11

TOZA BAĞLI MESLEK TOZA BAĞLI MESLEK HASTALIKLARIHASTALIKLARI

Dr. Buhara ÖnalDr. Buhara Önal

22

TOZUN NEDEN OLDUĞU SAĞLIK TOZUN NEDEN OLDUĞU SAĞLIK SORUNLARISORUNLARI

İritasyon İritasyon - Deri ve mukoza - Deri ve mukoza Çimento tozuÇimento tozu

Pnömonit Pnömonit -Shaver’s disease -Shaver’s disease Al. tozuAl. tozu

Alerjik reaksiyonAlerjik reaksiyon - Bronkospazm - Bronkospazm Pamuk tozuPamuk tozu

Malignite Malignite -Akciğer Ca, mezotelyoma -Akciğer Ca, mezotelyoma AsbestAsbest

Fibroz Fibroz - Pnömokonyoz - Pnömokonyoz SilisSilis

33

SOLUNUM SİSTEMİNİN SAVUNMA SOLUNUM SİSTEMİNİN SAVUNMA MEKANİZMALARIMEKANİZMALARI

• ÜÜst solunum yollarında bulunan silya ve mukus st solunum yollarında bulunan silya ve mukus

• Alt solunum yollarına geçen parçacıklarıAlt solunum yollarına geçen parçacıkların n bazı hücrelerce bazı hücrelerce sindirilsindirilmesimesi

• PParçacıkların, kan veya lenf sisteminden emilim veya dağılım ile arçacıkların, kan veya lenf sisteminden emilim veya dağılım ile akciğerlerden çıkarılakciğerlerden çıkarılmasıması

• AAkciğerlerdeki bağışıklık sistemikciğerlerdeki bağışıklık sistemi hücrelerinhücrelerininin yabancı maddelere yabancı maddelere karşı antikor üretkarşı antikor üretmesimesi

• Hava keseciklerinde Hava keseciklerinde tahribat olduğunda bazı onarım tahribat olduğunda bazı onarım mekanizmalarının devreye girmesi mekanizmalarının devreye girmesi

44

SOLUNUM SİSTEMİNDE OLUŞAN SOLUNUM SİSTEMİNDE OLUŞAN BİYOLOJİK BİYOLOJİK YANITLARI ETKİLEYEN YANITLARI ETKİLEYEN

FAKTÖRLERFAKTÖRLER

• Kişisel faktörler:Kişisel faktörler: Yaş, sağlık durumu, beslenme Yaş, sağlık durumu, beslenme durumu, bağışıklık durumu, cins ve diğer genetik durumu, bağışıklık durumu, cins ve diğer genetik faktörler, psikolojik durumu, kültürel faktörler.faktörler, psikolojik durumu, kültürel faktörler.

• Çevresel faktörler:Çevresel faktörler: Etmenin konsantrasyonu, Etmenin konsantrasyonu, kararlılığı, maruziyet ortamında fizikokimyasal kararlılığı, maruziyet ortamında fizikokimyasal özellikleri, maruziyet süresi, frekansı ve yoluözellikleri, maruziyet süresi, frekansı ve yolu..

55

BİYOLOJİK BİYOLOJİK YANITLARYANITLAR

• İritan Yanıtİritan Yanıt

• Fibrotik Yanıt Fibrotik Yanıt

• Alerjik Yanıt Alerjik Yanıt

• Enfeksiyöz Yanıt Enfeksiyöz Yanıt

• Karsinojenik Yanıt Karsinojenik Yanıt

• Sistemik Yanıt Sistemik Yanıt

66

İRİTAN YANITİRİTAN YANIT

• Burun, boğaz ve gözde yanma duygusu

• Akciğer ödemi ve iltihabı

• İritan faktörlerin mesleki ve mesleki olmayan(sigara ) kombinasyonu ve endüstri alanında atmosferik ndüstri alanında atmosferik kirlenme = kirlenme = karşılıklı güçlendirme

• Kronik iritasyona mikropların eklediği iltihaplanmalarKronik iritasyona mikropların eklediği iltihaplanmalar

• Geri dönüşümsüz degişiklikler Geri dönüşümsüz degişiklikler

• Solunum sistemi mukozasında kronik iltihaplanma Solunum sistemi mukozasında kronik iltihaplanma

77

FİBROTİK YANITFİBROTİK YANIT

• Akciğerlerin dokusunda fibroz=pnömokonyozAkciğerlerin dokusunda fibroz=pnömokonyoz

• PnömokonyozlarPnömokonyozlar

- Silikoz- Silikoz

- Kömür İşçileri Pnömokonyozu- Kömür İşçileri Pnömokonyozu

- Asbestoz- Asbestoz

88

ALERJİK YANITALERJİK YANIT

• Alerjik YANIT = duyarlılaştırma

• Alerjik bir alan, mesleki duyarlılık tehlikesini arttırır.

