Toplantı ve Gösteri Hakkı - esithaklar.org

Toplantı ve Gösteri Hakkı

İzleme Raporu

National Endowment for DemocracySupporting freedom around the world

2017

1

Toplantı ve Gösteri Hakkıİzleme Raporu

2017

2

Toplantı ve Gösteri Hakkı İzleme Raporu

Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/2-3 Beyoğlu İstanbulTlf: 0212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]

Yayına HazırlayanlarNejat TaştanNur TüysüzPelin Oral

Grafik Tasarım: Mehmet Ali ÇelikKapak Fotoğrafı: Rıfat Doğan

Basım Yeri: Ceylan Matbaası İSTANBUL - 2018

3

"Bu rapor, National Endowment for democracy tarafından desteklenen

Barışçıl Toplantı ve Gösteri Hakkının İzlenmesi projesi kapsamında

hazırlanmıştır."

National Endowment for DemocracySupporting freedom around the world

4


Raporumuza makalesiyle katkıda bulunan Prof. Dr. Ayşen Uysal’a ve çekmiş olduğu fotoğrafı kapakta kullanmamıza izin veren Rıfat Doğan’a teşekkür ederiz.

5

İçindekiler

Kısaltmalar 6

Giriş 7

Metodoloji 8

UluslararasıSözleşmelerveUlusalMevzuattaBarışçılToplanmaHakkı 9

Adliİstatistikler 12

İzlemeBulguları 14

MülkiİdareTarafındanToplantıveGösteriYürüyüşüHakkınaGetirilenSınırlamalar 14

Mülki İdarenin Genel Sınırlama Kararları 14

Toplantı ve Gösterilere Yönelik Spesifik Yasaklama Kararları 20

ÖzelGünlereİlişkinYasaklamalar 28

8MartDünyaKadınlarGünü 28

21MartNewrozEtkinlikleri 30

1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü 32

OnurHaftası 35

ToplantıveGösteriHakkınaGetirilenOHALSınırlamaları 37

MüdahaleEdilenGösteriler 40

KabahatlerKanunu’naDayanarakKesilenParaCezaları 45

MüdahaleBiçimleri 46

SonuçGözlemleriveÖneriler 57

OtoriterSistemlerdeProtestoveEylemRepertuvarı-AyşenUysal 58

6


Kısaltmalar

ABD AmerikaBirleşikDevletleri

AGİT AvrupaGüvenlikveİşbirliğiTeşkilatı

AİHM AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi

AİHS AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi

AYM AnayasaMahkemesi

BM BirleşmişMilletler

CHP CumhuriyetHalkPartisi

EĞİTİMSEN EğitimveBilimEmekçileriSendikası

HDP HalklarınDemokratikPartisi

İİK İlİdaresiKanunu

KDK KamuDenetçiliğiKurumu

KHK KanunHükmündeKararname

LGBTİ+ LezbiyenGeyBiseksüelTransInterseks

MHP MilliyetçiHareketPartisi

OHAL OlağanüstüHal

OHK OlağanüstüHalKanunu

TGYK ToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunu

7

Giriş

Barışçıltoplantılar,kamuoyunuetkilemek,hareketegeçirmek,şikâyetvetalepleriifadeetmekvekamupolitikasınıetkilemekiçinönemlibirrolesahiptir.Toplanmaözgürlüğü,insanlarınhemhalkaaçıkhemdeözelolarakbuluşmalarınıiçerirveinsanlarınkendileriiçinönemliolankonularhakkında,örneğinsosyo-ekonomikhaklar,siyasalhaklarveyabaşkaherhangibirkonuhakkındafarkındalıkyaratmaplatformlarıişleviniyerinegetirir.Bubağlamdatoplantıvegösterihakkıdemokratikveçoğulcubirtoplumuntemelgerek-sinimlerindendir. Barışçıl toplanma özgürlüğü, uluslararası sözleşmelerde örgütlenme ve ifade öz-gürlüğününayrılmazbirparçasıolarakgüvencealtınaalınmıştır.Temelbirinsanhakkıolmasınınyanındabir hak aramaveülkeyönetiminekatılımaracı olarakdemokratiktoplumlarıntemelölçümkriterleriarasındadır.Demokratiktoplumlarda,gösterinindü-zenleyicileri,görüşleriniifadeetmekvemesajlarınıiletmekiçinhalkaaçıkcaddeler,yol-larvemeydanlardâhilolmaküzere,gösterininyerinivezamanlamasınıserbestçeseçmehakkınasahiptir.Uluslararasıstandartlargereğince,ülkelerinyasalçerçeveleriprotestoetmehakkınailişkinetkili,açıkvemakulhükümleriçermeli,sınırlamalarsonçareolma-lıdır.Eğerbirgösteribarışçılise,müdahaleninbirgerekçesiolamaz.Anayasadaşiddetiçermemesişartıylatoplanmaözgürlüğütanımaktavekorumaaltınaalmaktadır. Barışçıltoplanmahakkınınözgürcekullanılabilmesi,kamuoyugücününhesabaka-tıldığıdemokratiktoplumlardaetkilibiryurttaşkontrolmekanizmasıyaratır.Zirabarışçıltoplanmahakkınıkullanarakülkedekiörneğineğitimvesağlıkpolitikalarınadestekver-mekdeeğitimvesağlıkpolitikalarınıprotestoetmekdemümkündür.Barışçılgösteriler,sadecekamuoyununçoğunluğutarafındankabuledilenfikirleriyadahükümetlerinpo-litikalarınıdesteklemekiçinyapılmakzorundadeğildir.Devletlerin,özelliklekamupoli-tikalarınakarşıprotestoiçintoplananlarınözgürlüğünükorumavesağlamasorumluluğubulunmaktadır. Bürokratikgerekçeler,örneğintoplanmanınizinsizolması,birtoplanmayamüdahaleetmekiçinyeterlisebepdeğildir.Elbettedevletlerinşiddetiçeren,açıkşiddetçağrılarıya-pılantoplanmalarıengellemehakkıvardır.Ancakbugibidurumlardakullandığıkuvvet,düzenisağlamakiçingerekenasgarigücüaşmamalıdır.Gösteridüzenleyicilerininsorum-luğu,hiçbirkoşuldabarışçılyöntemlerindışınaçıkmamakveşiddetebaşvurmamaktır. EşitHaklarİçinİzlemeDerneği(ESHİD)olarakinsanhaklarıalanındaizlemevera-porlamayapmanınihlallerigörünürkılmakvesorunalanlarınıortayakoymakyanındayasayapıcılaraveuygulayıcılarayolgöstericikatkıyaptığınıdüşünüyoruz.Toplantıvegösterihakkına ilişkinbu raporumuzundabarışçılgösterihakkınabağlı standartlarınyükseltilmesine katkı yapmasını umuyoruz. Verilerin toplanmasında destek olan siviltoplumörgütlerine,hukukçulara,kamuemekçilerisendikalarınaveizlememetodolojimizkonusundagörüşvedesteklerinibizdenesirgemeyenveraporumuza“ProtestoveEylemRepertuvarı”adlımakalesiilekatkısunanProf.Dr.AyşenUysal’ateşekküretmekisteriz,sağolsunlar.

8


MetodolojiEşitHaklarİçinİzlemeDerneği(ESHİD),barışçıltoplantıvegösterihakkını2015yılınınEkimayındanberi izlemektedir.Burapor,biröncekiraporun1devamıniteliğindeolupOcak2017-Aralık2017arasındayapılanizlemeçalışmasındaeldeedilenverilerdenoluş-maktadır.İzlemeveraporlamaçalışmasıtoplantıvegösterihakkınailişkinTürkiye’dekimevzuatınuluslararasıstandartlaragöredeğerlendirilmesi,uygulamadaortayaçıkanso-runalanlarınınbelirlenmesiveyaşananhakihlalleriniortayakoyarak;yasayapıcılarvekamuotoritelerineyolgöstericiolmayı, ilgilimevzuatınvepratiktekiuygulamalarınınuluslararasıinsanhaklarıhukukustandartlarınauygunhâlegetirilmesinekatkısunmayıhedeflemektedir.Rapordayeralanverilertoplantıvegösterihakkıileilgiliyerelveulu-salyazılıbasın ile internetmedyasındayeralanhaberlerintaranması, ilgilikurumlarayapılanbilgiedinmebaşvuruları, resmi istatistikler,dava izleme,ulusalveuluslararasımekanizmalarvemahkemelertarafındanalınankararlarıntaranmasıileeldeedilmiştir.Medyadaneldeedilenverilerinmümkünolduğuncabaşkakaynaklardandadoğrulanma-sınaözengösterilmiştir.İzlemeveraporlamaçalışmasıyapansiviltoplumörgütlerininenönemliproblemlerindenbiriayrıntılıvegüvenilirveriyeulaşamamaktır.BuraporlamaçalışmasındadaAdaletBakanlığıistatistiklerininyeterliayrıntıyasahipolmaması,top-lantıvegösterihakkıileilgilihaberlerinmedyadaoldukçaazyeralması,yapılansınırlısayıdakihaberdeiseolayındetaylarınailişkineksikliklerveritoplamamızıetkileyenenönemliproblemlerolmuştur.2017yılındatoplantıvegösterilerinyasaklanmasıyadaen-gellenmesineredeyserutinbiruygulamahalinegelmiştir.Medyakuruluşlarınayansıyanhaberlerinsayısındabiröncekiizlemedönemine(Ekim2015-Kasım2016)görebelirginbirdüşüşgözlemlenmiştir.Toplantıvegösteriler,ancakçoksayıdakişiningözaltınaalın-dığıyadagüvenlikgüçlerinceorantısızmüdahaleleryapıldığıtakdirdehaberolabilmiştir.BudurumunnedenlerindenbirisiKanunHükmündeKararnameler(KHK)ileulusalyadayerelpekçokyayınorganınınkapatılmasıve internethaberciliğiyapanhabersite-lerineyönelikçoksayıdaerişiminengellemekararıalınmışolmasıdır. İkincineden isemedyakuruluşlarınınsiyasiaraçlarşeklindekonumlanmasıdır.Medyadayeralanhabersayılarındakiazalmaverilereerişimidezorlaştırmıştır.Raporumuzdayeralanbilgilerbusınırlılıklariçindeeldeedebildiğimizverilerdenoluşmaktadır.Bunedenle,raporunhiçbirdurumdaTürkiye’dekitümdurumuyansıttığıvarsayılamaz. ÇalışmanınsürdüğübiryılboyuncaizlemeağındayeralanTürkiye’ninçeşitliillerin-denbarolarınilgilikomisyonlarındanhukukçular,siviltoplumörgütlerivesendikalarlakoordinasyonhâlindeçalışılmıştır.Toplantıvegösterilerindüzenleyicilerivekatılımcılarıhakkındaaçılandavalarlailgiliverilereveyereldemeydanagelenihlalverilerineizlemeağındayeralanörgütleraracılığıylaulaşılmıştır.ToplananverilerSPSSprogramındaana-lizedilmiştir. ESHİD,buçalışmakapsamındaeldeettiğiverileriTwitter’da@toplantigosterisosyalmedyahesabıüzerindenkamuoyunaduyurmuş,aynı zamanda ihlalbulgularını içerenüçeraylıkbültenleridekamuoyuylapaylaşarakihlallerigörünürkılmayaçalışmıştır.

1 Bkz.EşitHaklarİçinİzlemeDerneği,ToplantıveGösteriHakkıİzlemeRaporu:Ekim2015-Kasım2016.http://www.esithaklar.org/wp-content/uploads/2017/03/Toplant%C4%B1-G%C3%B6steri-Hakk%C4%B1-Raporu.pdf

9

Uluslararası Sözleşmeler ve Ulusal Mevzuatta Barışçıl Toplanma HakkıBarışçıl toplanma hakkı, hem uluslararası insan haklarısözleşmelerindehemdeAnayasa’dakorumaaltınaalınantemel haklar arasındadır. Uluslararası belgeler toplanmaözgürlüğünü, ifade özgürlüğü ve örgütlenme özgürlüğüilebirliktezikretmektedir. İnsanHaklarıEvrenselBeyannamesi’ndetoplantıvegösterihürriyetiMadde20/1’deşuşekildedüzenlenmiştir:“Herkesin silahsız ve saldırısız bir şekilde toplanma, dernek kurma ve derneğe katılma özgürlüğü vardır.” BirleşmişMilletlerMedeniveSiyasiHaklarSözleşme-si’nin(BMMSHS) ‘ToplanmaÖzgürlüğü’başlıklı21.Mad-desiiseşuşekildedir:“Barışçıl bir biçimde toplanma hakkı hukuk tarafından tanınır. Bu hakkın kullanılmasına ulusal güvenliği veya kamu güvenliğini, kamu düzenini (ordre pub-lic), sağlık veya ahlakı veya başkalarının hak ve özgürlükle-rini koruma amacı taşıyan, demokratik bir toplumda gerekli bulunan ve hukuka uygun olarak getirilen sınırlamaların dı-şında başka hiçbir sınırlama konamaz.” BirleşmişMilletler İnsanHaklarıKomitesi’nin ‘KamuYönetimineKatılıma,OyKullanmaveSeçilmeHakkı’baş-lıklı 25 No’lu Genel Yorumu kamu yönetimine katılımıngüçlendirilmesiiçinifadeözgürlüğünün,barışçıltoplantıvedernekkurmahakkınıngüvencealtınaalınmasıgerektiği-ninaltınıçizmektedir.2

AvrupaİnsanHaklarıSözleşmesi’nin(AİHS)‘Toplan-tıveDernekKurmaÖzgürlüğü’başlıklı11.Maddesi’ndetoplantıvegösterihakkışuşekildeyeralmaktadır:

“1. Herkes barışçıl olarak toplanma ve dernek kurma hak-kına sahiptir. Bu hak, çıkarlarını korumak amacıyla baş-kalarıyla birlikte sendika kurma ve sendikalara üye olma hakkını da içerir.

2. Bu hakların kullanılması; yasayla öngörülen ve demokra-tik bir toplum içinde ulusal güvenliğin, kamu güvenliğinin korunması, kamu düzeninin sağlanması ve suç işlenmesi-nin önlenmesi, sağlığın, ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli olanlar dışındaki sınırlamalara tabi tutulamaz. Bu madde; silahlı kuvvetler, kolluk kuvvetleri veya devlet idaresi mensuplarınca yukar-da anılan haklarını kullanılmasına meşru sınırlamalar ge-tirilmesine engel değildir.” Ayrıca,AvrupaİnsanHaklarıMahkemesi’nin(AİHM)içtihadındabarışçıltoplanmaözgürlüğühakkı,demokratiktoplumdakorunantemelhaklararasındayeralmaktaveifa-deözgürlüğügibidemokratiktoplumuntemellerindenbiriolduğununaltıçizilmektedir. BarışçıltoplanmaözgürlüğüAnayasa’dadagüvencealtınaalınmıştır.Anayasa’nın34.Maddesi;“Herkes, önceden izin almadan, silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürü-yüşü düzenleme hakkına sahiptir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkı ancak, millî güvenlik,

2 BirleşmişMilletlerİnsanHaklarıKomitesi,25No’luGenelYorum,par.8.

Barışçıl toplantı özgürlüğü; Bireyler,gruplar,kayıtlıolmayanörgütlenmeler,tü-zel kişiler ve kurumsal yapılar tarafındankullanılabilen temel bir insan hakkıdır.Toplantılar, çeşitlilikarzeden,popülerol-mayanveyaazınlıktaolangörüşlerinifadeedilmesidedâhilolmaküzereçeşitliamaç-lara hizmet edebilir. Bu hak, azınlıklarınkimliklerininkorunmasıgibi,birkültürünkorunması ve geliştirilmesinde önemli biraşamadır. Barışçıl toplantı özgürlüğününkorunması;farklıinançlara,pratiklereveyapolitikalarasahipgruplarınbirliktebarışçılbir şekildeyaşayabilecekleri hoşgörülü veçoğulcu bir toplum oluşturulmasında canalıcıönemdedir.

(OSCE/ ODIHR, Guidelines on Freedom of Peaceful Assembly (Avrupa Güvenlik ve İş-birliği Teşkilatı (AGİT), Barışçıl Toplantı Öz-gürlüğü İle İlgili Rehber İlkeler) )

Sadece Barışçıl Toplantılar Korunur; Bir toplantınındüzenleyicileri, barışçıl ni-yetleriniifadeetmişlersevetoplantınınyü-rütülmesişiddetiçermiyorsa,otoplantıba-rışçılbir toplantıolarakkabuledilmelidir.Burada‘barışçıl’terimi,tedirginedenveyarencideedicidavranışlar ileüçüncütaraf-larınfaaliyetlerinigeçiciolarakengelleyendavranışlariçermeyentoplantılariçinkul-lanılmaktadır.

(Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı [AGİT], Barışçıl Toplantı Özgürlüğü İle İlgili Rehber İlkeler)

10


kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla ve kanunla sınırlanabilir. Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının kullanılmasında uygulanacak şekil, şart ve usuller kanunda gösterilir.”şeklindedir.Anayasa’dakibudüzenlemeinsanhaklarısözleşmeleriileuyum-ludur. Toplantı ve gösteri hakkı 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Kanunu’nda(TGYK) düzenlenmektedir. TGYK, idareye hakkın kullanımına ilişkin olarak; toplantı/gösteriyürüyüşüyervegüzergahıbelirlemektenertelenmevegenelyasaklamakararlarıalmaya kadar uzanan geniş yetkiler vermektedir. Kanunda idarenin bu yetkileri keyfikullanmasınıönleyecekherhangibirhükümdebulunmamaktadır. 2911sayılıkanunun17.maddesişuşekildedir;“Bölgevalisi,valiveyakaymakam; millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla belirli bir toplantıyı bir ayı aşmamak üzere erteleyebilir veya suç işleneceğine dair açık ve yakın tehlike mevcut olması hâlinde yasaklayabilir.” Kanunun19.maddesiiseşuşekildedir;“Bölge valisi; millî güvenlik, kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve genel ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlük-lerinin korunması amacıyla bölgeye dâhil illerin birinde veya birkaçında ya da bir ilin bir veya birkaç ilçesinde bütün toplantıları bir ayı geçmemek üzere erteleyebilir. Valiler de aynı sebeplere dayalı olarak ve suç işleneceğine dair açık ve yakın tehlike mevcut olması hâlinde; ile bağlı ilçelerin birinde veya birkaçında bütün toplantıları bir ayı geçmemek üzere yasak-layabilir. Yasaklama kararı gerekçeli olarak verilir. Kararın özeti yasaklamanın uygulana-cağı yerlerde mutat vasıtalarla ilan edilir. Ayrıca, İçişleri Bakanlığına bilgi verilir.” İlgilimaddelerdeyeralanvemülkiidareninbelirlibirtoplantıvegösteriyierteleme-si,yasaklamasıyadatoplantıvegösterileriçinsüreliyasaklamakararlarınıngerekçesisayılan“millîgüvenlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacı”gibiifadelerpratikteidarenintakdiryetkisinisürekliolarakyasaklamaveertelemedenyanakullanmasısonu-cunudoğurmaktadır. Örneğin;kanunun19.maddesindesürekonusunda“birayıgeçmemeküzere”ibaresiilebirkısıtlamagetirilmesinerağmenyasaklamakararlarınınyıliçindeenfazlakaçdefatekrarlanabileceğinedairhükümbulunmaması,bazıvaliliklerinbumaddeyedayanarakaldıklarıbirbirinitakipeden12yasaklamakararıileoildebütünyılboyuncayasakuygu-lanabilmektedir.

Her iki madde de AİHS’in 11.Maddesi’nin ikinci fıkrasındaki sınır-lamanın temel koşulunu demokratikbir toplum için gerekliliği şartını kar-şılamamaktadır. AİHM, içtihadını de-mokratik toplumda gereklilik üzerinekurmuş ve denetimi bunun üzerindengerçekleştirmektedir. AİHM tarafın-dan“kamudüzenivegüvenliğinitehditeden somut bir olgu olması durumun-da”dahialınantedbiringerekli,elveriş-livesözkonusutehditileorantılıolupolmadığı denetlenir.Ayrıca devletlerinbarışçıl gösterilere müdahale etmemenegatif yükümlülüğünün yanında ba-rışçıl gösterilerin gerçekleştirilebilmesiiçin gerekli tedbirleri alma pozitif yü-kümlülüğüdevardır. Kanun gerek çocuklar ve ya-bancıların hakları gerekse mekânsal

Devletin barışçıl toplantıları kolaylaş-tırma ve koruma konusundaki pozitif yükümlülüğü; bu özgürlüğün pratik-te kullanılmasını ve gereksiz bürokratikengellere tabi olmamasını sağlamak içinyeterli mekanizma ve prosedürleri tesisetmek devletin temel sorumluluğudur.Devlet özellikle kamusal toplantıların dü-zenleyicilerin tercih ettiği yerde yapılma-sınıkolaylaştırmalıvekorumalıdır;ayrıca,düzenlenecek toplantıların duyurulmasıiçin bilgi yayma çabalarının da engellen-memesinisağlamalıdır.


11

vezamansalyasaklarkonusundaidareyeverdiğigenişyetkileraçısındanAnayasa’yaveAİHS’eaykırıdır.Kanun,hakkınkullanımınailişkindevletepozitifyükümlülükleryükle-mektenziyade,hakkınsınırlanmasınıdüzenlemektedir.3 TGYK’nınbarışçıltoplanmahakkınagetirdiğisınırlamalarınboyutunailişkinbirtes-pitdeKamuDenetçiliğiKurumu(KDK)tarafındanyapılmıştır.AnkaraÜniversitesi’ndeoturmaeylemiyapankişilerepolismüdahalesiyleilgiliKDK’yayapılanbaşvuruüzeri-nehazırlananveKamuBaşDenetçisitarafındanyazılankarartaslağındaşuifadeleryeralmaktadır:“Kanun, toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkını tanıyan ve güvence altına alan düzenlemelerden ziyade, bu hakkı sınırlayan hükümlere yer vermektedir. Kanunun özellikle ‘toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergâhı’, ‘toplantı ve gösteri yürüyüşü zamanı’, ‘bil-dirim verilmesi’, ‘yasak yerler’ ve ‘kanuna aykırılık nedenleri’ başlıklı maddelerinde kayıtlı hükümler göz önünde bulundurulduğunda;Türkiye’de kanuna uygun bir gösteri yürüyüşü düzenlemenin nerede ise mümkün olamayacağı değerlendirilmektedir.”4

CumhuriyetHalkPartisi’nin (CHP)2911SayılıTGYK’nınbazımaddelerinin iptaliistemiyleAnayasaMahkemesi’ne(AYM)yaptığıbaşvuruyailişkinAYMkararı27Ocak2017tarihindeResmiGazete’deyayımlanmıştır.AYM,kanunun6.Maddesi’ndeyeralanve“vatandaşlarıngünlükyaşamınıbozmayacakşekilde”ibaresiniAnayasa’yaaykırıbu-larakiptalkararıvermiştir.İptalgerekçesikarardaşuşekildeyeralmaktadır:“Demokratik bir toplumda toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına ancak zorlayıcı nedenlerin bulunması koşuluyla müdahalede bulunulabilir. Bir yerde toplantı ve gösteri yürüyüşü dü-zenlenmesinin vatandaşın gündelik yaşamını zorlaştırmasının, o yerin toplantı ve gösteri yürüyüşlerine kapatılmasını haklılaştırabilmesi için gündelik yaşamın ‘aşırı ve katlanı-lamaz derecede’ zorlaşması gerekmektedir. Dava konusu kurallarda ise gündelik yaşamın etkilenme boyutuna yönelik herhangi bir ölçüt getirilmemiştir. Kural bu hâliyle demokra-tik toplumda hoşgörüyle karşılanması gereken birtakım zorluklar gözetilerek toplantı veya gösteri yürüyüşü mekânlarının sınırlandırılmasına da imkân tanımaktadır. Bu ise toplan-tı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına yapılan müdahaleyi demokratik bir toplumda gerekli olmaktan çıkarmakta ve ölçüsüz hâle getirmektedir.”5 TGYK’nın 7.Maddesi’ndeyeralan“toplantı ve yürüyüşlerin güneş batmadan bitirilmesi” ibaresini ise“Toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının mahiyeti ve demokratik toplum bakımından önemi gözetildiğinde havanın kararmasından sonra toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenmesinin kategorik olarak yasaklanması, hakkın gereğinden fazla sınırlandırılması sonucunu doğu-rabilecek niteliktedir. Katılanların sayısı ve yöntemi itibarıyla diğer insanların dinlenmesini engelleyecek nitelik taşıyan ve özellikle gecenin ilerleyen saatlerine denk gelen toplantıların yasaklanması ölçülü görülebilirse de başkalarını aşırı derecede rahatsız etmeyen ve kamu düzeni yönünden ciddi bir tehlike yaratmayan toplantıların güneşin batmasından sonra de-vam etmesinin yasaklanması, haklar arasında kurulması gereken adil dengenin toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı aleyhine bozulmasına yol açabilir.”6diyerekAnayasa’yaaykırıolduğugerekçesiyle iptaletmiştir.AYM,Kanununtoplantıvegösteriyürüyüşü-nüngerçekleştirilemeyeceğiyerleri sıraladığıyasakyerlerbaşlıklı22.Maddesi’ndeyeralan“genelyollar”ibaresinideAnayasa’yaaykırıbularakiptaletmiştir. İptalkararışuşekildegerekçelendirmiştir:“Genel yol niteliği taşıyan bir yerde toplantı düzenlenmesinin trafiği aksatacak olmasının, o yerin toplantıya kapatılmasını haklı kılabilmesi için gündelik yaşamın ‘aşırı ve katlanılamaz’ düzeyde zorlaşması gerekmektedir. İtiraz konusu kuralda ise gündelik yaşamın etkilenme boyutuna yönelik herhangi bir değerlendirme yapılmaksı-zın genel yollarda toplantı yapılması mutlak olarak yasaklanmaktadır. Bu ise toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkına yapılan müdahaleyi demokratik toplumda gereksiz ve ölçüsüz hâle getirmektedir.”7gerekçesiyleiptaletmiştir.SonuçolarakAYMsözkonususınırlamalarıdemokratikbirtoplumdagerekliveorantılıbulmamıştır.

3 AyrıntılariçinBkz.TolgaŞirin,“Türkiye’deToplantıveGösteriYürüyüşüDüzenlemeHakkınaİlişkinSorunlar”,….S.2804 DikenHaberSitesi,“‘KamuDenetçisi’AcıSöyler:Türkiye’deKanunaUygunEylem‘Neredeyse’İmkansız”,http://www.

diken.com.tr/kamu-denetcisi-aci-soyler-turkiyede-kanuna-uygun-eylem-neredeyese-imkansiz/,07.11.2015.5 Kararpragraf52.6 AYMkararparagraf77.7 AYMkararı,paragraf123.

12


AYM’ninilgilimaddeleriniptalikararındakigerekçeleriAİHMiçtihadıylauyumlu-dur.Maddelerdekiçeşitliifadelereilişkiniptalkararınarağmen2911sayılıTGYK,ulus-lararası standartlarlauyumludeğildir.Kanunun idareye tanınan takdiryetkisi,barışçıltoplantıları kolaylaştırmave korumakonusundaki yükümlülüğü, zamanvemekânkı-sıtlamaları, içerik temelli kısıtlamaları,müdahalelerin orantılılığı, ayrımcılık yasağı vekendiliğindengösterileriçinkurallarbakımındangözdengeçirilmesigerekmektedir. Kanununuygulamasında,illerhattaaynıilinilçeleriarasındafarklıuygulamalargö-rülmektedir.Kanununmevcuthalibilehakkınkullanımınıdaraltıcı şekildeyorumlan-maktadır.Kanundakeyfiuygulamalarınönlenmesineilişkindüzenlemebulunmamakta-dır.Budurumuygulamadabarışçıltoplanmaözgürlüğününihlallerininönünüaçmaktavehakkınkullanımınıengelleyicietkiyaratmaktadır.

Adli İstatistikler

Adalet Bakanlığı istatistiklerine göre TGYK’ya muhalefet gerekçesiyle son beş yıldaCumhuriyetbaşsavcılıklarıtarafından116.662kişihakkındasoruşturmaaçılmıştır.Soruş-turmaaçılankişilerinyaklaşık%29’uhakkında(33.465kişi)kovuşturmayayerolmadığıkararıverilmiş,67.392kişihakkında(%57,78)isekamudavasıaçılmıştır.

*ButabloAdaletBakanlığıyıllıkistatistiklerindenhazırlanmıştır.

