THẾGIỚICONG

Nguyêntác:THEWORLDISCURVED

Tácgiả:DavidM.Smick

Ngườidịch:NguyễnLợi,BùiLan

Nhàxuấtbản:NXBThờiĐại

Nhàpháthành:SáchDânTrí

Khốilượng:400grams

Kíchthước:14.5x20.5cm

Ngàypháthành:04/2011

Sốtrang:468

Giábìa:120.000₫

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Ebookthựchiệndànhchonhữngbạnchưacóđiềukiệnmuasách.

Nếubạncókhảnănghãymuasáchgốcđểủnghộtácgiả,ngườidịchvàNhàXuấtBản

Giớithiệu

“Cóítnhấtbalýdođểđọccuốnsáchnày.Trướchết,dướingòibúthấpdẫncủamộtngườixuấtchúngtrongcuộc,cuốnsáchđãchotamộtcáinhìnvôcùngsâusắcvàthấuđáovềhoạtđộngtàichínhtoàncầumàbấtkỳđộcgiảnàocủaNewYorkTimescũngcóthểdễdànglĩnhhộiđược.Thứhai,chủđềtrungtâmcủacuốnsáchvềsựmongmanhcủanềnkinhtếthếgiớisẽkhiếnbạn thứcsuốtđêmvàvắtóc suynghĩvềcácvấnđềvẫnchưađượcnhiềungườiquantâm.Vàthứba,cuốnsáchchỉramộtlộtrìnhthựctiễnđểthoátkhỏitìnhtrạnghỗnđộnkhủngkhiếpmàchúngtađangmắcphải,đâylàđiềumàcácnhàhoạchđịnhchínhsách,cácnhàtàichính,vàthậmchícảvịtổngthốngkế tiếp củaMỹnên quan tâm”. (JeffreyE.Garten,TrườngQuản lýYale;CựuThứ trưởng phụ trách thươngmại và kinh doanh quốc tế;CựuGiámđốcđiềuhànhTậpđoànBlackstone).

“Sống động, được viết cẩn thận và thấu đáo, “Thế giới cong” của DavidSmicklànhữngtìmhiểuvàkhámphásâusắcvềnhữngcăngthẳngvàmấtcânđốicủanềnkinhtếtoàncầucũngnhưcácthịtrườngtàichínhquốctế.Smickcũngđưaramột loạtđềxuấtvàquansátmớimẻđểgiảiquyếtcácvấnđềmàôngđãđềcậptới,đồngthờikêugọichúngtanhanhchónggiảiquyết cácvấnđềđó trướckhi chúng trởnên tồi tệhơn”.(RobertHormats,PhóChủtịchTậpđoànGoldmanSachsInternational).

“Nhữngcáchtântrongtàichính,baogồmcảnhữngcáchtândướitácđộngcủacôngnghệđiệntửhiệnđại,đãtạođiềukiệnchocảdoanhnghiệpvàcánhânthựchiệncôngviệckinhdoanhcủamìnhhiệuquảhơn,bảovệmìnhtốthơnkhỏinhữngrủiromàhọđanggặpphải.Tuynhiên,cácsángkiếnnàycũngcóthểđẩyhọvàocácrủiromớimàhọchưatừnggặpphảikhichưacónhữngcáchtânnày.Dovậy,nhữngthứđượccholàcảitiếnđôikhilạikhiến

người ta thụt lùi, và khi những rủi ro đó kết hợp lại với nhau đủ lớn thìnhữngthứđượccholàcải tiếnđócó thểkéo lùisựphát triểncủangaycảnhữngngườikhôngbaogiờtìmcáchtậndụnglợiíchcủachúng.TrongThếgiớicong,DavidSmickđãkhéoléođưararấtnhiềuvídụvềquátrìnhmàcáchậuquảkhôngngờtớinàyđãlàmlunglaythịtrườngtàichínhthếgiớitrongthờigiangầnđây,đồngthờilýgiảitạisaoquátrìnhđócóthểvẫnchưachấmdứt”.(BenjaminMFriedman,ĐạihọcHarvard,tácgiảcuốnHậuquảtinhthầncủaviệctăngtrưởngkinhtế(Themoralconsequencesofeconomicgrowth))

Thế giới cong đã tiếp nối những vấn đề còn dang dở của cuốn Thế giớiphẳng của tác giảThomasFriedman.Cuốn sách đã đưa độc giả vào cuộchànhtrìnhcủangườitrongcuộctớivănphòngriêngcủacácgiámđốcNgânhàng trungương,cácBộ trưởngTàichínhvà thậmchí làcácTổng thống.Smickđãgiúpchúngtahiểuhơnvềmôitrườngđầyrủirongàynay-cùnglýdo tạisaonhữngkhoản thếchấp lộnxộnkia lại làđiềmbáochonhữnghậuquảvôcùngkhủngkhiếp.Ôngđãvật lộnvớihaicâuhỏi thường trựctrongtâmtrícủamọingười:Tìnhhìnhcóthểdiễnbiếntồitệthếnàotrongnềnkinhtếđầybiếnđộnghiệnnay?Vàchúngtacóthểlàmgìđểcứuvãnhiệnthựckhắcnghiệtđó?Thôngquanhữngcâuchuyệnhấpdẫnvớingôntừdễ hiểu, Smick đã lý giải: Tại sao chảo dầumà chúng ta quen gọi TrungQuốc(quảbongbónglớntiếptheosẽphátnổ)lạiđạidiệnchomộtmốinguyhạikhônlườngtớitúitiềncủamọingười.

CácbànộitrợNhậtBảnđãkiểmsoátcáckhoảntiềntiếtkiệmcủaquốcgiahọnhưthếnàovàđiềuđócótácđộngtớichúngtarasao.Nhữngnhàquảnlýngânhàngvàcácgiámđốcngânhàngđầutưbịlòngthamlàmmờmắtđãđẩy tiền trợ cấpvàquỹ lươnghưu củamọi người vàonguyhiểmnhư thếnào.Tạisaongàynay“cácNgânhàngTrungươngđangcolạirõrệt”khôngthểcứuchúngtakhicuộckhủnghoảngtiếptheonổra.TạisaonhữngquỹđầutưquốcgiahùnghậucủaNga,TrungQuốc,SaudivàDubailạiđạidiện

chobướctiếntrongquyềnlựctàichínhtoàncầu,vượtxaMỹ,châuÂuvàNhậtBản.

Tạisaothếgiớilạicầnđếnmộthọcthuyếttàichính“cótầmtưtưởnglớn”đểhướngdẫnnguồntiềnnguyhiểmngàynay.Thếgiớicong làmộtcuốnsáchhiếmcókhôngchỉkhẳngđịnhtầmvócvềchuyênmônvớiphốWall,WashingtonvàLondonmànhữngcâuchuyệnkểphùhợptrongđócònchỉrachonhữngđộcgiảngườiMỹcáchđểtồntạitrongnhữngkhoảngthờigianđầybiếnđộngnhưhiệnnay.

Dànhtặngvợtôi,Vickie

vàtặngPeter,SarahcùngDJ

Lờinhàxuấtbản

SaukhúchoancacủaquátrìnhtoàncầuhóavềmătkinhtếkhiứngdụngcáctiệníchcủacuộccáchmạngsốhóavàonhữngnămcuốiThếkỷXX,cuốnsáchThếgiớiphẳng:LịchsửvắntắtcủaThếkỷXXIcủaTomFriedmanđãthổivàongườiđọcmộtniềmlạcquan:Thếgiớiđầyắpcôngănviệclàm,ấmno hạnh phúc sắp tới nơi rồi! Nhưng thế giới không đơn giản như TomFriedmantưởng.Nhữnghiểmhọatàichínhđốivớinềnkinhtếtoàncầuđãmanhnhahìnhthànhkhicuốnsáchcònđangviếtdởvànónổbùngsaukhicuốn sách ra đời chưa đầy năm. Cuộc khủng hoảng tín dụng này đã ảnhhưởngrấtlớntớitừngquốcgiatrênthếgiới,từcácnướcpháttriểntớicácnướcchậmpháttriểnbấtchấpcácthểchếchínhtrịkhácnhau.Vàcácnướcpháttriểncònbịảnhhưởngnặngnềhơnđếnmứcnhiềuquốcgiacònchưahồiphục,mới thấy le lóivàiđiểmsángđãvộivuimừngnhưtìmđược lốithoát.

Trướctìnhhìnhnhưvậy,rấtnhiềunhàkinhtếtrênthếgiớibỏranhiềucôngsứcđiềutranguyênnhân,bàncáchkhắcphục,thậmchícònthamvọngtìmramộtconđườngmới.CuốnThếgiớicongcủaDavidM.Smick,mộtnhàkinhtếhọchàngđầucủaMỹ,làmộtcuốnsáchđượcđánhgiárấtcaotrongvôsốcuốnsáchviếtvềđềtàinày.DavidM.Smickđãcốgắngvẽramộtbứctranh toàn cảnh nền kinh tế thế giới hiện nay và cho rằng sở dĩ có cuộckhủnghoảngnàylàdocáchoạchđịnhchínhsáchchưakhoahọc,thiếuđầyđủvàđồngbộnhấtquán,làdocácnềnkinhtếkhôngđồngđều,mâuthuẫnnhau, nhiềuvấnđềkhuất lấp thậmchí cònbị chedấu... v.v.Thếgiới củaDavidM.SmicklàThếgiớicongvìkhôngthấyđượcđườngchântrời.Đâylàmộtnhậnđịnh tuyến tính,xa thực tếbởikinh tế thếgiới luônvậnđộngtrongvôvànphứctạpkhólường,chỗkhuấtlấpvừalộsángthìkhoảngtốilạisinhra...!Đặcbiệttrongsách,tácgiảcònquantâmđisâuvàonềnchínhtrị-kinhtếcủaTrungQuốc,mộtngườikhổnglồđangvươndậy,vớimộtmốilo

ngạikép.Đólà,nếukinhtếTrungQuốcthànhcôngthìbảnđồkinhtếthếgiớiphảivẽlại,địavịthốngtrịkinhtếtoàncầucủacácnướcpháttriểncũ,đứngđầulàMỹsẽbịlunglaytớitậngốc.CònnếukinhtếTrungQuốcđổvỡthìMỹsẽrơivàocảnhkhốnđốnvìTrungQuốclàchủnợlớnnhấtcủaMỹ.

Tuynhiên,cuốnsáchchỉbàytỏnhữngquanđiểmcánhânchủquancủatácgiả. Chuyện đúng sai tới đâu còn phải bàn cãi nhiều.Đặc biệt cuốn sáchđượcviếtdướilậptrườngthịtrườngtựdothuầntúy,coiphúclợixãhộichỉlàhệquảkèmtheocủasựpháttriểnkinhtế.Cònquanđiểmcủachúngtalạicoiphúc lợixãhội làmụcđíchcòncáccuộccáchmạngcôngnghệ, côngnghiệpvà sựphát triểnkinh tếchỉ là cáccôngcụ, cácphương tiệnđểđạtđượcmụcđíchmàthôi.

Dẫuvậy,đâyvẫnlàcuốnsáchquantrọng,cầnđọcvìnócungcấpmộtcáinhìnkhásâusắcvềthếgiớitàichínhquốctếvàgiúpchúngtahiểubiếtthêmhơnvềsựtoàncầuhóatàichínhhiệnnay.

Trântrọnggiớithiệucùngbạnđọc.

NhàxuấtbảnThờiĐại

NhữnglờicangợidànhchoThếgiớicong

Thếgiớicong thểhiệnmộtbức tranhđầy tính trí tuệ.Nólàmột tácphẩmphải-đọcđốivớicácnhàđầutư,cácnhàhoạchđịnhchínhsách,vàbấtcứailolắngvềnhữngtháchthứcmàhệthốngtàichínhtoàncầungàynayđangphảiđốimặt”.

StanDruckenmiller,DuquesneCapitalManagement

“DavidSmick,nhàsánglập tạpchíTheInternationalEconomyvàbiếnnótrởthànhmộtấnphẩmcóuytínvềcácvấnđềkinhtếthếgiới,đãmanglạichochúngtamộtphântíchsắcsảovàkịpthờivềsựxuốngdốccủaquátrìnhtoàncầuhóatàichính.Trongquátrìnhnày,dòngvốnlàyếutốrấtnhạycảm,vàbấtcứaiđánhgiácaonhữnglợiíchtolớncủatoàncầuhóathươngmạivàđầutưtrựctiếpđaquốcgiađềukhôngthểbỏquacuốnsáchquantrọngnày”.

JagdishBhagwati,ĐạihọcColumbia,tácgiảcuốnsáchĐểbảovệToàncầuhóa(InDefenseofGlobalization)

“Cóítnhấtbalýdođểđọccuốnsáchnày.Trướchết,dướingòibúthấpdẫncủamộtngườixuấtchúngtrongcuộc,cuốnsáchđãchotamộtcáinhìnvôcùngsâusắcvàthấuđáovềhoạtđộngtàichínhtoàncầumàbấtkỳđộcgiảnàocủaNewYorkTimescũngcóthểdễdànglĩnhhộiđược.Thứhai,chủđềtrungtâmcủacuốnsáchvềsựmongmanhcủanềnkinhtếthếgiớisẽkhiếnbạn thứcsuốtđêmvàvắtóc suynghĩvềcácvấnđềvẫnchưađượcnhiềungườiquantâm.Vàthứba,cuốnsáchchỉramộtlộtrìnhthựctiễnđểthoátkhỏitìnhtrạnghỗnđộnkhủngkhiếpmàchúngtađangmắcphải,đâylàđiềumàcácnhàhoạchđịnhchínhsách,cácnhàtàichính,vàthậmchícảvịtổngthốngkếtiếpcủaMỹnênquantâm”.

JeffreyE.Garten,TrườngQuảnlýYale;CựuThứtrưởngphụtráchthươngmạivàkinhdoanhquốctế;CựuGiámđốcđiềuhànhTậpđoànBlackstone.

“Sống động, được viết cẩn thận và thấu đáo, “Thế giới cong” của DavidSmicklànhữngtìmhiểuvàkhámphásâusắcvềnhữngcăngthẳngvàmấtcânđốicủanềnkinhtếtoàncầucũngnhưcácthịtrườngtàichínhquốctế.Smickcũngđưaramột loạtđềxuấtvàquansátmớimẻđểgiảiquyếtcácvấnđềmàôngđãđềcậptới,đồngthờikêugọichúngtanhanhchónggiảiquyếtcácvấnđềđótrướckhichúngtrởnêntồitệhơn”.

RobertHormats,PhóChủtịchTậpđoànGoldmanSachsInternational

“Cuốnsáchnàythậttuyệtvời.ĐọcThếgiớicong,bạnsẽkhócóthểkhôngquanngạivềnhữngxuhướnggầnđây.DavidSmickđãcungcấpchochúngtamộtphântíchthấuđáovàdễhiểuvềnhữngkhiếmkhuyếtvàlợiíchcủatoàncầuhóa.Đâylàmộtcuốnsáchquantrọng”.

FrankC.Carlucci,CựuBộtrưởngBộQuốcphòngMỹ

“David Smick am hiểu về thị trường tài chính thế giới như bất kỳ ngườiđươngthờinào.TrongcuốnsáchThếgiớiconghấpdẫn(hoặccólẽđángsợ)củamình,ôngđãvạch ranhững taihọa tiềmẩn trong thị trường tàichínhtoàncầumớimẻvàđầyrốirennày.Cuốnsáchlàmộttácphẩmdễhiểumặcdùnóđềcậpđếncácvấnđềvôcùngphứctạp,cácvấnđềmangtínhcong”.

William Seidman, trưởng bình luận viên tài chính, CNBC;CựuChủ tịch,TậpđoànBảohiểmTiềngửiLiênbang(FDIC)

“DavidSmickđãxácđịnhmộtkhoảngcáchnguyhiểmphân tách thếgiớichínhsáchvàthếgiớitàichính.Thếgiớicongsẽtiếnmộtbướcdàihướngtớiviệcxỏabỏkhoảngcáchđó.Đólàmộtđiềucầnthiếtđểđảmbảosựổnđịnhvàthịnhvượngtrongnềnkinhtếtoàncầu”.

LeeH.Hamilton,Chủ tịchkiêmGiámđốc,Trung tâmQuốc tếWoodrowWilsondànhchocáchọcgiả.

“Có lẽ đây là thời điểm tốt nhất để Thế giới cong củaDavid Smick xuấthiện.Tôikhôngthểrờicuốnsáchđược.Nócungcấpmộtcáinhìnsâusắcvàđầyhiểubiếtvềthếgiớitàichínhquốctế.Thếgiớicongđềcậprấtsáttìnhhìnhhiệnnay”.

Karl-OttoPo..hl,CựuChủtịch,NgânhàngTrungươngĐức

“CácgợiýcủaSmickvềnhữngđiềunênlàmvànêntránhdànhchocácnhàhoạch định chính sách kinh tế tương lai rất hay và dễ hiểu.Kể cả nhữngngườikhôngcóbằngcấpvềkinhtếcũngcóthểdễdànghiểuđượcnó”.

CarlaHills,đồngchủtịchHộiđồngQuanhệđốingoại;cựuđạidiệnthươngmạiMỹ

“DavidSmicklàmộthướngdẫnviêntuyệtvời,giúpchúngtahiểuhơnvềsựpháttriểncủahệthốngtàichínhtrongbathậpkỷgầnđây.ÔngđãđưachúngtatừcácphònghọptàichínhcủachâuÂuđếncácbộngànhquanliêucủachâuÁvớisựgiàucókhôngđongđếmđược,từtưgiacủanhữngngườigiàucóđầyquyềnlựcởWashingtonđếnnhữngphòngkinhdoanhtiềntệlộnxộncủaphốWall.Đâylàmộttácphẩmtuyệtvời”.

LouisBacon,MooreCapitalManagement

“David Smick đã biến tạp chí The International Economy thành một ấnphẩmphải-đọcvềcácvấnđềkinhtếthếgiới.ÔngcũnglàmđiềutươngtựvớitoàncầuhóatrongThếgiớicong.Toàncầuhóalàmộttácnhânlàmthayđổicuộcchơitrongthờiđạichúngta,vànhữnghiểubiếtthấuđáocủaDavidSmickvềdòngvốnđầu tư trên toàn cầu làvô cùngquan trọng.Bất cứ aimuốntìmhiểuvềtoàncầuhóatàichínhvànhữnggợiývềchínhsáchcũngsẽmuốnđọccuốnsáchnày”.

R. Glenn Hubbard, trưởng khoa, Trường Kinh doanh thuộc Đại họcColumbia

“DavidSmickđãviếtmộtcuốnsáchhạngnhấtvề“cácmốinguyhiểmtiềmẩn”củatoàncầuhóa.Tôithấythậtkhóđểđặtnóxuống”.

AW.Clausen,CựuChủtịch,NgânhàngThếgiới

“Thế giới cong là một phân tích quan trọng và kịp thời đã khơi mở chongười đọc về các lực lượng trên toàn cầu đang điều khiển cần lái của thịtrườngtàichínhthếgiới.Đâylàmộtcuốnsáchchứađựngnhiềuthôngtindễhiểuchocảnhữngngườikhôngchuyêncũngnhưcácnhàhoạchđịnhchínhsách”.

YoichiFunabashi,TổngBiêntập,AsahiShimbun

“Thếgiới congđã đi sâu tìmhiểu hệ thống tài chính quốc tếmongmanhhiệntạivàđãpháthiệnraởnónhiềubấtổnkhôngdễdàngkhắcphục.Thếgiới toàncầuhóamớicủachúngtagậpghềnhchứkhôngbằngphẳngnhưmọingườivẫnnghĩ”.

JamesSchlesinger,nguyênBộtrưởngNănglượngHoaKỳ,BộtrưởngQuốcphòng,vàGiámđốcCơquanTìnhbáoTrungương

“DavidSmickđãlàmmộtviệcmàítailàmđược:đưađộcgiảvàobêntrongthánh đường của hệ thống tài chính toàn cầu. Với những câu chuyện lôicuốn,Smickđãchứngminhmộtcáchthuyếtphụcrằngbêncạnhnhữnglợiích to lớn, hệ thống phức tạp này cũng khiến chúng ta phải đối mặt vớikhông ít rủi ronghiêmtrọng.Hơnthếnữa, trongcuốnsáchnày,ôngcũngchochúngtamộtgiảipháp”.

JohnB.Taylor,ĐạihọcStanford

“DavidSmickđãđúng:Thếgiới toàncầu làmột thếgiớicong.Chúng tôikhôngthểđoántrướctươnglaimộtcáchchínhxác,đặcbiệtlàtrongnhữngthờiđiểmkhủnghoảng”.

Hans-Tietmeyer,CựuChủtịch,NgânhàngTrungươngĐức

“Đây là một tác phẩm tiếp nối xuất sắc cuốn Thế giới phẳng của TomFriedman. Thế giới cong đã đi sâu khai thác những vấn đềmà Friedmanchưađềcậpđến,đồngthờigiảithíchrõràngvaitròquantrọngnhưngchưađượchiểuthấuđáocủahệthốngtàichínhhiệnđanglànềnmóngthiếtyếuchonềnkinhtếthếgiới”.

MurrayWeidenbaum,TrườngĐạihọcWashington

“Thếgiớihiệntạilàmộtthếgiớicong.Vàomỗithờiđiểm,mộtvệtinhdùbaycaođếnmấycũngchỉnhìnthấykhôngquámộtnửatráiđất.Tuynhiên,DavidSmickđãchochúngtatiếpcậncảhai-từWashingtonđếnBắcKinhvàxahơnthếnữa”.

PeterB.Kenen,TrườngĐạihọcPrinceton

“Thếgiớiconglàmộtcuốnsáchrấthấpdẫn.Nóchỉramốiliênhệchặtchẽkhôngthểtáchrờicủachínhtrịvàkinhtế.Nólàmộtbảnphântíchrõràngvềrủiro,thànhcôngvàthấtbạicủathịtrườngtàichínhtoàncầungàynay”.

OtmarIssing,cựuthànhviêncủaBanGiámđốc,

NgânhàngTrungươngChâuÂu

“Thếgiớiconglàmộtcuốnsáchsâusắc,thấuđáovàđầylôicuốn-mộttácphẩmphảiđọc”.

PedroPabloKuczynski,cựuthủtướngPeru

“Đâylàmộtcuốnsáchdễhiểu,nhiềuthôngtinđãgiảithíchthấuđáovềhệthốngtàichínhtoàncầu.Độcgiả…bảođảmsẽcónhữngphútgiâythưgiãnvàđầythíchthúvớicuốnsách”.

Edwin(Ted)M.Truman,nguyênGiámđốc,BộphậnTàichínhQuốctế,CụcDựtrữLiênbang

“Đâylàmộtbảnmôtảvềthịtrườngvốntoàncầucủamộtngườitrongcuộcđầy tàiba.Cuốnsáchđầyắp thông tinvà rất thúvị.Thếgiới congđãgiảithích…lýdotạisaobamươinămtiếptheosẽvẫnnhiềurủironhưtrongquákhứ”.

GaryClydeHufbauer,ViệnKinhtếQuốctếPeterson

“Cuốnsáchlàchuyếnđicủamộtngười trongcuộccóhiểubiếtsâusắcvềcáchệthốngtàichínhvàkinhtếtoàncầu.Độcgiảsẽcómộtđiểmxuấtphátđầytựtinđểchẩnđoáncácvấnđềvàđềracácgiảiphápsángsuốt”.

MichaelJ.Boskin,ĐạihọcStanford

“TrongThếgiớicong,DavidSmickđãgiúpchúngtanhậnranhữngbấttrắctrongcácthịtrườngtàichínhkhiThếkỷcủangườiMỹđangdầnkhéplại”.

AllanMeltzer,ĐạihọcCarnegieMellon

“Cuốnsách lànhững tranh luậnvừa thấuđáovừahấpdẫnvềmộtcâuhỏimang tính thờiđạiđangchiphốichúng ta - từđâychúng ta sẽđiđếnnơinào?”

MichaelSteinhardt,SteinhardtManagement

“Trongsuốtbamươinămqua,DavidSmickgiữvịtríhàngđầutrongcuộccáchmạng tàichính toàncầu.Nếubạnmuốncómộtgiải thích rõ ràngvềnhữnggìđangxảyratrongcuộccáchmạngtàichínhtoàncầu,hãyđọcThế

giớicong”.

PeterR.Fisher,CựuPhóchủtịchNgânhàngDựtrữLiênbangNewYork

“Thế giới cong chẳng khác nào cuốn cẩm nang hướng dẫn domột ngườitrongcuộctàigiỏibiênsoạnvềthếgiớitàichínhcũngnhưcácvấnđềbênngoàingânhàngtrungương”.

JohnWilliamson,ViệnKinhtếQuốctếPeterson

“Tôi luônmongmuốnđượctiếpchuyệnvớiDavidSmick.Ôngkhôngbaogiờđitheonhữngsuynghĩthườngtình,thayvàođó,ôngluôncómộtquanđiểmmớimẻ và đầy hấp dẫn về những gì đang xảy ra trong nền kinh tếchính trị củachúng ta.Giờđây,ôngấyđãchuyển tảinhững tư tưởngcủamìnhthànhmộtcuốnsáchquantrọng.BạnsẽthíchđọcThếgiớicong,bạnsẽhọchỏiđượcnhiềuđiềutừnó-vàquantrọngnhất,nósẽkhiếnbạnthựcsựsuynghĩ”.

WilliamKristol,TheWeeklyStandard

“Nhữngcáchtântrongtàichính,baogồmcảnhữngcáchtândướitácđộngcủacôngnghệđiệntửhiệnđại,đãtạođiềukiệnchocảdoanhnghiệpvàcánhânthựchiệncôngviệckinhdoanhcủamìnhhiệuquảhơn,bảovệmìnhtốthơnkhỏinhữngrủiromàhọđanggặpphải.Tuynhiên,cácsángkiếnnàycũngcóthểđẩyhọvàocácrủiromớimàhọchưatừnggặpphảikhichưacónhữngcáchtânnày.Dovậy,nhữngthứđượccholàcảitiếnđôikhilạikhiếnngười ta thụt lùi, và khi những rủi ro đó kết hợp lại với nhau đủ lớn thìnhữngthứđượccholàcải tiếnđócó thểkéo lùisựphát triểncủangaycảnhữngngườikhôngbaogiờtìmcáchtậndụnglợiíchcủachúng.TrongThếgiớicong,DavidSmickđãkhéoléođưararấtnhiềuvídụvềquátrìnhmàcáchậuquảkhôngngờtớinàyđãlàmlunglaythịtrườngtàichínhthếgiớitrongthờigiangầnđây,đồngthờilýgiảitạisaoquátrìnhđócóthểvẫnchưa

chấmdứt”.

BenjaminMFriedman,ĐạihọcHarvard,tácgiảcuốnHậuquảtinhthầncủaviệctăngtrưởngkinhtế(Themoralconsequencesofeconomicgrowth)

“Thếgiớithựcsựcong,vàtôinghĩrằngkhôngcótàiliệuhướngdẫnvềthịtrườngvốntoàncầucủathếkỷXXInàotốthơncuốnsáchcủaDavidSmick.CuốnsáchsẽđưabạnxuyênsuốthànhtrìnhcánhâncủaSmicksuốtbamươinămquavớitưcáchlàmộtcốvấnchocácnhàđầutư,cácquỹđầucơphòngvệ,cácngânhàngtrungươngvàcácnhàhoạchđịnhchínhsách.Saukhiđọccuốnsáchnày,bạnsẽquantâmtới,cólẽlàhơnbaogiờhết,cácdiễnbiếncủalịchsửtàichínhgầnđâyvànhữngrủirođangchờtaphíatrước”.

Richard H. Clarida, Trường Đại học Columbia; PIMCO; Cựu trợ lý BộtrưởngBộTàichính;

“ThếgiớicongtrìnhbàyvềnhữngvấnđềtàichínhtoàncầuhiệnnaymộtcáchấntượngnhưphongcáchBeethoven”.

NorbertWalter,TậpđoànDeutscheBank

“DavidSmicklàngườitiênphongtrongviệctoàncầuhóathôngtinkịpthời.Aicóthểtrìnhbàyvớichúngtathôngtinmớinhấtvàthíchhợpnhấtvềtoàncầuhóatốthơn?”

RonInsana,InsanaCapitalPartners;nhàphântíchcaocấpcủaCNBC

“Cuốnsáchnàycuốnhúttaphảiđọc.Nóthểhiệnmộtphântíchsắcsảovềthịtrườngtàichínhtoàncầuđầymongmanhhiệnnay”.

HorstSiebert,Chủtịchdanhdự,ViệnKinhtếThếgiớiKiel

“Cuốn sách đã định nghĩa toàn cầu hóa tài chính là một hệ thống tạo ranhữngbấtổntàichínhlớnvàđángsợ,nhưngbêncạnhđó,nócũnglàmột

chúngỗngđẻranhữngquảtrứngvàng.Cuốicùng,Thếgiớicongcònchotamộtthôngđiệpvềniềmtinvàhyvọng”.

Renato Ruggiero, Cựu Tổng giám đốc, Tổ chức Thương mại Thế giới(WTO)

“Cuốnsáchlàmộthànhtrìnhlýthúvàrấtđángđọcvềnhiềuphươngdiệnphứctạpcủamộtthếgiớiđangbiếnđổinhanhchóng”.

CharlesDallara,ViệnTàichínhQuốctế

“Thếgiớicongđãnêuranhữngvấnđềquantrọngcầnphảiđượcthảoluậnđầyđủ”.

NigelLawson,nguyênBộtrưởngTàichính,VươngquốcAnh

Tựa

Quảthựclàtôiđãtrongtâmtrạngthấtvọngtolớnkhibắtđầuviếtmộtcuốnsáchvềnềnkinhtếtoàncầumớihiệnnay.Rốtcuộc,chúngtađãlàmnhữnggìđểtạonênhệthốngtàichínhthếgiớimàởmộtthờiđiểmdườngnhưvẫndiễnramộtcáchtốtđẹpvàchẳngbaolâusauthìlạihoạtđộngnhưthểsắpđếnngày tận thế?Cuộccáchmạngmáyvi tính trongchớpmắtđãchuyểnnền kinh tế thànhmột bộmáy thịnh vượng thực sự trên toàn cầu khi thịtrườngchứngkhoántrênkhắpthếgiớiđạtđượcnhữngđỉnhcaomới.Tiếptheo,thịtrườngtụtdốc.Mọingườilúcđóđọcnhữngcâuchuyệntrênbáochínóirằnggiátrịngôinhàcủahọcóthểchẳngbaolâusẽthấphơnsốtiềnphảitrảgópchochínhngôinhàđó.Họpháthiệnrarằngkhoảntiềntiếtkiệmcủagia đình họ - ngay cả tiền mặt còn lại trong các quỹ kinh doanh tiền tệ(moneymarket funds) được cho là cựckỳ an toàn - có thể sớm tan thànhmâykhóichỉtrongchốclát.

Trongkhi cốgắngnắmbắt đầyđủ tầmquan trọng củahệ thống toàn cầumới,tôiđãbắtđầuđọclạicuốnsáchcóảnhhưởnglớnvềchủđềtoàncầuhóa,cuốnsáchđangđượcbánchạynhấtcủaTomFriedman:Thếgiớiphẳng:LịchsửvắntắtcủaThếkỷ21.Friedmanmôtảmộtcáchthuyếtphụcvềtoàncầuhóatheođúngbảnchấtcủanó,bằngviệctậptrungvàocácchuỗicungcấp hàng hóa và dịch vụ toàn cầu.Những câu chuyện thật hấp dẫn - đưangườiđọcđitừThunglũngSiliconcủaẤnĐộtạiBangaloretớinhữngngôilàng ởĐôngBắc TrungQuốc. Cuốn sách của Friedmanmô tả cách thứccôngnghệsốđãrútngắnkhoảngcáchgiữacácquốcgiavàcáchmạnghóacácchuỗicungcấptoàncầunhưthếnào.Điềunàychophépmọingườithamgiavàohoạtđộngkinhdoanhvớinhautrêntoàncầu,vớimỗiquốcgiađưanhữnglợithếcạnhtranhcủamìnhvàohệthốngthươngmạithếgiới.Làmộtphóng viên chuyên mục từng đoạt giải thưởng của New York Times,FriedmancảnhbáomộtcáchsángsuốtrằngHoaKỳcầnphảithíchứngvới

môitrườngkinhtếmớimẻvàđangthayđổinàyhoặcphảicắtgiảmchitiêumộtcáchhợp lý.Cuốnsáchquả làmột thành tựumang tính lịch sử trongviệc giới thiệu tới đông đảo độc giả về thế giớimới với những cơ hội vàtháchthứcvượtrakhỏibiêngiớiquốcgia.

Sau khi đọc lại Thế giới phẳng,một hôm tôi ăn trưa tại khách sạn Hay-Adams,WashingtonD.C,ngayđốidiệnNhàTrắng,vớimộtngườibạncũ,JohnDespres,mộtcốvấncóuytínlâunămvềcácchínhsáchđốingoạicủaThượngnghịsĩĐảngDânchủ,BillBradley.Tôinóikhichúngtôiđãyênvị:“Johnnày, tôiđangcốgắngvới tâmtrạng thấtvọng lớnđể thấuhiểu toàncầu hóa. Nóimột cách thẳng thắn, xét từ góc nhìn của các thị trường tàichínhthìthếgiớikhônghềphẳng.Khônggiốngnhưthếgiớisảnxuấthànghóavàdịchvụ,trongthếgiớitàichínhkhôngcógìxảyratheomộtđườngthẳng.Thayvàođó,cómộtloạtnhữnggiánđoạnbấtngờliêntiếp-haycòngọilànhữngkhúcquanhvàcácbướcngoặtcủatínhbấtổn.Điềunàythườngđòihỏihàngtriệungườithamgiathịtrườngphảicóđượcsựhiểubiếtthôngthường về lĩnh vực tài chính. John à, trong thế giới tài chính, dường nhưkhôngcógìdiễnratheokiểutuyếntính”.

JohnDespres,ngườiđànôngởđộtuổi60,lựachọntừngữrấtcẩnthậnngồiđóvẻtrầmtưsuynghĩ.Ôngchốngcằm,nghĩngợikhinhìnchămchúvàokhoảng trốngquaCôngviênLafayetteđếnnhữngchiếccộtphía trướccủaNhà Trắng. “Như vậy, những gì anh đang nói…”, ông bắt đầu một cáchchậmrãirồingừnglạithêmmộtvàigiây,“làthếgiớikhôngphảilàphẳng;thếgiớicong”.

“Đúngvậy,đốivớicácthịtrườngtàichínhthìthếgiớicong.Chúngtakhôngthểnhìnquađườngchântrời.Kếtquảlà tầmnhìncủachúngtabị thuhẹplại.Cứnhưthểlàchúngtabuộcphảiđitrênmộtconđườngdàivôtậnvớiđầynhữngngã rẽvànhữngkhúcquanhnguyhiểmcùngvớinhững thunglũngdựngđứng,nhữngdãynúihiểmtrở.Chúngtakhôngthểnhìnthấygìở

phíatrước.Chúngtaluônluônbịbấtngờ,vàđólàlýdotạisaothếgiớiđãtrởthànhmộtnơinguyhiểm”.

Xétvềnềntảng,cácthịtrườngtàichínhluônluônbịphárốibởithôngtinkhôngđầyđủvàkhôngchắcchắn.Luôncónhữngthứmàcácnhàđầutưvàcácthươngnhânkhôngbiếtvàkhôngthểbiết.Nhưngtrongnềnkinhtếtoàncầumới,đạidươngthanhkhoảntoàncầubấtổnnàykhôngchỉlàmgiatăngsốlượngnhữngđiềukhôngbiếtmàcònsắpxếplạicácmốiquanhệvàtầmquantrọngtươngđốicủachúng.

Cónhữngnhàđầutưmớivớinhữngviễncảnhmới.Độtnhiên,hàngloạtcácquỹtrênkhắpthếgiớicạnhtranhvớinhauđểgiànhlấycáccơhộiđầutư.Cácchủngânhàng,cácthươnggia,vàcácchínhphủtrongcácnềnkinhtếcông nghiệp hóa hiện đang cạnh tranh với các chủ doanh nghiệp, nhữngngườimớikhởinghiệpvàcáccôngtyquốcdoanhcũtrongcácnềnkinhtếmớinổiđểthuhútnhữngnguồnquỹnày.Vớicácloạinợđượcchứngkhoán

hóa, cáckhoảnđầu tưvàovốn trunggian (mezzanine investing[1]),vàcác

côngcụtàichínhvôcùngphứctạp,việcchỉrachuyệngìđangxảyratạibấtkỳthờiđiểmcụthểnàolàđiềugầnnhưkhôngthểthựchiệnđược.Cácnhàđầutưcầncácloạithôngtinmớiđểđưarađượcnhữngquyếtđịnhsángsuốt.Tuynhiênnhững loại thông tinđóchínhxác làgì?Vàhọ thu thậpnhữngthôngtinđóởđâu?

Thịtrườngtàichínhluônluônhoạtđộngtrongsựbấtbìnhđẳngvềthôngtinvàphântích.Bạnnghĩhaybiếtđiềunày.Tôinghĩhoặcbiếtđiềukhác.Tuynhiên,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchvàcácthươngnhânngàynayphảiphụthuộcnhiềuhơnbaogiờhếtvàobảnnănggangóccủamình.Sânchơilớnhơn,tiềngópvốnđầutưcaohơnvàhệthốngkinhtếđãtrởnênmongmanhdễvỡđếnkhôngthểtinđượcdoquymôvàđộphứctạpcủanó.Đólàmộtkếhoạchbấpbênhmàcóthểsụpđổvìbấtkỳlýdonào.Điềuđóchưachắcsẽxảyra,nhưngcácchínhtrịgiavàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầnphải

thậntrọng.Họcầnphảibắtđầuquantâmđếnnhữngthứmàtrướcđâychưabaogiờlàmhọbậntâm.

Rốtcuộc,chúngtathựcsựbiếtgìvềnhữngđiềusắpdiễnratạiTrungQuốc,mộtđấtnướccómộtnềnkinhtếmàngaycảnhữngngườilàmchủnócũngkhônghoàntoànhiểurõ?ChúngtabiếtgìvềlốisuynghĩcủacácbànộitrợNhật,nhữngngườiđóngmộtvaitròrấtquantrọngđếnhướngđicủadòngtiềntiếtkiệmtrênthếgiới?Chúngtabiếtgìvềtínhchínhxáctrongsổsáchkếtoáncủacáctổchứctàichínhlớnnhấtvàđángtincậynhấthoặccủacáccôngcụtàichínhphứctạpmàcácdoanhnghiệptriểnkhai?Chúngtabiếtgìvềnhữnghệquảmangtínhchiếnlượclâudàicủacáckhoảntiếtkiệmvượttrội hiện nay đang được kiểm soát bởi các chính phủ phi dân chủ? Và ýnghĩachínhtrị,xãhộicủaviệccủacảitoàncầuđangđượcphânphốikhôngđồngđềulàgì?

Thêmvàođó,thị trườnghiệnđangthiếuthôngtinvềnhữngđiềucóthểlàquantrọngnhất,rằngliệungườitacóchophépchínhxuhướngtoàncầuhóatiếp tục hay không. Nền chính trị của toàn cầu hóa đang nóng lên nhanhchóngkhisựlolắngsinhratừsứcmạnhcủadòngvốnđầutưtựdovàsựtăngvọtcủahànghóa.Thậtđángngạcnhiên,trongmộtcuộcthămdòýkiếngầnđâycủaTạpchíPhốWall(WallStreetJournal)vàNBC(CôngtyPhátthanhquốcgia)chothấyởHoaKỳ(vớiđasốtheotỷlệ2:1),ngaycảnhữngngười theoĐảngCộnghòacũngtinrằngnềnthươngmại tựdođangđanggây tổn hại cho nướcMỹ.Sựhỗn loạn đáng lo ngại của cuộcĐạiKhủnghoảngTíndụngnăm2007-2008bắtnguồntừviệcchovaydướichuẩncũngvẫnchưađượcgiảiquyết.Đâylàlờikêugọihợptácmớinhấtchocáclựclượngphảnđốitoàncầuhóatậphợplạitrongthờigiansắptới.

“Cólẽđánglongạinhất làhầuhếtmọingườihiệnnayđềuthiếumộtgócnhìnmangquanđiểmlịchsử”,tôinóikhibữaăntrưakếtthúc.Thờikỳbùngnổđangđượccholàtấtyếudiễnra.CáccửtriMỹđangởđộtuổitrungniên

đượcsinhravàogiữanhữngnăm1960.Họkhôngcókýứcnàovềtìnhtrạnglạmphátđìnhđốnvàdòngxelũlượtchờđổxăngnhữngnăm1970,khoảngthờigiantrướckhinềnkinhtếtrởnêntoàncầuhóanhưhiệnnay.Họchưabaogiờbiếtbấtcứđiềugìngoàimộtnềnkinhtếnăngsuấtcaovớithịtrườngchứngkhoánấntượngvàcôngviệcdồidào.Nhiềungườiủnghộchủchốtcủatoàncầuhóađãbịrungủbằngcảmgiáctựmãn.Dođó,thờikỳtớisẽlàmộtthờikỳthayđổichínhsáchmangtínhphảnứngtháiquávàcókhảnăngthiếuthậntrọng.

TôinhấnmạnhvớiDespres:“Tệhơnnữalàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngđánhgiáđúngbảnchấtmongmanhcủahệthốngtàichínhtoàncầungàynayvàviệclàmthếnàomàsựthịnhvượngvềmặttàichínhcóthểâmthầmtanbiến.Đólàhậuquảkhônglườngtrướcđượccủacáccơchếchínhsáchcóthiệnchíhiệnđangcốgắngluậthóahoặcđiềutiếtanninhkinhtế.Ngàynay,chúngtarơivàomộttìnhhuốngmàtrongđóhệthốngtàichínhtoàncầuhóavừakíchthíchlạivừađedọasựthịnhvượngcủađấtnước”.

TôikếtluậnrằngcuốnsáchcủaFriedmanđãthểhiệnthànhcôngphầnđầucủacâuchuyệntoàncầuhóa,nhưngvẫncònmộtphầnthứhai-khíacạnhtàichínhcủanó.Đólàkhíacạnhchovaydướichuẩn,chẳnghạnnhưmộtngôilàngnhỏcủaNaUythuộcvùngBắcCựccóthểnhìnthấytoànbộtươnglaitàichínhcủanóbịhủyhoạibởivìcácnhàquảnlýtàichínhđãđầutưquánhiềuvàomộtsảnphẩmcủaCitigroupđượcgọilàgiấynợđảmbảobằngtàisản(collateralizeddebtobligation-CDO).KhithịtrườngnhàđấtphíabênkiađạidươngtạiFloridavàCaliforniasụpđổthìcáckhoảnnợthếchấpcũnghỏng theovànhữngngôi làngởNaUyđãphảiđóngcửacác trườngmẫugiáovàdừngcácdịchvụchămsócsứckhỏechongườicaotuổi.

Vàocuốibuổinóichuyện,chúngtôiđãchuyểnsangvấnđề lịchsử, thốngnhấtquanđiểmrằngcácphạmtrùchínhtrị,kinhtế,vàtàichínhhiệntạicủathếgiớikhôngcógìlàmớicả.Quảthực,kinhtếthếgiớihiệnnayrấtgiống

vớicácthị trườnghợpnhất(integratedmarkets)vàsựthịnhvượnglớnlaotronggiaiđoạntừ1870đến1914.Đâylàgiaiđoạnmànhàkinhtếhọcnổitiếng JohnMaynardKeynes đãmô tả như là “một giai đoạn khác thườngtrongquátrìnhpháttriểnkinhtếcủaloàingười.”Đócũnglàmộtthờikỳbịgiánđoạnbởinhữngcuộckhủnghoảngliêntục-vàcũnglàthờikỳcủasựthịnhvượng.Trớtrêuthay,ngàyhômnay,chúngtalạiđưarađúngcâuhỏimàngườitatừngđặtranăm1914:Điềugìcóthểgiúpduytrìhệthốngkinhtếtoàncầumớivàthànhcôngnày?Nhữnghiểmhọanàotrongviệchoạchđịnhchínhsáchcó thểđảongượcquá trình tạoracủacảinày?Lạmphát?Giảmphát?Chínhsáchbảohộ?Sựbùngnổtàichínhbấtngờnàocóthểtạoranhữnglànsóng-nhữngđườngcong-màthếgiớivẫnchưacósựchuẩnbịđểxử lý ngoại trừ cáchgiải quyết thôngqua các cuộc chiến tranh thươngmại, kiểm soát chặt chẽ vốn đầu tư, và các chính sách “làm nghèo hàngxóm”khác-tấtcảnhữngchínhsáchtaihạinàyđềuxuấtpháttừnhữngsailầmcủaconngười?

CácnướccôngnghiệpngàynaymuốnngườiTrungQuốcquảnlýtiềntệcủahọtốthơn,nhưngvẫnkhôngbiếtrõnhữngquyđịnhchínhsáchchínhxáchoặc thậmchí cả năng lực lãnhđạo của các nhà lãnh đạoTrungQuốc cóquan điểmđối lập với nhau.Cả thế giới đều ghét sự thâmhụt kép, cả vềngânsáchlẫntàikhoảnvãnglaicủaMỹ,nhưngchưacóaichỉrađượcmộtbiệnphápantoànnàođểthoátkhỏichúng.Vàdườngnhưcâutrảlờichovấnđề này cũng sẽ không sớm được tìm ra.Một lượng lớn vượt trội tiền tiếtkiệmtrênthếgiớinằmtrongtaycácchếđộtoàntrị,dẫnđầulàTrungQuốc,vàcácnướcsảnxuấtdầu,baogồmcảNga,nhưngđiềunàybáohiệuđiềugìchotươnglai thìkhôngaibiết.CụcDựtrữLiênbang, trongquátrìnhcứucôngtyđầutưBearStearnshồithángbanăm2008dườngnhưđãcungcấpmộtsựbảolãnhđầutưcủachínhphủchotoànbộkhuvựctàichính,khôngchỉcácngânhàng.Theochínhsáchmớinày,aicũngcóthểdựđoánđượcrằngvềdàihạnngườitasẽđưaranhữngquyđịnhgiámsát,baogồmcảmứcchovay,đốivớinhữngtổchứcnói trên.Chúngtasốngtrongmột thếgiới

đượctoàncầuhóa,mộtthếgiớimàchúngtaphảiquantâmnhiềuhơnnữatớinhữngvấnđềcủangườikhác,trongkhiđóđồngthờiphảigiảiquyếtviệcriêngcủamình.

Trong cuốn sách củamình, Friedman cảnh báo các nhà hoạch định chínhsáchcủaMỹvềnhucầutíndụngthuế,nângmứclươnggiáoviên,vàphươngpháptiếpcậnđểtạolập,thuhútvàgiữlạinhữngnhântốtạogiátrịmới-cáckỹsư.Tuynhiên,việcduytrìluồngvốntựdođểdòngmáucủatoàncầuhóatiếptụclưuthôngcóthểcũngđòihỏiphảicómộtđộingũcác“bácsỹphẫuthuậtnão”dàydặnkinhnghiệmnhấtcủatàichínhtoàncầu.Đólàbởivìthếgiớingàynaythiếumộthọcthuyếttàichính,hoặcthậmchícònthiếunhiềunhữngkhảnănghiểuvànắmbắtthôngtinđểthiếtlậptrậttựtrongmộtcuộckhủnghoảngtàichính.Thayvàođó,chúngtaphảimòmẫmtìmđườngvàquảnlýnhiềuhơn,giốngnhưbácsĩphẫuthuậtđangcốgắngthựchiệnmộtcaphẫuthuậtnãophứctạpvớimộtbàntaybịbuộcchặtphíasaulưngcòntaykiađangđeomộtchiếcgăngtaykhôngvừa.Đơngiảnlàcácthịtrườngtàichínhđãtrởnênquálớnvàđôikhiquáđángsợđốivớicáccơquanchínhphủcủachúngtađểcóthểduytrìsựổnđịnhmộtcáchhiệuquả.

Giốngvớinhữnggìchúngtaphảiđốimặtngàyhômnaymộtcáchkỳlạ,giaiđoạn1870-1914đãgặpphảimộtthựctếmớicayđắng:nhữngphátsúngmởmànchoChiếntranhThếgiớilầnthứI.Trongvòngmộtthậpkỷrưỡi,dòngvốnđầutưvàthươngmạisụpđổ,tạonềnchocuộcĐạiSuythoái.Ngàynaymột trongnhữngnhà lý luậnvềchính sách tiền tệ toàncầunổi tiếng,mộttrongnhữngThốngđốcCụcDựtrữLiênbang,ôngFredericMishkinđãđưaramộtdựđoánđánglongạirằng:“KhảnăngxảyramộtsựĐảochiềulớnlàrấtthựctế.”MartinWolfcủaFinancialTimesviếtrằng“Sựsụpđổởđầuthếkỷ20đãxảyra,mộtphầnvìnhữngáplựcđểgiatăngquyềnlựctrongtrậttựkinhtếvàchínhtrịtoàncầu.”ÔngchothấysựpháttriểncủaTrungQuốcvàẤnĐộhiệnnaysẽtạoraáplựctươngđốilớn:“Mộtvòngxoáycủatháiđộthùđịchlẫnnhauđanghủyhoạinhữngcamkếtvềmộttrậttựkinhtếquốctế

tựdo”.

Tấtnhiên,thếgiớisẽkhôngđưaramộtáplựcmạnhmẽnàonhằmchấmdứthệ thống hiện tại như chúng ta biết.Các thị trường tài chính của thế giớicôngnghiệpđãlưutrữquánhiềuquyềnlựcchínhtrịđểngănđiềuđóxảyra.Cáccuộcđảochiềukhócóthểbắtnguồntừmộtsựthayđổichínhsáchđượctínhtoántrướcvàrõràng.Thayvàođó,giốngnhưcáichếttừmộtnghìnvếtcắt,cáccuộcđảochiềunàybắtnguồntừmộtloạtnhữngthayđổinhỏcóvẻnhưvôhại,nhưnglạibấtổnmộtcáchđánglongại.Nhữngthayđổinàyđãđạtđếnmộtđiểmbùngphátđángkinhhãicủanỗilosợvàsựbấtổncủathịtrường.Đólànhữnggìxảyratrongsuốtcuộckhủnghoảngdướichuẩnvàngàyhômnaychúngtađangcónguycơtiếptụcchìmsâuvàonhữngtaihọatàichính,điềuđangđedọa liên tụcgây ravòng luẩnquẩncủanhữnghủydiệtvànhữngđaukhổ.

Tôithấymìnhphảiviếtvềhệthốngphứctạpnày,cáihệthốngmàchúngtagọilànềnkinhtếtoàncầumới,vìtôiđãcómộtvịtríquantrọngvàcóthểđãđóngmộtsốvaitròkhiêmtốntrongquátrìnhtạoranó.Hơnbamươinămtrongnghề,tôiđãtheodõicáclựclượngsinhratừquátrìnhtoàncầuhóatàichínhmớiđượctạodựngvàtôiđãthườngxuyênthamkhảoýkiếncủamộtsốngườicóvaitròlớntronglĩnhvựctàichínhtoàncầu.Tôicảmthấybắtbuộcphảichiasẻnhữnggì tôiđãhọcđượcvớinhữngngườichưacóđiềukiệnđượctiếpcậnvớichúng.

Qua nhiều năm, tôi từng làm việc với tư cách chánh văn phòng chomộtthànhviêncấpcaocủaQuốchộiHoaKỳ,rồisauđólàcốvấnvềcácvấnđềkinhtếchocácứngcửviêntổngthốngcủacảĐảngDânchủvàĐảngCộnghòa.Tronghaimươinămgầnđây, tôiđã làmviệcvớimộtsốnhàquảnlýtiền tệ thành công nhất thế giới, bao gồm cả George Soros, MichaelSteinhardt,LouisBacon,StanDruckenmiller,vàJulianRobertsonthôngquaCôngtyTưvấnKinhtếVĩmôToàncầuJohnsonSmickInternational(trước

đâygọilàSmickMedleyandAssociates).Chúngtôi làmviệcnhưcácnhàbáochuyênvềlĩnhvựckinhtế-giốngnhưmộtdịchvụtruyềnhìnhcáptrảtiềnsovớicácloạitruyềnhìnhmiễnphí.

Ngoài ra, tôi thành lậpvà tiếp tụcbiên tập tờThe InternationalEconomy,mộttạpchíhướngtớiphụcvụcộngđồngcácngânhàngtrungươngvàbộTàichínhtrêntoàncầu.Tôicũnglàngườithànhlậpvàtổchứccáccuộchộinghị thượngđỉnhQuốchộiHoaKỳvềvấnđềđồngđô-lavàThươngmại,mộtloạtcáchộinghịquantrọngtrongcuốinhữngnăm1980vànhữngnăm1990liênquanđếncácbộtrưởngtàichínhcủathếgiới,cácthốngđốcngânhàngtrungương,vàcácnhàlãnhđạoquốchộiHoaKỳ.

Trongkhoảnghai thậpkỷ,hàngngày tôiđều traođổivớihầuhếtcácnhàkinhtếcấpcaovàcácthươngnhânnổibậtnhấttrênthịtrường,nhữngngườiđangđứngởtuyếnđầutrênmặt trậntoàncầuhóatàichính.Tấtcảhọđềuđangvậtlộnvớimộtvấnđềchung:làmthếnàođểsốngsótvàphátđạttronghệthốngmớiđầyrắcrốinày.

Vàotháng1năm2007,hơnsáuthángtrướckhicuộckhủnghoảngchovaydưới chuẩn bùng phát, tôi đã đưa ra nhận xét củamình với các vị kháchtrongmộtbữatiệctốiởWashingtonrằng:“Mộtngườibìnhthườngngàynaysẽbịsốckhibiếthệthốngtàichínhthếgiới,mặcdùđangrấtmạnh,phảiđốimặtvớimộtmứcđộnguyhiểmtiềmtàngnhưthếnàođểtựcứusốngmình.Nódễcónguycơdẫnđếnmộthiệuứngtâmlýbầyđàn,hiệuứngnàycóthểtànphácácnềnkinhtếcủacácnướccôngnghiệp”.

Trênđườngláixevềnhàtừbữatiệctối,vợtôi,Vickieđãnhậnxét“Anhnênviếtmộtcuốnsáchvềchủđềnày.NếucácthốngđốcngânhàngtrungươngvàcảPhốWallđãbiếtnhữnggìẩnsautấmrèmbímậtthìcớsaolạikhôngnên để tất cả những người khác cùng biết? Tại sao anh không nói tất cảnhững gìmà những người làm ăn lớn đã biết vềmức độ ảnh hưởng củanhữngbấttrắcnàyvớitấtcảmọingười?”

Dođó,tôithựcsựcảmơnngườivợthôngminhcủatôivìcôấyđãnhậnthấysựcầnthiếtcủamộtcuốnsáchnhưthếnày,vàđãmangđếnmộttialửacầnthiếtlàmđộnglựcthúcđẩytôibắttayvàodựánnày.

1.Ngàytậnthế

Khôngcóthứgìkhiếnchúngtachúývàlàmnáođộngcảmộtmùahèyênảhơnlàtintứcvềkhảnăngtanvỡcủanềnkinhtếthếgiới.Đólàbuổisángngày 10/8/2007 và tôi đang đạp xe thể dục tại Câu lạc bộ Westmoor ởNantucket,mộthònđảodulịchngoàikhơicủaMassachusetts.Trongđầutôivăngvẳngâmthanhcakhúc“SlipSlidin’Away”màPaulSimonđanghát.Trên tường,mộtvô tuyếnmànhìnhphẳngkhôngbật âm thanhchiếumộtcuộcnóichuyệnvềnhữngngườimẫugòmácaocủahãngđồlótVictoria’sSecretđangcườikhúckhíchmộtcáchlạlùngkhihọ“mởcửa”ThịtrườngchứngkhoánNewYork.MộtngàytrướcđóChỉsốcôngnghiệpDownJonesđãgiảmmạnhbấtthườngmất387điểm,tươngđương3%.Đêmhômtrước,cácthịtrườngởchâuÁđãbịtụtdốcvàđếnsángthìcácthịtrườngởchâuÂubịnhấnchìmvớiquymôcòn lớnhơn.Nhữngnhàbình luậnnáonhiệtcủakênhtruyềnhìnhcápCNBCđãbịlâmvàotìnhtrạnggầnnhưđộtquỵ.