• Alerjik reaksiyonlar;

- Üst solunum sistemi (allerjik rinit)

- Bronş ağacı (bronşiyal astım)

- Hava kesecikleri

- Akciğer dokusu (çiftçi akciğeri)

99

ENFEKSİYÖZ YANITENFEKSİYÖZ YANIT

• Bakteriler

• Virüsler

• Mantarlar

• Bazı enfeksiyonlar;

- pulmoner fibrozla sonuçlanır.

- alerjik reaksiyonlara yol açabilir.

1010

KARSİNOJENİK YANITKARSİNOJENİK YANIT

• Dokuların kontrolsuz büyümesiyle karakterize bir Dokuların kontrolsuz büyümesiyle karakterize bir grup hastalığa verilen genel bir terimdir.grup hastalığa verilen genel bir terimdir.

• Maruziyet başlangıcı ile hastalığın ortaya çıkması Maruziyet başlangıcı ile hastalığın ortaya çıkması arasında tipik olarak 15-40 yıl geçebilir.arasında tipik olarak 15-40 yıl geçebilir.

• Asbest lifleri bronş kanseri ve mezotelyomaya yol Asbest lifleri bronş kanseri ve mezotelyomaya yol açabilir. açabilir.

• Depolanmış radyoaktif partikülleri, akciğer dokusunu Depolanmış radyoaktif partikülleri, akciğer dokusunu yüksek dozlarda lokal iyonize radyasyona maruz yüksek dozlarda lokal iyonize radyasyona maruz bırakabilir ve kanser nedeni olabilir.bırakabilir ve kanser nedeni olabilir.

1111

SİSTEMİK YANIT

• Birçok çevresel kimyasallar, hedef alanlarına göre etkilerine bağlı olarak genel bir sistemik bozulma oluşturur.

• Akciğerler, birçok zararlı madde için sadece bir hedef değil aynı zamanda akciğerlerden kana geçen zehirli maddelerin giriş yeridir.

1212

PNÖMOKONYOZLARPNÖMOKONYOZLAR

Tanım

• Çeşitli tozların solunumla alınarak akciğerlerde birikmesi ve doku reaksiyonu oluşması sonucu meydana gelen bir grup hastalığa verilen addır.

• Akciğerlerde biriken tozlarla oluşan, açık radyolojik görünüm veren akciğer hastalığıdır.

1313

PNÖMOKONYOZLARIN OLUŞUMUPNÖMOKONYOZLARIN OLUŞUMU

• Tozun kimyasal ve fiziksel yapısıTozun kimyasal ve fiziksel yapısı

• Toz partiküllerinin büyüklüğüToz partiküllerinin büyüklüğü

• Solunan havadaki toz yoğunluğuSolunan havadaki toz yoğunluğu

• Maruziyet süresiMaruziyet süresi

• Bireysel duyarlılık, farklılık Bireysel duyarlılık, farklılık

1414

TOZ PARTİKÜLLERİNİN TOZ PARTİKÜLLERİNİN BÜYÜKLÜĞÜBÜYÜKLÜĞÜ

• 10 mikron< solunmaz

• 0.5-10 mikron bir kısmı tutulur

• 0.5-5mikron alveollere ulaşır

• 0.5 mikron> ekspirasyonla dışarı verilir

1515

PNÖMOKONYOZ OLUŞUMUNA PNÖMOKONYOZ OLUŞUMUNA GÖREGÖRE TOZLARIN TOZLARIN

SINIFLANDIRILMASISINIFLANDIRILMASI

• Pnömokonyoz oluşturan tozlarPnömokonyoz oluşturan tozlar- Ağır hastalık : silis tozu, asbest lifi- Ağır hastalık : silis tozu, asbest lifi- Orta derecede hastalık: kömür, silikatlar- Orta derecede hastalık: kömür, silikatlar- Minimal doku değişikliği: FeO, Baryum- Minimal doku değişikliği: FeO, Baryum

• Pnömokonyoz oluşturmayan tozlarPnömokonyoz oluşturmayan tozlar- Ağır hastalık: inorganik kurşun bil, Berilyum - Ağır hastalık: inorganik kurşun bil, Berilyum - Orta derecede hastalık: pamuk, kuru ot - Orta derecede hastalık: pamuk, kuru ot - Minimal değişiklik: çimento, mermer, tütün, odun- Minimal değişiklik: çimento, mermer, tütün, odun