Aşağıdaki Tablo 1’de son beş yılda TGYK kapsamında açılan davalardaki suç sayılarıgörülmektedir.Davalardakisuçsayılarıson5yılda%50oranındaazalmıştır.AdaletBa-kanlığıistatistikleriüzerindensuçsayılarındakidüşüşüanalizetmekmümkündeğildir.Ancakikiyıllıkizlemeçalışmamızdakiverilerbize,toplantıvegösterikatılımcılarıhak-kındaTGYKyerineTürkCezaKanunuveTerörleMücadeleKanunukapsamındasoruş-turmavedavaaçmauygulamasınınyapıldığınıgöstermektedir.Suçsayılarındakidüşüşerağmenmahkemelerdençıkankararlardamahkumiyetvehükmünaçıklanmasınıngeriyebırakılmasıkararlarınınoranında2014yılıbazalındığında%355oranındaartışolduğugörülmektedir.

CUMHURİYET BAŞSAVCILIKLARINDA 2911 SAYILI KANUN SORUŞTURMALARINDAKİ

ŞÜPHELİLER HAKKINDA VERİLEN KARARLARIN DAĞILIMI *

YILLAR

KARAR TÜRÜ

Kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilen

Oran %

Kamu davası açılan

Oran %

Diğer kararlar

Oran %

TOPLAM

2013 7.492 28,9 15.896 61,2 2.577 9,9 25.965

2014 8.971 34,3 13.370 51,1 3.810 14,6 26.151

2015 7.948 25,4 19.274 61,6 4.046 12,9 31.268

2016 5.698 26,4 12.337 57,2 3.541 16,4 21.576

2017 3.356 28,7 6.515 55,7 1.831 15,1 11.702

TOPLAM 33.465 67.392 15.805 116.662

13

Tablo:1

Yukarıdakiverilertoplantıvegösterilerekatılankişilerin%30’uhakkındaaslındaişlemya-pılmamasıgerekirkensavcılıksoruşturmasıaçıldığınıortayakoymaktadır.Buveriler,hak-kındadavaaçılıpberaatedenlerinsayısıilebirliktedüşünüldüğündehakkındahiçişlemya-pılmamasıgerektiğihaldesoruşturmaveyadavaaçılankişilerinoranının%60’larayaklaş-tığınıgöstermektedir.Hergösterininsuçolarakdeğerlendirilipyargıyataşınmasıcaydırıcıetkiyaratanenönemliuygulamadır.Sonüçyıldamahkemelerdençıkanberaatkararlarınınoranıaşağıdabulunantablodakigibidir.

Tablo:2

2911 SAYILI KANUN AÇILAN DAVALARDAKİ

SUÇ SAYISININ YILLARA GÖRE DAĞILIMI

2013 20329

2014 20390

2015 20082

2016 15292

2017 10686

YILLARA GÖRE 2911 SAYILI KANUN KAPSAMINDA VERİLEN KARARLARIN DAĞILIMI

YIL MAHKUMİYET BERAAT HAGB DİĞER KARAR

2013 1670 3964 0 17646

2014 664 8478 8478 11434

2015 1476 6309 6309 5092

2016 2306 5685 5685 4242

2017 1748 5558 1660 3265

Toplam 7864 29994 22132 41679

14


İzleme Bulguları

1. Mülki İdare Tarafından Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkına Getirilen Sınırlamalar

2017yılındabarışçılgösterihakkınaçoksayıdaildemülkiidaretarafındanpekçoksı-nırlamagetirilmiştir.Sınırlamalartoplantıvegösterilerimülkiidareninizninebağlama,toplantıvegösterileriçinspesifikyasaklamakararlarıalma,ilgenelindeveyabelirliböl-gelerdebütüntoplantıvegösterileriyasaklamakararlarıalma,Anayasa’dakiaçıkhükmerağmentoplantıvegösterileriçinizinalmaşartınızorunlukılmakvegösterilerekatılan-laraidaricezalaruygulamakvesonolarakdagöstericilereKabahatlerKanunu’nadaya-narakparacezalarıkesmekşeklindekarşımızaçıkmaktadır.

1.1. Mülki İdarenin Genel Sınırlama Kararları2017yılındabarışçıl toplanmaözgürlüğüne,valilikler tarafından16 ilde toplam73kezçeşitlisınırlamalargetirilmiştir.2016yılında49kezyapılansınırlamasayısı%98oranındaartmıştır.2017yılındaArtvin,VanveGaziantepvaliliklerienfazlasınırlamakararıalanvaliliklerdir.ArtvinValiliğibirbirinitakipeden13yasakkararıalmışve16.12.2016tari-hinden18.01.2017tarihinekadaryaklaşık13ayboyuncakenttebarışçıltoplanmaözgür-lüğünüaskıyaalmıştır.BenzerbirşekildeVan’dada5Mart2017tarihindenitibarenyılsonunakadarmiting,kapalıveaçıkyertoplantılarıilegösteriyürüyüşlerivalilikizninebağlanmış;basınaçıklamaları,çadırkurma,stantaçma,oturmaeylemivebenzeritürdekitümeylemveetkinlikleriseyasaklanmıştır.AynışekildeGaziantep’tedeaçıkalandahertürüetkinliğinyasaklandığıkarar10defatekrarlanmıştır.

İzleme döneminde valilikler tarafından alınan sınırlama kararlarının kapsamınabaktığımızda73sınırlamakararının%30’unda (22kez)açıkalandaher türlüetkinliğinyasaklanmasını,14kezhertürlüetkinliğinyasaklandığıvehertürlüetkinliğiniznebağ-landığı kararlar takip etmektedir. Belirli etkinliklerin yasaklandığı, belirli etkinlikleriniseiznebağlandığısınırlamalarise13defatekrarlanmıştır.VanveHakkari’dealınanbü-tünkısıtlamakararlarıbukapsamdadır.Hakkari’demiting,basınaçıklamaları,kapalıveaçıkyer toplantıları ilegösteriyürüyüşleri iznebağlanırken; çadırkurma, stantaçma,oturmaeylemivb.türdekieylemveetkinlikleriseilmerkeziveilçelerdeyasaklanmış-tır.ŞanlıurfaValiliğiise3Kasım2017tarihindeduyurduğu03.11.2017-02.12.2017tariharalığınıkapsayanve1Aralık2017tarihindeaçıkladığı03.12.2017-01.01.2018aralığınıkapsayankararlarındaşuifadelereyervermiştir:“Mahalli idare organlarının, kamu ku-rumlarının, kamuya yararlı dernekler ve üniversitenin yapacağı etkinlikler dışında kalan yapılması muhtemel her türlü yürüyüş, basın açıklaması, miting, çadır kurma, stant açma ve benzeri türdeki tüm etkinlikler, 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanununun 11. Maddesi (m), 5442 sayılı İl İdaresi Kanununun 11/C maddesi ve 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri

15

Kanununun 17. maddesine istinaden, diğer illerden katılımlarla birlikte, 03 Aralık 2017 ile 01 Ocak 2018 tarihleri arasında 30 (otuz) gün süreyle il merkezi ve ilçelerimiz dahil olmak üzere Şanlıurfa coğrafi sınırları içerisinde yasaklanmıştır. Ayrıca mahalli idare organları-nın, kamu kurumlarının, kamuya yararlı derneklerin ve üniversitelerin ilimizde düzenleye-cekleri etkinliklerde en geç 48 saat öncesinden merkezde İl Emniyet Müdürlüğüne, ilçelerde İlçe Emniyet Müdürlüklerine bildirimde bulunmaları gerekmektedir.”8 Toplantıvegösteriyürüyüşühakkınagetirilensınırlamalarınkapsamıveilleregöredağılımıaşağıdakitablodaayrıntılıolarakyeralmaktadır.

ÇorumValiliği’nin20Nisan2017-20Mayıs2017tarihleriarasındailgenelindehertürlüetkinliğivalilikizninebağlayankararınınduyurusundaşuifadeleryeralmaktadır;“İçişleriBakanlığı’ndan alınan bir yazıda 16.04.2017 Pazar günü gerçekleştirilen Halkoyla-ması sonucunu protesto etmek amacıyla, sol ve marjinal gruplar ile terör örgütüne müzahir şahıslar tarafından sosyal medya üzerinden toplanma çağrıları yapıldığı, özellik tencere, tava düdük çalma gibi ses çıkarma eylemleri ile Halkoylaması sonuçlarının protesto edilece-ği, söz konusu eylemlerin bazı siyasi partilerce de desteklenerek 1 Mayıs Emek ve Dayanışma gününe kadar canlı tutulmaya çalışılabileceği, eylemlerin terör örgütlerince provoke edilerek ülke genelinde ‘Gezi’ benzeri kitlesel eylemlere dönüştürülme gayreti içinde oldukları bilgisi edinilmiştir.”9

8 ŞanlıurfaValiliği,YasaklamaKararı,http://www.sanliurfa.gov.tr/yasaklama-karari-aralik,01.12.217.9 ÇorumRadyoTelevizyonu,“Çorum’daİzinsizEylemlereYasakGeldi”,http://corumradyotelevizyonu.com/izinsiz-eylem-

lere-yasak-geldi/,22.04.2017.

İl

GETİRİLEN SINIRLAMANIN KAPSAMI

Toplam

Her Türlü

Etkinlik Yasak

Açık Alanda

Her Türlü Etkinlik

Yasak

Basın Açıklaması İzne Bağlı

Her Türlü

Etkinlik İzne Bağlı

Açık Alanda

Her Türlü

Etkinlik İzne Bağlı

Belirli Etkinlikler

Yasak, Belirli Etkinlikler İzne Bağlı

Ankara 2 6 0 0 0 0 8

Adana 0 4 0 0 0 0 4

Adıyaman 0 0 3 0 0 0 3

Artvin 2 0 0 11 0 0 13

Bitlis 0 0 0 0 2 0 2

Çorum 0 0 0 0 1 0 1

Edirne 0 1 0 0 4 0 5

Gaziantep 0 10 0 0 0 0 10

Giresun 1 0 0 0 0 0 1

Hakkari 3 0 0 0 0 1 4

K. Maraş 1 0 0 0 0 0 1

Mardin 0 0 0 3 0 0 3

Niğde 1 0 0 0 0 0 1

Şanlıurfa 3 0 0 0 0 2 5

Tokat 1 1 0 0 0 0 2

Van 0 0 0 0 0 10 10

Toplam 14 22 3 14 7 13 73

16


Uluslararasıstandartlaragörebarışçılgösterileregetirilensınırlamanınmeşrubirgerekçesivekısıtla-maileorantılıolması,sınırlamanındemokratiktop-lumkuralları ileuyumluolmasıgerekir.Normolanhakkınkullanılması,istisnaolanisehakkınsınırlan-masıiken2017yılınıngenelinebakıldığındavalilik-ler tarafından alınan kararlarda kısıtlamanın normhalinegetirildiğigörülmektedir. 2017 yılında valilikler tarafından toplanma vegösterihakkınagetirilensınırlamalarıncoğrafikap-samınabakıldığında,sınırlamakararlarının%88’ininilgeneliiçinalındığıgörülmektedir.Toplam73sınır-lamakararının64’üilgenelindekietkinlikleresınır-

lama getirmiştir. İlin belirli ilçelerini kapsayan sınırlama kararlarının tümüGaziantepValiliğitarafındanalınmıştır.GaziantepValiliğitarafındanŞahinbeyveŞehitkamililçele-rinde3;Şehitkamil,ŞahinbeyveOğuzeliilçeleriiçin2kezaçıkalandahertürlüetkinlikyasaklanmasıkararıalınmıştır.

İl

SINIRLAMANIN COĞRAFİ KAPSAMI

Toplamİl GeneliBelirli İlçeler

İl Merkezinde

Belirli Bölgeler İlçe Geneli

Ankara 6 0 2 0 8Adana 4 0 0 0 4Adıyaman 3 0 0 0 3Artvin 13 0 0 0 13Bitlis 2 0 0 0 2

Çorum 1 0 0 0 1Edirne 4 0 1 0 5Gaziantep 5 5 0 0 10Giresun 1 0 0 0 1Hakkari 4 0 0 0 4Kahramanmaraş 1 0 0 0 1

Mardin 3 0 0 0 3Niğde 1 0 0 0 1Şanlıurfa 5 0 0 0 5Tokat 1 0 0 1 2

Van 10 0 0 0 10

Toplam 64 5 3 1 73

Orantısallık; Toplantıözgürlüğünegetiri-lenherhangibirkısıtlamaorantısalolmalı-dır.Otoritelertarafındanmeşruamacıger-çekleştirmekiçindaimaenazmüdahaleciolanyollartercihedilmelidir.

Orantısallık ilkesi, otoritelerin rutin birşekilde bir etkinliğin niteliğini temeldendeğiştirecek, toplantıların şehrin daha azmerkeziolanyerlerineçekilmesigibikısıt-lamalargetirmemelerinigerektirmektedir.

Yasalsınırlamalarıngenelgeçerbirşekildeuygulanması, aşırı kapsayıcı olma eğilimigöstermektevedurumunkendineözgüko-şullarıdüşünülmediğiiçinorantısallıkilke-sineuymamaktadır.


17

AnkaraValiliği tarafından 25Eylül 2017 tarihindeyapılan açıklama ileKızılay’dayapılacakgösteriler içinsüresizyasaklamakararıaldığınıduyurmuştur.Duyurudava-lilikçeyasakkapsamınaalınanbölgelerveyasakgerekçeleri iseşuşekildedir:“Çanka-yaİlçesiCumhuriyetMahallesiAtatürkBulvarıKızılayKavşak’tan Ziya Gökalp Caddesi Mithatpaşa Caddesi kesişimi arasında kalan güzergâh, Ziya Gökalp Caddesi Mithatpaşa Caddesi kesişiminden Mithatpaşa Caddesi Tuna Caddesi kesişimi arasında kalan güzergâh, Mithatpaşa Caddesi Tuna Caddesi kesişiminden, Tuna Caddesi Atatürk Bulvarı kesişimi arasında kalan güzergâh ile Tuna Caddesi’nden Kızılay Kavşak arasında kalan güzergâhlar ile bu güzergâhlar arasında kalan (Sakarya Caddesi, Selanik Caddesi, İnkılap Sokak, Ba-yındır 1 Sokak dâhil), Kızılay Mahallesi Atatürk Bulvarı Kızılay Kavşak’tan Akay Kavşak İnönü Bulvarı girişi arasında kalan güzergah, Akay Kavşak Atatürk Bulvarı İnönü Bulvarı kesişiminden Genelkurmay Kavşak İnönü Bulvarı ile Milli Müdafaa Caddesi girişi arasın-da kalan güzergah, Genelkurmay Kavşak İnönü Bulvarı Milli Müdafaa Caddesi girişinden GMK Bulvarı Milli Müdafaa Caddesi girişi arasında kalan güzergah ile Kızılay Meydan ve Kızılay İş Merkezi önü ve çevresini de kapsayacak şekilde (Vekaletler Caddesi, Karanfilciler/Çiçekçilerin bulunduğu sokak, Güvenpark içi ve çevresi, eski Başbakanlık binası ile Yargıtay Binası arası açılan güzergahlar dahil) bağlayan tüm yol üzerinde bulunan yerlerde çeşitli si-vil toplum kuruluşları tarafından basın açıklaması adı altında (film gösterimi, çadır kurma, ateş yakma, açlık grevi/oturma eylemi vb.) toplantı ve gösteri yürüyüşü türünden eylem / etkinliklerin yapılmakta olduğu, bu durumun bölge esnafı ile vatandaşlar arasında korku ve panik ortamı oluşturduğu ve bu bölgenin marjinal gruplarca kazanılmış eylem alanı olarak görüldüğü, basın açıklaması adı altında düzenlenen her türlü eylem/etkinliklerin yapıldığı bu yerler ve çevresinde bulunan alanların, halkın yaya olarak yoğun bir şekilde kullandığı (Eğitim kurumları, yemek ihtiyaç alanları, ticari faaliyet alanları vb.) alanlardan / yerler-den olması sebebiyle katılımcı grup / şahıslar ile yayaların geçişi esnasında sözlü / fiziksel istenmeyen olayların yaşandığı, bu haliyle yukarıda sayılan eylem ve etkinlikler toplumun geniş kesimlerine sirayet potansiyeli taşıdığından toplumsal güvenliği tehlikeye düşürebile-ceği değerlendirilmektedir. Ayrıca, toplumsal güvenliği tehlikeye düşüren ve terör örgütleri (DEAŞ-PKK/KCK) ta-rafından bu türden toplantılara yönelik eylem istihbaratının yapılması da göz önüne alın-dığında ekli krokide gösterilen tüm cadde ve sokaklar ile bağlayan yollar üzerinde ve çevre-sinde; geceli/gündüzlü (24 saat esasına göre) yüksek sesle çevreyi rahatsız edici şekilde şarkı, türkü, marş, vb. sloganlar atmak suretiyle toplantı, basın açıklaması vb. her ne suretle olursa olsun eylem yapılması, 2911 sayılı Toplantı Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 17. Maddesi, 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’nun 11/C maddesi ve 2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu’nun 11/m maddesi hükümleri kapsamında yasaklanmıştır.”10 Benzerbirkararın2Temmuzta-rihindedealındığıgörülmektedir.11

EdirneValiliği, “kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanması için Edirne F Tipi Yüksek Gü-venlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nun dış emniyet duvarının bulunduğu noktalar merkez olmak üzere 4 kilometre yarıçaplı alan içerisinde, her türlü toplantı ve gösteri yürüyüşleri, protesto eylemi, oturma eylemi, basın açıklaması, yürüyüş, stant kurma, imza kampanyası ve bildiri dağıtma vb. etkinliklerin” 30Eylül2017tarihindenitibarensüresizolarakyasak-ladığınıduyurmuştur.Sözkonusuyasaklamakararı,HalklarınDemokratikPartisi(HDP)tarafındanyasamayılıaçılışınımeclisteyapmakyerinedöneminHDPEşGenelBaşkanıSelahattinDemirtaşveHDPMilletvekiliAbdullahZeydan’ıntutuklubulunduklarıEdirneFTipiKapalıCezaeviönündeyapılacağınınaçıklanmasınınhemenakabindealınmıştır.12

Valiliklertarafındanbarışçılgösterihakkınagetirilensınırlamalarınsürelerinebakıl-dığında73kararın%75’iyani55’i,24ile30günarasındadır.Bu55kararıntamamınayakı-

10AnkaraValiliği,YasaklamaKararınailişkinBasınDuyurusu,http://www.ankara.gov.tr/yasaklama-kararina-iliskin-ba-sin-duyurusu-25092017,25.09.2017

11CNNTürk,“AnkaraValiliği’ndenGösteriYürüyüşü,EylemveEtkinliklereİlişkinAçıklama”,https://www.cnnturk.com/turkiye/ankara-valiliginden-gosteri-yuruyusu-eylem-ve-etkinliklere-iliskin-aciklama,04.07.2017.

12Haberler.com,“EdirneValiliği,FTipiCezaeviÇevresindekiEtkinlikleriYasakladı”,https://www.haberler.com/edirne-va-liligi-f-tipi-cezaevi-cevresindeki-10080600-haberi/,29.09.2017.

18


nıbiraysüreliyasakkararlarındanoluşmaktadır.Belirlibirsürekonul-madan alınan “süresiz sınırlama”kararısayısıise5’tir.Süresizyasak-lamakararlarındaAnkaraValiliği4karar ile ilk sırada yer almaktadır.26 Mayıs 2017 tarihinde AnkaraValiliği tarafından, “Ankara ili ge-nelinde cadde ve sokaklarda güneş battıktan sonra gece geç saatlere kadar ateş yakıldığı ve yüksek sesle çevreyi rahatsız edici şekilde şarkı,

türkü, marş vb. sloganlar atılarak eylem yapıldığı görülmektedir. Bu durum vatandaşlarımızı tedirgin etmekte, kamu düzeni ve güvenliğini bozmakta, terör örgütlerinin eylem yapan top-luluklara yönelik bombalı saldırı yapma riskini artırmakta ve güvenlik güçlerinin bu olaylara müdahalesini zorlaştırmaktadır. Bu sebeple; ilimiz genelindeki cadde ve sokaklarda güneşin batımından sonra ateş yakmak suretiyle eylem yapılması, yüksek sesle çevreyi rahatsız edici şekilde şarkı, türkü, marş vb. sloganlar atmak suretiyle toplantı, basın açıklaması vb. her ne suretle olursa olsun eylem yapılması” ilgili yasal dayanaklar belirtilerek yasaklanmıştır.13 GaziantepValiliğitarafından1Şubat2017’deduyurulanaçıkalanlardatoplantı,ba-sınaçıklaması,bildiridağıtma,çadırkurma,oturmaeylemivb.etkinlikleriaysonunaka-daryasaklayankarar,CumhurbaşkanıRecepTayyipErdoğan’ın19Şubat’tayapacağımi-tingiçinkaldırılmıştır.Valilikyaptığıaçıklamadayasaklamakararının13Şubatitibariylekaldırıldığınıduyurmuştur.14GaziantepValiliği’nceilgenelindeNisanayındanbaşlamaküzereTemmuzayısonunakadaraylıkyasaklamakararlarıve1Ağustos’tanitibarenyıl

13 AnkaraValiliği,Toplantı veGösteriYürüyüşleriYasağına İlişkin BasınDuyurusu, http://www.ankara.gov.tr/toplan-ti-ve-gosteri-yuruyusleri-yasagina-iliskin-basin-duyurusu,26.12.2017.

14 Sözcü,“GaziantepValiliğininKoyduğuYasakErdoğanİçinKaldırılacak”,http://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/gazi-antep-valiliginin-koydugu-yasak-erdogan-icin-kaldirilacak-1683765/,16.02.2017.

İl

SINIRLAMANIN SÜRESİ

Toplam1-3 Gün4-7

Gün8-15 Gün

16-24 Gün

24-30 Gün

31-60 Gün

61+ Gün Süresiz

Ankara 0 0 0 0 3 0 1 4 8

Adana 0 0 0 0 4 0 0 0 4Adıyaman 0 0 0 0 3 0 0 0 3Artvin 0 0 0 1 12 0 0 0 13Bitlis 0 0 0 1 1 0 0 0 2Çorum 0 0 0 0 1 0 0 0 1Edirne 1 1 0 1 0 1 0 1 5Gaziantep 0 0 0 0 10 0 0 0 10Giresun 0 0 1 0 0 0 0 0 1Hakkari 0 0 0 1 3 0 0 0 4K. Maraş 0 0 0 0 1 0 0 0 1Mardin 0 0 0 0 1 1 1 0 3Niğde 0 1 0 0 0 0 0 0 1Şanlıurfa 0 0 0 0 5 0 0 0 5Tokat 0 0 1 0 1 0 0 0 2Van 0 0 0 0 10 0 0 0 10Toplam 1 2 2 4 55 2 2 5 73

19

sonunakadardabelirliilçelerdeaylıkyasaklamakararlarıalınmayadevamedilmiştir.29Aralık2017tarihindealınankararlaŞahinbey,Şehitkamil,Oğuzeliilçelerindeaçıkalandayapılacakolasıetkinlikler2018Ocakayındadayasaklanmıştır. Barışçılgösterihakkınagetirilensınırlamasürelerininilleregöredağılımıaşağıdakitablodaayrıntılıolarakyeralmaktadır. AnkaraValiliğitarafındanalınanLGBTİ+etkinliklerinisüresizyasaklamakararıtartış-malarayolaçmıştır.15Kasım2017tarihindeyapılanvalilikduyurusunda16-17Kasımtarih-leriarasındaAlmanLGBTİFilmGünlerietkinliğinin“toplumun bir kesiminin aleyhine kin ve düşmanlığı tahrik edeceği”, “toplumsal duyarlılık nedeniyle bazı kesimlerin tepki gösterebilece-ği”, “terör örgütlerinin karşıt görüşlü gruplara yönelik eylem arayışı” ve “provokasyona neden olabileceği” gibi nedenlerle yasaklandığı açıklanmıştır. 19 Kasım tarihinde ise “halkın sosyal sınıf, ırk, din, mezhep veya bölge bakımından farklı özelliklere sahip bir kesimini diğer bir kesimi aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik edeceği, bu nedenle kamu güvenliği açısından açık ve yakın tehlikenin ortaya çıkabileceği; ayrıca kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlığın ve ahlâkın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunmasını tehlikeye düşürebi-leceği göz önünde bulundurulduğunda yapılmak istenen organizasyona katılacak olan grup ve şahıslara yönelik olarak; birtakım toplumsal duyarlılıklar nedeniyle de bazı kesimler tarafından tepki gösterilebileceği ve provokasyonlara neden olabileceği değerlendirildiğini”, bu nedenlerle de “18 Kasım 2017 tarihinden itibaren süresiz olarak LGBTT-LGBTİ vb. örgütler tarafından ilimizin muhtelif yerlerinde birtakım toplumsal hassasiyet ve duyarlılıkları içeren sinema, sinevizyon, tiyatro, panel, söyleşi, sergi vb. etkinlikleri”yasakladığınıduyurmuştur.15

Valilikler tarafından alınan sınırlama kararlarına ilişkin duyurularda açıklananyasal dayanaklara bakıldığında 2935 sayılı OlağanüstüHal Kanunu’nun (OHK) Şid-detHareketlerindeAlınacakTedbirlerbaşlıklı 11.Maddesi’ninm16 bendi, 2911 sayılıTGYK’nın17.Maddesi17ve5442sayılıİlİdaresiKanunu’nun(İİK)Valilerinhukukidu-

15 AnkaraValiliği,YasaklamaKararınaİlişkinBasınDuyurusu,http://www.ankara.gov.tr/yasaklama-kararina-iliskin-ba-sin-duyurusu-19112017,19.11.2017.

16 “Madde11-BuKanunun3’üncümaddesininbirincifıkrasının(b)bendigereğinceolağanüstühalilanında;genelgüven-lik,asayişvekamudüzeninikorumak,şiddetolaylarınınyaygınlaşmasınıönlemekamacıyla9’uncumaddedeöngörülentedbirlereekolarakaşağıdakitedbirlerdealınabilir:m)Kapalıveaçıkyerlerdeyapılacaktoplantıvegösteriyürüyüşleriniyasaklamak,ertelemek,iznebağlamakveyatoplantıvegösteriyürüyüşlerininyapılacağıyervezamanıtayin,tespitvetahsisetmek,iznebağladığıhertürlütoplantıyıizletmek,gözetimaltındatutmakveyagerekiyorsadağıtmak”

17 “Madde17-Bölgevalisi,valiveyakaymakam,millîgüvenlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacıylabelirlibirtoplantıyıbirayıaşmamaküzereerteleyebilirveyasuçişleneceğinedairaçıkveyakıntehlikemevcutolmasıhâlindeyasaklayabilir.”

AİHM,birgösteriiçeriğinin“rahatsız”bulunması,çoğunlukgörüşünütemsiletme-mesiyadaayrılıkçıdüşünceleriiçermesinedeniyleizinverilmemesini11.Madde’ninihlali anlamına geleceğine hükmetmektedir (Stankov v. Bulgaria, Barankevich v.Rusya ).Chekhov kentindeEvanjelikKilisesi rahibi 2002 yılında kamuya açık biralanda gösteri yapmak üzere ilgili valiliğe başvuruda bulunmuştur.Valilik başvu-ruyu, evanjelik kilisesimensuplarınıno bölgedeyaşayankişilerin çoğunluğundanfarklıbirdinesahipolduklarıvedolayısıyladaçoğunluğungösteridenrahatsızola-cakları, çoğunluküzerindehoşnutsuzlukvememnuniyetsizlikyaratacağıgerekçe-siylereddetmiştir.AİHM’etaşınanolaydamahkeme11.Madde’ninihlaledildiğinehükmetmiştir.Karardatoplantıvegösteriyürüyüşühakkınınazınlıktaolanfikirlerindekorunmasınıamaçladığını,demokrasininbirgereğiolarakdaazınlıktakalanfikir-lerinçoğunlukkarşısındakorunmasınınelzemolduğununaltıçizilmiştir.

(O. Doğru, A. Nalbant, “İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi: Açıklama ve Önemli Kararlar, Cilt:2, s.430) Ne var ki korunması gereken azınlıkta kalan fikirlerin bir istisnası vardır o da belli bir grubu aşağılayıcı/ırkçı söylemlerdir (Vona v. Macaristan).

20


rumları,görevveyetkileribaşlığıaltın-daki11.maddesininc18 bendinedaya-narak alınan kararların oranı %41’dir.Bu oran toplam 73 sınırlama kararı-nın30’unadenkgelmektedir.OHKveİKK’nın ilgili maddelerine dayanarakvaliliklertarafından17sınırlamakara-rıalınmıştır.OHKveTGYK’yıdayanakgösteren sınırlama sayısı ise 10’dur.2017 yılı içinde valiliklerin sınırla-ma kararlarının büyük çoğunluğundaOHK yer almaktadır. Valiliklerce alı-

nantoplam73sınırlamakararının66’sındaOHKtekbaşınayadadiğerilgilikanunlarlabirliktesınırlamagerekçesiolarakyeralmıştır.