Cácquốcgiacôngnghiệphóađangphảiđốimặtvớimộtcuộckhủnghoảngtoàndiệnvềtínhthanhkhoản,cuộcĐạiKhủnghoảngTíndụngnăm2007-2008.Chỉtrongchốclát,cácngânhàngvàcácđịnhchếtàichínhngừngcáchoạt động cho vay. Trên khắp thế giới, các giao dịch tài chính gần nhưngừngtrệhoàntoàn.ỞMỹ,nhữngkháchhàngmuanhàtiềmnăngkhôngthểchốtđượccácgiaodịchcủamình.Hệthốngtàichínhtoàncầuđangbịtrượtdốcthảmhại.Tìnhhìnhtàichínhlúcnàygiốngnhưkiểumáutrongcơthểngừnglưuthông,vàngườibệnhmớivàingàytrướcdườngnhưcònrấtkhỏemạnh,nayđãbịchuyểnsangtrạngtháihônmê.

Cáccuộckhủnghoảngcủathịtrườngtàichínhvốnkhôngcònmớilạvớitôi.Làmộtnhà tưvấnkinh tếvĩmôchocácquỹđầucơphòngvệvà cácbộphậntựdoanhcủamộtvàitổchứctàichínhlớnnhấtthếgiới,tôicònnhớrấtrõ những cuộc điện thoại thâu đêm đầy căng thẳng trong vụ sụp đổ thị

trườngchứngkhoánnăm1987.

TôinhớrằngngaycảtỷphútàichínhđầytựtinGeorgeSoroscũngkhônggiấunổigiọngrunrunkhicảhaichúngtôicùngnhậnrarằngđiểmđáycóthểđangrơi rakhỏihệ thống tàichính thếgiới.Một thậpkỷsau,mùa thunăm1998,chủtịchchinhánhCụcDựtrữLiênBangtạiNewYork,ôngBillMcDonoughđãlolắnggiảithíchchomộtsốítcửtọa(trongđócótôi)rằngsựsụpđổvàsauđólàsựgiảicứuhãngđầutưQuảnlýVốndàihạn(Long-

TermCapitalManagement-LTCM[2])đãđưanềnkinhtếthếgiớiđếngần

bờvựchơnchúngtatưởng.

Khi tôingồi trênchiếcxe tập,đọc lướtquamộtvài tài liệu liênquanđếncông việc được gửi đến từ văn phòng của tôi ởWashington D.C, tôi tậptrunglắngnghePaulSimonhát“Youknowtheneareryourdestination,themoreyou’reslipslidn’away”(Anhbiếtrằnganhcànggầntớiđíchthìanhcàng trượt đi xa).Một trong sốnhững tài liệuđóđãđưa ramột tríchdẫnkhiếnngườitarùngmình.BộtrưởngTàichínhMỹHankPaulsongầnđâyđãtuyên bố: “Đây rõ ràng làmột nền kinh tế toàn cầumạnh nhấtmà tôi đãđượcchứngkiếntrongsuốtcuộcđờilàmkinhdoanhcủamình.”Tuynhiên,ngayvàobuổisánghômđó,ngườiphụtráchchuyênmụccủaThờibáoNewYork(NewYorkTimes),ôngPaulKrugmanđãnóirằngcuộckhủnghoảngtín dụng hiện tại có thể gây ra một cơn ác mộng “phản ứng vỡ nợ dâychuyền”.Ôngchobiết thậmchí còn tồi tệhơnnữa là cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcũngkhôngcònkhảnăngchốngđỡ.

Tôichorằngnhữngđiềunàykhôngnghĩalýgìcả.Cácthịtrườngđãtrởnênquá kích động trước những thua lỗ trong thị trường dưới chuẩn, một thịtrường thếchấp tươngđốinhỏvàcáccôngcụ tài chính liênquanđến thếchấpgắn chặt với nhữngngười chưa từngvaymượnhoặc có quá khứ tíndụngrấtxấu.Nhưngtạisaothịtrườngchứngkhoángầnnhưtoàncầutanvỡvàcảsựsụpđổcủahệthốngtíndụngđơngiảnchỉdomộtvàivụtịchthutài

sảnthếchấp?Nóigìthìnói,nhữngkhoảnnợxấutốiđacũngchỉlêntới200tỷđôlatrongmộtthịtrườngtoàncầutrịgiáhàngtrămnghìntỷmàthôi.

Thựctế,nềnkinhtếthếgiớiđangtrongquátrìnhgiảmcáccôngcụđònbẩytài chính - dần dần giảm thiểu nguy cơ trong khi bong bóng nhà đất xẹpxuống-nhưngcác thị trườngđãbiếtđượcđiềuđó trướchàng tháng.Tìnhhìnhđangrấtphứctạp.Tạisaocổphiếucủacáccôngtylớn,cóuytínnhấtthếgiới,nhữngcôngtycóthểdễdàngtựtàitrợchoviệcmởrộngmàkhôngcầnđếnvốnvayngânhàng,lạibịthiệthạinặngnềnhưvậyngaytừbanđầudocácvụtịchthutàisảnđểthếnợdướichuẩn?Tấtcảnhữngđiềunàychínhlàmột sựphát triểnmà lẽ ra chỉ nênđại diện chomột hoạt động thứyếutrongtoànbộhệthống.

Khôngnghingờgìnữa,đâysẽlàmộtngàythúvị.Thịtrườngđãbịmộtphenkinhhãivàođầu tuầnkhingườiphátngôncủaquỹ thuộcngânhàngPhápBNPParibas tuyênbốmộtcách tự tin rằngquỹnàykhôngcó rủidodướichuẩnthìngaysauđóđãbịbuộcphảithừanhậncómộtsốlượngkhôngxácđịnhnhữngkhoảnthếchấpkhôngthểđịnhgiáđược.ViệcthừanhậnđầybíẩnnàyđãgiángmộtđònquámạnhvàocảthịtrườngchứngkhoánchâuÂuvàthịtrườngchứngkhoánMỹ.Điềunàyđãlàmdấylênmộtcâuhỏi:TạisaokhôngchỉriêngchứngkhoáncủaBNPbịảnhhưởng-tạisaonhữngthualỗlớn lại xảy ra trên khắp các thị trường chứng khoán của các nước côngnghiệp?

Trongvòngvàingày,khủnghoảngđãlansangthịtrườngthươngphiếu,mộtthịtrườngtừlâuđãđượccoilàmộttrongnhữngcơsởđầutưantoànnhấtđốivớicácquỹđầutưvàothịtrườngtiềntệ.ĐiềuđócónghĩarằngtầnglớptrunglưuMỹđanggặpkhókhăn.Độtnhiên,mộtthịtrườngđượccoimộtcơsởđầutưantoànvàlinhhoạtnhất(màkhôngliênquanđếnchínhphủ)trênthếgiới lại trởnênđángnghingờ.Chínhnền tảng củahệ thống tài chínhđangphảiđốimặtvớicuộckhủnghoảngniềmtin.Huyếtmạchcủahệthống

toàncầubỗngchốclâmvàotìnhtrạngrủirokhicácnhàđầutưchỉrótvốnvàocáckhoảnđầutưngắnhạnmàhọchorằngđángtincậy-tráiphiếukhobạckỳhạn3thángcủachínhphủMỹ.Tạisaođiềuđólànguyhiểm?Nócónghĩalàtínhthanhkhoảncủathịtrườngtàichínhđangmấtđi.KhilâmvàotâmlýhoảngloạnnhưtrongcuộcĐạiSuythoái,cácnhàđầu tưvànhữngngườigửitiếtkiệmđãthutiềnvề.Cáctậpđoànlớnđãđầutưkhoảndựtrữtiềnmặtcủahọvàothịtrườngthươngphiếu.

Trongsuốtngày thứsáuhồi thángTámđó, tình trạnghoảng loạnvẫn tiếptụcdiễnra.CụcDựtrữLiênbangphảnứnglạibằngcáchrót19tỷđôlavàohệthốngngânhàngnhằmgiúphệthốngnàysốngsótvàchophéphạtỉlệlãisuấtngắnhạnxuống.ĐộngtháinàydiễnrangaysaukhiCụcDựtrữLiênbang trích ra24 tỷđô lavàongàyhôm trước.Mộtngânhàng trungươngchâuÂulosợđãbỏra240tỷeuro,mộtkhoảntiềntươngđốilớntronggiaiđoạnđầutiêncủacuộckhủnghoảngvìtinrằngcácngânhàngchâuÂuđangtrongtìnhtrạngrủironghiêmtrọng.Tuynhiên,trướcngàyThứbacủatuầnsauđó,mặcdùđã cókhoản tiềnmặt đượcgiải ngânkhẩn cấpnày chỉ sốDowvẫntiếptụctụtdốc-banđầulà207điểm,rồi167điểmvàongàyhômsau,vàsauđógầnmộttuầngiảmhẳn280điểm.Thứsáungày17tháng8,thị trườngchứngkhoánđangbịhoảng loạncủaNhậtBảngiảm874điểm,tươngđươnghơn5%.Hầuhếtcác thị trường thếgiớidườngnhưđều lâmvàotìnhtrạngrơitựdo.Thịtrườngtráiphiếucũngởtrongtìnhtrạngrốiloạngiốngnhưthịtrườngtiềntệ:ngườitakhôngtintưởngvàokhuvựctưnhân,chỉrótthêmtiềnvàotráiphiếukhobạc.

Khôngaitintưởngai,dođó,bỗngnhiênkhôngaichoaivay.Cácthịtrườngtíndụngthếgiớibịmắckẹtvìkhôngaichắcchắnvềcáckhoảnnợphátsinhcủamình.Điềuđóthậtnguyhiểmvìnếuthịtrườngtíndụngtưnhânngưnghoạt động thì toàn bộ nền kinh tế sẽ lâmvào tình trạng nguy hiểm -mọingườibịmấtcôngănviệclàm,tiềnlươnghưucủahọbịcắt,giátrịròngcủacácgiađìnhtrunglưungaylậptứcsụpđổvìgiánhàởcủahọbịgiảmmạnh

xuốngthấphơngiáphảitrả.Mứclãisuấtcủacáckhoảnvaychotiêudùng-xeôtô,thẻtíndụng,vàmọithứkhác-tăngvọt,đồngnghĩavớiviệckhôngsớmthìmuộnnềnkinhtếsẽphảigánhchịuhậuquảnặngnề.

Khitôibắtđầunhìnlại tìnhtrạngnày,tôinhậnthấyrằng,xétvềbảnchất,nhữngđiềuthậtsựđãxảyralàcáctổchứctàichínhcủaMỹtrướcđóđãđặtphần lớncáckhoảnchovayxấudướichuẩn-“chất thảiđộchại”củahọ-vàocácphương tiệncấtgiữ riêngbiệt, chia tổngsố tiền thànhnhiềuphầnnhỏhơn,vàbántừngphầnnhỏnàychocáctổchứctàichínhtrênkhắpchâuÂuvàchâuÁ.Cácchấtthảiđộchạinàynhanhchóngbịpháttánratoànbộhệthốngtàichínhtrongcácnướccôngnghiệp,nhưngkhôngaibiếtởđâu.GiờđâyđãcómộtlýdođểphầncònlạicủathếgiớighétnướcMỹ.

Điềuquantrọnglàhãynhớrằngvấnđềởđâykhôngphảilàquymôcủasựhỗnđộndochovaydướichuẩn;cácthịtrườngtàichínhcóthểchỉrađiềuđó.Vấnđềlàcácchấtthảiđộchạiđãđượcđặtởđâu.Aimắcbệnhungthưvàai làngườikhỏemạnh?Cuốicùng,vấnđề là thông tin,hoặc tình trạngthiếuthôngtin.Vàmộtthịtrườngtàichínhtoàncầuđầynghingờsẽnhanhchóngnhìnxahơnvấnđề thếchấpdướichuẩnvàbắtđầunghingờđộtincậycủamộttrongnhữnghuyếtmạchchínhcủahệthốngtíndụngtoàncầu,thị trường chứng khoán bảo đảm bằng tài sản (asset-backed securitiesmarket).

NgàyThứsáu tiếp theo,CụcDự trữLiênbangđã tiếp tụchànhđộng,cắtgiảmlãisuấtchiếtkhấuđồngthờitiếptụcđưaranhữngkhoảnvaylớnvớilãisuấtthấpchohệthốngngânhàng.MụctiêulàđặtmộtvànhđaiantoànkhẩncấpxungquanhkhuvựcngânhàngMỹ,vìhọ tin rằngnếucácngânhàngsụpđổthìnềnkinhtếMỹcũngsụpđổtheo.Cácdoanhnghiệpnhỏsẽlàđốitượngđầutiêncảmnhậnđượcsựtácđộng,nhưngtoànbộnềnkinhtếvàcáccơsởviệclàmcủaMỹsẽsớmbịảnhhưởngthựcsự.CụcDựtrữLiênbang,vẫncònchưaxácđịnhchắcchắnnhữngtổchứctàichínhnàonắmgiữ

chấtthảiđộchạinhất,cầnphảiổnđịnhtìnhhìnhđểcóthêmthờigiangiảiquyếtvấnđề.

Đếncuốituầnđó,tôitiếptụcsuynghĩsâuhơnvềcácchuyểnbiếnbấtngờcủacácsựkiện.Mộtbiếnđộngtươngđốinhỏđãpháttriểnrấtnhanhthànhmộtcáigìđólớnhơn,khiếnchogiátrịcủathịtrườngchứngkhoánHoaKỳgiảmgần10%(trướckhidầndầnphụchồisaukhiCụcDựtrữLiênbangcắtgiảmtỉlệlãisuất).Điềuđógâyramộtthiệthạibấtngờ,ngaytứckhắc,trịgiágần2nghìntỉđôlatươngđươngvớigầnmộtphầnsáugiátrịtổngsảnphẩmquốcnội(GDP)HoaKỳ.

Đểgópthêmtiếngnóivềtìnhhuốngkỳlạnày,giữacuộckhủnghoảng,BenStein,mộtdiễnviênhài(cũnglàmộtnhàkinhtếhọc),đãviếtmộtbàibáođượcdư luận chú ý trênThời báoNewYork (NewYorkTimes) lập luậnrằngđốivớihầuhếtcácnơitrênthếgiới,rủirodướichuẩnchỉlàrấtnhỏ,phảnứngtoàncầukhôngcóýnghĩagì.Diễnviênkiêmnhàkinhtếhọcđặtcâuhỏi:“ThựcchấtnhữngrủiroởTháiLan,BrazilhayIndonesialiênquanđếnnhữngvấnđềthuộclĩnhvựcnhàđấtởLasVegasnhưthếnào?...TạisaomộtcôngtychovaythếchấpởLongIslandcóthểcóliênquanđếnnhữngvấnđềđó?”.

Mộtphầncủacâutrảlờilàchúngtasốngtrongmộtkỷnguyêntoàncầuhóa,nơicácthịtrườngtàichínhđãđượcquốctếhóathôngquamộthệthốngcáccơcấutàichínhphứctạpgọilàchứngkhoánhóa(securitization),mộtchủđềmà tôi sẽ thảo luận trong chương kế tiếp. Như Eric Jacobson ở công tynghiêncứuMorningstar,Chicagođãnói:“Hiệnnaycóquánhiềumốiliênhệgiữacácphầnkhácnhaucủacácthịtrường;nhữngbộphậnvốndĩhoàntoàntáchbiệtnhau”.Tuynhiên,toàncầuhóađãkhôngthểgiảithíchđượctạisaodườngnhưchỉquamộtđêmmàcácthịtrườngtàichínhđãcóvẻnhưbịtáchrakhỏithựctế,vàsựlộnxộntheosauđócóảnhhưởnggìđốivớitươnglaicủachúngta.

Trongnhữngtuầnsaukhicuộckhủnghoảngbùngphát,tôibắtđầusuynghĩvềnhữnggìđãxảyra.Bằngcáchnào,cácthịtrườngtàichínhđangthểhiệnmộtnềnkinhtếmạnhmẽtrongmộtthờigianrấtngắnngủi(điềutốtnhấtmàôngbộ trưởng tài chínhHoaKỳđã trải qua trong suốt cuộcđờimình) lạichuyển ngay sang giai đoạn khủng hoảng tiếp theo?Làm thế nào sự bìnhlặnghiểnhiệnrõrànglạicóthểchuyểnthànhmộtmốiđedọathựcsựchotoànbộhệthốngkinhtế,gầnnhưchỉquamộtđêm?

Hìnhảnhẩndụ tốtnhất tôicó thểnêuraởđây làcác thị trường tàichínhtoàncầucómộtchútgiốngnhưmộtôngchúgiàucó,hàophóng,nhưngđôikhi lại quá hoang tưởng. Thông thường, ông chú nhân từ, hào phóng nàychia tiềnmộtcáchđiềm tĩnhvàkhônngoanchocảgiađình,cẩn thận tìmhiểucácrủirovàcáckhoảnlãiđầutưtiềmnăngliênquanđếnnhữngđiềudiễn ra trong tương laicủa từng thành viên trong gia đình. Nhưng thỉnhthoảng,cảmgiácđanghibấtngờxảyđếnvớiông.Độtnhiên trởnên thậntrọng vớiquan điểm phóng khoáng của mình, ông chú rơi vào tâm trạnghoangmangliềncắtcáckhoảntiền.Điềugìdẫnđếnsựđanghiđộtngộtnhưvậy?Lýdoduynhấtởđâylàthiếucácthôngtinrõràng,minhbạchvàđángtincậyvềnhữnggìđangxảyra.Ôngchúhàophóngđãnghĩrằngngườithânkhôngnóivớimìnhtấtcảnhữnggìcầnbiết;họđanggiấugiếmông.

TronggiaiđoạnĐạikhủnghoảngtíndụngnăm2007-2008,ôngchúnhântừvàhàophóngđãsợhãi,khôngphảivìmấtkhảnăng trảnợ thếchấpdướichuẩnhayvìbongbóngnhàđấtởHoaKỳđanglanrộngrangoàibiêngiớicủanó.Cácthịtrườngtàichínhthếgiớiđãnhậnthứcđầyđủvềnhữngdiễnbiếnnày.Sựhoảngsợxuấthiệnchínhvìđộtnhiênkhôngaicóthểnóiđượctổchứctàichínhnàonắmgiữcácchấtthảiđộchạidướichuẩn,vàởnhữngmứcgiá nào.Tình hình đã trở nên nghiêm trọnghơnbởi sự phức tạp độtngộtcủahệthốngtàichínhnhưlàmộtkếtquảcủachứngkhoánhóa.Điềunàydẫnđếnsựthiếuminhbạch.Khiôngchúnhântừtrởnênđanghivìsựthiếuminhbạchthìnhữngđiềuxấuxảyra.Sựhoangmangnảysinh.Trong

trườnghợpnày,ôngchúđộtnhiênbắtđầunghingờgiátrịcủacáccôngcụđầutưnợ(debtinvestmentinstrument)mớimẻvàphứctạpcủathịtrườngtàichính.Đốivớinhữngchứngkhoán“trêngiấy” (paper securities)này,biệnphápduynhấtđểtínhđộrủirovàgiátrịlạibắtnguồntừcáccơquanđánhgiá và xếp hạng tín dụng.Những cơquannàyđánhgiá độ rủi ro chỉ đơnthuầndựatrêncácmôhìnhtoánhọcphứctạp.

Trongmộtsốtrườnghợp,sựthiếuminhbạchcóthểdẫnđếnsựnghingờ,điềunàykíchthíchbongbóngtàichínhvìthiếuthôngtinthựctế.Tuynhiên,trong trườnghợpnày, tình trạng thiếu thông tinđáng tincậyđãkhiếnchohoạtđộngchovaytrêntoàncầutrởnênnguyhiểmkhingừnglại.Nhưngcómộtđiểmbaoquáthơnchovấnđềnày.Sựgiatăngmạnhmẽcủacácmốihoảng loạn tài chính làkếtquả trực tiếpcủa toàncầuhóakinh tế thếgiớitrong1/4thếkỷvừaqua.Toàncầuhóađãđemđếnnhiềucủacảihơnchotoànthếgiới.Điềunàyđãtạoramộtlượngvốnlớnmangtínhchấtkhôngổnđịnh(volatile)hiệnđanglưuđộngkhắpnơitrênthếgiớiđểtìmkiếmcáccơhộiđầutư.Nhữngnguồnvốnnàyđãtrởthànhmộttháchthứclớnchocácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủachúngta.

Nhiềuthángtrướccuộcđạikhủnghoảng,tôiđãcốgắngtậptrungsuynghĩchocuốnsáchnày.Chủđềsẽlàmộtđiềuchưahoànthiệnmangtêntoàncầuhóa.Luậnđề của tôi là:Sựhội nhập của các thị trường tài chính thếgiớitrong25nămcuốicủathếkỷtrướcđãdẫnđếnthờikỳhoàngkimcủaviệctạonêncủacảivàsựgiảmthiểuđóinghèo,nhữngđiềutrướcđâychưabaogiờxảy ra trong lịch sửnhân loại.Đó là tin tốt lành.Với sựgianhậpcủaTrungQuốcvàẤnĐộvàonguồnvốntoàncầu,cácnướccôngnghiệptrongsuốtthờikỳđặcbiệtđángchúýnàyđãđạtnhữngthànhquảgầnnhưlàthầnkỳ.Tronghơnhaithậpkỷ,thịtrườngtựdotoàncầuđãchứngkiếnsựtăngtrưởnggấpđôichưacótrongtiềnlệcủalựclượnglaođộng-từ2,7tỷđến6tỷngười-màkhôngxảyracáccuộccáchmạng,khôngcócáccuộcbạoloạnnghiêmtrọngtrêncácđườngphố,thậmchíkhôngcómộtmốiđedọanàovề

nguycơđóngcửahàngloạttronghệthốngthươngmại.

Sựthànhcôngphi thườngnàybắtnguồntừsự thayđổimôhình toàncầu,đượcđẩymạnhnhờsựsụpđổcủaBứctườngBerlin,điềudẫntớimộtniềmtinrộngkhắprằngcác thànhquảvềkinh tếkhôngbắtnguồn từcácchínhphủhay thậmchí từnhữngkhuvựcdoanhnghiệp lớnmà là từnhữngđổimớiliêntụccủagiớidoanhnghiệpsẵnsàngđươngđầuvớirủiro.Chínhgiớidoanhnghiệpnàyđãchophépcácnềnkinhtếtiếptụcpháttriển.Quantrọngnhất,sựđổimớivàpháttriểnkinhtếnàyđãđượcthúcđẩybởimộthệthốngtàichínhtoàncầuđượchiệnđạihóatrongviệcphânbổvốn,đánhgiárủiro,vàđầutưranướcngoàitrongmộtmôitrườngthươngmạitựdo.

Bấtchấpcáccuộckhủnghoảngtàichính,kếtquảcủasựđổimớinàylàmộtlànsóngcủasựthịnhvượngchưatừngcótiềnlệ-40triệuviệclàmmớichỉriêngởHoaKỳ,dướithờicảtổngthốngCộnghòavàDânchủ,đãnhiềuhơnsốlượngcôngviệcđượctạorabởitấtcảcácnướccôngnghiệphóakháckếthợplại.

Trong25nămnày,chỉsốCôngnghiệpDowJonesđãtăngvọttừ800lêntớihơn 12.000 điểm. Để tương xứng với thành công trên thị trường chứngkhoánxétvềtỷlệphầntrămtronghaimươilămnămtiếptheo,chỉsốDowsẽphảivượtquángưỡng170.000điểm.TheoCụcDự trữLiênbang,năm1982,thờikỳđầucủaquátrìnhhộinhậpthịtrườngtàichínhtoàncầu,giátrịròngcủacáchộgiađìnhMỹbằng11nghìntỷđôla;ngàynayconsốđóđãvượtquá56nghìntỷđôla.Ngaycảkhiđượcđiềuchỉnhtheotìnhhìnhlạmphát, con sốnàyvẫnminh chứnghùnghồn chomột sứcmạnhđángngạcnhiêncủanỗlựclàmgiàu.

Từ1980đếnnay,giátrịcủatấtcảcáctàisảntàichínhtoàncầuđãnhảyvọttừ12nghìntỷđôlalêntới140nghìntỷđôla,tăng1.166%.Tàisảntàichínhtoàncầuđãtăngvọttừkhoảng100%GDPtoànthếgiớinăm1980tới325%vàothờiđiểmhiệnnay.

Tinxấu là nền kinh tế toàn cầu với kết quả đầy ngoạnmụchiện nay vừakhôngổnđịnhvừađánglongại.Vìsựdichuyểncủaviệclàmvàđầutưtrênkhắpthếgiới,ngườidânbịmấtthunhậpvàlươnghưu.Vàkhinhữngthayđổilớnnàyxảyra,cáclợiíchkinhtếcủahệthốngthườngđượcphânphốikhôngđều.NhưNinaEaston,phóngviêncủatạpchíFortuneđãviết“Khôngcónhiềuđảmbảotrongmộtnềnkinhtếtoàncầutốcđộcao,nơimàngườilaođộngtiếnxahơnbằngviệctheođuổinhữngcơhội(khôngngoanngoãntuânthủnhữngquyđịnhchínhthức),bằngcáchliêntụctraudồinghềnghiệpcủahọ(chứkhôngphảidựavàothâmniêntrongnghề),vàbằngcáchtựđầutưcáckhoảntiềntiếtkiệmcủamình(chứkhôngtrôngmongvàolươnghưucủacôngty)”.

Mặcdùtạorakhốilượngcủacảirấtlớn,kỉnguyênmớicủanguồnvốntựdolưuthôngtoàncầuvàsựdưthừanàycũngđikèmvớimộtkỷnguyênkhủnghoảng tàichính.CharlesKindleberger, trongcuốnsáchĐiêncuồng,hoảngloạnvàsụpđổ(Manias,Panics,vàCrashes),đãliệtkêđầyđủlịchsửcủacáccuộckhủnghoảng tàichính.Tuynhiên, theoNgânhàngThếgiới,25nămcuối cùng của thời kỳ thịnhvượng cũng là thời kỳđỉnh cao của các cuộckhủnghoảngngânhàngcóhệthống,caohơnnhiềusovới25nămchuẩnbịtoàncầuhóa.Tuynhiên,thậtkhôihài,cùngthờiđiểmđóthếgiớilạiđượchưởnglợinhờtỉlệthấtnghiệpvàlạmphátđãbớtbấtổntrongnhữngthậpkỷgầnđây.

Làmthếnàođểđốiphóvớicácyếutốkinhtếđốilậpnàylàvấnđềthenchốtnhấtmàhầuhếtcácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrêntoànthếgiớihiệnnayđangphảiđốimặt.Nếuhọphảnứngquámạnhmẽđốivớisựbấtổncủatínhthanhkhoảnvàtìnhhìnhtíndụnghiệnnay,họcónguycơgặpphảisựđảochiềukinh tếvà tàichính,điềusẽảnhhưởngđến tấtcảchúng ta.Thật trớtrêu,nhữngýđịnhtốtnhấtlạicóthểdẫnđếnlãisuấtcaohơn,tìnhtrạngthấtnghiệplớnhơn,thịtrườngcổphiếukémpháttriểnhơnrấtnhiều,hoạtđộngtừthiệngiảmđi,vàtỉlệđóinghèotrêntoàncầugiatăngđángkể.Tuynhiên,

điềunàysẽkhôngxảyranếucácnhàhoạchđịnhchínhsáchnhậnratínhbấtổncủathịtrườngvốnvàápdụngnhữngbiệnphápchiếnlượcmới,cómụctiêurõràngvàothếgiớimớiđầythửtháchnày.

Khôngmắcmộtlỗinào,bấtchấpsựbấtổnvềtàichính,25nămcuốicủacácthịtrườngtàichínhtoàncầutựdovàthươngmạitựdođãsảnsinhranhữngchúngỗngđẻ trứngvàng,xétvềmặt tựdochính trị, làmgiàu,vàxoáđóigiảmnghèo.Vídụ,năm1975,chỉcó25%trongsố147quốcgiatrênthếgiớiđược coi là quốc gia dân chủ; hiện nay, sau một phần tư thế kỷ của thịtrườngtoàncầuhóa,consốđólà58%.NhưôngKofiAnnan,cựutổngthưkýLiênHiệpQuốc,đãnói:“Nhữngngườithấtbạichínhtrongthếgiớirấtbấtcôngngàynaykhôngphảilànhữngngườiđangđượctiếpxúcquánhiềuvớitoàncầuhóa.Họlànhữngngườiđãbịgạtramộtbên.”

GaryHufbauerthuộcViệnKinhtếQuốctếPetersonchorằngHoaKỳ“mỗinămgiàucóthêmhơnmộtnghìntỷđôlanhờthươngmạitoàncầuhóa.”Sốtiềnđóchiếmgần10%GDP,tươngđươngvớimộtconsốấntượngkhótin10.000đôlachomỗihộgiađình.TrongcuốnsáchThị trườngTưbảnthếgiới:TháchthứcchonhómG-10(WorldCapitalMarkets:ChallengetotheG-10),HufbauervàmộtnhàkinhtếhọcngườiCanada,bàWendyDobsonđãkhẳngđịnhrằnglợinhuậnkinhtếtừcácdòngvốntựdohiệnnaybằnghoặcvượtquálợinhuậnkinhtếtừthươngmạitựdo.

Robert Bartley, cựu biên tập viên thuộc chuyênmục xã luận của tờWallStreet Journal,đãviếtmộtcuốnsáchvềnềnkinh tế thờiReagancó tên làBảynămThịnhvượng(TheSevenFatYears)(từtháng11/1982đếntháng7/1990).Nếuaiđóviếtmộtcuốntiếptheo,nónênđượcgọilàHaimươilămnămThịnhvượng(TheTwenty-fiveFatYears),baogồmcảthờikỳhòabìnhvàthịnhvượngtuyệtvờidướithờiTổngthốngBillClinton,nhàvôđịchcủahệthốngtàichínhtoàncầumới.

Mộtphầntưthếkỷnàycũngtượngtrưngchothờikỳxóađói,giảmnghèo

thànhcôngnhấttronglịchsửnhânloại.Trongnăm2006,tôiđãđặtviếtmộtbàibáochocuốntạpchíTheInternationalEconomycủatôinhằmcốgắngđánhgiáhiệuquảcủathịtrườngtàichínhtoàncầuhóatrongviệcxóađói,giảmnghèo từnăm1980.Tôinghĩ rằng tácgiả sẽviếtbàibáonàykhôngnênđếntừbấtcứcơquanchínhquyềnnàovàcũngkhôngnênđếntừcáccơquancómốiquanhệvớiNgânhàngThếgiới,vàcũngkhôngphảiđếntừbấtkỳtổchứcxóađóigiảmnghèotưnhânnàovìnhiềungườitrongcáccơquanđóhầunhưkhôngtintưởngvàothịtrường.Tácgiảcũngkhôngnênlàngườicủahộitruyềnbátưtưởngcánhhữu.AdamPosenthuộcViệnPeterson,mộtbiêntậpviêntạpchícủachúngtôi,đãgiớithiệuSurjitBhalla,mộtcựunhânviêncủaNgânhàngThếgiớivàGoldmanSachs,hiệnnaylàmộtnhàđầutưtưnhân.Nổitiếngvớicácbàinghiêncứuvàtưduyđộclậpcao,Bhallađãnhậnlờiviếtbàibáonày.

Ôngkếtluậnrằngchúngtavừamớichứngkiếnmộtđiềugìđócótínhlịchsử.Haimươi lămnămvừa qua đại diện cho thời hoàng kim của sự giảmthiểuđóinghèo,tấtcảđềuxảyratrongquátrìnhchuyểnđổisangthịtrườngtàichínhtoàncầuhóa.Dựatheotiêuchuẩnđóinghèođượcđịnhnghĩatheophươngpháptruyềnthốngbằngsốđôla-trên-ngày(tiêuchuẩnđượcsửdụngbởicáccơquanquốc tế) thì tính từnăm1980đãcókhoảngmột tỷngườithoátkhỏiđóinghèo.Nóimộtcáchkhác,trongkhoảngthờigian1950-1980,khiNgânhàngThếgiớivàcáctổchứcquốctếdồidàotiềnbạctrongthờikỳhoàngkimcủahọthìcómộtthựctếlàtìnhtrạngđóinghèotrêntoàncầulạitănglênmộtcáchđángkể.Vàđâylàgiaiđoạnmàchínhphủđãchitiêurấtnhiều,baogồmcảcáckhoảnchovayvàtàitrợchocácnướcđangpháttriển.Nhữngnỗlựcđầythiệnchínàyđãkhôngmanglạihiệuquảdothiếucáctổchức trung thực và hiệu quả ở các nước nhận hỗ trợ nên kết quả của sựchuyểngiaogiữachínhphủvớichínhphủluôngâyrathấtvọng.

Thờikỳvàngsoncủagiảmnghèodiễnratrongthịtrườngtoàncầuhóacuốinhữngnăm1980,mứcnghèođóigiảmmộtcáchlạlùnglà20%.Khônglấy

làmkinhngạckhinhữngthayđổilớnxuấthiệnởẤnĐộvàTrungQuốcsaukhicảhainướcápdụngDoanhnghiệptưnhânvàgiảmthuếxuấtnhậpkhẩu.Tuynhiên,ngaycảMỹLatinvàchâuPhi,nhữngnướcchậmchân,cũngđãbắtđầuthấytìnhtrạngđóinghèogiảmbớtvàonăm2000.

Chắcchắn, trên thếgiớivẫncònnhiềuđaukhổvàcamchịu.Cầnphảicónhữngnỗlựclớnhơncủacảcánhânvàcộngđồngđểđươngđầuvớinhữngkhókhăn,đặcbiệtlàđạidịchAIDSlantrànkìmchếsựpháttriểncủachâuPhi.Mộtđôlamỗingàycũngcóthểquáthấpđểđomứcsốngtốithiểu,mặcdùđâyvẫnlàtiêuchuẩnchungđượcápdụng,dựatrêngiátrịgốccủađồngđôlanăm1994.Nhưngrốtcuộc,chỉcầnnhìnvàokếtquảcuốicùngthìthấydườngnhưDoanhnghiệptưnhântrongmộthệthốngtàichínhhộinhậptoàncầulàmôhìnhduynhấtcókhảnăngxóađóinghèomộtcáchtoàndiệnvàtriệtđể,chứngkiếnhàngtỷngườithoátkhỏiđóinghèotronghaimươilămnămgầnđây.

Xinnhắclại,nhữngđiềunàykhôngcónghĩalànhữngnỗlựcnhằmgiảmbớtcácvấnđềytếvàsứckhỏekhôngphảilàđiềucầnthiết.Nhữngngườihảotâm nổi tiếng như Bill vàMelinda Gates xứng đáng nhận được sự tuyêndươnglớnchonhữngnỗlựccủahọ.NgôisaonhạcrockBonođãcómộtcửchỉquantrọngvàđángcangợibằngcáchtheosátcáchoạtđộngcủaNgânhàngThếgiớivàcáccôngtydượcphẩmquốctếđểđưarađềnghịhỗtrợ.Nhưngnhữngnỗlựcnàychỉlàthứyếunếusovớisứcmạnhvốncócủakinhtếthịtrường.ChínhBonocũngnhậnrađiểmnày.Tháng3/2007,ôngnóivớiThờibáoNewYorkrằng“MộttrongnhữngđiềumàtôiđãhọcởchâuPhilàvai tròvôcùngquantrọngcủathươngmại trongviệcđưaconngười thoátkhỏitìnhtrạngcựckỳnghèođói”.

Mặcdùkhônghoànhảo, đôikhiđáng thấtvọng,và thườngkhông thểdựđoánđượcnhưngtoàncầuhóalàmộtcơchếtạoracủacảirấtấntượng.Tuynhiên,sauhaimươilămnămpháttriểnkinhtế,mạnhmẽvàhiệuquả,chúng

tavẫnkhôngbiếttấtcảcáctácđộng(cảtốtvàxấu)củatoàncầuhóa.Chúngtabiếtrằngmặcdùhệthốngđãtrảiquamộtvàithậpkỷtoàncầuhóanhanhchóng, các chính trị gia và các nhà hoạch định chính sách của chính phủphần lớnđềumớichỉhiểu rất ítvề tínhchấtđộcđáocủanềnkinh tếhiệnnay.

Đốivớinhiềungười,nềnkinhtếvẫnlàmộttổchứctĩnh,bịcáclựclượngchínhtrịtranhgiànhtrongmộtkỷnguyênxungđộtgiữacáctầnglớpxãhộimới xuất hiện.Thực tế thì nền kinh tế toàn cầu lại giống nhưmột cơ thểsống,cựckỳnăngđộng.RobertSamuelsoncủabáoNewsweekđưaramộtsốliệuthốngkêđángchúý:“CứbathánglạicóbảyđếntámtriệuviệclàmởHoaKỳmấtđivàmộtsốlượngviệclàmbằnghoặclớnhơnđượctạora.”

Quan trọngnhất là,nềnkinh tế toàncầumớinàykhácrấtnhiềusovớihệthốngcũmàtrongđócáctậpđoànvànhữngngườiđiềuhànhchúngtạoramộthệthốngkiểmsoáttoàncầuđểduytrìtínhổnđịnhtươngđối.Hiệnnay,tìnhhìnhdiễnrangượclại.Hơnbaogiờhết,cáctậpđoànlớnluônbịđedọatrởnênlỗithờivàsuytàndầnbởigiớidoanhnhâncáthểcựckỳliềulĩnhvàsẵnsàngchấpnhậnrủiro,nhữngngườimàchínhbảnthânhọcũngluônphảiđốimặtvớikhảnăngthấtbại.CũnggiốngnhưIBMđãtừngbịđedọabởiMicrosoft,giờđâyMicrosoftlạibịđedọabởicáccôngtythiênvềkhaithácdịchvụInternetmớiphátđạt,chẳnghạnnhưGooglehoặchệđiềuhànhmãnguồnmởLinux.

Tìnhhìnhcóthểcònphứctạphơnnhiềubởimột thựctế làchúngtađangbướcvàomộtthờiđạitươngtácmớinơimàsựhợptáctrêndiệnrộngthôngqua Internetđang làm thayđổi cách thức cácdoanhnghiệp tạo ravà tăngthêmgiátrị.Đâylàmộtquátrìnhcảicáchkinhdoanhquốctếtheokiểudântúymàởđómộtđộnglực“từdướilên”(bottom-updynamic)cóthểdầndầntiếpquảnnềnkinh tế toàncầu.Trongmột chươngởphần sau, tôi sẽ thảoluậnvềýnghĩacủaviệcnàyđốivớiTrungQuốc,nơimàhiệnnaychínhphủ

thực hiệnmột chính sáchmới nhằmcố gắngkiểm soát nội dung Internet.Tuynhiên,cuốicùngthìchúngtakhôngcósựlựachọnkháctrongthếgiớingàycàngbấtổnnàyngoàiviệcđitheothịtrườngtoàncầuhóavàchỉđạonómộtcáchkhéoléođểtạoranhữnglợiíchlớnhơnvớiíthậuquảtiêucực,ngoài ý muốn hơn. Như Tổng thống Bill Clinton đã phát biểu trong bảnThôngđiệpLiênbangnăm2000:“Chúngtasẽkhôngquaytrởlạinếpcũ.Xãhộiđầysángtạovàcởimởcủachúngtavẫnđangđứngvữngđểtậnhưởnglợiíchhơnbấtcứxãhộinàokhác”.

Kếtquảcủaviệctạorarấtnhiềucủacảithôngquatoàncầuhóalàthếgiớiđãbịngập trongđống tiền,vàphần lớn trongsố tiềnđóvài thậpkỷ trướcđâyđãđượclưugiữởHoaKỳ.DinoKos,cựulãnhđạobộphậnhốiđoáicủaCụcDựtrữLiênbangtạiNewYorkđãtheodõitừngđợtvốnlớntrànvàomỗingày.Sauđâylàcáchôngtómtắttìnhhìnhtrướckhicuộckhủnghoảngtín dụng bùng phát: đã có “một khối lượng lớn thanh khoản ở bên ngoài.Cuộccáchmạngvềnăngsuấtđãlanrộngrakhắptoàncầu.Toànthếgiớiđãtrởnêngiàucóhơnrấtnhiều,nhanhhơnnhiềusovớibấtkỳmộtaitrongsốchúngtacóthểnhậnra.”

Thậtvậy,đãcómộtgiaiđoạnkhanhiếmcơhộiđầutưmangtínhtoàncầu,vớiquánhiềuvốntrênthếgiớiphụthuộcvàođầutưtạiHoaKỳvàcáctàisảntàichínhtạicácnướccôngnghiệpkhác.Vídụ,từnăm1995,đãcó6,5nghìntỷđôlàtổngsốvốnròngtừnướcngoàichảyvàoHoaKỳ,nhiềuhơn1,7nghìntỷđôlasovớigiátrịthâmhụtthươngmạitrongthờikỳnày.Hệthốngquốctếmấtcânbằng.ĐâychínhlàlýdotạisaoChủtịchCụcDựtrữLiênBangBenBernanke lại ủng hộ chính sách lâu dài trong việc tái cânbằng toàn cầu. Ông lập luận rằng Hoa Kỳ cần phải trải qua “một cuộcchuyểndịchcácnguồnlựcrakhỏicáclĩnhvựcsảnxuấthànghóavàdịchvụphithươngmạisangcácngànhsảnxuấtcácsảnphẩm,dịchvụphụcvụmụcđíchthươngmại”.ÝcủaônglàMỹcầnphảigiảmbớtthâmhụtngânsáchvàsựphụthuộcvàodầumỏcủanướcngoàitrongkhimởrộngxuấtkhẩuhàng

hóavàdịchvụ.Cácquốcgiakháccầnphảikíchthíchnhucầutrongnướcđểngườidâncóthểmuanhiềuhàngnhậpkhẩuhơnvàítphụthuộcvàohàngxuấtkhẩuhơn.Tuynhiên,sựchuyểnđổinàysẽmấtthờigianvà,trongkhichờđợi,nềnkinhtếHoaKỳsẽphụthuộcvàođầutưnướcngoài.

Hơnnữa,mộtsốngườitronggiớichínhtrịHoaKỳcólậptrườngcoiđầutưnướcngoàinhưmộtconquáivậtđiêncuồng,đedoạsựtồntạicủanướcMỹ.Tìnhhìnhkhôngđơngiảnnhưvậy.Trênthựctế,mốiđedọađếnsựtồntạiđó,xét trongngắnhạn, lànhậnthứcphổbiếnrộngrãirằngMỹkhôngcònhoannghênhvốnnướcngoàinữa.Trongnhiềuthậpkỷqua,cácnhàđầutưtrêntoàncầuđãcoinềnkinhtếHoaKỳnhưlàmộtthiênđườngantoànchovốnđầu tưquốc tế.Theo tờWallStreet Journal, cácnghiên cứucho thấycôngtyHoaKỳđượccấpvốntừvốnđầutưtrựctiếpnướcngoàithườngtrảlươngcao,hơn32%sovớimứctrungbìnhcủakhuvựckinhtếtưnhân.Mỹlàmộtmụctiêuđầutưrấthấpdẫnchohệthốngtàichínhtoàncầu.Chỉcókẻngờnghệchmớilàmbấtcứđiềugìđểthayđổinhậnthứcđóchođếnkhihệthốngtoàncầuđượccânbằngtrởlại,vớiviệcHoaKỳsắpxếplạihệthốngtàikhoácủahọ,vàcáckhuvựckháctrênthếgiớicơcấulạikinhtếđểgiảmsựphụthuộcvàohàngxuấtkhẩu.Nhưngchotớigiờ,lốihùngbiệnchínhtrịtheochủnghĩadân túyphảnđốivốnnướcngoàiđãbắtđầukhiếnchocácthươngnhânvàcácnhàđầutưtrênthịtrườngtàichínhtoàncầulolắng.Họđặtracâuhỏi:Liệunhữngngườidântúyvềmặtkinhtếcóhiểurõmứcđộmàhọđangđùavớilửakhông?

Cuốicùng,tươnglaicủanềnkinhtếthếgiớiđượctoàncầuhóadựavàocáccâuhỏicơbảnnày:Tínhthanhkhoảnlàgì?Vàtạisaotínhthanhkhoản(vàmộtvấnđềrấtgầnvớinólàsựsẵncócủanguồncungtíndụng)trongmộtthờigianrấtngắnbanđầudườngnhưhếtsứcdồidàovàtiếptheođólạicóvẻhoàn toànbiếnmất?Tính thanhkhoảnphảnánhđúnggiá trịphát triểntrongmộtnềnkinhtếtoàncầuđangmởrộngđếnmứcđộnào?

Cólẽhìnhảnhẩndụtốtnhấtđểminhhọachotínhthanhkhoảnlàdầunhớttrongđộngcơôtô.Nếudầuchỉtậptrungởdướiđáycủađộngcơ,thậmchínếucónhiềudầu,độngcơsẽkhônghoạtđộng.Dầucầnđượcdichuyểntựdokhắpđộngcơ.

Các thốngđốcngânhàng trungươnghiệnnayđangnỗ lựcgiảiquyết cácvấnđề liênquanđến tính thanhkhoản.Đôikhi, trongnỗihoảngsợvề tàichính, tính thanhkhoản (dầu) có thểđột ngột di chuyểnnhanh chóngđếnmộtvịtrí(xuốngdướiđáyđộngcơ).Trongnềnkinhtếhiệnnay,việcnàycónghĩalàchỉmuanợchínhphủngắnhạn.Khiđiềuđóxảyra,hợpđồngtíndụngvàtoànbộhệthốngkinhtếvàtàichínhđềulâmvàotìnhtrạngnguyhiểm.Pit-tôngcủađộngcơcóthểsớmngừngbơmdầu.

Ví dụ, trong suốt các cuộc khủng hoảng tài chính ở châuÁ vàNga năm1997-1998, tínhthanhkhoảntoàncầuđộtngộtbiếnmất.Saumột thờigiantínhthanhkhoảndưthừathìđộtnhiênngườitakhôngtìmđâuranguồntíndụng.CuộcĐạikhủnghoảngTíndụngnăm2007-2008cũngdiễnratươngtự.Trongcảhaitrườnghợp,tìnhhìnhđềuđánglongại,nhưngtạisaotínhthanhkhoảnlạimấtđimộtcáchnhanhchóngnhưvậy?Vàthựctế,nhữngnhântốnàochiphốiđiềumàtagọilàtínhthanhkhoản?

Xétvềbảnchất,cuốicùngthìtínhthanhkhoảncũngchẳngcógìkháchơnniềmtin.ỦyviênquảntrịCụcDựtrữLiênbangKevinWarshủnghộquanđiểmnày,ônglậpluận:“TínhthanhkhoảnmạnhtạicácthịtrườngvốnởMỹxuấthiệnkhingườitatinrằngcáckếtquảkinhtếsẽtốt.Khinhữngkếtquảmang tính tiêucựccaokhôngchắcsẽxảyrahoặc ít ra làcó thểđo lườngđượcmộtcáchchínhxác,thìnhữngđiềukiệnnàyđủđểlàmchotínhthanhkhoảntrởnêndồidào”.AlanGreenspan,khicònlàchủtịchCụcDựtrữLiênbangcũng lập luậnrằng tính thanhkhoản(liquidity)chỉ làmột từkhácđểchỉniềmtin (confidence).Trongmộtchương trongphầnsau, tôisẽnóivềviệc tôi vàAlanGreenspanđã cómột số cuộc thảo luậnvề cách thứcmà

côngviệccủangânhàngtrungương,donhucầucầnphảigâydựngniềmtinnày,đãtrởthànhmột“nhàhát”tinhvinhưthếnàovớisựthamgiacủacácthịtrườngtàichínhtrongvaitròlà“khángiả”.Dođó,tínhthanhkhoảnđaphầnphụthuộcvàoniềmtincủathịtrườngrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsách, trong tương laigần, sẽkhônggây ranhững sai lầm lớn.Trongcuộckhủnghoảngchovaydưới chuẩn, cácngânhàng trungương trên thếgiớingaytừđầuđãlàmcảthếgiớingậptrong“thanhkhoản”sẵncó.Tuynhiên,cuộckhủnghoảngtíndụngvẫntiếptụcdothịtrườngtoàncầuthiếuniềmtinvàocơcấutàichính,baogồmcảkhảnăngđánhgiánguycơthựcsựcủahệthốngtàichính.

Xétvềbảnchất,sựsốngsótcủahệthốngtàichínhthếgiớiphụthuộcvàomộttròchơiniềmtintoàncầuphứctạp.Quymôcủacácthịtrườngtàichínhsovớicácchínhphủđãtrởnênquátolớn,nênkhôngcómộtbiệnphápnàokhácđểduy trì sựổnđịnhhơn là thiết lậpniềm tin.Chính các chínhphủcũngkhôngthểkhôiphụclạitrậttựbằngsắclệnh.Họchỉcóthểkhiếncácthịtrườnghiểurằnghọbiếthọđanglàmgì.

Hãy xemxét ví dụ vềUBS, ngân hàng lớn nhấtThụySĩ và làmột trongnhữngtổchứctàichínhlớnnhấtthếgiới.TheoNgânhàngQuốcgiaThụySĩ,trongsuốtcuộckhủnghoảngdướichuẩnnăm2007-2008,vớisựhoảngloạntộtbậc,cácgiámđốcngânhàngtrungươngThụySĩpháthiệnrarằngtổngsốrủirotàichínhchỉriêngcủaUBSđãlênđếnhơn2nghìntỷfrancThụySĩ.Tuynhiên,toànbộGDPcủanướcnàychỉđạt475tỷfrancThụySĩ.Tronghoàncảnhhoảngloạnvàcác luồngvốnchảyranướcngoàinghiêmtrọng,chỉ riêngcôngnợcủamộtngânhàngđãnhiềuhơnbốn lầnquymôcủatoànbộnềnkinhtế.Điềunàynghĩalà:ChínhphủThụySĩtrongthờikỳkhủnghoảngkhôngđủkhảnăngđểcứuhệthốngtàichínhcủanướcmìnhrakhỏitìnhtrạngnợnần,dùchocácquanchứccómuốnvậy.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchởcácnướccôngnghiệphóakháccũng thấymìnhrơivàomộttìnhhuốngtươngtự,đặcbiệtlàkhixemxétthựctếrằngcáctổchứctài

chínhthamgiavàomộtsốlượngđángkểcáchoạtđộngđònbẩytàichính(dùng các tài sản đầu tư hiện hành để vay, nhằm tạo ra các khoản đầu tưmới).

Đốivớinhàhoạchđịnhchínhsáchhiệnnay,sựhoảngloạncủathịtrườngtàichínhtượngtrưngchonhữngđiềuvôcùngbíẩn.Bấtcứkhinàotâmlýđanghi của con người xuất hiện thì sự bất ổn thống trị thời điểm đó. Cácchuyêngiavẫncòntranhluậnvềmộtyếutố,haymộtloạtcácyếutốdẫntớisựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánHoaKỳnăm1987,mộtsựđiềuchỉnhthị trườngmà theo điều kiện hiện nay thì sẽ tương đương với việc chỉ sốcông nghiệp Dow Jones trung bình rớt 3.500 điểm một ngày. Ban đầu,nhữnglýthuyếtthôngthườngchorằngsụpđổchỉđơngiảnlàdovaitròcủabảohiểmdanhmụcvốnđầutưđượcvitínhhóatrongviệclàmsựtrượtdốcbanđầucủathịtrườngtrởnêntồitệhơn.Tuynhiên,nhữnggìgiờđâyđãrõrànglàmộtloạtdiễnbiếndườngnhưvôhại,khiđượcđặtcùngvớinhau,đãlàmgiảmniềmtinmộtcáchnghiêmtrọng.Chínhđiềunàydẫntớisựsụpđổbấtngờcủatrậttựtàichínhquốctế.

Cácđốitượngthamgiavàothịtrườngbắtđầutinrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchđãphávỡhệthốngtoàncầu,vàchínhđiềunàydẫnđếnsựhoảngsợtrêndiệnrộngvàtìnhtrạngmấtniềmtincủacácnhàđầutư.Tronggiaiđoạn trước đó, các nhà hoạch định chính sách đã gây ra một số sai lầmdườngnhưrấtnhỏ.Nhưngnhữngsailầmnày,vìchúngpháttriển,leothangnhanh,hóaralạicónhữnghậuquảtànphákhihàngtriệungườithamgiathịtrườngmất niềm tin vào tương lai. So sánhđiềunàyvới thực tế hiệnnaykhôngphảilàkhôngcóích!

Ví dụ, vàomùa thu1987,một cuộc tranh cãi côngkhai đãnổ ra giữaBộtrưởngTàichínhHoaKỳJamesBakervàBộtrưởngTàichínhĐứcGerhardStoltenbergvềđồngđô-lavàtỉlệlãisuất.Điềunàygâyranhậnđịnhrằngtàichínhquốctếmấtđitínhổnđịnhvàtrậttự.ChínhquyềnReagancũngđãáp

dụngchếtàimậudịchđốivớiNhậtBản,tạonênsựbấtổnchotươnglaicủatựdothươngmại.Mộttuầntrướckhivụsụpđổxảyra,ỦybanTàichínhvà

ThuếvụcủaHạviệnMỹ[3]đãcôngbốkếhoạchtăngthuếđốivớicáckhoản

nợliênquanđếnnhữngvụmualạidoanhnghiệp,điềumànhiềuthànhviênthamgiathịtrườngxemlàmộtsựpháttriểntheochiềuhướngrấtxấuchothịtrườngtàichính.Trongkhoảngthờigianđó,mộttiểubancủaHạnghịviệnMỹđã thôngquamộtdự thảo sửađổi củanghị sĩ,ứngcửviênchức tổngthốngnăm1988 thuộcĐảngDân chủ, ôngRichardGephardt (một cốvấnchoHillaryClintontrongcuộcbầucửtổngthốngnăm2008),theođótrừngphạt nặng các nước có thặng dư thươngmại “quámức và tùy tiện” trongbuônbánvớiMỹ.Tấtcảnhữngbướcpháttriểnnàygâyrachocácthịtrườngmộtnỗisợhãirằngdòngvốnđầutưtrêntoàncầucónguycơbịgiánđoạn.

Kếtquả làvàonăm1987, sựkết hợpchết người của các sơ suất kỹ thuậtdườngnhưrấtnhỏvànhữnghànhđộngchínhtrịthiếucẩnthậngầnnhưđãnhấnchìmthịtrườngchứngkhoánthếgiới-vàcảnềnkinhtếtoàncầunữa.Trongthếgiớicủachínhsáchvàthịtrường,conngườiđóngvaitròrấtquantrọng.Cácthịtrườngtàichínhbịmộtphenhoảnghốtvàđộtnhiênnhậnthứcđượcsựthiếuthiệnchí trongviệchợptáccủanhữngthếlựclớn.Hầunhưchỉquamộtđêm,việcgiảmgiácổphiếuđãtựnólàmmọichuyệntồitệđi,tạoramộtđợthoảngloạntàichínhvớiquymômangtínhlịchsử.Đúngvậy,thịtrườngchứngkhoánđãhồiphụctrởlại,nhờsựtỉnhtáocủanhữngngườithamgiatronglĩnhvựctàichínhmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủacácquốcgiacôngnghiệphóathuộcnhómG7(từPháp,Đức,NhậtBản,HoaKỳ,Canada,Ý,vàVươngquốcAnh)đãphốihợphànhđộngkhikhủnghoảngxảyra.Cònvớinhữngthànhviênchủchốttrênthịtrườngtàichínhhiệnnay-baogồmTrungQuốc,ẤnĐộ,Nga,cácnềnkinhtếdựtrữquámứcvàsảnxuấtdầukháchiệnnay-sựphốihợpvàcươngquyếtnhưvậyrấtkhócóthểxảyratrongtrườnghợpthịtrườnglớnsụpđổ.