1616

KORUNMAKORUNMA

Teknik korunmaTeknik korunma

• HavalandırmaHavalandırma

• Kapalı çalışmaKapalı çalışma

• Sulu çalışmaSulu çalışma

• Buhar tatbikiBuhar tatbiki

Tıbbi korunmaTıbbi korunma

• İşe giriş muayeneleri İşe giriş muayeneleri

• Periyodik muayeneler Periyodik muayeneler

1717

SİLİKOZ•

Etken; serbest silis tozu (SiO2) 0.5-5 mikron büyüklüğündeki tozlar Maden ocaklarında galeri açılması, karayolu, demiryolu,

baraj yapımında tünel kazılması işleri Galeri ve tünel açılmasında çalışan lağımcılar, krom, civa,

bakır, demir madeni filizi eldesinde çalışanlar, döküm temizleyicileri, seramik ve cam sanayiinde hammadde kırma, öğütme işinde çalışanlar, ateş tuğlası yapımında, fırın onarımında çalışanlar, kuvars değirmeninde çalışanlar

1818

SİLİKOZ

Klinik: nefes darlığı - geç dönemde

spastik öksürük, balgamsız öksürük

sırt ağrıları Silikoz ile Tbc arasında karşılıklı olarak

olumsuz bir etkileşim söz konusuKlinik tabloda ağırlaşma: ateş, öksürük, aşırı

zayıflama, hemoptizi

1919

SİLİKOZ

Laboratuvar bulguları: İki önemli gösterge Akciğer radyografisi: ILO SınıflandırmasıSFT

Tanı: Hastalık hikayesi+mesleki geçmiş+FM+ akciğer radyografisi+SFT

Komplikasyonlar: Siliko-Tbc, Cor Pulmonale

Tedavi: Spesifik tedavisi yok.

• Semptomatik tedavi(O2)

• İleri vakalarda antiTbc tedavisi.

2020

SİLİKOZ

Korunma: Teknik: Havalandırma, sulu çalışma, ikame Tıbbi: - işe giriş muayeneleri

• - periyodik tıbbi kontroller:

Fizik Muayene: Kr. Akciğer hast, göğüs deformitesi

Standart Akciğer grafisi

• ASFT

2121

KİP

• Kömür işçilerinde görülür.

• KİP’i oluşturan etken; artık kömür tozudur. Basit KİP: - Prognozu yaşam süresi bakımından iyi

- Kr.Bronşit: sürekli öksürük ve balgam Komplike KİP: - Durum ağır.

- Vantilasyon bozukluğu belirgin.

- Obstruktif akciğer bulguları var. Korunma: - Silikozdaki korunma yolları geçerli.

- Sigara kullanımı önemli.

2222

ASBESTE BAĞLI HASTALIKLARASBESTE BAĞLI HASTALIKLAR

• Asbestoz Asbestoz

• KanserlerKanserler

- MezotelyomaMezotelyoma

- Bronş kanserleriBronş kanserleri

- Akciğer dışı kanserlerAkciğer dışı kanserler

• İmmunolojik değişikliklerİmmunolojik değişiklikler

• Akciğer zarı reaksiyonlarıAkciğer zarı reaksiyonları

2323

ASBESTOZASBESTOZ

• Önemli bir pnömokonyoz (akciğer toz hastalığı) türü Önemli bir pnömokonyoz (akciğer toz hastalığı) türü

Pnömokonyoz;Pnömokonyoz;

• Çeşitli tozların solunumla alınarak akciğerlerde Çeşitli tozların solunumla alınarak akciğerlerde birikmesi ve doku reaksiyonu oluşması sonucu birikmesi ve doku reaksiyonu oluşması sonucu meydana gelen bir grup hastalığın genel adıdır. meydana gelen bir grup hastalığın genel adıdır.

• Akciğerlerde biriken tozlar sonucunda açık radyolojik Akciğerlerde biriken tozlar sonucunda açık radyolojik görünüm verirgörünüm verir..

2424

ASBESTOZASBESTOZ

• Asbest tozlarına maruziyet Asbest tozlarına maruziyet • İpliksi ve düz asbest; en çok kullanılan ipliksi İpliksi ve düz asbest; en çok kullanılan ipliksi

gruptaki krizotil (beyaz asbest) gruptaki krizotil (beyaz asbest) • Çapı 3 mikrondan az, uzunluğu çapın en az 3 Çapı 3 mikrondan az, uzunluğu çapın en az 3

katı olan toz parçacıkları katı olan toz parçacıkları • Klinik:Klinik: Öksürük ve sırt ağrıları Öksürük ve sırt ağrıları • Tanı:Tanı: Radyolojide düzensiz opasiteler,solunum Radyolojide düzensiz opasiteler,solunum

fonksiyon testlerinde değişikliklerfonksiyon testlerinde değişiklikler

2525

MEZOTELYOMAMEZOTELYOMA

• Asbestoz önemli nedenAsbestoz önemli neden

• Akciğer zarında oluşmaya başlar.Akciğer zarında oluşmaya başlar.

