhouderij

Tweede Voortgangsrapportage

Plan van aanpak “Verlaging biggenuitval”

Jaar 2017

Stuurgroep “Bigvitaliteit”

Juni 2018

Inleiding

Voor u ligt de Tweede Voortgangsrapportage van de Stuurgroep “Bigvitaliteit” betreffende het jaar

2017. De rapportage geeft inzicht in de voortgang en resultaten van het in 2016 vastgestelde Plan

van Aanpak om de uitval van biggen in de Nederlandse zeugenhouderij te verlagen.

Varkenshouders werken, samen met erfbetreders, hard om de bigvitaliteit verder te laten

toenemen en daarmee de biggenuitval te laten dalen. Uit de Voortgangsrapportage blijkt dat het

uitvalspercentage van de biggen in 2017 licht is gedaald van 13,6% (in 2016) tot 13,3%.

Voor de Stuurgroep een stimulans en bevestiging om vol vertrouwen op de ingeslagen weg door te

gaan.

Achtergrond

In 2009 is de Stuurgroep “Bigvitaliteit” opgericht. Deze Stuurgroep heeft een Plan van Aanpak

opgesteld om de uitval van biggen in de Nederlandse zeugenhouderij te verlagen. Uit het oogpunt

van dierenwelzijn, het welzijn van de varkenshouder en zijn gezin en vanuit maatschappelijk en

economisch oogpunt is en blijft bigvitaliteit een belangrijk aandachtspunt. De effecten van de

activiteiten uit het Plan van Aanpak 2009 waren niet voldoende. Dit heeft ertoe geleid dat de

Stuurgroep Bigvitaliteit in juni 2016 een nieuw Plan van Aanpak heeft opgesteld. Begin 2017 is de

eerste voortgangsrapportage opgesteld over 2016. Deze tweede voortgangsrapportage betreft

2017.

Doel

Doelstelling van het Plan van Aanpak is het verminderen van biggenuitval in Nederland. Daarbij

heeft de Stuurgroep “Bigvitaliteit” als uitgangspunt vastgesteld dat ‘een zeug zelfstandig haar

biggen kan grootbrengen’. In het Plan van Aanpak zijn de activiteiten opgenomen welke hieraan

moeten bijdragen. Deze activiteiten zijn verder uitgewerkt in een Projectplan. In dit Projectplan is

als doelstelling geformuleerd: “Komen tot minimale uitval door goed uitgangsmateriaal en optimale

zorg rond het werpen en de eerste levensweken van de geboren biggen”. Hiermee werkt de sector

aan een maatschappelijk, economische en ethisch verantwoorde en geaccepteerde

varkenshouderij. Een varkenshouderij die gekenmerkt wordt door een acceptabel productieniveau

(voor zowel maatschappij als varkenshouder), waarbij diergezondheid en dierenwelzijn geborgd

zijn. Met de uitvoering hiervan is in 2017 een aanvang gemaakt.

In 2017 is vooral gewerkt aan verbetering van de bigvitaliteit en daarmee aan verlaging van de

biggenuitval, uitgaande van de huidige situatie op de bedrijven. Voor effecten op de langere

termijn zijn in het Plan van Aanpak activiteiten benoemd die in de sector en/of op bedrijven leiden

tot mogelijke structuuraanpassingen om te komen tot lagere uitval van biggen.

Bigvitaliteit verbeteren vraagt kennisontwikkeling en verandering op meerdere aspecten. Het gaat

om voeding, gezondheid, klimaat, fokkerij en gedrag van dieren en mensen. Een integrale aanpak

is hiervoor nodig. Concreet bevat het plan de volgende activiteiten:

Checklist met succesfactoren (enquête bigvitaliteit)

Onderzoek

Kennisdeling en bedrijfsbegeleiding

Koppelen aan markt

Fokkerijbeleid evalueren en bijstellen

Monitoring en evaluatie

Voortgang.

Hieronder wordt een toelichting gegeven op de voortgang van de belangrijkste activiteiten van

2017 zoals de checklist met succesfactoren (enquête), onderzoek van o.a. toomgrootte,

bedrijfsbegeleiding en kennisdeling. Voor de voortgang op de andere onderdelen wordt verwezen

naar het overzichtsschema verderop.