Điềurõrànglàsựbấtổntàichínhtồntạiởđây.Trongmộtnghiêncứuvề

lịch sử hỗn loạn tài chính, những nhà kinh tế học nổi tiếng như BarryEichengreencủaĐạihọcCaliforniatạiBerkeleyvàMichaelBordocủaĐạihọcRutgersđãchỉrarằngcáccuộckhủnghoảngtàichínhhiệnnay“xảyraphổbiếngấpđôi”sovớimộtthếkỷtrước.

Cuộcđạikhủnghoảngtíndụngnăm2007-2008làvídụđiểnhìnhnhấtcholuậnđiểmnày.Nhưngliệuvôsốnguồnthanhkhoảnđộclậphiệnnaycóthểngưnglạikhiếnchobộmáytàichínhtoàncầungừnghoạtđộngkhông?Thậtkhôngmay,tìnhhìnhkhôngcógìđángkhíchlệ.ĐólàbởivìcácchínhtrịgiakháctrênthếgiớinhiềukhảnăngđitheonhữngsailầmcủaMỹ,đặcbiệtlàvềcácvấnđềbảohộvàsựchắpvávụngvềtrongcácquyđịnhđốivớithịtrườngtàichính.

Cómộtsốđiềuquantrọngchưađượcbiếtđến,nhưngmộttrongnhữngđiềugâyảnhhưởnglớnnhất làsựbấtổnchínhtrị.Nhữngngườiphảnđối toàncầuhóabaogồmcảcácđảngviênĐảngCộnghòavàĐảngDânchủtrongQuốchộiHoaKỳ.Đượcsựủnghộmạnhmẽcủacáctậpđoànhùngmạnhđanglolắngvềnhữngbấttrắccủacạnhtranhquốctế,họđãđặttênchoquátrìnhtoàncầuhóalà“cuộcchạyđuacủathếgiớitớiđiểmđáy”.NgaytừđầutrongcuộcchạyđuatranhchứctổngthốngMỹnăm2008,cảĐảngDânchủ(docựuThượngnghịsỹJohnEdwardslãnhđạo)vàĐảngCộnghòa(docựuthốngđốcMikeHuckabee lãnhđạo) đãđưa ra những luậnđiểmphảnđốitoàncầuhóađặcbiệtgiốngnhau,vàhầuhếtcácứngcửviênkháctừchốibảovệchohệthốngnày.Đólàbởivìtoàncầuhóa,trongkhitạorarấtnhiềucủacải,cũngđãtạoranhữngâulovôbờbến.Việcthuêngoài(outsourcing),trước đây chỉ giới hạn đối với lao động tương đối thiếu kỹ năng, giờ đâydườngnhưđãtrởthànhmộtmốiđedọathựcsựđốivớiviệclàmcủatầnglớptrunglưu.SựthậtlànướcMỹtrướcnayvốnlàmột“insourcer”(chủyếutuyểndụnglaođộngtừtrongnước),chứkhôngphảilàmột“outsourcer”(đithuêlaođộngbênngoài).NgườinướcngoàiđầutưvàoMỹnhiềuhơnngườiMỹđầutưởnướcngoài500tỉđôla.ĐólàmộttrongnhữnglýdoMỹtạora

haitriệuviệclàmmớimỗinăm.

MộtnghiêncứucủahainhàkinhtếhọcRobertGordonvàHansonFeenstralập luậnrằngviệc thuêngoàiđã thựcsự tăng thêmmức lương thực tếcủangười lao động không có tay nghề. Nhà kinh tế học StephenWilliam vàDickensRosetranhluậnrằngsựchỉtríchthuêngoàilàquácườngđiệu:“Cácnềnkinh tế thị trườnghiệnđại thườngxuyênpháhủyvà tạo rahàngchụctriệuviệclàmmớitừcáchoạtđộngnộibộcủamình.Thươngmạiđóngmộtvaitròrấtnhỏtrongviệcgâyxáotrộncôngviệcnày.Nguyênnhânlớnnhấtcủa tình trạngmấtviệc làm là sựcạnh tranh trongnước.”MartinBaily từMcKinsey vàRobert Lawrence củaHarvard cũng đồng tình.Họ cho rằng90%việclàmbịmấttronglĩnhvựcsảnxuấtlàkếtquảcủacácnhântốtrongnước,chủyếulàtiếnbộkỹthuậtkhiếncáccôngtybuộcphảicắtgiảmnhâncông.

Tuynhiên,hệthốngtoàncầuđangthayđổi,vớimộtsựchuyểnđổikinhtếtiềmnăngtrongnhữngnămtớitừlĩnhvựcsảnxuấtsanglĩnhvựcdịchvụ.TrungQuốc,ẤnĐộ,vàcácnềnkinhtếchâuÁkháccóthểsớmđạtđếnkhảnăngdưthừanănglựctronglĩnhvựcsảnxuất.Đểduytrìnềnkinhtếcủahọ,cácquốcgiasẽchuyểnsanglĩnhvựcdịchvụ,chỗdựachínhcủanềnkinhtếHoaKỳ vàVương quốcAnh (ởHoaKỳ, hơn 80 phần trăm công việc làtrongngànhdịchvụ).NgaycảkhiMỹvẫnlàmộtnơituyểndụnglaođộngnộibộlàchủyếu,nỗilolắngmànhữngngườitrongngànhdịchvụcảmthấysẽvẫntồntạivàcòntăngthêm.Kếtoán,luậtsư,bácsỹXquang,vànhữngngườikhácđãlosợrằngđờisốngcủahọcóthểgặpbấttrắcdocácdịchvụmớicủacácđốithủcạnhtranhnướcngoài.Mặcdùmộtsốchuyêngiacảmthấyrằngnỗilosợliênquanđếncôngviệctrongngànhdịchvụcóthểlàhơiquámức,chínhnhữngnỗilosợđócũnglàmộtmốiđedọa.

Vídụ,cácnhàkinh tếhọcnhưJagdishBhagwati thuộcĐạihọcColumbiacho rằng trong các ngành dịch vụ “sự gần gũi của các nhân viên thường

khôngthểthiếuđược”vìnhiềucôngviệcdịchvụ“khôngthểđượcthựchiệntừxa”.Tôiđồngýrằngmốiđedọabịcườngđiệu,nhưngcảmgiáclolắnglàcó thực, và chúngnhiềukhảnăng sẽ kíchđộngmột sựđáp trảmang tínhchínhtrịthựcthụcủaHoaKỳ.Sựđáptrảđócóthểđemlạisựbấtổncaochocácthịtrườngtoàncầu.Quảthực,tạiMỹ,sựbấtmãncủanhữngngườidântuýđốivớinhữngcáigọilàlợiíchcủacácdoanhnghiệplớnđangcànglúccàngsôisụcnhiềuhơn.

Câuhỏiđángquantâmlàliệucácchínhtrịgiacóhiểurarằnghọhầunhưkhôngthểkiểmsoáthệthốngtoàncầunàybằngsựđiềuchỉnhcácquyđịnhhaylậpphápmàkhônggâyranhữnghậuquảtiêucựcngoàiýmuốnkhông.TìnhtrạngnàygợilạikýứcvềnhữnggìchínhphủAnhđãlàmtrongnhữngnăm1960khihọsửađổihệ thống tàichínhcủamìnhbằngcáchcấmmọingườimang tiền đi ra khỏi đất nước.Trên thực tế,một thử nghiệmchínhsáchvốncôngphuvàcóvẻtốtđẹp,vớidựđịnhgiữchotiềntệkhỏibịsuyyếu(mặcdùđangápdụngnhữngchínhsáchmởrộngđángnghingờtrongsuốtthờigianlạmphátgiatăng)hóaralạicựckỳsailầmvàgâyhọa.Sựcanthiệpvàothịtrườngđemlạikếtquảngượcvớimongđợi,gầnnhưhủyhoạinhữngkhoảntiềntiếtkiệmcủatầnglớptrunglưuởAnh.Đólàlýdotạisaocácnhàhoạchđịnh chính sáchngàynay, vớimột nguồnvốnvô cùngdồidào,nên tiếpcậnviệc thửnghiệmcácchínhsáchvớisựkhiêmtốn tốiđa!Cácthịtrườngtoàncầucóthểlàmộtconthúđangnổigiận,khôngdễđoánvàdễbịkíchđộng.

Ngàynaychúngtađangsốngtrongthờiđạikỳlạ,khicácnềnkinhtếtoàncầu đang ngày càng vượt ra ngoài tầm kiểm soát tích cực của chính phủ,ngoại trừmộtvàiquốcgiaxuấtkhẩuhànghóa(Ngavàcácnướcsảnxuấtdầukhác).NgaycảkinhtếTrungQuốccũngkhôngthểdễdàngbịkiểmsoátbởichínhphủcủanướcnày,họđãmắcsailầmtrongviệccốgắngquảnlývimôkhithịtrườngđãcóthểphânbổnguồnlựctốthơn.

Trongthếgiớimớinày,chínhphủcácnướcđangnỗlựcđểthamgiavàothịtrườngtàichính.Cachđâykhônglâu,bứctranhnàyrõrànghơnnhiều.Vídụ,cáccơquanthuộcchínhphủnhưNgânhàngThếgiới,QuỹTiềntệQuốctếvàCâu lạcbộParisgồmcácnướcmắcnợ thuộcThếgiớiThứbađã làphương tiệngiúpđiềuphốidòngvốn.Vớicác thị trườngmớinổi lênhiệnnayđãthanhtoánhếtnợvàthếgiớitrởnêndưthừatiềnmặt,cáccơquanthuộcchínhphủnàyđangchạyđuaquyết liệt đểduy trìmộtvai tròquantrọngtrêntrườngquốctế.

Họkhônghềmấtđi tầmquan trọng.ChínhphủTrungQuốcvàẤnĐộđãthâmnhậpvàocácthịtrườngmớinổi,cungcấpcáckhoảnvay(trợcấp)ưuđãi gắn liền với các bản thỏa thuận liên quanđếnviệc trao đổi hàng hóa,đứngđầulàdầu.Nhưngnhữnghànhđộngnàyđãlàmgiatăngmứcđộcăngthẳngvàsựgiậndữtrongnềnkinhtếtoàncầu.CómộtnhậnthứcngàycànggiatăngrằngtrongkhiTrungQuốchưởnglợitừhệthốngthươngmạitoàncầutronglĩnhvựchànghóavàcácmặthàngthiếtyếu,nhưngđấtnướcnàyhầunhưkhônglàmgìđểtăngcườngsựổnđịnhcủahệthốngđóvàđôikhicònngầmpháhoạisựổnđịnhcủanó.

Vềcơbản,TrungQuốcvànhữngnướckhácđangđưaramứclãisuấtchovaythấphơnNgânhàngThếgiới,vàkhônggiốngnhưNgânhàngThếgiới,cáckhoảnchovaycủahọkhôngliênquanđếntiêuchuẩnbảovệmôitrườnghoặccácquyềnconngười.ĐểminhchứngchoviệcTrungQuốc,ẤnĐộvàcác nước khác đang táchmình ra khỏi Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệQuốc tế (IMF) và các cơ quan khác, hãy xem xét những gì đã xảy ra tạiWashington vào dịp cuối tuần, 14 tháng 4 năm 2007. Các quốc gia côngnghiệphóađãtổchứcmộtcuộchọpquantrọngcủacácbộtrưởngtàichínhvàcácthốngđốcngânhàngtrungươngdướisựchủtrìcủaNgânhàngThếgiới -QuỹTiền tệQuốc tế.TrungQuốcđãkhông thamgia.Tạicuộchọptiếp theovàođầu tháng10năm2007,TrungQuốcđãcửmộtđạidiệncủamộtngânhàngtrungươngtươngđốikhôngcóquyềnlựcthaychocáccán

bộcaocấpnhất.Lýdovắngmặtđượchọđưaralàhọbậnlolắnggiảiquyếtcácvấnđềtrongnướccấpthiếthơn.

Trongchương4,tôisẽlàmrõbảnchấtđánglongạitiềmẩntrongmốiquanhệ của Trung Quốc với thế giới trong những năm tới.Ông Greg Mastel,nguyên làcốvấn thươngmạichoỦybanTàichínhThượngviệnHoaKỳ(2000-2003)chorằngcórấtnhiềuvídụvềsựrốiloạntrongtươnglai,baogồmcảcácbấtđồngsắptớivềchínhsáchmôitrường.Mastellậpluận:“NếuTrungQuốcmiễnchocácngànhcôngnghiệphóachấthoặcthépcủahọkhỏibịkiểmsoátviệcthảikhínhàkínhhoặccungcấpchohọnhữngkhoảntrợcấplớnthìcácngànhcôngnghiệpcạnhtranhởHoaKỳvàchâuÂusẽbịbấtlợi lớn.” Điều này là bởi vì Quy chế của Tổ chức Thươngmại Thế giới(WTO)khiếnchoHoaKỳvàchâuÂutươngđốibấtlựctrongviệcđáptrảbằng những biểu thuế nhập khẩu đối với các sản phẩm của Trung Quốc.WTOquyđịnhhạnchếthươngmạichỉdànhcho“việcbảotồncácnguồntàinguyênthiênnhiêncóthểbịcạnkiệt.”Cácquyđịnhliênquanđếncáchànhđộng thươngmại để phản ứng lại các chính sách quốc gia vềmôi trườngđangrấtmùmờ,ngaycảkhidiễntảmộtcáchnươngnhẹnhất.MastelthấytrướcđượctìnhhuốngmàtrongđóHoaKỳvàchâuÂucóthểnhậnthấycácngànhcôngnghiệpchủchốtcủamìnhbịnhấnchìmmộtcáchbấtcông,vớirấtítnhữnglựachọnhợpphápmàhọcóthểlàmđểđáptrả.

Tuynhiên,trongthếgiớitoàncầuhóanày,nơimàcácdòngvốnđãphảibùvàosựmấtcânđốicủangânsáchMỹvàcáctàikhoảnvãnglai,mộtgiảđịnhvẫnkhông thayđổi - rằngvốn trên toàncầuphải tiếp tục lưu thông tựdo.Nếucácdòngvốnngừngchảy,chodùvìlýdochínhphủcanthiệp,dođộngcơchínhtrịđảngpháiđộcđoánhoặcdosựtanvỡhoàntoàncủatrậttựquốctếnhưlàmộttácdụngphụcủamộtcuộcchiếntranhthươngmạivớiTrungQuốcthìtiềmnăngxảyramộthiệuứngbầyđàntiêucựctoàncầulàrấtlớn.Cácnhàquảnlýtiềntệtrêntoàncầutraođổivớinhau.Trongmộtthếgiớimớimàthịtrườngtoàncầuchiphốidướiảnhhưởngcủatìnhcảmvàtâmlý,

chỉmộttácđộngnhẹcủamộtnềnkinhtếbảohộhoặcmộtcuộcchiếntranhkinhtếgiữacácquốcgiacũngsẽgâyhậuquảtaihại.

Chúngtacóthểkhôngthíchbảnchấtphụthuộclẫnnhaucủahệthốngnày,nhưngđólàthựctếhiệnnay.Vàtrongthếgiớimớicómốiliênhệràngbuộclẫnnhaunày,chủnghĩabiquancó thểcókhảnăng lan truyềnmạnh.Cácnhà lý luậnvề thị trườngđãnghiêncứuvàchorằngcác lực lượngủnghộmôitrườngvàcáclựclượngđứngsauthươngmạitựdođangtrênconđườngdẫntớixungđột.NếuviệcMỹđangđitheoconđườngbảohộmậudịchtrởnênrõràngthìsẽcómộtnguycơthựcsựrằngniềmtinvàomộthìnhmẫuvềvốnlưuthôngtựdocủacácdoanhnghiệptoàncầucóthểsụpđổchỉquamộtđêm.Mốinguyhiểmchonềnkinhtếtoàncầulàrất lớnbởivìnhữngđiềuchỉnhtheohướngbảohộnềncôngnghiệptrongnướcngàyhômnaycóthểdễdàngtrởthànhcuộcchiếntranhhànghóavàthươngmạicủangàymai-dẫntớimộtkỷnguyênmới,đánglongạikhithanhkhoảnthậmchícònkhanhiếmhơnnữa.

Trong25nămgầnđây,Mỹđãbênhvựcchoquanđiểmlưỡngđảngrằngcácthị trường mở, một chủ nghĩa tư bản với tinh thần doanh nhân(entrepreneurialcapitalism)đượckhuyếnkhíchcựckỳmạnhmẽvàcácthịtrườngvốnquốctếlưuthôngtựdolàcôngthứckỳdiệucủasựthànhcôngvềkinhtế.Củacảibắtnguồntừtrítưởngtượng,sựkhámphá,vàsựđổimới.Trongnhữngthậpkỷgầnđây,Mỹđãchứngminhlàmộtmảnhđấtmàumỡthực sự cho cácđột phá côngnghệ - từ iPod tớiGoogle rồi tớiYouTube,mặcdùtìnhhìnhbâygiờđangthayđổi.

DiễnbiếnphứctạpvềđịachínhtrịởTrungĐông,sựsụpđổcủaniềmtinđốivớicácthịtrườngtíndụngvàkiếntrúctàichínhcủachúngta,cùngvớisựbấtổntrêntoàncầunóichungđãphủmộtđámmâyuámlênquátrìnhđổimớiởHoaKỳ.KhôngcógìlàđángngạcnhiênkhicácgiámđốcđiềuhànhcáccôngtycủaMỹ,thậmchítrướccuộckhủnghoảngchovaydướichuẩn,

đãbắt đầu giảmquymôkinh doanh, thíchmua lại cổ phiếu, sáp nhập vàthôntínhhơnlàliềulĩnhđầutưvàocácdoanhnghiệpmới.QuốchộiMỹđãmấthếtnhuệkhícùngvớinhữngconsốủnghộthấpkỷlục,đãmấtniềmtinvàotươnglaicủaMỹtrongnềnkinhtếtoàncầu.Cơquanđiềuhànhđórõràngđangsuytínhrấtkỹvềkhảnăngđặtnềnkinhtế trongtìnhtrạngtạmdừnghoạtđộngtrongmộtnỗlựcnhằmđạtđượcmộtcảmgiácanninhkinhtếgiảtạobằngcáchcắtgiảmrủiro.

Quyluậtvềnhữnghậuquảngoàidựtính(Lawofunintendedconsequences)cólẽsẽthắngthếbởivìcácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrêntoànthếgiớivẫntin rằnghọcó thểkiểmsoátnềnkinh tế toàncầu.Chúng tasắpkhámphánhững tác động của quan niệm sai lầm này khi hàng triệu người ra quyếtđịnh trên thị trường - những người quản lý của nguồn vốnmới này - cânnhắcnhữngchọnlựacủahọ.

Gầnđây,cóngườiđãđềnghịtôinêunhữngvídụcụthểvềtiếntriểncủanềnkinh tế toàn cầumới.Cóđếnhàng trămkhảnăng.Rốt cuộc, ai có thểdựđoánđượcsựtànphátrêntoàncầulàkếtquảcủasựsụpđổthếchấpdướichuẩncủaMỹ?TôiđãnóirằnghãytưởngtượngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaWashingtonđãtrởnênliênquannhiềuhơnđếnviệcthiết lậpcáctiêuchuẩnkếtoáncủaMỹ.BằngcáchnàyngườitađãkhiếnhìnhthànhmộtsựphânbiệtrõrànggiữaHoaKỳvàphầncònlạicủathếgiới,điềunàygâyrabấtlợichoMỹ.ĐộngtháinàysẽcôlậpHoaKỳtheohướngngăncảnđầutưnướcngoàihơnnữa.

HoặchãytưởngtượngQuốchộiMỹthiếtlậpnhữngràocảnđốivớiquyềnsởhữunướcngoàitạicáccôngtyHoaKỳ.Cácnướckháctrênthếgiớiđáplạibằngviệctăngthuếđộtngột/hoặctăngcườngsựquảnlýđốivớicáctàisảncủacôngtythuộcsởhữucủaMỹởnướcngoài.Hãynghĩxemviễncảnhchủnghĩaquốcgianhưvậycóquácườngđiệukhông?Trongnăm2005,15nghị sĩDânchủ trongHạviệnMỹđãchuyểnhướngđểủnghộHiệpđịnh

ThươngmạiTựdoTrungMỹ(CAFTA).Kểtừkhiđó,15vịnghịsĩnàygầnnhưbịđẩyrakhỏiđảngvìnhữngquanđiểmđốinghịchtrongvấnđềtựdothươngmạicủahọ.

Hãytưởngtượngmộtxuthếchínhtrịcủanhữngngườitheochủnghĩadântúyđang tăng lênđể thay thế thuế tối thiểu trongLuật thuếquancủaHoaKỳ,vídụ,vớimộtkhoảnthuế70-80%đốivớithunhậpcánhântrên2triệuđôla.Kếtquảlà,mộtbộphậnquantrọngtronglĩnhvựckinhdoanhvàdịchvụtàichínhcủaMỹchuyểnranướcngoài.Điềunàygâyrahậuquảngoàidựtính làgiángmộtđònmạnhvàokhuvực từ thiện (charity sector)củaHoaKỳ.HoặctưởngtượngrằngVòngđàmphánmậudịchDohasụpđổvĩnhviễnvàsựđồngthuậnvềtựdothươngmạitoàncầubiếnmất.Giờđâytìnhhìnhnhưthểngàncântreosợitóc.Độtnhiên,cácnhàlãnhđạochínhtrịcủacácthịtrườngmớinổituyênbốrằnghọsẽkhôngtrảtiềnchocácbằngsángchếhoặccáckhoảnthanhtoánbảođảmđốivớicáckhoảnvayliênquanđếnbấtcứthứgìđượccoilà“hànghóacông”(dượcphẩm,cácthiếtbịxửlýnước,v.v).HoaKỳtrảđũabằngcáchdựnglênnhữngràocản.Thươngmại toàncầugiảmmạnhtrongkhicácthịtrườngtàichínhtrênthếgiớitanvỡ.

HãytưởngtượngrằngWashingtonquyếtđịnhhạnchếviệctraođổisởhữutrítuệquabiêngiớivàcácnghiêncứusinhnướcngoàibịcấmhọcđạihọcởHoaKỳ.Trongvòngmộtvàinăm,HoaKỳsẽgiốngnhưchâuÂu-vôcùngthiếutínhsángtạo.

HãytưởngtượngmộtkhoảnthuếhànhchínhđầythiệnchíhaymộtthayđổiquyđịnhnhỏđốivớithịtrườngngânkhốHoaKỳ,gâyramộtsựsuygiảmnhanhchónggiátrịcủatráiphiếukhobạc.Sauđó,mộtnhómcácnhàbuôntrái phiếu doanh nghiệp tạiNhậtBản, hay có nhiều khả năng hơn là cả ởPháp,tậndụnglợithếcủasựthayđổinàyđưathịtrườngtráiphiếucủaMỹvàomộtsựhỗnđộnvàsụpđổtrêndiệnrộng.HoặctưởngtượngrằngHoaKỳvàchâuÂuliênkết lạivớinhauđểđiềutiếtmạnhđốivớihiệuquảsử

dụngnănglượng.Họtạoranhữngtiêuchuẩnmôitrườngdướinhữnghìnhthứccủamộtloạithuếđốivớihànghóanhậpkhẩutừcácnềnkinhtếthảiralượngkhí carbon lớn,màTrungQuốc là thủphạmchính.TrungQuốc trảđũabằngmộthàngràothuếquanđốivớingànhnôngnghiệpvàngânhàngcủaMỹ,gâyramộtsựđổvỡởPhốWall.

Vớicácquỹhưutríbịáplựcphảitănglợisuấtthuđược,hãytưởngtượngmộtnỗlựcvụngvềcủaquốchộiMỹnhằmgiảmbớtrủirochocácthươngnhântàichính,điềumàquathờigiangâyrahậuquảngoàidựtínhcủamộtcuộc khủng hoảng lương hưu, không khác gì so với cuộc khủng hoảngthương phiếu năm 2007. Tưởng tượng một sự tiếp tục của xu thế hậu

Sarbanes-Oxley[4] thận trọng,dầndần làmmònđi tính cạnh tranhcủa các

doanhnghiệpMỹ.Nghĩ đến nhữnghậu quả khôngdự tính trước của việcngườiMỹsẽcảmthấyrằnghọkhôngcònlàsốmộtnữa.Ítkhảnăngcạnhtranhhơn,họtrởnêncáukỉnh.Quốchộiphảnứng,cácvấnđềleothang,vàđiềuquantrọngnhấtchosựsốngmớicủanềnkinhtếtoàncầu-tínhthanhkhoản-bịcạnkiệtthêm.Lãisuấttăngvọtvàvòngxoáycủasựkinhhoàngtrongkinhtếbắtđầu.Vàđốivớicácnhàđầutưbìnhthường,khôngcónơinàođểhọtrúẩn.

Từngthángtrôiqua,hệthốngtoàncầuđangcàngtrởnêndễbịtổnthươnghơn.Gầnđây,cácnỗlựcđãđượcphátđộngnhằmđưaraảnhhưởngchính

trị lớnhơn củaQuốchộiHoaKỳđối vớiCFIUS[5] (Ủy banĐầu tư nước

ngoàitạiHoaKỳ),mộtcơquanchínhphủcóquyềntừchốicấpphépchocáckhoảnđầutưnướcngoàivàoMỹdựatrênnhữnglýdovềanninhquốcgia.CFIUS,cơquan thựchiệnchứcnăngchínhsáchcôngquan trọng,cómụctiêulàkhoảngmộtchụcquỹđầutưthuộcsởhữucủachínhphủnướcngoài

(đượcgọi làSWF[6] -QuỹĐầu tưquốcgianướcngoài) thuộcsởhữucủa

cácquốcgiaphụthuộcvàonhữnghànghóađộcquyền(SaudiArabia,CáctiểuvươngquốcẢrậpthốngnhất,Dubai,Nga,v.v…),nhữngquỹnàykiểm

soátkhoảng2,5nghìntỷđôla.

Nhưngcâuhỏiđặtraởđâylà liệucácnỗlựccầnthiếtnày(nhắmtớiviệcgiámsátchặtchẽhơncủacácquỹđầutưthuộcsởhữucủachínhphủnướcngoài)cóđiquáxasovớimụctiêuđềracủahọhaykhông,tứclàchỉgiámsátvì lợi íchquốcgia(tứclợi íchcủaMỹ-ND)màthôi.Nhữngdấuhiệubanđầuhoàntoànkhôngcótínhkhíchlệchútnào.HiệnnayỦybanchâuÂu(EC)đangtrongtiếntrìnhthựchiệnnhữngquyđịnhmangtínhhạnchếhơn nhiều so với những gìHoaKỳ dự định.Người ta nghi ngại rằng cácquanchứccủachâuÂuđangsửdụngtìnhhìnhnàynhưmộtlýdođểtăngkiểmsoátmangtínhđiềutiếtnhiềuhơnđốivớicácthịtrườngtàichínhnóichung.Một trong nhữngmục tiêu của họ là để bảo vệ các doanh nghiệptrongnướctrướcngànhdịchvụtàichínhvốncótínhcạnhtranhcaocủaMỹ.

Tuynhiên,những lo lắngmang tínhchính trị củaphươngTâyvềcácquỹthuộc sởhữunhànướcnàykhông thểxóabỏđược.Nói gì thì nói,TrungQuốc,ẤnĐộvàcácnềnkinhtếsảnxuấtdầukiểmsoátmộtlượnglớncáckhoảndựtrữvượttrộicủathếgiới.Cuốicùng,liệungườiMỹsẽcảmthấythoảimáikhichophép,chẳnghạnnhưchínhphủNgadoKGB(ỦybanAnninhcủaNhànướcLiênXôcũ)kiểmsoát,haychínhphủTrungQuốcmua10hay15phầntrămtiềngópvốnvàoMicrosoft,Google…hoặcBoeing,từđócótiềmnănggiữmộtghếtrongHộiđồngquảntrịvàcóquyềntiếpcậncácthôngtinđộcquyềnhaykhông?VànếukhôngthìchínhphủNga,TrungQuốc,vàSaudiArabiasẽphảnứnglạinhữngkhoảnđầutưkhổnglồtừcácchínhphủphươngTâyvàonềnkinhtếcủahọnhưthếnào?Chúngtacóthểkẻđường ranhphâncáchgiữamộtbên làcácdoanhnghiệp tựdo trên thịtrườngtoàncầu,vàmộtbênlànhữngquyếtđịnhchiếnlượccủacáctổchứcđầutưdochínhphủkiểmsoáttheođườnglốichínhtrịởđâu?

TrongmộtchuyếnđivòngquanhchâuÂugầnđây, tôiđãnóichuyệnvớingườiđứngđầucủamộtngânhàngtrungươnglớncủachâuÂu.Ôngđãkể

chotôinghevềchuyếnviếngthămThượngHảigầnđâycủaông.Khimờikháchđidulịchquanhthànhphố,chínhphủTrungQuốcđãđưaôngđibằngxehơi35phútrakhỏiThượngHảitớimột“thànhphố”nhỏvớicáccaoốcvănphònglớn,mớitinh,hoàntoànbịbỏtrống.VịquanchứcchâuÂuhỏivịquanchứcnướcchủnhà:“Cáctòanhànàythậthùngvĩ,nhưngtấtcảcònbịbỏ trống.Tại saovậy?”.Vị chủnhàTrungQuốc trả lời: “Các caoốcvănphòngsẽkhôngbịbỏtrốnglâu.Chúngsẽsớmtrởthànhnơilàmviệccủacácnhân viên thuộc cơ quan phụ trách đầu tư nước ngoàimới của chính phủchúngtôi.”Kháchlạinhậnxét:“TôicóthểthấychínhphủcácngàiđangxácđịnhlạikháiniệmvềdựtrữcủangânhàngTrungương.Chúngkhôngcònlàdựtrữnữa;chúnglàvốnđầutưcủachínhphủcácngàiđangsẵnsàngthamgiavàomộtcuộcmuabán trên toàncầu.”Vàcâu trả lờicủavịquanchứcnướcchủnhàTrungQuốc:“Cólẽđúnglànhưvậy”đãdẫnđếnmộtcâuhỏi:Liệucácnềnkinh tếcôngnghiệphóa trên thếgiớicómộtchiến lượchiệuquảđểhiểuđượcbảnchấtcủanhữngdòngđầutưđangđượcdựtínhnàyhaykhông?

Thêmvàomớbòngbongnày,hầuhếtcácquỹđầutưquốcgia(SWF),thậtmỉamai,chođếnnayđềucóxuhướngquantâmchủyếuđếncáckhoảnđầutưdàihạn,khôngsửdụngđònbẩytiềnvayvàkhálàthụđộngtạicácdoanhnghiệpphươngTây.Nóicáchkhác,đếnnay,thậtmaymắnlàcácquỹnàycónhiềukhảnăngsẽlànhữngcơquancuốicùngbánratrongsựsụpđổcủathịtrường.Trongchươngkế tiếp, tôi sẽ thảo luậnvềnhómnhữngnhàđầu tưquốctếlưuđộngđượcgọilàcácquỹđầucơphòngvệ(hedgefunds).Cóthểlà trongbốicảnhsuyyếukinh tế toàncầuphổbiếnrộngrãi,kịchbảnsauđâymởra:Cácquỹđầucơphòngvệbỏqua,hoặckhôngđặtniềmtinvàonềnkinhtếtoàncầu,trongkhicácquỹđầutưquốcgiakếthợpchặtchẽvớicácngânhàngtrungươngtrongthếgiớicôngnghiệpđểchốnglạichủnghĩabi quan bằng các khoản đầu tư lớn trên các thị trường của thế giới côngnghiệp.TìnhhìnhcàngphứctạphơnkhimộtsốSWFnhỏvàđộclậphơncóthểbánchứngkhoánradướidạngđầutưvàoloạiquỹđầucơtưnhânthông

quanhữngnhómthươngmạiquốctế,gọilàquỹcủaquỹ(fundsoffunds).

NhữnggìmàtấtcảnhữngđiềunàytạonênlàthếgiớingàynaydườngnhưđangchuyểnrakhỏimôhìnhtoàncầuhóavàcácthịtrườngtựdokhôngbịràngbuộccủanhữngthậpkỷgầnđâyhướngtớimộtcáigìđógiốngnhưmôhìnhtoàncầuhóacủathếkỷXIX-mộtkỷnguyênmới,hámlợihơncủacácđối thủkhôngxuấtđầulộdiện,củaviệcthựchiệncácgiaodịchvànhữngcăng thẳngdựa trêncácchương trìnhnghị sựchính trịquốcgiađầy thamvọngvànhữngchuyểndịchvốndướisựkiểmsoátcủachínhphủ.Sựphốihợp chính sách đầy thiện chí và ngây thơ của nhóm các quốc gia côngnghiệphóaG7theođịnhhướngdânchủtrongnhữngthậpkỷgầnđây,tuyrấtít ỏi, nhưng cũngđangmờnhạt đi rất nhanh.Cái đượcgọi là thế giới thịtrườngtựdokiểuAnglo-Saxonđangbịvâyhãm.Kếtcụclàkhảnăngtoànbộthịtrườngtàichínhtoàncầubịgiánđoạnđangtănglêntheocấpsốnhân.

Chưathuyếtphụcư?Mộttrongnhữngđiềugópphầntạonênmứcgiádầucaongấtnhưhiệnnaylàsựtíchtrữcủacácchínhphủcóquyềnlực.TrungQuốc,ẤnĐộ,vàcácnướctiêuthụchínhđangthaotúngthịtrườngthếgiớibằngcáchtăngdựtrữnănglượngvớinhữngkỳvọngbánđượcgiácaohơn.NhưnhàphântíchHaraldMalmgrenđãlưuý:“Nhữngkỳvọngvềgiátăngcũng đang làm giảm động lực (của các doanh nghiệp sản xuất dầu) trongviệcđẩymạnhsảnxuấtkhimàdầuởtrênmặtđấtgiốngnhưmộttàisảncógiátrịngàycàngtăng.”Cácthựcthểkháctrêntoàncầuhiệnđangdựtrữdầugồmcácdịchvụquânsự,nôngdân,cáccông tyvận tải,cácnhàsảnxuấtphânbónvànhựa,cácnhàmáyđiện,vànhữngngườisửdụngvớiquymôlớn.Cũngcầnlưuýrằngnếugiánănglượngtiếptụctăngcaohơnnữathìtácđộngcủanóđếngiálươngthựcthếgiớisẽrấtlớn,vìgiáphânbónvàgiávậnchuyểntrongnôngnghiệptăngvọt.

Ngàynay, thếgiớiđangtrảiquamộtsự thayđổimangtínhkiến tạo tronglĩnhvựctàichính.HoaKỳ,mộtquốcgiatừnglàthànhtrìcủaniềmtinvào

sựminhbạch,quyđịnhcủaphápluật,môitrườngtốt,vàcácđiềukiệntổngthểđãgiúp tăngnăngsuấtkinh tế thìgiờđâybắtđầuđượcnhìnnhậnvớimộtsốtháiđộhoàinghitrênkhắpthếgiới.NướcMỹnhậnramìnhởmộtvịthếbấpbênhtạichínhthờiđiểmmàcácquốcgiakhácđãcạnhtranhvớicáchoạtđộngnângcaonăngsuấtcủaMỹvàđãbắtđầu trở thànhnhữngmụctiêu tươngđốihấpdẫnđốivớihoạtđộngđầu tư trên toàncầu.Kếtquả làtrung tâmcủahoạtđộng tàichính toàncầuđãbắtđầudịchchuyểnxadầnthựctếvốnđặtMỹvàotâmchấnđộngcủamọithứliênquanđếntàichính-khôngkhácmấysovớitìnhhuốngmànướcAnhgặpphảitrongthờikỳsauChiếntranhThếgiớithứI.

Vẫnchưathuyếtphụcư?Gầnđây,mộtchuyêngiacủamộtngânhàngThụySĩđãmôtảchotôitiếntrìnhtàitrợ(vớisốtiềnkhiêmtốn)củangânhàngchođợtbáncổphiếulầnđầuchocôngchúngcủamộtcôngtyTrungQuốc.Trongviệcthựchiệngiaodịch,ngườiTrungQuốcthựchiệnmộtđộngtháikhôngbìnhthườnglàbỏquacáctrungtâmtàichínhNewYorkvàLondon,theotruyềnthốnglàgiaođiểmcủacáctrunggiantàichínhtoàncầu,vàtrựctiếpgiaodịchvớicácnguồntàichínhDubai-mộtđiềumàcóthểkhôngbaogiờđượcnghe thấy trongmột thậpkỷ trước.Dosựbấtổnxungquanhhệthống tài chínhMỹhiện nay, theo sau thảmhọa cho vay dưới chuẩn,Mỹđangcónguycơmấtđi sựđộcđáođã từngđượcbiếtđếnnhư làmộtnơiđángtincậychođầutưtoàncầu.

Đólàlýdotạisaocácthịtrườngvốntrênthếgiớiđãtrởnênbấpbênhthựcsự.Thếgiớiđangcónguycơmấtđichỗdựa,mấtđitiếngnóituycònkhiếmkhuyếtnhưngđángtincậytrongviệckiênquyếtủnghộthươngmạitựdovàcácthịtrườngvốnmở-đólànướcMỹ.Nhưngđểthậtsựhiểuđượcnhữngrủiroxảyraphíatrước,chúngtacầnphảibiếtlàmthếnàomàchúngtalạilâmvàotìnhtrạngkhókhănhiệntại.Nóicáchkhác,toàncầuhóađãxảyranhưthếnàovànhữngmốinguyhiểmđángsợđangẩnnấpngayquanhđâylàgì?

2.Nguồntiềnlớnđầybấttrắc

Mộtngàyngộtngạtvàotháng8năm1987,tôinhậnđượcmộtcuộcgọitạivănphòngtưvấncủamìnhởWashington.Cuộcgọiđólàmcánhântôihiểurõrằngnguồntiềnmớitrongnềnkinhtếtoàncầuđangthayđổicácquytắccủatròchơimộtcáchtriệtđểnhưthếnào.Trướccuộcgọiđó,tôiđãtừngcócảmgiácrằngdùgìđinữathìhệthốngtoàncầungàycàngliênkếtchặtchẽvớinhaunàyđanggiảiphóngcáclựclượngthịtrườngvôcùnghùngmạnh.Nhưng,nhờcuộcgọiđó,tôinhanhchóngkhámpháraviệctoàncầuhóatàichínhđãlàmthếgiớivàngaycảđốivớicácnềntàichínhhiệuquảnhấtlúngtúngnhưthếnào.

CuộcgọiấylàcủavịđạisứSingaporetạiMỹ,TommyKoh.ĐólàmộtngàycuốimùahèởWashingtonD.C,nơimàbầukhíquyểnvớiđộẩmcaođangbaophủcảthànhphố,trongkhiđóhầuhếtcáccưdânđangđinghỉmátởbãibiển.Vịđạisứhỏitôirằng“NgàiđãbaogiờđidulịchởSingaporechưa?”.Tôitrảlời“TôimớiđiTokyovàHongkongthôi”.Vịđạisứgợiýrằngnếuvào một chuyến đi nào đó của tôi trong thời gian sắp tới mà ghé thămSingaporethìtôicóthểkiếmđượcmộthợpđồngtưvấnlớnvớingânhàngtrungươngSingapore (MonetaryAuthority of Singapore -MAS,CơquanQuảnlýTiềntệSingapore).Chúngtôiđãhẹnmộtngàymùathu,tôisẽghéthăm Singapore. Thời điểm đó hóa ra chỉ chưa đầy một tuần sau khi thịtrườngchứngkhoánthếgiớisụpđổ.

Singapore,mộtnướcnhỏthuộccácnềnkinhtếvànhđaiTháiBìnhDương,là sản phẩm sáng tạo thành công củaLýQuangDiệu.Ông điều hành đấtnướcnhưmộtkẻchuyênchếnhântừ.Tôibiếtđếndanhtiếngcủaôngnhưlàmộtnhàchiếnlượctoàncầutàibaxuấtchúng,vàtựhỏiliệutrongchuyếnđinàytôicóđượcnghenhữngcâuchuyệnvềsựsángsuốtcủaLýQuangDiệuđối với những thay đổi của nền kinh tế toàn cầu không. Tôi không được

chuẩnbịsẵnsàngchonhữnggìsắpdiễnra.

MáybaycủatôiđápxuốngSingaporevàođầugiờtối.KhingườihướngdẫntrongchínhphủSingaporevà tôingồi trênchiếcxe limođi thămkhắpthủđô,lướtquamắtchúngtôilàtừngdãynhữngkháchsạnđẹp,vớiphongcảnhtươisánglunglinhvànhữngvòiphunnướclấplánh.NhưngkhichúngtôiđếnkháchsạnmàbộphậnlễtântrongchínhphủSingapoređãlựachọnchotôithìhóarađólạilàmộtkháchsạnnhỏhẹp.Cănphòngcủatôinồngnặcmùikhóithuốclá,xenlẫnchútmùihôitừnhàvệsinhvàmùichấttẩyrửa.Quađiệnthoại,tôithấtvọngmôtảcănphòngđóchovợtôi,Vickie,đangởWashington.Tôinói:“Saumộtchuyếnbaydài,anhđãchờđónmộtthứgìđóthoảimáihơnvàthơmthohơn.”

Buổisánghômsau,ngườilễtânđãgặptôitrongtiềnsảnhkháchsạn.Ôngấynói:“Rấttiếckhibiếtôngkhôngcảmthấythoảimáivớicănphòngđó.”Tôiimlặngvìđangcốnhớlạixemcóđiềugìkhácmàtôicóthểđãvôtìnhnóiquađiện thoạivớimộtchútbựcbộikhông.Trongkhi láixeđếnngânhàng trungương, tôibắtđầu tựhỏi“Tại sao tôiởđây?”Tôinghĩđếncácbiểnhiệucảnhbáotạisânbayvềmứcántửhìnhdànhchonhữngkẻbuônbánthuốcphiện,nhữngcâuchuyệnvềnhữngtrậnđònđốivớicácsinhviênđạihọcngườiMỹvìnhữnghànhđộngcưxửxấuvàvềviệccấmnhaikẹocaosu.Tuynhiên,trựcgiácđãnóivớitôirằngđâycóthểtrởthànhmộtcơhộikinhdoanhmớihoặcítnhấtcũnglàmộtsựtrảinghiệmhấpdẫn,vìvậytôitiếptụcđi.

Nhiềunămnay,chínhphủSingapoređãthuêRichardHelms,cựugiámđốcCơquanTìnhbáoTrungươngMỹ(CIA)làmtưvấnchomình.ÔngHelms,mộtngườibạnthâncủaLýQuangDiệu,vị“chađẻ”củaSingapore,lạithiênvềcácvấnđềanninhquốcgianhiềuhơn.Tuynhiên,hiện tại,ngânhàngtrungươnglạicầnnhiềuthôngtinvềnhữngđiềucóthểxảyrakhicácquốcgiaG7tìmcáchpháttriểnthịnhvượngtrongmộthệthốngquốctếđangtoàn

cầuhóanhanhchóng,hơnlànhữngphântíchvềnướcNga.Cácnhàkinhtếhọc tạingânhàng trungươngrấtchuyênnghiệp:Họcó thểnhìn thấy toàncầuhóađangđếngần.Tươngtựnhưcácngânhàngtrungươngkháctrongkhuvực,CơquanquảnlýtiềntệSingapore(MAS)giốngnhưmộtcôngtythươngmạitàichínhkhổnglồ,mộtGoldmanSachsđượcchínhphủtàitrợ.

“Cáccuộcgặpcủaôngđãdiễnratốtđẹp”,bộtrưởngBộTàichínhRichardHunóivớitôivàongàythứhaitrongchuyếnthăm.Ôngnói:“TấtcảnhữnggìôngcầnbâygiờlàmộtcáibắttayđơngiảnvớiLãnhtụ,mộtcuộcgặpmặtnăm phút.” Tất nhiên, Lãnh tụ ở đây chính là LýQuangDiệu, ngườimàRichardNixoncoi làngười tài trínhấtmàôngđãtừnggặp.Bấtngờtrướctìnhhuốngkhóxửnày,bản thân tôiđãcốgắngđểgâyđượcấn tượng tốt.Khitôiđếnmộttòanhàđượcxâydựngtheokiểuthựcdânvớicácsânbóngcricketbaoquanh,mộtnhânviênlễtândẫntôivàomộtphònghọpcókíchthướctrungbình.

Saumột vài phút, Lãnh tụ bước vào.Ôngmặcmột chiếc áo sơmi trắngkhôngcổhồcứng.Nétmặtôngthểhiệnrằng:“Tôikhôngdễdàngchịuđựngnhữngkẻnguxuẩn.”Ôngngồiởđầuchiếcbànhọp.Chúngtôingồiyênlặngkhoảnghaibaphút.Lúcđó,ôngngước lênnhìnchămchúvàochiếcquạttrầnđangquaytrênđầuchúngtôi.Sauđó,ôngnhìntôivớimộtvẻcaucó.Ngaylậptứctôibiếtlýdotạisaocácnhânviêntrongngânhàngtrungương,nhữngngườiđãthamdựvàomọikhoảnhkhắcchođếnthờiđiểmđó,đãbiếnmấtkhỏiphòng.VịLãnhtụnóivớivẻvôcùngthấtvọng“Họđưađếnchotôimộtđứatrẻđểlàmcốvấn.”Ôngấytiếp:“ÔngđãtừngởTokyo.Trướcsựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoándonhữngchínhsáchtàikhóavôtráchnhiệmcủacácvị,họchắchẳnđãsẵnsàngrútkhỏithịtrườngMỹ.”

Bàntayđầymồhôicủatôinắmchặtvàoghế.VẻcaucócủavịLãnhtụcànglúccàngtănglên.Tôichorằngđâykhôngphảilàmộtdấuhiệutốt.Ôngấyđang nản chí và chuẩn bị đưa ra quyết định để giữ lại hợp đồng cho bạn

mình,Helms.Mộtcánbộcủangânhàng trungương trướcđóđãnói rằngnếucôngtycủatôiđượcthuê,Helmscókhảnăngsẽbịmấthợpđồngtưvấn.

LấyhếtcanđảmđểphảnbáclạiýkiếncủavịLãnhtụ,tôitrảlờirằngtrongthực tế, tôiđãgặpgỡ tấtcảcáccông tybảohiểmNhậtBảnvàcảBộTàichính,ởđóngười takhônghềhoảng loạn.Tokyodườngnhưđang lậpkếhoạchmualớntừthịtrườngMỹ.Cónghĩalà:Cuộckhủnghoảngthịtrườngchứngkhoándườngnhưsắpquađivàtìnhhìnhsẽổnđịnhtươngđốinhanhdobảnchấtliênkếtchặtchẽmớicủahệthốngtoàncầu.

“Đólàđiềuvớvẩnnhấtmàtôi từngnghe,”vịLãnhtụnói lớnbằnggiọngOxfordvàquayquatìmngườitrợlýnhưthểlàôngchuẩnbịtuyênbốcuộcgặpmặtkếtthúc.Ôngấynóithêmrằng“NgườicủachúngtôiởNewYorkthường xuyên nói chuyện với người ở trong nước. Họ biết tình hình thịtrườngvàhọchỉnóiđiềungượclạivớinhữnggìôngnói.Đâylàmộtcuộctròchuyệnvôích.”

Tạithờiđiểmnày,tôinhậnthấyrằngtôikhôngcógìđểmất.Vớimộthợpđồngsắptuộtkhỏitay,tôiđãphảnứnglạimộtcáchcứngrắn.Tôibắtđầulêntiếng:“Thưangài,mặcdùtôirấttôntrọngýkiếncủangàinhưngtôitintưởngchắcchắnrằngphântíchcủatôilàchínhxác.”Tôicảmthấynhưcóchấtadrenalineđangchảytrongcơthểkhiếntimmìnhđậpnhanhhơn.Tôitiếptục.Tôikhôngthểdừnglạiđược.“CácvịcốvấnNewYorkcủangàicóthểthôngminhtàitrí,nhưnghọkhôngcócùngquanđiểmvớitấtcảcácnhàđầutưlớnởTokyo.VàtôicóthểđảmbảovớingàirằngngườiNhậtsẽlànhữngkháchhànglớncủathịtrườngMỹtrongtuầntới.NếunhưnềnkinhtếMỹđixuống,họcóthểmấtrấtnhiều.Songcùngvớiviệcnhìnthếgiớitrongcácđiềukiệntoàncầu,họvẫncóniềmtinlâubềnvàoMỹnhưmộtđiểmđếnchocáchoạtđộngđầutư”.

Tôitinrằng,cácnhàkinhtếhọcSingapoređãphântíchdựatrênmôhìnhtàichínhcũ.PhântíchnàychorằngMỹvẫncònlàmộthệthốngtàichínhvà

kinhtếkhépkín.ThâmhụtngânsáchlớncủaMỹvàolúcđócóthểsẽbiếnsựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánthànhmộtvấnđềlớnchứkhôngchỉlàmộtsựkiệntàichínhđơnthuần.Sựsụpđổnàysẽdẫnđếnnhữngthảmhọakinhtếvớiquymôrộnglớnhơn.Môhìnhnàychỉrarằngnhữngkhoảntiềndựtrữtrongnướcsẽphảidùngđểbùvàokhoảnthâmhụt,dođókhôngđủnguồntàichínhđểkhôiphụcthịtrườngchứngkhoán.

HiểubiếtcủatôidựavàoviệcnghethôngtintừphíangườiNhậtđãthuyếtphục tôi rằngcácnềnkinh tế toàncầuđang trảiquamột thayđổi cơbản.Việcchuyểncáckhoảntiếtkiệmranướcngoàiđangkhiếnchocácmôhìnhtàichínhcũtrởnênlỗithời.ĐólàlýdotạisaotôidựđoánthịtrườngchứngkhoánMỹsẽbậtlêntừsựsụpđổ,mộtphầnđượckíchthíchbởiviệcnướcngoàimuahàngcủaMỹvàcũngbởicácnhàđầutưMỹhiệnnaycóthểvaymượntrongcácthịtrườngnướcngoàidễdànghơnđểmuachứngkhoánMỹ.HóaralàhệthốngtàichínhđượctoàncầuhóamớinàyđãngănchặnmộtvụbánrađạihạgiámangtínhquốctếđốivớicổphiếucủaMỹ.Toàncầuhóatàichínhđãgiúpcứuvãntìnhhình.

Tuynhiên,điềumà lẽ ra làmột cáibắt taynhanhchóng lại chuyển thànhmộtcuộctraođổikhádàivàquyếtliệt.Tấtcảnhữnggìtôinói,LýQuangDiệuđềunghingờ.Dựđoáncủatôivềsựbùngnổtronghoạtđộngmuavàocủa ngườiNhật làmột dự đoán có cơ sở, dựa trên bản chất và đặc điểmchungcủanhữngcâuhỏimàngườiNhậtđãđặt ramộtvàingày trướcđó.Trựcgiácđó,dựđoáncócơsởđóhóaralạiđúng,thậmchísớmhơnsovớidựđoáncủatôi.NềnkinhtếMỹtiếptụctồntạisauvụsụpđổvàkhởisắcchínhxáclànhờbảnchấttoàncầuhóacủahệthốngtàichínhmớinày.

MặcchonhữnglýlẽthôngthườngvàbầukhôngkhíchínhtrịởMỹ,ngườiNhậtcảmthấymộtniềmtinsâusắcrằngMỹlàmộtnơiđầutưtuyệtvời.Mỹđã camkết trung thành với các thị trường tự do, luồng vốn tự do vàmộttươnglaitưbảndoanhnghiệp.Tuynhiên,tôinóivớicácbạnđồngnghiệp

SingaporeởngânhàngtrungươngrằngcuộctròchuyệncủatôivớiLãnhtụlàmộtthấtbại,mộttrongnhữngcuộcphỏngvấntệnhấttôiđãtừngtrảiqua.Nixonđãđúng-ngườiđànôngnàyrấttàitrívàcuộcđàmluậndiễnravôcùng căng thẳngvàvới nhịpđộnhanh, chỉ khi bước lênmáybay tôimớithấynhẹnhõm.

Khoảngmộtthángsau,saukhibuổiphỏngvấntồitệđóđãgầnnhưbiếnmấtkhỏitâmtrítôi,ĐạisứKohgọiđếnvănphòngcủatôi:“Hợpđồngcủaôngđãđượckývàsẵnsàngchờôngđếnlấy.”Rõràng,LãnhtụđãbớtkhắtkhehơnvìhầunhưtấtcảnhữnggìtôiđãdựđoánởSingaporehóaralạiđúng.Ngânhàng trungương tiếp tục trở thànhmộtkháchhàng luôn luônđặt ranhữngcáccâuhỏiquantrọnghàngđầuvềhệthốngkinhtếtoàncầu.NhưngtôisẽkhôngbaogiờquênsựhoàinghiđángngạcnhiêncủaLýQuangDiệukhinghenóiMỹcóthểsốngsót,thậmchícònpháttriểnthịnhvượng,tronghoàncảnhvừathâmhụtngânsáchvàvừathâmhụttàikhoảnvãnglai.Thựcra,trongcuộcgặpđótôiđãđưaramộtphépsosánhtươngtựrằngkhoảnnợcủaMỹ trong suốt thờigiancuối thếkỷXIXdomộtnướcMỹđangcôngnghiệp hóa tạo nên trong quá trình xây dựng những tuyến đường sắt phíaTâyđãkhôngthểngănMỹvượtquaVươngquốcAnh,chủnợlớnnhấtcủamìnhtrongcảhai lĩnhvựcthunhậpquốcgiavàvốnhóathị trườngchứngkhoán.NhưngLãnhtụchắckhôngcókháiniệmgìvềđiềuđó,chắcchắnvìphântíchlạcquancủatôihoàntoàntráivớinhữngtưduyphổbiến.Vảlại,ôngcũngcóthểđangkiểmtratôiđểxemliệutôicóthểứngphóđượctrướcnhữnglờilẽkhónghekhông.

TạisaomặcdùbịthâmhụtmàMỹvẫntiếptụcsốngsótvàpháttriểnthịnhvượngcóthểđượctómtắtbằngmộttừ:toàncầuhóa.NướcMỹmớivừalàmộthệthốngkhépchặt;thìngaysauđó,nólàmộtphầncủamộtmạnglướitoàncầucósựliênkếtchặtchẽvớinhau.Bấtchấphậuquảrasao,nhữngdichuyểncủanguồnvốntiếtkiệmtrêntoàncầuđangxácđịnhlạivàđịnhhìnhlạitoàncảnhkinhtếthếgiới.

Khihầuhếtmọingườihìnhdungvềtoàncầuhóa,họkhôngthểngaylậptứchìnhdungđượcvềnhữngthươngnhân trên thị trườngtàichínhhoặchàngnghìn tỷđô lađang lưu thôngkhắpnơi trên thếgiới.Họnghĩđến thươnghiệuđộcquyềnGàránKentuckyxuấthiệnởgiữatrungtâmBắcKinh,haynhữngchiếcmáytínhDellhayGatewayđangđượclắprápvớigiáthấpnhấtbằngcáchsửdụngmộtsốbộphậnđượcsảnxuấttạiChâuÁ,vớimỗinềnkinh tế riêngbiệt đềuđưa ranhững lợi thế tươngđốiđộcđáo củanó.Họnghĩđếnviệcgọimộtcuộcđiệnthoạiyêucầutrợgiúpkỹthuậtvềmộtsảnphẩmmua ở Toledo, Ohio, và nói chuyện với một kỹ thuật viên ở NewDelhi.Hìnhảnhcủa sựkiện ramắt conchipmáy tính làmchocuộc sốnghàngngàytrêntoàncầuhiệuquảhơn,tạoranhiềusảnphẩmhơnvớichiphívàcôngsứcíthơn.Nhưngtấtcảnhữngpháttriểnđángkinhngạcnàydiễnranhưthếnào?Nhântốnàođãkhiếnchotấtcảnhữngpháttriểnnàybắtđầu?