1.2. Toplantı ve Gösterilere Yönelik Spesifik Yasaklama KararlarıValiliklertarafındangenelsınırlamakararlarınınyanısırabelirlibirgösteriveyaetkin-liğinyasaklanmasına ilişkinözelyasaklamakararlarıdaalınmıştır.Belirlibirgösteriyiveyaetkinliğiyasaklayanbukararların illeregöredağılımınabaktığımızda,verilen47özelyasaklamakararının9’ununİstanbul,7’sininAnkara,6’sınıniseAydınvaliliklerinceverildiğigörülmektedir.

Yapılacakbir toplantıveyagösteriye ilişkinolarakalınan spesifikyasaklamakararlarıNewrozkutlaması, filmgösterimleri,bildiridağıtılması,hayırmitingleri,MahirÇayananması,GrupYorumkonseri,NükleereHayıretkinliği,MunzurFestivali,OvacıkSanatgünlerivb.gibipekçokfarklıetkinlikiçinalınmıştır.

10Ocak2017tarihindeVatanPartisi’ninseçimçalışmasınagetirilenyasakla ilgiliyaptığıaçıklamada“‘MilliSeferberlikİçinGüçlüMeclisGüçlüHükümetCumhurbaşkanlığıSistemi-neHayır’konulumasaçalışmasıvebroşürdağıtımıçalışmamız,bugünöğlesaatlerindeAy-dınValiliğitarafındanverilenkararlayasaklanmıştır.Üstelikvaliliğebilgivermekamaçlıyaz-

18 “Madde11/C - İl sınırları içindehuzurvegüvenliğin,kişidokunulmazlığının, tasarrufamüteallikemniyetin,kamuesenliğininsağlanmasıveönleyicikollukyetkisivalininödevvegörevlerindendir.Bunlarısağlamakiçinvaligerekenkararvetedbirlerialır.Buhusustaalınanveilanolunankararvetedbirlereuymayanlarhakkında66’ncımaddehükmüuygulanır.”

21

dığımız dilekçe ‘…talebi görülen lüzumüzerine uygun görülmemiştir.’ şeklindeyanıtlanmıştır. Tebligatta kullanılan dilusulolarakuygundeğildir.”ifadeleriyeralmıştır.19DocumentaristBelgeselYayımOrganizasyonutarafındanheryıldüzen-lenen‘HangiİnsanHaklarıFilmFestiva-li’İstanbul’daetkinlikleriniherhangibirengellemeilekarşılaşmadangerçekleşti-rirken, 15-17Aralık 2017 tarihinde ger-çekleştirmek istenilen Diyarbakır FilmGösterimleri’nin yasaklandığı, belgeseldüzenleyicilere destekte bulunan İnsanHaklarıDerneği (İHD)DiyarbakırŞubeBaşkanı’naDiyarbakırValiliğitarafındanyazılıolarakbildirilmiş,bildirimdeyasakkararına ilişkin herhangi bir gerekçeyeyerverilmemiştir.20

Etkinlik yasaklarına ilişkin AdanaValiliği’nin aldığı özgün bir karar bu-lunmaktadır. FurkanVakfı’nın İsrail’inMescid-i Aksa’ya girişlerde dedektöruygulamasını protesto etmeküzere İs-tasyon Meydanı’nda protesto düzen-lemek üzere Adana Valiliği’ne yaptığıbildirime, Adana Valiliği’nce “İlimiz İstasyon Meydanında İsrail’in Filistinli Müslümanları Mescid-i Aksa’ya alma-maları ve ibadet etmelerini engellemele-rinden dolayı yapılmak istenen miting ve İlimiz genelinde yapılması istenen tüm faaliyet-lere (Açık/kapalı alan toplantısı, basın açıklaması, stand açılması, pankart/afiş asılması vb) yasaklanmıştır.” 21 şeklindeyazılıcevapverilmiştir.

19 “VatanPartisiYasağı Eleştirdi”, 11.01.2017, http://www.aydinhabermerkezi.com/Guncel-vatan-partisi-yasagi-elestir-di-1760.html

20 Sendika.org,“9.HangiİnsanHaklarıFilmFestivali,DiyarbakırValiliğitarafındanyasaklandı”,15.12.2017,http://sendi-ka62.org/2017/12/9-hangi-insan-haklari-film-festivali-diyarbakir-valiligi-tarafindan-yasaklandi-461894/

21 EvrenselGazetesi,“AdanaValiliğiİsrailProtestolarınıYasakladı”,https://www.evrensel.net/haber/327233/adana-valili-gi-israil-protestolarini-yasakladi,23.07.2017.

Toplantı yapılması lehine karine;Temelbirhakolarak,barışçıltoplantıözgürlüğü,mümkünolduğuölçüde,düzenlemeyetabiolmaksızın kullanılmalıdır. Kanunlardaaçıkçayasaklanmayanherşeye izinveril-diği karinesi üzerinden hareket edilmelive toplanmak isteyenlerinbunun için izinalmalarıgerekmemelidir.Karineninbuöz-gürlüklehineolduğukanundaaçıkvenetbirşekildeyeralmalıdır.


22


2017 yılında mülki idare tarafından 47 etkinliğe ilişkin yasaklama kararının 43’üvalilikler tarafından, 4 etkinliğin yasaklanması kararı ise ilgili kaymakamlıklar tara-fından alınmıştır.Aydın iliNazilli ilçe kaymakamlığı tarafından 15Mart 2017 tarihinde“herhangi bir tarihte yapılmak istenen kutlama” olarak nitelenen Newroz Kutlamala-rı,belediyeninzatenkutlama ile ilgilibirorganizasyonyaptığıgerekçesi ilebelediyeninorganize ettiği kutlama dışında diğer tüm kutlamalar için yasaklama kararı alınmıştır.22 BeyoğluKaymakamlığıise25KasımLGBTİ+yürüyüşüveetkinliklerini“genelahlak”ne-deniyleyasakladığıduyurununardından,PeraFilm’dedüzenlenmekistenenKuirKısalarFilmGösterimietkinliklerini“2911 ve 2559 sayılı kanunlar çerçevesinde gerekli başvurularda bulunulmadığı, ayrıca bahse konu etkinlikler, Anayasal düzene veya genel ahlâka aykırı ola-bileceği, kamu düzeni ve güvenliği açısından açık ve yakın tehlike oluşturabileceği için; kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanması, başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması ve suç iş-lenmesinin önlenmesi amaçlarıyla”yasakladığınıifadeederkenPeraFilmiseyaptığıaçıkla-madayasakkararınınkaymakamlıktarafından24Kasım2017tarihindekendilerinetebliğedildiğinivesonraaçıklanacakbirtarihekadargösterimleriertelediklerinibelirtmişlerdir.SusmaPlatformu’nunKazımÖz’ünyenifilmiZer’i24Kasım’dasaat20.30’daCinevansine-masalonundagerçekleşecekolanfilmgösterimiveyönetmenKazımÖz’lesöyleşietkinliğiVanValiliğitarafındansonandaizinverilmemesinedeniyleiptaledilmişti.23

Etkinliklereilişkinalınanözelyasaklamakarar-larının11’i16Nisan2017tarihindegerçekleşenAnayasadeğişikliği referandumukampanyadönemindegerçek-leşmiştir. 7 etkinlik ise çeşitli siyasi partilerin barışçıltoplantıvegösteriyürüyüşühakkınıkullanımınıkısıtla-yıcınitelikteyken6sanatsaletkinlikve5Newrozkutla-ması,4LGBTİ+etkinliği,3anmaveçevrehakkıileilgili2etkinlikyasaklanmıştır. 1 Nisan 2017 tarihinde Meral Akşener’in ‘Ha-yırKampanyası’kapsamındaAnkara’nınSıhhiyeveyaTandoğan semtlerinde yapmak istediğimitingAnkaraValiliği’nin “Sizi koruyamayız” gerekçesi ile yasaklan-mıştır.24AnkaraValiliğibuyasaklamagerekçesiileTür-kiye’ninbaşkentindebirsiyasipartiningenelbaşkanınıkoruma tedbirleri alamayacağını ifade etmektedir. Bugerekçeylegösterileringerçekleşmesinivegöstericilerin

güvenliğinimerkezealankorumanınsağlanmasınailişkinpozitifyükümlülükleryerinegetirilmemiş,bununyerinehakkınkullanımıdoğrudankısıtlanmıştır. 8Nisan 2017 tarihindeDemokrat Parti (DP) tarafındanBalıkesir’de düzenlenmekistenen‘Hayır’mitingiBalıkesirValiliğitarafındanherhangibirgerekçegösterilmedenyasaklanmış,düzenleyicilerdeetkinlikmekanınıdeğiştirmekzorundakalmışveetkinliğiaçıkalanyerinekapalıalandakiraladıklarıbirdüğünsalonundagerçekleştirmiştir.25 Kahramanmaraş’ınAfşinilçesinde11.08.2017-13.08.2017tarihleriarasındagerçek-leştirilmekistenenBerçenekKültürveSanatŞenliğiFestivali,KahramanmaraşValiliğita-rafından11Ağustos2017tarihindeduyurulankarardaifadeedilenşugerekçelerle:“Afşin Kaymakamlığınca yapılan risk analizi çerçevesinde; ilçe sınırları içerisinde tesis olan huzur ve güven ortamı ile kamu düzeninin bozulmaması, başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması ve suç işlenmesinin önlenmesi amacıyla, planlanan etkinlik 5442 sayılı İl İdare-

22 Karar,“Nazilli’deNevruz’aİzinVerilmedi”,15.03.2017,www.karar.com/guncel-haberler/nazillide-nevruza-izin-verilme-di-aydin-haberleri-415876

23 Evrensel Gazetesi, “Film Gösterimlerine Birbiri Ardına Yasak”, 25.11.2017, https://www.evrensel.net/haber/338912/film-gosterimlerine-birbiri-ardina-yasak

24 CNNTürk,“AnkaraValisisizikoruyamamdedi”,01.04.2017,https://www.cnnturk.com/turkiye/meral-aksener-anka-ra-valisi-sizi-koruyamam-dedi?utm_content=buffer2f278&utm_medium=social&utm_source=twitter.com&utm_cam-paign=buffer

25 AydınlıkGazetesi,“Dp’ninHayırMitingineGerekçesizİptal”,08.04.2017,https://www.aydinlik.com.tr/politika/2017-ni-san/dp-nin-hayir-mitingine-gerekcesiz-iptal

İçerik temelli kısıtlamalar; Toplantılarortakbirifadeamacıylayapılmaktavedo-layısıyladabirmesajiletmeyiamaçlamak-tadırlar.Herhangibirmesajıngörselveyaişitsel içeriğine kısıtlama getirilmesi içinyüksekbireşikkullanılmalıveancakyakınbirşiddettehdidivarsakısıtlamagetirilme-lidir.


23

si Kanununun 32/Ç Maddesi ve 2935 Sayılı Olağanüstü Hal Kanunun 11'inci Maddesi doğrultusunda…”26 ilçegenelindeyasaklanmıştır. Milletvekili Nuri Okutan’ın 8 Nisan 2017 tari-hinde yapmak istediği ‘HayırMitingi’ için AnkaraValiliği’neyaptığıbaşvuruyavaliliktengelencevap-ta, Nuri Okutan’ın da üyesi olduğu Milliyetçi Ha-reket Partisi (MHP) Genel Başkanı Devlet Bahçeliyanlılarınınmuhalif isimleredahaöncedengerçek-leştirdiğisaldırılargerekçegösterilerekizinverilme-miştir.YineMeralAkşener’in referandumayönelikyürüttüğü‘HayırKampanyası’kapsamında12Nisan2017tarihindeIsparta’daaçıkhavatoplantısıgerçek-leştirmek için yaptığı başvuru reddedilmiştir.Oku-tan’ın‘milliiradeyesaygı’konulubutoplantıyıdü-zenlemek için23Mart tarihindeMerkez İlçeSeçimKurulu’nayaptığıbaşvuruiseTRTKanunu’naaykırıolduğugerekçesiilereddedilmiştir.27Kanununhangimaddesine referansla talebin reddedildiği bilgisineulaşılamamıştır.

Mülkiidaretarafındanözeletkinliklereilişkin21ildealınantoplam47kararınyasak-lananetkinliğegöredağılımıyukarıdakitablodayeralmaktadır.Yasaklananetkinliklerbazılarışunlardır;Kayseri’ninErciyesilçesinde06Ağustos2017tarihindedüzenlenmekistenenErciyesZaferKurultayı,1Ağustos2017tarihindeKayseriValiliğitarafındanalı-nankararlayasaklanmıştır.28

Tüm-Köy-Sen’in Ordu’da düzenlediği Fındığımıza Sahip Çıkıyoruz mitingi OrduValiliği tarafından “Tüm-Köy-Sendiyebir sendikayok.” gerekçesi ile, 29 21Ekim2017tarihindeiştençıkarılanŞişecemKırklareliCamFabrikasıişçilerinin“İş,Aş,Adalet”tale-biyleİstanbul’dakisendikagenelmerkezinedoğrubaşlatmışolduklarıyürüyüşTekirdağValiliğitarafındanOHALgerekçesiyleyasaklanmıştır.30

26 Türkiye,“Valiliksanatşenliğiniyasakladı”,11.03.2017,https://www.cnnturk.com/turkiye/valilik-sanat-senligini-yasakladi27 YeniÇağ,“AnkaraValiliğiNuriOkutan2ınmitinginiyasakladı!”,30.03.2017,http://msuite.prnet.com.tr/Tools/Displayer.

aspx?GroupID=28564&ArticleID=97204395&SearchKey=toplant%C4%B1+&ActiveYear=201728 GerçekGündem,“KayseriValiliğindenÜlkücüleriKızdıracakKarar”,01.08.2017,https://www.gercekgundem.com/kay-

seri-valiliginden-ulkuculeri-kizdiracak-yasak-286205h.htm29 T24,“Fındığımıza sahip çıkıyoruz etkinliği yasaklandı”, 23.09.2017, http://t24.com.tr/haber/findigimiza-sahip-cikiyo-

ruz-mitingi-yasaklandi,44767930 GazeteKarınca,“‘GerekçeOHAL’:İştençıkarılanŞişecamişçilerininİstanbul’adoğrubaşlattığıyürüyüşyasaklandı.”

21.10.2017, http://gazetekarinca.com/2017/10/gerekce-ohal-isten-cikarilan-sisecam-iscilerinin-istanbula-dogru-baslat-tigi-yuruyus-yasaklandi/

“Zaman, yer ve toplantının yapılış şekli” ile ilgili kısıtlamalar;Düzenleyicimakam-ların başvurabilecekleri, iletilmek istenenmesajamüdahale etmeyenolası kısıtlama-lar için geniş bir yelpaze bulunmaktadır.Bir toplantının zamanına,yerineveyapılışşeklineherhangibirkısıtlamagetirilecekse,makul alternatifler teklif edilmelidir. Aynızamanda “Görüş ve işitme” (sight and sound)ilkesinegöredekamusaltoplantılarbelli bir hedef kişiye, gruba veya kuruluşabir mesajın iletilmesi amacıyla düzenlen-mektedir.Bunedenle,genelbirkuralolaraktoplantılarhedefkitleningörebileceğiveişi-tebileceğibirşekildekolaylaştırılmalıdır.


İyi idare; Toplantıözgürlüğünündüzenlenmesi ile ilgilihangikurumunkararalmasorumluluğunasahipolduğukonusundakamuoyubilgilendirilmelivebudurumkanunlardaaçıkbirşekildeyeral-malıdır.Düzenlemeyetkisinesahipotorite,prosedürlerve işleyişkonusundakamuoyunungüvenilirbilgiyeyeterlierişimininolmasınısağlamalıdır.Kamusaltoplantıdüzenleyenlervehakveözgürlükleribir toplantıdandoğrudanetkilenecekolanlarındüzenleyicileremakamlaradoğrudan sözlü veyazılıbilgivermefırsatıolmalıdır.Düzenlemesürecimevcutbilgilerintümününadilveobjektifbirşekildedeğerlendirilmesini sağlamalıdır. Bir toplantıya getirilebilecek herhangi bir kısıtlama gecikmeksizinyazılıolaraktoplantınındüzenleyicisinebildirilmeli,herbirkısıtlamanıngerekçeleriyleilgiliaçıklamayapılmalıdır.Bu türdenkararlarmümkünolduğuncaerkenbiraşamadaalınmalıdırkibağımsızbirmahkemeyeitirazdaedileceksebusüreçtoplantıbildirimindebelirtilentarihtenöncetamamlanabilsin.


24


AnkaraValiliğitarafından16-17Kasım2017tarihlerindedüzenlenmesiplanlanan“Al-manLGBTFilmGünleri”etkinliğinin15Kasım2017tarihindealınankararlayasaklandığıduyurulmuştur.Yasaklamaya ilişkinyapılanaçıklamadakararşuşekildegerekçelendiril-miştir;“(…) halkın sosyal sınıf, ırk, din, mezhep ve bölge bakımından farklı özelliklere sahip bir kesimini, diğer bir kesimin aleyhine kin ve düşmanlığa alenen tahrik ederek kamu güven-liği açısından açık ve yakın tehlike oluşturabileceği ve terör örgütlerinin karşıt görüşlü grup-lara yönelik eylem arayışı içerisinde olduğu yönündeki istihbari bilgiler doğrultusunda hedef olabileceği gerekçesi ile yasaklandığı kaydedildi. Yapılmak istenen film gösterimi etkinliğinin, organizasyona katılacak olan grup ve şahıslara yönelik olarak birtakım toplumsal duyarlılık-lar nedeniyle bazı kesimler tarafından tepki gösterilebileceği ve provokasyonlara neden olabi-leceği değerlendirilmektedir. Bu nedenle 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’nun 11/C maddesine göre ilimiz sınırları içerisinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması amacıyla gerekli tedbirlerin alınması kapsamında, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun 17. maddesine ve 2935 sayılı Olağa-nüstü Hal Kanunu’nun 11/f maddesine göre 15-17 Kasım 2017 tarihlerinde ilimiz genelinde ve Ankara Büyülü Fener Sinema Salonu’nda düzenlenmek istenen söz konusu film gösterimi organizasyonu valiliğimizce yasaklanmıştır.” 31Yasakkararınıniçeriğindeifadeedilenistih-baribilgilerinnelerolduğuvekaynağıvaliliktarafındanaçıklanmamıştır.

31CNNTürk,“ValiliktenAlmanLGBTGünlerineyasakgeldi.”,15.11.2017,https://www.cnnturk.com/turkiye/valilikten-al-man-lgbt-film-gunlerine-yasak-geldi

İl

YASAKLANAN ETKİNLİK TÜRÜ

ToplamReferandumNewroz

Kutlaması

Siyasi Parti

FaaliyetiSanatsal Etkinlik Anma

Çevre Hakkı

EtkinliğiLGBTİ+ Etkinliği Diğer

Adana 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Ankara 2 1 2 0 0 0 1 1 7

Antalya 0 0 1 0 0 0 0 0 1

Aydın 3 1 1 0 0 0 0 1 6

Balıkesir 1 0 0 0 0 0 0 0 1

Batman 0 1 0 0 0 0 0 0 1

Bitlis 0 1 0 0 0 0 0 0 1

Diyarbakır 0 0 0 1 0 0 0 1 2

Giresun 0 0 0 0 1 0 0 0 1

İstanbul 2 1 0 1 0 1 3 1 9

İzmir 0 0 0 0 0 0 0 2 2

K. Maraş 0 0 0 1 0 0 0 0 1

Kayseri 0 0 1 0 0 0 0 0 1

Kocaeli 1 0 0 0 1 0 0 0 2

Manisa 1 0 1 0 0 0 0 0 2

Mersin 0 0 0 0 0 1 0 0 1

Ordu 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Samsun 1 0 1 0 0 0 0 0 2

Tekirdağ 0 0 0 0 0 0 0 1 1

Tunceli 0 0 0 2 1 0 0 0 3

Van 0 0 0 1 0 0 0 0 1

Toplam 11 5 7 6 3 2 4 9 47

25

Yasaklanan etkinler arasında 19 Mayıs Gençlik ve Spor Bayramı kutlamaları dabulunmaktadır. İstanbulValiliği tarafındanBeşiktaşBelediyesi’negönderilen15Mayıs2017tarihliyazıdakararınalındığıgünve19Mayısakşamıvegecesidahilolmaküze-re15.05.2017-19.05.2017tarihleriarasındayapılmasıplanlanantümetkinlikleriniptaledildiği ifade edilmiştir.Alınan iptal kararı, “Söz konusu talepler, ülkemizin bulunduğu şartlar dikkate alındığında provokatif eylem ve olayların meydana gelebileceği, etkinliklere katılacaklar da dahil halkın huzur, güvenlik ve esenliğinin, kamu güvenlik ve düzeninin bozulmasına ve toplumda panik oluşmasına sebebiyet verebileceği değerlendirilerek uygun görülmemiştir”şeklindegerekçelendirilmiştir.32 Mülkiidaretarafındanalınan47yasağınaylaragöredağılımınabakıldığındaMartayı9yasakkararıileilksıradadır.Newrozkutlamalarıve8MartDünyaKadınlargünüyasaklarıdaMartayıiçerisindegerçekleşmiştir.LGBTİ+OnurYürüyüşüveTransOnurYürüyüşühaftasıkapsamındakietkinlikleridekapsayan5yasakkararıiseTemmuzayın-daalınmıştır.Aylarbazındayasakkararlarınındağılımıaşağıdakitablodaverilmiştir.

ReferandumKampanya sü-recinde “Hayır” temalı toplantıvemitingler çeşitli gerekçelerleyasaklanırken“Evet”temalıhiç-birtoplantıyadamitingyasak-lanmamıştır.Aksineçeşitlikamukurumları tarafından “Evet”mitinglerine katılım kamu per-soneli için zorunlu kılınmıştır.Ordu’da2Nisan2017 tarihindegerçekleşen ‘evet mitingi’ içinokullarİlçeMilliEğitimMüdür-lükleritarafındanöğledensonraöğretmen toplantısı olacağı ge-rekçesiyletatiledilirken,okullardagörevliöğretmenlereise‘mitingekatılımınızzorunlu’mesajıgönderilmiştir.Mesajdamitingekatılanlarınisimlerininlisteyeyazılacağıbelirtilmiş-tir.Kaymakamlıkoluruilebubilgilerinyeraldığıbelgeisebasındayeralmıştır.33

Cumhurbaşkanı’nınkatılımıile23Mayıs2017tarihliAntalya’dagerçekleştirilentop-luaçılıştörenimitingindeiseKorkuteliilçesinindevlethastanesibaşhekimitarafındanhastanepersonelinegönderilenyazıdanöbetçipersoneldışındatümpersonelinaçılışmi-tinginekatılımınınzorunluolduğubelirtilmiş,ilgilibelgebasındayeralmıştır.34 CumhurbaşkanıveBaşbakan’ınkatılımıileDiyarbakır’da1Nisan2017tarihindeger-çekleştirilentopluaçılıştöreniveberaberindegerçekleştirilecek‘Evet’mitinginetümbele-diyeçalışanlarınınkatılmasınınistendiği,isminivermekistemeyenbirpersonelin,Diyarba-

32 Gerçek Gündem,” İşte 19 Mayıs’ı yasaklayan valilik imzalı karar”, 15.05.2017, http://www.gercekgundem.com/is-te-19-mayisi-yasaklayan-valilik-imzali-karar-274833h.htm

33 Ulusal,“Erdoğan'danOrdu'da'evet'mitingi!Okullartatiledildikatılımzorunlukılındı.”,12.04.2017,https://www.ulusal.com.tr/gundem/erdogan-dan-ordu-da-evet-mitingi-okullar-tatil-edildi-katilim-zorunlu-kilindi-h153539.html

34 Diken,“Bir‘dayatma’daha:Erdoğan’ınAntalyamitinginesağlıkçılarınkatılımızorunlu.”,23.05.2017,http://www.diken.com.tr/bir-dayatma-daha-erdoganin-antalya-mitingine-saglikcilarin-katilimi-zorunlu/

AnayasaDüşüncevekanaathürriyetiMADDE25.–Herkes,düşüncevekanaathürriyetinesahiptir.Hernesebepveamaçlaolursaolsunkimse,düşüncevekanaatleriniaçıklamayazorlanamaz;düşüncevekanaatlerisebebiylekınanamazvesuçlanamaz.

26


kırBelediyesiUlaşımDaireBaşkanıtarafındanmitingekatılmalarıiçin“Cenazeniz dahi olsa geleceksiniz, aksi takdirde yarın işe gelmeyin”dediğiortayaçıkmıştır.35 Cumhurbaşkanı’nınkatılımıile2Nisan2017tarihindeAnkara’dagerçekleştirilentopluaçılıştörenimitingindeiseAnkaraBüyükşehirBelediyeBaşkanıtarafından,mitinggünüilgenelinde10:00ile19:00saatleriarasındaotobüsvemetrolarınücretsizolacağı,belediyetara-fındantelevizyonreklamlarıyladaduyurulmuştur.36YıliçindeAnkara’dagerçekleşenbaşkahiçbirmitingiçinbelediyetarafındantoplutaşımaücretsizolarakkullanımasunulmamıştır.

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafındanKudüs’ün İsrail’in başkenti olarak tanınması üzerineTürkiye’depekçokprotestogösterisigerçekleştirilmiş-tir.Toplantıvegösteriyürüyüşlerinintamamıherhangibirgüvenlikgücümüdahalesiolmaksızınyapılabilmiş-tir. ABD’nin kararını protesto etmek için İstanbul’danKudüs’e 8 Aralık 2017 tarihinde yürüyüş düzenleyenbir kişi, yürüyüşünü 6 Şubat 2018 tarihinde Hatay’datamamlamış ve yürüyüş güzergahı boyunca herhangibirmüdahaleyeuğramamıştır.Gerekliizinleralındıktansonrayürüyüşünedevamedeceğinideifadeetmiştir.37 11Aralık2017tarihindeBülentEcevitÜniversitesiFarabiKampüsüönündesiyasipartivesendikatemsilcileri,siviltoplumörgütleriveöğrencilerinkatılımıyla200kişi-likprotestogösterisidüzenlenmişvebasınaçıklamasıger-çekleştirilmiştir.38İstanbul’daİstiklalCaddesindeFilistin’eÖzgürlükpankartıylatoplananAntikapitalistlerPlatformuüyeleri, basın açıklaması yapmış,39 Antalya’nınKumlucailçesindeisemuhtarlarüzerlerineABDBaşkanıTrump’ın

adınıyazdıklarıturplarıısırarakKumlucaMuhtarlarDerneğibinasıönündeTürkiyeveFilis-tinbayraklarıeşliğindegerçekleştirilenbasınaçıklamasıilekararıprotestoetmişlerdir.40

12Aralık2017tarihindegecesaatlerindeyaklaşık150taksicivekamyoncudanoluşanbirgrupgöstericiaraçlarıileberaberİstanbul’unSarıyerilçesindebulunanABDKonsolos-luğuönünegelerekbasın açıklaması düzenleyerek, kararı protesto etmişlerdir.41AnkaraYenimahalle’deeğitimverenözelbirokulunbahçesindeilkveortaokulöğrencileriileveliveöğretmenlerdenoluşantoplulukFilistinBayrağıaçarakAmerika’nınkararınıprotestoetmiş,biröğretmenveöğrencitarafındankonuylailgilibasınaçıklamasıyapılmış,sloganlaratılmıştır.42Düzce’ninAkçakoca ilçesinde iseaynıgün içindesivil toplumörgütlerindentemsilcilerbirarayagelerekdüzenledikleribasınaçıklamasıilekararıprotestoetmişlerdir.43 13 Aralık 2017 tarihinde İslam İşbirliği Teşkilatı’nın (İİT) olağanüstü toplantısınıdüzenlediğisıradaHarbiye’de toplananİnsanHakveHürriyetleri İnsaniYardımVakfı(İHH)veKudüsPlatformuüyeleri ellerindeçeşitliülkelerinisimlerininvebayraklarının

35 Evrensel,“Belediyedenpersonelemitingbaskısı.”,31.03.2017,https://www.evrensel.net/haber/314254/belediyeden-per-sonele-miting-baskisi

36 Sözcü,“EvetmitingiiçinAnkara’datoplutaşımaücretsizolacak.”,01.04.2017,https://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/evet-mitingi-icin-ankarada-toplu-tasima-ucretsiz-olacak-1768864/

37 Milliyet,“KudüsiçinyolaçıktıHatay’aulaştı.”38 Hürriyet,“ÜniversiteöğrencilerindenKudüsProtestosu”,11.12.2017,http://www.hurriyet.com.tr/universite-ogrencile-

rinden-kudus-protestosu-4067486839 Hürriyet, “Beyoğlu’nda Kudüs Protestosu”, 11.12.2017, http://www.hurriyet.com.tr/beyoglunda-kudus-protesto-

su-4067524240 Cumhuriyet,“MuhtarlarTrump’ınKudüskararınıprotestoiçinTurpısırdı.”,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/tur-

kiye/884232/Muhtarlar__Trump_in_Kudus_kararini_protesto_icin_turp_isirdi.html41 OdaTv,“TaksicilerdenKudüsProtestosu”,“12.12.2017”,https://odatv.com/taksicilerden-kudus-protestosu-1212171200.html42 Haberler.com,“ÖğrencilerdenKudüsProtestosu”,12.12.2017,https://www.haberler.com/ogrencilerden-kudus-protesto-

su-10341513-haberi/43 Milliyet,“Akçakoca’daSTKtemsilcileri,Abd’ninKudüskararınıprotestoettiler.”,12.12.2017,http://www.milliyet.com.

tr/akcakoca-da-stk-temsilcileri-abd-nin-duzce-yerelhaber-2462170/

Ayrımcılık Yasağı; Barışçıl toplantı öz-gürlüğü, herkes tarafından eşit bir şekil-de kullanılması gereken bir haktır. İnsanhaklarınınayrımcılıkyapılmaksızınuygu-lanmasıgerektiğiilkesiinsanhaklarıstan-dartlarıyorumlanırkenentemeldegözetil-mesigerekenilkedir.UMSHS’nin26.Mad-desiileAİHS’in14.Maddesi,herDevletinbu sözleşmelerde tanınan hakların kendiyetkialanındakibütünbireyleriçinayrım-cılıkyapılmaksızıngüvencealtınaalmasınıgerektirir.