• Klinik: Göğüs ağrısı, kısa solunum, solunum güçlüğü, Klinik: Göğüs ağrısı, kısa solunum, solunum güçlüğü, genel yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybıgenel yorgunluk, iştahsızlık, kilo kaybı

• Radyolojik ve laboratuvar bulgularıRadyolojik ve laboratuvar bulguları

• Tanı: Asbest hikayesi+klinik belirtiler+radyolojik Tanı: Asbest hikayesi+klinik belirtiler+radyolojik bulgular+tomografik bulgularbulgular+tomografik bulgular

2626

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKHAKKINDA YÖNETMELİK

Sağlık GözetimiSağlık Gözetimi

Madde 19 —Madde 19 — İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde İşçiler aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulacaktır:bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulacaktır:

a) a) Asbestle çalışacak her işçinin çalışmaya başlamadan Asbestle çalışacak her işçinin çalışmaya başlamadan önce genel sağlık durumu değerlendirilecek ve önce genel sağlık durumu değerlendirilecek ve Yönetmelik Ek’inde belirtildiği şekilde, özellikle göğüs Yönetmelik Ek’inde belirtildiği şekilde, özellikle göğüs muayeneleri ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılacaktır.muayeneleri ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılacaktır.

İşçilerin sağlık durumlarının değerlendirmesi en az 3 İşçilerin sağlık durumlarının değerlendirmesi en az 3 yılda bir tekrarlanacak ve her işçi için sağlık kaydı yılda bir tekrarlanacak ve her işçi için sağlık kaydı tutulacaktır.tutulacaktır.

2727

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

HAKKINDA YÖNETMELİK (HAKKINDA YÖNETMELİK (19 UNCU 19 UNCU MD DEVAM)MD DEVAM)

b)b) Sağlık gözetiminden sorumlu hekim; muayene ve Sağlık gözetiminden sorumlu hekim; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, işçinin asbeste maruz kalacağı tetkiklerin sonucuna göre, işçinin asbeste maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil, her türlü koruyucu ve işlerde çalıştırılmaması da dahil, her türlü koruyucu ve önleyici önlemleri belirleyecek ve önerilerde bulunacaktırönleyici önlemleri belirleyecek ve önerilerde bulunacaktır

c)c) İşçilere maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması İşçilere maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir. gereken sağlık değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir. Hekim, maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin Hekim, maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir.devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir.

d)d) İşçi veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden İşçi veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir.yapılmasını isteme hakkına sahiptir.

2828

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKHAKKINDA YÖNETMELİK

KaKayıt Tutulmasıyıt Tutulması

Madde 20 —Madde 20 — Asbestle çalışılan işyerlerinde işverenlerAsbestle çalışılan işyerlerinde işverenler aşağıda aşağıda belirtilen kayıtları tutmak ve bunları saklamakla yükümlüdürler:belirtilen kayıtları tutmak ve bunları saklamakla yükümlüdürler:

a)a) İşveren, asbest veya asbestli malzeme ile çalışanların yaptıkları İşveren, asbest veya asbestli malzeme ile çalışanların yaptıkları işleri, çalışma süresini ve maruziyet miktarını belirten kayıtları işleri, çalışma süresini ve maruziyet miktarını belirten kayıtları tutacaktır. Doktor veya sağlık konusunda yetkili kişiler bu tutacaktır. Doktor veya sağlık konusunda yetkili kişiler bu kayıtları inceleyebilirler. kayıtları inceleyebilirler.

İşçiler kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. İşçiler İşçiler kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. İşçiler ve/veya temsilcileri de kayıtlar hakkında isimsiz genel bilgileri ve/veya temsilcileri de kayıtlar hakkında isimsiz genel bilgileri alabilirleralabilirler..