Tôitinlàcâutrảlờinằmtrongviệcxemxétcáchthứcthịtrườngtàichínhđượcquốc tế hóa.Thảo luậnvề cácdòngvốnđầu tư có thểkhông thúvịbằng thảo luận về những thủ thuậtmáy tínhmới được phát triển bởi cácchuyêngia sinh sống trên các lụcđịa khácnhau, nhưng các thị trường tàichính chính là nhân tố khiến cho quá trình toàn cầu hóa bắt đầu. Trướcnhữngnăm1980,Mỹlàmộthệthốngtươngđốiđóng,ngoạitrừđốivớimộtsốhoạtđộngthươngmạitoàncầumàphầnlớnlàtronglĩnhvựchànghóa.NgoạitrừsốtiềnmàcácnhàsảnxuấtdầuchuyểnquacácngânhàngởMỹvàocáckhoảnđầutưtạiMỹLa-tinhthìnguồnvốncóxuhướngđượcgiữởtrongnước(trừkhicầnphảitàitrợchohoạtđộngthươngmại).Điềunàynhưthể làmỗiquốcgiasởhữumộtnguồnvốnriêngmà từđóhọcấpvốn(tàitrợ)choviệcmởrộngkinhtếcủamình.Cácthịtrườngtàichínhđơngiản,không nhộn nhịp, không hiệu quả và tương đối dễ đoán đối với các nhàhoạchđịnhchínhsách.Thậtkhôngmay,hệthốngnàychỉcónhữngphươngtiệntươngđốihạnchếtrongviệctàitrợchocácdoanhnghiệpmớithànhlậpvàđánhgiá rủi rođầu tưmới.Cácngânhàng thíchđầu tưvàocácdoanhnghiệpcódanhtiếng,cànglớncàngtốt.Cácdoanhnghiệpnhỏgầnnhưphải

tựxoaysởbằngnguồnvốncủamình.Hầunhưcórất ítnhữngý tưởngvềviệc làmthếnàođể tăngcườnghỗ trợ tàichínhchocácdoanhnghiệpsắpđượcthànhlập,nguồncungcấpviệclàmmớichủyếu.

Tuynhiên,năm1979,BộLaođộngMỹdướithờiTổngthốngCarterđãsửađổicácquyđịnhvềcáchthứcmàcácquỹlươnghưucóthểđầutưtàisảncủa họ.Các quỹ lương hưu, từng chỉ được phép đầu tư vào các cổ phiếu

bluechip[7],thìlúcnàytheoquyđịnhmớiđãđượcphépđầutưvàocáccông

tynhỏhơnvàítcódanhtiếnghơn.Đâylàmộtđặcânđốivớingànhđầutưmạohiểm,ngànhmà44%vốnđượcnhậntừcácquỹlươnghưutừnăm1980đến2002.HàngtỷđôlavốnkhôngđượcsửdụngcủaMỹđãđượchuyđộngđểphụcvụchocácmụcđíchsinhlờihơn.

Theoquanđiểmphổbiếnthìtrong25nămgầnđây,chỉriêngvốncủanhữngngườigiàuđãđủkhôiphụcđượcnềnkinh tếMỹ - cáigọi là thuyết thâmnhậpcủasựthịnhvượng.Trênthựctế,dùcóchủtâmhaykhôngthìcảnướcđềuđãđónggópchoviệckhôiphụcnềnkinh tếkhicáckhoản lươnghưucôngvà tưnhâncùngcácphương tiện tài chính trướcđâykhábảo thủđãđượctungrathịtrường.Quốchộichấmdứtcácquyđịnhvềmứctrầnđốivớilãisuất trảchocáctàikhoảntiếtkiệm.Cơquanquảnlýcũngđãgiảmbớtlượngvốnmàcácngânhàngđãđượcyêucầuphảigiữlạilàmtiềndựtrữ;giảmbớtcáchạnđịnhvềđầutưngânhàngđượcđặtravàonhữngnăm1930saucuộcĐạiSuythoái.Trongnăm1978,QuốchộivớiĐảngDânchủchiếm

đasốđãcắtgiảmtỷlệthuếđánhvàothunhậptừchứngkhoán(lợivốn)[8].

Tiếpđếnlàviệcthànhlậptàikhoản401(k)[9],mộtbướcpháttriểnđặcbiệt

trongviệcgiảiphóngvàtriểnkhaivốntàichính.

Đếngiữanhữngnăm1980,thịtrườngtàichínhđượctựdohóacủaMỹđãđầu tư vốn vào các doanh nghiệp vừa và nhỏ vốnmột thời bị lãng quênthông quamột hệ thống tài chính được hiện đại hóa, nhiều tầng bậc. Hệ

thốngnàytraovaitròquantrọngchomộtloạtcáccôngcụtàichính:quỹcổphầntưnhân(privateequityfunds),pháthànhcôngcụnợriênglẻ(privatedebtplacements),quỹđầutưphòngvệ,tráiphiếusinhlợicao,cácquỹđầutưmạohiểm,quỹhồi sinhdoanhnghiệp,vàquỹđầu tưvốn trunggian tưnhân.Rốtcuộc, trênquymô toàncầu,cácgiaodịchchuyển tiền tiếtkiệmquabiêngiớimớiđãgópphầnvàođầutưrộngrãitrêntoàncầutrongnhữnggiaiđoạnmớibắtđầuvàgiaiđoạnphụchồikinhtế(sựsụpđổcủahệthốngtỷgiáhốiđoáicốđịnhBrettonWoodsnăm1971vàsựdịchchuyểnsangmộtchếđộquốctếcủatỷgiáhốiđoáithảnổicũngđãgópphầnvàoviệcmởracácdòngvốnđầutư).

CácngânhàngvàcáccôngtyđầutưtạiNewYork,London,Tokyo,Paris,Frankfurtđượcquốctếhóavìmộtlýdokhác:tiếnbộtrongtruyềnthôngvàcông nghệmáy tính cho phép các giao dịch chuyển tiền và chứng khoánquốctếđượcthựchiệnngaylậptức.Bạnchỉcầnnhấnnút là tiềnđãđượcchuyểnđikhắpthếgiới.CácquỹđầutưphòngvệcủaMỹnằmtrongsốcáctổchứcđầu tiên tậndụng lợi thếcủanhững thayđổinày,nhận thứcđượcrằngvốnkhôngcònbịgiớihạn trongnhữngaohồ riêngbiệt,màđãđượchòa nhập vào một đại dương mênh mông, không biên giới của tiền bạc.Đồngthời,cácthịtrườngtàichínhđơnlẻchínhtrênthếgiớiđãbắtđầuđược

tựdohóacũngđẩymạnhtốcđộgiảmđiềutiếtvàquảnlý[10]

.

ỞchâuÂu,Đứcđãtựdohóacácdòngvốn(cónghĩalàcáccơquancóthẩmquyền cho phép chuyển tiền tự do ra khỏi đất nước) sớm hơn Pháp. Tuynhiên,ngườiPhápvôtìnhlạiđóngmộtvaitròchủchốttrongviệcphổbiếntựdohóatàichínhrakhắpChâuÂu.Bắtđầunăm1981,Phápđãthựchiệnmột thửnghiệm taihạibằngnhữngbiệnphápkiểmsoátvốn, cốgắnggiữvốnkhỏibịchuyểnranướcngoài.ViệckiểmsoátdiễnranghiêmngặtđếnnỗimàcácdukháchngườiPhápkhôngthểmangtheoranướcngoàinhiềuhơnmộtkhoảntiềntươngđương427đôlavàbịcấmsửdụngthẻtíndụngkhirakhỏiđấtnước.NềnkinhtếPhápđãbịtrìtrệ.Vàinămsau,đểcứunền

chínhtrịnướcmình,TổngthốngFrançoisMitterrandđãthayđổiđườnglốihoàntoànvàthựchiệntựdohóacácdòngvốnmộtcáchmạnhmẽvàtriệtđể.

SựcảitổchínhsáchhoàntoàncủaMitterrandđãtrởthànhhiệntượngdễlantruyền.Ngaylậptức,UỷbanChâuÂu(EC)thúcgiụctấtcảcácnềnkinhtếchâuÂukhácủnghộchỉthịxóabỏcácbiệnphápkiểmsoátvốnvàchophépchuyểntiềnquốctếtựdo.Tạithờiđiểmnày,xuấthiệnmộtcuộccạnhtranhquốctếmớigiữacácquốcgiađangchạyđuaquyếtliệtđểtrởthànhthỏinamchâmmạnh nhất toàn cầu nhằm thu hút nguồn vốn đầu tưmới được giảiphóng,vìnguồnvốnnàyđangđượclưuthôngtrênkhắpthếgiới.Cuộcchạyđuadiễnrađểxemquốcgianàocóthểgiảiphónghoàntoàncácthịtrườngtàichínhcủamìnhvàcấutrúclạinềnkinhtếnhanhnhất,thểhiệnbảnthânnhưlàmộtquốcgiasẵnsàngvàkhaokhátnhấtnhằmthuhútthêmvốnđầutưtừnướcngoài.

Chẳngbaolâu,nguồnvốnđãđượcluânchuyểntừnướcnàysangnướckhác,theosaulàmộtlànsóngbuônbánhànghóavàdịchvụmạnhmẽtrêntoàncầu.Nhưcácnhàkinhtếhọcđãđánhgiá,trongquákhứthươngmạithườngđitrước-nóluônluôn“điềukhiển”cácluồngvốn.Bâygiờtìnhhìnhđãđảongượchoàn toàn.Nhữngmongmuốn thuhútvốnđangđiềukhiển thươngmại tựdo.Trongvònghai thậpkỷ,đãcóhơnhai trăm thoả thuận thươngmạitựdogiữacácquốcgiađượckýkếtvìhọđangcốgắnggâyấntượngvớithịtrườngvốnthếgiớibằngcácthịtrườngtựdovàcởimởkhôngchỉđốivớicácluồngvốnđầutưmàcònđốivớicácloạihànghóavàdịchvụ.VốntoàncầuđặcbiệtđượcthuhútvềMỹnhờcáccamkếtcủaRonaldReaganvềmộtmôhìnhtưbảndoanhnghiệpvìsựtăngtrưởng;cũngnhưnhờsựtuyêntruyềncủaBillClintonchotựdothươngmạivàcácthịtrườngtàichínhtựdo.

Sựchuyểnđổidoanhnghiệpvàtựdothươngmạiđãđánhdấusựrađờicủa

toàncầuhóa.Cácnỗlựcnhằmxóabỏcácquyđịnhđốivớicácthịtrườngtàichínhđãbuộccáccánhcửacủahệthốngthươngmạitoàncầuphảimởrộng.Máyvitínhvàcôngnghệmớinổihiệnnayđãchophéptruycậpmiễnphíđểcảitổcácngànhcôngnghiệpsảnxuấtvàdịchvụtrênkhắpthếgiới.Sựpháttriển củaviệc chuyênchởbằngcontainer cũng làm tăngđángkểhiệuquảthươngmạiquốctếnhờloạibỏđượcsựlặpđilặplạiviệcđóngkiện,tháodỡkiệnhàngvàchophépphânphốinhanhchóngvớisựhỗtrợcủamáyvitính.

Lúcđầu,cáckhoảnđầutưmớitrêntoàncầuthôngquacáccôngtyđầutưmạohiểmvàcáchìnhtháitrunggiantàichínhkhácđãhướngvàomụctiêucungcấptàichínhchocáckhuvựcdoanhnghiệpmớichủyếulàởMỹ,cácnướcChâuÂu,VươngquốcAnh,vàCanada.NhưngrốtcuộcTrungQuốc,ẤnĐộ,HànQuốc,Israel,vàcácnướcBắcÂuđãtrởthànhmộtphầnquantrọngcủamôitrườngđầutưtoàncầumới.

Từnhữngnăm1980,hệthốngtàichínhquốctếđãpháttriểnnhữngkỹthuậtquảnlýrủiromới,vàhàngloạtcácthủthuậtvềtàichínhmớivớimụctiêulàlàmchovốnđầutưcóchiphíthấphơnvàsẵncóhơnđốivớicácdoanhnghiệp.Bằngnhiều cách khác nhau, các nỗ lực đó đã gặt hái thành công.Chứngkhoánhóalàmộtquátrìnhphứctạpcủahoạtđộngtàichínhchophépđầutư toàncầuđượcmởrộngvàchia thànhnhiềudòngthunhậpđểgiảmbớtrủi ro(trừkhi toànbộhệ thống tàichính toàncầugặpcăng thẳngnhưtrongCuộcĐạikhủnghoảngTíndụngnăm2007-2008).Chứngkhoánhóađãkhiếnviệccungcấptàichínhchocuộccáchmạngdoanhnghiệptoàncầuhiệuquảhơnrấtnhiều.Cácdoanhnghiệpnhỏcótriểnvọngtừngbịcácngânhànglớnbỏrơicóthểdễdàngvayđượcvốn.Đólàtintốtlành.Nhiềukhichứng khoán hóa giống như một loại men làm bánh mì nở lên. Một sốchuyêngiatàichínhlãoluyệngomcáctàisảntàichínhcủahọ(màđôikhilàcáckhoảnnợthếchấp)vàothànhmộtkhối,chiachúngthànhcácluồngthunhậpkhácnhauvàbántừngphầnkhácnhauđónhưlàmộtloạichứngkhoán

đượcbảođảmbằng tài sản[11]

vớimột khoảnphí.Nhưngquá trình “đóng

gói”tàichínhđượcgọilàchứngkhoánhóanàyđãtựtạoramộtloạtcácvấnđềmới.

Tinxấulàmặcdùchứngkhoánhóađãtạoramộtcuộccáchmạngtrongviệccấpvốnchonhữngđối tượngchịurủi rokinh tếvàchophépcungcấp tàichínhrộngmởhơnchonềnkinhtế,điềunàycũngcócáigiácủanó.Trongsuốtthờigiankhủnghoảng,cácthịtrườngcólýdođểlolắng,bởivìmạnglướiliênkếttàichínhphứctạpđượctạorabởichứngkhoánhóađãtrởnênrấtkhóhiểu.Hãychứngkiếnsựgieorắccácgói“chấtthảiđộchại”nặcdanhtrongsựsụpđổdochovaydướichuẩn,bạnsẽthấyđiềuđó!

Bên cạnhđó,mặcdù chứngkhoánhóa là điều cần thiết để tạo ra của cảinhưngnólạiphứctạpđếnnỗirấtítngườicóthểhiểuđượcnhữnghoạtđộngcủanó,đặcbiệtlàtrongthờikỳbấtổncủathịtrườngtàichính.Thựctếlàcácnướccôngnghiệpđã traoquyềnkiểmsoáthệ thống tàichínhchomộtnhómnhỏkhoảngnămnghìn chuyêngia thị trườngcó chuyênmôncaoởkhắpcácngânhàngđầutư,cácquỹđầutưphòngvệvàcáccơquantàichínhkhác.Đâylàsốítnhữngngườibiếtquátrìnhchứngkhoánhóadiễnra thếnào,đặcbiệtlàtrongsuốtthờigiankhủnghoảng.Vàthậmchíđôikhichínhhọcũngcònmơhồrằngliệucáctàisảnđượcchứngkhoánhóacóphảnánhgiátrịđãcôngbốhaykhông.Tuynhiên,muốncómộtýnghĩthậmchícònđángsợhơnư?HãytưởngtượngxemQuốchộiMỹđangcốgắngnângcácquyđịnh lên thành luậtmộtcáchhiệuquảchomộtquá trìnhnàođócũngphứctạpnhưquátrìnhchứngkhoánhóa.

Chứngkhoánhóacũngtạoramộtkhuyếtđiểmtolớnkhácchohệthốngtàichínhhiệnnay:Cácchủngânhàngthamgiavàocáchoạtđộngchovaygiờđâykhôngcònbịgắnchặtvớirủirocủabênvaynữa.Ngườichovaykhôngcòncóđộngcơđểbằngmọigiátránhnhữngrủironguyhiểmbởivìkhibịcắtrathànhtừngmảnh,rủironhanhchóngbịđẩyrakhỏicửacủangườichovayđểđượckếthợpvớicácrủirokhácvàđượcbánnhưmộtkhoảnđầutư

chocộngđồng tàichính toàncầumàhọkhônghềhaybiết.Trongchươngcuốicùng,tôisẽgiảithíchrõhơnvềhệthốngtíndụngthếgiớigầnnhưsụpđổthếnàokhisựsụpđổdochovaydướichuẩnkíchhoạtmộtcuộckhủnghoảngniềm tin củacácnhàđầu tư toàncầuđốivới cáccôngcụ tài chínhmới.

Tuy nhiên, không có gì về chứng khoán hóa là rõ ràng và đơn giản.MộttrongnhữnglýdochínhkhiếnTrungQuốcsẽphảiđốimặtvớinhiềuvấnđềnghiêmtrọngtrongtươnglailàhệthốngcủahọcầnmộtphươngtiệnnàođógiốngnhưchứngkhoánhóađểquảnlýrủirotàichínhvàphânbổvốntốthơn. Thay vào đó, hệ thống củaTrungQuốc vẫn còn bị chi phối bởi cácngânhàngnhànướclớn,khônghiệuquảvàthườngxuyênthamnhũng.Cácngânhàng luôn thiếucácphương tiệncần thiếtđểphânbổvốnchodoanhnghiệpmộtcáchhiệuquả.Nghịchlýlàchứngkhoánhóa-hệthốngphânbổvốnchothếgiớicôngnghiệpthànhcôngnhưvậy-lạilàmộthiệntượnggâynảnlòngvàđầymạohiểmmàchúngtanhậnthấyrằngviệcsốngchungvớinóhoặckhôngcónóđềurấtkhókhăn.Vídụ,nếutrongquátrìnhnỗlựccảicách tàichínhhiệnnayQuốchộiMỹcấmchứngkhoánhóa thìcó thểnềnkinhtếnướcnàysẽnhanhchóngsuygiảmdohoạtđộngchovaytổngthểbịcắtgiảmnghiêmtrọng.

Tuynhiên,điểmmấuchốtlàtừnhữngnăm1980mộtlànsóngvốntoàncầumạnhmẽđãdiễnra.Điềunàylàdonhậnthứcrằngthếgiớigầnnhưđãđạttớimộtsựđồngnhấtđốivớiviệcủnghộchochủnghĩatưbảndoanhnghiệptrongmộtxuthếthươngmạitựdovàcácluồngtàichínhkhôngbịcảntrở.Sựtraođổihànghóavàvốnquốctếnày-hoặcnóicáchkháclàviệcđầutưnướcngoàinày-đãmanglạilợiíchđángkểchoMỹ.ỞMỹ,hơnnămtriệungườihiệnnayđanglàmviệcchocáccôngtycótrụsởởnướcngoài.TheoBộTàiChínhMỹ,mặcdùcáccôngviệcnàychỉchiếm4% lực lượng laođộngMỹnhưngchúnglạichiếm10%vốnđầutư,15%hoạtđộngnghiêncứuvàpháttriển(R&D)hàngnăm,20%giátrịxuấtkhẩucủaMỹ.Hơnnữa,hơn

30% công việc của ngườiMỹ liên quan đến khoản đầu tư trực tiếp nướcngoàinàylàtrongngànhchếtạo(sovới10%trongngànhchếtạochotoànbộnềnkinhtếMỹ).

Nhữnghoạtđộngmớicủacác thị trường tàichính trên thếgiớiđãrõ ràngtrongmộtsốdiễnbiếnxuyênbiêngiớicủanhữngnăm1980.TrongsuốtthờikỳthâmhụtngânsáchdướithờiTổngthốngReagan,thếgiớiđãtrảiquamộtcơn bão của việc di chuyển các nguồn tiền tiết kiệm.Với nguồn vốn lưuthôngtựdo,sựmấtcânbằngcủacáckhoảntiếtkiệmlớnbấtngờxuấthiệnởmộtsốquốcgiacôngnghiệpchủchốt.Đếngiữanhữngnăm1980,MỹphảichịunhữngthâmhụtđángkểtrongkhiNhậtBảnlạiđạtđượcthặngdưlớntừtiềntiếtkiệm,chủyếulàdokếtquảcủaviệcgiáhànghóatínhbằngđồngyên giảm, và sự bùng nổ trong xuất khẩu sangMỹ.Kết quả là ngoài cáckhoảnđầutưkháctrêntoàncầu,NhậtBảnđãmuacáctráiphiếu(cácchứngkhoánnợ)củaBộtàichínhMỹ.ĐiềunàyđãngăntỉlệlãisuấtcủaMỹtănglênnhưrấtnhiềunhàkinhtếhọctruyềnthốngđãdựđoán.Điềuđókhuyếnkhíchnềnkinh tếMỹtăng tốc.Khôngmộtai lậpkếhoạchchochuỗipháttriểnnày,nhưngđiềunàychophépkéodàithờikỳtăngtrưởngkinhtếmạnhmẽ.

Tôiđềcậpđếntấtcảnhữngđiềunàybởivìkhitôibắtđầucôngviệctưvấncủamìnhvàogiữanhữngnăm1980thìthịtrườngtàichínhđãtrởthànhmộtcáinôicủasựbấtổntrên thếgiới.Trongquátrìnhtoàncầuhóa,rấtnhiều

quytắcđãđượcthửnghiệmvàđángtincậy[12]

củakinhtếhọcvàgiaodịchtàichínhđộtnhiênkhôngcònđúngvớithựctếnữa.Khôngcómôhìnhkinh

tếlượng[13]

nào-haykhôngcóchiếchộpthầnkỳnàođựngcáccôngthứckinhtế-cònhữuíchtrongviệcdựđoántươnglainữa.Tựdohóatàichínhđãtạoravôkhốithanhkhoản,đánhbạinhữnggìđãviếttrongcáccuốnsáchvềnguyêntắckinhtếvàtàichính.Hơnbaogiờhết,thànhcôngđòihỏiphảihoạtđộngsángtạobằngbảnnăngkiêncường.

Sự tồn tại củamột lượng tiền tiết kiệmkhổng lồ trên toàn cầu có thể lưuthôngtrênkhắpthếgiớitrongmộtgiâykhôngcónghĩalàbộichingânsáchhoặcsựmấtcânbằngcủa tàikhoảnvãng lai -cáigọi là thâmhụtkép- làchínhsách lànhmạnh.Thựctếkhôngphảivậy,vàcầnphảicómộtnỗ lựcđượcphốihợptrêntoànthếgiớiđểgiảmbớttìnhtrạngmấtcânđốiđó.Nhưtôisẽtrìnhbàytrongchương5vớimộtvídụvềhệthốngtàichínhNhật,cónhữnggiớihạnđốivớisốnợmàmộtnềnkinhtếcóthểcungcấpmàkhôngkhiếnchochínhsáchtiềntệmấtđitínhlinhhoạtvàhiệuquảcủangânhàngtrungươngđểtạoảnhhưởngtớinềnkinhtếrộnglớnhơn.Tuynhiên,cácnỗlựcđểgiảiquyếtnhữngmấtcânđốihiệnnaysẽrấtphứctạpbởimộtthựctếrằngmộtsốnhàlãnhđạochínhtrịlãoluyệnnhấtcủaWashingtonlạikhôngbiếtsựkhácbiệtgiữathâmhụtngânsáchvàthâmhụttàikhoảnvãnglai.Cảhaiđềulàcácchỉsốđolườngkinhtế,nhưngchúngđánhgiácácđốitượngkhácnhau.Thâmhụtngânsáchhoặcthặngdưngânsáchthểhiệnmứcchênhlệchgiữasố tiền thuếmàchínhphủ thuvàovà lượngchi tiêucông.Thâmhụttàikhoảnvãnglaihaythặngdưtàikhoảnvãnglaichothấymứcchênhlệchgiữalượngtiềnvàhànghóađượcnhậpvàomộtquốcgiatừnướcngoàivớilượngtiềnvàhànghóaxuấtra.

Thâmhụttàikhoảnvãnglaikhóhiểuhơnvàgầnđâythườngbịcácchínhtrịgiathuộccácđảngpháikhácnhaulạmdụng.Vềlýthuyết,mộtnềnkinhtếcóthểmắcphảithâmhụttàikhoảnvãnglaichỉđơngiảnvìnócungcấpchocácthịtrườngvốntoàncầunhữngcơhộiđầutưđặcbiệt.Nếumộtlượngvốnkhổnglồđượcđầutưvàoồạtthìthâmhụttàikhoảnvãnglaicủanềnkinhtếsẽtănglên,trongkhitấtcảnhữngthứkhácvẫnởtrạngtháicânbằng.Tuynhiên,trongcáctrườnghợpkhácthâmhụtcóthểlàmộtdấuhiệuchothấyrằngnềnkinhtếkhôngcókhảnăngcạnhtranhtrêntoàncầuvàrằngngườitiêu dùng thích dùnghàngnhập khẩuhơn là các sản phẩmnội.Hoặc, khikhoản tiết kiệm trong nước không đủ để cấp vốn cho đầu tư trong nước,thâmhụtngânsáchđồngnghĩavớitiếtkiệmâm.Nósửdụnghếtnguồntiếtkiệmtrongnước,nguồntiềnmàcóthểdùngđểcấpvốnchocáckhoảnđầu

tưkhác.Đểtránhviệcgiảmđầutưtrongnướcvàkéotheolàlàmgiảmmứcsống,cácnềnkinhtếbịthâmhụtphảinhậpvốntừcácthịtrườngtàichínhtoàncầu.

ĐốivớinướcMỹ,thâmhụttàikhoảnvãnglaitínhtheotỉlệphầntrămGDP(tổngsảnphẩmquốcnội)làcaovìnguồnvốnnướcngoàicungcấptàichínhchocáckhoảnnợcủaMỹ,nhưngvốnđầu tưcũngồạtđổvàoMỹvìnềnkinh tếMỹtheo truyềnthốngluôncungcấpnhữngcơhộiđầu tưhấpdẫn.Ngày nay, các nhà đầu tư đang kiểm soát các khoản tiền tiết kiệm lớn đikhắpthếgiớiđểtìmkiếmcáccơhộiđầutưtạicácdoanhnghiệpmớicũngnhưcơhộiđầutưvàocáctàisảnhữuhìnhnhưbấtđộngsảnvàvàocáccôngtydanhtiếng.

ĐốivớicácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹ,sựhiểubiếtvềtầmquantrọngcủathâmhụtngânsáchvàthâmhụttàikhoảnvãnglailàchìakhóađểtránhmộtsựsụpđổtàichính.Thâmhụtcầnphảiđượccắtgiảm,nhưngchínhsáchđểthựchiệnviệcnàyđòihỏiphảicósựnhạycảmvàsựhiểubiếtđặcbiệtcủacácnhàhoạchđịnhchínhsách.Cóvẻnhưlàmộtnửasốcácnhà lãnhđạochínhtrịcủachúngtacoithâmhụtchỉđơnthuầnlàmộttráibóngchínhtrị,trongkhinửacònlạihànhđộngnhưthểlàthâmhụtkhôngtồntại.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchnênbắtđầuvớimộtthựctếlàtrongvòng25nămgầnđây,cáigọilàthâmhụtképđãkhôngcònlàmộtcôngcụdựbáohiệuquảkinhtếđángtincậynữa.Vìvậy,chỉhướngchínhsáchđếnthâmhụtképnhưthểthâmhụtlànguyênnhâncủamọivấnđềcóthểtạoranhữngkếtquảđángthấtvọngchotổngthểnềnkinhtếvĩmô.Nhưngxétvềlâudài,hànhđộngnhưthểlàthâmhụtkhôngđánglongạicũngsẽtạorakếtquảtươngtự.

Trongnhữngthậpkỷgầnđây,nhữngdoanhnghiệpnhỏ,linhhoạt,tạigiađãhình thànhvàđưađếnnhữngdựbáo rằng thâmhụtképcủaMỹsẽgây ratìnhtrạnglạmphátcao,lãisuấtcao,khủnghoảngđồngđôlavàsựsụpđổkinhtế.Nhữngdựđoánnhưvậycólýkhibạnchỉphảixemxétcácnguồn

lựcsẵncócủanềnkinhtếtrongnước.Tuynhiên,toàncầuhóađãkhiếnchobứctranhkinhtếkhôngđượcrõràng.

Mỹđã trảiqua tình trạngthâmhụt tàikhoảnvãnglai từnhữngnăm1980.Tình trạng này đã khiến cho tỉ lệ lãi suất thực củaMỹ cao hơn cho đếnkhoảngnăm2000.Từnăm2000,thâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹnhảyvọttừ4%GDPlêntớihơn6%nhưnglãisuấtthựclạigiảm.Hầuhếtcácnhàkinhtếhọcchorằngkếtquảnàylàdosựdưthừađộtngộttrongnguồntiếtkiệmtoàncầu(trênthựctếlãisuấtthấphơnđãkhuyếnkhíchsựbắtđầucủaviệcđầucơquámứcvàonhàở)nhưlàkếtquảcủaviệctăngnăngsuấttrêntoànthếgiớivàsựtăngtrưởngsảnlượngđầuragắnliềnvớitoàncầuhóa.

Nhưngđâymớilàvấnđề.MặcdùMỹđãtránhthànhcôngviênđạnthâmhụtképtrongquákhứ,nhưngkhôngcósựđảmbảothànhcônghayantoànnàotrongtươnglai.SựmấtcânbằngcủaMỹđãđượchỗtrợtàichínhngàycàngnhiều từcáckhoảndự trữcủacácngânhàng trungươngnướcngoài, chứkhôngphảicácthịtrườngvốntưnhân.Tìnhhìnhthậmchísẽtrởnênphứctạphơnnếucácnềnkinhtếkhác,baogồmcảcácnềnkinhtếchâuÂu,trởthànhđiểmđếnhấpdẫnhơnchođầutưtoàncầu-vànềnkinhtếMỹkémhấpdẫnhơn,nhưnhữnggìdườngnhưđangdiễnrasaucuộckhủnghoảngchovaydướichuẩn,vớisựgiảmsúttínhminhbạchvềtàichínhcủaMỹvàsựgiatăngtínhđốikhángchínhtrịđốivớicácluồngvốnquốctế.

Tuynhiên,hãyxemcácdữliệuthựctếcóthểtráingượcvớitưduythôngthườngnhưthếnào.Vídụ,tỉlệlãisuấtcủaMỹ(lợitứctráiphiếuKhobạccógiớihạnmườinăm)đãkhôngtụtxuốngdướimức5,25%trongsuốttoànbộtámnămcủachínhquyềnClinton,chínhquyềnmàcóthờigianđãtạorathặngdưngânsáchtrongnước.Tuynhiên,cómộtthờiđiểmtrongnhiệmkỳluônbịthâmhụtcủaGeorgeW.Bush,tráiphiếukhobạcđãgiảmxuốnggầnmức3%vàthỉnhthoảngđiềuđócũngdiễnrakhinềnkinhtếđangphátđạt.ChủtịchCụcDựtrữLiênbang,ôngAlanGreenspanđãgọitìnhtrạngnàylà

“một thách đố”. Trong kinh tế học truyền thống, thâm hụt ngân sách củachínhphủđượccholàluônđẩyđầutưtưnhânrangoàivàkhiếnchotỉlệlãisuấttăngvọt,đặcbiệtlàtrongsuốtthờikỳtăngtrưởngcao.Nhưngđiềunàyđãkhôngxảyra,mộtphầnvìchínhsáchtiềntệcủaMỹ,nhưngphầnlớnlàvì vốnđầu tư toàn cầuồ ạt trànvàoMỹ.Thậtđángngạcnhiên tronggiaiđoạn1998-2001,khixảyrathặngdưngânsách,tiếtkiệmcánhântạiMỹđạtmức 18%GDP. Trong giai đoạn 1981-1989, với thâm hụt trung bình 4%GDP,tiếtkiệmcánhâncũnglêntới18%GDP.

Rõràngcácmốiquanhệthôngthườnggiữacácmốcdữliệukhôngphảilàhoàntoànđángtincậy.Vìvậy,nếucácdữliệunàynghecóvẻnhưthâmhụtngânsáchvàthâmhụttàikhoảnvãnglailàkhôngliênquanthìhãynghĩlại.Trongthếgiớicủacácthịtrườngtàichínhkhôngthểdựđoánngàynay,quákhứ chắc chắnkhôngphải là sự bảo đảmcho thành công trong tương lai.Điềunàylàđúng,đặcbiệtlàvìtháiđộchínhtrịđangthayđổitạiMỹ,chưanóiđếnsựsuygiảmniềmtinđốivớihệthốngtàichínhMỹsausựsụpđổdochovaydướichuẩn.

Trongmộtthếgiớihoànhảo,cânđốingânsáchvàhạnchếsựmấtcânbằngtàikhoảnvãnglailàđiềutốtnhất.Nhưngviệcnàyđòihỏicáchệthốngkinhtếthếgiớiphảicânbằng,điềumàhầunhưkhôngbaogiờxảyra.Mộtsốnhàphântíchlậpluậnrằngtheolýthuyếtmiễnlàthâmhụttàikhoảnvãnglailàkếtquảtừcácquyếtđịnhcánhâncóliênquanđếnthịtrườngthìhệthốngtàichínhtoàncầusẽổnđịnhmộtcáchantoàn.Nóicáchkhác,trongmộtgiớihạnnhấtđịnhsựmấtcânbằng tàikhoảnvãng lai làkhông thể tránhkhỏi;khôngcósựmấtcânbằngtàikhoảnvãnglaithìkháiniệmvềcácluồngvốnđượctựdohóasẽlàvônghĩavìcácnềnkinhtếtoàncầukhôngbaogiờcóhiệuquảnhưnhau.Cácnềnkinhtếhiếmkhiđưaranhữngcơhộiđầutưhấpdẫnngangnhauchonguồnvốntrêntoàncầu.Nhưngcũngcónhữnggiớihạnđểxácđịnhsựmấtcânbằngbìnhthường,lànhmạnh.Hơnnữa,dựđoántìnhtrạngnguyhiểmcủanhữnggiớihạnnày-điểmbùngphátmàtạiđónhững

ngườithamgiathịtrườngtrởnênlolắng-làrấtkhóvàcólẽkhôngthểthựchiệnđược.

Khôngcònnghingờgìnữa,nướcMỹtiêuxàiquánhiều,tiếtkiệmquáítvàphụ thuộc quá nhiều vào dầumỏ nước ngoài.Nhữngmặt trái của sự phụthuộcnàychắc chắnkhông thể làmngơ.RobertHormats,một chuyêngiahàngđầuvề tàichínhquốc tế lưuýrằng:“Tronghơn200nămnay,chínhphủ(Mỹ)đãhuyđộngsố lượngvốnlớndànhchoanninhquốcgia; trongcuộcchiếntranhchốngkhủngbốmới,chínhphủMỹphảihuyđộngmộtnỗlựclớncủacôngchúngđểgiảmthiểuviệcsửdụngvàphụthuộcvàodầu”.Tuynhiên,cũngcầnphảihiểurằnghạnchếnhậpkhẩuchỉcóthểxửlýđượcnhữnghậuquảchứkhônggiảiquyếtđượcnguyênnhâncủacácvấnđềvềtàikhoảnvãng lai.Đểgiảmbớt sựmấtcânbằng thìMỹphải tăngcường tiếtkiệmtrongnước.Tuynhiên,cùnglúcđóthìnhiềunềnkinhtếkháclạitiêuthụquáít,đồngthờicungcấpquáítnhữngcơhộiđầutưantoànvàđángtincậychonguồnvốn toàn cầu.Nhiềunước trong sốnhữngquốcgianàycómộtkhoảntiếtkiệmlớnvìhọhạnchếnhữngcơhộiđầutưtrongnướcthôngquaviệcđánhthuế,việcđiềutiết,sựthiếuminhbạchvềtàichínhvàcácquyđịnhcủaphápluật.Điềuquantrọngcầnlưuýrằngchínhđầutư,chứkhôngphảitiếtkiệm,mớicảithiệnđượcmứcsống.Tiếtkiệmmàkhôngđầutưthìkhôngcóhiệuquả.LiênXôcũđãcómộtkhoảntiếtkiệmkhổnglồvìhọđãkhôngcógìđểmua.

Trongnhữngnămgầnđây,vớigiádầuđạtmứccaokỷlụcchưatừngcótiềnlệthìmộtsốáplựcdồnlênđồngđôlalàkhôngthểtránhkhỏivìcácnhàsảnxuất dầu đã bắt đầu nghĩ tới viễn cảnh chuyển sang các loại tiền tệ khác.Nhữngbấttrắccủacuộckhủnghoảngdướichuẩn,điềuđãtạorasựlolắngvềtươnglaicủanềnkinhtếMỹ,cũngđãlàmđồngđôlayếuđi.

Trướcđây,Mỹchưabaogiờgặpphảithâmhụtképlớnnhưvậy.ChưabaogiờhệthốngtàichínhMỹphảiđốimặtvớisựthiếuminhbạchvàsựthiếu

tín nhiệm như đất nước này đã gặp phải sau sự sụp đổ do cho vay dướichuẩn.Chưabaogiờgiádầutăngcaovớimứckỷlụctrongkhoảngthờigiandài nhưvậy.Một số chuyêngia đã lập luận rằngvậnmệnh của nướcMỹđangnằmtrongtaycủangườinướcngoàimộtcáchrấtnguyhiểm,vàrằngMỹ phải đốimặt với khả năng rơi tự do của đồng đô la, điều này có thểkhiếnnềnkinhtếMỹsụpđổhoàntoàn.

Mộtvàinămtrướcđây,nhàđầutưWarrenBuffettđãđặtcượclớnvàosựsụtgiámạnhcủađồngđôla.ÔngdựđoánrằngcácnhàđầutưnướcngoàisẽđồngloạtrútrakhỏiMỹ,khiếnđồngđôlarơivàomộtvòngluẩnquẩn.Ôngđãgọivụkinhdoanhnàylà“Điềuchắcchắn”(Slamdunk)”,nhưngôngđãmấtđimột tỷđôla trongvụđặtcượcđóbởivìđồngđôlakhôngtrảiquamộtđợtsụtgiảmmạnhtheotìnhtrạng“rơitựdo”nào.(Tuynhiên,đồngđôlađãcóxuhướngsụtgiásovớiđồngEurovàđồngBảngAnhtừnăm2000,vớimộtkhoảngthờigianlêngiávàogiữathậpkỷvàsuyyếuđángkểsaukhiCụcDựtrữLiênbangcắtgiảmtỉlệlãisuấtngắnhạnvàođầunăm2008giữađợtkhủnghoảngtíndụngliênquanđếnnợdướichuẩn).

Nhữngngườiđềxướng thuyết rơi tựdo trướcđóđãmắcsai lầmvìhọđãđánhgiáthấpkhảnăngnhậnvốntừnướcngoàicủanềnkinhtếMỹbấtchấpnhữngsai lầmtrongchínhsáchcủaMỹ.BỏquatínhnăngđộngmangtínhlịchsửvàvaitrònhưlàmộtthiênđườngquốctếantoàncủanềnkinhtếMỹ,nhữngngườihoàinghiđôikhichỉnhìnvàoquymôcủathâmhụttàikhoảnvãng lai.Tuynhiên, sự lựachọnkhônngoan lẽ rakhôngchỉcần tínhđếnnhững sựmất cân đối, mà còn phải quan tâm đến hoạt động của các thịtrường vốn bằng tài sản (assetmarkets) như chứng khoán, trái phiếu, bấtđộngsản…điềumàlúcđóphảnánhnhữngnềntảngcơbảnmạnhmẽcủakinhtếMỹ.

NhàkinhtếhọcDavidHalelậpluậnrằnglýdokhiếnchođồngđôlatrongkhiđangsuyyếucùngvớisựsuyyếucủanềnkinhtếMỹlạihồiphụctrởlại

vàsauđókhôngbịsụpđổlàdothâmhụttàikhoảnvãnglai,tuychiếmmộttỷlệcaosovớiGDP,lạichỉbằng1%tổnggiátrịcủatấtcảtàisảncánhâncủangườiMỹ.Halechorằng“đồngđôlavớitưcáchlàmộtloạitiềndựtrữcủathếgiớisẽluônbiếnđộngvìnhậnthứccủacácnhàđầutưvềtriểnvọngthuhồitàisảntrongthịtrườngtoàncầutiếptụcthayđổi.”

Tương tự, ôngHale khẳngđịnh nhữngngười hoài nghi đồngđô la khôngđánh giá đúng rằng “Thị trường tài sản củaMỹ quá lớn và linh hoạt nênkhôngthểbịlâmvàotìnhtrạnggiánđoạndòngvốnđầutưtrongthờigiandàicũngnhưgặpphảitìnhtrạngsụtgiảmlâudàicủađồngđôla”,tứclàtrừkhicómộttrongnhữngbiếnđộngsauđâydiễnra:cácnhàhoạchđịnhchínhsáchlàmmộtđiềugìđóthậtngớngẩnđểngăncảncácdòngvốnbằngcáchbấtngờlàmchoMỹtrởthànhmộtđiểmđếnkémhấpdẫnhơnchoviệcđầutư,hoặcbằngcáchhạnchếhoàntoànvốnnướcngoài.VớisựsụpđổcơcấuđiềutiếtcủangânhàngMỹtrongsuốtthờikỳkhủnghoảngdướichuẩn,sựgia tăng gần đây trong những lập luận ủng hộ bảo hộ thươngmại và đấutranhgiaicấpởMỹvà tháiđộchốngđốiđangngàycànggia tăngđốivớidòngvốnđầutưquốctếthìsựngốcnghếchnhưvậydườngnhưđangrộlênmộtcáchnhanhchóng.

Hãycùngtôixemxéttìnhtrạngnợ.Hiệnnay,ngườinướcngoàisởhữu2,2nghìntỷđôlagiátrịkỳphiếuvàtráiphiếukhobạc.Consốnàynghecóvẻlàrấtlớn,nhưngnólạikhônghềlớnkhiđượcsosánhvớigiátrịtàisảncủacáchộgiađìnhngườiMỹởmứchơn57nghìntỷđôla.Nhiềunhàphântích,đangdùngquânbàichínhtrịnỗi-sợ-người-nước-ngoài,chỉtậptrungvàonợquốcgiacủaMỹnhưthểMỹlàmộtkẻphảnbộibịcôlập-mộtquốcgiamắcnợmàkhôngcóbạnbè-tronghệthốngquốctế.

Quánhiềunợsẽkhôngbaogiờlàmộtđiềutốt,vàxétởnhiềukhíacạnhthìngườiMỹcóthểđangphảivậtlộncầmcựvớitìnhtrạngnày.Thôngthường,sựsuyyếucủađồngđôlakhiếnchogiánhậpkhẩucaohơn.Nhưngchođến

nay, những đợt giá tăng cao thay vào đó đã ăn dần ănmòn vào biên lợinhuậncủacácnhàsảnxuấtnướcngoài,mộttìnhhuốngmàsẽkhôngkéodàimãimãi.Nhưngđiềuquantrọnglàgiữđượcmọithứtheođúngtươngquan:TổngdưnợquốcgiacủaMỹ(65,7%GDP)íthơncủaĐức(66,8%), trongkhi nợ củaNhậtBản caohơnkhoảngba lần sovới nợ củaMỹ (176,2%).TrongsuốtnhữngnămtăngtrưởngđượccangợirấtnhiềudướithờiClintonvào thậpniên1990,nợquốcgia thựcrahơicaohơnmộtchútsovớinăm2007(68,9%GDPnăm1996).NợLiênbangMỹ(nợcông)năm1996làlà48,5%GDP,tứclàcaohơn25%sovớinăm2007(tỷlệnăm2007là38%

GDP)[14]

.

ĐiềuquantrọnglàviệchệthốngtàichínhMỹcótránhđượccácthảmhọahay không, không chỉ phụ thuộc vào việc điều chỉnh sự mất cân đối tàichính.Điềunàycũngquantrọngnhưviệcduytrìmụctiêuđó.Rốtcuộc,mộtcâuchuyệnồnàoxảyracuốinăm2007làsựsụtgiảmmạnh(mặcdùkhôngphảilàcúrơitựdo)củađồngđôlaMỹsovớiđồngeuro,mộtdiễnbiếnkhánực cười saukhoảng thời gian dàimột nămmà cả thâm hụt ngân sách vàthâmhụt tài khoảnvãng lai thực ra đều giảm theo tỷ lệ phần trăm so vớiGDP.Rõ ràng, sự kiện đồngđô la xuốnggiá đã bị ảnh hưởng của cả cácnhân tốkhácnữa.Nhân tốquan trọngnhất lànỗi sợhãi kép của sự thiếuminhbạchvềtàichínhdosựlộnxộnbởichovaydướichuẩnởMỹvàảnhhưởngmàcuộckhủnghoảngnhàởtácđộngđếnnhucầutiêudùng(vàcáckhảnăngcắtgiảmđángkểmứclãisuấtngắnhạncủaCụcDựtrữLiênbang.ĐiềunàycónghĩalàtráiphiếucủacácquốcgiachâuÂuvàcácnướckhácsẽtạoranhiềulợinhuậnchocácnhàđầutưhơnlàtráiphiếucủachínhphủMỹ,vìvậyhọliềnđầutưthêmnguồnvốnvàonềnkinhtế thuộccácquốcgiasửdụngđồngtiềnchungChâuÂu).

Cuốicùng,ngoàinhữngchênhlệchvềtiềnlãinày(sựchênhlệchtrongmứcsinhlợitráiphiếucủacácnềnkinhtếkhácnhau)thìsốphậncủađồngđôlaphầnlớnnằmởtínhhấpdẫncủanềnkinhtếMỹnhưlàmộtmụctiêuđầutư

toàncầu.Thànhtíchtrongquákhứthậtấntượng.MộtkhảosátdoDiễnđànKinhtếThếgiớitiếnhànhđãkếtluậnrằngmặcdùmứcnợcaovàtỷlệtiếtkiệmthấpnhưngMỹvẫnđứngđầutrongcuộcđuagiànhthếcạnhtranhtrênthếgiới.Trongnhữngnămgầnđây,Mỹvẫnlàmộtmụctiêuchínhchođầutư toàn cầu nhờ thị trường lao động linh hoạt, nền giáo dục đại học,môitrườngchínhtrịtốt,cácchiếnlượcmangtínhsángtạo,vàchấtlượngquảnlýcôngty.Trongcuộckhảosátnày,TrungQuốcxếphạng34.

Tuynhiên, vẫn cònđó câu hỏi:Cóphải tính hấp dẫn củaMỹnhư làmộtđiểmđếnđầutưcủatoànthếgiớiđanggiảmdầnkhông?LiệucóphảingườiMỹđangsốngvớimộtảotưởngrằngsựthànhcôngtrongquákhứlàsựđảmbảochotươnglai?Xétchocùng,thànhcôngcủahệthốngtàichínhvàkinhtếMỹtrongtươnglaiphụthuộcvàochínhtrị-chínhtrịcủatoàncầuhóavàviệcliệuvốncóđượcphéplưuthôngtựdokhông.Cuốicùng,sựthànhcôngcũngphụthuộcvàoviệcliệuthịtrườngtàisảncủaMỹcóthểtiếptụclàmộtmục tiêu lớn,giàukhảnăngsinh lợi -vàminhbạch-chođầu tư toàncầukhông.Rõràng,vẫnchưacócâutrảlờichovấnđềnày.

Khôngcógì trongmôi trườnghiệnnay làđơngiảnhaydễđoán.CácnềnkinhtếchâuÁdẫnđầulàTrungQuốctiếptụcthuđượcthặngdưtàikhoảnvãnglaivàthặngdưthươngmạilớn,đaphầntrongđólàthặngdưvớiMỹ.Điềuđógầnnhưchắcchắnlàcóýnghĩa,mặcdùchúngtakhôngchắcchắnchínhxáclànhưthếnàohoặclàbaonhiêu.Chúngtađangchứngkiếnmộtkịchbảntàichínhthếgiớimớiđangdiễnratrướcmắt,vànókhônghềđượctínhtoántrước.

Nhưgiờđâychúng tađãbiết, thếgiớimớiđãphát triểnđếnmộtmứcđộđángkểsaucuộckhủnghoảngtàichínhchâuÁnăm1997-1998.Trongthờigian đó, các nền kinh tế châuÁ (được biết đến với việc áp dụngmột hệthốnggọilà“chủnghĩatưbảnthânhữu”(“cronycapitalism”),vớicáctiêuchuẩn ngân hàng và kế toán kémminh bạch, nhưng có những nguyên tắc

kinhtếcơbảntốtmộtcáchđángngạcnhiên)đãphảiđốimặtvớimộtcuộc

khủnghoảng tài chínhkinhđiển.Cácnhàđầu tư “tiềnnóng”[15]

trên toàncầuđãđổxôtìmlốithoátkhicácngânhàngchâuÁliêntiếpthấtbạivàhầuhếtcác loại tiền tệchâuÁ tụtxuống, tạo ranhữnghỗn loạnkinh tếvà tàichính.

Sauthờigiankhủnghoảngnày,hầuhếtcácnhàhoạchđịnhchínhsáchchâuÁgắnloạitiềntệcủahọkhôngítthìnhiềuvàođồngđôlaMỹ,loạingoạitệcủaquốcgiatiêuthụlớnnhấttrênthếgiới,nhưlàmộtloạichínhsáchbảohiểmđểngănchặncáccuộckhủnghoảngkhác.MụcđíchcủahọlàđểtrởthànhmộtbộmáyxuấtkhẩukhổnglồtrêntoàncầuvàmụctiêucuốicùngcủahọlàngườitiêudùngMỹ.Mụctiêubanđầulàtíchluỹsẵnmộtlượnglớntiềnmặtbằngđôlađểchốnglạinhữngcuộctấncôngbằngđầucơtiềntệtrongtươnglai(thayvìlàmnhữnggìhọnênlàmtrướctiên-đólàcảicáchhệthốngtàichínhcủahọ,baogồmcảviệctạoratínhminhbạchlớnhơn).

HiệnnaycácquanchứcMỹvàchâuÂuđangchạyđuanhằmthuyếtphụccácnhàhoạchđịnhchính sáchchâuÁ rằngviệcphụ thuộcquánhiềuvàoxuấtkhẩuvàđồngnội tệđượcđịnhgiá thấpcùngtìnhtrạngtiêuthụtrongnước bị hạn chế không phải là một chính sách lànhmạnh cho bất cứ ai.Nhưngtìnhhìnhsẽkhôngthểđảongượcmộtcáchnhanhchóng.Phầnlớnnguyênnhân của tình trạngnày là vì các xã hội châuÁ cũngđanggià đinhanhchóng,vànhữngngườilớntuổicóxuhướngtiếtkiệmnhiềuhơntiêuthụ,bấtkểchínhsáchcủachínhphủ.Vìvậy, thếgiới sẽphảiđốiphóvớitìnhhìnhnày.

Trên thực tế,vấnđềđốivớicácnhàhoạchđịnhchínhsách toàncầungàynaykhôngphảilàliệuhệthốngđượctạorabởiTrungQuốcvàcácnềnkinhtếkháctrongvànhđaiTháiBìnhDươngnàycóhoạtđộngkhôngmàlànócóhoạtđộnghiệuquảkhông.Bộmáyxuấtkhẩukhổnglồcủahọđangtích

lũy được một lượng tiền tiết kiệm vượt trội[16]

hầu như ngoài sức tưởng

tượng, một diễn biến mà tôi sẽ đề cập kỹ hơn trong chương 4 về TrungQuốc.Đồngthời,nhucầuvềhànghóabaogồmcảnhucầuvềdầucủaquốcgiaxuấtkhẩulớnvàđangtăngtrưởngnàyđãlàmtăngđángkểgiácảhànghóa trên thếgiới.Độtnhiên,cácquốcgiagiàu tàinguyênđứngđầulàcácnướcsảnxuấtdầu,baogồmcảSaudiArabiavàNga,cũngđãbắtđầutíchlũyđượcnhữngkhoảntiếtkiệmvượttrội.Trênthựctế,TrungQuốcvàẤnĐộtrongnhữngnămgầnđâyđãchiếmkhoảng70%lượngtiêuthụdầugiatăngtrêntoàncầu.Kếtquả:nhiềunơitrênthếgiớihiệnnayđangnắmgiữlượngtiếtkiệmvượttrộilớnkỷlục,thulãisuấtthấp.Nguồntiềndựtrữnàysẽđượccácnướckháctrênthếgiớitáisửdụngđểgiúpchokinhtếtoàncầumởrộng.Bảnchấtcủavấnđềlàcáckhoảntiềntiếtkiệmnàysẽđượctáisửdụngnhưthếnào.

Trongquákhứ,Mỹvớinhững thị trường tài chínhcóbềdàyvà linhhoạtmộtcáchkỳ lạđượcủnghộbởimộthệ thốngchính trịvà luậtphápminhbạch,rõràngđãtrởthànhmộtnướcchínhthuhútcáckhoảntiếtkiệmvượttrội.MộtsốtiềntiếtkiệmđãđượcđầutưvàocácthịtrườngchứngkhoánvàtráiphiếudoanhnghiệpMỹ,nhưngrấtnhiềutiếtkiệmvượttrộitrênthếgiớiđãđượcdùngđểmua tráiphiếuKhobạcsiêuan toàncủaMỹ, loạichứngkhoánđượcsửdụngđểtàitrợchocáckhoảnnợcủaMỹ.

QuanniệmrằngnềnkinhtếcủaMỹlàphụthuộcvàovốnđầutưnướcngoàinghecóvẻđánglongại,vàchắcchắnsẽtốthơnnếuMỹtựtúcvềmặttàichính, nhưng tình hình vẫn không bi đát như những người bi quan vẫnthườngnói.LýdolàcáckhoảntiếtkiệmvượttrộitrênthếgiớimàphầnlớnvẫnđượcđịnhgiábằngđôlaMỹlàrấtlớn.Nhưngchỉcóhaimụctiêutoàncầu thực tếđủ lớnđểgiảiquyết lượngvốndồidàonhưvậy- tàisảnbằngđồngđôlavàtàisảnbằngđồngeuro.Đơngiảnlàthịtrườngvàngquánhỏđểxửlýnguồncungcấptiềntiếtkiệmlớnnhưvậymàkhônghìnhthànhnênmộtbongbóngthịtrườngnguyhiểm,điềumàcóthểđangxảyra.Tuynhiên,nhưtôisẽtrìnhbàymộtcáchngắngọn,điềumàcácnhàhoạchđịnhchính

sáchchâuÂukhôngmuốnlànguồntiềntiếtkiệmvượttrộitrênthếgiớiđổvàođồngeurovàđưagiátrịcủađồngeurolêncaohơnbaogiờhết,bởivìviệcnày sẽđặtkhuvựcxuấtkhẩucủachâuÂu,mộtbộmáykinh tế luônđáng tincậy trongnhững thậpkỷgầnđâyvào thếbất lợi trongcạnh tranhtoàncầu.

Trênthựctế,vịtrílàngoạitệdựtrữtoàncầucủađồngđôlacólẽđãđạtđếnmứcđỉnhđiểm.Đadạnghóadựtrữsangđồngeurolàkhôngthểtránhkhỏi.Nhưngđiểmmấuchốtlàvaitròcủađồngđôlasẽvẫncònrấtcầnthiếtvìnólàmộtđồngtiềnmậudịchchínhcủacácthịtrườnghànghóa,thịtrườngtiềntệvàthịtrườngpháisinhtrênthếgiới.CácnhàkinhtếhọcJeffreyFrankelvàMenzieChinnđưaramộtlậpluậnđầysứcthuyếtphụcrằngnếuVươngquốcAnhkhôngthamgiavàokhuvựcsửdụngđồngtiềnchungchâuÂuvàbiếnLondontrởthànhtrungtâmtàichínhmớicủachâuÂuthìđồngđôla,chứkhôngphảilàđồngeuro,sẽvẫnlàloạitiềntệmạnhnhất.