27

olduğudövizleritaşıyangrupyüzlerinedeMescid-iAksaResmiolanmaskelertakarakprotestogösterisi düzenlemiştir. Protesto İİTZirvesi’neyakınbirnoktadagerçekleşti-ği içinçevredeçoksayıdaçevikkuvvetekibitarafındangüvenlikönlemlerialınmışveprotesto gösterisi gerçekleştirilmiştir.44 Bilecik’te Şeyh Edebali Üniversitesi öğrencileriKudüs’ünbaşkentolaraktanınmakararınıprotestoetmekiçintoplanmış,sloganlareşli-ğindeüniversitekampüsüiçindeyürüyüşdüzenleyengöstericileryürüyüşleriniherhangibirmüdahaleolmaksızıntamamlamışvegerçekleştirdikleribasınaçıklamasınınardındanetkinliklerinisonlandırmışlardır.45

Tespit edebildiğimizverilere göreKudüs’le ilgili protestolara iki defamüdahaledebulunulmuştur. İlki Halkevleri’nin Ankara Güvenpark’ta gerçekleştirmek istedikleriprotestodur,müdahaleesnasındaprotestoculargözaltınaalınmışdahasonraserbestbı-rakılmışlardır.46Müdahaleedilendiğergösteri iseKadıköy’degerçekleştirilmekistenenprotestodur.GençlikÖrgütleriolarakbasınaçıklamasıyapangrupdahasonrayürüyüşyapmakisteyincegüvenlikgüçleriplastikmermi,copvekalkanlarlamüdahaleederek5kişiyigözaltınaalmış,olayıtakipedenbasınmensuplarınıngörüntüalmasınıdaengelle-miştir.“Dokuz8”muhabirininçekimyaptığıtelefonualınıpgörüntülersilinmiştir.47

1Aralık2017tarihindeŞanlıurfaValiliğitarafındanduyurulanve3Aralık2017–1Ocak2018tarihleriarasınıkapsayanyasakkararında,“mahalliidareorganlarının,kamukurumla-rının,kamuyayararlıderneklerveüniversiteninyapacağıetkinliklerdışındakalanyapılmasımuhtemelhertürlüyürüyüş,basınaçıklaması,miting,çadırkurma,stantaçmavebenzeritürdekitümetkinlikler,2935SayılıOlağanüstüHalKanununun11.Maddesi(m),5442sayılıİlİdaresiKanununun11/Cmaddesive2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanununun17.Maddesi’neistinaden,diğerillerdenkatılımlarlabirlikte,03Aralık2017ile01Ocak2018tarihleriarasında30(otuz)günsüreyleilmerkeziveilçelerimizdahilolmaküzereŞanlıurfacoğrafisınırlarıiçerisindeyasaklanmıştır.”48 ifadesiyeralmıştır.İzinverilenkurumlarınya-pacağıetkinliklereiseetkinlikten48saatöncemerkezdeİlEmniyetMüdürlüğü’neilçelerdeise İlçeEmniyetMüdürlükleri’nebildirimdebulunmazorunluluğugetirilmiştir.YasaklamakararınarağmenŞanlıurfaBüyükşehirBelediyesiveçeşitlisiviltoplumkuruluşlarıtarafından25Aralık2017tarihinde“KudüsMitingi”düzenlenmiştir.4930Aralık2017tarihindeiseŞan-lıurfa’daBalıklıGölyerleşkesindekiDergâhCamisi’ninavlusundatoplananKudüsAnneleriPlatformuüyesibirgruptarafındanpankartaçılmışvebasınaçıklamasıyapılmıştır.50

44 Amerika’nın Sesi,“İçeride Kudüs ZirvesiDışarıda Protestosu.” 13.12.2017, https://www.amerikaninsesi.com/a/icerif-de-kudus-zirvesi-disarida-protesto/4162189.html

45 Milliyet,“ÜniversiteÖğrencilerindeKudüsProtestosu.”,13.12.2017,http://www.milliyet.com.tr/universite-ogrencilerin-den-kudus-protestosu-bilecik-yerelhaber-2465370/

46 Sputniknews, “Ankara’da Her Kesimden Kudüs Protestosu”, 08.12.2017, https://tr.sputniknews.com/turki-ye/201712081031327876-ankara-her-kesim-kudus-protesto/

47 CumhuriyetGazetesi,“Kadıköy’deKudüsEyleminePolisMüdahalesi”,09.12.2017,http://www.cumhuriyet.com.tr/ha-ber/turkiye/883147/Kadikoy_de_Kudus_eylemine_polis_mudahalesi.html

48 ŞanlıurfaValiliğiResmiSitesi,Duyurular,http://www.sanliurfa.gov.tr/yasaklama-karari-aralik49 HaberŞanlıurfa,“ŞanlıurfalılarKudüs için tekyürekoldu.”, 25.12.2017,https://www.haber-sanliurfa.com/sanliurfali-

lar-kudus-icin-tek-yurek-oldu/38081/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter MitingeaitYouTube’dayeralanvideo:https://www.youtube.com/watch?v=QwNjtUPLVec&feature=youtu.be&a=50 Haksöz Haber,“ABD ve İsrail’ Şanlıurfa’dan tepki: Kudüs’e selam olsun”, 30.12.2017, http://www.haksozhaber.net/

abd-ve-israile-sanliurfada-tepki-kuduse-selam-olsun-101034h.htm

Medyanın erişimi; Medyanınbekçilikteoynadığırol,kamuoyunuilgilendirenko-nulardakamuoyununhakkıolanbilgiyivefikirleriyaymaktır.Bunedenlemedyahaberleri,hemtoplantıdüzenleyicilerihemdekollukgörevlileriiçinkamuyahesapvermeunsurunukapsamaktadır.Medyaçalışanlarıbuyüzdenbirtoplantıyaveyailgilikollukfaaliyetlerinemümkünolduğuncaerişebilmelidir.

(Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı [AGİT], Barışçıl Toplantı Özgürlüğü İle İlgili Reh-ber İlkeler)

28


Özel Günlere İlişkin Yasaklamalar

8 Mart Dünya Kadınlar Günü2017yılında8MartDünyaKadınlarGünüçeşitlikadınörgütleri,meslekörgütleri,sendi-kalar,barolarvesiyasipartilertarafındanaçıkalandakutlamakistenmiştir.8Marttarihibazıillerdeöncedenalınanaylıkyasaklamakararlarınınkapsadığıdönemedenkgelmiş-tir.Örneğin;Afyonkarahisar’daOHALsüresiiçinalınan14Şubat2017tarihindeValiliktarafındanduyurulanyasakkararında ilmerkezivemerkez ilçelerin tamamında, 2911sayılıTGYK’nın“İstisnalar”başlıklı4.maddesidışındakalankapalıveyaaçıkyertoplan-tıları,gösteriyürüyüşleri,ticaristantaçmahariçstantaçmafaaliyetleri,oturmaeylemi,çadırkurma,basınaçıklaması tarzındakibildirimliveyabildirimsizher türlüeylemveetkinliklerinOHALsüresiboyuncayasaklandığıbelirtilmiştir.

AdanaValiliğitarafından3Mart2017tarihindeduyurulanyasakkararındaise2935sayılıOlağanüstüHalKanunu11.maddesi(m)bendi“Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve gösteri yürüyüşlerini yasaklamak, ertelemek, izne bağlamak ve toplantı ve gös-teri yürüyüşlerinin yapılacağı yer ve zamanı tayin, tespit ve tahsis etmek, izne bağladığı her türlü toplantıyı izletmek, gözetim altında tutmak veya gerekiyorsa dağıtmak”ve5442sayılıİllerİdaresiKanununun11’incimaddesi(c)bendi“İl sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve ön-leyici kolluk yetkisi valinin ödev ve görevlerindendir. Bunları sağlamak için vali gereken karar ve tedbirleri alır.” hükmügereğişehrinbelirlibölgelerindeyapılacakolantoplantı,gösteriyürüyüşü,basınaçıklaması,imzastandı,çadırkurmavb.hertürlüfaaliyetlerin1-31Mart2017tarihleriarasındayasaklandığıbildirilmiştir. Artvin’deise16Şubat2017tarihindevaliliktarafındanalınanvedevletkurumveku-ruluşlarınınyapacağıresmiprogramlarveetkinliklerhariç;2911sayılıToplantıveGöste-riYürüyüşleriKanunukapsamındahertürlüyürüyüş,basınaçıklaması,toplantı,miting,çadırkurma,oturmaeylemi,stantaçma,afiş,pankart,bildirivb.türündekitümetkinlik-lerile2559sayılıPolisVazifeveSalahiyetleriKanunununEk-1.Maddesikapsamındaaçıkalanlardadüzenlenecekolanoyun,temsil,çeşitlişekillerdekigösterininyapılmasınıbuetkinliklerinöncesi,sırasıvesonrasındaoluşabilecekşiddethareketlerigerekçesiilebiraysüreyleyapılacakhertürlütoplantıvegösterietkinliğiilmerkezindeilvaliliğindenilçelerdeisekaymakamlıklardanalınacakiznebağlanmıştır.51

51 Manisa’daBirgünGazetesi,“Afyonkarahisar’datoplantıvegösteriyasağı”,14.02.2017,https://www.manisadabirgun.com/genel/afyonkarahisarda-toplanti-ve-gosteri-yasaginn-h30814.html

29

Bazıillerdeise8Marttarihindesüregelenherhangibiryasaklamakararıolmaması-narağmendüzenlenecekkutlamaetkinlikleriyasaklanmıştır.İstanbul,İzmirveDiyarba-kır’daetkinliklereilişkinönceyasaklamakararlarıalınmışancakgelentepkilerveyetki-lilerleyapılanmüzakerelersonucubukararlarkaldırılmıştır. Aydın’davaliliğinherhangibirgerekçegöstermeden8Martkutlamalarınıyasakla-masınınardından,8MartDünyaKadınlarGünükutlamasıİnsanHaklarıDerneğibina-sındayapılmakzorundakalınmıştır.52İzmit’teKocaeliKadınPlatformu’nunçağrısıilebirarayagelengöstericileregüvenlikgüçleritarafındangösteriiçinizinalınmadığıgerekçesiilemüdahaleedilmiştir.Güvenlikgüçlerininmüdahalesisonucunda35göstericivegös-tericileredestekolan4kişigözaltınaalınmıştır.53Antalya’da8Martiçinbasınaçıklamasıyapangöstericileregüvenlikgüçleri tarafındanmüdahaleedilereksloganatmadanda-ğılmaları istenmiştir.Göstericigrup içindenbirkaçkişi şarkı söyleyipsloganatığı içingüvenlik güçleri grubaTOMA ilemüdahale etmiştir.54 Şanlıurfa’da 5Mart’taKadınlarGünüiçinbirarayagelençeşitlisendikalardan,siviltoplumörgütlerindenvesiyasiparti-lerdenkadınlaryürüyüşyapmakistemiş,ancakgüvenlikgüçlerivaliliğinyasağınaatıftabulunarak‘izin’vermeyeceklerinidilegetirmiştir.Kadınlarınısrarıveyürümeleriüzerinegüvenlikgüçleri,bibergazıylamüdahaleederek21kişiyigözaltınaalmıştır.55

İstanbul8MartKadınPlatformuveİzmir8MartKadınPlatformutarafından5Marttarihindeİstanbulveİzmir’demitingyapılmakistenmiş,ancakgerekliizinleralınamadığıiçinetkinliklergerçekleştirilememiştir.İzmirValiliğitarafından“İzmirİlEmniyetMüdür-lüğündenalınanbilgilerneticesindekamudüzenini,genelsağlığıveyabaşkalarınınhakveözgürlükleriniciddişekildebozacakolaylarasebebiyetverilebileceğideğerlendirildi-ğinden,gerçekleşmesimuhtemel, istenmeyenveya telafisiolmayanolaylarınmeydanagelmesiniönlemekamacıylayapılmakistenenyürüyüşveaçıkhavatoplantısına…”izinverilmeyeceğiduyurulmuştur.56Yasakkararınınardındanyasakkararıileilgiligelentep-kilerüzerineİzmirEmniyetMüdürlüğüetkinlikdüzenleyicilerdenprogramdakiyürüyü-şüiptaletmeleriniveCumhuriyetMeydanıileGündoğduMeydanıarasındaseçimyap-malarınıistemiştir.DüzenleyicilertarafındanGündoğduMeydanı’nınseçilmesiilebera-

52 Evrensel,“Aydın’da valiliğin yasakladığı 8Mart İHD binasında kutlandı”, 08.03.2017, https://www.evrensel.net/ha-ber/311348/aydinda-valiligin-yasakladigi-8-mart-ihd-binasinda-kutlandi

53 Kocaeli Gazetesi, “8 Mart’ta 35 Kadın Gözaltına Alındı”, 08.03.2017, http://www.kocaeligazetesi.com.tr/ha-ber/1295800/8-martta-35-kadin-gozaltina-alindi

54 BBCTürkçe,Türkiye’denFotoğraflarla8Mart:Gözaltılarvekutlamalar”,08.03.2017,http://www.bbc.com/turkce/ha-berler-turkiye-39213393

55 Diken,“Şanlıurfa’da8MartİçinYürüyüşYapmakİsteyen21KişiGözaltınaAlındı”,05.03.2017,http://www.diken.com.tr/sanliurfada-8-mart-icin-yuruyus-yapmak-isteyen-21-kisi-gozaltina-alindi/

56 GazeteKarınca,“İstanbul ve İzmir’de 8Mart etkinlikleri yasaklandı”, 02.02.2017, http://gazetekarinca.com/2017/03/istanbul-izmirde-8-mart-etkinlikleri-yasaklandi/

30


beryasakkararıgeriçekilmiştir.57İstanbul’daise8MartDünyaKadınlarGünüBakırköyÖzgürlükMeydanı’ndakutlanmıştır.DiyarbakırValiliğideKadınlarGünüetkinlikleriniOHALgerekçesiileyasaklamıştır.Gerçekleştirilmekistenenmitingiçindüzenleyiciko-miteninvalilikilegerçekleştirdiğimüzakerelersonucundaİzmirveİstanbulgibiDiyarba-kır’dadaalınanyasakkararıgeriçekilmiştir.58

21 Mart Newroz Etkinlikleri2016yılındaolduğugibi, 2017yılındadaNewrozkutlamalarının21Mart tarihi dışın-dayapılmasıyasaklamanedenisayılmıştır. İstanbulveAnkaravalilikleritarafından19Mart2017tarihindeyapılmakistenenkutlamabildirimlerireddedilmiştir.İstanbul’da21Mart’ta3bölgedekutlamayapmakiçinyinelenenbaşvuruyavalilikkısmiolarakolumlucevapvererekkutlamalarınsadeceKartalMeydanı’ndayapılabileceğiniaçıklamış,59kut-lamaKartalMeydanı’ndagerçekleştirilmiştir.Alana“yasadışıpankartla”girmekistediğiiddiasıylaikikişigözaltınaalınmıştır.60

AnkaraValiliği’ndenTertipKomitesi’negelentebligattakutlamanın21Martgünüdışındagerçekleştirilemeyeceğivegüvenliksağlanamayacağıgerekçegösterilerekbaşvu-rureddedilmiştir.Valilikaçıklamasındaayrıca“toplantıya katılacak grup veya şahıslara yönelik, bazı kesimler tarafından tepki gösterilebileceği ve provokasyonlara neden olabile-ceği”ifadelerideyeralmıştır.61AydıniliNazilliKaymakamlığıdaNewrozkutlamaları-naizinverilmeyeceğiniaçıklamıştır.62NazilliKaymakamıyaptığıaçıklamadaşuifadelerikullanmıştır:“Şuannormalönlemlerimizi alıyoruz. Ekstra bir şey yok. İzin almadan hiçbir şey yapılamayacak. Şu anda zaten belediyemiz yapıyor organizasyonu. Başka herhangi bir Nevruz kutlaması yok ilçemizde. Olsa da izin vermeyeceğiz muhtemelen.”63 BatmanValiliğide19Mart’tayapılmasıplanlanankutlamayagünündeyapılmadığıgerekçesiyle‘izin’vermemiştir.Valilik,“Bilindiği üzere ‘Nevruz’ Orta Asya’dan Balkan-

57 SputnikNews,“Kadınlar İstanbul ve İzmir’deki 8Mart engellerini kaldırdı”, 03.03.2017,https://tr.sputniknews.com/turkiye/201703031027479612-istanbul-izmir-8mart/

58 Gazete Karınca, “Kadınlar direndi, Diyarbakır’daki 8 Mart Yasağı da Kalktı”, 04.03.2017, http://gazetekarinca.com/2017/03/kadinlar-direndi-diyarbakirdaki-8-mart-yasagi-da-kalkti/

59 T24,“İstanbul’daNewrozKartal’daKutlanacak”,http://t24.com.tr/haber/istanbulda-newroz-kartalda-kutlanacak,394800,20.03.2017.

60 NTV.com,“Kartal’daNevruzKutlamasınaYasadışıPankartlaGirenİkiKişiTutuklandı”,21.03.2017,https://www.ntv.com.tr/turkiye/kartalda-nevruz-kutlamasina-yasa-disi-pankartla-giren-2-kisi-tutuklandi,gN7yYmQGP0y9m5AkKfr_Fw

61 İnsanhaber.com,“İstanbulveAnkara’daNewrozMitingineYasak”,16.03.2017,http://www.insanhaber.com/guncel/istanbul-ve-ankara-da-newroz-mitingi-ne-yasak-h90145.html

62 CumhuriyetGazetesi,“NevruzYasaklarıBaşladı”,17.03.2017,s.10.63 Karar.com,“Nazilli’deNevruz’aİzinVerilmedi”,15.03.2017,http://www.karar.com/guncel-haberler/nazillide-nevruza-i-

zin-verilmedi-aydin-haberleri-415876#

31

lara kadar geniş bir coğrafyada her yıl ‘Bahar Bayramı’ olarak kutlanmakta, ülkemizde de kutlamalar 21 Mart’ta yapılmaktadır.”açıklamasıyapılmıştır.Dolayısıylada21Martgünüdışındayapılmakistenenkutlamalarakanunlaruyarınca“kamu düzeni, genel asayiş ve başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması amacıyla izin verilmemiş olup, 21 Mart günü için yapılacak müracaatlar ise 2911 sayılı kanun kapsamında değerlendirileceğini” bildirmiştir.64 Kutlama 21Mart tarihinde gerçekleşmiştir. Kutlamanın bitiminde 8 kişi‘PKKlehinesloganattıkları’gerekçesiylegözaltınaalınmıştır.65Benzerbirşekilde,BitlisValiliği’nin21Martdışındayapılmak istenenNewrozkutlamalarına izinverilmeyece-ğiniduyurmasıüzerinekutlamalar21Mart tarihindegerçekleşmiştir. İzmirGündoğduMeydanı’nda21Mart’tagerçekleştirilenkutlamalaresnasında‘PKKveAbdullahÖcalanlehinesloganattığı’iddiasıyla45kişipolistarafındangözaltınaalınmıştır.66

Adıyaman’da21Mart’tagerçekleştirilenkutlamaöncesindealanagelenpolisler,Tür-kiyegenelindeNewrozalanlarında“Mutlakakazanacağız”pankartlarınınmahkemekararıileyasaklandığıiddiasıylaplatforma“Newrozpîrozbe”ve“Mutlakakazanacağız”sloganlarıyazılıolanpankarttaki“Mutlakakazanacağız”bölümünükestirmişlerdir.67

Mardin’in Kızıltepe ilçesinde yapılan kutlamanın dağıldığı esnada bir grubun ‘A.Öcalanlehinesloganatması’üzerinepolisgrubagazbombasıvetazyiklisuylamüdahaleederek2kişiyigözaltınaalmıştır.68Hakkari’ninYüksekovailçesindeyapılankutlamadaisepolisbayrak,flama,afişvepankartlarınalanasokulmasınaengelolmuştur.Kutlamaesnasında 1 kişinin ‘A.Öcalan lehine slogan attığı’ gerekçesiyle gözaltına alınmak is-tenmesiüzerinepolislekutlamayagelenvatandaşlararasındaçıkantartışmasonucundapolisbibergazıylamüdahaleederek10kişiyigözaltınaalmıştır.6920Mart’taDicleÜniver-sitesi’ndeNewroz’ukutlamakisteyenöğrencilerepoliskutlamanınizinsizolduğugerek-çesiylemüdahaleederek16öğrenciyigözaltınaalmıştır.70

21MartNewrozBayramı,bazıillerdevaliliklerinaldıklarıaylıkvedahauzunsüreliya-saklarınuygulandığıdönemedenkgelmiştir.ŞanlıurfaValiliği14Marttarihliduyurusuilesiyasipartilerinreferandumfaaliyetleridışındadiğer illerdenkatılımlayapılacakher türlütoplantıvegösteriyürüyüşünü10Martile8Nisanarasındayasaklamıştır.71Şanlıurfa’nınyanısıraAdana’da1Mart’tanitibarenbirayboyunca,Niğde’deise20Mart-26Martarasındatoplantıvegösteriyürüyüşleriyasaklanmıştır.72ArtvinValiliğiiseyaptığıaçıklamaileyapı-lacakhertürlütoplantıvegösteriyürüyüşüetkinliklerini18Mart2017tarihindenitibaren22günboyuncailmerkezindevalinin,ilçelerdeisekaymakamlarınizninebağlandığınıduyur-muştur.73VanValiliğitarafındanyapılanaçıklamayla5Mart2017ile5Nisan2017tarihleriarasındatoplantıvegösteriyürüyüşlerivalilikvekaymakamlıklarınizninebağlanırken,basınaçıklaması,stantaçma,oturmaeylemibenzerietkinlikleriseyasaklanmıştır.74 ŞanlıurfaValiliği’ninyasakkararıöncesindeHDPilörgütütarafındanNewrozkut-lamalarınaçağrıamacıtaşıyanelilanlarıveafişlere“PKK’nın renklerinin simgelendiği,

64 İLKHA, “Batman Valiliğinden Newroz Açıklaması”, 16.03.2017, https://ilkha.com/haber/32464/batman-valiligin-den-newroz-aciklamasi

65 Arif Arslan,“Batman ve Bingöl’deNevruzOlaysızGeçti, 21.03.2017, http://www.hurriyet.com.tr/batman-ve-bingol-de-nevruz-olaysiz-gecti-40402630

66 CNNTürk,“İzmir’dekiNevruzKutlamasında45Gözaltı,21.03.2017,https://www.cnnturk.com/turkiye/izmirdeki-nev-ruz-kutlamasinda-45-gozalti

67 PİRHA,“Adıyaman’daNewrozÇoşkuluKutlandı”,21.03.2017,http://www.pirha.net/adiyamanda-newroz-coskulu-kut-landi-47341.html

68 SözGazetesi,“Kızıltepe’dekiNevruzKutlamasıSonrasıOlaylarÇıktı”,22.03.2017,s.10.69 Evrensel Gazetesi, “Yüksekova’daki Coşkulu Newroz’a Polis Saldırdı, 21.03.2017, https://www.evrensel.net/ha-

ber/313076/yuksekovadaki-coskulu-newroza-polis-saldirisi70 BirGünGazetesi,“DicleÜniversitesi’ndeNewrozMüdahalesi:16ÖğrenciGözaltında”,20.03.2017,https://www.birgun.

net/haber-detay/dicle-universitesi-nde-newroz-mudahalesi-16-ogrenci-gozaltind-151794.html71 ŞanlıurfaValiliğiResmiİnternetSitesi,Duyurular,14.03.2017,http://www.sanliurfa.gov.tr/yasaklama-karari140372 AdanaValiliğiResmi İnternetSitesi,“Toplantı veGösteriYürüyüşleri İle İlgiliYasaklamaKararı”, 01.03.2017,http://

www.adana.gov.tr/toplanti-ve-gosteri-yuruyusleri-ile-ilgili-yasaklama-karari; NiğdeValiliğininyasaklamakararıiçinbkz.TimeTurkİnternetSitesi,“NiğdeValiliğiToplantı,GösteriveYürüyüşleriYa-

sakladı”,16.03.2017,https://www.timeturk.com/nigde-valiligi-toplanti-gosteri-ve-yuruyusleri-yasakladi/haber-53459473 ArtvinValiliğiResmiİnternetSitesi,ArtvinValiliğiBasınDuyurusu,17.03.2017,https://www.timeturk.com/nigde-vali-

ligi-toplanti-gosteri-ve-yuruyusleri-yasakladi/haber-53459474 Bkz.DemokratHaber,“VanValiliği’ndenGösteriveYürüyüşlere30GünlükYasak”,04.03.2017,http://www.demokrat-

haber.org/guncel/van-valiligi-nden-gosteri-ve-yuruyuslere-30-gunluk-yasak-h80676.html

32


afişlerde yer alan ibarelerin terör örgütü PKK/KCK’nın sempatizanlarına yönelik söylemle-rini çağrıştıran içerikte olduğu, örgütün görüş ve düşüncelerinin toplum tarafından benim-senmesi kabullenmesi ve hayata geçirilmesine yönelik çağrı niteliğinde olarak terör örgütü propagandasını oluşturdukları kanaatine varılınca 2’nci Sulh Ceza Mahkemesi tarafından el ilanları ve afişlere ilişkin yasaklama ve toplatılma kararı”verilmiştir.75 Diyarbakır’da21Mart’takutlamayapılmasınailişkinbildirimevaliliktenolumluya-nıtgelmesiüzerinekutlama21Marttarihindegerçekleştirildi.Nevarkivalilik,kutlama-yaçağrı içinhazırlananafişvepankartlarınüzerindeyeralanDTK(DemokratikTop-lumKongresi) logosunun resmibir sıfatınınolmadığıgerekçesiyle çıkartılmasını talepetmiş,afişvepankartlardabulunanDTK,DBPveHDPlogolarınınüzerinebantçekmiştir.Böylelikledesözkonusupankartveafişlertoplatılmamıştır.76KutlamaalanındabulunankontrolnoktasındaKemalKurkutadlıüniversiteöğrencisininpolistarafındanöldürül-mesibasındabüyükyankıbulmuştur.DiyarbakırValiliğitarafındanyapılanaçıklamadaKurkut’unpolislere“sırtçantamdabombavar,hepiniziöldüreceğim”dediği,bütünuya-rılararağmenelindekibıçağıatmadanalanadoğrukoştuğudolayısıylada“canlıbombaşüphesiyle”vurulduğubelirtilmiştir.77NevarkisosyalmedyayayansıyangörüntülerdeKurkut’unçantasızveyarıçıplakbirşekildeolduğugörülmüştür.Konuyla ilgiliaçılandavanınilkduruşması14Aralık2017tarihindegerçekleştirilmiş,Kurkut’uvuranveolasıkasıtlainsanöldürmesuçundanmüebbethapisistemiyleyargılananpolisintutuklanmasıistemi,mahkemetarafındanreddedilerekdava26Nisan2018tarihineertelenmiştir.