Enquête

In opdracht van de Stuurgroep “Bigvitaliteit” is in 2017 door de WUR en dierenartsen een

bedrijfsenquête ontwikkeld. Doel van deze enquête is het actief onder de aandacht brengen van

het thema bigvitaliteit én ophalen van succesfactoren voor een lagere biggenuitval in de praktijk.

Voor de enquête zijn een groep bedrijven met gemiddeld lage biggenuitval en een groep bedrijven

met een gemiddeld hogere biggenuitval ondervraagd. Dat betekent dat de enquête geen

representatief steekproef is en daarmee geen representatief beeld geeft van de Nederlandse

zeugenhouderij. Wat ook niet het doel van de enquête was.

In de eerste helft van 2017 is deze enquête uitgevoerd door dierenartsen op 85 zeugenbedrijven.

Daaronder 10 biologische zeugenbedrijven. In de tweede helft van 2017 zijn de uitkomsten van de

enquête verwerkt en geanalyseerd. Op basis van de uitkomsten daarvan zijn de belangrijkste

kritische succesfactoren bepaald. Deze zijn verwerkt in een checklist.

Checklist met succesfactoren (enquête bigvitaliteit)

Wageningen Livestock Research heeft samen met dierenartsen de uitkomsten van de enquête

verwerkt tot een checklist Bigvitaliteit. De checklist is afgestemd met deskundigen op gebied van

fokkerij, gezondheid en voeding. Sinds 16 januari 2018 is de checklist beschikbaar voor

erfbetreders om samen met varkenshouders en deskundigen in te vullen. Het is een praktische lijst

met succesfactoren voor een betere bigoverleving in de kraamstal. Aan de orde komen o.a. vragen

over opfokzeugen, voeding, huisvesting, management rond en na geboorte alsmede de gezondheid

van zeugen en biggen.

Met het invullen van de checklist krijgt een varkenshouder een goed beeld van zijn bedrijf en

komen succesfactoren en verbeterpunten naar voren. Er zijn protocollen opgesteld met tips die

helpen bij het oppakken van verbeterpunten. In bijeenkomsten en contacten met varkenshouders

en erfbetreders is ruim aandacht besteed aan de checklist en inmiddels is die breed verspreid. Met

het gebruik van de checklist door erfbetreders en deskundigen is een start gemaakt. De checklist is

goed ontvangen en de eerste ervaringen hiermee zijn positief. De checklist is als bijlage 2

toegevoegd.

Onderzoek

In het Projectplan “Vermindering biggenuitval” zijn vier onderzoeksvragen geformuleerd:

1. Wat is een optimale toomgrootte?

2. Wat is het effect van toomgrootte op bigkwaliteit?

3. Wat is de marktwaarde van bigkwaliteit?

4. Wat is een te accepteren percentage biggenuitval? Hoe is dat bepaald en wat zijn de

uitgangspunten daarbij?

De onderzoeksvragen 1 tot en met 3 zijn uitgevoerd door Wageningen Economic Research.

Het onderzoek naar de economisch optimale toomgrootte geeft aan dat meer grootgebrachte

biggen ook een hoger bedrijfsrendement betekent. In dit onderzoek is geen effect aangetoond van

de toomgrootte op de uiteindelijke bigkwaliteit. Verder is in dit onderzoek ook geen effect

aangetoond tussen toomgrootte en uiteindelijke waarde van de biggen onder de huidige

marktomstandigheden. De rapporten met onderzoeksresultaten staan op website van WUR.

Onderzoeksvraag 4 is een doorlopend proces dat in 2018 verder wordt opgepakt. Daarvoor is een

ethicus betrokken bij het proces en uitvoering.

Kennis bundelen en delen

Door de Focusgroep “Bigvitaliteit” en het Projectteam wordt structureel gewerkt aan verzamelen

van nationale en internationale beschikbare kennis op het gebied van bevorderen van bigvitaliteit

en daarmee verlaging van de biggenuitval. Deze kennis wordt gebruikt voor onderbouwing van de

succesfactoren en kennisverspreiding.