NhàkinhtếMartinFeldsteingópthêmvàocáccuộctranhluậnbằngmộtlậpluậntáobạorằngđồngđôlathựcsựchưahềgiảmnhiều:“Giátrịthựctếđãđượcđiềuchỉnhtheolạmphátcủađồngđôlasovớigiácácloạitiềntệkhácchỉgiảm7%trong20nămqua(tứclàíthơn0,5%mỗinăm).”LiệuFeldsteincóđúnghaykhôngvẫncònlàmộtvấnđềmởcầnđượcthảoluận,nhưngcómộtđiềudườngnhưchắcchắn:Saukhiđãtínhđếnlạmphát,sứcmạnhcủađồngđôlasovớiđồngyênNhậtvàhầuhếtcácloạitiềntệchâuÁvẫnmạnhmộtcáchphithựctế.FredBergsten,ngườiđứngđầuViệnKinhtếQuốctếPetersontrongấnbảnvàomùaxuânnăm2008củatạpchíTheInternationalEconomyđãđưaralýlẽủnghộcho“HiệpđịnhPlazachâuÁ”,mộtnỗlựccótrậttựvàcótổchứccủacácchínhphủMỹ,NhậtBản,vàcácnướcchâuÁnhằmđiềuchỉnhnhữngsựmấtcânđốitiềntệnày(currencymismatches),vớimụcđíchlàđiềuchỉnhsựmấtcânbằngcáncânthươngmại.Tuynhiên,cuốicùngnếuWashingtonkhôngthểkhôiphụclạiđộtincậycủahệthốngtài chínhMỹ hoặcCụcDự trữ Liên bang thất bại trong cuộc chiến nhằm

nhấnchìmnhữngnhântốgâylạmphátthìcuộctranhluậnnàysẽkếtthúc:Đồngđôlasẽsụpđổtrongmộtmôitrườngđầyhỗnloạn.

Trongkhiđó,NhậtBản,TrungQuốc,vànhữngnướckháctiếptụcmuatráiphiếuKhobạcMỹ,vàcâuhỏilàliệuđiềuđócólàmchoMỹbịtổnthươngkhông,trongtrườnghợpcácnướcđóquyếtđịnhkhôngmuanữa.ĐiềuquantrọngtrướctiênkhôngphảilàthổiphồngnhữngkhókhăntiềmẩncủaMỹ.Mộtvàinămtrướcđây,tôiđãhỏimộtviênchứccaocấptạiCụcDựtrữLiênbangNewYorkvềnhữnggìsẽxảyranếuTrungQuốcquyếtđịnhkhôngtáisửdụngđồngđôlabằngcáchmuatráiphiếuKhobạcMỹnữa.Vịquanchứcđónhanhchóngtrảlờirằng“TỷlệlãisuấtcủaMỹsẽtăngvọt”.Tôinghĩý

củaôngấylàtỷlệlãisuấtcủaMỹsẽtăngtừ300đến400điểmcơbản[17]

(3hoặc4%)khivịquanchứcđókhiếntôingạcnhiênkhinóithêm:“TráiphiếuKhobạc10nămcó thể tăng thêm35điểmcơbản - trong trườnghợpxấunhất thì thậm chí còn tăng 50 điểm cơ bản!”Tôi không cảm thấy choángngợpvìrõrànglàthịtrườngtráiphiếuvàhàngloạtcácnhàđầutưtráiphiếu

Mỹcótiềmnăngthựcsựbíhiểmhơntôiđãdựđoánrấtnhiều[18]

.

Mộtnghiêncứunăm2007củaTậpđoànkinhtếWachoviacũnggópthêmtiếngnóivàocuộctranhluậnnày.HọchorằngkhôngmộtquốcgiariênglẻnàoởbấtkỳnơiđâunắmgiữgầnđủsốnợcủaMỹđểcóthểgâyramộtgiánđoạnnghiêm trọng.Bảnnghiên cứuđãnêu: “Tráivớinhận thứcphổbiếnrằngcácngânhàngtrungươngởchâuÁ,đặcbiệt là tạiTrungQuốcđangcấpvốnchotoànbộ thâmhụt tàikhoảnvãnglaicủaMỹthôngquanhữngđợt mua chứng khoán Kho bạcMỹ với số lượng lớn, những người nướcngoàinắmgiữchứngkhoánMỹcũngkháđadạng…Khôngcómộtquốcgiahaymộtngânhàng trungươngđơn lẻnàomàMỹcó thểdựavàođểcungcấptàichínhchothâmhụttàikhoảnvãnglaicủamình.”Hơnnữa,tôixinnóithêmlàtheođịnhnghĩa,thâmhụttàikhoảnvãnglailuônluônđượctàitrợ,vấnđềlàởmứcgiánàomàthôi.Chìakhóachovấnđềnàychínhlàtỷgiá

hốiđoái.

Vídụ,nếungườiTrungQuốclựachọnchuyểnsangchỉmuatráiphiếuchínhphủchâuÂu(mộtlầnnữa,vìquymôtolớncủakhoảndựtrữcủahọ,đólàsựlựachọnthựctếkhácduynhấtchoviệcquayvòngkhoảntiềntiếtkiệmcủahọ) thì toànbộ cộngđồngchâuÂu sẽnổi loạn.Người châuÂu lo sợrằngđộngtháiđósẽkhiếnchođồngeurotăngmạnhhơnnóđãtừngtăng,cókhảnăng làmchohànghóa châuÂu ít khảnăngcạnh tranh trên toàn cầuhơn, đặc biệt là tại các thị trường châuÁ, nơimà đồng euro đã tăng sứcmạnhsovớiđồngyênNhậtvàđồngnhândântệTrungQuốc.GiớichínhtrịvàcôngnghiệpchâuÂucũngnhậnthấyđồngEurolàquámạnhtheomứcđánhgiáhiện tại củanó.Vídụ, cácbộ trưởng tài chính trongkhuvực sửdụngđồngtiềnchungchâuÂuthườngxuyêncôngkíchchủtịchNgânhàngTrungươngchâuÂuJean-ClaudeTrichetvìtheoquanđiểmcủahọ,vịchủtịchngânhàngnàyđãchophép tăngsứcmạnh tiền tệnhư làkếtquả trựctiếpcủamộtchínhsáchtiềntệ,chínhsáchmàđãgiữtỉlệlãisuấtngắnhạnởmứcquácao.

MộtsốnhàchiếnlượcchorằngđồngEurocaohơnmộtcáchđángkểcóthểđedọatínhđộclậpcủachínhngânhàngtrungương.ĐólàvìcácchínhtrịgiachâuÂutinrằnghọcóquyềnhợpphápđểlựachọnthểchếngoạihối(cốđịnhhaythảnổiv.v..)vàbuộcngânhàngtrungươngquảnlýchếđộđó.Nếucác chính trị gia áp dụng một chế độ yêu cầu đồng Euro yếu hơn trongtrườnghợpmộtdòngvốnđầutưnướcngoàilớnđangtrànvàothìNgânhàngTrungươngchâuÂusẽcótrongtayrấtnhiềuvốn.Nếunótuântheomệnhlệnhnàytrongmộtmôitrườngvớilạmphátởtrênmứcmụctiêucủangânhàng trung ương thì uy tín của các cơ quan này có thể bị tổn hại nghiêmtrọng.

Cuốicùng,cácngânhàngtrungươngchâuÁsẽkhônglàmgìmộtcáchcóchủýđểgâytổnhạiđếngiátrịcủađôlaMỹ,baogồmcảviệcbánquyền

nắmgiữtráiphiếuKhobạcMỹ.Lýdochoviệcnàylàgì?Làmnhưthếsẽchỉhạ thấpgiá trị lượngnắmgiữđồngđô lakhổnglồcủahọ,nhưvậythìchẳng khác gì gậy ông đập lưng ông.NếuTrungQuốc giảmmạnh lượngnắmgiữtráiphiếuKhobạcMỹ,TrungQuốcsẽbịthiệthạilớnvềtàichínhxéttheotỉ lệvốnđầutưvàotráiphiếuvìgiácảgiảmxuống.Trênthựctế,đồngđôlađãsuyyếuđángkể,đặcbiệtlàsovớiđồngEuro,đồngYên,vàđồngbảngAnh.Tuynhiên,theoQuỹTiềntệQuốctế,đồngđôlahiệnnayvẫnchiếmđến65%lượngdựtrữngoạitệthếgiới,bằngtỷlệtronglịchsử.Thật vậy, nếu bạn cộng lượngđô laMỹđượcdự trữ bởi các cá nhân củaTrungĐôngvàTrungQuốc thìđồngđô laMỹhiệnnayvẫncònđược sửdụng rộng rãi,một thực tếđángngạcnhiênbấtchấpnhữngphát triểnđầyhỗn loạn trongnhữngnămgầnđâycùngvới sự suygiảmniềm tinvàohệthốngtàichínhMỹ.

Xétvềlâudài,ngườiMỹcóthểluônkhôngcảmthấyyêntâmvềhệthốngtàichínhthếgiớimớivớisựchuyểndịchcáckhoảntiềntiếtkiệmnày.Mỹnênhànhđộngnhanhchóngđểmanglạimộtnỗlựcquốctếnhằmđiềuchỉnhsựmấtcânbằngtoàncầuvàthươnglượngmộtcơcấuđiềutiếttàichínhtoàncầuthốngnhấthơnvàminhbạchhơn.Khảnăngtồntạilâudàicủahệthốngtàichính toàncầuphụ thuộcvàoviệcđápứngnhữngmục tiêuđó.NhưngliệuMỹcóthểtiếptụcpháttriểnmạnhvềmặtkinhtếtrongkhivẫnđitheomộtphươngthứctổchứcphứctạpkhông?CâutrảlờilànócóthểtrừkhivìáplựcchínhtrịmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹtrongsựhoangmangđãgâyranhữngsailầmnghiêmtrọng,baogồmcảviệcbảohộthươngmại,cảntrởdòngvốnnướcngoài,đưaranhữngquyđịnhquáđáng,cáctrởngạipháplývà/hoặccácmứcthuếcaohơnđốivớivốnđầutưvàthếchủđộngcủadoanhnghiệp,cũngnhưchophéptiếptụcduytrìtínhminhbạchkhôngđầyđủcủathịtrườngtàichính.ĐâylàtấtcảnhữngpháttriểnmàcóthểlàmộtđiểmbùngphátchosựsụpđổhoàntoàncủaniềmtintrêntoàncầuđốivớihệthốngcủaMỹ.

Rốtcuộc,banướcmuachứngkhoánKhobạcMỹlớnnhấtlàAnh(thườngđầutưvốnvàothếgiớiđangpháttriển,baogồmcáckhoảndựtrữcủangânhàngtrungương),NhậtBản,vàTrungQuốc.HọmuakhôngchỉvìmụcđíchtừthiệnmàvìhọtinrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹsẽtiếptụcchophépbộmáy làmgiàucủaMỹ tạo ra sự tăng trưởng lànhmạnh, tỷ lệ lạmphátvà thất nghiệp thấp, và thế chủđộngcủadoanhnghiệpvớikhảnăngtránhcáccuộcxungđộtgiaicấphoặccáchànhđộngpháhoạikinhtế,baogồmcácnỗ lựcnhằmcố tìnhpháhủygiá trị củađồngđô la chocácmụcđíchthươngmại.Vìcácnhàđầutưtinrằngmôhìnhchủnghĩatưbảndoanhnghiệp tạiMỹ không bị ảnh hưởng nên họ cũng sẵn sàngmua nhiều tráiphiếukhôngphảidoKhobạcpháthành.

Thậtkhóđểđánhgiáxemthếgiớiđangtheodõitìnhhìnhchínhtrị,kinhtế,vàtàichínhcủaMỹchặtchẽnhưthếnào.Vídụ,khiTổngthốngBillClintonnhậmchức,ngườinướcngoàisởhữu19%nợKhobạcMỹ.BịthuhútbởinhữnggiảiphápkinhtếcủaClinton,ngườinướcngoàiđãtăngtỷlệđólên35%vào thời điểmTổng thốngBillClinton rời nhiệm sở.Ngàynay,mộtphầnlàvìtìnhtrạngtươngđốithiếucáccơhộiđầutưtrêntoàncầuvàmứcđộrủirocaovềđịachínhtrịnênngườinướcngoàisởhữu52%nợKhobạcMỹ.

Một sốnhàphân tíchcho rằngnhữngnướccòn lạicủa thếgiớikinh tế sẽsớm ly khai khỏiMỹ.Nói cách khác, nhữngnơi nhưTrungQuốc sẽ sớmđược hưởng các nền kinh tế tiêu dùng thịnh vượng, ít phụ thuộc hơn vàoxuất khẩu sang phươngTây.Tuynhiên, lập luận này bị nhiều người nghingờdonhữngvấnđềdânsố rấtđáng longạicủaxãhộiTrungQuốc,vốnđang già đi. Những số liệu thống kê dân số này đã tạo ramột luồng gióngượcrấtlớnthổibạttìnhhìnhtiêuthụtrongnướcvốnđangrấtmạnh.Tuynhiên tìnhhìnhsẽchỉ trởnênxấuđi trongnhữngnămtới.ỞTrungQuốc,tiêuthụcánhânkhoảnghơnmộtthậpkỉquathựcsựđãgiảmđángkể.TheoNicholasLardycủaViệnKinhtếQuốctếPetersonthì:“Tiêuthụcánhântại

TrungQuốcnăm2005íthơn30%sovớimứclẽracóthểđạtđượcnếuphầnđónggópcủa tiêudùnghộgiađìnhvàoGDPvẫnduy trìởmứccủanăm1990thayvìgiảmhơn10%”.

Nhiềubạnbècủa tôi trongcộngđồngcácngânhàng trungươngchâuÂubanđầuđãtinvàothuyếtlykhai.Nóigìthìnói,giaothươnggiữachâuÂuvớiMỹchỉchiếmgần10%khốilượngthươngmạichâuÂu.Tuynhiên,hiệnnaychínhnhữngngườiđócũngcôngnhậnrằngmốiquanhệthươngmạilàmộtvấnđềnhưngmứcđộhộinhậptàichính,khicuộckhủnghoảngchovaydướichuẩnxảyra,lạilàmộtvấnđềkhác.GiớichínhsáchđãđánhgiáthấpvềviệcMỹvàChâuÂuđangcóliênkếtchặtchẽvềmặttàichínhnhưthếnào,vàđiềuđócũngđúngvớihầuhếtcácnơitrênthếgiới.

Cuốicùng,điềumànhữngngườiđềxướnghọcthuyếtlykhaiđánhgiáthấp,đếnmộtmứcđộnguyhiểm, làvai tròcủaMỹ trong25nămquanhưmộtnhântốthenchốtchohệthốngthịtrườngvốnvàthươngmạimởnhưhiệnnay.Đâylàmộtvai tròquantrọngđốivớinềntảngcủatoàncầuhóa.VớinềnkinhtếMỹbịtáchbiệtkhỏiphầncònlạicủathếgiới,giảđịnhrằngsựphântáchnhưvậylàcóthểthìmộtthếgiớimớivớisựcạnhtranhvềlợiíchgiữacácquốcgiavàxungđộtthươngmạiđangtănglênsẽkhônghềtốtđẹp.NếukhôngphảilàMỹthìnướcnàosẽbảovệmôhìnhtoàncầuhóa?Aisẽthiếtlậpnhữngnguyêntắcchungrộnghơnchomộttrậttựtàichính?NhậtBản?Pháp?Mexico?Nga?LiệuCanadacóthểlàđầutàuvềchínhsáchchohệthốngkinhtếvàtàichínhtoàncầukhông?Thựctếlàbấtkỳsựtáchbiệtnàođềucókhảnăngchếtyểu.

Nhìnvàotươnglai,hệthốngtàichínhngàynayvôcùngmongmanhvìcácquốcgiađangcólượngtiềntiếtkiệmthặngdưlớnnhất-vẫnlàcácnướcsảnxuấtdầu,TrungQuốc,vàcácnướcchâuÁkhác-sẽtíchlũylượngtiềntiếtkiệmthặngdưnhiềuhơntrongthậpkỷtiếptheo.Tạisao?Đơngiảnlàvìmôhìnhphụthuộcvàotiêuthụthấp/xuấtkhẩucaođemlạilợiíchquálớnkhiến

nhữngquốcgianàykhôngthểcưỡnglạiđược.

MộtquốcgianhưTrungQuốcchưađủmạnhcóhệthốngansinhxãhộihayhệthốngphúclợi,mộtthựctếtạorađộnglựcrấtlớnđểmọingườitiếtkiệmnhiềuhơnlàtiêuthụ.Hơnthếnữa,sovớimôhìnhtiêudùngnhiềuvàthànhlậpcácdoanhnghiệptưnhânrộngkhắpđãtồntạiởphươngTây,môhìnhxuấtkhẩutheochủnghĩatrọngthươngdễbịcácquanchứcquanliêutrongchínhphủkiểmsoáthơnrấtnhiều-vànócũngmởđườngchothamnhũng.

Mộtbáocáonăm2007củaViệntoàncầuMcKinseymôtảcácthamsốcủatàichínhtoàncầungàynay,vànhữngchuyểndịchmớitrongquyềnlựctàichính.Nghiêncứumôtảbốn“nhàmôigiớiquyềnlực”mớicủanềnkinhtếtoàncầu:(1)cácnhàđầutưtừcácquốcgiaxuấtkhẩudầu;(2)cácthốngđốcngânhàngtrungươngchâuÁvàcácquỹđầutưquốcgiacủahọ;(3)Quỹđầu tưphòngvệ;và(4)cáccông tyđầu tưcổphần tưnhân.Bốnnhàmôigiớiđầyquyềnlựcmớinàyngàycàngkiểmsoátvàđịnhhìnhhệthốngtàichính toàn cầu, với tài sản đã tăng gấp 3 kể từ năm2000 lên đến gần 10nghìntỷđôla.Thậtđángkinhngạc,sốtiềnnàychiếmhơn40%lượngvốnđượckiểmsoátbởicácquỹhưutrítoàncầu.Theotruyềnthống,cácquỹhưutrí lànhữngquỹcóảnhhưởnglớnvớitưcáchlànguồnhuyđộngvốnchođầutưtoàncầu.

Trongsốbốnnhàmôigiớiquyềnlựcđóthìcácnhàsảnxuấtdầukiểmsoátlượngtiềnlớnnhất,4nghìntỷđôla.CácngânhàngtrungươngchâuÁkiểmsoátnhiềuhơn3nghìntỷđôla,trongđóTrungQuốckiểmsoátgầnmộtnửasốtiềnđó.Cáccôngtyđầutưcổphầntưnhânđãtănglêngầngấpbốnlầnvềmặt quymô từ năm2000, cùngvới các quỹđầu tư phòngvệ nắmgiữkhoảngtừ2nghìntỷđôlađến3nghìntỷđôlatổngsốvốntoàncầu.Và,cóthểbạnchưabiết:việnToàncầuMcKinseyước tínhrằng tổng tàisảncủabốnÔnglớnđósẽtăngtớikhoảngtừ15nghìntỷđôlatới21nghìntỷđôlatínhđếnnăm2012-mộtsốtiềntươngđương75%tàisảncủacácquỹhưu

trítoàncầu.

Khôngcầnphải lànhàkhoahọc lỗi lạcmới có thể thấyđượcnhữngviễncảnh sắp nổi lên trong thời gian tới. Theo báo cáo của Viện toàn cầuMcKinseyrằng“củacảivàquyềnlựctàichính,từlâutậptrungtạicácnềnkinhtếpháttriểnnhưMỹ,châuÂuvàNhậtBản,hiệnnayđangphântán.”Câuhỏiđặt ra làngườiMỹvàngườichâuÂusẽchophépbánbaonhiêuphầntrămcơsởcôngnghiệpcủahọchocácđơnvịđầutưđượckiểmsoátbởichínhphủnướcngoài.Vídụ,QuốchộiMỹsẽphảnứnglạinhưthếnàokhiđơnvịđầutưdochínhphủTrungQuốc,ẤnĐộ,hoặcNgakiểmsoátcốgắng mua cổ phần trong các ngành công nghiệp công nghệ cao và côngnghiệpbándẫncủaMỹ?Nhưđãđềcậptrướcđó,điềugìsẽxảyranếuTrungQuốccốgắngmuamộtlượnglớncổphầncủaMicrosofthayIBM,vàsauđósẽđòighế tronghộiđồngquản trị cho cácvị quanchức chínhphủTrungQuốc? Điều gì xảy ra nếu chính phủ Nga bắt đầu tích lũy cổ phiếu củaBoeing?Cácnhàđầu tưnướcngoàisẽphảnứngnhư thếnào trướcnhữnghạnchếngàycàngtăngvềcơhộiđầutưtạiMỹ?

LauraBadianvàGregoryHarringtonthuộcHãngLuậtArnoldvàPorterLLPtrongmộtsốgầnđâycủaTạpchíTheInternationalEconomyđãtómtắthoạt

độngcủaquỹđầutưquốcgia[19]

chỉriêngtrongnăm2007.Mọiviệcbắtđầuđầunăm2007khiTrungQuốcchuyển200tỷđôlatrongtổngsố1,2nghìntỷđôlatừkhoảndựtrữcủangânhàngtrungươngvàocáckhoảnđầutưrủirohơncủaquỹđầutưquốcgia.Ngaylậptức,ngườiTrungQuốcđầutưmộtkhoảntrịgiá3tỷđôlavàocôngtycổphầntưnhânBlackstoneGroupLP.Trongtháng7năm2007,NgânhàngPháttriểnTrungQuốcđãmualại3,6%ngân hàng Barclays của Anh (như một phần cuộc đấu thầu mua ABNAMRO của TrungQuốc). Trong tháng 10 năm 2007,Ngân hàng ThươngmạivàCôngnghiệpTrungQuốc(ICBC)đầu tư5,5 tỷđô lavàoStandardBankGroupLtd.,cónghĩa làhiệnnayhọsởhữuhơn20%củangânhànglớnnhấtChâuPhinày.

Trong tháng11năm2007, tậpđoànchứngkhoán lớnnhấtTrungQuốcđãliênkếtvớingânhàngđầutưMỹBearStearns,mộtmốiquanhệhiệnnayđangrấtphức tạpkhiBearStearnssụpđổ.Tháng12năm2007,TậpđoànĐầu tưTrungQuốc(China InvestmentCorporation)đãmua9,9%cổphầncủaNgânhàngMorganStanley.

Tấtnhiên,TrungQuốckhôngphảilànhàđầutưduynhấttronglĩnhvựcnày.Trongtháng10năm2007,CôngtyVốnQuốctếDubai(DubaiInternationalCapital)đãmua9,9%cổphầncủaCôngtyQuảnlýVốnOch-Ziff,mộtquỹđầu tư phòng vệ lớn ởNewYork. Việc này xảy ra sau khi Sở giao dịchchứngkhoánDubaimuakhoảng20%cổphầntrongthịtrườngchứngkhoánNASDAQgầnmộttháng.SởgiaodịchchứngkhoánDubaicũngđãmualạigần 30% quyền sở hữu của NASDAQ tại Sở Giao dịch chứng khoánLondon.BadianvàHarringtondẫnchứngthêmrằngvàocuốitháng11năm2007,CôngtyVốnQuốctếDubaiđãđầutưmộtkhoảntiềnlớnvàoSony.Không lâusauđó,Quỹđầu tưAbuDhabi tuyênbố trở thànhcổđông lớnnhấtcủaCitigroup.

Mộtđộngtháimangtínhquốctếngănchặnmạnhmẽcácvụmuabánnàychỉmớibắtđầu.ThủtướngĐứcAngelaMerkellêntiếngvềviệcngănchặnnỗlựcmuacáccôngtyĐứccủangườiNga.Trênthựctế,xétvềvấnđềđầutư của các quỹđầu tư quốc gia ởChâuÂu, khả năng lớn nhất là các nhàhoạchđịnhchínhsáchchâuÂusẽyêucầumộtchínhsáchhỗtrợchohaibêncùngcó lợi, thứmàTrungQuốcvàNgasẽkhôngbaogiờđápứng.Xétởmộtmứcđộnhấtđịnh,điềunàycóthểtạoramộtsựđốiđầutrênphạmvitoàncầutrongvàinămtới.Hãylưuýrằngđiềunàykhôngchỉlàmộthiệntượng của riêng các quốc gia lớn.Ngay cả ở Thái Lan, nhiệt độ của nềnchínhtrịgầnđâyđãnhanhchóngtănglênkhimộtcơquanđầutưcủachínhphủSingaporecốgắngmuaTậpđoànviễnthôngShincủaTháiLan.

ĐốivớiphươngTây,câuhỏiđặtralàTrungQuốc,Ngavànhữngnướckhác

đãphảnứnglạiviệcđầutưhiệntạicủaMỹvàChâuÂuvàocơsởhạtầngcôngnghiệpcủariênghọnhưthếnào.LiệucóxảyramộthìnhthứctrảđũaphilýnàotrongtrườnghợpnhữngkếhoạchđầutưcủahọởMỹvàChâuÂubịcảntrở?Nhữngkếtquảnhưvậycóvẻkhómàkhôngxảyra,đặcbiệtlàkhiviệctiếpcậnvớicôngnghệphươngTâybịhạnchếnghiêmngặtvìlýdoanninhquốcgia,cónghĩalàdòngvốnđầutưtrêntoàncầucóthểcũngphảiđốimặtvớinhữngràocảnmớitrongtươnglaigần.

JeffreyGarten,mộtgiáosưngànhthươngmạiquốctếtạiĐạihọcYaleủnghộquanđiểmrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchchâuÂuvàMỹkhôngcósự lựachọnnàokhácngoàiviệcphốihợpcácchínhsách tốthơndựa trênhoạtđộngcủacácquỹđầutưquốcgia.Gartenlậpluậnrằngnếukhôngcósựphốihợp,cácquỹnàycóthểkhiếnchonướcnàychốnglạinướckia.Mộtsốnhàphântíchchorằngviệcđầutưcủacácquỹđầutưquốcgianênlàmộtphầncủacáccuộcđàmphánthươngmạiquốctế.Nóicáchkhác,cácnhàđầutưsẽphải tuân theocácvòngđàmphán thươngmại thông thường.Cácvịquanchứcsẽgiữvaitròkiểmsoát,quyếtđịnhlượngvốnđượcphépđầutưvàolàbaonhiêucũngnhưlàtínhchấtvàmụctiêucủakhoảnđầutưnàysaukhiđãđàmphánvớinhữngngườiđồngnhiệmquốctế.

BadianvàHarringtonchỉ ra rằngphươngpháp tiếpcậnđầyquan liêunhưvậycó thể tạo ramột lànsóngbảohộmới.Những ràocảnđốivớiđầu tưnướcngoàiđangngàycànggiatăng,đặcbiệtlàtrongcácthànhphầnkinhtếcótầmquantrọngchiếnlược.Tấtnhiên,địnhnghĩatừchiếnlượclàđủthấymốibấthòatrongbộmáyquanliêu.Xétởmộtmứcđộnhấtđịnh,hầuhếtcáchoạtđộngkinhtếcủamộtquốcgia,nếucầnthiết,cóthểđượcđịnhnghĩalà“quantrọngmangtínhchiếnlược.”

Nhưngvấnđềđangngàycàngphứctạplànhữngranhgiớigiữacáchạnđịnhđốivớiđầu tưnướcngoài thuộc sởhữu tưnhânvà sởhữucủachínhphủđangrấtmậpmờ.Gầnđâytôiđãnóichuyệnvớimộtngườicóthẩmquyền

caocấpcủamộtquỹđầutưquốcgiavàôngđãphẫnnộvớiýkiếnchorằngmìnhlàcôngcụchínhtrịcủachínhphủ.Lậpluậnchínhcủaông:lànhữngchuyêngiatàichính,chúngtôisẽthànhcôngnếuquỹđầutưquốcgiathànhcôngvớilợinhuậnđầutưnhưdựđoán,hấpdẫnvàantoàn.Điềuphứctạphơnnữalàkhôngphảitấtcảcácquỹđầutưquốcgiađềubìnhđẳng.Mộtsốquỹ thựcsự lànhữngđơnvịdochínhphủ thành lập, trongkhinhữngquỹkháclànhữngthựcthểđộclậpthựcsựchỉquantâmđếnnhữngkhoảnđầutưthụđộnghấpdẫn.Nhữngkhoảnđầutưnàysẽổnđịnhvàcủngcốnềnkinhtếthếgiới.

Rấtnhiềutrongsốcácquỹthuộcnhómthứhaithamgiavàocácchiếnlược

“muavànắmgiữ”[20]

.Lànhữngnhàđầutưdàihạn,họnằmtrongsốnhữngngườiđầutiênnhảyvàothịtrườngvàmuakhigiácảcủamộttàisảngiảmxuống.Tuynhiên,cácquỹđầutưquốcgiakhácrõràngtồntạimộtphầnlàđểđạtđượclợithếchiếnlượcchonướcmình.

NếutấtcảnhữngđiềunàynghecóvẻrấtđánglongạithìđiềuquantrọnglàhãynhớxemMỹđãhưởnglợilớnnhưthếnàotừhệthốngtoàncầucủacácdòngvốn lưu thông tựdo trongmột phần tư thếkỷquavới kết quảđángkinhngạctrongviệctạoracủacảivàgiảmthiểuđóinghèo.Hơnnữa,ViệnToàncầuMcKinseyước tính rằngchỉ riêngcáckhoảnđầu tưcủacácnhàxuất khẩu dầumỏ và các ngân hàng trung ương châuÁ (bằng cáchmuachứng khoánNgân khốMỹ) đã khiếnmức lãi suất dài hạn củaMỹ giảmkhoảng75điểmcơbản.Nhữngcuộcmuabántráiphiếuvàcáckhoảnđầutưkháccũngcónhiềukhảnăng tăng lên trongnhữngnămtới.Thêmvàođó,ngoàinhữngphứctạpmangtínhchiếnlượcdocácquỹđầutưquốcgiagâyrathìhàngtriệunhàđầutưnướcngoàicóthiệnchítừhàngtrămnềnkinhtếởcácquốcgiakhácnhauđãcoiMỹlàmộtmụctiêucựckỳantoànvànhiềulợinhuậnchocáckhoảnđầu tư lớnhơn,vànhữngkếtquảđạtđãđược làđiềukhôngthểphủnhận.Hơnnữa,mặcdùcácquỹđầutưquốcgiacủaNgavàTrungQuốcđãgiànhđượcsựchúý,nhưngtheotờFinancialTimesthì

Singapoređãthuhútphầnlớncáckhoảnđầutưxuyênquốcgiacủacácquỹđầutưquốcgia,hơn50%củatổngsốkểtừđầunăm2007.

Trongsuốt25nămtoàncầuhóatàichínhvừaqua,thậtđángngạcnhiênlàMỹchỉbịlâmvàotìnhtrạngsuythoáitrong5%quãngthờigianđó.Trong25nămtrước,khikhôngcócácthịtrườngtàichínhđượctoàncầuhóa,nềnkinhtếMỹđãbịsuythoáitrong22%quãngthờigian.MặcdùvẫncónhữngđiềuđángthấtvọngvềtínhchấtkhôngđồngđềutrongviệcphânphốicủacảinhưngngườiMỹvẫnthíchnhữngthịtrườngcổphiếulớnmạnhvàtỷlệlãisuấtthấpdohệthốngtàichínhmớinàymanglại,mộtkịchbảnvẫnđangthayđổikhinềnkinhtếsuyyếudosựsuygiảmniềmtinvàsựtínnhiệmvàotươnglaikinhtế.Hơnthếnữa,ngườiMỹcóthểsớmnhậnrarằng“khôngcóbữaăn trưanàomiễnphí” (khôngcógìcó thểđạtđượcmàkhôngcầnnỗlực)khicácquốcgiakháccũngnỗlựckiếmlờichochínhmìnhtừnhữngkẻgiàulênnhờtoàncầuhóa.

Hãylưuý,khisựthayđổiquyềnlựctronghệthốngtàichínhtoàncầunàyxảy ra, quyền lãnh đạo chính trị củaWashington đóngvai trò củamột kẻngây thơ. Nhiều khi, các chính trị gia hành động như thể là hệ thống tàichínhtoàncầukhôngtồntại.Nhưngđôikhicácchínhtrịgiacũngtạoramộtloạtcácchínhsáchmịdân,vớilậpluậnrằngrấtnhiềutrongsốcácnềnkinhtếphidânchủđã thấtbại trongviệcchơiđúng luật (một số thìkhông)vàrằngdù sao chăngnữa thìMỹvẫngiữ chomìnhquyềnquyết địnhkhôngthamgiavàohệ thốngđó.Mỹkhôngphải từbỏ,vàkhông trảiquanhữnghậuquảvôcùngtiêucựcdướihìnhthứclãisuấtdàihạncaohơnđángkểvàtìnhtrạngthấtnghiệptăngvọtkhicáccôngtyMỹcắtgiảmchitiêu.

ĐiềumàcácchínhtrịgiacủaMỹkhôngnhậnralàhọchỉcómộtlựachọntrongthếgiớimớilạnàyvớinhữngnguồnvốnmớiđầyrủiro.Đólà:biếnnềnkinhtếMỹthànhđiểmhấpdẫnđầutưtoàncầulớnnhấttrongthờigiandài.Điềuđócónghĩalàduytrìmôhìnhtưbảnủnghộdoanhnghiệp(pro-

entrepreneurialcapitalistmodel)của25nămqua.Đây làđiềumàmộtứngcửviênchínhtrịngàynayrấtghétvìhọngàycàngtônthờtượngđàichínhtrị dân túy của chính sách mị dân chống lại doanh nghiệp (anti-entrepreneurial).Điềuđócũngcónghĩalàthiếtlậpmộttrậttựtàichínhmớiđểtăngcườngniềmtinphổquátđốivớihệthốngtàichínhtoàncầu.

Vàotháng12năm2007,ngaytrướcGiángsinh,tôiđanguốngcàphêtạimộttiệmStarbucksởWashingtonD.Cthìtìnhcờgặpmộtngườibạncũ,DavidLipton.Làmộtngườilịchthiệpvàđiềmtĩnh,ônglàmộttrongnhữngnhânvậtđượcngưỡngmộcủaBộTàichínhtrongchínhquyềnClinton.ÔngtừngchịutráchnhiệmgiảiquyếtkhủnghoảngtrongsuốtcuộckhủnghoảngởNgacuốinhữngnăm1990.

Chúngtôibắtđầucuộctròchuyệnbằngcáchthảoluậnvềsứcmạnhtoàncầuđangngàycànggiatăngcủacácquỹđầutưquốcgia.CảhaichúngtôiđềuđồngýrằngcácchínhtrịgiaởcảchâuÂuvàMỹsẽsớmcốgắngtạoramộtthách thức đối với việc cho phépTrungQuốc,Nga, SaudiArabia, và cácquốcgiakháctiếpcậnquyềnsởhữuđángkểđốivớicủacáclợiíchtàichínhvàcôngnghiệpcủaMỹhoặcchâuÂu.Chúngtôicùngnhấttrírằngcóthểsẽlặng lẽ xuất hiệnmột sự đồng thuận rộng rãi của cả hai đảngvề việc cáckhoảnđầutưnàynếukhôngbịcấmthìcũngcầnđượcgiámsátchặtchẽ.Tôixen vào: “Đó là lý do tại sao đây là những thời điểm đầy nguy hiểm vàkhôngthểdựđoántrướcđược”.

Liptontrảlời“Đúngvậy,bởivìđiềuđókhônghềđơngiảnnhưhọnghĩ.NếucácquanchứcMỹvàchâuÂunhậnramộtcuộckhủnghoảngtàichínhtoàncầuchínhthứcvàobuổisángthìthậtnựccười,nămcuộcgọiđầutiênsẽlàcáccuộcgọiđếnquỹđầutưquốcgiavớimộtyêucầugiúpđỡđểđạtđượcsựổnđịnh.Liptonkếtluận:“Khôngcóaikhácnắmgiữsốvốnlớntớimứcđó.ChắcchắnkhôngphảilàQuỹTiềntệQuốctế.Họ(cácquỹđầutưquốcgia)cóthểlàhyvọngduynhấtcủachúngta.”

Rốtcuộc,đólàlýdotạisaoMỹcầnphảitiếptụcduytrìcácchínhsáchgiúpMỹtrởthànhmộtđịađiểmđầutưhấpdẫn.Mỹcũngcầnphảiđiềuchỉnhsựmấtcânđối tàichínhcủamình.Tuynhiên, thách thứcchính làphảiđặt ranhữngchínhsáchsẽgiúpđiềuchỉnhsựmấtcânđốimàkhônggâynguyhạiđếncủacảivàcôngviệcđượctạorabởihệthốngtưbảndoanhnghiệp.Chìakhóađểgiảiquyếttháchthứcnàylàtránhgiếtchếttinhthầndoanhnhânđãđượcxâydựngtrongmộtvàithậpkỷqua.Hiệnnay, tồntạimộtmốinguyhiểmthựcsựrằngnhữngđơnthuốcchínhsáchđượctạorabởigiớichínhtrịhiệnnay,vốnđã trởnêncuồngdạibởichiến tranhgiai cấpvà thuậthùngbiện củanhữngngười theo chủnghĩa bảohộ, cuối cùng sẽ giết chết bệnhnhân.Nhưtôisẽtrìnhbàyởchươngtiếptheo,việchiểunhântốnàolàmchomộtnềnkinhtếlớnmạnhvàthịnhvượnglàđiềuhếtsứccầnthiết.Điềuđócónghĩalàđánhgiácaovaitròcủacácvịthốnglĩnhnềnkinhtếmớihiệnnay-cácdoanhnhân-vàcáchthứchọđượctàitrợ.Nhưngsauđótôicũngsẽchỉrachínhsáchđểthúcđẩytínhsángtạodoanhnghiệpsẽphảiđượcbổsungbởicácchínhsáchnhằmđẩymạnhviệcbồidưỡngvốnnhânlựctrêndiện rộng.Rốt cuộc, trongnềnkinh tế toàn cầu thếkỷXXI thì chínhvốnnhânlựclàđiềuquantrọngnhất.

3.Cácdoanhnhânkhởinghiệptrongthếgiớicủa

nhữngkẻgâyrối-cácquỹđầutưcổphầntưnhânvà

cácquỹđầutưphòngvệ

Mộtngàymùahènăm1988,PaulTudorJones,mộtnhàđầutưtrẻtuổicủaquỹđầutưphòngvệhiệnđanglàmộttrong400ngườigiàunhấtnướcMỹtheobảngxếphạngcủa tạp chíForbes, đãgọiđiệnmời tôi ghé thămvănphòngcủaanhấytrongchuyếnđiNewYorksắptớicủatôi.Tôichưabaogiờnghenóigìvềanhấy,nhưngcuộcgặpmặttiếptheođãdạychotôirấtnhiềuvềbảnchấtcủanhữngngườigiàucónàytrongmộtnềnkinhtếdoanhnghiệp.Họlànhữngngườisẽcấpvốnchonhữngnhàkinhdoanhsẵnsàngchấpnhậnrủiro(risk-takers).

Khoảngmộttuầnsau,vàomộtbuổichiềuoibức,tôilangthangtạikhuvựccuối PhốWall, tìm kiếm văn phòng của anh ấymột cách vô vọng. Cuốicùng,tôiđitheomộtlốicầuthangđầyrác,khuấtnẻo(thangmáybịhỏng),cạnhmộtcửahàngănnhanhđilênmộtvănphòngtrêntầnghaitrôngrấttiêuđiềukhôngcóbiểnhiệu,khôngcólễtân,khôngcómộtaiquanhđóvàcũngkhôngcóhệthốngđiềuhòakhôngkhí.

Mười,rồihaimươiphúttrôiquamàvẫnkhôngcóaiđếnhoặcđáplạinhữngtiếnggọicủatôivọngkhắpcácvănphòngcủakhunhà.Khitôiđangđứngởlối ravào, chuẩnbị bỏđi thì đột nhiên Jonesxuấthiệnphía tầng trênvớinhữngcănphòngnhỏlộnxộn.Ngườiđànôngkhoảngchừng30tuổitrôngcóvẻ thíchgâygổ,chiềucao trungbình trongbộđồ thun thể thaovớicáiđầuhóidườngnhưchỉcònmộtnhúmtócấygiớithiệuvàdẫntôivàotrongvănphòngriêngcủaanhthẳngngaycửatrước.BạnbètôithườngnóirằngcómộtaiđótênlàJones,mộtcựuthươnggiabuônbáncácmặthàngcơbảnngườigốcTennesseenămtrướcđãgiàutonhờdựđoánmộtcáchchínhxác

vềsựsụpđổcủathịtrườngchứngkhoánMỹ.Nhưngchắcchắnkhôngthểlàngườiđànôngnày.Cólẽnàolàanhta,tôitựhỏi.

“Anhđánhgiá thếnàovềđồngđô la?”Joneshỏingaykhichúng tôingồixuống,giọngmiềnNamcủaanhấyquánặngvàméomó.Tôibắtđầutựhỏiliệuđâycóphảilàmộttiếtmụcrấtcôngphu,mộttròđùatinhnghịchđượcthựchiệnbởimộtngườibạntinhquáithờiđạihọc,ngườiđãthuêmộtdiễnviên tồi đóng vai Paul Jones. Jones trông giống nhưmới ở nông thôn ra.Trướckhitôicóthểtrảlời,tôinhìnthấymộtcáigìđócóvẻđượcsắpxếpkhôngđúngchỗ,ngaybênphảianhấy.Đólàmộtma-nơ-canhloạibàyđồởcửahàng,cókíchthướcbằngngườithật,mặcquầnáođầyđủđượcđặtngồingaycạnhbàncủaanhấyvànhìnthẳngvàotôi.

Bấtchợt,tôicảmthấyedè.Giốngnhưlàngườivừahỏitôivàconma-nơ-canhchỉlàmột.Ngaylậptức,tôiliếcnhìnxungquanhvàcảmthấyrằngcócáigìđókháquen thuộc:Toànbộcănphòng toát lêncảmgiácgiốngvớingôinhàcủahộinamsinhviênđạihọctrongbộphimAnimalHouse.Đâylàmột phòng sinh hoạt chung, hoàn thiện bằngmột chiếc bút chì số 2màuvàngdàikhoảngbatấc.Cólẽđiềukhiếntôibốirốinhấtlàviệcma-nơ-canhđeokínhrâmgâychotôicáicảmgiácnhưlàcóhaicặpmắtđangnhìnchằmchằmvàomình,đôimắtcủama-nơ-canhvàđôimắtcủaPaul.Liệuma-nơ-canh cóphải làmột giánđiệp thị trường củamột ngânhàngPhápnàođókhông?Tôitựcườivớichínhmình.

Tôi trả lời câu hỏi về đô la rằng các bàn giao dịch ngoại hối củaBộTàichínhNhậtBản, chứ không phải các thị trường, đã nắm quyền kiểm soáttrongmộtthờigianngắnđốivớitỉgiáđồngyênsovớiđồngđôlanênđiềuquantrọnglàtránhbịBộTàichínhchemắttrongcuộchọpnhómG7sắptớicủacác thốngđốcngânhàng trungươngvàcácbộ trưởng tàichính thuộccácquốcgiacôngnghiệphóa.Tuynhiên,khitôigiảithíchđượckhoảng45giâythìJonesxenvào“Tôithuêanhlàmviệcchotôi!Vậyanhsẽtínhchi

phílàbaonhiêu?”Cácthươngnhântronglĩnhvựctàichínhthườngđưaranhữngquyếtđịnhtứcthìdựavàobảnnăngvốncócủamìnhnhưvậyđấy.

Rấtnhiềudịp,Jonesđãmờitôiđếnkhubảotồnrộngkhoảng160hacủaanhấytrênbờĐôngcủaMaryland,một thiênđườngsănbắnmàanhấygọi là“ThếgiớiDisneycủa thúsănbắn”.Có26nhânviênphụcvụmọiyêucầucủachúngtôi.Vàomộtngày,vàinămsaukhichúngtôigặpnhau,chúngtôicùngnhauđứngtrênmộtcánhđồngchờcácnhânviênlùanhữngchúgàlôirakhỏiổđểcácvịkháchbắn(Jones, trônghơigiốngRambo,mặcmộtbộquân phục dã chiến; một vị khách khác, cựu bộ trưởng Tài chính NickBrady,đứngcáchkhoảng7mét).Trongkhichờđợi,tôivàJonesbắtđầubànvềvấnđềcuộcsốngbênngoàithịtrườnglàthếnào.Tôihỏi:“Paulnày,anhmơướcsẽlàmgìnếukhôngphảilàcáccôngviệcliênquanđếnthịtrường?”Jones,mộttỷphúvàcũnglàmộtngườimớicảisang“đạomôitrường”(vìmộttainạntrongvùngđầmlầytrênmảnhđấtriêngcủaanhnênmộtngườiquảnđốcxâydựngcủaanhấyphảivàotù)đưaramộtcâutrảlờibấtngờ.Anhấytrảlờikhánghiêmtúc:“Ướcmơcủatôilàtrởthànhbộtrưởngnội

vụHoaKỳ[21]

.

Tôibịsốcvớicâutrảlờiđó.Mộtsiêusaotàichính,lạicóướcmơlàlãnhđạomộtcơquannộicácthườngbịchếnhạolàvùngnướcđọngtronglòngvànhđaiWashington.Tôichợthiểurarằngtạisaongaycảnhữngnhàđầutưsànhsỏinhấttrongcácthịtrườngcũnghiểurấtítvềsựkhắcnghiệtcủaviệcthay đổi chính sách ởWashington từ bên trong, đặc biệt là với tầm ảnhhưởngmàhọđangcóvớitưcáchlàngườicổxúybênngoàicótiềmlựcđốivớimục tiêu thayđổi.Mặcdù chúng ta đã cónhững tiếnbộ trong truyềnthôngnhưngkhoảngcáchvềsựhiểubiếtlẫnnhaugiữachínhphủvàcácthịtrườngtàichínhvẫncònlớnmộtcáchđángngại.Đâylàhaithếgiớichỉgặpnhaumộtcáchngẫunhiêntìnhcờ.Hìnhảnhẩndụnàygiảithíchrấtnhiềuvềlýdotạisaothếgiớivẫncònbấtổnmộtcáchnguyhiểmnhưvậy.Cácnhàhoạchđịnhchínhsách trongchínhphủvàcác thị trường tàichínhhiểuvề

nhau rất ít. Hai trong số những nguồn cung cấp vốn doanh nghiệp chínhtrongnềnkinhtếtoàncầumớinày-cácquỹđầutưphòngvệvàcáccôngty

đầutưcổphầntưnhân[22]

-vẫncònrấtkhóhiểuđốivớigiớichínhtrị.

Thậtngẫunhiên,hiệnnaycácvănphòngcủaTậpđoànĐầutưTudorcóthểcạnhtranhvềsựtừngtrảivàsựxahoacủamìnhvớibấtkỳmộtđốithủnàotronggiớitàichính.Jonesgiờănmặcnhưmộtngườimẫuthờitrang(cólẽlàanhấyđượcvợtưvấn,côlàmộtngườimẫuthờitrang).JonesđãsửdụngkỹnăngkinhdoanhvàbuônbáncủamìnhđểtạonênmộttổchứcphilợinhuậnđầyấntượngtênlàQuỹRobinHood(RobinHoodFoundation),mộttổchứcdànhchonhữngngườithiệtthòiởthànhphốNewYorkvànhữngvùngxungquanh.Nhưnganhchưabaogiờkinhdoanh tốtnhư làkhi cóma-nơ-canhngồibêncạnhmìnhtrongvănphòngẩmướtphía trêncửahàngănnhanh.Điềunàyliêntụcnhắcnhởtôirằngnhữngtayliềuthànhcôngnhấttrongxãhội, thườnghoạtđộngngoàixuhướngchủđạo, ítnhất làvào thờikỳđầu.Họhiếmkhilàthànhviêncủamột“câulạcbộ”.Họkhôngkhởinghiệpvớibấtcứmộtthứgìgầnvớicâuchuyệnthànhcôngthôngthường.Đólàlýdotại sao họ và những người anh em cùng ưa mạo hiểm như họ,các doanhnhân,vẫncònbíẩnđếnvậy.

Tómlại,tôiđãhợptácchặtchẽvớihầuhếtcácnhânvậttrongcácquỹđầutưphòngvệchínhyếutrongthờikỳđó,vàtôiquenbiếtmộtsốnhânvậtchủchốt trong giới đầu tư cổ phần tư nhân. Các quỹ đầu tư phòng vệ thôngthường là các quỹ toàn cầu, hầu như không bị kiểm soát và rất linh hoạt,dànhchocácnhàđầutưcógiátrịròngcao,nhữngngườicóthểgiảiquyếtcácrủiro-vượtxarấtnhiềusovớicácquỹthịtrườngbịkiểmsoátchặtchẽnhưcácquỹtươnghỗ(mutualfunds).Trongkhiđó,cácnhàđầutưcổphầntưnhângiaodịchvớicáccông tykhôngcôngkhainiêmyết trênsàngiaodịchchứngkhoán,địnhhìnhlạicáccôngtynàythôngquacácthỏathuậnsátnhập, tái cơcấuhoặc táivốnhóa (đôikhibằngcáchđưachúng lên thànhcôngtyđạichúng)đểtạorahiệusuấttốthơn.

Ngàynay,cảcácquỹđầutưphòngvệvàcáccôngtyđầutưcổphầntưnhânđềuđãtrởthànhnhữngtayquỷquyệtmớitronghệthốngtàichínhquốctế-nhữngconquáivậtthamlam,gớmghiếcbịcácchínhtrịgiaquytráchnhiệmvề sựmấtkiểmsoát, và thỉnh thoảng lànhữngvụhỗn loạn liênquanđếnnhữngluồngvốnvôcùngbấtổnhiệnnay.Chodùcómộtphầnsựthậtnhỏtrongtráchnhiệmcủanhữngtayquỷquyệtđónhưngnhữngthànhkiếntiêucựcnàycũngtạoramộtmốinguyhiểmchohệthốngquốctếvànhữngnguycơdẫnđếnthờikỳtrìtrệcủathịtrườngtàichính.Trênthựctế,đúnglàtrongkhimộtsốnhàđiềuhànhcácquỹđầutưphòngvệ,nhữngngườikiếmđượcnhữngkhoảnphí khổng lồ, thể hiện sự hào phóngđặc biệt đối với nhữngngườixungquanhhọ thìnhữngngườikhác lại thểhiệnmứcđộ tham lamgần như ngoài tưởng tượng.Chính tính tham lam đó cùng với tâm lý bấtthườngđãgópphầngâyrasựkhônghàilòngvềmặtchínhtrịvàcảnguycơtiềmẩnchongànhtàichính.

Ví dụ,một người giao dịch trên thị trường chứngkhoánPhốWallmà tôibiết, làmviệcchomộtquỹ thườngxuyênkinhdoanhvớiquymô lớn trênnhữngloạitàisảncótínhbiếnđộng(volatility)cao,lạithườngxuyênthamvấnýkiếntừ…mộtnhàchiêmtinhchuyênnghiệpvềnhữngquyếtđịnhmuabáncủaanhta!Tuynhiênđiềunàykhônghềxuấthiệntrongcáctàiliệumàcôngtycủaanhtacôngkhaichocácnhàđầutư.MộtngườiđiềuhànhquỹđầutưphòngvệkháccómộtgiatàilớnvàcótrụsởtạiNewYorkđãcửmộttrợlýthâncậnđếnvănphòngcủatôisaukhiđãlàkháchhàngđượckhoảngmộtnăm.Mụcđíchcủachuyếnviếngthămlàthảoluậnvềviệcgiahạnhợpđồngtưvấncủachúngtôi.

Hãytưởngtượngxemtôiđãsốcnhưthếnàokhinghengườitrợlýấynói:“Chúng tôi có thể đánh cắp các văn bản về dịch vụ tư vấn của các ông.Nhữnggìchúngtôikhôngthểlấyđượclàcácphântíchtừnhữngcuộcđiệnthoạichokháchhàngcủacácông.Chúngtôisẽtrảchoôngphânnửasốtiềnphítưvấnhiệntạiđểcóđượcnhữngthôngtinvềcáccuộcđiệnthoạiấy”.

Vôcùngkinhngạc,tôinhanhchóngcảmơnngườitrợlývìđãnóithẳngđiềuhọmuốn,vàchấmdứthợpđồng tưvấnchocông tyông ta.Vàinămsau,ngườitanhậnrachínhngườiđiềuhànhquỹđầutưphòngvệđóởphíatrướccửanhàhátCarnegieHallngaytrướckhibuổihòanhạcbắtđầu.Ôngấyđãmuathừamộtchiếcvévàđangcốgắngbánlạichiếcvéđóvớigiáhờinhấtchonhữngngườiđiđườngtrướckhibuổihòanhạcđượctrìnhdiễn.Trướccảnhnày,nhữngngườibạncủavịtỷphúngàyxưacảmthấyvôcùngnhụcnhã!

Thếgiớiđầutưcổphầntưnhân,nơimànhữngngườisởhữunhữngkhoảntiền kếch xù bỏ ra cả 6 triệu đô la cho những bữa tiệc sinh nhật tuổi 60,khôngkhácgìsovớicácquỹđầu tưphòngvệ.Nơiđâycũngđầyrẫy thóiđạođứcgiả.Nhiềunămnay,cácvịlãnhđạotựphong,cóđịavịcaotrongcáccôngtyđầutưcổphầntưnhânđãphànnànrằngthuếsuấtthấpđốivớinhómnhữngngười có thu nhập cá nhân cao nhất ởMỹ có lợi cho nhữngngườigiàucónhưng lạigópphần tạo ra thâmhụtngân sách.Nghe rất cótinhthầncộngđồng,phảikhôngbạn?Thựctếlàcácthànhviêngópvốnnàycủacôngtyđầutưcổphầntưnhânkhôngphảiđóngthuếthunhậpcôngtyhoặcthuếthunhậpcánhânhiệntạidựavàomứcthunhậpkếchxùcủahọ,

vốnđượcphânloạivàodạngthunhập“lợiíchtừviệcquảnlýquỹ”[23]

.Thayvàođó,họchỉphảiđóngmộtmứcthuế15%,íthơnmộtnửasovớimứcthuếmàcácdoanhnghiệpkhácphảiđóng.

Đây là tình trạng cần phải được từng bước xóa bỏ. Tuy nhiên, điều nàykhônghềdễdàngbởicácnướckháckhôngmuốngìhơnlàcácquỹđầutưcổphần tưnhânMỹmởrộngranướcngoài.Vídụ,ThụySỹápdụng luậtchophépcáccông tyđầu tưcổphần tưnhânởNewYorkvàLondonchỉphảiđóngmức thuế tương tự là15%nhằmkhuyếnkhíchcáccông tynàychuyển trụ sở sangThụySỹ.Nhờ sự lưu động của nguồnvốn, sự chuyểndịchnhưvậysẽkhôngquághêgớmnhưvẻngoàicủachúng.CácdịchvụtàichínhvẫncònlàmộttrongnhữngngànhmàMỹchiếmưuthếxéttrênphạm

vitoàncầu.CácnướccònlạitrênthếgiớisẽvuithíchchứngkiếnsựsuytàncủaMỹ,điềudườngnhưđangdiễnradocuộckhủnghoảngnợdướichuẩn.

Nhưngvấnđềlà:lòngthamcủanhữngngườiđiềuhànhquỹđầutưphòngvệvàsựhiệuquảcủanhữngngườivậnđộngchothuếcổphầntưnhânkhônghềphủđịnhgiátrịcủacáctổchứcnàyđốivớihệthốngtàichínhtoàncầu.Cáccôngtyđầutưcổphầntưnhânkhôngtạoranhữngméomótrongcácthịtrường;đơngiảnlàhọchỉphảnánhnhữngméomóđó.Nếutíndụngquárẻ,quásẵncóvànếuxuhướngđiềutiếtkhiếnchocáctậpđoànthiênvềviệcmualạivàsápnhập(M&A)hơnlàđầutưvàocácdoanhnghiệpmới,thìcáccôngtyđầutưcổphầntưnhânsẽxuấthiệnvàsẵnsàngphụcvụ!Bấtchấpnhữngmứcphí lạ lùng củamình,họvẫn chỉ làhệquả chứkhôngphải lànguyênnhâncủaxuthếhiệnnay.