1 Mayıs Emek ve Dayanışma Günü2017yılı1MayısEmekveDayanışmaGünügündemininodağında;işçisendikalarıiçinsim-geselönemesahipTaksimMeydanıyasağıve1Mayısgünüyapılanmüdahalelernedeniyleİstanbulyeralmıştır.İzmit,Kayseri,Batman,Konya,Aydın,Rize,ÇanakkaleveKastamo-nu’dakutlamalargerçekleşirkenbazıillerdekısıtlamaveyasaklamakararlarıalınmıştır.78

2013yılındakutlamalarabirkaçgünkalameydandaçalışmayapıldığıgerekçesiilealınanyasakkararındanbuyanaheryılçeşitligerekçelerleTaksimMeydanı’nda1Mayıskutlamalarıdüzenliolarakyasaklanmaktadır.2017yılındaİstanbul’da1Mayıskutlama-larıiçinDİSKBaşkanıileİçişleriBakanıgörüşmüş,fakatTaksimMeydanı’ndakutlamayapılmasınaizinverilmemiştir.79İstanbulValiliği,1Mayısöncesiyaptığıduyuruilealdığıtedbirleriaçıklamıştır.ValiliktarafındanyapılanbuaçıklamayagöreBeyoğluveBakırköysemtlerindetoplam14caddevebulvartrafiğekapatılmıştır.80TaksimMeydanıiçinbazımetroduraklarıkapatılırken,denizulaşımındadayaşananaksamalarnedeniyle,gösteri-yekatılmayacakyurttaşlarındagündelikhayatınısekteyeuğratacaktedbirleralınmıştır.AynızamandaTaksim’dekonaklayanturistlerdebariyerlerleçevrilialandakalmış,otel-lerineulaşmaktazorlukçekmişlerdir.81 1MayısgünüTaksimMeydanı’naçıkmakisteyengöstericileregüvenlikgüçlerita-rafındanmüdahaleedilmişveTaksimMeydanıcivarındakitümyollargüvenlikgüçleritarafındankapatılmış,pankartaçan,sloganatangöstericigruplarıdagözaltınaalınmıştır.Güvenlik güçlerininmüdahalesinin ardından1Mayıs gününükutlamak isteyen en az

75 Hürriyet Gazetesi,“Şanlıurfa’da Nevruz AfişleriToplatıldı”, 14.03.2017, http://www.hurriyet.com.tr/sanliurfada-nev-ruz-afisleri-toplatildi-40395061

76 T24.com,“Diyarbakır’daNewrozİçinAsılanPankartveAfişlereLogoDüzeltmesi”,20.03.2017,http://t24.com.tr/haber/diyarbakirda-newroz-icin-asilan-pankart-ve-afislere-logo-duzeltmesi,394709

77 HaticeKamer,“Diyarbakır’daNevruz’daVurulanGençKimdi?”,BBCTürkçe,22.03.2017http://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-39350612

78 Evrensel,“İlil1Mayıskutlamaları”,01.05.2017,https://www.evrensel.net/haber/317897/il-il-1-mayis-kutlamalari-haritasi79 VatanGazetesi,“Taksim’de1Mayıskutlamalarına izinçıkmadı”, 25.04.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.

aspx?GroupID=28564&ArticleID=97893109&ActiveYear=201780 İstanbul Valiliği Resmi Sitesi, Duyurular, 30.04.2017, http://www.istanbul.gov.tr/tr/guncel/haberler/basin-duyuru-

su-30-04-201781 Samsun Halk Gazetesi, “1 Mayıs’ta 200 gözaltı”, 02.05.2017, http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupI-

D=28565&ArticleID=98097638&ActiveYear=2017

33

165kişigözaltınaalınmıştır.Bazıgöstericileringözaltıişlemisırasındakötümuameleyemaruzkaldıklarıgörüntülermedyayayansımıştır.82 MecidiyeköyyönündenTaksimMeydanı’naçıkmakisteyengöstericilerdepolismü-dahalesiiledağıtılmış,tekrarbirarayagelengöstericilerden25’i,güvenlikgüçleritarafın-danterskelepçeuygulamasıilegözaltınaalınmış,İstanbul’undiğerilçelerindedebenzermanzaralar yaşanmıştır. 1Mayıs için kutlama alanı olarak belirlenenBakırköy’de gü-venlikgüçlerivegöstericilerarasındaüstaramanoktasındayaşananarbedesonucundagüvenlikgüçlerihavayaateşaçmıştır.83BirsiyasipartininBeşiktaş’takiilçebinasıönünde1Mayıskutlamasıyaptığıoturmaeyleminegüvenlikgüçleritarafındanyapılanmüdahaleile14göstericigözaltınaalınmıştır.84

Van’daçeşitlimeslekodaları,sendikalarvesiyasipartilerinkatılımıylagerçekleştiri-lengösteridemitingalanıngirişindepankartveflamalarınsokulmasındasorunlaryaşan-mıştır.85

AdanaValiliği,1Mayıs2017-31Mayıs2017tarihlerinikapsayanterörörgütlerininsilahlıvebombalıetkinliklerdüzenlediğiveAnayasaveyasalarlagüvencealtınaalınantoplantı,gösteriyürüyüşleri,basınaçıklamasıvb.etkinliklerdetemelhakveözgürlükleriistismarettiklerigerekçesiyle4Mayıs2017tarihindeadliyebinasıçevresi,valilikbinasıçevresi,ABDkonsolosluğuçevresivekışlaçevrelerindeMayısayıboyuncatümtoplantıvegösterileriyasaklamıştır.86 ÇorumValiliğide1Mayısetkinliklerinikapsayanbenzerbiryasaklamakararıalınmış-tır.20Nisan2017–20Mayıs2017tarihleriarasında“16 Nisan 2017 Pazar günü gerçekleşti-rilen Halkoylaması sonucunu protesto etmek amacıyla, Sol ve marjinal gruplar ile terör örgü-tüne müzahir şahıslar tarafından sosyal medya üzerinden toplanma çağrıları yapıldığı, özellik tencere, tava düdük çalma gibi ses çıkarma eylemleri ile Halkoylaması sonuçlarının protesto edileceği, söz konusu eylemlerin bazı siyasi partilerce de desteklenerek 1 Mayıs Emek ve Da-yanışma gününe kadar canlı tutulmaya çalışılabileceği, eylemlerin terör örgütlerince provoke edilerek ülke genelinde ‘Gezi’ benzeri kitlesel eylemlere dönüştürülme gayreti içinde oldukları

82 İzmir Haber Express, “İstanbul’da 1 Mayıs”, 02.01.2017, http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupI-D=28565&ArticleID=98088276&ActiveYear=2017

83 Cumhuriyet,“Bakırköy’deki1Mayıskutlamasındaolay:Polishavayaateşaçtı”,01.05.2017,http://www.cumhuriyet.com.tr/foto/turkiye/731337/1/Bakirkoy_deki_1_Mayis_kutlamasinda_olay__Polis_havaya_ates_acti.html

84 Agos, “1 Mayıs Kriz Masası 156 gözaltı var”, 01.05.2017, http://www.agos.com.tr/tr/yazi/18387/1-mayis-kriz-masa-si-156-gozalti-var

85 Evrensel,“İlil1Mayıskutlamaları”,01.05.2017,https://www.evrensel.net/haber/317897/il-il-1-mayis-kutlamalari-haritasi86 Anada Valiliği Resmi Sitesi, Duyurular, 04.05.2017, http://www.adana.gov.tr/toplanti-ve-gosteri-yuruyusleri-ile-ilgi-

li-basin-bulteni

34


bilgisi edinilmiştir. Bu bağlamda; ilimizde genel güvenliğinin sağlanması, asayişin ve kamu düzeninin korunması, devletin ülkesi ve milleti ile bölünmez bütünlüğü ve başkalarının hak ve hürriyetlerinin korunması ile şiddet olaylarının yaygınlaşmasını önlemek amacıyla, Çorum İl Genelinde, Açık Yerlerde Yapılacak Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri, her türlü Protesto eylemi, Oturma eylemi, Basın Açıklaması, Yürüyüş, Stant Kurma, İmza Kampanyası ve Bildiri Dağıt-ma gibi etkinlikler 20 Mayıs 2017 tarihine kadar Valilik iznine bağlanmıştır.”87

GaziantepValiliği ise “18.04.2017 - 18.05.2017 tarihleri arasında yine 16 Nisan 2017 tarihinde gerçekleşen Anayasa Değişikliği Referandumu sonucuna ilişkin protestoların bü-yük toplumsal olaylara dönüşebileceği ve marjinal gruplar tarafından büyük çaplı infial yaratacak toplumsal olayları tetiklemeye yönelik faaliyetlerde bulunulacağına dair istih-bari bilgiler edinildiği gerekçesi ile açık yer toplantısı, basın açıklaması, stant kurma, imza kampanyası, bildiri dağıtma, pankart asma, çadır kurma, oturma eylemi vb.”etkinliklerigenelasayişvekamudüzeninkorunmasıiçinilgenelindeyasaklamıştır.Alınanistihbaribilgilerinkaynağıiseyasakkararındaveyasonrasındaaçıklanmamıştır.88

HakkariValiliğitarafındanalınangenelyasakkararıda1MayısEmekveDayanışmaGünüetkinliklerinibenzerşekildekısıtlayıcıiçerikteolmuştur.“Bazı marjinal grupların 1 Mayıs gününü bahane ederek sansasyonel ve provokatif saldırılar yapılabileceği ve kargaşa ortamı çıkarılmaya çalışılabileceği bu etkinlikleri terör örgütünün propagandasına dönüştü-rebilecekleri, kamu düzenini bozarak, halkın can ve mal emniyetini tehlikeye düşürebilecek-leri, güvenlik kuvvetlerine karşı taşlı, molotoflu, silahlı ve bombalı eylemler yapabilecekleri” şeklindebirdeğerlendirmeyapılmışvebudoğrultudailgenelinde21.04.2017-05.05.2017tarihleriarasındahertürlüyürüyüş,basınaçıklaması,miting,çadırkurma,fidandikme,stantaçmavebenzeritürdekitümetkinlikleryasaklanmıştır.89

Ankara’da gerçekleştirilen 1 Mayıs kutlamalarına katılmak isteyen Eğitim-Sen 5No’luÜniversitelerŞubesiüyeleritarafındankutlamaalanındataşınmakiçinhazırlananyukarıdaki görselde yer alan pankartın içinde ‘OHALveKHK’ kelimeleri geçtiği içingüvenlikgüçleritarafındanalanaalınmamış,göstericilertarafındanpankarttanilgilike-limeler çıkartılıpalanagirilmelerine izinverilmiştir.Benzer şekildeaşağıdakigörselde

87 ÇorumRadyoTelevizyonu,“Çorum’daİzinsizEylemlereYasakGeldi”,22.04.2017,http://corumradyotelevizyonu.com/izinsiz-eylemlere-yasak-geldi/

88 GaziantepValiliğiResmiSitesi,BasınAçıklaması,18.04.2017,http://www.gaziantep.gov.tr/basin-aciklamasi-2017-35-89 MilliyetGazetesi,“Valilik açıkladı 5Mayıs’a kadar yasakladı”, 21.04.2017, http://www.milliyet.com.tr/valilik-acikla-

di-5-mayis-a-kadar-gundem-2436700/

35

yeralanTMMOBimzalı‘DiktatörlüğeHayır’imzalıdövizlerdeherhangibirgrubuhedefalmaması, nefret söylemi veya şiddet içerikli olmamasına rağmenAnkara’da 1Mayıskutlamaalanınagüvenlikgüçleritarafındansokulmamıştır.90

Onur Haftası İstanbulValiliğitarafından24Haziran2017tarihindeyapılanaçıklamada25Haziran’dagerçekleştirilmesiplanlanan15.OnurYürüyüşü’neizinverilmeyeceğininbelirtildiğiaçık-lamada“Taksim Meydanı ve çevresinin ilan edilen toplantı ve gösteri yürüyüşü güzergâhın-da olmaması, bildirimin usulüne uygun yapılmamış olması, ‘sosyal medya platformlarında bu çağrıya karşı toplumun farklı kesimlerinden çok ciddi tepki gösterildiği görüldüğü’ dola-yısıyla da yapılan değerlendirme sonucunda başta katılımcılar olmak üzere vatandaşların ve turistlerin güvenliği ile kamu düzeni gözetilerek 25 Haziran öncesinde ya da sonrasın-da ‘toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenlenmesine izin verilmeyeceği’” kamuoyunaduyu-rulmuştur.91OnurHaftasıKomitesi isevaliliğin iddiasınınaksineyürüyüşünyapılmasıplanlananyervetarihbelirtenyazılıbaşvuruyapıldığınıbelirterekyasağınbaskılarıgüç-

90 Diken,“1MayısManzaraları, 165kişi gözaltında.”, 01.05.2017,http://www.diken.com.tr/1-mayis-manzaralari-165-ki-si-gozaltina-alindi/91 DeutscheWell,“İstanbulValiliği:OnurYürüyüşü’neİzinVerilmeyecek”,24.06.2017,http://www.dw.com/tr/istanbul-va-

lili%C4%9Fi-onur-y%C3%BCr%C3%BCy%C3%BC%C5%9F%C3%BCne-izin-verilmeyecek/a-39399084

36


lendirmeyeyol açacağını;dolayısıylayasağınçağrılarınıkapsamadığınınaltını çizerek“Haklarımız ve görünürlüğümüz için yürümeye devam edeceğiz”açıklamasıyapmıştır.92

2017OnurYürüyüşüöncesinde,2016yılındaolduğugibiyürüyüşekatılacaklarayö-nelikçeşitli tehditlerdebasınayansımıştır.AlperenOcaklarıVakfı İstanbul İlBaşkanıKürşatMican19Haziran2017’deyaptığıaçıklamada“buahlaksızlığıbizimönlememizlazım,çokciddimanadayayılacak”ifadelerinikullanarakdevletizinversebileyürüyüşeizinvermeyeceklerini,gerekirseyürüyeceklericaddeyikapatacaklarınıbelirtmiştir.93 2016 yılındayaptığıbenzertehditlereilişkin,hakkındadavaaçılanMican“halkınbirkesiminicinsiyetfarklılığınadayanarakaşağılama”suçundan8ayhapiscezasıaldı,ancak“iyihal”indirimiylecezası6ay20günedüşürüldü,ceza4binTLparacezasınaçevrildi.Micankararıtemyizetaşıyarakberaatetmekiçinbaşvuruyapacağınıbelirtmiştir.94Ayrıca2017yılındasarfettiğisözlerleilişkilideLGBTİ+örgütlerisuçduyurusundabulunmuşlardırancakdavaaçılıpaçılmadığınailişkinherhangibirbilgiyeulaşılamamıştır. 25.İstanbulLGBTİ+OnurHaftasıKomitesi’ninbasınduyurusundabasınaçıklama-sının,protestonunbirhakolduğuveiznetabitutulamayacağı,barışçılbiryürüyüşetepkigöstermeninasılnedenininnefretolduğu,başlatılanlinçinvesavrulantehditlerin“ciddibir tepki”değilaksinekamuyakarşı işlenmişbir suçolduğununaltı çizilerekvaliliğintoplumundeğil,suçlularınyanındadurduğunubelirtmiştir. 25HazirangünüİstiklalCaddesi’neçıkanbütünsokaklarpolistarafındankapatılmış,İstiklalCaddesi’negitmeyeçalışanbütüngruplarabibergazlarıvetazyiklisuylamüdaha-leedilmiştir.Müdahaledenbasınmensuplarıdaetkilenmiştir.YürüyüştegörüntüalmayaçalışanAP(AssociatedPress)kameramanıyanındapasaportuolmadığıgerekçesiylegö-zaltınaalınmıştır.OnurYürüyüşü’nüengelleyecekleriniduyuranAlperenOcaklarıadlıgrubunmensupları da 25HazirangünüTaksim’egelmiştir.Karşıt gösteri düzenlemekisteyenbugruptan7kişi gözaltına alınmıştır.DoğanHaberAjansı’nınverdiği bilgiyegöre24’üOnurYürüyüşükatılımcısı,20’sideyürüyüşüengellemeyeçalışanolmaküzere25Hazirangünügözaltınaalınankişisayısı44’tür.95GözaltınaalınanherkesaynıgününakşamıserbestbırakılırkenAğustosayındaİstanbulCumhuriyetBaşsavcılığı24kişihak-kındaOnurYürüyüşü’nekatıldıklarıgerekçesiyle2911sayılıkanunun28/1maddesinedayanarak“kanunaaykırıtoplantıvegösteriyürüyüşü”düzenlemekteniddianameha-zırlamıştır.Hazırlananiddianameninkabuledilmesiylebirliktebaşlayandavanınilkdu-ruşması16Kasım2017tarihindegerçekleşmiştir.Duruşmadasanıklarınifadelerialınmış;mahkeme,valiliğeyürüyüşleilgiliyasaklamakararınınnezamanverildiğini,bukararınilanedilipedilmediğini,edilmişsenezamanhangiusulleilanedildiğineilişkinbilgiedin-meküzereyazıyazılmasınakararvererekdavayı27Şubat2018tarihineertelemiştir. 2Temmuz2017’deyapılmasıplanlananTransOnurYürüyüşüdeİstanbulValiliğita-rafındanyasaklanmıştır.1Temmuz’daEmniyetMüdürlüğü’nünbazısokakvecaddelerin2TemmuzgünütrafiğekapatılacağınıduyurmasındansaatlersonraİstanbulValiliğibirhaftaönceyayınladığıduyuruyutekrarederekusulüneuygunbaşvuruyapılmamışolma-sı,toplumunfarklıkesimlerindencidditepkilergösterilmesivevatandaşlarıngüvenliğiiçinyürüyüşeizinverilmeyeceğiniduyurmuştur.96Taksim’inhersokağıpolistarafındankapatıldığıiçinŞişliPangaltı’dabirarayagelengöstericilerbirbasınaçıklamasıyaparakTaksimMeydanı’nadoğruyürüyüşdüzenlemekistemişler,yürüyüşeizinvermeyengü-venlikgüçlerimüdahaledebulunarak7kişiyigözaltınaalmıştır.97

92 Bianet,“OnurHaftasıKomitesi:Pazar17.00’deFransızKültürMerkeziÖnündeyiz”,24.06.2017,http://bianet.org/bia-net/lgbti/187747-onur-haftasi-komitesi-pazar-17-00-de-fransiz-kultur-merkezi-onundeyiz

93 CumhuriyetGazetesi,“AlperenOcaklarıOnurYürüyüşü’nüYineTehditEtti:Yürütmeyeceğiz”,19.06.2017,http://www.cum-huriyet.com.tr/haber/turkiye/764178/Alperen_Ocaklari_Onur_Yuruyusu_nu_yine_tehdit_etti__Yurutmeyecegiz.html

94 CNNTürk,“AlperenOcakları’naOnuryürüyüşüCezası”,14.12.2017,https://www.cnnturk.com/turkiye/alperen-ocakla-rina-onur-yuruyusu-cezasi

95 Doğan Haber Ajansı, 01.05.2017, https://www.dha.com.tr/istanbul/onur-yuruyusune-mudahale-44-gozalti/ha-ber-1534681

96 Diken,“TransOnurYürüyüşüdeYasaklandı”,01.07.2017,http://www.diken.com.tr/trans-onur-yuruyusu-de-yasaklandi/97 ZeynepKuray,“8.TransOnur yürüyüşü EngelTanımadı”, BirGünGazetesi, 02.07.2017, https://www.birgun.net/ha-

ber-detay/8-trans-onur-yuruyusu-engel-tanimadi-167805.html

37

Toplantı ve Gösteri Hakkına Getirilen OHAL Sınırlamaları21Temmuz2016tarihindeilanedilenOHALsonrasındavaliliklerceOHALsüresiboyuncageçerliolmaküzeretoplantıvegösterileresınırlamaveyayasaklamagetirenkararlaralınma-yabaşlanmıştır.İlkiDenizliValiliğitarafından22Ağustos2016tarihindealınanve2016yılısonunda14ildeuygulanansınırlamalar,2017yılındaAfyonkarahisar,GiresunveSinopol-maküzere3ilindahaeklenmesiyle17ildeOHAL’inkaldırıldığıtarihekadaruygulanmıştır.

38


OHALsüresiboyuncatoplantıvegösterihakkınakısıtlamagetirenkararlarabakıldı-ğında13ildehertürlüetkinliğinvalilikizninetabikılındığı,Afyonkarahisar’da14Şubat2017tarihindeduyurulanyasakkararından2911sayılıkanunun‘İstisnalar’4.Maddesinde98 sıralananetkinliklerdışındakitümetkinliklerinyasaklandığı,Tunceliilindebasınaçıklama-larıiznetabikılınıpgeriyekalantümaçıkhavaetkinliklerininyasaklandığıgörülmektedir.Valiliklerdışında21Ocak2017tarihinde“SinopEmniyetMüdürlüğü”tarafındantoplantıvegösterihakkınamekânyasağıgetirilmişbukararlaSinop’ta18Ocak2017tarihindenitibarenOHALsüresincevalilikbinasınınyanıveçevresi,hükümetkonağıönüveçevresiileadliyeönüveçevresindeetkinlikdüzenlemeksüresizolarakyasaklanmıştır.

İl Duyuru Tarihi İzne Bağlanan/Yasaklanan Etkinlik Türleri

Denizli 22.08.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Eskişehir 09.09.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Bolu 25.10.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Konya 25.10.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Kilis 27.10.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Malatya 27.10.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Tunceli 27.10.2016

İlgenelindeyapılacakolanbasınaçıklamalarıiçinilgilimülkiamirdenizinalınması,basınaçıklamasıdışındakalanaçıkhavadayapılacakhertürlüetkinlikyasaklanmıştır.

Sivas 01.11.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Adıyaman 02.11.2016 Hertürlüetkinlikmülkiamirinizninetabikılınmıştır.

Mersin 02.11.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Antalya 04.11.2016 Hertürlüetkinlikmülkiamirinizninetabikılınmıştır.

Batman 04.11.2016 Hertürlüetkinlikmülkiamirinizninetabikılınmıştır.

Siirt 05.11.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Elazığ 18.11.2016 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

Sinop 21.01.2017

SinopEmniyetMüdürlüğütarafındanyapılanaçıklamada18.01.2017tarihindengeçerliolarakOHALsüresincevalilikbinasınınyanıveçevresi,hükümetkonağıönüveçevresi,adliyeönüveçevresindeyasaklanmıştır.

Afyonkarahisar 14.02.20172911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanununun"İstisnalar"başlıklı4.Maddesidışındakalanhertürlüetkinlikyasaklanmıştır.

Giresun 18.10.2017 Hertürlüetkinlikvalilikizninetabikılınmıştır.

SinopEmniyetMüdürlüğütarafından21Temmuz2017tarihindeduyurulantoplantıvegösteriyürüyüşlerinedairOHALsüresiboyuncagereçliolanyasakkararışuşekil-

98 2911SayılıToplantıveGösteriYürüyüşüKanunu,Madde4“AşağıdabelirtilentoplantıvefaaliyetlerbuKanunHü-kümlerinetabideğildir.a)Siyasipartilerin,kamukurumuniteliğindekimeslekkuruluşlarının,sendikaların,vakıfların,derneklerin,ticariortaklıklarınvediğertüzelkişilerinözelkanunlarınavekenditüzüklerinegöreyapacaklarıkapalıyertoplantıları,b)Kanunlarauymak,kendikuralvesınırlarıiçindekalmakşartıylakanunveyagelenekvegörenekleregöreyapılacaktoplantı,tören,şenlik,karşılamaveuğurlamalar,c)Sporfaaliyetleri ilebilimsel,ticariveekonomikamaçlarlayapılantoplantılar,d)Cumhurbaşkanı,BaşbakanvebakanlarınDevletveHükümetişlerihakkındakitop-lantıvekonuşmalarıileTürkiyeBüyükMilletMeclisiüyelerininhalkileyapacaklarısohbetniteliğindekigörüşmeler.”

39

degerekçelendirilmiştir;“2935 sayılı Olağanüstü Hal Kanunu’nun, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun, 5442 sayılı İller İdaresi Kanunu’nun ilgili maddeleri gere-ğince, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu kapsamında yapılacak olan her türlü yürüyüş, basın açıklaması, toplantı, miting, oturma eylemi, stant açma, afiş, pankart, bildiri vb. türündeki tüm etkinliklerin öncesi, sırası ve sonrasında vatandaşlarımızın günlük iş ve işlemlerinde yoğun olarak kullandığı yerler olduğu ile ayrıca trafik yoğunluğu bulun-duğundan normal hayatın akışını etkileyebileceği değerlendirildiğinden ve müessif olaylara sebebiyet verilebileceği gerekçesi ile 18.01.2017 tarihinden geçerli olarak OHAL süresince İlimiz Valilik yanı ve çevresi, hükümet konağı önü ve çevresi, adliye önü ve çevresinde ya-saklanmıştır”. 99 İzlemesüresiboyuncatespitedilentümetkinlikyasaklarımülki idareamirleritarafıncaalınmışken,SinopilindeİlEmniyetMüdürlüğütarafındanalınanyasakkararınınhangikanunadayanarakalındığınaaçıklamadayerverilmemiştir. GiresunValiliğitarafından18Ekim2017tarihindeduyurulanveOHALsüresiboyun-cageçerliolacağıifadeedilenyasakkararındaisebölgevalisininveyakaymakamın,milligüvenlik,kamudüzeni,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlakınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunmasıamacıylabelirlibirtoplantıyıbirayıaşma-maküzereerteleyebileceğiveyasuçişleneceğinedairaçıkveyakıntehlikemevcutolmasıhalindeyasaklayabileceğiifadeedilmiştir.5442sayılıİlİdaresikanunun11/cile2935sayılıOlağanüstüHalKanunu’nun11.Maddesinin(m)fıkrasınadayanarakalınansınırlamaka-rarındaşuifadeleryeralmaktadır:“Valilerimiz tarafından toplantı ve gösteri yürüyüşleri ve basın açıklamalarının izin sistemine bağlanması ve gerekiyorsa yasaklanması konusunda her türlü tedbirin alınacağı ve bu doğrultuda tatbik ve icrası ile herhangi bir aksaklığa meydan verilmemesi gerektiği bildirilmiştir. Bu çerçevede İlimizde düzenlenecek olan toplantı ve gösteri yürüyüşleri ile basın açıklamalarının izne bağlanmasına karar verilmiştir.” 27Ekim2016tarihindeTunceliValiliğitarafından,TunceliiliMerkezveİlçelerisı-nırlarıiçindeyapılacakbasınaçıklamalarının,basınaçıklamasınınyapılmasındanenaz24saatöncevemesaisaatleriiçerisindehazırlanacakbildiriminTunceliilMerkezi’ndeTunceli Valiliği’ne, ilçelerinde ise ilgili Kaymakamlığa verilmesi ve yapılacak bildirimsonucunda ilgili makamca izin verilmesi durumunda, alınacak yazılı izin neticesindegerçekleştirilebileceği; basın açıklaması dışında açık alanlarda yapılacak toplantı, gös-teriyürüyüşleri,oyun,temsil,stantkurma,bildiridağıtma,çadırkurma,oturmaeylemi,konser, 2911 sayılıToplantı veGösteriYürüyüşleriKanunukapsamındadüzenlenecektümetkinliklerile2559sayılıPolisVazifeveSalahiyetKanunukapsamındadüzenlenecektümetkinliklerinOHALsüresinceyasaklanması,aksinedavranılmasıhalindemevzuatçerçevesindeadliveidariişlemleryapılmasınayönelikyasakkararıalınmıştır.Karariçe-riğinde5326sayılıKabahatlerKanunu’nundayasakkararınakarşınyapılacaktoplantıvegösteriyürüyüşlerivebasınaçıklamalarınayönelikyaptırımnoktasındakullanılacağıyeralmıştır.Yaptırım,KabahatlerKanunu’ndayeralan“emreaykırıdavranış”başlıklı32.Maddesi’ndebulunan“yetkili makamlar tarafından adlî işlemler nedeniyle ya da kamu gü-venliği, kamu düzeni veya genel sağlığın korunması amacıyla, hukuka uygun olarak verilen emre aykırı hareket eden kişiye … idarî para cezası verilir. Bu cezaya emri veren makam tarafından karar verilir…”hükümlerinedayandırılmıştır.100

SiirtValiliği’nce 05Kasım 2017 tarihinde alınan veOHAL süresi boyunca geçerliolankarardaiseilmerkezveilçelerindedüzenlenecekolan,kapalıveaçıkyerlerdeya-pılacakolan toplantı vegösteri yürüyüşleri ile basın açıklamalarının iznebağlanacağıifadeedilmiştir.2935sayılıOlağanüstüHalKanunuvemilligüvenlikilekamudüzeniveesenliğininkorunması,suçişlenmesininönlenmesi,genelsağlığınvegenelahlâkınveyabaşkalarınınhakveözgürlüklerininkorunması,malvecangüvenliğininsağlanmasıka-rardayeralankısıtgerekçeleriolarakifadeedilmiştir.101

99 SanalBasın,“OHAL’deyasak!”,21.01.2017,http://www.sanalbasin.com/ohalde-yasak-17306559/100Tunceli Valiliği Resmi sitesi, Duyurular, 27.10.2017, http://www.tunceli.gov.tr/basin-aciklamalari-ve-toplanti-goste-

ri-yuruyusleri-ile-ilgili-valilik-emri101SiirtValiliğiResmiİnternetSitesi,“BasınDuyurusu(ToplantıGösteriYürüyüşleriileİlgiliValilikEmri)”,05.11.2016,

http://www.siirt.gov.tr/basin-duyurusu-toplanti-gosteri-yuruyusleri-ile-ilgili-valilik-emri

40


AdıyamanValiliği,2Kasım2016tarihindeOHALsüresince2911sayılıToplantıveGösteriYürüyüşleriKanunukapsamındayapılacakolantümetkinliklervebasınaçıkla-malarımülkiamirinizninebağlanmasıkararındaki10Ağustos2017tarihindebasınaçık-lamalarıiçinizinalmaşartınıyürürlüktenkaldırmıştır.AncakAdıyamanValiliğitarafın-dan8Ekim2017,20Kasım2017ve19Aralık2017tarihlerindeyapılanduyurularilebireraygeçerliolmaküzere48saatöncedenvaliliktenizinalınmadanvevaliliğinbelirlediğiyerlerdışındabasınaçıklamasıyapılmasıyasaklanmıştır.