Zo is er in 2017 veel aandacht geweest voor het agenderen van het thema bigvitaliteit bij

bedrijfsleven. Naast kennissessies en studiebijeenkomsten met zeugenhouders zijn ook adviseurs

van fokkerij-organisaties en mengvoerbedrijven alsmede dierenartsen hierbij betrokken geweest.

Er zijn verschillende artikelen verschenen in vakbladen. In 2017 is het thema Bigvitaliteit daarmee

daadwerkelijk en uitgebreid op de agenda gekomen.

Communicatie

Als onderdeel van het Projectplan is in 2017 gestart met de uitvoering van het communicatieplan.

Met name is ingezet op de interne communicatie richting de primaire varkenshouder en

erfbetreders. Eind 2017 is een aanzet gemaakt voor de verdere uitwerking van de externe

communicatie. De actuele stand van zaken is weergegeven op de website www.vitalevarkens.nl die

wordt gebruikt om burgers / maatschappij te informeren over het thema. Deze website is in 2017

geactualiseerd en wordt actief beheerd.

Cijfers 2017

Uit de definitieve cijfers Agrovision over 2017 blijkt dat het uitvalspercentage van de biggen licht is

gedaald van 13.6% (in 2016) tot 13.3%. Het betreft het naar aantallen zeugen gewogen,

rekenkundig gemiddelde uitvalspercentage van biggen tot de leeftijd van spenen.

De Stuurgroep ziet in de stabilisatie van het uitvalspercentage over 2017 een stimulans en

bevestiging om op de ingeslagen weg door te gaan. Met name van maatregelen op gebied van

management, huisvesting en fokkerij kunnen pas op de langere termijn effecten worden verwacht.

Samenvatting voortgang

In onderstaande tabel staat samengevat de voortgang op basis van de onderwerpen en activiteiten

die genoemd zijn in het Plan van Aanpak, juni 2016.

Activiteiten Status

Expertgroep

Bigvitaliteit

Inhoudelijke advisering aan

Stuurgroep en Projectteam

Kennisontwikkeling en

-verspreiding

Enquête ontwikkeld

Stuurgroep geadviseerd

Kennis verzameld

Meegedacht bij ontwikkeling

projectvoorstel

Onderzoek optimale

toomgrootte

Onderzoek door Wageningen

Economic Research

Gereed.

Onderzoek in 2017 uitgevoerd

Expertgroep,

onderzoek en

erfbetreders

Ontwikkelen, afnemen en

analyseren enquête. Opstellen

checklist, begeleiding van

bedrijven.

Gereed.

Uitgebreide aandacht voor het gebruik van

de checklist op de bedrijven om zo te

komen tot verbeteringen.

Onderwijs en

scholing

Kennisoverdracht

Leeractiviteiten

Coaching op het bedrijf

Kennisdeling uitgewerkt in het

Projectplan.

In samenwerking met

onderwijsinstellingen aanzet voor

ontwikkeling lesmateriaal.

Verbinding gemaakt met Agrivaknet

Communicatie en

rapportage

Open communicatie extern

Inzetten website

www.vitalevarkens.nl

Kennisdeling richting sector doorlopend

proces

Communicatie-aanpak ontwikkeld

Website geactualiseerd

Europees agenderen

biggenuitval

Agenderen via overheden en

organisaties

Toewerken naar Europese

afspraken

Bestuurlijk doorlopend proces

Fokkerij Analyseren en evt. bijstellen

van fok- en selectiedoelen

Fokdoelen van fokkerij organisaties zijn

opgehaald en langs elkaar gelegd

Trends door de jaren in beeld gebracht

Doorlopend onderwerp van gesprek

Marktvraag Verkennen marktvraag als

strategie met bigvitaliteit als

onderdeel ketenconcepten

Doorlopend proces met projectpartners

In 2017 is hard gewerkt aan ontwikkeling van de checklist Bigvitaliteit en de bijbehorende

protocollen. Met veel commitment van bedrijfsleven en dierenartsen is de checklist door WUR

opgeleverd en door de sector in gebruik genomen.