Trongthếgiớimớiđầybấtổnhiệnnay,cácchínhtrịgiamuốnxóabỏcácquỹđầutưphòngvệ,nhữngđốitượngđượccholànguyênnhângâyramọirắcrốitrongnềnkinhtếthếgiới.Bạncóthểnóilàtôithiênvịnhưngchínhnhữngquỹđanggây ranhiều rắc rối này lại là chất “huyết thanh sự thật”(truthserum)củanềnkinhtếquốctế.Cácquỹnàyliêntụctháchthứcnhữngquanđiểmchínhtrịcũkỹcủachínhphủvàthểhiệntháiđộnghingờđốivớinhữnglờigiảitrìnhkhôngthậtcủacác“đạigia”trongngànhvềcôngtycủahọ.Mộtsốnhàphêbìnhchorằngcácquỹđầutưphòngvệliênquanđếnsựcâukếttrongthịtrường,đặcbiệtlàtronglĩnhvựchànghóacơbảnvànhư

vậy các quỹ này phải chịu trách nhiệmvề việc tăng giá hànghóa[24]

hiệnnay.Tuynhiên,tôicảmthấyhầuhếtcácquỹđầutưphòngvệlớnđãdựđoánsẽxảyramộtsựsuygiảmcủanềnkinhtếtoàncầu,dẫnđầulàMỹ.Mộtnhàđầutưtrongbốicảnhnàysẽđặtcượcvàosựrớtgiácủahànghóa.Nóigìthìnói, từ trướcđếnnaychưabaogiờcó tình trạnggiáhànghóa lại tăngcaotrongsuốtthờikỳsuygiảmkinhtếtrêntoàncầu.Nhưngtìnhhìnhcònphứctạphơnnếucácchínhphủcóchủquyền,dẫnđầu làTrungQuốc, thực sựđangtíchtrữhànghóathìsựpháttriểnnhưvậysẽkhôngcònlàbímậtlâu

dài nữa[25]

. Biết được sự phát triển này, các quỹ đầu tư phòng vệ, vốn lànhữngnhàquảnlýtiềntệthôngthái,sẽthanhtoánnhữnghợpđồng“vayvàbán”chờgiáxuống(shortpositions)củahọtrongcácthịtrườnghànghóavàđặtcượcvàoviệctănglêncủagiácảbấtchấptìnhtrạngsuythoáicủanềnkinh tế toàncầu.Rõ ràng là trongbốicảnhnày,cácquỹđầucơphòngvệđangphảnứnglạivớicácsựkiệnchứkhôngphảilàdẫndắtcácsựkiện.

Tronglịchsử,cácquỹđầucơphòngvệđóngvaitròrấtquantrọng,họlàcácdiễnviênxuấthiệntrongnhữngcảnhđầutiêncủavởkịchtoàncầuhóa.Họlànhữngngườiđầutiênnghĩracáchtậndụngtốiđalợiíchcủacơcấutàichính toàncầu.Họbắtđầugộpchungcácdanhmụcđầu tưvớinhau,đạidiệnchorấtnhiềuthịtrườngquốctếkhácnhauvớicáccôngcụđầutưkhácnhaudựatrêncácđánhgiákinhtếvĩmôkháiquátcủatoànbộnềnkinhtếtoàncầu.CựuchủtịchCụcDựtrữLiênbangAlanGreenspangọicácquỹđầutưphòngvệlà“nhữngchúongđipháttánphấnhoa”.Tôitinrằngnếucácquỹđầu tưphòngvệkhông tồn tại thìcác thị trường tàichínhsẽphảihứngchịunhiềutaihọahơnsovớinhữnggìhiệngiờhọphảitrảiqua.

Thayvìlànguồngốccủabấtổngiốngnhưcácnhàbìnhluậnvẫnnói,trongsuốtthờikỳtoàncầuhóađanggiatăng,cácquỹđầutưphòngvệ,mặcdùđôikhi có hành xử thiếu trách nhiệm, nhìn chung đã giúp cho các thị trườngthốngnhấtvàtrởnênhiệuquảhơn.Trênthựctế,nhữngquỹđầutưphòngvệlàmộtnhântốquantrọngđốivớisựổnđịnhlâudàicủathịtrường.Khôngcóchúngthị trườngcóthểcòntiếptụcthiếuhiệuquảlâudài,nhượcđiểmnàysẽđộtngộtkíchđộngmộtcúsốctiềmtàngvàrộnglớnchotoànbộhệthống.

Vídụ,trướckhicósựhìnhthànhcủacácquỹđầutưphòngvệ,cáccôngtyvà/hoặcchínhphủủnghộcáccartelvàcáctổchứcđộcquyền(mộthìnhthứcđôikhiđượcgọilàchủnghĩatưbảnthânhữu)cóthểchegiấunhữnghoạtđộngcủahọtrongmộtthờigiandài.Nhữngmốiliênhệtaytrong,chứkhông

phảicơchếthịtrườngtựdo,đãdẫndắtviệcđưaraquyếtđịnh.Trướcđây,thịtrườngđãkhôngthểhoàntoànkiểmsoátnhữnghànhvinày.Ngàynay,toànbộgiớiđầucơcủacácquỹđầutưphòngvệlụctungmọingõngáchđểtìmkiếmsựthiếuhiệuquảtrênthịtrườngđểkhaithác.Mộtvídụvềsựthiếuhiệuquảnhưvậy làcácchínhphủ từng tuyênbốnhữngcải tổ to lớnmộtcáchhùnghồn,biết rằnghọ thiếudũngkhíchính trịvàquyết tâmđể thựchiệnđầyđủnhữngcamkếtcủamình.

Mộtvídụvềsựthiếuhiệuquảkháclà:Cáccôngtycồngkềnhvớicáchoạtđộng thiếuhiệuquảvàchiphíquản lýquácao.Lãnhđạocủacáccông tynàycómộttầmnhìnvôcùnghạnhẹpvềtươnglai,họcũngkhôngcódũngkhícầnthiếtđểđiềuhànhcôngtycủamìnhmộtcáchhiệuquảhơnvànângcaovịthếcạnhtranhcủamình.Cáccôngtynàylàmơướccủacácnhàquảnlýquỹđầu tưphòngvệ.Nhữngngườigiaodịchvaychứngkhoáncủacáccôngtynàyđểbánra,dựđoánrằnggiátrịcủacáccôngtyđósẽgiảmxuốngđểquỹđầutưphòngvệcóthểđượchưởngnhữngvậnmaybấtngờ.Mốiđedọacủaquátrìnhnàycũngbuộccáccấpquảnlýtrongcôngtyphảinghĩđếnnhữngthayđổitíchcực,giúpcáccôngtynàykhỏitrởnênlạchậutrênthịtrườngtoàncầu.

DànhmộtchútthờigianvớicácchínhtrịgiaởĐức,bạnsẽkhámphárarằngtheoquanđiểmcủahọ,cácnhàquảnlýquỹđầutưphòngvệkhônglàgìhơnlàhiệnthâncủaquỷ-“nhữngkẻpháhoại”nhưmộtsốnhàphêbìnhvẫngọi.Tuynhiênthậtbuồncườilàtrongnhữngnămgầnđâycácquỹđầutưphòngvệ,cáccôngtyđầutưcổphẩntưnhânvàcáctổchứccómốiquanhệkhăngkhítvớihọ-cácngânhàngđầutưtrêntoàncầu-đãvàđangtáicơcấu,hiệnđạihóakhuvựctàichính-doanhnghiệpcủaĐức.Điềunàychủyếuđãdiễnratrongkhichínhphủliênminh,đanglúngtúngvềmặtchínhtrị,khônghềhaybiết.GiốngnhưhầuhếtcácchínhphủchâuÂukhác,nhiềuthậpkỷnaynướcĐứcđãchấpnhậntỉlệthấtnghiệphaiconsốvàsựtăngtrưởngkinhtếdướimứctrungbìnhtrongkhithiếuýchíchínhtrịđểcảitổnềnkinhtế.Ở

Đứctrongnhữngnămgầnđây,cácquỹđầutưphòngvệvàcáccôngtyđầutưcổphầntưnhânđãthúcđẩysựthayđổi.Nhưtôisẽtrìnhbàyởchươngsau,sựthayđổinàycũngchínhlàlýdogiảithíchchoviệctạisaomộtnướcĐứcnăngsuấtvàhiệuquảhơnđangcótínhcạnhtranhtoàncầucaohơnsovớicácnướccònlạiởchâuÂu.Ngượclại,Italia,mộtnềnkinhtếmangtính“đóngcửa”nhiềuhơnđốivớicác lợi ích tàichínhbênngoài, lạibị tụt lạiphíasau.

Cácnhàphêbìnhchorằngrấtnhiềucácquỹđầutưphòngvệmớirađờiđãthựchiệnhàngloạtcácbiệnphápđònbẩyvaynợtáobạo,vànhưvậyđãtạoranhữngnguycơcho toànbộhệ thống tàichính.Đúng làcácquỹđầu tưphòngvệmớiđãmọclênnhưnấmsaumưa.Khitôikhaitrươngcôngtytưvấnthịtrườngcủamình,mớichỉcómộtvàitrămquỹđầutưphòngvệ,vớimộtvàichụcquỹđạtđượchiệuquảcao.Hiệnnayđãcó9.000quỹđầucơphòngvệthamgiavàotròchơimạohiểmtronghệthống,phầnlớnlànhữngquỹmàtôimuốntránhxahoàntoàn.

Trongmộtquỹđầucơphòngvệ,thâmniênhầunhưkhôngmấygiátrị.Tiêuchuẩnđánhgiáthànhcôngduynhấtlàkếtquảđầutưthựctế.Vìvậy,nhữngnhà kinh doanh chứng khoán (trader) trẻ tuổi và xuất sắc thường nhanhchóngđạtđượcnhữngvịtrícaođầyquyềnlực.Vấnđềlàđasốnhữngngườinàychưabaogiờtrảiquathờigianmàthị trườngđixuốngtrêndiệnrộng.Với độ tuổi trungbìnhkhoảng26, họmới chỉ là nhữnghọc sinh tiểuhọctrongkhoảngthờigiansụpđổthịtrườngnăm1987.Cáihọthiếuchínhlàsựtừngtrảivàkhảnăngđánhgiá.

Đó là tinxấu.Tin tốt lành làcác thị trường tàichínhđangđiềuchỉnh tìnhhìnhnày.Từđầunăm2004,rấtnhiềunguồnvốntrênthếgiớiđãrútkhỏicácquỹmớithànhlập,quaytrởlạivớicácquỹđầutưphòngvệcódanhtiếngvàcóthâmniênhơnvớinhữngthànhtíchantoàntrongquákhứ.Hiệnnay,100quỹđầutưphòngvệlớnnhấtkiểmsoát75%tổngsốvốnđầutưvàocácquỹ

đầutưphòngvệ-vàconsốnàyđangtiếptụctănglên.Vàođầunăm2004,tỉlệđóchỉlà50%.Vớicácquỹmớithànhlập,thịtrườngbắtđầuchọnlọcvàphânbiệtcác“tàinăng” thựcsựvớinhữngkẻ“ăn theo” trongviệcđầu tưgópvốn.Saucuộckhủnghoảngchovaydướichuẩn,quátrìnhlựachọnnàysẽ tăng tốc vì phần lớn việc cấp vốn cho quỹ đầu tư phòng vệ thông quangànhngânhàngđanggặprắcrốicủaMỹsẽbịrútlại.

Nam1998,sựsụpđổcủaquỹđầutưphòngvệmangtênQuỹQuảnlýVốnDàihạn(LTCM)gầnnhưđãlàmsụpđổhệthốngtàichínhthếgiới.Hãysosánh, năm2006một quỹ đầu tư phòng vệ khác làAmaranth có trụ sở tạiConnecticut,Greenwichđãthualỗgần9tỷđôla(xétvềđôla, lớnhớnsovớilượngthualỗcủaQuỹQuảnlýVốnDàihạnnóitrên).Nhưnghệthốngtàichínhtoàncầuhiệnđạihơn,phứctạphơnhiệnnaybìnhthảnđónnhậnsựthualỗnàyhầunhưkhôngcóchútngạcnhiênnào.Điềutươngtựcũngdiễnratrongsuốtcuộckhủnghoảngnợdướichuẩnnăm2007-2008.

Mộtvàiquỹđầutưphòngvệđãphảigánhchịunhữngthualỗlớnvàlặnglẽphásản.Nhưngnhữngchuyệnồnàokhởinguồnkhôngphảitừcácquỹđầutưphòngvệ.Chínhcácngânhàng lớnvàcác tổchức tàichínhđã thấtbạitrongviệcđưaramộtbứctranhrõràngvềnguycơđốivớicácthịtrường.Trongnhữngnămtới,sẽnhiềuquỹđầutưphòngvệthấtbạihơnnhưnglýdothualỗvìrủiroquámứcsẽíthơnlýdolàcáctácdụngphụtừnhữngkhókhăncủacácngânhàng,theođóhọrútvốntừcácquỹđầutưphòngvệnàyvề.

HầuhếtcácnhàhoạchđịnhchínhsáchchâuÂuvàmộtsốnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹkhôngmuốngìhơnlàđặtgiớiquỹđầutưphòngvệvàomộtkhuônkhổquyđịnh.Điềuhọkhôngthểnhậnralà:đóchínhlànhữnggìmàcác quỹđầu tư phòngvệ lớn, có uy tín hết sứcmongmuốn.Nhữnggánhnặngmới(vềmặtchínhsách,quyđịnhv.v…-ND)từphíachínhphủsẽlàmột khó khăn cho những ngườimới đếnmuốn thành lập các quỹ đầu tư

phòngvệcạnhtranh,cáimàcácnhàkinhtếhọcgọilà“cácràocảnkhigia

nhậpngành[26]

”.Nếuphíthànhlậplà3triệuđôlatheoluậtđịnhcộngvớicácchiphíkhác liênquan thì rấtnhiềunhàkinhdoanhchứngkhoán tàinăng,xuất thân từnhững tậpđoànđầu tư lớnnhấtnhưGoldmanSachs, cũngsẽkhôngthểtựmìnhthànhlậpquỹđược.Cácdoanhnghiệplớncódanhtiếngluônkhéttiếngtrongviệcnỗlựcđểđạtđượcthếđộcquyềntrongngànhcủamình,vànhữngngườiđiềuhànhcácquỹđầutưphòngvệlớncũngvậy.Sựcạnhtranhđượcnânglêncũngcóthểgâynguyhạichocơcấuthunhậptừphíđangrất“rộngrãi”củahọ,nếucácnhàkinhdoanhchứngkhoántàinăngkhácmớithànhlậpquỹtronghoàncảnhnàysẵnsànggiảmgiá.

Vàotháng12năm2007,trongthờikỳđỉnhđiểmcủacuộckhủnghoảngtíndụngdướichuẩn,ChủtịchCụcDựtrữLiênbangBenBernankeđãđưaralờinhậnxétnàyvớimộtsốnhàphân tích thị trường:“Khicuộckhủnghoảngquađi,thậtnựccườilàcácngânhàngsẽcóthểchiếmvịtrítrọngtâmhơntrong hoạt động trung gian tài chính, so với chính họ trước đây”. Xét bềngoàithìđiềunàynghecóvẻlàmộtsựpháttriểnlànhmạnh.Trongsuốtthờikỳkhủnghoảng,một trongnhữngđộngtháiđầutiêncủaCụcDựtrữLiênbanglàmởrộngmạnglướiantoànthôngquamộthệthốngđấugiámớiđểnângcaotínhthanhkhoảncủangânhàng.CụcDựtrữLiênbangvềcơbảnđãđặt ranhữnghàngràophòngvệxungquanhhệ thốngngânhàng-điềunàyhoàntoànvìnhữnglýdochínhđáng.NếucácngânhàngsụpđổthìnềnkinhtếMỹvàcóthểcảnềnkinhtếthếgiớicũngsụpđổtheo.

Tuynhiên,việc tăngcườngvai tròphânbổ tíndụngcủacácngânhàngởMỹ, đặc biệt là khi thế giới đang trong quá trình giảmđòn bẩy tài chính,nghecóvẻrấtđángtincậynhưngthựcralạikhôngphảinhưvậy.Lýdolàcácngânhàngcóthànhtíchtươngđốinghèonàntrongviệctàitrợchocácdoanhnhânkhởinghiệp.Nhữngngườihoạtđộngtrongngànhngânhàngnóichungcònthiếukhảnăngtưởngtượngvàtầmnhìnđểnắmbắtđượccơhội.Cũngcórấtnhiềuđiều luậtvàquyđịnhcản trởhọ thựchiệnviệcđó.Các

doanhnhânkhởinghiệpsẵnsàngchấpnhậnrủirocaolànhữngthànhphầnkỳdiệuchophépnềnkinhtếmởrộngnhanhchóngvàtạoranhiềuviệclàm.Tuynhiên,nhưmọingườiđềubiết,cácngânhàngđịaphươngluônluônchỉmuốngiải ngân chonhữngngười “đủgiàu”đếnmức thật ra…không cầnvayvốn!Cáccôngtymớithànhlập,chưanổitiếng,cóýtưởngkinhdoanhxuấtsắcnhưngkhôngđủvốnđãbịlàmngơhếtlầnnàyđếnlầnkhác.Hiệnnay,khiCụcDựtrữLiênbang,trongquátrìnhgiảiquyếtvụsụpđổcủaBearStearns,dườngnhưđãbảođảmchotoànbộhệ thốngtàichính(bằngcáchchophépcáctổchứctàichínhphingânhàngđượctiếpcậncáckhoảnvayqua“cửasổchiếtkhấu”củaFed,khôngcầntàisảnđảmbảo);câuhỏiđặtralàliệusựgiámsátchặtchẽhơntrongtươnglairốtcuộccólàmchậmlạiquátrìnhchokhuvựcdoanhnghiệpvayvốnhaykhông.

Tronglịchsử,cácquỹđầutưphòngvệ,cáccôngtyđầutưcổphầntưnhân,cácnhà tưbảndoanhnghiệp,vàcácnguồnphânbổvốnkhácđãmanglạimộtphẩmchấtđặcbiệt-sựtòmòvềtínhsángtạocủacácdoanhnghiệpvàmộtcảmgiácthấmnhuầnrằngsựmởrộngkinhtếbắtnguồntừsựpháhủynhữngcái“nguyêntrạng”(statusquo).HầuhếtcáccôngtylớnbaogồmcảcácngânhàngchỉtậptrungvàoduytrìCáihiệncó.Cácquỹđầutưphòngvệnhỏvàcácnhàphânbổvốnkháctậptrungvàothaythếcáihiệncóđóbằngmộtthứgìđótốthơn.Đólàlýdotạisaohọlạibịgiới“chínhthống”ghétbỏđếnnhưvậy!Họlànhữngngườiđầutiênkhởixướngquanniệmrằngthànhcôngcủanềnkinhtếbắtnguồntừsựđổimớikhôngngừng.Trongmắthọ,doanhnhânkhởinghiệpgầnnhưlàmộtanhhùngtrongthầnthoại.

Nhưngcâuhỏiđặtralàliệunềnvănhóachínhtrịngàynay,bịảnhhưởngbởitưtưởngchínhtrịđốkỵmới,cótiếptụcchấpnhậntrongxãhộicómộttầnglớpdoanhnhânkhởinghiệpkiếmđượcnhữngkhoảntiềnvôcùnglớnhaykhông.Nhữnghồiđápđầu tiênkhôngcógì làđảmbảo.Câuthầnchúchính trị phổ biến nhất hiện nay là lời kêu gọi của những người theo chủnghĩadântúyrằnghãy“chấmdứtsựthamlamcủaphốWallvàcácdoanh

nghiệp”.Nhưngvớitưcáchlàmộtxãhội,chúngtasẽgiảiquyếtnhưthếnàođối với những kẻ lừa đảo tại Enron và những người chủ ngân hàng ngốcnghếch nói chungmà không vô tình vứt bỏ đi những cái quý giá của cácdoanhnghiệp?Khicảitổhệthốngnày,Washingtonsẽlàmsaođểkhônglàmngànhdịchvụtàichínhquèquặt,điềulàm…vuilòngcácđốithủcạnhtranhtàichínhtrênthếgiới?Chúngtatránhviệccắtgiảmtàitrợchonhữngdoanhnhânchấpnhậnrủirocaotrongxãhộinhưthếnào?

Cuộcthảoluậnvềcácdoanhnhânkhởinghiệpvớitưcáchlàmộttầnglớpxã hội đặc biệt và riêng rẽ gợi cho tôi nhớ đếnmột cuộc nói chuyện củamình vào đầu năm 1990 tại nhà củaChủ tịch ngân hàng trung ươngĐức

KarlOttoPo..hl.Nhàlãnhđạođầyquyềnlựcnàyđãthamgiavàorấtnhiềuhội nghị kinh tế quốc tếmà tôi đã tổ chức vào cuối những năm 1980 và

những năm 1990, và chúng tôi đã trở thành bạn bè. Po..hl,một người cóchiều cao trungbìnhvànướcda luôn luôn rámnắngvì chơigônvà trượttuyếtthườngxuyên,cólẽlàmộtquanchứccósứclôicuốnnhấttronggiớichínhtrịmàtôitừnggặp.Khiôngnóichuyệnvớiaiđó,thìngườiấysẽcảmthấynhưmình là người quan trọngnhất trongphòng.Tôi phải côngnhận

rằngnếuPo..hlkhôngvàongânhàng trungương thìôngđã trở thànhThủtướngĐức.

Tốihômđó,Po..hlvừamớikếtthúcmộtgiaiđoạnnhiềutranhcãinhấttrongsựnghiệpcủamình.Vàotháng11năm1989,bứctườngBerlinđãsụpđổvàôngvừanhậnxét kếhoạch củaThủ tướngHelmutKohl nhằm thốngnhấtmộtnướcĐứcbịchiacắtdướimộtloạitiềntệchunglà“mộtsựthấtbại”.Tấtnhiên,đồngtiềncủaĐôngĐứcyếuhơnrấtnhiềusovớiđồngmác(DM)vôcùngmạnhcủaTâyĐứcnhưngThủtướngKohlvẫnnhấtquyếtđòihỏitỉlệchuyểnđổi1:1đểnhanhchóngtạoramộtđồngtiềnchungchonướcĐứctrongnỗlựcthốngnhấtđấtnướccủaôngấy.Sựviệcnàythậtkịchtính.Mộtcuộcchiếntranhđãnổragiữachủtịchngânhàngtrungươngvàthủtướng

Đức.

NgôinhàcủavịchủtịchngânhàngtrungươngĐức,mộtthiếtkếđươngđạinổibậtđượcbảovệkỹlưỡngvàđượcbaoquanhbởihàngchụccâysồicổthụ200nămtuổinằmởthịtrấnnhỏđầyquyếnrũKronberg,cáchFrankfurtkhoảng40phútláixe.Thậtmaymắn,khônggiốngnhưFrankfurt,Kronbergđã tránh được những trận bom của không quân đồngminh vào cuối cuộcchiếntranhthếgiớithứII.

Mặcdù“cuộcchiến”vớiThủtướngvẫnđangtiếpdiễnnhưngkhi tôiđến,

tinhthầncủaPo..hlvẫnrấttốt.Saukhitraođổivềtìnhhìnhcộngđồngquốctế tronglúcuốngnước, tôiquyếtđịnhkhéoléonêuvấnđềvớivịchủtịchngânhàng trungương,ngườimàvào lúcđó lànhàhoạchđịnhchínhsáchquantrọngnhấtcủachâuÂu.Tôibắtđầu:“KarlOttonày,nếutôinóisaithìônghãysửachotôinhé,nhưngchẳngphảilànăm1946,kinhtếnướcĐứcđãnhanhchóngphụchồitrởlạingoàisựmongđợicủamọingườihaysao?Vậy tạisaođiềuđó lạikhông thểxảyravớiĐôngĐứchiệnnay?LiệucómộtphépmàuthứhaichonềnkinhtếĐứckhông?”.

CâutrảlờicủaPo..hlliênquannhiềuđếnlýdotạisaocácnềnkinhtếlạicầnmột“loàisinhvật”đặcbiệt,đóchínhlàcácdoanhnhânkhởinghiệp.Ôngbắt đầu: “Trongmọi xãhội đều có15đến20%nhữngngười thuộcnhómđầu;baogồmcácnhàlãnhđạo,cácnhàquảnlýlỗilạcvàquantrọngnhấtlànhữngngườichấpnhậnmạohiểmcótầmnhìnxa.Ôngnóiđúng:Năm1946,tráivớimongđợicủaAnhvàMỹ,nhómngườitàinăngnàysauchiếntranhđãđemđếnchonướcĐứcmộtphépmàukinhtếthứnhấtdướithờicủaBộtrưởngKinhtếLudwigErhard.Nhữngngườiưamạohiểmkhôngcóchỗnàokhácđểđi,nhưngngàynaythìkhác.KhoảnhkhắcBứctườngBerlinsụpđổ,nhómngười sục sôi nhiệt huyết trong xã hộiĐôngĐứcngay lập tức trànsangbiêngiới,hoàntoàntintưởngrằnghọcóthểcạnhtranhởTâyĐứcvàngaylậptứckiếmđượcgấp10đến20lầnsovớithunhậphiệntạicủahọ.

Họđểlạisaulưngnhữngngườiít tàinănghơn,sốngphụthuộchơnvàsợhãihơn.Nhữngngườinàythiếukhảnăngtựmìnhxâydựnglạinềnkinhtế.Vàbằngviệcchuyểnđổitiềntệtheotỉlệ1:1,KohlsẽlàmchotoànbộnềnkinhtếĐứcchậmlạihàngthậpkỷ”.DohiệuquảcủanềnkinhtếĐứctươngđốikémchotớithờigiangầnđây,bịkéochậmlạibởikhuvựcĐôngĐức

nênhóaraPo..hllạiđúng(mặcdùmộtvàinhàphântíchchorằngcuốicùngvấnđềthựcsựlàviệctăngmứclươngchokhuvựcĐôngĐức).

PhântíchcủaPo..hlcơbảnchothấytrongbấtcứmộttổchứcnào,bộphậntinhhoađềucóxuhướngnằmtạiphần“đỉnh”củanó.Điềunàygợichotôinhớđếnmộtcâuhỏimàtôiđãtừngđặtrachomộtngườibạncủamình,mộtnhàtưvấnquảnlýmạnhmẽngườiNewYork.“Bíquyếtđểtrởthànhmộtnhàlãnhđạotuyệtvờilàgì?”,tôitìnhcờhỏimộtngườisaumộtbữaăntrưa.Anhấy trả lờimột cách thô thiển: “Làphảibiết chấpnhậnnhững thứ rácrưởichứgìnữa!”.Anhấygiảithíchrằng:mộttriếtlýnổitiếngmàcácnhàquảnlýđềubiếtlàmọitổchứcđềugồmkhoảng80%nhữngngườicóthànhtíchtừkémcỏitớitrungbình,và20%cònlại lànhữngngườitàinăng,rảiráctrongtổchức,nhữngngườimanglạinhữngthayđổiđầysángtạo,nhữngtiếnbộ trong sảnxuất, nói chung lànhữngngười tạo ra sựkhácbiệt giữathành công và thất bại”. Và anh kết luận: “Làmột nhà quản lý, nếu bạnkhôngthểchấpnhậnnhữngthứrácrưởivànhữngđiềukhôngvừaý,thìbạnsẽtạoramộtcuộcnộichiếnchochínhbảnthânmình.Vìvậybíquyếtởđâylàủnghộnhómngườitàinăngđó,chophéphọhoạtđộnghiệuquảcaomàkhônglàmtổnthươngđếnnhữngngườikhác”.

CựuCEOtậpđoànGoldmanSachsHenryPaulson,ngườisauđótrởthànhbộtrưởngBộtàichínhMỹ,từngcómộtnhậnxéttươngtựtrongthờikỳôngcònlànhàlãnhđạocủatậpđoànđầutưdanhtiếngđó.Trongphiênchấtvấn

tạiHộinghịSalomonSmithBarney[27]

tháng1năm2003,ôngđãnói“Có15đến20%sốngười (tạiGoldmanSachs) thựcsựđónggóp80%giá trị.Tôi

nghĩchúngtacóthểcắtgiảmmộtsốlượngtươngđối[laođộng]vàkhôngcầnphảigồngmình lênmàvẫn cóđượcvị trí caođể tiếp tụcphát triển”.Phátbiểunàyđãtạoramộtcuộctranhcãigaygắtmàgiớibáochíđãchộpngaylấy,ngaysauđóPaulsonđãxinlỗiquahệthốngthưthoạicủacôngty.MộtngườikhôihàisauđóđãnóirằngPaulsonkhôngcầnphảixinlỗivìtạitậpđoànsiêucạnhtranhGoldmanSachs“tấtcảmọingườiđềunghĩhọnằmtrongsố20%đóchonênkhôngaithựcsựbuồnvìnhữnggìHankđãnói”.

Sựchútrọngvàomộtbộphậnđặcbiệtcủaxãhộinàybanđầudườngnhưlàsai vàbất công, nhất làởmột nướcnhưMỹnơimàmọi thứđược cho là“sinhrađềubìnhđẳng”-vàđặcbiệtlàtrongthờiđiểmvấnđềgiaicấpđangpháttriển.Hơnnữa,tôicócảmgiácrằngkhibỏmặcchohọtựxoaysởthìnhữngthànhphầntinhhoanàythườngxửlýmọiviệcrấtkém,chodùlàởViệtNamhayIraq.Làmộtphóngviênchuyênmụcrấtbảothủ,WilliamF.Buckleytừngchâmbiếm:“Tôithàbịquảnlýbởi200ngườiđầutiêntrongdanhbạđiệnthoạicủaBostoncònhơnlàbởinhữngthànhviêncủatrườngHarvard”.

Mặtkhác,ýkiếnchorằngnhómnhữngnhàlãnhđạodoanhnghiệpưamạohiểm làmột tậphợp liên tục thayđổiđangngàycàng trởnên thuyếtphụchơn.Mộtđiềuhấpdẫnhơnlànhữngngườiưamạohiểmluônđượcđánhgiá

theotàinăng[28]

,cảnhữngthànhcôngvàthấtbạikhihọcùngnhauthựchiệnnhững cách tân, thúc đẩy nền kinh tế tiến về phía trước, liên tục đổimớitrongquátrìnhphát triểnkinhtế.Trongcáinôicủacáchoạtđộngkinhtế,của thànhcôngvà thấtbạinày, cơhộiđể trở thành thànhviên (củanhómnhữngdoanhnhânchấpnhậnrủiro-ND)luônrộngmởđốivớibấtcứaicósựcanđảmvàmộtýtưởngmới.

RobertLitanthuộcViệnBrookingsvàQuỹKauffmanđãcốgắngđịnhlượngtình hình doanh nghiệp ở Mỹ. Ông phát hiện ra rằng: Khoảng nửa triệungườiMỹthànhlậpcôngtymỗinămvàkhoảng10đến15%nhữngngười

trongđộtuổilaođộngthamgiavàomộthoạtđộnglèoláidoanhnghiệpnàođó,một bộ phận trong số nhữngngười này là nhữngnhà cải cách, nhữngngười giữ vai trò quan trọng nhất. Gần đây, Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ(Small Business Administration) cho biết 672.000 công ty mới đã khaitrươngvàonăm2005,nhiềunhấttronglịchsửnướcMỹ.Rõrànglàởmộtthờiđiểmtrongnhữngnăm1980mộtsựchuyểnđổimôhìnhđãdiễnra,tạođiềukiệnchosựnăngđộngđầytínhbùngnổnày.ChếđộđãingộnhântàidoanhnghiệpnàyđãkíchthíchnềnkinhtếMỹpháttriểnnhưvũbão.

Trên thực tế, cho đến vài thập kỷ gần đây, cái mác “doanh nhân”(entrepreneur)ámchỉmộtđiềugìđórấtnhamhiểm.Ngườitachorằngcácdoanhnhânlànhữngngườichiếnthắngtrongmộtcuộcchơikẻthắngngườithuakhôngmanglạilợiíchchoxãhội(zero-sumgame:cuộcchơicótổngbằngkhông),đểchonhữngngườithuacuộctrongnềnkinhtếrơitựdotrongthấtbại.Họlànhữngkẻđộcác,nhữngngườimàchỉbằngsựliềulĩnhmạohiểmđãhớtmấtnhữngphầnbéobởnhấtcủahệthốngtưbảnthịtrườngtựdo.

Nhữnggìmà25nămquađãthểhiệnlạihoàntoànlànhữngđiềungượclại.MộttácgiảbảovệtoàncầuhóangườiThụyĐiểnlàJohanNorberglậpluậnrằngcácdoanhnhânchẳnglàmgìngoàiviệc“làmchocuộcsốngcủachúngtađầyắpnhữngđiềukỳdiệu”.Norbergchỉra:“Nếubạnsốngcáchđâyvàitrămnăm,bạnsẽthứcdậyvàomỗibuổisángmàkhôngcóđiện,khôngcónướcmáyhaythậmchícònkhôngcócảhệthốngvệsinhtrongnhà.Bạnsẽkhôngcóôtô,xebuýthaytàuhỏavàkhôngcócảthuốckhángsinh.Bạnsẽmấthàngthậpkỷđểlàmnhữngviệcmàmáytínhcóthểlàmtrongvàigiây.Bêncạnhđó,bạnsẽthọkhôngquá40”.

ĐólàlýdotạisaonếuphảilựachọngiữaviệcđượclàmvuaLouisXIVcủanướcPhápvàocuốithếkỷXVIIvàlàmmộtngườidântrunglưuởMỹhiệnnaythìtôisẽchọncáithứhai.Sựsẵncócủathuốckhángsinhvàcáccông

nghệtruyềnthôngmới-chưanóiđếnsựgiàucómànềnvănhóađãđemlạithôngquacácphươngtiệntruyềnthôngđiệntử-sẽgiúptôidứtkhoátquyếtđịnhnhưvậy.

Dựa vào những gìmà các doanh nhân đã làm để cải thiện cuộc sống củachúngta,chúngtanênđềcaohơnlàbêuriếuhọ.Họlànhữngngườitìmragiải pháp chonhữngvấnđềgây rủi ro choxãhội, nhữngngười tìmkiếmnhữngcơhộimớimặcdùviệcđódườngnhư làkhông thểhoặc rất ítkhảnăngcóthểthựchiệnđược.TheonhưNorbergđãgọithìhọlà“nhữngnhàthámhiểm,mạohiểmbướcvàovùngđấtchưađượcbiếttới,vàmởranhữngconđườngmớimàtấtcảchúngtasẽsớmđiqua”.

Các doanh nhân thường kinh doanh trên những ý tưởng mang tính cáchmạng,màđôikhiđốivớichúng tanhữngý tưởngnàydườngnhưhết sứcđiên rồ.TôinhớđếnChesterCarlson,ngườimàcuốinhữngnăm1930đãkhẳngđịnhđượcbảnthânmìnhbằngmộtýtưởngdườngnhưđiênrồđốivớinhữngngườikhác-quytrìnhinbằngtĩnhđiện-quytrìnhmàôngđãcốbánchocáccông tymáy in roneohàngđầuởMỹ.Bị từ chốihết lầnnàyđếnkhác, cuối cùngôngđã chuyểncănbếpcủamình thànhxưởngvà tựkinhdoanh.Ôngđãphảinếmtrảirủirovàthiếuvốnnhưngdoanhnghiệpnhỏbécủaôngđãsốngsótđượcquacơnhoạnnạnvàpháttriểnthịnhvượng.

NgàynaychúngtabiếtđếndoanhnghiệpđócủaôngvớicáitênXerox!

NếuCarlsoncònsống,có lẽôngấysẽhỏi:“Nhữngcông tymáy in roneothiểncậnvàtựmãnđóđãtrởthànhcáiquáigìnhỉ?”.CâutrảlờilàhọđãtrởthànhnạnnhâncủacáimàJosephSchumpeter,nhàlýluậnkinhtếgọilà“sự

pháhủysáng tạo”[29]

của lực lượngsảnxuất -quá trìnhmànhờnómộtýtưởngmớibướcvào thị trường,khiếncho tàisản, lực lượngsảnxuấthiệnđangtồntạitrởthànhvôgiátrị.Điềumànghecóvẻnhưlàmộtquytrìnhbíẩn,khóhiểulạilàtrungtâmcủanềnkinhtếtoàncầuhiệnnay.Cứnămtrong

sáudoanhnghiệpnontrẻsẽphásản,chủyếulàngaytrongnămđầutiênvớirấtnhiềudoanhnghiệpmớikhácthếchỗhọ.ỞHoaKỳ,ởFrostBelthaySunBelt,cácdoanhnghiệpnhưvậycũngthấtbạivớitỷlệgầnnhưtươngtự.

Chutrìnhthànhcôngvàthấtbạinàyđãđưaramộtminhhọatrựcquanhoànhảo.Bíquyếtđểduytrìđượcmộtnềnkinhtếpháttriểnmạnhmẽkhôngchỉtậptrungvàonhữngnỗlựcđểhiệnđạihóacácnhàmáyvàthiếtbịhiệncó.Bíquyếtởđâylàsựsángtạo,chophépcáccôngtymớithànhlậpvớinhữngýtưởngmớicóthểpháttriển,trongkhicáccôngtyhiệnhữuphảinỗlựctựlàmmớimìnhđểcạnhtranhtrênphạmvitoàncầu.

Bíquyếtnằmởmộthệthốngtoàncầucủathịtrườngtựdovàsôiđộng.Nótồn tại trong các doanh nghiệp chưa thành lập, những nguồn năng lượngchưađượckhaithácvànhữngphátminhchưađượcthửnghiệm.Rấtnhiềudoanhnhânkhởinghiệpđãthấtbại,nhưngnhữngngườikhác-nhưChesterCarlson,vớibảnnăngkinhdoanhđộcđáo-sẽthaythếlựclượngsảnxuấtvàcácsảnphẩmhiệnnaybằnglựclượngsảnxuấtvàcácsảnphẩmtốthơnvìlợiíchcủatấtcảchúngta.VàXeroxhiệnnayởđâu?Dườngnhưnókhôngcòntồntạibởivìcuốicùngnóđãkhôngthểthamgiavàoquátrìnhđổimớiliên tục trongkhicáccông tycạnh tranhhơnđãxuấthiện trên thị trường.Trênthựctế,Xeroxđãphátminhracáigọilàconchuộtmáytínhnhưngđãkhôngnhìnthấytiềmnăngcủanóvàvìthếkhôngbaogiờđượchưởnglợitừchínhphátminhcủamình.

Nhiều nhà hoạch định chính sách ởMỹ, và thậm chí các nhà hoạch địnhchínhsáchcủachâuÂuvàNhậtBảnvớisốlượngđôngđảohơn,đềunhậnthấyrằngchủnghĩa tưbảndoanhnghiệpđangrất lúngtúng.Một lýdocóthểlàthậtkhóđểđạidiệnvềmặtchínhtrịcholợiíchcủamộtthựcthểchưatồntại,haymộtdoanhnghiệpnontrẻcònđangchậtvậtkinhdoanh,gầnnhưkhôngcótêntuổigìtrongnềnkinhtế.Nhưngcũngcóthểnólàkếtquảcủamộttâmtrạngthấtvọngtràntrềđốivớikhảnăngkhôngthểdựđoánđược,

sựthiếukhảnăngkiểmsoátquytrìnhdoanhnghiệp.Thậtkhócóthểcungcấpmột“tấmchăn”anninhkinhtếtoàndiệntrongmộtxãhộidoanhnghiệp.Chủnghĩa tưbảndoanhnghiệp thamgiavàoquy trìnhsôinổicủahai lựclượngcạnhtranh-thànhcôngvàthấtbại.Vàcólẽbấtlựcnhấtlànótiếptụcphụ thuộc trực tiếpvàoviệc thựchiệnmộtcáchsáng tạocácý tưởngmớicủacáccánhân,nhữngngườimà trongmắtcủagiới thượng lưu lànhữngngườikhôngtinhtếvàthiếukinhnghiệm.

Tôi nhớ đã xem Ted Turner xuất hiện trên CNN vào một buổi sáng củanhữngngàyđầukhiđàiCNNmới thành lậpđểgiải trình trướcQuốchội.VớigiọngnóimiềnNamkéodàivànặng,Turnerxuấthiệnnhưmộtngườiquêmùacụcmịchvớiđôimắthoangdãchứkhôngphảilàmộttỷphúlinhlợinhưdanhtiếngvềsaucủaông.MộtđámnhânviênThượngviệnvôdanh,ngồiphía saucácsếpcủahọ (cácThượngnghị sỹ -ND) trongphiênđiềutrần,đãcườinhạocáchcưxửthiếutinhtếvàcôngtymớithànhlậpmộtcáchtáobạocủaTurner.Giờđâyaimớilànhữngkẻngốcnghếch?

Các doanh nhân có xu hướng dường như hơi “điên khùng”.Họ là nhữngngườimơmộngkhông logic, thậmchímặc dù rất nhiều người được thừahưởngmột tài năng bẩm sinh cho thành công. Dù sao họ cũng là nhữngngườitạoracôngviệcvàcủacảichínhtrongxãhộichúngta.Tuycácdoanh

nhâncóthểlàđiênkhùng,họkhùngnhưng…khôn[30]

!

Phầnlớntrongsốhọđánhgiáthấpcácrủiro.Mộtsốngườilạiđánhgiáquácaomộtcáchhấp tấpvềcơhội thànhcôngcủahọ.Họphải làmnhưvậy.Nếukhông,họsẽkhôngdámthử.Tuynhiên,lànhữngngườiliềulĩnhcủaxãhội,họphảichấpnhậnrủirorấtcao-caohơnnhiềusovớimộtngườiđiềuhànhdoanhnghiệptrungbình-đểcóthểnhậnvềnhữngphầnthưởnglớnvềtâmlývàtiềnbạc.Ởtrungtâmcủanềnkinhtếmớiđượctoàncầuhóahiệnnay tồn tạimột quanniệm rằngmỗi cá nhânđều làmột doanhnhân tiềmnăng,cónghĩalàviệctrởthànhdoanhnhânkhôngbịgiớihạnbởiđịavịxã

hộihaysựgiàucó.Lưuýrằngđâykhôngđơngiảnlàsựhìnhthànhvốnmàlàsựhuyđộngvốn.Vốnkhôngchỉlàtiền.Vốnlàkhảnăngsảnxuấtvàvìthếvốntồntạitrongtâmtrí,bàntayvàtráitimcủamọingười.Tháchthứcđốivớicácnhà

hoạchđịnhchínhsách là làmthếnàođểkhuyếnkhíchnhữngngười tạoracôngviệcvàcủacảiđầytiềmnăngnàychấpnhậnnhữngrủirongaytừđầu.

Trong những năm gần đây, vai trò của doanh nhân trong các nước côngnghiệpđãtrảiquamộtthờikỳchuyểngiao.Trướcđâykhônglâu,cácdoanhnghiệpphươngTâybắtđầudựavàomáytínhđểthựchiệncácnhiệmvụmàconngườitừnglàm,từsựpháttriểncủahệthốngchuỗicungcấphànghóavàdịchvụtớiviệcquảnlýhànghóatồnkho.NhưngvớisựxuấthiệncủathịtrườnggiárẻTrungQuốcvàẤnĐộthìchỉtínhhiệuquảkhôngthôichưađủđểđảmbảothànhcông.

Thayvàođó,yếutốthiếtyếuchothànhcônghiệnnaylàmộtxuhướngcáchtânvữngchắc,bềnbỉ.HaroldEvans,tácgiảcuốnsáchHọtạoranướcMỹ:TừĐộngcơhơinước tớiCôngcụ tìmkiếm:Hai thếkỷcủanhữngngười

cáchtân[31]

đãlưuýrằngnếubạntìmkiếmtrênGoogletừ“CEO”thìhiệnnaysẽcómộtkếtquảđángngạcnhiênlàsốentrycho“CEOvàsựđổimới,cáchtân”sẽnhiềugấpđôisốentrycho“CEOvàtínhhiệuquả”.Evansnói:“Tương lai của chúng ta phụ thuộc vào sự đổi mới đầy sáng tạo. Đúng,chúngtaphảithựchiệnvàpháttriểnquátrìnhlãnhđạobằngtínhhiệuquảnhưng trongquá trình quản lý đó, đừngbaogiờ làmmất đi tầmnhìn baoquátnăngđộng,điềuđãtạonênsựđổimớiđầutiên,nếukhôngsựnghiệplãnhđạochắcchắnsẽtiêutan”.

Thậtkhóđểcóthểnóiđiềugì thúcđẩykhuvựcdoanhnghiệpdámđươngđầuvớicácrủi ro.Sẽ làsai lầmnếunóirằngchỉriêngchínhsách thuếvàtiềntệcũngđãdẫnđếnsựbùngnổtrongviệcdámđươngđầuvớicácrủiro

trong25nămcuốicủathếkỷ.BillGates,trongquátrìnhpháttriểncôngtymớithànhlậpMicrosofttrongnhữngnămđầucủathậpniên80đãpháttriểnlênnhờmộttầmnhìntáobạochứkhôngphảilànhờnhữnglờitưvấnthuếtừnhânviênkếtoáncủaôngta.Nóichung,cácdoanhnghiệpbanđầukhôngliềulĩnhchấpnhậnrủirochỉvìlợinhuậncóthểthuđược.Họlàmviệcđóvìviệcđóphảiđượclàmvàtrướcđóchưaailàm.Mộtvàingườilàmviệcđóvìcáitôi.Cuốicùngcácdoanhnhânnhậnrarằngýtưởngphảicótínhkinhtế,cáimàcuốicùngcóthểđemvềrấtnhiềucủacải.

Năm2006,NgânhàngThếgiới đã côngbốmột nghiên cứugây sửng sốtdướinhanđề“Củacảicủacácquốcgiaởđâu?”,trảlờicâuhỏi:TạisaocácnướccôngnghiệphóacaonhưHoaKỳlạithànhcôngvềmặtkinhtếtrongkhimột sốnướckémphát triểnhơnvớinguồn tàinguyên thiênnhiêndồidàolạicókếtquảkém?NóicáchkháctạisaonhữngngườinhậpcưvàoMỹtừcácnướcđangpháttriểnlạiđạtđượchiệusuấtlớngấp4đến5lầnsovớihiệusuấtmàhọđạtđượcnếuhọsốngởquênhà?BảnnghiêncứukếtluậnrằngsựkhácbiệtchínhlànướcMỹvàcácnướccôngnghiệphóakhácđượchưởngmộtlượnglớn“củacảivôhình”.

Tổngsốcủacảicủamộtnềnkinhtếkhôngchỉliênquanđếnviệctổnghợpmộtdanhsáchcáctàisảntàichínhvàtàisảnvậtchấtcủamộtnước.Củacảicònliênquanđếncáctàisảnvôhìnhnhưcácquyềnsởhữu,mộthệthốngpháplýhiệuquảvàtrungthựcđượchỗtrợbởicácquyđịnhphápluật,mộtchínhphủcónănglực,mộtsựđánhgiácaovànuôidưỡngvốnnhânlực,vàtôimuốnđưathêmvàođâysựthôngcảm,thậmchícảsựđánhgiácaokhảnăngsángtạovàmạohiểmcủacácdoanhnghiệp,kếthợpvớiviệckiềmchếđấutranhgiaicấp.Nóicáchkhác,cáctàisảnvôhìnhbaogồmcáigìđórấtđơngiảnnhưsựthôngcảmcủaxãhộiđốivớinhữngngườidámmạohiểmthànhcôngvàtrởnêngiàucó.Vàtrởnêngiàucólàđiềumàcácdoanhnhânthànhđạtđãlàmđược.

Tuynhiên,như lý thuyếtvề “conngườikinh tế” chỉphụcvụchínhmình,lòngthamlàchưađủđểgiải thíchchocâuhỏiđiềugì thúcđẩycácdoanhnhân,vàquanđiểmtiềnkhôngquantrọngcũngvậy.Mứcthuế,môitrườngchính trịchungđốivớicácdoanhnghiệpvà rủi romới làđiềuquan trọngđángkể.Điềunàyđặcbiệtđúngvàocácgiaiđoạnđầucủamộtcôngtymớithànhlập.Cácdoanhnhânmongrằngnếuhọkiếmđượcnhiềutiền,thìphầnlớnsốtiềnđósẽkhôngbịchínhphủthumất.Đólàlýdotạisaoviệcchắpváhệthốngtoàncầumớinàyđểlàmchonócóvẻcôngbằnghơn,hoặcsửdụnghệthốngthuếsungcôngnhằmcốgắngtạoracảmgiácantoànhơnchoxã

hộinóichung, lạicónguycơtạoranhữnghậuquảkhôngmongmuốn[32]

.Mỗihànhđộngchínhsáchđềucótiềmnănggâyramộtphảnứngtiêucực.Tạisaovậy?Bởivìxétởmọikhíacạnh thìcácdoanhnhânđều thíchkhảnăngđượclưuđộng.Tôixinnêuramộtvídụtiêubiểu.

NgôisaonhạcrockBono,casĩchínhcủabannhạcrockU2,nổi tiếngbởinhữngnỗlựcđầytìnhnhânáicủamình.CácchuyêngiatronglĩnhvựcgiảmthiểuđóinghèonóivớitôirằngBonolàmộtngườicótấmlòngvàng.Anhlàngườicótấtcả-củacải,vịtrícaotronglàngnhạcrockvànhiềuthứkhác.NhưngtráitimanhlạirỉmáuvìmộtchâuPhiđangbịcănbệnhthếkỷAIDShoànhhànhvàvìnỗi thốngkhổmànhữngngườinghèo trênkhắp thếgiớiđangphảihứngchịu.Mộtngôisaolớntrongngànhcôngnghiệpgiảitrínổitiếngvớinhữngkích thíchcủachủnghĩahưởng lạccũngkhôngđánhmấtlinhhồnmình.

Tuynhiên,trướcsựngạcnhiêncủatoànthếgiới,ngườiquảnlýkinhdoanhcủaanhđã tuyênbốrằngBonosẽchuyểnmộtphầnhoạtđộngkinhdoanhcủamìnhtừIreland,nơiđãtăngthuếđốivớingànhkinhdoanhgiảitrísangHàLan,nơimàmứcthuếđốivớinhữngkhoảnlợinhuậnthuđượctừhoạtđộng nghệ thuật so với ở Ireland là thấp.Bono thấy hấp dẫn bởi tỉ lệ lợinhuậnthuđượctừsựmạohiểmlớnhơn.AnhbấtngờđốimặtvớimộtnướcHàLanvớitinhthầndoanhnghiệpđangcốtạodựngcơsởtronggiớigiảitrí.

MàconngườiđócólẽlàhìnhtượngvĩđạinhấtcủaIrelandđốivớithếgiới.

NếuBonolàmnhưvậyvớiđấtnướcIrelandthânyêucủamìnhthìliệucácchínhtrịgiatrongcuộcđấutranhgiaicấpởWashingtoncóthểchắcrằngđaphầndoanhnhânMỹ sẽkhông chuyển ra nướcngoài tìmkiếmnhữngđịađiểmtốthơnđểthựchiệnviệckinhdoanhvàtạoracủacải-hoặcmộtnơiđểthưgiãn-trongtrườnghợpcónhữngthayđổilớnbắtnguồntừcuộcchiếntranhgiaicấpxảyravớimôitrườnghiệntạicủaMỹkhông?Tôinghingờrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtếcạnhtranhởnhữngnơikháctrênthếgiớicũngsẽgầnnhưkhôngphảnđối.ĐâylàlýdotạisaocácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹnêntiếpcậnhiệntượngkhôngbềnvữngcủagiớidoanhnghiệpmộtcáchcẩntrọng,vớimộtsựcảnhgiácvànhạybéncựcđộ.Cònđây làmột sự châm biếm thậm chí còn lớn hơn.Vào tháng 4 năm 2008,ChínhphủCôngĐảngAnhđãcôngbốmộtbảntổnghợpvềkhảnăngcạnhtranhcủahệthốngthuếVươngquốcAnh.Lýdolà:mộtsốcáccôngtylớncủaAnhđãtuyênbốrằnghọsẽchuyểntrụsởcủamìnhsangIreland,bởisứchấpdẫncủamứcthuếdoanhnghiệpthấphơntạinướcnày.

DiễnbiếnmớinhấtvềthuếcủaAnhlànỗlựcnhằmbắtnhữngcưdânkhôngphảilàngườigốcAnhđóngthuếchonhữngkhoảnđầutưnướcngoài(hoặcđóngchochínhphủmộtkhoảnphíhàngnămlà70.000đô lađểkhỏiphảikhaibáothuế).TuykhoảnphíđóchẳnglàgìvớimộttaytrùmdầukhíNgađang sống ở London, nhưng nó có thể làm nản lòng những nhà quản lýtrung,caocấpcủacáccôngtynướcngoàiđặttạiVươngquốcAnh.Kếtquảlàkhôngchỉcáccôngtynàymàthậmchícònnhiềucôngtykhácnữacũngcókếhoạchbỏđinướckhác.Đặcbiệttrongcácnềnkinhtếcôngnghiệphóatheođịnhhướngdịchvụ,thìtínhlưuđộnglàđiềuđươngnhiên.NỗlựccủachínhphủAnhnhằmsửachữaluậtthuếđãtạoramộthiệuứngtâmlýtiêucực trongviệc thayđổi tháiđộcủa thếgiớiđốivớinướcAnhnhư làmộttrungtâmcủatàichínhthếgiới.Vàtrongtươnglaiđâulànhữngđịađiểmthaythế?Nhiềuchuyêngiađãliệtkêtheokhảnăngtừtrênxuốngnhưsau:

(1)Ireland,(2)ThụySĩ,(3)Singapore.

Mongcácbạnđừnghiểulầmýcủatôi.Khôngphảimứclươngcaocủacácnhàđiềuhànhdoanhnghiệpđềucôngbằng.CóđiềugìđóbấtổnkhicácnhàđiềuhànhcaocấpđãthấtbạinhưRobertNardelli,cựulãnhđạocủacôngtyHomeDepot,Inc.,bịsathảivớimộtkhoảntiềnđềnbùhợpđồnglà210triệuđôla.Điềunàythểhiệnmộtsựthấtbạihoàntoànvàtuyệtđốicủaviệckiểmsoát bộmáy lãnh đạo công ty (corporate board governance).Mức độ hàophóngquámức trongviệcbồi thườngchocác lãnhđạoở các công tyđạichúnglàmộtđiềuđánghổthẹnđốivớihầuhếthộiđồngquảntrị.Lòngthamvôđáylàmtổnhạilợiíchcủacáccổđôngnàyđãhủyhoạinghiêmtrọngsựủnghộchínhtrịđốivớihệthốngtưbảnthịtrường.

Và điều này đã tạo nênmột sự ngập ngừng, rằngmột doanh nghiệpmớithànhlậpchưađượcthửtháchnhưngcótiềmnăngvẫncóthểcổphầnhóatrong các thời kỳ tín dụng thừa và thị trường chứng khoán đi lên, thu vềnhữngkhoảnlợinhuậnhàngtrămtriệuđôla.Điềunàyđặcbiệtđúngkhisosánhvớibanquản lýcấpcaocủamộtcông tyđãđược thử tháchqua thờigiandài,đưaranhữngquyếtđịnhkhônngoanđểduytrìmứcđộviệclàmổnđịnh,dẫndắtcôngtypháttriểnđilêntronghàngthậpkỷ,màchưabaogiờthấybấtcứmộtvậnmaybấtngờvềmặttàichínhnhưvậy.Vớichủnghĩatưbảndoanhnghiệp,nhiềukhihệthốngkinhtếnhưmộtcuộcxổsốlớnvàbấtcông.

Tuynhiên,vấnđềlàtrongnềnkinhtếdoanhnghiệpởmứcđộcao,thậtkhónếunhưkhôngmuốnnóilàkhôngthểquảnlývimô(micromanage)sựphânphốicủacảimàkhôngcónhữngảnhhưởngtiêucực.Xétởmứcđộnàođóthìhệ thốngphảichấpnhận,vớimộtmứcđộnhấtđịnh,sựbấtcông trongphânphốivớimộtmụctiêulớnhơnlàtạoramộtsựbùngnổtrongviệclàmranhiềucủacải,tạoranhiềuviệclàmhơnvàgiảmthiểuđượcđóinghèotrêndiệnrộng.Theoquanđiểmcủatôi,môhìnhchủnghĩatưbảnvớitinhthần

doanhnhânrấtxứngđángvớimộtsự“đánhđổi”nhưtrênbởivìnómang

đếntiềmnăngtạoracơhộitạimọibậcthangthunhập[33]

.