Müdahale Edilen Gösteriler Toplantıvegösterihakkınınkullanımınısağlamakvekolaylaştırmakdevletlerinyüküm-lülüğüdür, bu çerçevede güvenlik güçlerinin başlıca görevi hakkın güvenli bir şekildekullanılmasıiçingerekliönlemlerialmaktır.Uluslararasısözleşmeler,standartmüdaha-leler sırasında da güvenlik güçlerinin insan hakları yaklaşımı içinde görev yapmasınıgerektirmektedir.

Toplantılarda verilen polislik hizmetlerinde insan hakları yaklaşımı; Toplantı-lardakollukhizmetiverilmesindeinsanhaklarıkapsamında;yasallık,gereklilik,oran-tısallıkveayrımcılıkyapmamailkelerigözetilmelivegeçerliinsanhaklarıstandartla-rınauyulmalıdır.Devletinözelliklekatılımcılarınfizikselşiddettenkorkmadanbarışçıltoplantılarakatılabileceklerimakulveuyguntedbirlerialmakgibibirpozitifyüküm-lülüğüvardır.Kollukkuvvetleriaynızamandabarışçılbirtoplantınınkatılımcılarını,toplantıyıherhangibirşekildebozmaveyaengellemeyeçalışan(provokatörajanlarvekarşıgöstericilerdâhil)kişivegruplarakarşıkorumalıdır.

(Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı [AGİT], Barışçıl Toplantı Özgürlüğü İle İlgili Reh-ber İlkeler)

2017yılında34ildefiilenmüdahaleyemaruzkalanbarışçılgösterisayısıenaz282’dir.Doğ-rudanmüdahaleedilmeyengösterilerinbirkısmında;gösterininyapıldığıalandaaşırısa-yıdagüvenlikgücübulundurmak,TOMAaraçlarınınkatılanlardamüdahaleedilecekhissiyaratmakiçinçalıştırılıpkapatılması,güvenlikgüçlerininbibergazıylamüdahaleetmedekullandıklarımaskelerini takıp çıkarmaları, kalkanlarla barikatlar kurmaları gibi hakkınkullanımınailişkincaydırıcıetkiyaratanuygulamalardabulunulmuştur.

41

ToplantıvegösterilereenfazlamüdahaleAnkara’dagerçekleşmiştir.2017yılındaAnka-ra’da154gösteriyemüdahaleedilmiş,bumüdahalelerinçoğunluğukamuemekçilerininişegeri dönüş taleplerinidilegetirdikleriYükselCaddesi’ndekigösterilereyapılmıştır.Ankara’yı45gösteriyemüdahaleileİstanbultakipetmektedir. Yukardakitablodagösterilerebirdenfazlakezmüdahaleedilenillergörülmektedir.Güvenlik güçlerince ayrıca Samsun, Şanlıurfa,Hakkari,Mardin, Siirt, Eskişehir,Uşak,Denizli,Çorum,Hatay,Edirne,Manisa,Batman,Tunceli,Aksaray,Bursa,KarsveAdıya-man’dabirergösteriyemüdahaleedilmiştir. OlağanüstüHalkapsamındaçıkartılanKHKileaçığaalınanNuriyeGülmen9Ka-sım2016’da“açığaalındımişimigeriistiyorum”talebiyleAnkara’daYükselCaddesi’ndebulunanİnsanHaklarıAnıtıönündeoturmaeyleminebaşladı.Gülmen6Ocak2017tari-hindeeylemin59.günündeKHKileihraçedildi.29Ekim2016’dayayımlanan675sayılıKHKileihraçedilenSemihÖzakçaise23Kasım2016’daoturmaeyleminekatıldı.HergünanıtınönünegidenGülmenveÖzakçadefalarcagözaltınaalındıveserbestbırakıldı.Kamuoyundabüyükyankıbulaneylem,yenikatılımlarladevametti.Gülmen,Özakça,AcunKaradağveVeliSaçılıkYükselCaddesieylemlerininsembolisimlerihalinegeldiler.Ellerindedövizlerleoturmaeylemiyapangrupvaliliğinyasaklamakararı ile güvenlikgüçlerininorantısızmüdahalesinemaruzkaldı. Gülmen veÖzakça 4Mart 2017’de eylemlerinin 117. gününde, 11Mart itibariylesüresizaçlıkgrevinebaşlayacaklarınıduyurdular.1029Mart’taMeclis’teCHP’livekiller-leKHK’larüzerineyaptıklarıbasınaçıklamasınınardındanN.Gülmen,A.Karadağ,S.Özakça,E.Özakçagözaltınaalındı.103GülmenveÖzakça14Mart’taadliyeyesevkedildi-ler.Mahkemekararıylaadlikontrolşartıylaserbestbırakıldılar. Açlıkgrevinin74.günündeGülmenveÖzakçaadlikontrolşartlarınıyerinegetirme-lerinerağmen21Mayısgecesipolistarafındanevleribasılarakgözaltınaalındı.104 Avu-katlarıSelçukKozağaçlı’nınTwitterhesabındanpaylaştığıbilgiyegöreGülmenveÖzak-ça’nınyakalamagerekçesişuşekildedir;“eylem ölüm orucuna dönebilir, gezi, tekel benze-ri eylemlere sebep olabilir”.GözaltılarıprotestoetmekisteyenlerİnsanHaklarıAnıtı’nayaklaştırılmadı,poliskitleyebirkaçdefamüdahaleetti.Müdahaleleresnasında toplam11kişigözaltınaalındı.105Gözaltınaalınankişileregözaltıaracıiçindegazsıkıldığısos-yalmedyadayeralangörüntülerdeortayaçıktı.Müdahaleleresnasındagüvenlikgüçleritazyiklisu,gazbombasıveplastikmermikullandı.İnsanHaklarıAnıtı’nınetrafıgüven-likgüçleritarafındanbariyerlerleçevrilerekanıt“gözaltına”alınmaksuretiylekimseninyaklaşmasınaizinverilmedi.10623Mayıs’tahâkimkarşısınaçıkarılanGülmenveÖzakçatutuklandılar.İnsanHaklarıAnıtı22Mayıstarihindenberibariyerlerleçevrilidir. GülmenveÖzakça’nınaçlıkgrevlerinin190.gününde14Eylül2017’de“örgütüye-liği”ilesuçlandıklarıdavanınilkduruşmasıgörüldü.GülmenveÖzakça’yadestekiçinadliyeönündetoplanankitleyeisegüvenlikgüçlerimüdahaleederekenaz40kişiyigö-zaltınaaldı.Sürdürdükleriaçlıkgrevinin226.günündeyapılanduruşmadaÖzakçaiçinelektronikkelepçeiletahliye,Gülmeniçinisetutukluluğunundevamıkararlarıverildi.Açlıkgrevinin269.günündegörülendavanın6.duruşmasındaGülmen’in“terörörgütüüyeliği”suçundan6yıl3ayhapiscezasınaçarptırılaraktahliyesine;öğretmenlerS.Özak-çaileA.Karadağ’ınisetümsuçlardanberaatınakararverildi.107

102DilekŞen,“AçlıkGrevineBaşlıyorlar”,Cumhuriyet,04.03.2017,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/siyaset/691006/Aclik_grevine_basliyorlar.html

103Gazete Duvar,“KHK Açıklaması Sonrası Gözaltı”, 09.03.2017, http://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2017/03/09/khk-aciklamasi-sonrasi-gozalti/?utm_source=dlvr.it&utm_medium=twitter

104GazeteManifesto,“ÖzakçaveGülmenGözaltınaAlındı!Gerekçe:“TekelveyaGeziBenzeriEylemlereSebepOlabilir”,22.05.2017,http://gazetemanifesto.com/2017/05/22/ozakca-ve-gulmen-gozaltina-alindi-gerekce-tekel-veya-gezi-benze-ri-eylemlere-sebep-olabilir/

105NTV,“NuriyeGülmenveSemihÖzakçaeyleminde11Gözaltı”,22.05.2017,http://www.ntv.com.tr/turkiye/nuriye-gul-men-ve-semih-ozakca-eyleminde-11-gozalti%2cfXAqhdZy8kmbD3cnFSHqLQ

106CumhuriyetGazetesi,“HakArayanlaraGözaltı,İnsanHaklarıAnıtı’naAbluka”,22.05.2017,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/745880/Hak_arayanlara_gozalti__insan_Haklari_Aniti_na_abluka.html

107CumhuriyetGazetesi,“NuriyeGülmen’eÖnceCeza SonraTahliye… SemihÖzakça’ya beraat Kararı”, 01.12.2017,http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/877358/Nuriye_Gulmen_e_once_ceza_sonra_tahliye…_Semih_Ozak-ca_ya_beraat_karari.html

42


Barışçılgösterileregerçekleştirilentoplam282müdahaleningösterilerinkonularınagöredağılımınabakıldığında en fazlamüdahaleninKHK ihraçları konusundaki göste-rilereyapıldığıgörülmektedir.KHKihraçları ilgiliyapılmakistenen165barışçılgöste-riyegüvenlikgüçleri tarafındanmüdahaleedilmiştir.Anayasadeğişikliği referandumudönemindefarklısiyasipartilerinreferandumkampanyalarınavereferandumsonucunailişkinprotestolarayapılanmüdahalelerinsayısıise22’dir.Çalışmayaşamıilgili10göste-riye,özelgünlerleilgili14etkinliğe,yasatasarılarıveyasaluygulamalarlailişkin8göste-riye,farklıkonulardaki8anmaetkinliğineveçevrehakkıylailgili5protestoyagüvenlikgüçleritarafındanmüdahaleedilmiştir. KHKile16akademisyeninihraçedildiğiAnkaraÜniversitesiİletişimFakültesiöğ-rencilerihemihraçlaratepkigöstermekhemdegeliriniEğitimveBilimEmekçileriSen-dikası’na(Eğitim-Sen)bağışlamaküzere22Şubat’ta“PanHayır”isimlibiretkinlikdüzen-lemişlerdir.Rektörlüktalimatıylaiçerigirdikleriniifadeedengüvenlikgüçlerietkinliğinbitirilmesinitalepetmiştir.Öğrencilerinveakademisyenlerinitirazlarınarağmengüven-likgüçleripankartlarıindirmişvebalonlarıpatlatmıştır.Polisinİspanyolcaşarkılarıda

43

Kürtçezannederek“Kürtçemüziklerçalıyorsunuz.Propagandayagirebilirçünküsözlerianlaşılmıyor”söylemiüzerinepolisleöğrencilerarasındatartışmaçıkmıştır.Yaşananger-ginliğinardındanöğrencileretkinliklerinikantinetaşımakzorundakalmıştır.108

2017yılındamüdahaleedilen282barışçılgösterinin%48’iniyani136’sınıbasınaçık-lamalarıoluşturmaktadır. İzlemedönemi içinde35yürüyüşe,34 toplantıya,23oturmaeylemine,21stantaçmaveçadırkurmaeylemine,3mitinge,5kutlamaya,8anmaetkin-liğine güvenlik güçlerimüdahale etmiştir.Müdahale edilen anmaetkinlikleri arasındaSuruçKatliamıanmasıveAnkaraGarıKatliamıanmalarıdabulunmaktadır.

Barışçıl gösterilere yapılan mü-dahalelerin aylara göre dağılımınabakıldığında2017yılınınOcak-Hazi-ranaylarıdönemindeartarakdevamettiği, Temmuz-Eylül arasında mü-dahale sayısında düşüş yaşandığı veEkim ayında gösterilere müdahaleyapılmasındayılınenyükseksayısı-naulaşıldığıgörülmektedir. Müdahale edilen 282 barışçılgösteriden 266’sında göstericilermüdahale iledağıtılmıştır.14gösterimüdahaleye rağmen gerçekleşmiştir.2 protestonun ise müdahale sonrasıdevamedipetmediğineilişkinbilgiyeulaşılamamıştır.Müdahaleyerağmengerçekleşengösterilerinçoğunluğundamüdahaleleryagösterilerdağılırkenyapılmışyadagösterici-leriçindebirgrubayönelikyapılmıştır. Siirt’teHDPİlBaşkanlığıtarafından7Nisan2017tarihindegerçekleştirilenmitingsonrasında “yasa dışı” slogan attıkları gerekçesiyle bir gruba güvenlik güçleri tarafın-danmüdahaleedilmişve6kişigözaltınaalınmıştır.109Diyarbakır’daTevgaraJinênAzad(TJA),HDPKadınMeclisiveDemokratikBölgelerPartisi(DBP)öncülüğünde“Tecritkay-bedecek,özgürlükkazanacak”sloganıyla11Kasım’dagerçekleştirilenmitingesnasında

108BirGün,“PanHayır’adaTahamülleriYok: İspanyolca’yıKürtçeZannettiler”, 22.02.2017,https://www.birgun.net/ha-ber-detay/panhayir-a-da-tahammulleri-yok-ispanyolca-yi-kurtce-zannettiler-147846.html

109GüneydoğuExpressGazetesi,“Siirt’teYasaDışıSloganAtan6KişiGözaltınaAlındı”,08.04.2017,s.3.

44


“yasadışı”sloganattıklarıgerekçesiyle9kişigözaltınaalınmıştır.110 KESK (KamuEmekçileriSendikalarıKonfederasyonu)AnkaraŞubelerPlatformuüyeleri21Ekim2017tarihindeOHAL(OlağanüstüHal)veKHK’larakarşıbasınaçık-lamasıveoturmaeylemiyapmaküzereSakaryaCaddesi’ndebirarayagelmiş,ancakgüvenlikgüçleriAnkaraValiliği’ninburadabasınaçıklamasıyapılmasınıyasakladığıgerekçesiyleaçıklamayısendikabinasıönündeyapabileceklerinibildirmiştir.Sendikabinasınadoğruyürürkenpankartaçanplatformüyelerinepolis,bibergazıveplastikmermiylemüdahaleetmiştir.SendikabinasınınönündebasınaçıklamasıyapmaküzeretoplananüyeleraçıklamayabaşlamadanönceN.GülmenveS.Özakça’danbahsedincegüvenlikgüçleribuseferde“açıklamanınyasadışıeylemedönüştüğünü”iddiaederekyenidenmüdahaleetmiştir.111 ÇevrehakkınailişkingösterileremüdahalelerdenbirtanesiTokat’ınZileilçesindengeçenÇekerekIrmağıüzerineözelbir firmatarafındanyapımçalışmalarıdevamedenHidroelektrikSantrali (HES)projesiniprotestoetmekiçinbirarayagelenkişilerinen-gellenmesidir.İstanbul’danikiotobüsleZile’yegelenTokat-YozgatGüçbirliğiPlatformuüyeleriilsınırındagüvenlikgüçleritarafındandurdurularakvaliliktarafındanhertürlüetkinliğinyasaklandığıgerekçesiylegeçişlerine izinverilmeyeceğibildirilmiş,platformüyeleriilsınırındabasınaçıklamasıyapıpİstanbul’ageridönmekzorundakalmıştır.112

26Temmuz’daManisa’nınYunusemre ilçesiAkgedikMahallesi girişineTOKİko-nutları için arıtma tesisi yapmakamacıyla 10yıllık çamağaçlarınınkesilmesine tepkigösterenvatandaşlarisekepçeninüzerineçıkıp,ağaçlarınaltındaoturarak10saatnöbettutmuş,güvenlikgüçlerieylemin“kanunaaykırı”olduğunubelirterekdağılmalarınıiste-diğiköylüleremüdahaleederek4kişiyigözaltınaalmıştır.113

Güvenlikgüçlerininherhangibirmüdahalesiolmaksızıngerçekleştirilenbarışçılgösterilerinardındangöstericilerekesilenparacezalarıyadaaçılandavalardaizlemedönemiiçinderastlanandurumlardandır.Eğitim-SenAntalyaşubesi,9Şubat2017ta-rihindeKHK ile ihraçlarıprotestoetmek içinbirbasınaçıklamasıgerçekleştirmiştir.Basındayeralan10NisantarihlihaberegörebasınaçıklamasınakatılankişilereMu-ratpaşaKaymakamlığıtarafındanizinsizolarakbasınaçıklamasınakatıldıklarıgerek-çesiyle Kabahatler Kanunu’namuhalefetten para cezası kesilmiştir.114 Yine 16 Nisan2017’dereferandumsonuçlarınıprotestoeden19kişi,19Nisangünüevlerineyapılanbaskınlagözaltınaalınmıştır.11523Kasım2016tarihindeMersin’deKHKileihraçedi-len6kişigörevyaptıklarıkamubinasınınönündekonuylailgilibirbasınaçıklamasıgerçekleştirmeküzerebirarayagelmişlerdir.Güvenlikgüçleribasınaçıklamasınaizinvermeyeceklerinibelirtmişvedağılmalarıgerektiğinisöylemiştir,bununüzerinegrupdağılmıştır.Ancak gerçekleşmeyen basın açıklamasına ilişkin tutanak tutulmuş ve 6kişihakkında2911SayılıTGYK’yamuhalefettendavaaçılmıştır.Davanınikinciduruş-masında6kişiye15ayhapiscezasıverilmiştir.116

110Hürriyet,“HDPEşGenelBaşkanıKemalbay:BarajlarYıkılsın (2)”,http://www.hurriyet.com.tr/hdp-es-genel-baska-ni-kemalbay-barajlar-yikilsi-40642133,11.11.2017.

111 Evrensel Gazetesi,“Nuriye ve Semih’den Bahsedince Polis saldırdı”, https://www.evrensel.net/haber/335829/nuri-ye-ve-semihden-bahsedince-polis-saldirdi,21.10.2017.

112Milliyet,“Tokat’taHESEylemi”,http://www.milliyet.com.tr/tokat-ta-hes-eylemi-tokat-yerelhaber-2487233/,24.12.2017.113Evrensel,“Köylülerden‘AğaçlarSökülmesin’Nöbeti:4Gözaltı”,https://www.evrensel.net/haber/327557/koylulerden-a-

gaclar-sokulmesin-nobeti-4-gozalti,26.07.2017.114MahirDoğan,“Antalya’daBasınAçıklamasınaKatılanlaraParaCezası”,https://www.evrensel.net/haber/315370/an-

talyada-basin-aciklamasina-katilanlara-para-cezasi,10.04.2017.115YurdagülUygun,“YSK’yıProtestoEden‘Hayır’cılaraGözaltı”,19.04.2017,http://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/ysk-

yi-protesto-eden-hayircilara-gozalti-1804228/116EvrenselGazetesi,“YapılmayanAçıklamaya15ayHapis!”,https://www.evrensel.net/haber/320971/yapilmayan-acikla-

maya-15-ay-hapis,24.05.2017.

45

Kabahatler Kanunu’na Dayanarak Kesilen Para CezalarıMüdahaleleresnasındagözaltınaalınankişilereKabahatlerKanunuuyarıncacezakesmek,izlemedönemiiçindesıklıklabaşvurulanbiryöntemolmuştur.KHKileihraçedilen4KESKüyesi,Malatya’da5Ocak2017tarihindenitibarenihraçlarıprotestoetmekveişegeridönüştaleplerinidilegetirmeküzereeylemyapmaktadırlar.6HazirantarihliGazeteDuvarinter-netsitesindeyeralanhaberegöre113günsüreneylemde97defagözaltınaalınanKESKüyelerineKabahatlerKanunuuyarınca100binliranınüzerindeparacezasıkesilmiştir.117 ÖzellikleYükselCaddesi’ndegöstericiler,gözaltınaalınmaişlemiyanındaidariparacezasıuygulamasınadamaruzbırakılmışlardır.27EkimtarihindeArtıGerçekinternetsitesindeYükseleylemlerininsembolisimlerindenVeliSaçılıkileilgilihaber2017yılındabarışçılgösterilereyapılanmüdahalelerinbirözetidir.Saçılıksürecişuşekildeanlatmak-tadır:“‘İşimizi geri istiyoruz’ talebiyle eylemlere başladığımızdan bu yana 50’yi aşkın defa gözaltına alındım. Her gözaltına alınışımda farklı bir prosedür işletiyorlar. İlk başta 2911, yani ‘Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Kanunu’na muhalefetten işlem yapıyorlardı. Daha son-ra ‘Kabahatler Kanunu’ndan para cezası kesmeye başladılar. Sonra ‘örgüt üyesi’ yaptılar. Bir ara ‘Veli Saçılık yine gözaltına alındı’ dedirtmemek için, gözaltı yapmamaya başla-dılar. 2 hafta almadılar beni mesela. Bir süre de gözaltına alıp hiçbir işlem yapmadan bırakmaya başladılar”.Saçılık,röportajda27Ekimitibariy-le30defaKabahatlerKanunugerekçegösterile-rek227’şerliradan7binlirayayakınparacezasıkesildiğini,hakkındasüren9davave10soruş-turmaolduğunubelirtmiştir.Açılandavalardanbir tanesinin ‘örgüt üyeliğinden’ olduğunu vehaftadabirdefaimzaverdiğini”belirtmiştir.118

Benzer bir şekilde Yüksel’de ‘İşimizi Geriİstiyoruz’ eylemlerinde 75 günde ikişer defagözaltınaalınanİlkerIşık’aKabahatlerKanunuuyarıncatoplamda34binliraparacezasıkesil-miştir.119 Başvurulanbuyönteminbarışçılgösterile-rekatılımkonusundainsanlardabirtedirginlikyaratabileceği, barışçıl toplantılara katılmak-tanimtinaetmesineyolaçabileceğigözönünealındığındahakkadolaylı birmüdahalebiçimiolduğugörülmektedir.Butüruygulamalarhak-kınkullanımınailişkincaydırıcıetkiye(chillingeffect)sahiptir. Göstericiler hakkında Kabahatler Kanu-nu’nadayanarakidariparacezasıkesilmesiuy-gulamasına ilişkinAİHM’e yapılan bir başvu-ruda2017yılındamahkemekararınıaçıklamışveTürkiye’ninifadevetoplanmaözgürlüğünüihlalettiğisonucunavarmıştır.

117GazeteDuvar,“EylemlerKitleselleşseYeniKHK’larÇıkmazdı”,https://www.gazeteduvar.com.tr/gundem/2017/06/06/eylemler-kitlesellese-yeni-khklar-cikmazdi/,06.06.2017

118 (Erdalİmrek,“‘TalimatBöyle’:50Gözaltı,7BinLiraParaCezası”,ArtıGerçek,https://www.artigercek.com/isini-ge-ri-istemenin-bedeli-50-gozalti-7-bin-lira-para-cezasi,27.10.2017).

119Selman Güzelyüz, “75 Günde 150 Defa Gözaltına Alındı 34 Bin TL Ceza Aldı”, https://www.evrensel.net/ha-ber/337999/75-gunde-150-defa-gozaltina-alindi-34-bin-tl-ceza-aldi,15.11.2017

AİHM,bircenazetörenineveüniversitedekieylemle-rekatıldığıvezaferişaretiyaptığıgerekçesiyleTerörleMücadeleKanunu’nun 7/2maddesi uyarınca“örgütpropagandası”veTürkCezaKanunu’nun314/2mad-desindeki“örgütüyeliği”ilesuçlananve4yıl8ayha-piste kalan Murat Işıkırık’ın başvurusu sonucunda,AİHS’in 11. Maddesi’nin ihlal edildiği gerekçesiyleTürkiye’yi tazminatödemeyemahkumetti.Karardaayrıca,sadeceeylemekatılıp,zaferişaretiyapıpslo-gan attıkları iddiasıyla 6 yıl 3 ay hapis cezası veril-mesininçokağırveorantısızbiryaptırımolduğununaltı çizilerek sadece ceza alan kişi için değil, eş za-manlıolarakbarışçılbir şekildegösterilerekatılmakisteyen kişiler üzerindede ifade ile toplantı ve gös-teriözgürlüklerinikullanmakonusundacaydırıcıbiretkiyarattığıvurgulanmıştır.“BunedenleMahkeme,müdahaleninkanuntarafındanöngörülemezolduğu-nakararvermiş,müdahaleninmeşrubiramaçtaşıyıptaşımadığınıvedemokratikbirtoplumdagerekliolupolmadığınıincelemegereğiduymadan11.maddedenihlalkararıvermiştir”.

(Anayasa Gündemi, “İHAM’ın Işıkırık v. Türkiye Kara-rının Özet Çevirisi: TCK’nin 220/6 Maddesi Öngörüle-bilir Değil”, https://anayasagundemi.com/2017/12/11/ihamin-isikirik-v-turkiye-kararinin-ozet-cevirisi-tck-nin-220-6-maddesi-ongorulebilir-degil/ )

46


Müdahale Biçimleri2017yılındaetkinliklereyapılanmüdahalelerarasındazorkullanma(darp,cop,kalkanlamüdahale, kötümuamele)güvenlikgüçlerininen sıkbaşvurduğumüdahalebiçimiol-muştur. 282müdahalenin 134’ünün zor kullanma biçiminde olduğu görülmektedir. 41müdahalede ise barışçıl toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının kullanımını engelleyiciönlemleralınmışolup35etkinliğeiseorantısızgüçkullanılarakmüdahaleedilmiştir.

Eğitim-Sen tarafındanKHK ile akademisyenlerin ihraç edilmesini protesto etmekamacıylaAnkaraÜniversitesiCebeciKampüsü’nde‘BüyükBuluşma-HayırGitmiyoruz’etkinliğidüzenlenmekistenmiştir.Güvenlikgüçleritarafındankampüseakademisyenle-ringirişiengellenirkenkampüsüniçindekiakademisyenlereisebibergazı,plastikmermiveeğitilmişköpeklerilemüdahaleedilmiş,11protestocugözaltınaalınmıştır.İlgiliha-berlerdeyeralangörsellervevideolardagöstericileringüvenlikgüçleritarafındandarpedildiğigörülmektedir.120

120 Evrensel, 10.02.2017, “Ankara Üniversitesi’ne polis ablukası: Hocalar gözaltında”, https://www.evrensel.net/ha-ber/307631/ankara-universitesine-polis-ablukasi-hocalar-gozaltinda

47

121

11 Nisan 2017 tarihinde bir grup sokak tiyatrocusu kamu görevlilerinin KHK ilegörevlerinden ihraçedilmesiniprotestoetmek içinAnkara-Kızılay’da,üzerindeOHALyazanminyatürkaleyegolatmaskecidüzenlemişlerdir.Güvenlikgüçleritarafındanizin-sizolduğugerekçesiileetkinliğemüdahaleedilmiş,minyatürkaleninüzerindebulunanOHALyazılıolanpankartiseyırtılmıştır.122

18 Nisan 2017 tarihinde Adana’da 16 Nisan tarihinde gerçekleşen referandumdaYSK’nın mühürsüz pusulaları geçerli sayması ve başkanlık sistemini protesto etmekamacıyla bir yandanmüzik aletlerini kullanarak yürüyüş gerçekleştirmek istenmiştir.Yürüyüşün 2911 sayılı kanuna aykırı olduğu gerekçesi ile güvenlik güçleri tarafındangöstericileremüdahaleedilmişveenaz4göstericigözaltınaalınmıştır.Aynızamandamüdahaleyigörüntülemeyeçalışanbirgazeteciyedegüvenlikgüçleri tarafındansözlütacizdebulunulmuşvefizikselolarakmüdahaleedilmiştir.123

121 FotoğrafEvrenselGazetesi’ndenalınmıştır;Evrensel,10.02.2017,“AnkaraÜniversitesi’nepolisablukası:Hocalargözal-tında”,https://www.evrensel.net/haber/307631/ankara-universitesine-polis-ablukasi-hocalar-gozaltinda

122 ÖzgürlükçüDemokrasi,“PolisOHAL’egolattırmadı.”,12.04.2017,http://gold.ajanspress.com.tr/linkpress/zk5iAE67a-G3XBz3-XFjXDQ2/?v=2&s=&b=&isH=1

123 Evrensel,“AdanalılarYSK’yiProtestoEtti.”, 18.04.2017,https://www.evrensel.net/haber/316333/adanalilar-yskyi-pro-testo-etti

Kuvvet kullanımı; Kuvvetkullanımıulusalkanunlarcadüzenlenmelivekuvvettebaşvurulabilecekgerekçeler(yeterliönuyarıyapılmasışartıdadâhilolmaküzere)veçeşitlitehditlerkarşısındakullanılmasıkabuledilirsayılankuvvetseviyelerika-nundabelirtilmelidir.Devletler,kuvvetinfarklıveorantılıbirşekildekullanılmasınıolanaklı kılanyöntemler geliştirmelidir.Buyöntemlerin enönemlisi, başkadahabarışçılmüdahalelerinbaşarılıolmadığıhallerdekullanılabilecekölümcülolmayanbirşekildeetkisizhalegetirensilahlarıngeliştirilmesidir.