2929

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ

HAKKINDA YÖNETMELİK (HAKKINDA YÖNETMELİK (20 İNCİ 20 İNCİ MD DEVAM)MD DEVAM)

b)b) Yukarıda (a) bendinde belirtilen kayıtlar ile bu Yukarıda (a) bendinde belirtilen kayıtlar ile bu Yönetmeliğin 19 uncu maddesinin (a) bendinde Yönetmeliğin 19 uncu maddesinin (a) bendinde belirtilen kayıtlar, maruziyetin sona ermesinden sonra belirtilen kayıtlar, maruziyetin sona ermesinden sonra en az 40 yıl süreyle saklanacaktır.en az 40 yıl süreyle saklanacaktır.

c)c) İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren (b) İşyerinde faaliyetin sona ermesi halinde işveren (b) bendinde belirtilen kayıtları Bakanlığa vermek bendinde belirtilen kayıtları Bakanlığa vermek zorundadır.zorundadır.

3030

ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK ASBESTLE ÇALIŞMALARDA SAĞLIK VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ VE GÜVENLİK ÖNLEMLERİ HAKKINDA YÖNETMELİKHAKKINDA YÖNETMELİK

Asbestoz ve Mezotelyoma Kayıtları

Madde 21 — Sosyal Sigortalar Kurumunca tespit edilen veya bu Kuruma bildirilen asbestoz ve mezotelyoma vakaları ile ilgili kayıtlar Kurum tarafından tutulur.

3131

SİDEROZSİDEROZ

• Saf demir oksit tozları

• Elektrik kaynakçıları,demir kesenler

• Toksik etki(-)

• Hücre zararı olmaksızın birikim

3232

BİSİNOZBİSİNOZ

• Pamuk, keten, kendir tozları

• 5-6 yıl maruziyet

Patogenez

• Bakteri endotoksini

• İmmunolojik etki

• Koza dış yapraklarındaki farmakolojik etken

3333

BİSİNOZBİSİNOZ

Klinik

• Haftanın ilk iş günü dispne

• Öksürük-balgam

• Raller

• FEV1/FVC değerinde düşme

• X ray(-)

3434

BİSİNOZBİSİNOZ

Klinik aşamaları

1. Hafta başlarında göğüs sıkışması

2. Her pzt.günü göğüs sıkışması

3. Diğer günlerde göğüs sıkışması

4. Kronik öksürük-balgam

3535

BİSİNOZBİSİNOZ

Korunma

•İlk aşamada bronkodilatör

•Yerel aspirasyon

•Akc. hst.varsa işe başlamamalı

•İlk 2ay sonundaki kontrolde duyarlılık(+) ise; iş değişikliği

•1. ve 2.aşama klinik aşamaları reversible

•İşlenmemiş pamuğu buhara tabi tutmak

3636

TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ (14.09.1990/20635)

• Madde 26: Tıbbi kontrol muayeneleriMadde 26: Tıbbi kontrol muayeneleri

-Göğüs filmleri

• Madde 27: Göğüs filmlerinin değerlendirilmesi.

-Süresi: En az iki yılda bir.

- PDK: ILO Sınıflandırmasına göre değerlendirme.

- İşverenin sorumluluğu: Düzenli film akışı, kalite.

3737

TOZLA MÜCADELE YÖNETMELİĞİ

• Madde 28: Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi.

-Tanı konduktan sonra SSK hastanesine sevkinin sağlanması

• Madde 29: Pnömokonyoz işçilerinin çalışma durumları.

-Sınıflandırma

-Sınıflandırmaya göre çalıştırma

• Madde 30: PDK Oluşturulması.

-İSGÜM, SB, SSK temsilcileri.

3838

YÖNETMELİK DEĞİŞİKLİĞİ YÖNETMELİK DEĞİŞİKLİĞİ (26.02.2000/23976 R.G.)(26.02.2000/23976 R.G.)

Ortam toz yoğunluğu eşik sınır değerleri yeniden Ortam toz yoğunluğu eşik sınır değerleri yeniden düzenlenmiştir (md. 14).düzenlenmiştir (md. 14).

PDK yerine A ve B okuyucu tanımı (md.3) ve eğitimi PDK yerine A ve B okuyucu tanımı (md.3) ve eğitimi (md.27) getirilmiştir.(md.27) getirilmiştir.

ILO Pnömokonyoz Kategorisine göre sınıflandırma ILO Pnömokonyoz Kategorisine göre sınıflandırma getirilmiştir (Ek 3).getirilmiştir (Ek 3).

İşçilerin çalıştırılma koşulları yeniden düzenlenmiştir İşçilerin çalıştırılma koşulları yeniden düzenlenmiştir (md.24).(md.24).

StandartStandart akciğer filmi(35x35) tanımı yapılmıştır akciğer filmi(35x35) tanımı yapılmıştır (md.3).(md.3).