Doorkijk 2018

Het Projectplan heeft nog ongewijzigd commitment van betrokken partijen en is ook voor 2018

leidend voor de verdere aanpak. In 2018 staat het verder uitdragen en in de praktijk

implementeren van de checklist centraal. Veel aandacht zal uitgaan naar de interne communicatie

richting varkenshouderij en de externe communicatie richting stakeholders, NGO’s, politiek en

maatschappelijke organisaties om te laten zien waar wij als varkenssector mee bezig zijn.

Voor het verder verbeteren van de bigvitaliteit op de zeugenbedrijven is het betrekken en

motiveren van erfbetreders een belangrijk voorwaarde voor succes. Zij vervullen in belangrijke rol

richting het adviseren en motiveren van zeugenhouders. Daarvoor is begin 2018 de Focusgroep

Bigvitaliteit geïnstalleerd waarbij met name het doel is om de opgedane kennis op een goede wijze

door te vertalen naar de zeugenhouders. Deze groep wordt intensief betrokken bij het formuleren

en oplossen van knelpunten in de praktijk, en het uitrollen van kennis. Daarnaast ondersteunt de

Focusgroep tweede lijns adviseurs en eerste lijns implementatie van kennis op zeugenbedrijven.

Reflectie

De Stuurgroep “Bigvitaliteit” is positief over de stappen die gezet zijn in 2017 en kijkt, mede gezien

de eerste positieve effecten, vol vertrouwen uit naar de verdere uitvoering van het project. In het

jaar 2018 zal ook het vervolgproject 2019-2020 geformuleerd worden. Hierin zullen met name ook

de onderwerpen ethische en verantwoorde varkenshouderij en mogelijke structuuraanpassingen in

de sector worden meegenomen met als doel de biggenvitaliteit verder te verbeteren.

Het project Bigvitaliteit is onderdeel van de Onderzoeksagenda Varkenshouderij waarin o.a. ook de

onderwerpen castratie, couperen, reductie antibioticagebruik zijn opgenomen. In de loop van dit

jaar wordt onderzocht of er stappen gezet kunnen worden om te komen tot een benchmark

diergezondheid/ dierenwelzijn en of dat ook door vertaald kan worden naar het Normenkader KKS

Holland Varken. De inzet is en blijft om integraal in te zetten op een goede diergezondheid en

dierenwelzijn. Een goede bigvitaliteit is hier onlosmakelijk een onderdeel van. De aandachtspunten

vanuit het veld zullen daarvoor aan de basis staan. Geconstateerd wordt dat verbetering van

bigvitaliteit en daarmee verlaging van de biggenuitval inmiddels hoog op de agenda staat bij zowel

de praktische zeugenhouders, erfbetreders en ook andere relevante ketenpartijen.

Namens de Stuurgroep “Bigvitaliteit”

Drs. C.C.E. Jansen, voorzitter.

BIJLAGE 1 Stuurgroep en organisatie

Samenstelling Stuurgroep

De Stuurgroep “Bigvitaliteit” wordt gevormd door vertegenwoordigers uit de gehele

varkenshouderij keten: varkenshouders (POV), Vereniging Biologische Varkenshouders (VBV),

varkensfokkerij organisaties (Topigs Norsvin, PIC, Next Genetix), dierenartsen (KNMvD),

diervoederindustrie (Nevedi), veehandel (Vee en Logistiek Nederland V&LN), vleesverwerkende

bedrijven (COV) en de Dierenbescherming. Zij stellen zich verantwoordelijk voor de uitvoering van

het Plan van Aanpak “Verlaging biggenuitval”.

Voorzitter van de Stuurgroep is mw. Ingrid Jansen namens de Producenten Organisatie

Varkenshouderij (POV).

Organisatie

Het Plan van Aanpak “Verlaging biggenuitval” is verder geconcretiseerd in een Projectplan. Vanuit

het Plan van Aanpak is een projectorganisatie ingericht. In 2017 omvatte deze organisatie:

Stuurgroep.

In de Stuurgroep zijn alle partners vertegenwoordigd. De Stuurgroep is bestuurlijk

verantwoordelijk voor monitoring en voortgang. In 2017 kwam de Stuurgroep 3-maal

bijeen.

Projectteam.

Het Projectteam wordt gevormd door de secretaris van de Stuurgroep, de projectleider,

Wageningen UR en de POV verantwoordelijke voor onderzoek. Dit Projectteam is

verantwoordelijk voor dagelijkse uitvoering van het project.