48


Güvenlikgüçleritarafındanzorkullanılarakmüdahaleedilen134etkinliğin78’iniba-sınaçıklamalarıoluşturmaktadır.Oturmaeylemiyapılan13etkinliğedezorkullanılarakmüdahaleedilmiştir.Orantısızgüçveplastikmermikullanılarak13etkinliğemüdahalegerçekleştirilmiştir,buetkinliklerin9’ubasınaçıklamasıdır.Standaçma/bildiridağıtma/çadırkurmaetkinliklerinedezorkullanma,hakkıkullanmayıengelleyiciönlemlerveorantısızgüçkullanılarakmüdahaleedilmiştir. GaziantepSportaraftarlarındanbirgrup‘GaziantepSpor’unkötügidişatınıprotestoetmekiçintoplanmış,polisinvaliliğinyürüyüşvebasınaçıklamasıyasağıolduğuuya-rısınınardındandağılmıştır.Ardındanprotestoyugerçekleştirmekistediklerialanauzakbirbölgedeyenidentoplanmışveyönetimiistifayaçağıransloganlaratmışlardır.Bununüzerinegüvenlikgüçleritarafındanbirkezdahaengellenmişvebulunulanalandabirsüreprotestocugrupvegüvenlikgüçleriarasındakovalamacayaşanmıştır.124

28Mart2018tarihindeevaldıklarıinşaatfirmasıiflasedincetapularınıalamayanveyaşadıklarıevininşaatşirketininborçluolduğubankalartarafındansatılmasınıprotestoetmekisteyen100kişilikbirgrupGaziantep’inAkkentMahallesi’nde,ellerinde“Uğurİn-şaatMağdurlarıDerneği”yazılıpankartileoturduklarıkonutlarınbulunduğubölgedekitramvayyolunukapatarak taleplerini ifadeetmişlerdir.Protestoyerinegelengüvenlikgüçleritarafındangöstericilerezorkullanılarakmüdahaleedilmiştir.125 Güvenlik güçlerininmüdahale biçimlerinin illere göre dağılımı incelendiğinde enfazlamüdahalenin gerçekleştiği Ankara’damüdahale biçimlerinin her türüne rastlan-maktadır. Güvenlikgüçleritarafından45etkinliğe‘izinsiz’olduğu,22etkinliğevalilikyasak-ları,15etkinliğeiseizinsizveyayasadışısloganatma/pankartasma/bildiridağıtmane-deniylemüdahaleedilmiştir. 282etkinliğin10’unayapılanmüdahaledeOHALgerekçegösterilirken,9etkinliğeisegüvenlikgüçleritarafındanherhangibirgerekçegösterilme-denmüdahaleedilmiştir.11etkinliğeisekamudüzeni,mekânyasağıveyapılmakistenenbasınaçıklamasınıniçeriğinedeniylemüdahaleedilmiştir. Uşak’ta21Nisan2017tarihindeYSK’yıprotestoetmekiçinbirarayagelengrubagü-venlikgüçleritarafındanmüdahaleedilmiş,14göstericigözaltınaalınmıştır.Gözaltınınnedenineilişkinbilgiyeerişilememiştir.126

124GaziantepSabahGazetesi,12.02.2017,“Kızıl’ıprotestettileramaOHALizinvermedi”,http://gold.ajanspress.com.tr/linkpress/-sePCwyCC2XXBz3-XFjXDQ2/?v=2&s=&b=&isH=1

125Gaziantep Oluşum,“Mağdur Aileler Tramvay Yolunu Kapattı.”, 29.03.2017, http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28565&ArticleID=97171659&ActiveYear=2017

126 Beyaz Gazete, “Uşak’ta İzinsiz Gösteri”, 21.04.2017, http://beyazgazete.com/haber/2017/4/21/usak-ta-izinsiz-goste-ri-3839929.html

49

28Nisan2017tarihindeEnsarVakfı’nındüzenlediği‘Nebevibireylemdavet’isimliprogramdevamederken,BirleşikHaziranHareketi veHalkeviüyelerindenoluşanbirgrupgöstericitarafındanprotestoedilmekistenmiştir.Protestocugrubagüvenlikgüçleritarafındanbilinmeyenbirnedenlemüdahaleedilmişve12göstericigözaltınaalınmıştır.Gözaltınaalınangöstericilerifadelerininalınmasınınardındanserbestbırakılmıştır.127

127 ArtvinSerhad,“Artvin’deEnsarVakfı’nınProgramınaProtesto:12Gözaltı.”,30.01.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28565&ArticleID=98056528&ActiveYear=2017

50


Müdahale edilen 282 gösteriden197’sindegözaltı işlemigerçekleştirilirken,68etkinlikteisegözaltıişlemiyapılmamış-tır.17etkinliktegözaltıişleminingerçekle-şip gerçekleşmediğine dair bilgiye erişile-memiştir.Gözaltıişlemlerininilişkinverilermedyataramasıaracılığıylaeldeedilmişvefarklı kaynaklardan doğrulanmaya çalışıl-mıştır. Artvin’in Hopa ilçesinde 6 Ocak 2017tarihinde“Gericiliköldürür,Laiklikyaşatır.LaikliğinülkesinikuracakHopaHalkı”yazılıpankartlarlabirarayagelenHalkevleriüyelerindenoluşangöstericilerKaymakamlıkbi-nasıönündetoplanmıştır.Güvenlikgüçleritarafındanilgenelindeeylemyasağıbulundu-ğugerekçesiileprotestocugrubabibergazıilemüdahaleedilmiş,müdahalesonucunda4göstericigözaltınaalınmıştır.128

9Ocak2017tarihindeArtvin’inHopailçesinde“BugünLaiklikdemeközgürlükde-mektir,insancayaşammücadelesidemektir.Bizdeherkesimücadeleyeçağırıyoruz”di-yerektoplananBirleşikHaziranHareketiüyelerindenoluşangrubagüvenlikgüçlerita-rafındanbibergazıvezorkullanılarakmüdahaleedilmiş,4göstericigözaltınaalınmıştır.Güvenlikgüçleritarafındanuygulananorantısızmüdahalesonucundaprotestoyakatıl-

128 Cumhuriyet,“LaiklikEylemine4Gözaltı”,07.01.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28565&Ar-ticleID=95208119&ActiveYear=2017

Hernekadar2911sayılıTGYKhakkınkullanımıiçinbildirimşartıgetirmişolsadagerekbarışçılgösterileregüvenlikgüçlerininmüdahalegerekçesiolarakgösterinin“izinsiz”olduğu iddiası, gereksedevaliliklereyapılanbildirimlerinbirkısmından“yasak” kararının çıkması; bu olayların sıklıkla“izinsiz gösteri/eylem”,“valiliktenizin çıkmadı” şeklinde haberleştirilmesi; idare tarafından yapılan açıklamalarda“izin”kelimesininkullanılmasıkamuoyutarafındanhakkınkullanımınıniznetabiolduğualgısınınoluşmasınanedenolmakta vepratiktekiuygulamalarınnormal-leşmesinenedenolmaktadır.Örneğin;İçişleriBakanıSüleymanSoylu,toplantıvegösteriyürüyüşleriyleilgili15Kasım2017tarihindeyaptığıaçıklamadason4-5ay-dırmeşrutaleplereizinverdiklerinidilegetirerekCHP’ninyürüyüşlerinihatırlatıp“HangiOHAL’denbahsediyoruz?OHAL’iuyguladığımızyernetveaçıktır.OHAL’iuyguladığımız yer teröristedir. OHAL’i uyguladığımız yer demokrasiyi istismareden,onuküçültmeyeçalışanmarjinalgruplardır”ifadelerinikullanmıştır.

(NTV.com, “Son Dakika Haberi… Süleyman Soylu: Kandil’e gidip Oturacağız”, 15.11.2017, https://www.ntv.com.tr/turkiye/son-dakika-haberi-suleyman-soylu-kandi-le-gidip-oturacagiz,WSXEcUB8z0KNLX23bLvTMQ )

Herhangibirgösteriyebarışçılolmaniteliğinikaybetmediğisürecebildirimşartı-nıngerçekleştirilipgerçekleştirilmediğindenbağımsızolarakmüdahaleedilmemesiAİHMiçtihadındayeralmaktadır.Müdahalenintemelkriteribarışçılolmaözelliğinikaybetmesidir. Kaldı kimüdahalenin de orantılı bir şekilde gerçekleşmesi gerek-mektedir.AİHMOyaAtamanvTürkiyekararındaöncedenizinalınmamışolsabilebarışçılbirgösteriyekolluğunbirmiktartoleransgöstermesigerektiğininaltınıçize-rekbarışçılyapılanbirgösteriyeçabukvekuvvetlibirmüdahaletoplantıvegösteriyürüyüşühakkınıihlaledeceğinivurgulamıştır.

(Oya Ataman v Türkiye Kararı, 5 Aralık 2006)

51

mayankişilerdebibergazındanetkilenmişvemüdahalealanınınçevresindekidükkânlardazarargörmüştür.129

1Mart2017tarihindeDiyarbakır’dasendikavemeslekodalarınaüyebirgrupka-dıntarafından8MartDünyaKadınlarGünükonulubasınaçıklamasıyapılmakistenmiş,güvenlikgüçlerietkinliğeaçıklamaokunurkenmüdahaleetmiştir.“Kadındirenişiileöz-gürlükkazanacak”yazılıpankartaçangrubayapılanmüdahalesonucunda4protestocugözaltınaalınmıştır.130

28Şubat2017tarihindeİstanbulÜniversitesi’ndebiröncekigünokuldayaşanankar-şıtgörüştekigruplararasındakikavgayıprotestoetmekiçintoplananbirgrupöğrenciye,okuldahazırbulunançevikkuvvetekipleritarafındanmüdahaleedilmiş,23protestocuzorkullanılarakgözaltınaalınmıştır.131

Gözaltıişleminingerçekleştiği154etkinlikte1-10kişiarasındaprotestocu;28etkin-likte11-20kişiarasındaprotestocugözaltınaalınmıştır.21-30kişiarasındagözaltıişlemi6etkinliktegerçekleşirken9’aretkinlikteise31-40ve40protestocuüzerindegözaltıişle-miyapılmıştır. İstanbul illininBayrampaşailçesindeHizbutTahrirtarafındandüzenlenen‘DünyaHilafeteNedenMuhtaç’programınıniptaledilmesininardındandüzenleyicilerinmedyaofisibaşkanlarınıngözaltınaalınmalarınıprotestoetmekiçinİstanbulEmniyetMüdür-lüğüönündetoplanan200kişigüvenlikgüçleritarafındanüstaramasındangeçirilerekgözaltınaalınmıştır.132Sözkonusugösteri2017yılındaen fazlagözaltınıngerçekleştiğieylemolarakkayıtlarageçmiştir. 19Şubat2017tarihindeAydınEfelerAtatürkKentMeydanı’ndaKHK’larlailgiliba-sınaçıklamasıyapmak isteyenEğitim-Senüyelerinevalilik tarafından izinverilmediğigerekçesiilegüvenlikgüçleritarafındanmüdahaleedilmiştir.Göstericiler,aynıgünAy-dınsınırlarıiçindeyeralanKuşadasıilçesindeaynıbasınaçıklamasınınyapıldığını,ay-rıcadahaöncekibasınaçıklamalarındadaherhangibirsorunyaşamadıklarınıifadeede-

129DostArtvin,“Hopa’daLaiklikaçıklamasınabibergazlımüdahale.”,10.01.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28564&ArticleID=95263499&ActiveYear=2017

130CumhuriyetGazetesi, 01.03.2017,“Diyarbakır’dabasınaçıklamasıyapankadınlarapolismüdahalesi”, http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/turkiye/688584/Diyarbakir_da_basin_aciklamasi_yapan_kadinlara_polis_mudahalesi__4_gozalti.html

131Hürriyet,“Sondakika: İstanbulÜniversitesi’ndegerginlik!Çoksayıdagözaltıvar.”,28.02.2017,http://www.hurriyet.com.tr/gundem/istanbul-universitesinde-gerginlik-cok-sayida-gozalti-var-40380137

132 SabahGazetesi,07.03.2017,“KanunsuzGösteride200KişiyeGözaltı”,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28565&ArticleID=96617252&ActiveYear=2017

52


rekbuengellemeninkeyfiolduğunu,sendikalhaklarınınellerindenalındığınıvebununanayasalbirsuçolduğunubelirterekaçıklamayadevametmişlerdir.Güvenlikgüçlerininuyarısının ardından32gösterici dağılmadıkları gerekçesiyle zor kullanılarakgözaltınaalınmıştır.133

KESKAnkaraŞubelerPlatformuüyeleri,OHAL’inkaldırılmasıveişgüvencesinior-tadankaldıranKHK’larıniptalivegörevlerindenihraçedilenkamugörevlileriningörev-lerine iadeedilmeleri için04Şubat2017 tarihindeAnkara’daSakaryaCaddesi’ndebirarayagelmişlerdir.Güvenlikgüçlerigösterininyasakolduğunuifadeederekizinverme-miştir.İzinverilmemesininhukuksuzolduğunubelirtenKESKüyelerioturmaeyleminebaşlamıştır.Bununüzerinegüvenlikgüçleritarafındangrubamüdahaleedilmiş,3sendikaüyesigözaltınaalınmıştır.AynısendikanınMalatya’da“İşimigeriistiyorum”sloganıylabaşlatılaneylemedestekvermekiçintoplananüyelerinedevalilikyasağıgerekçegös-terilerekgüvenlikgüçleritarafındanmüdahaleedilmiştir.Müdahalesonucundasendikaüyesi20göstericizorkullanılarakgözaltınaalınmıştır.134

135

133AydınMücadele,“Aydın’daEğitim-Seneyleminepolismüdahalesi.”,20.02.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displa-yer.aspx?GroupID=28564&ArticleID=96252289&ActiveYear=2017

134 Cumhuriyet,“KESK’lilereSertMüdahale”,05.02.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28564&Ar-ticleID=95924413&ActiveYear=2017

135FotoğrafCumhuriyetGazetesindenalınmıştır:Cumhuriyet,“KESK’lilereSertMüdahale”,05.02.2017,http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupID=28564&ArticleID=95924413&ActiveYear=2017

5Ağustos2000’de39kişiF-tipiCezaevleriniprotestoetmeamaçlıbirbasınaçıkla-masıyapmaküzere İstiklalCaddesi’ndetoplanmıştır.Güvenlikgüçlerigösterininyasadışıolduğunubildirerekgösteriyesonverilmesiniistemiştir.Uyarıyarağmengrupsloganatarakbasınaçıklamasınıokuyarakyürüyüşegeçmişlerdir.Bununüze-rinegüvenlikgüçlericopvegözyaşartıcıgazkullanarakgrubamüdahaleetmiştir.Göstericilerdenikisinindarpraporuvardır.Göstericilertoplantıvegösterihakları-nınihlaledildiğigerekçesiyleAİHM’ebaşvuruyapmışlardır.BalçıkvTürkiyeolarakbilinenkarardamahkemekişilerintoplantıvegösterihakkının,Madde11’in,ihlaledildiğinehükmetmiştir.

Türkiyedavadakisavunmasındagüvenlikgüçleriningöstericigrubayürüyüşlerininkanunaaykırıolduğunu,gününkalabalıkbirvaktindeyapılmasınedeniylekamudüzenine zarar vereceğini vegrubudağıtmalarıyönündeemiraldıklarınıbildiril-melerinerağmengöstericilerinbuemirlereuymadığıveyürüyüşedevametmeyeteşebbüsettiğinibildirmiştir.

AİHMkararındabildirimgibiuygulamalarınAİHStarafındankorumaaltınaalınanbarışçıltoplantıözgürlüğünegetirilengizlibirengelitemsiletmemesigerektiğininaltınıçizmiştir.Ayrıcagrubuntramvayhattınıengellemekdışındakamudüzeninebirtehditoluşturduğunailişkinkanıtbulunmadığınıifadeetmiştir.Gösterininöğ-

53

Protesto BiçimiGözaltı Sayısı Toplam

1-10 Kişi11-20 Kişi

21-30 Kişi

31-40 Kişi 40+ Kişi

Basın Açıklaması 74 10 3 4 2 93

Oturma Eylemi 16 4 0 1 0 21

Yürüyüş 10 2 0 2 3 17

Toplanma 21 3 2 0 1 27

Miting 2 0 0 0 0 2

Stand/Bildiri/ Çadır/ Pankart 15 3 0 0 0 18

Kutlama 2 1 0 0 2 5

Anma 2 1 1 2 1 7

Diğer 3 4 0 0 0 7

Toplam 145 28 6 9 9 197

Güvenlik güçleri basın açıklamalarının 93’üne müdahale etmiş ve gözaltı işlemigerçekleştirmiştir. Gerçekleşen/gerçekleştirilmek istenen oturma eylemlerinin 21’indegözaltıuygulanmıştır.Zorkullanmaveorantısızgüçkullanımıilemüdahaleedilenyü-rüyüşlerde toplamda 17 defa gözaltı işlemi uygulanmıştır. Çeşitli anma etkinlikleri degözaltıişleminingerçekleştiğidiğeretkinliktürüdür. 30Mart2017 tarihinde İzmir’inAtaköyBeldesi’ndeMahirÇayanvearkadaşlarınıanmakvebasınaçıklamasıyapmakiçintoplanangrubapolisorantısızgüçuygulayarakvezorkullanarakmüdahaleetmiştir.Müdahaleyevegözaltıişlemlerineilişkingörüntü-ler izlendiğindeprotestocularıngözaltınaalınmaişlemisırasındadarpedildiğivekötümuameleyemaruzkaldıklarıgörülürkenbumüdahalesonucunda25protestocugözaltınaalınmıştır.136

11Şubat2017tarihindeMalatya’daKHKilegörevlerindenihraçedilenKESKüyeleri-ninaçıklamayapmaküzeretoplanmasına,eylemin‘izinsiz’olduğugerekçesiilegüvenlikgüçleritarafındanmüdahaleedilmiş,müdahalesonucunda31kişigözaltınaalınmıştır.137

13Şubat2017tarihindeKocaeliÜniversitesi’nde,öğrencilertarafından“HayırSus-

136Haberler.com,“İzmir AçıklamaYapmak isteyenGruba PolisMüdahalesi”, 30.03.2017 https://www.haberler.com/iz-mir-aciklama-yapmak-isteyen-gruba-polis-9439902-haberi/

137 İhlasHaberajansı(İHA),Malatya’daizinsizgösterigerginliği”,11.02.2017,http://www.iha.com.tr/haber-malatyada-i-zinsiz-gosteri-gerginligi-624233/

lenedoğrubaşladığıveyarımsaatiçerisinde,12.30’dagrubunyakalanmasıilesonaerdiği,dolayısıylamahkemeyetkilimakamlarıngösteriyisonaerdirmedekisabırsız-lığınıanlaşılmazbulmuştur.

“AİHM,göstericilerşiddetiçerenfiillersergilemediklerisürece,AİHS’nin11.mad-desince teminataltınaalınan toplantıözgürlüğününesasınabağlıkalınmak iste-niyorsa,resmimakamlarınbarışçıltoplantılarhususundabelirliderecedehoşgörügöstermelerininönemliolduğukanısındadır.

Dolayısıyla,AİHMsözkonusudavadapolisinşiddetiçerenmüdahalesinin,ölçüsüzolduğuveAİHS’nin11.maddesininikinciparagrafıbağlamındakarmaşanınengel-lenmesiiçingerekliolmadığıkanaatindedir.”

(BalçıkvTürkiyeKararı,29Kasım2007)

54


turulamaz,Öğrenciler TeslimOlmaz” sloganı ile yapılmak istenen basın açıklamasınagüvenlikgüçlerimüdahaleetmiştir.ÖğrencilerinsloganatmasınınardındanalanaTOMAgetirilmiş,açıklamanınyapılacağıalanıngirişveçıkışlarıkapatılaraköğrencilerindağıl-masıistenmiştir.Ardındangöstericilerezorkullanılarakmüdahaleedilmişve10öğrencigözaltınaalınmıştır.138

Gözaltı Sayısı

İl 1-10 Kişi 11-20 Kişi 21-30 Kişi 31-40 Kişi 40+ Kişi Toplam

Ankara 91 10 2 0 1 104

Artvin 4 1 0 0 0 5

İzmir 3 3 1 0 1 8

İstanbul 21 8 1 2 5 37

Tekirdağ 0 1 0 0 0 1

Kocaeli 3 0 0 2 0 5

Antalya 1 1 0 0 0 2

Diyarbakır 2 1 1 2 0 6

Malatya 3 1 0 1 0 5

Aydın 4 0 0 1 0 5

Gaziantep 1 0 0 0 0 1

Mersin 1 0 0 0 0 1

Samsun 1 0 0 0 0 1

Şanlıurfa 0 0 1 0 0 1

Hakkari 1 0 0 0 0 1

Mardin 1 0 0 0 0 1

Siirt 1 0 0 0 0 1

Eskişehir 1 0 0 0 0 1

Adana 1 0 0 0 1 2

Uşak 0 1 0 0 0 1

Denizli 0 0 0 1 0 1

Samsun 1 0 0 0 0 1

Hatay 0 1 0 0 0 1

Edirne 1 0 0 0 0 1

Balıkesir 2 0 0 0 0 2

Manisa 1 0 0 0 0 1

Adıyaman 0 0 0 0 1 1

Toplam 145 28 6 9 9 197

Güvenlikgüçlerince27ildemüdahaleedilen197gösteridegözaltıişlemigerçekleşti-rilmiştir.Göstericileringözaltınaalındığıetkinliklerinilbazlıdağılımıyukarıdakitablodagörülmektedir.Ankara’da104ayrıgösteridegözaltıişlemigerçekleştirilmiştir.

138Gölcük Postası. “10 Öğrenci Gözaltına Alındı.”, 14.02.2017, http://displayer.prnet.com.tr/Displayer.aspx?GroupI-D=28565&ArticleID=96127446&ActiveYear=2017

55

Müdahale edilen etkinliklerin 61’indemüdahalesırasındagöstericilerarasındaya-ralanankişilerinolduğutespitedilmiştir. Yıldız Teknik Üniversitesi (YTÜ) Da-vutpaşaKampüsü’ndeAnayasaDeğişikliğiReferandumu’nadair“Hayıriçinpedallıyo-ruz”etkinliğidüzenlemekisteyenüniversiteöğrencilerinemüdahaleedilmiştir.Bisikletebinerekkampüsügezecekolanöğrencileregüvenlikgörevlilerietkinliğin izinsizoldu-ğunubelirtereköğrencilerinbisikletlerinarkasına‘Hayır”flamalarıtakarkenengellemiş-lerdir.Ardından17öğrencikampüsegelengüvenlikgüçleritarafındandarpedilerekgö-zaltınaalınmıştır. YükselCaddesi’ndeKHKilegörevlerindenihraçedilenkamugörevlileriiçinbasınaçıklamasıyapmakisteyenE.ÖzakçaveV.Saçılık’ındaaralarındabulunduğugrubagü-venlikgüçleritarafındanorantısızgüçkullanılarakbibergazıveplastikmermiilemüda-haleedilmiştir.GüvenlikgüçleritarafındanÖzakçaveSaçılıkzorkullanılarakgözaltınaalınmakistenmiş,çevredekiyurttaşlarıntepkigöstermesiüzerinegözaltınaalınmamış-lardır.MüdahalesırasındayeredüşenSaçılık’ayakınmesafedenonlarcaplastikmermiisabetetmiştir.Saçılıksırtınaaldığıdarbelerleyaralanmıştır.139

Gösterileremüdahaleetmeklegörevlendirilmişgüvenlikbirimlerin,müdahaleyön-temlerinivemüdahalenindozunutayinederkeninsanhaklarıyaklaşımınauygundav-ranmasıgereklidir.Müdahaledeorantılılıkaynızamandabuyaklaşımauyulupuyulmadı-ğıiledeyakındanilgilidir.Builkegereğincegösteriyekatılanlararasındaçocuklar,yaş-lılar,engellivb.kişilerinolupolmadığı,çevreselkoşullar,müdahaledenzarargörebilecekgöstericiolmayankişilerinolupolmadığıbelirleyicikriterlerdir. YukarıdakiörnekteVeliSaçılık’ınengellibiryurttaşolduğueylememüdahaleedengüvenlikgüçlerincedebilindiğihaldemüdahalesırasındayeredüşen,istenilirserahatlık-lagözaltınaalınabilecekvegüvenlikgüçleriiçintehditoluşturamayacakdurumdaolanSaçılık’ayakınmesafedenplastikmermisıkılmayadevamedilmiştir.

140

139T24,“PolistenVeliSaçılık’aonlarcagazlıplastikmermi.”,02.01.2017,http://t24.com.tr/video/polisten-veli-sacilika-on-larca-gazli-plastik-mermi,6944

140FotoğrafOnedio.com’danalınmıştır:Onedio,VeliSaçılık’aPlastikMermiYağmuruTBMMGündeminde”,03.06.2017,https://onedio.com/haber/veli-sacilik-a-plastik-mermi-yagmuru-tbmm-gundeminde-772795

56


VeliSaçılık’aplastikmermiveorantısızgüçkullanarakmüdahaleedengüvenlikgüç-lerihakkındayapılansuçduyurusunaAnkaraCumhuriyetBaşsavcılığıtarafındantakip-sizlik kararı verilmiştir.Kararda, güvenlik güçlerinin toplantı ve gösteri yürüyüşlerinizor kullanarak dağıtma yetkisi olduğuna ilişkin PolisVazife ve SelahiyatKanunuhü-kümlerineyerverilerek,“Bu düzenlemelere göre polis, görevini yaparken gerektiği ölçüde kanun gereği zor kullanma yetkisine haizdir. Olayımızda kamu düzenini bozan kişilerin eylemine son verilmesi amacıyla polisin zor kullanma yetkisini kullandığı izlenmiştir. Bu sebeple, işlenen suçu sonlandırmak ve failleri yakalamak amacıyla amirlerinin ve yasanın verdiği yetkiyi kullanan kamu görevlileri hakkında zor kullanma yetkisine ilişkin ve sınırın aşılması suretiyle kasten yaralama suçundan kamu adına kovuşturma yapılmasına (dava açılmasına) yer olmadığına karar verilmiştir”denilmiştir.141

141Birgün,“PolisinVeliAçılık’aplastikmermisaldırısına takipsizlik.”, 15.09.2017,https://www.birgun.net/haber-detay/polisin-veli-sacilik-a-plastik-mermi-saldirisina-takipsizlik-179713.html

Kolluk görevlilerinin sorumluluğu ve hesap verebilirliği; Kuvvet kullanımıyasalarcaöngörülmemişseveyasözkonusukoşullaraltındagerektiğindendahafaz-lagüçkullanılmışise,kollukgörevlilerinindisiplintedbirlerininyanısıra,hukukive/veyacezaisorumluluğuolmalıdır.Kollukgörevlileridiğerkollukgörevlilerininaşırıgüçkullanmalarınamüdahaleetmemelerihalindedesorumlututulmalıdır.Birkişi-ninbirkollukgörevlisitarafındanfizikselzararauğradığıveyayaşamındanolduğuiddiaedildiğinde,gecikmeksizinetkilivebağımsızbirsoruşturmayürütülmelidir.