Bằngcáchnào?Nềnkinhtếdoanhnghiệpcủasựđổimớiliêntục,hìnhthứctrongsángnhấtcủachếđộđãingộnhântài,theođịnhnghĩađãnângnhữngngườiưamạohiểm lênhoặchạhọxuống trong thang thunhập trongmôitrườngvậnđộnghỗnđộnvôcùngkhắcnghiệt,nơimànhữngngườiđứngđầukhônggiữđượcvịtríđólâu.Hãynhìnlạidanhsách400ngườiMỹgiàunhấtvàngànhmàhọđạidiệntrongnăm1980theotạpchíForbes.Rấtnhiềungườivàngànhtrongdanhsáchnăm1980đãbiếnmấtkhỏidanhsáchnăm2006.

CómộthiệntượngtươngtựxảyravớiForturne500,danhsáchnhữngcôngtyhàngđầucủaMỹ.Vàonhữngnăm1960vànhữngnăm1970,trungbìnhmộtnămchỉcó20côngtybịloạirakhỏibảngxếphạngForturne500.Đếnnhữngnăm1980,consốđólà40côngtymộtnăm.Từnăm1990đến1995,200côngtyđãbịthếchỗ.Vàtrongnhóm100côngtyđứngđầutrongbảngxếphạngnăm2005,gầnbaphầntưsốcôngtynàykhôngnằmtrongbảngxếphạngnăm1980 (mặcdùmộtphầnnhỏvẫn tồn tại thôngquaviệcsápnhập,dướinhữngcáitêncôngtykhác).

Sựthậtlà,chỉkhitưbảnlưuđộngtrênkhắpthếgiớiđểtìmkiếmlợinhuậncaonhấttươngđốiantoàn,thìcácdoanhnhântoàncầumớiđượchưởngkhảnăng lựa chọn địa điểmhoạt động dựa trên các điều kiện pháp lý và quyđịnh,cũngnhưdựatrênmốiquanhệgiữarủirovàlợinhuận.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchhiệnnaykhôngnhậnrarằngtrongnềnkinhtếmới,nơimàcácdịchvụchiếmmộtkhốilượnglớncáchoạtđộngkinhtế,conngườivàcácthểchếcótínhlưuđộngrấtcao.Haithếkỷtrước,AdamSmithcóthểlàngườiđầutiênnhậnthấyhiệntượngnày:

Đấtlàmộtchủthểkhôngthểdichuyển;trongkhiđóchứngkhoánthìcóthể.

Ngườisởhữuđấtnhấtthiếtphảilàmộtcôngdâncủamộtnướccụthểnơimàcókhuđấtđó.Ngườisởhữuchứngkhoánlàmộtcôngdântrênthếgiới,không nhất thiết phải gắn vớimột đất nước cụ thể.Anh ta dễ có khuynhhướngtừbỏđấtnướcnơimàanhtaphảichịunhữngyêucầugâybựcmìnhvàbịáp thuếnặngnềvàsẽchuyểnchứngkhoáncủamìnhsangmộtnướckhácnơimàanhấycóthểhoặclàtiếptụccôngviệckinhdoanhcủamìnhhoặc là tận hưởng số của cải củamìnhmột cách dễ chịu hơn.Bằng cáchchuyểnchứngkhoáncủamình,anhtađặtdấuchấmhếtchotấtcảcácngànhcôngnghiệpvẫnđượcduytrìởđấtnướcmàanhđãrờibỏ.Chứngkhoánvunxớiđất; chứngkhoán thuênhâncông.Chođếnnaykhoản thuếnàocóxuhướngđẩychứngkhoánrakhỏibấtcứmộtđấtnướccụthểnàođósẽđềucóxu hướng làm cạn kiệt mọi nguồn thu nhập cho cả chính phủ và xã hội.Khôngchỉlợinhuậncủachứngkhoánmàcảviệcthuêđấtvàmứctiềncônglaođộngcũngsẽnhấtthiếtbịgiảmbớtkhôngítthìnhiềudosựchuyểndờicủanó.

HãyxemxéttácdụngphụtừvụviệccủatậpđoàncủaEnron.PhảnứngvớisựsụpđổcủaEnronvàcácvụbêbốikhác,QuốchộiMỹtrongnăm2002đãbanhànhmộtđạo luậtcảicáchdoanhnghiệp,đượcbiếtđếnvớicái tên làđạoluậtSarbanes-Oxley.ĐạoluậtnàydựatrênniềmtinrằngcácthịtrườngvốncủaMỹchỉcóthểduytrìđượcvịtrívượttrộitrêntoàncầunếunhữngcải cách chính được thực hiện.Nỗ lực đó đãmang lại kết quả ngược vớimongđợi.Khiýniệmvềnhữngcảicáchrấtcóýnghĩathìviệcthựchiệnlạirấtvụngvề,đòihỏihàngnúi cáccôngviệcgiấy tờmới.Luậtđòihỏi cácCEO phải “xác nhận” sổ sách kế toán của họ, có nghĩa là nếu những lỗinghiêmtrọngbịpháthiệnởbộphậnkếtoánthìCEOphảichịutráchnhiệmhìnhsự.

Tiền thân của Đạo luật Sarbanes-Oxley ở Vương quốc Anh là Ủy banCadbury,vốnđitheomộtcáchtiếpcậníthàkhắchơnđốivớiquảnlýdoanh

nghiệp[34]

,trongcáckhuyếnnghịnăm2002.CáchtiếpcậncủanướcAnhđã

đặcbiệt thànhcông trongviệckhông“hắtđứa trẻ rangoài cùngvớinước

tắm”[35]

,bằngcáchđạtđượcmộtsựđồngthuậntrêndiệnrộngđốivớicáccơcấudoanhnghiệp,theođóvaitròcủaChủtịchhộiđồngquảntrịđượctáchkhỏivaitròcủaGiámđốcđiềuhành.

Khôngcógìđángngạcnhiên,vớisựrađờicủaĐạoluậtSarbanes-OxleyởMỹ,Londonđã trở thành trung tâm tài chínhđượcyêu thíchcủa thếgiới,NewYorktrởthànhkẻthấtbại.TrênthựctếnhữngngườiủnghộchoĐạoluật Sarbanes-Oxley cố gắng cho rằng sự cạnh tranh về giá cả và sự pháttriểnmạnhmẽ trong các thị trường là nguyênnhân tạo ra sự dịch chuyểnsangLondon.Đócóthểlàmộtphầnnguyênnhân,nhưngkhixemxétviệctrùngkhớpvềthờiđiểmmộtcáchkỳlạvàquymôlớncủaviệcchuyểndịchrakhỏiNewYorkthìlậpluậnchorằngĐạoluậtSarbanes-Oxleykhôngcótráchnhiệmgìcóvẻnhưlàmộtsựnhânnhượnglớn!

ĐiểmmấuchốtlàphảnứngcủachínhphủđốivớicácvụbêbốicủathờikỳEnron, khi mà hàng nghìn người hưởng lương hưu mất đi tương lai củamình, làrấtquantrọng.Vấnđề làĐạoluậtSarbanes-Oxley,phươngthuốcđầythiệnchícủaWashingtonhướngtớiviệcsửachữacácvấnđềđãtạorahậu quả không định trước có thể giết chết bệnh nhân.London giờ đây đãchắcchântrongthếgiớitàichính,thếgiớimàhầunhưđãkhônggiúpđượcgìchođồngđôlacủaMỹdướiáplựcbịsuyyếu.

Rốtcuộc,thấtbạibắtnguồntừviệckhôngthểnhậnrarằngnhữngngườiưamạo hiểm (những doanh nhân-ND) là những người có xu hướng dịchchuyển.Tronghệthốngtoàncầuhiệnnay,họcóthểđưacôngtymớithànhlậpcủahọrasànchứngkhoánLondondễdàngnhưrasànchứngkhoánNewYork.HoặccóthểthậmchícònracảHongKong.Đólàlýdotạisaoviệcđặtraràocảnvềmặtquychếhoặcnhữngbiệnphápđiềuchỉnhkhácvềtỷlệlợinhuận-rủiro,trongkhiđángraphảilàmsaođểđemlạimộtcảmgiácdễchịu của sự côngbằngvà an toàn, có thể tạo ranhững rắc rối đáng sợvà

nhanhchóng.Đólà lýdotạisaomàvềmộtkhíacạnhđángquantâm,cácdoanhnhânlạirấtnguyhiểm.

Họnguyhiểmđốivớisựnghiệpcủacácnhàchínhtrị,nhữngngườicoibảnchất hay trốn tránh, khó nắmbắt của khu vực sáng tạo doanh nghiệp củachúngtalàđiềuđươngnhiênvàkhôngsuynghĩthấuđáotrướckhiđưaranhữngthayđổivộivàngvềpháplý,quyđịnhhoặcthuế.Họnguyhiểmđốivới nhữngnhà hoạch định chính sách trong các nước côngnghiệp, nhữngngườikhônghiểuđượcrằngcácnềnkinh tế, từgócnhìncủadoanhnhân,đangcạnhtranhtrongcuộcchiếntoàncầuvềýtưởngvàsựsẵnsàngđươngđầuvớimạohiểm,ởđókhôngcómộtđiểmnghỉchânnàochonhữngngườikiệtsứchoặcthậmchícảnhữngngườiđãthànhcôngrựcrỡtrongquákhứ.Ởmọi thờiđiểmcácdoanhnhâncó thể lựachọnvàđemnhữngsángkiếnđầysángtạocủahọđiđếnbấtcứnơinàovàhọsẽđượchoannghênhvớinhữngvòngtayrộngmởởhầuhếtcácnướctrênthếgiới.

Theomộtnghĩacơbảnhơn,vấnđềởđâylà:quytrìnhchínhtrịchỉđáplạinhữngthựcthểcóthểxácđịnhrõràngvềbảnthânvànhucầucủahọ,nhữngthực thểcókhảnăngvậnđộnghành langmà thôi.Trong trườnghợpnày,bạnkhôngthểđổlỗichocácchínhtrịgiabởivìviệcrađờihaysựđổimớicủamộtdoanhnghiệpliênquanđếnmộttínhchấtkhónắmbắtvàhầunhưtrừutượngkhôngthểđoántrướcđược,khiếnchoviệcđặtmụctiêuvàlậpkếhoạchtrởnênkhókhăn.Cácphátminhxuấthiệnởnhữngnơivàtừnhữngnguồnkhôngaingờtới.Mộtthứphổbiếnvàcầnthiếtnhưchiếcbútbilạiđượcsángtạorabởimộtgiámđốccôngtybảohiểmtrongkỳnghỉhècủaanhta.Mộtvídụkhác,hộpsốtựđộnglạiđượcphátminhbởimộtnhàcungcấpđanggặpkhókhăntrongkinhdoanh,chẳngdínhdánggìtớicáccơsởchếtạohùngmạnhvàhàonhoángcủangànhcôngnhiệpôtôởDetroitcả.

Tấtcảnhữnggìmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcó thể làmđể thiết lậpmộtmôi trườngdoanhnghiệpnăngđộng (bên cạnhviệc cung cấpmột hệ

thốnggiáodụcvàđàotạotốtnhấtcóthểchocáccôngdâncủamình;cũngnhưkhảnăngtiếpcậnnguồntíndụngmộtcáchcôngbằng)làcungcấpmộtmôitrườngsôinổivềkinhtế-tránhcácràocảnvềmặtpháplý,thuếvàcácquyđịnhcóthểcảntrởcáccánhântheođuổiướcmơcủamình-đồngthờitránhđểxảyrabấtcứmộtdấuhiệunàocủaxungđộtgiaicấp.Đólàlýdotạisaotrướckhiđưaranhữngthayđổivềchínhsách,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchnênluônluônphảitrảlờicâuhỏikiểmtrasauđây:Vớihànhđộngtheođềnghịcủatôi,liệutôicólàmhạiđếnmôitrường,tinhthầnchấpnhậnrủirocủacácdoanhnghiệp,điềurấtcần thiếtđể tiếp tụcduy trì lợi thếcủanềnkinhtếtoàncầukhông?

Ngày nay, cuộc đua quốc tế đang chuyển qua việc phát triển các ý tưởngcạnhtranhmới,nhữngýtưởngchophépcáccôngtyđangtồntạitựlàmmớimìnhvàcáccôngtymớithànhlậppháttriểnthịnhvượnggiữanhữngthayđổitoàncầuđangdiễnramạnhmẽ.Trongmôitrườngnày,sẽlàhoàntoànđiên rồkhi các chính trị gia can thiệp sai lầmvàokhuvựcdoanhnghiệp,nhưngđólànhữnggìmàhọđanglàmmộtcáchtìnhcờ,khôngchủý.NướcMỹ,nơimànềnvănhóachínhtrịđangngàycàngbịđiềukhiểnbởinhữnglolắngđối với những cuộckhủnghoảngkinh tế vàmức lương thực tế đanggiảmđi,đangcânnhắcviệccốgắngluậthóahoặcđiềutiếtmộtkỷnguyênmớicủaanninhkinhtế.Đánhgiátheonhữnglờilẽcủagiớichínhtrịhiệnnaythìrấtnhiềunhàlãnhđạodườngnhưđangcoikỷnguyêncủacơhộivàthịnhvượngtrướcđâylàmộtđiềuđươngnhiên,nhưthểlàviệcchấpnhậnđươngđầuvớithửtháchcủacácdoanhnhânnhưlàmộtthácnướcvôtận.Đólàmộtgiảđịnhcựckỳmạohiểm.

Làmộtngườitừngthamgiavàogiớichínhtrị,tôiphảinhắcnhởchínhbảnthânmìnhrằngnềnkinhtếtoàncầuvàhệthốngtàichínhtoàncầukhôngthểdễdàngbịkiểmsoáthoặcquảnlý,kểcảbằngcácchínhsáchthuế.Đặcbiệt,nềnkinhtếMỹkhôngphảilàmộthònđảo.Điềusẽxảyraởmộtnơinàođótrênthếgiớikhôngchỉảnhhưởngtớiriêngvùngđó.Điềuđóbaogồmcảcác

sựkiệnkinhtếvàtàichínhđangdiễnraởTrungQuốc,mộtđấtnướcđangnằmởtrungtâmcủacơnbãotoàncầu.Trongchươngtiếptheo,tôisẽtrìnhbàytạisaokhôngcóđiềugìvềTrungQuốc-mộtvạcdầuđangsôisùngsục-cóthểđượccholàchắcchắnmộtcáchtuyệtđối.Thựcra,vớisựbấtổnvềtàichính,chínhtrịvàxãhộiđangdầnbộclộcủamình,TrungQuốccólẽlàtrườnghợp thuyếtphụcnhấtđểkhẳngđịnh rằng thếgiớikhônghềphẳng.Nếutínhminhbạchlàchìakhóachosựổnđịnhlâudàicủacácthịtrườngtàichính toàn cầu thì chúng ta thực sự biết những gì về tương lai củaTrungQuốc?

4.QuyềnlựcngầmcưỡirồngTrungQuốc

Vàogiữathậpniên70khitôimớiđếnWashington,rấtnhiềunhàhoạchđịnhchínhsáchđãrỉtainhauvềmộtngườitênlàHermanKahn.Anhấythườngđượcgọilà“siêuthiêntàiHermanKahn”.

Vìquátòmònêntôiquyếttìmhiểuvềanhấy.Kahnđãthànhlậpmộtnhóm

chuyêngianghiêncứu[36]

cótênlàViệnHudsonsaukhiđãcódanhtiếngở

tậpđoànRAND[37]

đầy uy tín.Bạn bè nói với tôi rằng khó có thể khôngngưỡngmộsựrènluyệntrínãocótínhkíchthíchlạthườngcủaconngườinày,đặcbiệt làkhảnăngdựđoáncủaanhvềxuhướngđịachínhtrị trongtương lai.Vì thế tôi đã thamdựbuổi thuyết trình củaKahn.Kahn làmộtngườiđànônglựclưỡngcóbộrâuquainón,đangđứngtrướcbụcgiảngvàthôimiênkhángiảbằngnhữnghiểubiếtthấuđáovànhữngdựđoánthầnkỳ.Trướckia,có lẽKahn làmộtngườidựđoánxuhướnghàngđầucủaquốcgia,vàđámđôngnónglòngnghephầncuốibàidiễnthuyếtcủaanhấy.AnhấyđãdựđoánmộtcáchtựtinrằngđếnđầuthếkỷXXI,mộtnướcsẽnổilênnhưmột cường quốc công nghiệp chi phối toàn bộ thế giới.Nước nào sẽthốngtrị?TrungQuốc?ẤnĐộ?Không.Nướcsẽchiphốitoànbộthếgiớisẽlà…nướcPháp.

Từlầnđó,tôirấthứngthúvớiphépngoạisuy.Đólàvìviệcxemxétnhữngđiềukiệnhiệntạivàdựbáotrướcchovàithậpkỷđểđiđếnmộtkếtluậncóthểrấtnguyhiểm.Cóđiềugìđóvề tâmlýconngườikhiếnchúng ta luônbámchặt lấy“nhữngđiềuchắcchắn tuyệtđối”, thứmà tấtnhiênsẽnhanhchóng trở thành quan niệmphổ biến, hay những cái gọi là “lẽ phải thôngthường” (conventional wisdom).Mặc dù những lẽ phải thông thường hayquanniệmphổbiếnnàyhầunhưluônluônsainhưngdùsaođichăngnữa,chúngtavẫntìmthấynguồnanủitrongđó.

Cólẽkhimiêutảsựkhókhăncủaviệcdựđoándòngsựkiệnlịchsử,ThủtướngĐứchồithếkỷXIX,ôngOttoVonBismarckđãhiểuđượcđiềunàymộtcáchthấuđáonhấtkhiônglưuýrằng“thiêntàichínhtrịlàphảinghethấytiếngvóngựacủalịchsửtừxavàsauđólaorabắtlấykỵsĩđangphingựabăngquabằngcáchtómvàođuôiáoanhta”.

Hãythửxemlạinhữnggìđãxảyratrongquákhứ.VàocuốithếkỷXIX,cácnhàđịachiếnlượcquantrọngnhấtchâuÂuđãtranhluậnvềviệcnướcnàosẽlàsiêucườngtrênthếgiớivàonăm1920.Cóthểbạnkhôngtinnhưngquavài vòng tranh luận, các lựa chọn hàng đầu làMỹ vàArgentina vì cả haiquốcgianàyđềuđượchưởngnguồntàinguyênthiênnhiêndồidào.(NguồntàinguyêncủaArgentinacânbằngvàđadạnghơn.DânsốcủaMỹđônghơnvàGDPcũngcaohơn).HầuhếtcácchuyêngiaAnhthamgiavàocuộctranhluậnnàyđềuchọnMỹnhưngmộtsốchuyêngiachâuÂulạichọnArgentinalàsiêucườngtiếptheotrênthếgiới,nhấnmạnhđếnnhữngảnhhưởngmạnhmẽcủatruyềnthốngchâuÂutạiđây,hơnnữaArgentinalạikhôngcónhữngvấnđềvềsắctộcnhưởMỹ.

Đâylànhữngdựđoánkhác:vàinămtrước,mộtquanchứccấpcaoNhậtBảnđãghéquavănphòngcủatôitạiWashingtonchủyếuđểnóivềTrungQuốc.ÔngđãđưaramộtbảnsaomộtbàibáotrêntạpchíForeignAffairsđượcviếtnăm1957.Bàibáonàyviếtrằngđếngiữanhữngnăm1970,nềnkinhtếXôViết,trướckiađãcólúcchínhthứcpháttriểnnhanhhơnnềnkinhtếMỹgấp3lần,sẽlàmộtlựclượngkinhtếchiphốitoànbộthếgiới(trướcđâyđãcónhiều chuyên gia cũng đưa ra kết luận này). Sau đó vào cuối những năm1970,ngườitalạidựđoánrằngĐứcsẽchiếmưuthếtrêntoàncầu;vàvàocuốinhữngnăm1980,NhậtBảnđượccoilànướcsẽchiphốithếgiới.Quánhiềunhững“niềmtinphổbiến”!

QuanđiểmchungngàynayđềuchorằngTrungQuốcsẽchiếmưuthếtrongthếkỷXXI.Trongchươngnày,tôisẽlýgiảivềảnhhưởngcủaTrungQuốc-

mộtlựclượnghùngmạnhkhôngthểdựđoánđượcvớisứcmạnhcóthểgiúppháttriểnhoặcnhấnchìmnềnkinhtếthếgiới.TôicũngsẽbànluậnvềviệccácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệccốgắngnốilạivàcảithiệnmốiquanhệcồngkềnhvàthườngxuyêncăngthẳngvớiTrungQuốc.

Đốivớinềnkinhtếtoàncầu,TrungQuốcđạidiệnchomộtnghịchlýlớn,vàtôisẽbắtđầulýgiảivềđiềuđómộtcáchngắngọn.Mộtmặt,TrungQuốckhôngcócáchnàokhácngoàiviệccốgắngtăngtrưởngvớimứcđộcaochưatừngcó.Vìtỉlệtăngtrưởngthấphơnđồngnghĩavớisốlượngviệclàmítđi,kéotheođólànguycơtiềmẩnnhữngcăngthẳngchínhtrịxãhộilớnhơnvànguyhiểmhơn.Tuynhiên,khitỷlệtăngtrưởngcủaTrungQuốctăngnhanhchóng,đấtnướcnàycũngcónguycơtrởthànhmộtbongbóngtàichínhvàkinh tếnguyhiểmđốivới thếgiới.ỞTrungQuốc,nhữngnhàhoạchđịnhchínhsáchquanliêuvẫntiếptụcdựtrữhànghóacơbảnvớimụctiêucungcấpnhiênliệuchobộmáykinhtếđangpháttriểnhơnbaogiờhết.Cácthịtrườngchứngkhoánsôiđộngđangbắtđầuthểhiệnsựbấtổnđầynguyhiểm.TạiTrungQuốc,lạmphátđangtăngnhanh.Điềunàyđikèmvớinhữngkỳvọnglạmphátgiatăngtrêntoànbộcácnướccôngnghiệp.

Nhưngkhôngcógìđơngiảnởđây.KhicácbongbóngTrungQuốcnổtung(cácbongbóngluônluônnổtungdướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckhác),TrungQuốccóthểngaylậptứctrởthànhmộtmốiđedọagiảmphátchothếgiới. Trong tình hình kinh tế suy giảm do giảm phát, TrungQuốc có thểkhôngcònlựachọnnàokhácngoàicáchbánphágiácáckhohànghóadựtrữ và các thành phẩm cho các thị trường thế giới. Điều này có nguy cơkhiến chomứcgiá cả trên toàn cầugiảmmạnh,đồng thời thểhiệnnhữngphứctạplớnchocácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrongcácnướccôngnghiệp.Tronghoàncảnhnhưvậy,giácảhànghóakhiđạtđếnđỉnhđiểmsẽgiảmxuốngmộtcáchnghiêmtrọngbởivìmộtsốáplựctănggiálàkếtquảcủaviệcđặtcượcvàogiácảcaohơncủacácnhàđầucơ.Mộtkhixuhướngđi

lênbắtđầuđảochiềuthìcácnhàđầucơsẽnhanhchóngrútvốnvàtìmchỗantoànkhiếnchogiácảsụtgiảmnghiêmtrọng.

MộtnghịchlýkháccủaTrungQuốclàvaitròcủacácdòngvốn.Mộtmặt,TrungQuốccầncôngnghệcủacácnướccôngnghiệpdướihìnhthứcnhậpliên tụcnguồnđầu tưvốn trực tiếp chuyêndụng từnướcngoài.Mộtmặt,TrungQuốclạilàmộtnướcxuấtkhẩuvốnchính.Nướcnàysửdụngnguồnvốndựtrữcủangânhàngtrungương(nguồndựtrữnàyhiệnnayrấtlớnmộtphầnvìBắcKinhcốýđịnhgiáđồng tiềncủahọ thấp)đểđầu tư ranướcngoàinhằmcóđượcnhữnglợithếchiếnlược.Kếtquảlàvớicácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrongcácnướccôngnghiệp,TrungQuốcđạidiệnchomộtmàndiễncânbằngtinhvi,mộtkịchbảnliênquanđếntậphợpbiếnsốkiểukhốilậpphươngRubik.Nhữngbiếnsốnàyđãkhiếnchoviệclậpkếhoạchchiếnlượcđểkiểmsoátkhủnghoảngtrởnênvôcùngkhókhăn.

MặcdùhiệuquảkinhtếcủaTrungQuốctrongthậpkỷquathựcsựấntượngvới tỷ lệ tăng trưởnghàngnămlà trên10%nhưngcácnhà lãnhđạoĐảngCộngsảnđãphảiđốimặtvớimộttháchthứcrấtlớn:đưanhữngngườiởcáctỉnhnằmsâutrongnộiđịanướcnàyhộinhậpvàolựclượnglaođộng.Dựavàonhữngconsốthìđâylàmộttháchthứckhổnglồ.Trong25nămtới,mỗinămTrungQuốcphảigiảiquyếtviệclàmchomộtsốlượnglaođộngbằngkhoảnghơn2/3dânsốCanada,khinướcnàyloạibỏcácdoanhnghiệpnhànướckhônghiệuquảvà thamnhũng.Mục tiêunhưvậyđòihỏimức tăngtrưởngkinhtếhàngnămphảiduytrìởcậnmức10%.Nócũngđòihỏitỉlệđầutưcaochưatừngcótiềnlệ,cũngnhưmứctiêuthụngàycàngtăng.Duytrìnhữngtỉlệnàyvàkiểmsoátlạmphátsẽlàmộtnhiệmvụcựckỳkhókhănnếukhông

muốn nói là không thể thực hiện được. Vì thách thức lớn này của TrungQuốc,thếgiớitrởnênbấtổntheocáchmàhiệnchưacóaitrênthếgiớicóthểhiểuđượcthấuđáo.

RõrànglàmộtTrungQuốcthànhcôngsẽđemlạichonềnkinhtếthếgiớirất nhiều lợi ích to lớn.Hơnnữa,mộtnềnkinh tế châuÁđangphát triểnmạnh mẽ ngày càng nhập khẩu nhiều hàng hóa từMỹ hơn là một trongnhữngphươngtiệnhữuhiệuđểgiảmtìnhtrạngthâmhụttàikhoảnvãnglailớncủaMỹ,trừkhicómộtcuộcsuythoáitoàncầu.Tuynhiên,việcTrungQuốctiếptụcduytrìtốcđộtăngtrưởngnhanhnhưvậyhayviệcnướcnàycóthể ngăn chặn hiệu quả tình hình lạm phát chưa hẳn là “điều chắc chắn”(slamdunk),cụmtừmàWarrenBuffettyêuthích.Vàmộtlầnnữa,chínhtrịlạinằmởtrungtâmcủasựbấtổn.

MốinguyhiểmlớnnhấtlàTrungQuốcđangtrởthànhbongbóngtàichínhvàkinh tếmớinhất.Bongbóng là thờikỳmànhữngngười raquyếtđịnh

kinhtế[38]

bịlôicuốnmộtcáchphilývàohoạtđộngđầutưmàởđókỳvọngtănggiátiếptụctạoramộtvòngxoáykỳvọngcaohơn.Nhưtấtcảcácbongbónggầnđây-bongbóngbấtđộngsảnởNhậtBảnnhữngnăm1980,bong

bóngInternet(bongbóngdot-com)[39]

ởMỹnhữngnăm1990vàbongbóngnhàđấtởcácnướcphươngTâyđầuthếkỷXXI-đãchứngminhkhôngcógìtồntạimãimãi.Đôikhibongbóngtừtừxẹpxuốngnhưngđaphần,cácbongbóngsẽnổtungmangtheonhữnghậuquảcósứctànphákhủngkhiếp.

KhibongbóngTrungQuốcvỡ-vànócónhiềukhảnăngsẽvỡ,chứkhôngphảitừtừxẹpxuống-ảnhhưởngcủanóđốivớicácnướckháctrênthếgiớicóthểsẽvôcùngkhủngkhiếp.Cóngườigầnđâyđãyêucầutôinêucụthểmộtkịchbảncó thểxảyrakhibongbóngTrungQuốcnổ tung.Sự thật làkhôngaicóthểchắcchắnvềkếtcụcchínhxáccủađiềunày!HànhđộngđầutiêncủacáccơquanhànhchínhTrungQuốccóthểlànhanhchóngbánđổvàothịtrườngthếgiớimộtlượnghànghóalớnđangđượctíchtrữđểtạolựcchoviệcmởrộnghơnnữatrongtươnglai.(HànghóađượctíchtrữmộtphầndotỉlệlãisuấtthựcâmcủaTrungQuốc,đâylàmộtbướcpháttriểnmớixảyragầnđây, tôisẽmiêutảngắngọntrongphầntiếptheo).Điềuxảyratiếp

theo là thế giới sẽ bị ngập trong đống hàng hóa khổng lồ đại hạ giá củaTrungQuốc.

Đối với các nước khác trên thế giới, mức giá giảm sẽ tạo ra những ảnhhưởng tiêucựcđốivớihệ thống tàichính thếgiới.Lúcđó,cácngânhàngtrungươnglolắngvềlạmphátsẽngaylậptứcbịbuộcphảiđươngđầuvớimứcgiácảgiảmmạnh,haycòngọilàgiảmphát.Cáchợpđồngkinhdoanhdựavàotỉlệlợinhuậndựkiếntrongtươnglaisẽtrởthànhvônghĩa.Ngaylập tứchàng loạt cácđợtcắtgiảmnhâncôngsẽxảy ra.Thị trườngchứngkhoántoàncầusẽsụpđổvìkhicácnhàđầutưthấyđượckhảnăngcóthểbùngnổmộtcuộcđấu tranhcủanhữngngườiủnghộchếđộbảohộcôngnghiệpcùngvớisựgiảmmạnhcủagiácả,họsẽhoangmangrồisauđóbáncổphiếuvàcácquỹtươnghỗcủamìnhđểchuyểnsangmuatráiphiếuMỹvàchâuÂu.Ngaysauđó,hàngloạtquỹlươnghưusẽtuyênbốkhôngcònkhảnăngđápứngcácyêucầutrongtươnglaidothànhquảnghèonàncủathị trường chứng khoán.BốnÔngLớn - các quỹ đầu tư quốc gia (SWF),nhữngnhàsảnxuấtdầu,cácquỹđầutưphòngvệvàcáccôngtyđầutưcổphầntưnhân-sẽnhanhchóngrútcổphầnđầu tưcủahọ trên toàncầuvàchuyểnchúng thành tiềnmặt.GiốngnhưNhậtBảnvào thậpniên1990vàtoànthếgiớithậpniên1930,giácảgiảmsútquánhanhvớimứcđộvôcùnglớnđãtạoratìnhtrạngkinhtếtrìtrệtrongthờigiandài.Việclậpkếhoạchkinhtếtrởthànhmộtnhiệmvụbấtkhảthi.Giácảcaomàmộtcôngtydựđoánsẽđạtđượcvớimộtloạisảnphẩmhoặcdịchvụcóthểsẽkhôngđượcduytrìởmứccaonhưvậytrongtươnglai.

Nhưngcũngcómộtkịchbảnkháccóthểxảyra.Dolosợcácvấnđềxãhộibùngnổ,cácnhàlãnhđạoTrungQuốcsẽmấtbìnhtĩnhvàthiếusángsuốt

rútnguồndựtrữkhổnglồcủahọrakhỏihệthốngtoàncầu[40]

đểmuachuộcnhữngcửtriđanggiậndữởtrongnước.Tùyvàomứcđộphilýtrícủatìnhhình,kịchbảnnàysẽlàmcholãisuấttrênthếgiớităngmạnhvàbuộccácngânhàngtrungươngphảităngnguồncungtiềnđểmuahếtquyềnnắmgiữ

tráiphiếucủaTrungQuốc.Theolýthuyết,kếtquảlàtìnhtrạnglạmpháttrênthếgiớisẽcaohơn,chứkhôngphảilàgiảmphát.

ChodùtìnhhìnhảmđạmnhưthếnàothìhầuhếtcácnướctrênthếgiớicóthểsẽtrảđũaTrungQuốcbằngcáchthiếtlậpnhữnghàngràobảohộ.NhữnghàngràobảohộnàysẽnhanhchóngtạoramộtsựtrảđũatứcthìcủangườiTrungQuốcđốivớicáccôngtynướcngoàicótrụsởtạiTrungQuốc.Trongkhiđó,cácngânhàng trungương trên toàncầusẽ tiếp tụcồạt tungra thịtrườnghàngloạtthanhkhoảntrongnỗlựccứucácthịtrườngkhỏibịsụpđổ.NhưngnhưchúngtađãchứngkiếntrongcuộcĐạiKhủnghoảngnăm2007-2008,quátrìnhphụchồicóthểrấtchậmvàđầykhókhăn.Đólàvìcácnhàđầu tư trên toàn cầu đang hoảng loạn sẽ nhanh chóng đầu tư tiền vào thịtrường nợ chính phủ ngắn hạn của các nước công nghiệp; vì họ cho rằngchứngkhoánvàthậmchícảcáctráiphiếucôngtyđượcxếphạngcaocũngđầyrủiro.Dođó,cácthịtrườngtíndụngtrêntoàncầusẽbịchặnlại.Nhưtrong suốt cuộc khủng hoảng nợ dưới chuẩn, các ngân hàng trung ươnghoảngloạnsẽbịgiớihạntrongkhảnăngápđặtnhiềuảnhhưởngvàquyềnkiểmsoát.

Rốtcuộc,saukhiphântíchmọiyếutố,chúngtathựcsựkhôngbiếtđiềugìsắpxảyraởTrungQuốc,vàchỉcầnmộtcúlắcnhẹcũngđủđểlàmchaođảotoànbộhệthống.

Vớitoànbộnhữngtàiliệuvàthôngtincóđược,tôiphảithừanhậnrằngtôicóđôichútđịnhkiến tiêucựcđốivới tìnhhìnhcủaTrungQuốc.Đó làvìvàođầunhữngnăm1990,tôithamgiavàomộtnhómnhỏtrongmộtvụđầutưgọilàXimăngTrungQuốc.Nhómnàybaogồmmộtvàinhàkinhtếhọchàngđầu thếgiới,mộtngườiđãđoạtgiảiNobelvàmộtngười là lãnhđạocủamộtngânhàngtrungương.Chúngtôimua8nhàmáysảnxuấtximăngcủaTrungQuốcchủyếunằmrảirácởcáctỉnhphíaBắc,nơiviệcđầutưlớnvàocơsởhạtầngchắcchắnsẽsớmđượctiếnhành.TrungQuốcmớinổilên

làmộtnềnkinhtếđầyhấpdẫn.Đâylàmộtmặttrậnmới,mộtcuộcđổxôđitìmvàngcuốithếkỷXX.ChúngtôithấymộtcơhộitốtvàhyvọngtậndụngđượchếtsựsôiđộngcủanơinàythôngquaviệcpháttriểncôngtyvàniêmyếtcổphiếucôngtytrênthịtrườngchứngkhoánHongkong.

Tuynhiên,vụđầutưđãthấtbại.Nhưtấtcảcáclĩnhvựcmớimẻkhác,kểcảthờikỳđầucủaquátrìnhcôngnghiệphóanềnkinhtếMỹ,thamnhũngdiễnratrànlan.Hệthốngkếtoáncủacôngty,donguồndữliệuđầuvàođángngờtừbanquảnlýcấpcaoTrungQuốc,trởnênkhóhiểuvàdườngnhưlà“làmđẹpsổsách”.ChúngtôithuêmộtnhàquảntrịtừnglàmchoGoldmanSachslàmTổnggiámđốcnhằmcốgắnghiểurõmọithứnhưngvôích.

Rốtcuộc,dựánđầutưmangtênXimăngTrungQuốc(ChinaCement)nàykhôngbaogiờđượcniêmyếttrênthịtrườngchứngkhoán.ChúngtôibánlỗvốncáctàisảnchocôngtyximăngLafargecủaPháp.Tấtcảchúngtôiđềubịcuốnvàovụnàybởinghĩđếnmộtviễncảnhtốtđẹp.QuảnlýtồivàthiếuhiểubiếtvềhệthốngcủaTrungQuốcđãgópphầntạosựthấtbạicủachúngtôi.Nhưngtrongquátrìnhđó,tôirútrađượcmộtbàihọcquantrọngvềthịtrườngTrungQuốc:Đừngbaogiờđặt tiềnvàonơimàkhônggắnliềngầnnhưngaylậptứcvớimộtsựtraođổihànghóahoặcdịchvụnàođó.Muađồdùngvớimộtgiá cốđịnh làmột lẽnhưngquản lýmột công tyđangpháttriểndựatrênniềmtinvàocácdữliệukếtoánhoặcbấtkỳmộtphươngthứcđolườngkháchquannàođềuhếtsứckhókhăn.Đốivớicácnhàđầutưnướcngoài,trình

trạngthiếuniềmtinnàysẽtrởnênđặcbiệtkhógiảiquyếttrongsuốtcácthờikỳkhủnghoảngtàichínhhoặckhủnghoảngkinhtếsaukhibongbóngvỡ.

RõrànglàmộtsốcôngtycủaphươngTâyđã thànhcôngtrongviệckiếmtiềnởTrungQuốc.TổnggiámđốccủamộtcôngtyphụtùngôtôchâuÂulớnchobiếtcáchthứcôngtiếptụcpháttriểnhoạtđộngkinhdoanhcủamìnhởTrungQuốcbấtchấpcácvấnđềvềđánhcắpsởhữutrítuệ(điềumàông

ấyđãmôtảlà“cũngtệkhôngkémgìởĐàiLoan30nămtrước”).ỞTrungQuốc,ông tachỉsửdụngcôngnghệđờiđầu.Ông tachobiết:“Tôikhôngbaogiờtrưngbàychohọthấynhữngmặthàngmớinhấtcủachúngtôi,nếukhônghọsẽđánhcắpchúngngay”.

Rốtcuộc,vụđầu tưcủa tôivàoXimăngTrungQuốc lại làmộtmaymắnlớn.Tạisaoư?Vìvàonhữngnămsau,tôikhôngcònphungphítiềnvàocácvụđầutưkhác,nhữngvụmạohiểmcónguycơtrảgiáđắthơn.Khibạnbèhoặcngườiquenđềxuấtvớitôimộtvụđầutư,tôithườngtrảlờirằng:“Tôicómộtnguyên tắc là tôichỉđầu tưvàonhững thứmà tôibiếtđôichútvềchúng”.Sauđó tôi kể ra câu chuyệnvềXimăngTrungQuốcvàkết luậnbằngmộtcâuhỏi tu từ: “Vậycóai trongchúng tabiếtgìvềximănghayTrungQuốckhông?”.

Dođó,nếutanhìnthấymặttráicủaTrungQuốcthìđiềuđórấthữuích,vìmọicơquan truyền thông, trừnhữngnơiamhiểunhất,đềuvẽramộtbứctranhvềTrungQuốcnhưlàmộtMiềnĐấtHứavĩđạicủachâuÁ.Vềmộtkhía cạnhnàođó thì đúng lànhưvậy.Tuynhiên theo tôi thìTrungQuốcđangnỗlựclàmmộtđiềuchưaaitừnglàmđượctronglịchsử,đólàkếthợpkinh tế thị trườngvới cơ chế chính trịmác-xit.Điều đó có nghĩa là tránhnhữnghậuquảxấu từnạn thamnhũngcủacácquanchức, sự lãngphí tàinguyên thiênnhiên, suy thoáimôi trườngvàsựbấtbìnhđẳngkinh tế lớn,trongkhivẫnhyvọngnềnkinh tế toàn cầuphát triểnkhôngngừngvàhệthốngthươngmạivẫnmởrộng.Đólàmộtđòihỏiquácao.

ĐặngTiểuBìnhnổilênnhưmộtnhàlãnhđạotáobạo,nhưngtôingờrằngngaycảôngấycũngkhôngthểkhốngchếđượcquyềnlựccủabộmáykinhtếmớinày.NgườiTrungQuốcđãtạoramộtđộnglựcnằmngoàikhảnăngkiểmsoátcủabấtcứai.Họmuốncómộtnềnkinhtếthịtrườngthịnhvượng,nhưnghọlạinhậnđượcthứcóthểkhôngbềnvững.Giờđâyhọđanghoạtđộngdướimộtgiảđịnhsailầmrằngnềnkinhtếbùngnổmạnhmẽnàycó

thể được kiểm soát bởi các sắc lệnh của chính quyền. Tất nhiên điều đókhôngphảilàcáchmàhệthốngtoàncầumớihoạtđộng.

Nềnkinhtếcủađấtnướcvớidânsốgần1,3tỷngườiđãvượtrấtxamốcmàBắcKinh,nơiluôntintưởngvàonhữngchínhsách“giếtgàdọakhỉ”(“Toscare themonkey, kill the chicken”) theo cáchmiêu tả của cácquan chứcTrungQuốc,cóthểkiểmsoát,dễdàngđiềukhiểnhoặchămdọa.Mộtvídụchođiềunày làmấynămtrước,mộtquanchứcngànhy tếđãbịbắtvì tộinhậnhốilộvàbịtuyênántửhình.

Thựcra,nếunềnkinhtếMỹđượcvínhưmộtchiếcmáybayhiệnđạicủathếkỷXXIthìnềnkinhtếTrungQuốcsẽlàchiếcmáybaycủanăm1990nhưngvới hệ thống điều khiển trong buồng lái là từ những năm1960.Nói cáchkhác,dothiếucáccôngcụthíchhợpcủacácchínhsáchtiềntệđểổnđịnhkinh tế nên người TrungQuốc vẫn phụ thuộc rất nhiều vào phương phápkiểmsoátnguyênsơcủachínhphủ,nhữngphươngphápnàyrấtchậmchạpvàkhôngchínhxác.

Bấtchấpnhữngmặthạnchếnày,TrungQuốcđãtrởthànhmộtcườngquốckinhtếtrêntoàncầucóquymôlớnnhưngcórấtítvaitròlãnhđạo.NướcnàyđượchưởnglợitừhơnmộtnghìntỷđôlatrongcáckhoảndựtrữkhôngcôngkhaicủaNgânhàng trungương (nhiềuhơnbấtkỳnướcnào trên thếgiới).TrungQuốccónhiềutỷphúhơnbấtcứmộtquốcgianàotrênthếgiớitrừMỹ.Trongsốcáctrungtâmmuasắmlớnnhấtthếgiớithì7trungtâmdongười Trung Quốc sở hữu. Tuy nhiên, thật lạ là Trung Quốc dường nhưkhông thểhoàn toànbước lênvũđài toàncầu.Quyếtđịnhkhông thamdựcáccuộchọpG7củaTrungQuốclàmộtminhchứnghùnghồn.

Với Mỹ, Trung Quốc đã thiết lập được mối quan hệ cộng sinh(codependency)mới,chưa từngcó trong lịchsử.Mộtnềnkinh tế tiên tiếnnhấtthếgiớiliênkếtchặtchẽvớimộtnềnkinhtếrấtlạchậutronglĩnhvựccôngnghệtinhvivàgắnchặtvớicácquytắccủahệthốngquốctế.Hậuquả

củaviệcnàythậtnghiêmtrọng.Bằngchứnglàgầnđâymọingườivôcùnghoangmangvềthứcănchănnuôicóchứanhữnghợpchấtnguyhiểmvàđồchơikhôngan toàncủaTrungQuốc.Ngàynay,hầuhếtcácnhàbình luậnđềuquantâmtớiviệctáisửdụngđồngđôlacủaTrungQuốcnhằmhỗtrợchothịtrườngnợcủaMỹ,songmốiquanhệthươngmạigiữahainướcnàythậm chí có thể còn quan trọng hơn. Nếu tính cảHongkong thì hiện nayTrungQuốcđanglàthịtrườngxuấtkhẩulớnthứbacủaMỹ,sauMexicovàCanada.Tuynhiên,MỹcũngđãbắtđầunghingờvềthựcphẩmTrungQuốc.MốinghingạinàyngàycàngtăngkhicácnhàmáysảnxuấtcủaTrungQuốcđềuthiếucácquyđịnhkiểmsoátthíchhợp.ĐiềuchưađượcbiếtđếnởđâylàphảnứngcủangườiTrungQuốcđốivớiviệcmuahànghóavàdịchvụcủa châuÂu vàMỹ khi người tiêu dùngMỹ và châuÂu khôngmua sảnphẩmcủaTrungQuốcnữa.

VìdiệntíchđịalýcủaTrungQuốclớngầnbằngMỹnhưngdânsốthìđônghơn4lầnnêncácnhàdựbáochorằngnềnkinhtếTrungQuốcsẽvượtquaquymôcủanềnkinh tếMỹtrongvòng3,4 thậpkỷ tới.Dựđoánnàydựatrênmộtgiảđịnh rằng sự tăng trưởng sẽ tiếp tụcởmứcđộnhưhiệnnay.Nhưngcólẽlàkhôngcógìđơngiảnnhưchúngtatưởng.

Theonhàkinh tếhọcAngusMaddison,vàonăm1820TrungQuốcđãsảnxuấtkhoảng1/3tổngGDPcủacảthếgiớivớisốdânchiếmkhoảng36%dânsố thếgiớivàmứcGDPbìnhquân trênđầungườibằngkhoảng90%mứctrungbìnhcủathếgiới.Đếnnăm2005,mặcdùcómứcđộtăngtrưởnghàngnămkhoảnggần10% trong3 thậpkỷgầnđâynhưngTrungQuốcchỉ sảnxuấtđược5%tổngGDPcủacảthếgiớivớisốdânchiếmkhoảng20%dânsố thếgiới.Quagầnhai trămnămbiếnđổixãhộimộtcáchsâusắc,năngsuấtcủaTrungQuốcgiảmtừ80%xuốngcòndưới25%mứctrungbìnhcủathếgiới,vàtuynăngsuấtđangdầnphụchồithìđấtnướcnàyvẫncònmộtchặngđườngdàinữađểđi.ThếgiớiđangdõixemTrungQuốccóthểlàmnhữnggì.Nhưngchođếnbâygiờ,nềnkinhtếcủaTrungQuốcmớichỉgấp

gầnbalầnnềnkinhtếHàLannếutínhtheocácsốliệuvềtỉgiáđôlacủa

NgânhàngThếgiới(10lầnnếutínhtheonganggiásứcmua[41]

).

Hơnnữa,takhôngnênđánhgiáthấpnhữngvấnđềcơbảncủaTrungQuốc.Vàinămtrước,tôiđãhỏimộtquanchứcBắcKinhrằngtrongmộtkỷnguyêncủachiếntranhcôngnghệcaonhưhiệnnay,tạisaochínhphủcủaôngấylạicầnmộtlựclượngquânđộithườngtrựclớnđếnvậy.Rốtcuộc,mặcdùcósựhiệndiệncủaHạmđội7 củaMỹởkhuvựcBiểnBắcTrungQuốcnhưngnướcnàydườngnhưkhôngphảiđốimặtvớibấtkỳmộtmốiđedọađángkểnàovềlãnhthổ.CâutrảlờicủavịquanchứcđónhằmđúngvàovấnđềtrungtâmcủaTrungQuốc:Ôngấynóirằngchúngtôicầnquânđộiđểgiữhọlạivùngnôngthôn.Khôngcóquânđội,dânnôngthônvàcáckhuvựcnghèonànsẽđổxôracáctrungtâmthànhphố,khiếnchodânsốởcácthànhphốlớnvùngduyênhảicủaTrungQuốcnhanhchóngtănggấpbalần.Dầndần,tìnhtrạngnàysẽkhiếnchocácthànhphốsụpđổ.Ngoàira,chínhsáchmộtcontrongmấythậpkỷởTrungQuốcđãkhiếnchotỉlệnamgiớicaohơntỉlệ nữ giới.Vì thế, quân đội ở đây sẽ giúp thu nạp những nam thanh niênkhôngkếthôn.

Từnăm1980,hơn100triệungườiTrungQuốctừcácvùngnôngthônđổra

thànhphốđểtìmkiếmtươnglaitốtđẹphơn[42]

.Haithậpkỷtiếptheo,ngườitadựđoánítnhấtcũngcóvàitrămtriệungườimuốntớiđâyvớimụcđíchtươngtự.Vàithậpkỷsau,khoảnghơn¾tỉngườiTrungQuốcvớiđầyháohứcvàhyvọngcóthểbịnhồinhét trongkhoảng150thànhphốduyênhảilớnđểtìmkiếmcuộcsốngcủatầnglớptrunglưu.MặcdùchínhphủđãcónhữngnỗlựcnhằmtăngcườngmạnglướiantoànvàtạoviệclàmchokhuvựcnôngthônnhưngtìnhtrạngbấtổnvàbạolựcởcácvùngnôngthôncủaTrungQuốcđanggiatăngnhanhchóng-vàtìnhhìnhnàyvẫncòntiếpdiễn.Tuynhiên,cácbảntincủaphươngTâylạihiếmkhiđềcậpđếnvấnđềđangngàycànglớnnày,mặcdùcácconsốthốngkêquakiểmduyệtcủaTrung

Quốcđãgiảmbớtmộtphầnmứcđộtrầmtrọngcủatìnhhình.ĐólàbởithếgiớisẽđượchưởnglợikhiTrungQuốcthànhcông,hơnnữanóiđinóilạivềnhữngtranhcãitrongnộitạicủamộtnướccũngkhônggiảiquyếtđượcđiềugì.Nhưngchắcchắn,việcTrungQuốcđưamộtlựclượngquânđộilớnvàoTâyTạngnhỏbévàođầunăm2008làmộtdấuhiệucủatìnhtrạnglộnxộnvềchínhtrịcủaTrungQuốcsắpdiễnra.CácnhàlãnhđạoTrungQuốccảmthấyđấtnướcnàysắpđạtđếnđiểmmốcbùngnổcácvấnđềxãhội.

CácnhàchiếnlượcNhậtBảnkểvớitôirằngcácthànhphốduyênhảiTrungQuốcvẫncósẵnkhánhiều thanhkhoảnchomụcđíchđầu tư, songđisâuvàocáckhuvựcnộiđịacủanướcnàythì tìnhtrạngthiếuvốnlạiphổbiếnđếnngạcnhiên.Cáctỉnhcólựclượngbánquânsựriênghoạtđộngtươngđốiđộc lậpvớiBắcKinh.Cómộtsuynghĩkháphổbiến tạicáckhuvựcnằmsâu trong đại lụcTrungQuốc, rằng các thành phố duyên hải đã rất thànhcôngkhidịchchuyểnsangnềnkinhtếthịtrườngvàonhữngnăm1990.Thậtkhôngmay,nhữngsựpháttriểnnàyhầunhưchẳngđemlạilợiíchgìchocáctỉnhtrongnộiđịa.Thêmvàođó,nhữngngườidândicưtừvùngnôngthônTrungQuốckhônghạnhphúccholắmkhihọtáiđịnhcưởthànhphố.Điềunàycóthểlàdomộtsốnhântố.

TheoquansátcủaNgânhàngThếgiớithì16trongsố20thànhphốônhiễmnhấtthếgiớilàởTrungQuốc.Hơn70%lượngnướcở7consôngchínhcủaTrungQuốcđãkhôngthểuốngđượcnữa.NgườiTrungQuốchiệnnayphảiđốimặtvớilượngkhísulfurdioxidetrongkhôngkhícaonhấtthếgiới,phầnlớnlàtừviệcsửdụngrộngrãicácmôhìnhlòluyệnkimđốtbằngthanthôsơnhất.TheoBộNgoạigiaoHoaKỳ,“cácbệnhvề timmạchvàhôhấp liênquanđếnônhiễmkhôngkhí lànguyênnhânhàngđầudẫnđến tửvongởTrungQuốc”.Thậtkhôngmay,ngườidânTrungQuốc lại không thể thayđổicácchínhsáchvềmôitrườngcủamình.Vídụ,lậpluậnchínhchốnglạiđạoluậtcủaThượngNghịviệnMỹvềkiểmsoátlượngkhíthảinhàkính(Dự

luậtLieberman-Warner[43]

)làcácnướcđangpháttriểnnhưTrungQuốcvà

ẤnĐộsẽkhônghợptác.Trênthựctế,cácnềnkinhtếđangpháttriểnnàysẽnhanhchóngkhẳngđịnhrằngđạoluậtnàymâuthuẫnvớicácđiềuluậtcủaTổchứcThươngmạiThếgiới(WTO).Songhiệnnay,TrungQuốcvớimộtnềnkinhtếnhỏhơnrấtnhiềuđãvượtquaMỹđểtrở thànhnguồnkhínhàkínhlớnnhấttrênthếgiới.TheoCơquanNănglượngQuốctế(IEA),lượngkhíthảicủaTrungQuốchiệnnayđangtăngnhanhhơnsovớikhốilượngkhíthảigiảmđicủatấtcảcácnướccôngnghiệppháttriểncộnglại.Cácchínhsách môi trường của Trung Quốc đang mâu thuẫn với những mục tiêuthươngmạicủanướcnày.

Cómột vấn đề cơ bản khác đang gây rắc rối choTrungQuốc: tình trạngthiếuthôngtinđángtincậyvềkinhtếcủađấtnước.Vàinămtrước,mộtvịquanchứccao cấp củaTrungQuốcdự tiệc cocktail tạiBắcKinhvớimộtnhómcácchủngânhàngquốctếđãđượchỏirằngliệuđấtnướcôngcóthựcsựnghiêmtúctrongnỗlựcđạtđượctínhminhbạch“vĩmô”chohệthốngtàichính không.Vị quan chức này đã làm cho các chủ ngân hàng phải ngạcnhiênbằngmộtcâutrảlờitrungthực:“Môhìnhcủachúngtôilànướcđục

thảcâu”[44]

.Chotớithờiđiểmnày,điềuôngấynóidườngnhưlàđúng.

Bất chấp những vùng nước đục (tức là tình trạng thiếu minh bạch), mộtlượngvốnnướcngoàikhổnglồđãđổvàoTrungQuốc,lúcđầulàcáckhoảnđầutưtrựctiếpnướcngoài,nhưngsaunày,ngàycàngnhiềuvốnđượcđầutưvàobấtđộngsảnvàchứngkhoán.DùđặtcượcvàoTrungQuốccóthểlàmộtcáchđadạnghóacáchạngmụcđầutưtuyệtvờinhưngliệucácnhàđầutư toàn cầu có hiểu thấu đáo về các loại tài sản mà họ đang kiếm đượckhông?LiệuhọcóthựcsựhiểuvềcơcấusởhữucáccôngtyTrungQuốckhông?HọcóthựcsựđánhgiáđúngnhữngmặthạnchếcủacáchoạtđộngkếtoánvàkiểmtoáncủaTrungQuốckhông?Họcónhiềuthứđểdựavàokhibongbóngvỡkhông?

Trong10nămgầnđây,ngườiTrungQuốcđãcốtranhthủcáckhoảnđầutư

nướcngoài.Tuynhiên,chínhphủvẫnkiênquyếthạnchếđầutưnướcngoàitrongmộtsốngànhchiếnlượcvàcácngànhkhácbaogồmbảohiểm,ngânhàng,bánlẻ,đóngtàu,truyềnthông,viễnthôngvàbấtđộngsản.Vídụ,vàinămtrước,hầuhếtcácvụhợpnhấthoặcmualạicôngtyliênquốcgiađãbấtngờ đối mặt với hàng loạt các rào cản hoàn toàn mới. Không ai hiểu rõchuyệngìđằngsausựrútlạinày,trừviệcchorằngmộtsốthayđổivềchínhtrịđãxảyra,vàđiềunàychỉgâythêmbíẩnvàhoangmang.