Begeleidingsgroep.

De Begeleidingsgroep “Bigvitaliteit” heeft afgevaardigden vanuit de relevante

sectorpartijen. De Begeleidingsgroep monitort het project en adviseert Stuurgroep en

Projectteam op inhoud en proces. In 2017 kwam de Begeleidingsgroep 3-maal bijeen.

In 2017 heeft de Begeleidingsgroep de volgende zaken opgepakt:

- Advisering van de Stuurgroep, met name over de inhoudelijke thema’s

aangaande bigvitaliteit,

- Verzamelen van praktische kennis, nationaal en internationaal, over

mogelijkheden om te komen tot verbetering van bigvitaliteit.

- Verdere ontwikkeling, uitvoering en verwerking van de enquête.

Focusgroep Bigvitaliteit

Er is een Focusgroep Bigvitaliteit ingericht met daarin ‘onafhankelijke’ experts vanuit de

praktijk: dierenartsen, specialisten vanuit mengvoer, zelfstandige experts. Een groep van

15 personen met specialisten die daadwerkelijk verandering kunnen inzetten op

varkensbedrijven. Deze groep wordt intensief betrokken bij het project voor kennisdeling,

en strategie om te komen tot verbetering op zeugenbedrijven. Hierdoor wordt ook meer

gedragen verantwoordelijkheid ontwikkeld. Zij zullen een rol vervullen in overdracht van

kennis en aanpak richting hun collega’s.

De checklist Bigvitaliteit is opgesteld door Wageningen Livestock Research, De Varkenspraktijk, VGTZ, AdVee Dierenartsen, Varkensartsen, De Oosthof Dierenartsen, SUVITA Varkensartsen, Lintjeshof Dierenartsen, Dierenartsencombinatie ZuidOost en de KNMvD vakgroep gezondheidszorg varken in opdracht van en gefinancierd door het Ministerie LNV, de Stuurgroep Bigvitaliteit en de Partners Bigvitaliteit. De checklist Bigvitaliteit is te downloaden onder ‘Producten en diensten’ op www.vicsterksel.nl en onder dossier ‘Bigvitatiteit’ op www.varkensnet.nl

Checklist Bigvitaliteit Met het invullen van deze checklist maakt u succesfactoren en verbeterpunten op uw bedrijf inzichtelijk. Een kruisje / vinkje in de kolom ‘Ja’ betekent dat dit een succesfactor is voor het beperken van de uitval van biggen in de kraamstal op uw bedrijf; ‘Nee’ betekent dat dit een verbeterpunt is voor minder uitval van biggen in uw kraamstal. Sommige verbeterpunten hebben meer impact dan andere.

Alleen relevante vragen De checklist is opgesteld op basis van een uit-gebreide, op 84 varkensbedrijven ingevulde, vragenlijst. Tijdens een dierenartsbezoek heb-ben de varkenshouder en de dierenarts sa-men de vragenlijst ingevuld. Alleen de vragen die, na analyse van de 84 ingevulde lijsten, een relatie bleken te hebben met de uitval van biggen in de kraamstal zijn in deze check-list opgenomen. Daarmee biedt deze checklist u de mogelijk-heid om zeer doelgericht de uitval van big-gen in uw kraamstal te verminderen. Niet relevant bleken vragen over: aantal zeugen op het bedrijf, percentage afgevoerde zeugen, verstrekken nestelmateriaal, gebruik werpmatten, werk in de kraamstal wordt voornamelijk door een vrouw gedaan, voerschema tijdens de dracht, verstrekte hoeveelheid voer per zeug per jaar, op-bouw van het voerschema na geboorte, extra drinkwater verstrekken rond geboorte, gebruik droogvoer of brijvoer, eigen bron of leidingwater en aantal dagen leegstand in de kraamstal voor het inzetten van een nieuwe groep zeugen.