57

Sonuç Gözlemleri ve ÖnerilerAYM tarafından yapılan değişiklikler olumlu gelişmeler olmakla birlikte, TGYKhalentoplantı ve gösteri özgürlüğüne ilişkin uluslararası standartları karşılamaktan uzaktır.Kanun; hakkın kullanımını sağlamak/kolaylaştırmaktan ziyade, kısıtlamaları sıralayanbirkanundur. Uygulayıcılarkanununmevcuthalinidaryorumlamaktabudurumuygulamadahak-kınözününortadankaldırılmasınavemüdahalelerinolağanlaşmasınanedenolmaktadır.İdare,geniştakdiryetkisiniözeliklemuhalifgösterilerbakımındansınırlandırmavezor-laştırmaiçinkullanmaktadır. HernekadarTGYKhakkınkullanımıiçinbildirimşartıgetirmişolsadagerekbarış-çılgösterileregüvenlikgüçlerininmüdahalegerekçesiolarakgösterinin“izinsiz”olduğuiddiası,gereksedevaliliklereyapılanbildirimlerinbirkısmındanyasaklamakararınınçıkması; buolayların sıklıkla “izinsizgösteri/eylem”, “valilikten izin çıkmadı” şeklindehaberleştirilmesi;idaretarafındanyapılanaçıklamalarda“izin”kelimesininkullanılmasıkamuoyutarafındanhakkınkullanımınıniznetabiolduğualgısınınoluşmasınavemüda-halelerinnormalleşmesinenedenolanbirfaktördür. TGYKve toplanmaözgürlüğüne ilişkinhükümlerdiğeryasalmevzuatgözdenge-çirilmeliveAİHS’euygunhalegetirilmedir.TGYK’yaayrımcıuygulamalarıönleyecekhükümeklenmelidir. 2017yılındaözelliklemüdahalelerinardındangözaltınaalınanlarayadamüdahalegerçekleşmese bile göstericilereKabahatlerKanunukapsamındakesilen idari para ce-zalarındabir artış gözlemlenmektedir.BunedenleKabahatlerKanunu’nubarışçıl gös-terihakkınıkullanmakisteyenkişilerinönündekiyeniyasalbariyerolaraktanımlamakmümkündür.Üstelikbuuygulamadabirstandartbulunmamaktadır. ToplantıvegösterihakkıTGYK’dadüzenlenmiştirveyasalmüeyyidelerkanundabulunmaktadır.KabahatlerKanunu’nadayanarakgöstericilereparacezasıkesilmesiuy-gulamasınasonverilmelidir. Güvenlikgüçlerininhangigerekçelerlemüdahaleedeceğibilinmezbirhalalmışdu-rumdadır.Dolayısıylahakkınkısıtlanmasınıntemelkriterlerindenbirtanesiolanyasal-lık,vatandaşlarınbilgiyeerişebilmesiveeylemlerininsonuçlarınailişkinöngörüdebulu-nabilmesibuşartlaraltındapekmümküngörünmemektedir. Güvenlikgüçleri,toplantıvegösteriyürüyüşlerinemüdahaleederkenorantısızgüçkullanmaktadır.Üstelikgenellikleorantısızgüçkullanımınailişkinyasalbirsüreçbaşla-tılmamakta,başlayanyasalsüreçlerdeisegüvenlikgüçlerinikollayanbirtutumsergilen-mektedir.Güvenlikgüçlerininadetacezasızlıkzırhıylaçevriliolduğugörülmektedir. Doğrudanmüdahalelerinsertliği,ayrıcabarışçılgösteriyemüdahalegerçekleşmesebile gösteri bittikten sonragelenpara cezaları ve açılandavalar bireylerin toplantı vegösterihakkınıkullanmaktan imtina etmesinenedenolmaktabubağlamdadahakkınkullanımındacaydırıcıetkiyesahipolmaktadır. ParisPrensipleri’neuygunbağımsızkollukgözetimkuruluoluşturulmalıdır.Güven-likpersonelinetoplantıvegösterilereinsanhaklarıyaklaşımınauygunmüdahaleeğitimiverilmelidir. 2014yılındaAdaletBakanlığıtarafındanhazırlananAİHSİhlallerininÖnlenmesineİlişkinEylemPlanıuygulamayabaşlanmalıdır.

58


Otoriter Sistemlerde Protesto ve Eylem RepertuvarıAyşen Uysal

Akıllı köylü,büyük efendinin karşısındayerlere kadar eğilir; ama sessizce osurur

Etiyopya Atasözü

Türkiye’demevcutsiyasalsistemotoriterbirsistemmidir?Biristisnarejimimidir?Yoksasıklıklaifadeedildiğigibibirfaşizmmidir?Çokönemlibirtartışma.Ancakbuyazınınkonusumevcutrejiminniteliğinitartışmakdeğil;baskıcırejimlerde,kibenburadabutürrejimleri adlandırmak için “otoriter sistemler” nitelemesini kullanacağım, protestonunnasılbirdönüşümgeçirdiğinitartışmak.Haklarımızdan“soyundurulduğumuz”,hakkav-ramınıniçininboşaltıldığı,ancakbazılarınasadakatleriölçüsündeimtiyazlarbahşedildiğibir baskı dönemindeprotestonasıl biçimleniyor? Sıklıkla düşünüldüğüüzere protestobaskıarttıkçaartarmı,yoksayinesıkçadüşünüldüğügibiortadanmıkalkar?Baskıileprotestoarasındanasılbirilişkivardır? Benburada“hiçbirbaskıdüzeyininvetürününprotestoyutamamenortadankaldır-madığı,ancakbiçimdeğiştirmesineyolaçtığı” tezindenyolaçıkacağım.Bunudadahaönceyapılmışbirdiziçalışmadanhareketlevefarklıdünyaülkedeneyimlerindenhare-ketleyapacağım.

Repertuvar kavramı

Otoritersistemler,totalitersistemlerinaksine,delinemezbetonbirblokbiçimindedüşü-nülmemeli;çatlaklarıvarveoçatlaklarıtakipederekbirçıkışbulmakmümkün.Nitekimçokfarklıcoğrafyalardavezamanlardainsanlarherzamanoçatlaklardansesiniyükselt-meninyadasessizçığlıkatmanınyollarınıbulmuşlar. İştearananbuçıkışyollarıbizirepertuvarkavramıüzerinedüşünmeyesevkediyor. Repertuvar, “paylaşılan ortak çıkarlar temelinde birlikte hareket etmek için kul-lanılanaraçlar” (Tilly1986: 541)olarak tanımlanır.Birgrubun taleplerinidışdünyayaanlatmakiçinkullandığıanlamlarvearaçlarsetidir(DellaPorta&Diani2006:168-69).Repertuvarbirmetaforolupmüziktevetiyatrodakullanılanrepertuvarkavramıilebiranalojisözkonusu.Repertuvarlardonukdeğildir;ihraçedilir,genişler,uyarlanır,yenidenoluşturulur.Repertuvarbirbirikimiifadeeder,öğrenilir,aktarılır.Buaçıdanbaktığımızda,verilibirdönemdekieylemrepertuvarıaslındakendiniönceleyendönemlerinbirikiminedayanır.Sabırladenenmiş,zamanınsüzgecindengeçmişaraçlardır.Repertuvar,ta-rihselolaraköğrenilmiş,paylaşılmışveuygulanmışolupmücadeleniniçindegelişir(Tilly1986).Ayrıca,talepeyleminbiçiminibelirler.Hertalebehereylembiçiminiuygulamakmümkündeğildir.Repertuvaraktörleregöredefarklılıkgösterir.Aktörler,yaptıklarıhe-saplarvegeçmişdeneyimlerinedayanarakrepertuvar içindenstratejikseçimyaparlar.Nihayetinderepertuvarsonsuzdeğildir,sınırlıdır.Burepertuvarsayesindebugüninsan-larınçoğubirseçimkampanyasınanasılkatılacağını,nasıldernekkuracağını,imzakam-panyasınınasılbaşlatacağını,nasılgrevyapacağınıbilir.Ancakbireylemrepertuvarısa-deceeylemcilerdenhareketleşekillenmez;aktörlerinbirikendeneyimleriileotoritelerinstratejilerininkesiştiğivekültürelolarakkodlanmışeylembiçimleriniifadeeder.Özetle,repertuvar,örgütlerevetaleplerinegörebiçimlenen,ancakbirokadardadışfaktörlerdenetkilenenbirmodeldir.Tümbufaktörlerinkesişmenoktasındayeralırvetarihselolarak

59

belirlenir.Repertuvar,öğrenilir,deneyimlenir,sınanır, vs.Dış faktörlermevcut se-çimlerisınırlar. Eylemrepertuvarınındeğişimiçokyavaştırveuzunzamanayayılır.Repertuvarbu-gündenyarınadeğişenbirşeydeğildir.Örneğin;Geziprotestolarındamizahınkullanımıhernekadar“ablalarınveabilerin”çokhoşunagittiysede,bununyerleşikbirrepertuvarhalinegelmesikısasüredegerçekleşmez.Vehattabelkidehiçgerçekleşmez…Repertuvarsadecekolektifeylemlervesokakilesınırlıdeğil;farklırepertuvarlarmevcut.MichelOfferlé, toplumsalmemnuniyetsizliğini dile getirmek ve bumemnuniyetsizliğionarmakiçinbirtoplumsalgrubunelindeüçfarklırepertuvarolduğunusöyler:nice-lik,uzmanbilgisinebaşvurmaveskandallaştırma(Offerlé1998:109-123).

Siyasal rejim ve repertuvar

Siyasalrejimlerleeylemrepertuvarıarasındasıkıbirilişkimevcuttur.Bazırejimlerbazıeylembiçimlerininkullanılmasınaolanaktanımaz.Demokrasigeliştikçetoleransdüzeyivemakulgörülenperformanslarartar.Kısacası,demokrasiiletoplumsalhareketlerara-sındapozitifkorelasyonvardır(Uysal2017). BuaçıdanbakıncaCharlesTilly’insormuşolduğusorununoldukçaönemliolduğugörülür:“Toplumsalhareketlerbirsiyasalrejimdebirşekilde(gerillahareketi),birbaşkasiyasalrejimdebirbaşkabiçimde(renklikıyafetlerle)ortayaçıkar.Neden?”Enözetbiçi-miyle,Tilly’ninbusoruyaverdiğiyanıt,“devletşiddetine/baskısınaeylemcilerinverdiğikarşılıkeylemrepertuvarınıbiçimlendirir”şeklindedir(Tilly2006). İçindengeçtiğimizdönemsadeceTürkiyeiçindeğil,köklüdemokrasileriçindebirdaralmadönemineişaretediyor.Türkiye’deneredeysemarjkapanmaküzere.Amatelaşamahalyok,ziramarjlarıntamamenkapandığıdönemlerdebile,insanlarmuhaliflikleriniifadeetmeninbiryolunubuluyor.Dahagizli,dahaörtükyollarladaolsakarşıtlığınıifa-deediyor.Kibudönemlerinsanlarınyaratıcılığınıenfazlaortayakoyduğusüreçlerdir.Protestohiçbirzamantamamenortadankaybolmaz.Budurumda,“sözkonusukapalısis-temlerdeinsanlarnasılçıkışyollarıbuldular”sorusunumerkezealmakve“neyapmalı?”sorusuüzerineyoğunlaşmakgerekir.

Uzman bilgisine başvurma ise, toplumsal grupların haklılıklarını ortaya koymak, yanlışlığı göstermek için o alandaki uzmanların bilgisini, bilim insanlarını seferber etmesidir. Adli süreçteki bir yanlışlığı göstermek için hukukçuların seferber edilmesi, uluslararası örgütlerin seferber edilmesinde olduğu gibi.

Skandallaştırma bir konudaki haksızlığı duyurmak, ifşa etmek için medyaya başvurulmasını anlatır. Kısacası, medyada yer almak için geliştirilen stratejik bir repertuvardır.

Nicelik,kitlenin sayısal gücüne dayanılarak oluşturulan her türlü repertuar.Yürüyüşler, mitingler, işgaller, oturma eylemleri,vs.

60


Baskının ve toplumsal memnuniyetsizliğin üstesinden gelme (sadakat, ses çıkarma, kaçış)

Albert Hirschman (1995) toplumsal memnuniyetsizliğin inşası ve onarılması meselesiüzerinedüşünürkenliteratüreönemlibirkavramkazandırır:Dayanıklılıkkayıtları.Bukavram,toplumsalaktörlerinbaşlarınageleniadlandırmak,onameydanokumakveonunüstesindengelmekiçinsahipoldukları,toplumsalvetarihselolarakyerleşik,bireyselve/veyakolektifpratikdağarcığınıanlatır(Hirschman1995;Offerlé2012).Hirschman,DoğuAlmanyaörneğindenyolaçıkarak,dayanıklılıkkayıtlarıçerçevesinde“exit”ve“voice”kavramlarınıgeliştirir.

• Exit:Birşirketinhizmetlerindenmemnunolmayarakohizmetioşirkettenalmak-tanvazgeçmekdüşüncesindenyolaçıkar.

• Voice:Birdurumkarşısındasesçıkarmaanlamınagelir.

Hirschman,eğerexitvarsavoice gelişmezder.Bununlabirlikte,DoğuAlmanya’nınbununistisnasınıoluşturduğunusöyler;çünküburadaexit vevoice birliktegelişir.1989’akadarexitegemenstratejiolupkişiselvesessizbirkararolarakkendisinigösterir.Bunakarşılıkduvaryıkılıncaexitvevoicebirliktepatlar:Birgrup“bizçıkmakistiyoruz”der-ken,diğerbirgrup“bizkalmakistiyoruz”şeklindesesiniyükseltir.Buradaküçükbirnotdüşüpexit’insadecefizikigidişlerianlatmadığını,dahagenişbirbiçimde,ruhsalvedü-şünselgidişlerideiçerdiğinibelirtmekgerekir.Buanlamda“delilik”debirgidiş/kaçıştır. GünümüzTürkiye’sindefizikianlamdaönemlisayıdayurttaşınbaşkaülkeleregitti-ğinibiliyoruz.Kalanlarınönemlibirbölümü“hiçbirşeyolmuyormuşgibi”yaşamayıter-cihediyor,haberizlemiyor,gazeteokumuyor.Bu,çoğuörnektebilinçlibirseçim.Kalan-larındiğerönemlibirbölümüde“ilişkiyeaktifolarakkatılarak,baskıyıyenidenüreterek”veuzlaşarakyaşamınısürdürüyor.Kalıyorsakve“suçadaortakolmuyorsak”,yanivoice’adairseçeneklerimizneler?Kalıpsesçıkarmakistiyorsak,elimizdefarklıeylembiçimle-

61

rindenoluşanbirrepertuvarvar.Burepertuvardanseçim(ler)yapıpyoladevametmekmümkün.Elbette repertuvarkapalı bir kutudeğil, içineyeni eylembiçimleri eklemekmümkün.Kaldıki,otoritersistemleraltındamevcutrepertuvarlarasıklıklayenieylembiçimlerieklendiğiniyapılançalışmalarortayakoymakta.Aşağıdayeralanşekilvetablobukavramsallaştırmalarınneleriiçerdiğiniresmediyor.

Kaynak:M.Offerlé,“Kolektifeylemrepertuvarlarınaeleştireldönüş(18.-21.yüzyıl)”,içindeTarihselSosyoloji.Stratejiler,Sorunsallar,Paradigmalar,der.F.Ergut&A.Uysal,DipnotYayınları,2012,s.239.Dahadetaylıbilgiiçinkaynak:M.Offerlé,“Kolektifeylemrepertuvarlarınaeleştireldö-nüş(18.-21.yüzyıl)”,içindeTarihsel Sosyoloji. Stratejiler, Sorunsallar, Paradigmalar,der.F.Ergut&A.Uysal,DipnotYayınları,2012,s.241.

Otoriter sistemlerde protestonun aldığı biçimler

Mevcutliteratürbize,otoritersistemlerdeprotestoveyadirenişdenildiğindeenfazlaaklagelenülkeve coğrafyalarınOrtadoğuveözellikle İran (Bayat 2015, 2008, 2006;Rasler1996;Kurzman1996)veLatinAmerika(MalhildeArrigoni)deneyimleriolduğunugöste-riyor.İran’ınbuçalışmalardaözelbiryerivar.Sözkonusuaraştırmalarınortaklaştığıikitespitotoritersistemlerdeprotestoyuanlamakiçinyolgösterici:

1.Kapalı/baskıcısistemlerde,yanisiyasalsistemkapandıkça,protestodahaazörgüt-lü(hattabireysel)vedahaazaçık(örtük,gizli)olmaolanağınasahiptir.

2.Baskının arttığı dönemlerde ve ülkelerde protesto sanat gibi daha nötr alanlarakayar.

Ayrıca,mevcutçalışmalarotoritersistemlerdeduygularaseslenmenin,yaniduygularınmobilizasyonununöneminedikkatçeker(Bayat2015;Jasper2002;Aminzade2001).

1. Bireysel ve örtük (gizli) protestolar

Tiranlıklar yıkılır gider, aslolan hayattır Asef Bayat

İktidar ne kadar tehdit ediciyse maske o kadar kalındırJames Scott

Butürprotestolar,biryandangündelikyaşamıniçindegelişen,diğeryandandagündelikyaşamıilmekilmekyenidenörenözelliktedir.Bireyseldir,ancakçoksayıdakişininaynıamacayöneliktekilgirişimleribiçimindegörüldüğündenkolektifbirhareketedönüşmeihtimalinibünyelerindebarındırırlar.Bunlar,açıkçakarşıçıkmakbiçimindedeğil,aksinegizli/örtükprotestolardır.“Bu,bukurdungördüğüilkkışdeğil”sözündenyolaçıkanJa-mesScott,tabigruplarındirenişiningizlibiçimleriçerçevesinde,tahakkümaltındasözünaldığıbiçimlerüzerineincelemeleryapar.Buna“politikkılıkdeğiştirmesanatları”adınıverir (Scott 1995: 190 vd.).Anonimlik (cin çarpması142, dedikodu, gece eylemleri, kılıkdeğiştirmek,anonimşiddet,anonimmektupvs.),homurdanmak,kültürelörtülüdireniş

142 İfadeningöreceözgürbırakılabildiğiritüelbiralansunar.Kişiselsorumlulukalmadan,kişiselsorumlulukinkaredile-bilecekbiçimdememnuniyetsizliğiifadeetmeyoluolarakcinçarpmasıvecinnetgeçirme.“Benyapmadım,yaptırancin!”demeninyolu.

62


biçimiolarakhalkmasalları,karnavallar,vs.politikkılıkdeğiştirmesanatlarındanbazı-larıdır.Türkiye’deörneğin toplu taşımaaraçlarındasondönemdesıkçakarşılaştığımızhomurdanmaları,rakıfestivallerini,vs.buçerçevededüşünmekmümkün.Ayrıca,direni-şingizlibiçimleriarasındaalayetme,mizah,dalkavuksöylemi,kodlanmışdiloyunlarıileayaksürümenindeözelbiryeriolduğunubelirtelim. BunakarşılıkAsefBayat, İranörneğindedirenişveprotestonungündelikyaşamaiçkinolduğunuvegündelikyaşampratikleriilekarşıçıkıldığınıbizegösterir.Başkaçoksayıdaörnekgibiİranörneğidebize,“hoşnutsuzmadungrupların–yoksullar,gençler,kadınlarvesiyasetenmarjinalleştirilmişlerin-nepolisdevletlerininkomutlarınaboyuneğerekedilgenbirbiçimdeboşboşoturduklarınınedetalihlerinikaderinyazgısınabı-raktıklarını gösterir” (Bayat 2015:17).Bugruplar, örgütlümücadeleninbedellerininverisklerininçokyüksekolduğubirortamdagündelikhayatınsıradanpratikleriylebireyseldirenişlergeliştirir.Bunlar,sessiz, bireysel, gündelik hayatın olağan pratiklerinin içine ka-rışmış, baskıya karşı daha esnek yapıda birer pratik siyasetidir. Otoriter rejimlerde/sistemin kapandığı dönemlerde fail olmayı mümkün kılar (Bayat2015:48-49).Örneğinİranlıkadın-larınörtünmezorunluluğunuaşmakiçinbaşörtüsünüsaçlarıkısmengörünecekşekildetakmaları,“erkekişi”sayılanişleregirişmeleribuçerçevededüşünülebilir. AsefBayatyineİranörneğindenyolaçıkarak“sıradanolanınsessiztecavüzünden”sözeder.Sessiztecavüz,“bireylerinveailelerin,hayatlarıiçintemelihtiyaçları(barınacakyer,iş,vs.)karşılamaküzere,sessiz,mütevazı,birtarzdakolektifolmayan,fakatuzunsüredevamedendoğrudaneylemidir.Sıradaninsanlarınhayattakalabilmekvehayatlarınısür-dürebilmekiçinmülkve iktidarsahibiolanlaradoğrususkun,uzunvadeli, fakatyaygınilerleyişini anlatır” (Bayat 2015: 82).Kaçak elektrik kullanımı, siyasal işportacılık, ev veotelişgali,gecekonduyapımı,vs.sessiztecavüzkavramsallaştırmasınınsomutörnekleridir.Bayatbuna“arkasokaksiyaseti”dediyor.JamesScott’taki“gizlisenaryolar”ileAsefBa-yat’taki“sessiztecavüz”birbirineyakınkavramsallaştırmalardır.Gizlisenaryolarındirenişbaşlatmaihtimalidemevcut.Açıkçavergiisyanıyerinevergikaçırma,vicdaniredçiolmakyerineaskerdenkaçma,vs.gizlisenaryolaraörnekteşkileder. Otoritersistemlerdeprotestosadeceörtük/gizlivebireyselbiçimdeortayaçıkmaz;bazendekolektiftir,ancaksanatgibidahanötrvekorunaklıalanlarakaymıştır.

2. Sanat ve protesto

Cehennem içeriden geçersiz ilan edildiğinde, cehennemliği son bulur.

John berger

Otoritersistemlerdeprotestocularçoğukezrepertuvarlarınıdahanötralanlarataşırlar.Protestocularınbirdenetlenemeyecekalanlararayışısözkonusudurvebuarayışsonucun-da,protestolarotoritersistemtarafındantamamıylakontroledilemeyenalanlarakayar.Bualanlarınbaşındasanatgelir.Otoritersistemlerdeprotestonunsanatalanınakaymasıaslındaikinedenledir:biryandan,dahaazkontroledilenbiralanolması,diğeryandandaotoritersistemlerdeduygularaseslenmenin,duygularınmobilizasyonununönemliolma-sınedeniyle.Duygularınkitleleriseferberedicietkisiençokdasanatalanındamümkünolabilir.Gündelikyaşamında,sokaktatepkisinidilegetiremeyenbirkişininizlediğibirtiyatrooyununda,eserdenetkilenipkuvvetlealkışlayıp fikre/eleştiriyedestekvermesi,salondasloganatmasıgibi.Müziğinduygularıveböyleliklebireyleri,kitlelerihareketegeçirici etkisi üzerine de uzun zamandır çalışmalar yapılıyor (Traïni 2008; Siméant&Traïni2016).Aynışekildesinemaönemlibirprotestoalanı;bireyselsiyasallaşmayavekitle seferberliğinekatkısı biliniyor. İran sineması bu açıdan çarpıcı bir örnek.Müzik,

63

tiyatrovesinemayabirprotestoaracıolarakgrafitiyideeklemekgerek(Geoffray2012).Protestonunbaskırejimlerindesanatalanınakaymasınınençarpıcıörneklerindenbiri,Arjantin’dekiTeatroAbiertodeneyimidir.Başkaalanlardatambirsessizliğinhakimoldu-ğudarbedöneminde,TeatroAbierto’nuntoplumdakikorkununaşılmasındavekitlelerinhareketegeçirilmesindeönemlibirrolüoldu.TeatroAbierto,12Mayıs1981’deBuenosAires’debirbasınaçıklamasıiledoğdu.21oyuncu,21dramayazarıtarafındankalemealınanveyaklaşık30’ardakikasüren21ayrıoyunsergiledi.İlkoyun28Temmuz1981’desergilendi.İlkhafta,izleyicilerüzerindekietkisinitestetmekiçinsadeceoyuncularınya-kınlarına ve gazetecilere gösterimyapıldı. 3Ağustos 1981’de ise halka açık gösterilerbaşlar.Haftanınhergünüsaat18:30-20:30arasıüçoyunungösterimiyapılır.Önemlibirparantez;5Ağustos’u6Ağustos’abağlayangece,Picadero,yanigrubasahneverenti-yatrobinasıaskerlerceyakılır.Ertesigün17farklıtiyatrosahnesioyunlarınsergilene-bilmesiiçinkapılarınıaçar.BunlariçindenTabaris’teoyunlarsergilenmeyedevameder.Budeneyim2aysürerve1986’yakadartekrarlanır.TeatroAbiertogiderekkitleselleşir.1981’deTeatroAbierto’yakatılansanatçısayısı100’üaşarken,busayı1982yılında400’üaştı.Dramayazarlarıtarafındankalemealınanmetinlerinsahneyekonulmasındakiamaç,Otoriterbirrejimde“korkuortamınıaşmak”olaraktanımlandı(Arrigoni2013).Te-atroAbierto1983’tedebüyükbirkarnavaldüzenledi.Karnavalsırasındabütünkentbaş-tanbaşayürünerekLezamaParkı’ndasembolikbirsansürkuklasıyakıldı. TeatroAbiertosürekliolarakkendiniyenileyenbirörgütlenmeoldu.Sanatsalnite-liklerinikaybetmeden,birpolitikmücadeleyidesteklemekiçinyenibirözeltiyatrobiçimibuldular.Abiertohemaynısektördeçalışanlarıbirarayagetirenmeslekihemdepolitikbirkitleseferberliğidir(Arrigoni2013). Makaleboyunca,otoritersistemlerdedeprotestonunfarklıdurumlardafarklıfarklıbiçimleralabildiğinigöstermeyeçalıştım.İran’dadahaçokbireyselvegizliiken,Arjan-tin’dekolektifvedahaörgütlü.Şüphesizbudurumdaülkelerdeki tarihselbirikiminvebağlamınbüyüketkisivar.NitekimArjantin’deAbiertodeneyimininkitleseferberliği-nedönüşebilmesinde, tiyatro sektöründegelenekselolarakörgütlü, köklübir sendikalörgütlenmeninvarlığı etkili. BöyleceAbierto deneyimi önemli ve dahagenel bir sorusormamızıgerektiriyor:Otoritersistemlerdebireyselvesessizolaneylemlerinasılkolektifvesesçıkaraneylemleredönüştüreceğiz? Birsüreaklımızımeşguletmesigerekenhayatisorukanımcabu.Nihayetindesiya-set,birdeğiştirmesanatıise,değiştirmeyedevamedebilmekiçin,şayetdahaörgütlüsümümkündeğilse,amaaslındamümkünsedahi,herkesbulunduğuyerden,failolduğunugösterenveyurttaşolmaktaısraredenbirbiçimdeeylemeli.Zira,butürsistemlerdepro-testohakkınasahipçıkmakyurttaşlıkhakkınasahipçıkmakanlamınagelmektedir.

64


Kaynakça

Aminzade,R.&McAdam,D.,«EmotionsandContentiousPolitics»,R.R.Aminzade,J.A.Goldstone,D.McAdametalii.,Silence and Voice in the Study of Contentious Poli-tics,CambridgeUniversityPress,2001,ss.14-50.

Arrigoni,M., Se mobiliser en situation autoritaire. Une comparaison des contestations théâtrales argentine et chilienne (1973-1990),thèsedirigéeparM.O.Dabene,Institutd’étudespolitiquesdeParis,8novembre2013.

Bayat,A.,Siyaset Olarak Hayat. Sıradan İnsanlar Ortadoğu’yu Nasıl Değiştiriyor?,Metis,İstanbul,2015.

Bayat,A., Sokak Siyaseti. İran’da Yoksul Halk Hareketleri,Phoenix,Ankara,2008.Bayat,A., Ortadoğu’da Maduniyet. Toplumsal Hareketler ve Siyaset,İletişim,İstanbul,2006.Bourdieu,P.,“Pourunsavoirengagé”,Le Monde Diplomatique,février2002.Geoffray,M.-L., Contester à Cuba,Dalloz,2012.Hirschman,A.O., Défection et prise de parole,Fayard,Paris,1995.Jasper,J.M.&Duyvendak,J.W., Players and Arenas. The Interactive Dynamics of Protest,

AmsterdamUniversityPress,Amsterdam,2015.Jasper,J.M.,Ahlaki Protesto Sanatı. Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yaratıcı-

lık,AyrıntıYayınları,İstanbul,2002.Kurzman,C.,“StructuralOpportunityandPerceivedOpportunityinSocial-Movement

Theory:TheIranianRevolutionof1979”,American Sociological Review,61/1,1996:153-71.

Offerlé,M.,“Kolektifeylemrepertuvarlarınaeleştireldönüş(18.-21.yüzyıl)”,içindeTa-rihsel Sosyoloji. Stratejiler, Sorunsallar, Paradigmalar,der.F.Ergut&A.Uysal,DipnotYayınları,Ankara,2012,ss.211-249.

Rasler,K., “Concessions,Repression andPolitical Protest inThe IranianRevolution”,American Sociological Review,61/1,1996:132-52.

Scott,J.,Tahakküm ve Direniş Sanatları. Gizli Senaryolar,Ayrıntı,İstanbul1995.Siméant,J.&Traïni,C., Bodies in Protest: Hunger Srikes and Angry Music,Amsterdam

UniversityPress,Amsterdam,2016.Tilly,C.,La France Conteste de 1600 à nos jours,Fayard,Paris,1986.Traïni,C.,Musique en colère,PressesdeSciencesPo,Paris,2008.Uysal,A., Sokakta Siyaset. Türkiye’de Protesto Eylemleri, Protestocular ve Polis, İletişim

Yayınları,İstanbul,2017.

Toplantı ve Gösteri Hakkıİzleme Raporu2017

Eşit Haklar İçin İzleme DerneğiKamerhatun Mah. Hamalbaşı CaddesiNo:22/2-3 Beyoğlu - İstanbul - TürkiyeTel: +90 212 293 63 77www.esithaklar.orgemail: [email protected]

Documents

Toplantı ve Gösteri Hakkı - esithaklar.org