7. Gezondheid en ingrepen biggen (zie ook protocol zorg rondom geboorte en protocol reinigen en ontsmetten) Nee Ja

a) Beertjes worden niet gecastreerd. b) Als wel wordt gecastreerd, wordt er gewerkt volgens het

protocol zorg rondom geboorte.

c) Geboortediarree is afwezig bij biggen van gelten. d) Symptomen van smeerwrang zijn afwezig bij de biggen. e) Maximaal 2% van de totale uitval in de kraamstal wordt ver-

oorzaakt door diarree.

f) Maximaal 5% van de totale uitval na spenen wordt veroor-zaakt door diarree.

g) De volgorde waarin de verschillende diercategorieën ver-zorgd worden, is volgens het protocol zorg rondom geboorte.

h) Bij controle in de kraamstal wordt er van jong naar oud ge-werkt.

i) De kraamhokken worden zo weinig mogelijk betreden. j) Tomen met diarree of biggen van een pleegzeug worden als

laatste behandeld.

Janu

ari 2

018

1. Algemene bedrijfsgegevens

Nee Ja a) Er zijn minimaal 4,2 biggenopfokplaatsen per zeug.

b) Er wordt een andere eindbeer dan Pietrain gebruikt.

2. Opvang en adaptatie opfokzeugen (zie ook protocol opfokzeugen)

Nee Ja a) Eigen aanfok van opfokzeugen.

b) Aangekochte dieren komen eerst in een quarantainestal.

c) Alleen selectie van opfokzeugen met minimaal 14 spenen.

d) Er wordt een strikt adaptatieprotocol gevolgd.

e) Er vindt gewenning aan een box plaats voor 1ste inseminatie.

3. Voeding, huisvesting en management guste en dragende zeugen Nee Ja

a) Er vindt structureel tweemaal daags beercontact/beerstimu-latie voor insemineren plaats.

b) De dragende zeugen worden tweemaal daags gevoerd.

c) De voerinstallatie wordt minimaal tweemaal per jaar geijkt.

4. Huisvesting kraamstal

Nee Ja a) De oppervlakte van het kraamhok is minimaal 4,25 m2.

b) De balansvloer is aan in de 1ste week na geboorte.

c) De zeug ligt op een rooster anders dan beton.

d) De vloer in het biggennest is anders dan beton.

e) Er is een ventilatiesysteem anders dan deurventilatie.

f) De staat van onderhoud van de vloer is goed (niet ruw).

5. Management rond geboorte (zie ook protocol zorg rondom geboorte) Nee Ja

a) Er zijn minimaal 10 controlerondes per dag rond geboorte.

b) Rond geboorte en de eerste twee dagen na geboorte is er minimaal 9 uur per dag iemand aanwezig in de kraamstal.

c) De zeugen krijgen de laatste twee dagen voor geboorte vol-doende voer (meer dan 1,5 kg voer per dag).

d) De zeugen worden gewassen met water met een tempera-tuur van + 30OC.

e) Maximaal 10% van de zeugen heeft een werpduur langer dan 6 uur.

f) De vitaliteit van pasgeboren biggen is 4 (1=slecht, 4 = goed) .

g) Het percentage te lichte biggen (minder dan 1000 gram) bij geboorte is maximaal 10%.

h) De biggen worden na geboorte opgevangen in een droog nest met de juiste temperatuur (32OC).

i) Het percentage zeugen dat niet goed eet na geboorte is maximaal 5%.

j) De temperatuur wordt gemeten bij zeugen die niet goed eten.

k) Het percentage zeugen met uierproblemen rond geboorte is maximaal 4%.

l) Het percentage zeugen dat op dag 1 na geboorte op de buik ligt is maximaal 4%.

m) Het percentage zeugen met beenwerkproblemen is maxi-maal 5%.

n) De mestconsistentie rond geboorte en dracht is hetzelfde en is voldoende smeuïg.

6. Management na geboorte (zie ook protocol zorg rondom geboorte)

Nee Ja a) Biggen worden tussen 12 en 24 uur na geboorte overgelegd.

b) Er wordt overgelegd volgens het protocol zorg rondom ge-boorte.

c) Split-suckling wordt toegepast bij alle tomen.

d) Het aantal biggen bij een zeug wordt afgestemd op het aan-tal spenen.

e) Alle biggen worden tot speenleeftijd alleen bij een zeug grootgebracht.

f) Biggen krijgen kunstmelk verstrekt.