Đôi khi, chínhngườiTrungQuốcdườngnhư cũngkhông rõđiềugì đangxảy ra.Vào thángTư năm2005,một phái đoàn cấp cao củaQuỹTiền tệQuốctế(IMF)đãđếnthămTrungQuốc,gặpgỡcácquanchứccaocấpnhấtvà được thông báo rằng vào cuối tuần sau đồng nội tệTrungQuốc “chắcchắn100%”(theocáchnóicủamộtquanchứcTrungQuốc)sẽđượcnânggiáđángkể.NhưngrồisựđiềuchỉnhnộitệtáobạođóđãkhôngbaogiờxảyrakhiếnpháiđoànIMFvôcùnglúngtúng(điềunàycóthểlàmộtmaymắnbởi vì phái đoàn IMF đang xem xét việc nâng giá ởmức 20%, trong khiTrungQuốc đang xemxét tỉ lệ thấp hơnmức 5%nhiều). Theomột nhânviêncaocấpcủaIMF,cácquanchứcởBộTàichínhvàNgânhàngTrungươngTrungQuốc cũng rất lúng túng.Các quan chứcnày thực ra đã thựchiệnmộtbướckhôngchínhthốngkhithôngbáongầm,nhưngchínhthứcvớicácđối tác trongnhómG7 rằnghọ (các thànhviên trongngânhàng trungương và bộ tài chính TrungQuốc) không phải là người chịu trách nhiệmkiểmsoátcácquyếtđịnh thenchốtnhưcảicách tiền tệ.Thayvàođó,HộiđồngNhànước,cơquanđầybíẩnbaogồmhầuhếtgiớitinhhoavàcaocấpnhấttrongĐảngCộngsản,mớilàngườiđưaratấtcảcácquyếtđịnhquantrọng.

Vídụ,ngườitanóirằngmặcdùChủtịchHồCẩmĐàocónhữngýđịnhtốtđẹp nhất nhưng ông thường đến các cuộc họpHội đồng với không quá 3phiếuủnghộ,nhưthếkhôngđủđểđạtđượcđasốphiếu tronghộiđồng9ngườichodùông tađãhứagìvới tổng thốngMỹhoặccác thủ tướngcủa

châuÂuđichăngnữa.

MộtthànhviêncủaHộiđồngNgânhàngTrungươngchâuÂuđãtừngnóivớitôivềchínhquyềnTrungQuốc:“Cơcấuđưaraquyếtđịnhcủahọlàmộtmạngnhện rối rắmphức tạp.Vàinăm trướcchúng tôiđãhỏihọ rằngcácngânhàngtrungươngchâuÂucóthểlàmgìđểgiúphọthiếtlậpmộtcơsởhạtầngngânhàngtrungươnghiệnđạihơn.ChínhquyềnTrungQuốcphảimất9thángmớiđưarađượccâutrảlời”.

TìnhhuốngnàygợichotôinhớđếnmộtlờinhậnxétgầnđâycủachủtịchmộtngânhàngchâuÂulớn.TrongmộtchuyếncôngtáctạiTrungQuốc,khiđangđứngởtiềnsảnhcủakháchsạnởThượngHải,mộtđốithủcạnhtranhđãhỏi vị chủ tịchnày rằng: “ÔngkhôngkinhdoanhnhiềuởTrungQuốcđúngkhông?Ôngkhôngnhậnthấynhữngcảicáchtronghệthốngngânhàngđúngkhông?”.Vịchủ tịchngânhàngchâuÂuđáp lại rằng:“Ồ,đókhôngphảilàsựcảicáchcủacácngânhàngmàlànhữngcảicáchtronghệthốngchínhtrịđãảnhhưởngđếncácngânhàng”.

Gầnđây,cácquanchứcTrungQuốcđãkhiếnchorấtnhiềungườithamgiathị trường toàn cầu phải sững sờ kinh ngạc vớimột thông báo rằng ngânhàng lớnnhấtTrungQuốc,NgânhàngCôngThươngTrungQuốc (ICBC)thuộcsởhữunhànước,hiệnlàngânhàngđượcđánhgiácaonhất trênthếgiới.Trongvòngvàinămtới,NgânhàngCôngThươngTrungQuốcsẽthựchiệnnhữngvụmualạimangtầmtoàncầu.Trênthựctế,ngânhàngnàyđãhélộmộtcáchkhôngchínhthứckhảnăngmualạimộthoặccảhaingânhàngchâuÂucóquymôđángkể.

Tuy nhiên, các cá nhân có liên quan nói rằng dường như các nhà đầu tưphươngTâykhôngbiếtchiếcvòibạchtuộccủaTrungQuốcvẫnănsâuvàocơcấuđưaraquyếtđịnhcủahệthốngngânhàngmặcdùgầnđây,rấtnhiềungườitrongsốhọđãthamgiamuacổphầntrongcácđợtpháthànhcổphiếuracôngchúnglầnđầu(IPO) thànhcônglớncủaNgânhàngCôngThương

TrungQuốcvà4hoặc5ngânhàngnhànướckhác.Mộtnhàquansát củaNgân hàngCôngThươngTrungQuốc đã lưu ý với tôi rằng khi các quanchứcTrungQuốcđinghỉcuối tuần thìhầunhư toànbộviệcquản lýngânhàngcũngbịđìnhtrệlại.ĐiềunàykhôngchỉđúngvớicácchinhánhởBắcKinh,màcònđặcbiệtđúngvớicácchinhánhởcáckhuvực.CácquanchứcTrungQuốckhôngchỉchiphốiviệcđánhgiárủirotíndụngmàcònchiphốicảcácquyếtđịnhvềnguồnnhânlực.Vìthế,cácnỗlựccảicáchcơcấucủanhữngnhàcảicáchnghiêmtúcđứngđầuchínhphủ(cómộtvàingười)vàcácgiámđốcngânhàngđầutưquốctếđangbịlàmngơtạicảtrụsởchínhlẫnởcácchinhánhngânhàng.TìnhhìnhnàytươngtựvớinhữnggìđãxảyravàothờikỳđầucảicáchhệthốngngânhàngởNhậtBản.Trongkhiđó,rấtnhiềucáckhoảnnợxấuvàcáckhoảnnợcókhảnăngthuhồithấp(thậmchí còn nhiều hơn thế) tiếp tục được gia hạn.Và cáchmà các ngân hàngTrungQuốcđãgiảiquyếttìnhhìnhnàylàtăngthêmcáckhoảnchovaymới.Kết quả là tỉ lệ của các khoảnnợxấu trên tổng số các khoảnnợđã giảmxuống,đưatìnhhìnhtrởvềtrạngtháibìnhthường.Hiểnnhiênthờiđiểmđổ

vỡcủakếhoạchPonzi[45]

nàylàthờiđiểmmàviệcgiảingâncáckhoảnvaymớitrởnênkhókhănhơn,mộtđiềurấtthườngxảyratrongmôitrườnglạmphát.

NếubạnchưatinhệthốngtàichínhTrungQuốctiềmẩnmộtnguycơthựcsự,mộtnguycơsẽnghiêmtrọnghơndotìnhhìnhlạmphátngàynaycànglúccànggiatăngthìbạnhãyquansátthậtkỹbảncáobạchcủabấtkỳmộtngânhàngTrungQuốcnàomớicổphầnhóa.Nhữngthôngtintrongđóđềukhôngrõràng.Đâuđótrongphần“Rủiro”,bạnsẽthấyrấtnhiềutrangmiêutảđại loạinhư:“ÔngWangởchinhánhHongSuvừabịbắtvìbiển thủ2triệuđô laMỹ.ÔngHu,giámđốcchinhánhcủachúng taởmộtđịađiểmnàođóbịbắtvìđãăncắp10triệuđôlaMỹ”.Danhsáchcứtiếptụcdàira.Phần“Rủiro”cũngnhậnđịnhrằngngânhàngkhôngcómộthệthốngquảnlýrủironàođểkiểmsoáttíndụng.Trongmộtvàitrườnghợp,tacũngsẽbắt

gặptrongphầnnàysựthừanhậnrằngngânhànghiệnchưacóhệthốngquảnlýthanhkhoản.Tuynhiên,saukhiđãcổphầnhóa,ngânhàngvẫncógiátrịvốnhóathịtrườngtrên100tỷđôlaMỹ.Đólàđiềuxảyratrongmôitrườngvốnlớn,dưthừa…Điềuđóxảyrachotớikhibongbóngnổtung.

Liệuđiềunàynghecócườngđiệuquákhông?Câuchuyệngầnđâynhấtgiữacácchủngânhàngđầu tưphươngTâyhoạtđộngởTrungQuốclàvềviệcphát hành cổ phiếu ra công chúng lần đầumới được khởi xướng bởimộttrongsốcácngânhàngnhànướclớnnhấtTrungQuốc.DohiểurõnhữnglolắngcủacácngânhàngphươngTâyđốivớiviệckiểmsoátrủironênngânhàngTrungQuốcđã thuêmộtngườiphươngTây trướcđây từng làmviệcchomộtngânhàngđầutưnổitiếngcủaMỹlàmchuyênviênquảnlýrủirocaocấpchongânhàngnày.Tấtcảđiềuđónghecóvẻrấtsángsuốttrừmộtchitiếtnhỏ:taychuyênviênquảnlýrủiromớinàykhônghềbiếttiếngHoa.NhưngthậtbuồncườilàbanlãnhđạongườiTrungQuốccủangânhànglạiyêucầuanhtakývàotấtcảcácgiấytờchophéppháthànhcổphiếuracôngchúnglầnđầu.Ngườinàytừchốivàcuốicùngxinthôiviệc.Mộtgiámđốcngânhàngđầu tưphươngTâykhácnhậnxét: “Hắnkhôngbiết rằngmìnhđượcthuêchínhlàvìkhôngbiếttiếngHoahaysao?”.

Tôixinđượcnhắclại:cấutrúcngânhàngTrungQuốc,dướisựchỉđạokiểuTonySoprano,sẽcốgắngmuahếtcácđịnhchếtàichínhlớntrêntoànthếgiới.Hãynóivềthếgiớiđầygiánđoạntrongthờigiansắptớivớinhữngchỗngoắtngoéoquanhco.Hãy tưởng tượngChủ tịchNgânhàngTrungươngchâuÂuJean-ClaudeTrichet,ChủtịchCụcDựtrữLiênBangBenBernankevàmộtnhânvậtquyền lựcngầmTrungQuốccùng thamdựmộthộinghịngânhàngquốctếnàođóđểthảoluậnvềsựminhbạchtàichính,vàtrongcuộchọpnày,nhânvậtquyềnlựcngầmsẽnóivớiBenvàJeanClaudevềbảnchấtcủamôhình“nướcđụcthảcâu”.Đâykhôngphảilàvấnđềvềhệtưtưởngmàlàliệuhệthốngsởhữunhànướcdướisựchỉđạocủađảngcóphùhợpvớiviệcđưaraquyếtđịnhtrongthịtrườngcạnhtranhtoàncầuhiệnnay

vôcùngphứctạphaykhông,vìởđóminhbạchtàichínhthỏađángchínhlàyếu tố phân biệt môi trường phát triển lành mạnh với môi trường khủnghoảngvàsụpđổhoàntoàn.SovớicácngânhàngTrungQuốc,cácđịnhchếtàichínhlớnhiệnnayđanggặprắcrốiởchâuÂuvàMỹgiốngnhưnhữnghìnhmẫulýtưởngvềsựminhbạchtàichính.

ĐơngiảnlàcácngânhàngnhànướcTrungQuốckhônghiểuvềquảnlýrủirotíndụng,thậmchíkhônghiểurõcảnhữngquytắcsơđẳngcủatínhminhbạchtàichính.Bởivìcácngânhàngđượcxemlàcáccôngcụchínhtrịxãhộinênmốiquantâmlớnnhấtcủacácnhàlãnhđạođảnglàduytrìđượchệthốnghiệntại.Tuynhiên,ởđây,sựcôngbằngcũnglàmộtvấnđềđượchọquan tâm.Các nước phươngTây, qua các cá nhân và công ty, đầu tư rấtnhiềuvàoTrungQuốcvàtìmkiếmquyềnkiểmsoátđasốtrongcáckhoảnđầutưcủamình.Vậytạisaosựsắpxếpnàykhôngnênhoạtđộngtheocảhaihướng?TạisaochúngtalạingạcnhiênkhichínhphủTrungQuốchiệnđangkiểmsoáthầuhếtcáchoạtđộngđầutưrabênngoàiTrungQuốclạimuốnmuavàkiểmsoátcáccôngtylớncủaphươngTây?

Vàođầunăm2007,ThủtướngTrungQuốcÔnGiaBảođãtuyênbốbằnglốidiễnđạt rấtmơhồ rằngTrungQuốcđang trongquá trìnhcải tổcácchínhsáchquảnlýđốivớikhoảndựtrữhơnnghìntỉđôlaởngânhàngtrungương.RõrànglàchínhphủTrungQuốcđangđịnhlaovàomộttràolưumuabánlớn.Không,họsẽkhônglàmđiềugìnhằmcốýgâytổnhạiđếnđồngđôlaMỹ,vìđiềuđólàmgiảmbớtgiátrịdựtrữcủahọ.Thayvàođó,họsẽlàmtheomôhìnhcủaSingapore,tậptrungtrướchếtvàocáckhoảnđầutưhànghóavànănglượngvốnlàlĩnhvựcmàhọđãtừngcảmthấydễbịtổnthươngnhất,sauđónhanhchóngtiếptụcđầutưvàocácđịnhchếtàichínhquốctế.Trongquátrìnhthựchiện,cácquanchứcTrungQuốchướngtớiviệckiểmsoátđasốsởhữucủacáctổchức,chínhlàđiềumàhọkhôngđểchongườikhácđạtđượcởTrungQuốc.

ChúngtanhìnnhậnTrungQuốclàmộtquốcgianhưngthựcchấtnólàmộttậphợpcácvùng lãnh thổkhácnhaunhưngphụ thuộcvàonhau, trongđóBắcKinhđóngvaitròlàtrungtâmđiềuhành.Lýdotạisaoviệcđiềuhànhmộtchiếnlượckinhtếvĩmôthốngnhấtlạikhókhănnhưvậylàdosựchênhlệch rất lớn ởTrungQuốc: hiện nayTổng sản phẩmquốc nội (GDP) củaThượngHải caohơnGDPcủamột nướcMalaysia thịnhvượng, trongkhimứcsốngởnhiềuvùngkhácchỉngangbằngvớimứcsốngcủaBangladeshnghèođói.

Tôinhớlạimộtthậpkỷtrước,thịtrưởngThượngHảiđãkhoevớitôirằngvớimỗimộtnhândântệtiềnthuếdongườiThượngHảinộpchoBắcKinh,chínhquyềncủaôngđòihỏimộtdịchvụ(từBắcKinh)tươngđươngvớihơn1nhândântệ.CứnhưthểThượngHảigiúpBắcKinhgiữthểdiệnvậy.Việcđóng thuếđãcheđậynhữnggìđang thựcsựdiễn raởTrungQuốc:chínhquyền trungươngTrungQuốcđangmấtđiảnhhưởngđốivớinềnkinh tếphitậptrungởmứcđộcao.

ĐúnglàĐạihộiThểthaoOlympicBắcKinh2008tượngtrưngchoniềmtựhào,sựđoànkếtvàổnđịnhquốcgia.Trongkhitìnhtrạngbấtổnởcáclàngquêvàthànhphốnhỏđanggiatăngtheocấpsốnhân,chínhphủtrongquátrìnhchuẩnbịchođạihộithểthaođãkhởixướngcácbiệnphápcưỡngchếhiệuquả,lậpluậnrằngOlympicBắcKinh2008phảithểhiệnchocácnướckhác trên thếgiới thấyđượcnhữngđiểmmạnhnhấtcủaTrungQuốc.Tuynhiên,ngườitalongạirằngOlympicsẽtrởthànhđiểmnúttạoramộttrậttựkhiếntìnhhìnhhoàntoànđảolộnvàonhữngnămhậuOlympic.Trongtìnhhình kinh tế chậm lại và lạm phát tiếp tục tăngmạnh, vài năm tới TrungQuốccóthểphảichứngkiếnsựbấtổngiatăngghêgớm,theokiểucảmxúcbịdồnnénbỗngdưngbùngnổ.

Một vài người lo lắng rằng những người giàu ởTrungQuốc sẽ trở thànhnhữngngườigiơđầuchịubángmớivìsựcămghéttìnhtrạngbấtcôngkinh

tế.Khoảngcáchgiữacácvùngvàcáctầnglớpđãrấtrõrệt.SựcăngthẳnggiữaBắcKinhvàThượngHải,giữacáctỉnhvùngduyênhảigiàucóvàcáctỉnhnghèotúngnằmsâutrongnộiđịa,giữanhữngnhàtưbảnthânhữuvớinhững người lao động di cư đang gia tăngmạnhmẽ. Ta rất khó dự đoánnhữnghậuquảcủathờikỳquáđộvềmặtchínhtrịcủaTrungQuốc.CólẽMartinWolf của Financial Times đãmiêu tả chính xác nhất khi nói rằng“TrungQuốccómộtconhổrấtkhóthuầnphục:tấtnhiên,conhổđóchínhlàTrungQuốc”.

TìnhhìnhkinhtếcủaTrungQuốctươngtựNhậtBảnvàocuốinhữngnăm1980vàđầunhữngnăm1990.ỞNhật, lúcđầulàmột lànsónglớnđầutưvàothịtrườngchứngkhoán,tiếpđólàbongbóngthịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsản,vàcuốicùnglàchínhsáchthắtchặthayhạnchếmàsaunàylànguyênnhânkhiếnchobongbóngnổtung.ỞTrungQuốc,sựthắtchặtvàsụp đổ vẫn chưa hoàn toàn diễn ra, nhưng chỉ số ThượngHảiComposite(Shanghai Composite Index) đã tăng vọt lên mức 500% trong giai đoạn2006-2007vàtrongnăm2008đãbắtđầuđượcđiềuchỉnhmộtcáchnghiêmtúc,giảmmấthơnmộtnửagiá trị từ thángMườinăm2007đến thángTưnăm2008.Tuynhiên,lầnđầutiênviệcvốnhóatheothịtrườngchứngkhoáncủaTrungQuốcđãvượtquáGDPcủanướcnày.Ởmộtsốnơi,giábấtđộngsảnđãtăngvọtvớiđộlớntươngtự.LưuýlàmộtsốnhàphântíchđãchorằngTrungQuốccũngcóthểđi theoconđườngcủaĐàiLoannhữngnăm1990-thịtrườngchứngkhoántăngvọtnhưngkéotheosauđólànhiềunămthịtrườngchứngkhoántrìtrệvàkinhtếkémhiệuquả.TìnhhìnhnàycũngcóthểtươngtựvớitìnhhìnhcủaNhậtBảnnhưngTrungQuốckhôngcócáctậpđoànđaquốcgia lớngiàusứccạnhtranhđể làmchiếc lòxogiảmxóckinhtếchonhữngbộphậnkháccủanềnkinhtếnhưcủaNhật.ĐừngquênrằngmặcdùnềnkinhtếđangpháttriểnvượtbậcnhưngchitiêucủangườitiêudùngTrungQuốclạigiảmmạnhmộtcáchkỳlạtừgần50%GDPnăm1992xuốngcòn36%năm2006.

Bạncómuốn tìmhiểu lýdosâuxanhất tại sao trongnhữngnămgầnđâyTrungQuốclạitrượtdốcthảmhạikhitìnhhìnhđầutưchothịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsản tăngvọtcùngvớiviệc tích trữhànghóacơbảnđãvượtrakhỏitầmkiểmsoátkhông?KháiniệmrấtkhóhiểunhưnglýdolàtỉlệlãisuấtthựctếởTrungQuốc,tỉlệsaukhiđãđượctrừchotỉlệlạmphát,làâmhoặckhảquannhấtlà0%(nóicáchkhácnếutỉlệlãisuấtlà3%nhưngtỉlệlạmphátlà6%thìtỉlệlãisuấtthựctếlàlà-3%).Hiệnnay,lạmphátởTrungQuốcđang tăngvọtnhưngmức lãi suấtđượckiểmsoáthànhchínhchịuchiphốimạnhbởinhữngngườitrongbộmáychínhtrịlạikhôngđượctăng lên phù hợp. Đây là một hạn chế của việc không cho phép các thịtrườngtàichínhhoạtđộngtựdo.

Khimộtnềnkinhtếtrảiquatỉlệlãisuấtthựctếâm,cácnhàđầutưsẽvaycàngnhiềucàngtốtvàmuacàngnhiềucàngtốt.Trongmộtthờigianngắn,họmua chứngkhoán cũngnhư các tài sản hữuhình nhưhànghóa và bấtđộng sảnmột cách táobạo.Đó là lýdo tại sao trongnhữngnămgầnđâyngườiTrungQuốcđãcómặtởkhắpcácnướcđangpháttriển,baogồmcảởchâuPhi,sửdụngcáchợpđồngmuahàngdàihạn.Tôixinnhắclại:thườngthường,nềnkinhtếvớitìnhtrạnglạmphátđangtănglêncũngsẽcólãisuấttăng và đồng nội tệmạnh lên (xóa bỏ tình hình tỉ lệ lãi suất thực tế âm).NhưngđồngnộitệvàthịtrườnglãisuấtcủaTrungQuốclạibịkiểmsoátvềmặthànhchính.Nhưvậy,môi trường lãi suất thựcâmđãgópphầnkhiếnchobongbóngtàichínhvàkinhtếphìnhlên.ĐólàchuyệnnựccườiởTrungQuốc-vayvàmuacàngnhiềutàisảncàngtốtbởivìkhôngaitinbongbóngsẽnổtung.Tấtnhiên,khôngsớmthìmuộn,bongbóngcũngsẽnổ.HãyhỏingườiNhậtBảnvềkinhnghiệmcủahọvàonhữngnăm1990hayhỏinhữngchủnhàởởFloridavàCaliforniatrongthờigiangầnđây,họđềuchịuchungtìnhcảnhgiátrịnhàsụtgiảmnhanhchóng,trongmộtsốtrườnghợpcònbịgiảmxuốngdướimứchọđãđặtcọc.

Một trong những chủ đề của cuốn sách này là những thay đổi chính sách

thườngtạoranhữnghậuquảngoàidựkiến(unintendedconsequences).KhiCụcDự trữLiênbanghạ thấpmức lãi suấtngắnhạnvào thờikỳđầucủacuộc khủng hoảng nợ dưới chuẩn, kết quả giống như thả một trái bomnguyên tử tài chính vào các nền kinh tế châuÁ, đặc biệt là TrungQuốc.ThậmchíkhinềnkinhtếMỹchậmlạivàtheođóxuấtkhẩucủachâuÁcũnggiảmsútthìxuhướngkinhtếsảnlượngdưthừa(sảnxuấtthừa)củachâuÁvẫntiếptục.KếtquảlàtìnhhìnhlạmphátgiácảcủachâuÁvàTrungQuốcđãtănglên,mộtdấuhiệukhiếnchomứclươngtănglên.MặcdùcácdữliệukinhtếcủaTrungQuốckhôngphảiluônluônđángtincậynhưngđếngiữanăm2008,mức tăng tiền lươngdanhnghĩađã tăngvọt lên20%mộtnăm.Songmứclươngthựctế(saukhiđãtínhđếnlạmphát)maylắmthìmớibằngsovớitrướcđây.Trongsuốtmộtkhoảngthờigiantươngtự,giáthựcphẩmvànăng lượngđã tănghơn20%.Giá gạo trong9 tháng từ năm2007đến2008đãtăng300%,đâychínhlàhiệntượngđãgâyranhữngcuộcbạoloạnởhơn30nướctrênkhắpchâuÁvàchâuPhichứkhôngchỉởTrungQuốc.

TôixinđượcnhắclạirằngcácdữliệukinhtếcủaTrungQuốccóthểkhôngđáng tincậynhưngcómột lĩnhvựccó thể tin tưởngđôichút làđo lườngviệc cung tiền.Việc sử dụng các các số liệu về cung tiền để dự đoán xuhướnglạmphátlàmộtcôngviệctinhtế,đặcbiệtlàtronghệthốngtàichínhcũng phức tạp như hệ thống tài chính củaMỹ. Tuy nhiên, tình hình củaTrung Quốc nói lên nhiều điều. Từ giữa năm 2006 đến giữa năm 2008,lượngcung tiền củaTrungQuốcđã tăngvới tỉ lệ hàngnăm là16%.Lạmpháttrongsuốtthờikỳnàytăngmạnhtừ2%lên8%.Songlượngcungtiềnthực sự (sau khi đã điều chỉnh với mức lạm phát) lại giảm xuống nhanhchóng.

Cũngcầnlưuýrằnglạmpháttiềnlươngtrênbìnhdiệnquốctếdotoàncầuhóađãlanrộng.VídụtạiViệtNam,lạmpháttiềnlươngcũngtăngvớitỷlệtrên20%mộtnăm.Trongnhữngnămgầnđây,cácnềnkinhtếchâuÁđãbịđiềukhiểnbởimộtluồngchiphívốnđềuđặn.Trongtìnhhìnhlạmphátgia

tăng, người tahyvọng rằng tỉ lệ chi phí vốn của châuÁ sẽbắt đầugiảmxuốngmộtcáchnhanhchóng.Trongtươnglaigần,tìnhhìnhnàysẽbịxấuđidosựchậmlạicủanềnkinhtếMỹ,điềusẽgiúpthuhẹpthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹnhưngcũngthuhẹpluôncảtínhthanhkhoảntrêntoàncầu.ĐókhôngphảilàtìnhhìnhtíchcựcchocảMỹvàcácnềnkinhtếchâuÁ.Một trongnhữngđiểmsángsaucuộckhủnghoảngnợdướichuẩn làsựrađờicủacáctậpđoànđaquốcgiacủaMỹvớichứcnănglàmộtbộmáyxuấtkhẩu thươngmại, chủyếuxuấtkhẩu sangchâuÁ.Trong9 thángđầu saucuộc khủng hoảng, nền kinh tếMỹ đã không bị hủy hoại hoàn toàn nhưnhiềunhàphân tíchđãdựđoán, chínhxác lànhờ làn sóng lớn trongxuấtkhẩucủaMỹ.Trongnhữngnămtới,lạmpháttiềnlươngởchâuÁcùngvớisựthuhẹptrongtiêudùngvàphítổnvốncóthểsẽlàmvôhiệuhóabộmáyxuấtkhẩumớicủaMỹ.

Hơnmộtthậpkỷtrướcđây,ngườiNhậtnằmtrongsốnhữngngườiđầutiênrótmột lượngvốnđầu tư lớnvàoTrungQuốc,một sốnhà lãnhđạoNhậtBảntinrằngmốiquanhệmớinàysẽphầnnàobùđắpchomốiquanhệkinhtếđangngàycàng rệu rãcủaNhậtBảnvớiMỹ.Nhưngđiềunàyhiệnnaykhôngcòntồntạinữa.NgườiNhậtđãcắtgiảmmạnhcáckhoảnđầutưvàoTrungQuốctrongnăm2005và2006,vàtrongthờigianngắnđãgâyhoangmanglớnởBắcKinh.

TheoquanđiểmcủangườiNhậtBản,cómộtsốdiễnbiếnđanggâynhiềurắcrốimàhầuhếtđềugắnvớiviệcđưaraquyếtđịnhcóvẻthiếuthậntrọngcủaTrung Quốc. Ví dụ, Trung Quốc đã cố gắng mua vét quặng sắt trên thịtrường thếgiớimàhầunhưkhôngquan tâmđếnnhucầusắt thép trên thếgiớihoặcquantâmđếnthựctếrằngthếgiớiđãsảnxuấtmộtlượngthépdưthừađểđápứngnhucầucủatoànthếgiới.CôngsuấtsảnxuấtthéptheokếhoạchcủaTrungQuốccóthờiđiểmđãđủlớnđểkhôngchỉđápứngnhucầutrongnướcmàcònđủđểđápứngnhucầucủa2nềnkinh tế lớnnhất thếgiới,NhậtBảnvàMỹ.

TrungQuốcgầnđâysảnxuất450triệutấnthépmộtnăm.Tráilại,NhậtBảnsảnxuất120triệutấn;Mỹsảnxuấtgần100triệutấn;cònchâuÂusảnxuấtkhoảng150 triệu tấn.TạiTrungQuốc,khoảng1/3 sản lượng thép thựcsựdànhchoviệc tăngcôngsuấtsảnxuất thép,1/3 lượng thépkhácdànhchoxuấtkhẩusảnphẩmlàmtừthép,1/3cuốicùngdànhchotiêuthụtrongnước.Dođó,thịtrườngthépTrungQuốclàmộtmốinguyhiểmchothịtrườngthếgiớikhinhucầucủaTrungQuốcsuygiảmvànềnkinhtếtoàncầusụtgiảm.Người TrungQuốc đã lao vào việc sản xuất thép đầy tham vọng vàmạohiểmnàymặcdùvẫnđangchỉcómộtnềnkinhtếgấp3lầnquymôcủanềnkinhtếHàLan.Mốinguyhiểmcủacáchlàmđólàtạoralượngdựtrữhànghóacơbảnlớn,điềumàbanđầudẫnđếnviệctănggiánhântạo,nhưngvớinguy cơ củamột sự sụp đổ giá cảmạnhmẽ và nhanh chóngmột khi thịtrườnghànghóatoàncầuđạtđếnđỉnhđiểmcủasựbấtổntrongviệcduytrìcácmứcgiámới.ChínhphủTrungQuốcđãdựtrữmộtlượnglớncácloạihànghóakhác,màquênmấtnhữngmối lo lắngvềnăngsuấtdư thừa trêntoàncầuvànhucầuthựcsựtrêntoàncầu.Hơnnữa,khibongbóngvỡ,nềnkinhtếthếgiớisẽtrởthànhmộtnơirấtđángsợ.

Năm2007,mộtnhàđiềuhànhhãngôtôNhậtBảnthấtbạiđãlưuývớitưcáchcánhânrằngngườiTrungQuốc,cũngđanghoạtđộngkinhdoanhtronglĩnhvựcsảnxuấtôtô,đãkểvớiônglàhọđịnhtăngnhanhsảnlượng.Nhữngconsốthậtđángngạcnhiên.Năm2006,côngsuấtsảnxuấtôtôtrongnướccủaTrungQuốclêntớigần6triệuchiếc.NhữngnhàlậpkếhoạchcủaBắcKinhđưarasắclệnhquyđịnhrằngđếnđầunăm2012,sảnlượngôtôphảiđạtđược20triệuchiếc,tănghơn300%.Điềunàytươngtựvớitìnhhìnhliênquanđếnviệcsảnxuấtthừathépmàởđócósựđánhgiáđầyquanliêuvànguyhiểmvềnhucầuôtôtrêntoàncầutrongtươnglai.

Vídụ,đếnnăm2012,nhucầutrongnướcvềôtôcủaTrungQuốcđượcdựđoánởmứccaonhấtmớichỉlà9triệuchiếc.Vậy11triệuchiếccònlạisẽđượcxuấtkhẩusangnướcnào?NgườiNhậttinrằngcácnhàquảnlýkinhtế

củaTrungQuốcđãđượcyêucầuthựchiệnmộtkếhoạchđểtrởthànhnhàxuấtkhẩuôtôlớnnhấtthếgiớibấtchấpnănglựcsảnxuấthaynhucầuvềôtô trên toàn cầu.Mục tiêu của họ là: cạnh tranh để giành và nắm giữ thịphần,điềunàythậtnựccườivìđâylàcuộcchơimàngườiNhậtnắmrấtrõ.Banđầutôiđãnghingờcâuchuyệnvềuy-thế-Trung-Quốc-trong-sản-xuất-ô-tômãicho tớikhi tôinghenóivềCông tyÔ tôChery,mộtcông tysảnxuất ô tô thuộc sở hữu nhà nước nhưng hoạt động độc lập.Gần đây,YinTongyao, chủ tịch kiêm tổng giám đốc công tyChery đã tuyên bố với tờWall Street Journal rằng đến năm 2012 chỉ riêng công ty nhỏ của ông tacũngsẽsảnxuấtmộttriệuchiếcmỗinămđểphụcvụnhucầutrongnướcvàquốctế,sovớigần100.000chiếcnhưhiệnnay.

CólẽlýdochínhkhiếncácchiếnlượcgiangườiNhậtcũngnghingờđốivớiviệcsảnxuấtthừacủaTrungQuốclàhiệnnayTrungQuốcchỉởmứcpháttriển tương tựnhưNhậtnhữngnăm1960.Trongsuốtkhoảng thờigianđónềnkinh tếNhậtBản tăng10%mỗinăm,dẫnđầu làngànhsảnxuất thép.KhiNhật đạt đếnmứcnăng suất dư thừamàbongbóng thépbắt đầuxẹpxuống thì tỉ lệ tăng trưởng bình quânmỗi năm củaNhật đã giảm từ 10%xuốngcòn4%.

Tất cả nhữngđiềunàyđềugiốngvới lý thuyết đen tối (DarkTheory) củaNhậtvềTrungQuốc.Vàinămsau,tạimộtbữatốiởTokyovớimộtvàiquanchứcchínhphủNhật(khôngthuộcBộTàichính),cuộcthảoluậncủachúngtôiđềuxoayquanhTrungQuốc.Saumộtchầurượudườngnhưkhôngbaogiờkết thúc,một trong số cácvị quan chứcđã thanphiền rằng sau tất cảnhữngthấtbạitrongviệcđầutưcủaNhậtvàoMỹvàocuốithậpniên1980,đầuthậpniên1990(dẫnđầulàkhoảnđầutưvàoTrungtâmRockfeller),cáccôngtycủaNhậtdườngnhưcũngđangthualỗởTrungQuốc.Vịquanchứcđónóithêmrằng:“Cáccôngtycủachúngtôiđãdừngphầnlớncáckhoảnđầu tư ròng trực tiếp vàoTrungQuốc.Thật khó để kiếmđược lợi nhuận.ViệtNamhấpdẫnhơnnhiềunhờthịtrườngnhâncôngrẻ”.Tôinhanhchóng

cảmthấyđỡbuồnhơnvềvụXimăngTrungQuốc!

Cuộcnóichuyệnkhôngkếtthúctạiđó(vànhữngchầurượucũngvậy).Cuộcnóichuyệncòntrởnênsôinổihơn.Đólàkhimộtvịquanchứcnêuracáimàtôigọilà“Lýthuyếtđentối”củaNhậtBảnvềTrungQuốc,mộtkiểunóichuyệnmàngườitachỉnghethấyvàođêmkhuyakhinhữngchiếclưỡitrởnênmềmravàngườitaởtrạngtháihơingàngàsaydouốngnhiềurượusa-kê.Đạiloạilýthuyếtnàynhưsau:bộmáylãnhđạocấpcaocủaTrungQuốcđãbiếthọkhôngthểđạtđượcmụctiêukinhtếcủamìnhmặcdùhiệntạicónhữngtiếnbộkinhtếtolớn.Thậmchídướinhữngđiềukiệnthuậnlợi,việcđạtđượcmứctăng trưởng10%và tỷ lệđầu tư40%trong25nămliên tụcdườngnhưlàmộtmụctiêugầnnhưkhôngthểthựchiệnđược,mụctiêuđócàngbấtkhảthihơnkhihàngtrămtriệucôngnhânmớimuốnđượclàmviệctạicácthànhphố.NhưngnhiệmvụcủaTrungQuốcthậmchícònđángnảnlònghơnvìmộtlýdokhácnữa-vấnđềnhânkhẩu.

TrongkhichâuÂu,NhậtBảnvà,ởmứcđộthấphơn,Mỹphảiđốimặtvớiáp lựcvềnhânkhẩunghiêm trọng thì nhiệmvụ củahọvẫnđơngiảnhơnnhiềusovớinhiệmvụcủaTrungQuốc.Ởđây,chínhsáchmộtconđãtạoramộtcon“quáivậtnhânkhẩu”(mặcdùmộtvàinhàphântíchtranhluậnrằngvấnđềnhânkhẩucủaNhậtcũngkhógiảiquyếtnhưvậy).Đếnnăm2045,cứbangườiTrungQuốcsẽcómộtngườiởđộtuổinghỉhưu.NhưnhàphântíchChiLođãviết trong tạpchíTheInternationalEconomy,khi lực lượnglaođộngthuhẹplạinhanhhơndânsố,mứcsốngchắcchắnsẽgiảmsút,tạoramộtphảnứngdâychuyềnluẩnquẩn.Dâychuyềnđóbắtđầuvớimộtmứclợinhuậntrênvốnthấphơn.Điềunàyđãlàmgiảmtổnglượngvốnvàmứcsống.VẫnvịquanchứcNhậtBảnđónói:“Chúngtôingờrằngmụctiêucủacácnhà lãnhđạo(TrungQuốc) trong tìnhhuốngnày làphảnứngnhưhầuhếtmọingườicóquyềnlựcvẫnphảnứng-tìmcáchgiữquyềnlực.Hiệnnayhọcókhảnăng thanh toánbằng tiềnmặt rất caovàmộtkhoảng thờigiankhoảnghaimươinăm trướckhivấnđềnhânkhẩubắtđầu.Chúng tôingờ

rằnghọsẽsửdụngtínhthanhkhoảnđóđểhiệnđạihóavàcủngcốquânsự,khôngchỉchonhữngmụctiêuđốingoạiđơnthuần,màcòngiốngnhưquânđội Saudi với mục tiêu chính là để duy trì trật tự trong nước” (Ở SaudiArabia, lực lượng an ninh lớn của quốc gia được tập trungvào việc kiểmsoát30%dântộcthiểusốShiite,nhữngngườitìnhcờsốnggầnnhữngmỏdầuquantrọngnhấtcủanướcnày!).

Lưu ý rằng cuộc nói chuyện ở Tokyo đã xảy ra vào trước thángBa năm2007.TôibiếtvìlúcđầutôinghingờlýthuyếtđentốivềTrungQuốc.Sauđó, vào ngày 4 tháng Ba năm 2007, chính phủ Trung Quốc tuyên bố kếhoạchtăngchitiêuchoquânsựthêmmộtkhoảnlớnbấtthườngbằng18%trong năm tới,một đợt tăng chi tiêu cho quân sự lớn nhất được tuyên bốtrongvòngmộtthậpkỷ.GiốngnhưhầuhếtcácdữliệutạiTrungQuốc,consốthựccóthểcaohơnđángkể.Ýnghĩngaylúcđócủatôilà:họđangbảovệcăncứquyềnlựccủamình.ThuyếtĐentốicóthểđúng.

Tớiđây,bạncóthểtựhỏingườiNhậtđang“bôiđen”điềugìvậy?Nóigìthìnói,TrungQuốctượngtrưngchomộtcâuchuyệnthànhcôngvềkinhtếcótầmvócthếgiới.Bằngcáchtiếptụcgiữgiáđồngnhândântệ,xuấtkhẩuđãtăngvọt lênmức30%mộtnăm trongkhimức tăng trưởngcủanhậpkhẩuchậmhơnrấtnhiều.VậycógìkhôngổnkhiTrungQuốcvừanắmgiữ15%tổngnợcủaMỹvừađểhơnmộtnghìntỷđôlatrongcáckhoảndựtrữcủachính phủ -một khoản quỹ đen của chính phủ - với 90% số đó được giữbằngcáctàisảntươngđốiantoàncủaMỹ?Việccóhơnmộtnghìntỷđôlatiềndựtrữtrongkhivẫnkiểmsoátvềmặthànhchínhđốivớitỷgiáhốiđoáichẳngkhácnàomộthợpđồngbảohiểmtrong tìnhhình tàichính toàncầuđangsụpđổ.Cógìđểbạnkhôngthích?

Câutrảlờilàcácđồngnộitệbịcốýđịnhgiáthấpvàviệcxâydựngnguồndựtrữlớnđãthểhiệntìnhtrạngméomólớnđốivớihệthốngtàichínhtoàncầu.Sựméomónàykhôngchỉ tạo ranhữngbongbóng tài chínhmàcòn

khiến cho nhiệm vụ kiểm soát lạm phát và quản lý hệ thống kinh tế củachínhcácquanchứcTrungQuốctrongsuốtthờikỳbongbóngvỡtungtrởnênkhókhănhơn.Nhữnglựclượngcânbằngthịtrườnglànhmạnhcầnthiếtđểduytrìsựổnđịnhtàichínhtrêntoàncầuvẫnbịtriệttiêuảnhhưởngbởisự can thiệp của chính phủ nhằm mục đích thao túng tiền tệ (currencymanipulation).

NhữngýtrênkhônghềphủnhậnrằngthànhquảkinhtếcủaTrungQuốclàrấtấntượng.TrungQuốcđãtrởthànhđiểmcuốicùngtrongdâychuyềnsảnxuấtkhổng lồcácsảnphẩmgiá thấpđầy thànhcôngcủachâuÁ.CỗmáynàyđãchuyểnmộtphầnlớncácthànhphẩmsangMỹ.KếtquảlàhơnmộtnửalượnghànghóanhậpkhẩucủaTrungQuốcbắtnguồntừcáccôngtycóvốnđầutưnướcngoài.Điềunàycónghĩalànhữngsảnphẩmnàyđượcdùng

để táixuấtkhẩunhưnhững thànhphẩm[46]

.Hơnmộtnửa lượngsảnphẩmxuấtkhẩucủaTrungQuốcđượcsảnxuấttừcácnguyênvậtliệunhậptừcácnướckháccủachâuÁ.Hiện tượngnàyđãkiếnchochâuÁ trở thànhmộtkhuvựccókhảnăngcạnh tranhđặcbiệt trên toàn thếgiớivìnguồnnhâncôngtươngđốirẻgâyáplựcgiảmgiá.

Trong quá trình vận hành cỗmáy sản xuất khổng lồ đang phát triển này,ngườiTrungQuốctiêuthụhaytíchtrữ1/3lượngcungcấpthiếc,than,kẽmvàquặngsắthàngnămcủathếgiới.Đồngthời,nócũngđãtạoranhữngmốiquanhệrắcrốivớicácnướcxuấtkhẩudầumỏvôcùng tànbạo,baogồmSudanvàAngola.NhữngliênminhnàyđãkhiếnTrungQuốccóphầntáchbiệtkhỏicộngđồngthếgiới.ChínhphủMỹđãthẳngthắnphêphánTrungQuốcvìđãkhôngtriệtđểngănchặnnhữnghoạtđộngvônhânđạo,kêugọinướcnàyhãylàmột“chủthểcótráchnhiệm”trongcộngđồngquốctế.

Bấtchấpnhữnglờichỉtríchnày,chiếcxetảihạngnặngTrungQuốcvẫntiếptụctiếnlênphíatrước.Ítnhấtcóhơn100triệucôngnhânTrungQuốchiệnnay đã kiếm được hơn 5.000 đô laMỹmỗi năm. Con số đó nghe có vẻ

khôngnhiềunhưngReedHundttrongcuốntạpchíNướcMỹ(America)đãchỉrarằng:tầnglớptrunglưuTrungQuốckhôngchỉbằngkhoảng2/3tổnglực lượng lao độngMỹmàmức sống của họ cũng giốngmức sống trungbìnhcủangườiMỹởnhiềumặt,bởivìởTrungQuốcgiá trị tươngđươngvới1đô laMỹcó thểdùngđượcvàokhánhiềuviệc.Vídụ,ngườicư trútrongnhữngcănhộởThượngHảimỗi thángchỉphải trả5đô laMỹchodịchvụtruyềnhìnhcápvàđiệnthoại.Máytínhcánhângiá200đôlaMỹ.ỞBắcKinh,tầnglớptrunglưucóđủtiềnthuêngườigiúpviệcgiađìnhđểlaudọn,nấunướngvàphụcvụ.HãysosánhvớiMỹvàchâuÂu,nơicónhiều

hộ gia đình trung lưu với hai người đi làmhay hai nguồn thu nhập[47]

vàphầnlớncácgiađìnhtrunglưuvẫnphảitựlàmcôngviệcnấunướngvàlaudọn.

Trongthậpkỷtới,cácnhàchiếnlượckinhtếhyvọngrằngthêm200triệungườiTrungQuốcnữa sẽ cómức sống của tầng lớp trung lưu này.Ngàynay,ngườiTrungQuốctiêuthụbằngkhoảng1/3lượngtiêuthụcủangườiMỹ(xétvềkhíacạnhvậtchất).Trongvònghaithậpkỷ,vớigiảthiếtnhữngxungđộtchínhtrịcăngthẳngđượcngănchặn,vàthêmvàitrămtriệungườinữa gia nhập vào tầng lớp trung lưu, thì người tiêu dùng TrungQuốc sẽtrongquátrìnhgâyảnhhưởngđếnnhữngxuhướngvàcôngnghệtoàncầunhưnhữnggìmàhiệnnayMỹđanglàm.

Hơnnữa,khôngthểphủnhậnrằngảnhhưởngkinhtếcủaTrungQuốcđốivớicácnướckhác trên thếgiới, ítnhất làchođếnnay,cũngkhá tíchcực.Khảnăngkếthợptỉgiáhốiđoáidanhnghĩagắnchặt(neo)vớiđồngđôlacủaTrungQuốccùngvớimứclạmpháttrongnướcthấpvàsựtăngtrưởngnăngsuấtnhanhchóng trong thậpkỷ trướcđãgiúpgiữmức lạmphát trênkhắpthếgiớivàtỉlệlãisuấtngắnhạnởmứcthấp.Trênthựctế,hàngxuấtkhẩu giá rẻ của Trung Quốc đã giúp kiềm chế lạm phát cơ bản (coreinflation)củaMỹ.Khôngcócácmặthàngxuấtkhẩunhưvậy,lạmphátcơbảncủaMỹcóthểcaohơnrấtnhiều.Tuynhiên,vấnđềtừđâytrởđilà:mức

tănggiádầuvàhànghóabaogồmcảgiáthựcphẩmdonhucầucủangườiTrungQuốcvàcácnướcđangpháttriểnkháctănglênđangbắtđầulàmlộrõcáckỳvọnglạmphátkhắpcácnướccôngnghiệp.

Ítnhất trên lý thuyết, tương laicủaTrungQuốccóvẻsángsủa.TiếtkiệmvượttrộicủaTrungQuốcvẫntiếptụctănglên.TrongkhitiếtkiệmcánhâncủaTrungQuốcđãgiảmsútthìtiếtkiệmcủacáccôngtydướihìnhthứclợinhuậnkhôngchialạitănglênnhanhchóng.TạiTrungQuốc,tiềntiếtkiệmcủa công ty hiện tại đang cao hơn tiết kiệm cá nhân.Niall Ferguson,mộtgiáosưtạiHarvard,vànhàkinhtếhọcLondonMoritzSchularicklậpluậnrằngcáccôngtyTrungQuốc“đãthuđượclợinhuậnlớntrênthịtrường,dẫnđếnnhữngkhoảntiềnlãikỷlụcchocôngty…CácnhàsảnxuấtTrungQuốcđã tiếp tục thu được những khoản lợi nhuận lớn với sự cạnh tranh về giá(đượctrợgiúpbởi thựctếrằng)đồngnhândântệhiệnnayrẻhơnbaogiờhết”.

CácchuyêngiangoạisuychuyênnghiệpđãdựđoánvềtiềmnăngchiphốitoàncầucủaTrungQuốc.HundtnóirằngtrongkhikhôngaibiếtđượcảnhhưởngcủaTrungQuốc,“nếuchâuÁnhưbóngđêmphủxuốngmộtngàyhèdàiởphươngTâythìtìnhhìnhsẽnhưthếnày:CáccôngtycủaTrungQuốcvàcácnướcphươngĐôngkhácsẽsảnxuấthầunhưmọithứchohầuhếtmọingười trên thếgiới, vàkhôngaikháccó thểnóihay làmgìnhiềuvềđiềuđó”.

TácđộngcủacácdiễnbiếnởTrungQuốclàrất lớn.NhưngvấnđềkhôngphảilàTrungQuốccópháttriểnhaykhông;màlàTrungQuốccóđangpháttriểnquánhanhhaykhông?Trongkhicácdữ liệucủaTrungQuốckhônghoàn toàn đáng tin cậy thì dường như người Trung Quốc, để ngăn chặnnhữngcăngthẳngchínhtrịvàxãhội,đãtăngtốcsớmhơnnhiềusovớicácnhàphântíchphươngTâyđãtưởng.MứcđộtăngtrưởngkinhtếcủaTrungQuốccóthểcaohơnrấtnhiềusovớicácdữliệuchínhthức.Dovậy,những

cơhộiđểbongbóngnổ tungvà sựgia tăngbấtổnxãhội làđángkểhơnnhữnggìchúngtađãnghĩ.Mọithứcàngtăngvọtmộtcáchthiếuthậntrọngthìchúngcàngcóthểnhanhchónggiảmsútmộtcáchmạnhmẽ.

Vàđâylàmộtvấnđềkhác:cácquanchứcTrungQuốcnhấnmạnhrằngmứcđộtăngtrưởng9%làmứctốithiểucầnthiếtđểtránhnhữngchiarẽvềmặtchính trị.Điềugìsẽxảyranếusang thậpkỷ tiếp theomứctăng trưởngsẽgiảmxuống7%?Đó là vẫn làmức tăng trưởng tượng trưng chohiệuquảkinhtếphi thườngởbấtcứnơinàotrên thếgiới.LiệuTrungQuốccótrảiquamộtsựsụpđổchínhtrịkhông?HầuhếtcácchuyêngiaphươngTâychorằngnếutỉlệtăngtrưởngcủaTrungQuốcgiảmsútxuống7,5%thìnạnthấtnghiệp sẽxảy ra,khiếnchocăng thẳngchính trịgia tăngvàđedọa sựổnđịnhcủatoànbộhệthốngkinhtế.

Hơnnữa,chưaaixácđịnhđượcnhữngảnhhưởngxãhộitiêucựcdosựgiatăngtỉlệlạmphátgầnđâyởTrungQuốc.TỉlệlạmphátởTrungQuốcđãtăngvọtlênhơn7%vàođầunăm2008vàdườngnhưvẫntiếptụctănglên.TỉlệlạmphátđangtănglênnàyđãphávỡsứcmuacánhântrungbìnhcủangườiTrungQuốc.Đốivớicácnướckháctrênthếgiới, lạmphátđanggiatăngcủaTrungQuốclàmtănggiáhàngnhậpkhẩutừTrungQuốc.Trongvàithậpkỷ trướccủacác thị trườngđược toàncầuhóa,nhữnghànghóanhậpkhẩugiáthấpđóđãgiúphạnchếlạmpháttrongcácnướccôngnghiệp.Vídụ,ởMỹ,gần50%lượnghàngquầnáovà85%lượnghàngđồchơivàgiàydéphiệnnaybắtnguồntừTrungQuốc.

Tuynhiên, tìnhhìnhởTrungQuốcdườngnhưđang thayđổi.Vàongày1thángMộtnăm2008,ngườitahyvọngrằngmộtluậtmớicủaTrungQuốcnhằmhạnchếhoạtđộng thuênhâncôngsẽgiúpcải thiệnmức lương,nếukhôngphảilàthiếuhụtlaođộng.TheotờNewYorkTimes,luậtmớiđãtạoranhữngcuộcđình côngvà căng thẳng toàndiệngiữangười laođộngvàngườisửdụnglaođộng.Điềunàycóthểgiatăngáplựclạmphátvàothời

điểmmàcácthịtrườngtàichínhTrungQuốcdườngnhưdễtổnthươngnhất.Mốinguyhiểmởđây là trong lịch sử, lạmphátgia tăng cóxuhướng tácđộng tiêucực tớihiệuquảcủacác thị trườngchứngkhoánđangvậnhànhthànhcông.

Liệubóngbóngkinhtếnổtungcóphảilàmộtkếtquảkhôngthựctế?TrungQuốchiệnnaycó102,5triệutàikhoảnkinhdoanhchứngkhoán,vớimộtsốlượngkhôngthểtinđượclà300.000tàikhoảnmớiđượcmởmỗingày.Chỉriêngnăm2006,hơn24triệunhàđầutưmớicủaTrungQuốcbắtđầumuabánchứngkhoántrênsàngiaodịchThượngHảinóngbỏng.Phầnlớnnhữngnhàđầutưmớinàylànhữngngườichưacókinhnghiệm.Tuysởhữuchứngkhoánhaycổphầnvẫncònhạnchếtronggiớihạngần10%dânsốnhưngdùsaonócũngđangmởrộngvớimộttỉlệlớn.

Tuynhiên,hệthốngthiếusựtácđộngổnđịnhcủathịtrườnggiaosaunhằmhạnchếrủiro.Đólàlýdotạisaochínhphủcấmcácgiaodịchtàisảnpháisinh/tàichính trênsàngiaodịchvàonăm1995.Vídụ,vào thángHainăm2007,mộtsựthayđổithịtrườngtưởngchừngbìnhthườngđãkhiếnchoChỉsốChứngkhoánThượngHảiCompositegiảmhơn9%trongmộtngày(cótinđồnlantruyềnrằngchínhphủ,đểlàmxẹpbongbóngcổphẩnđangphìnhlênnhanhchóng,đãchuẩnbịbáncổphầnởnhữngcôngtylớnnhấtTrungQuốc).Trước tin tứcđó, chỉ sốDowcũnggiảmhơn400điểm.Vàđây làđiểmkhởiđầucủamộthiệntượngmàởđóhệthốngtàichínhkhôngminhbạchcủaTrungQuốctrởnêngắnchặtvớihệthốngtàichínhthếgiới.Trongvòng5nămtới, trongmộtcuộckhủnghoảng,nhữngdiễnbiến tàichínhởTrungQuốcsẽgâyảnhhưởnglớnđốivớitàichínhtoàncầu.Thậmchíbâygiờ,thịtrườngchứngkhoánTrungQuốcvẫncònđắtđỏdướimọihìnhthức.Đếnđầunăm2008,hệsốgiá trên thunhập (hệsốP/E)mộtcổphầnở thịtrườngThượngHảiđãđạtmứccaohơnsovới thịchứngkhoánNhậtBảnngaytrướckhithịtrườngnàysụpđổcáchđâyhơnmộtthậpkỷ.Thờigiansauđó,thịtrườngTrungQuốccũnggiảmmạnhtừđiểmcaocủanó.

HãynhìnvàonhữnggìđãxảyratrongsuốtcuộcĐạiKhủnghoảngtíndụngnăm2007-2008nhưmộtbàihọcthựctếhữuích.Banđầu,hệthốngtàichínhTrung Quốc dường như không bị ảnh hưởng gì, điều này thật kỳ lạ nếukhôngmuốnnóilàhuyềnbí.Nhưngởnhữngnơikhácthìtìnhhìnhkhôngdễchịunhưthế.Trongkhicácnướckháctrênthếgiớiphảigồngmìnhchốnglạinhữngvấnđềtíndụngliênquanđếnvụlộnxộnvềthếchấpdướichuẩnthì cổ phiếu loạiA củaTrungQuốc (loại cổ phần chỉ thuộc sở hữu trongnước) đã tăng 20% trong suốt bốn tuần đầu của cuộc khủng hoảng năm2007.Thật lạkhichứngkhoánvẫntăngmạnhmặcdùmộttrongsốnhữngngânhàngchovaylớnnhấtTrungQuốc,BankofChina,đãtuyênbốrằngngânhàngnàycó9,6tỷđô-lacókhảnăngrủirovềmặttàichínhnằmtrongnhữngkhoảnthếchấpdướichuẩncủaMỹvàcácngânhàngkháccũngtuyênbốcónhữngkhoảnnợxấuđángkể.

Lẽra,toànbộthịtrườngTrungQuốcphảiphảnánhngaytứckhắctrướctìnhhìnhnợdướichuẩnnghiêmtrọngnày.Tạisao?TrungQuốcvẫnlàmộtnềnkinhtếphụthuộcnhiềuvàoxuấtkhẩu.Nếunềnkinhtếthếgiớisụpđổdosựthất bại của việc cho vay dưới chuẩn (subprime fiasco) thì xuất khẩu củaTrungQuốcphảilàđốitượngđầutiênchịuảnhhưởngtiêucực.Nhưngsaukhi khủnghoảngnổ ra, thị trường cổ phiếuTrungQuốc cuối cùngđã chỉphảnánhmốinguyhiểmrõràngnàysaumộtđợttăngtrưởngkhálàkỳlạ.

Vàonăm2007,tôiđãđềnghịmộtsốnhàchiếnlượccaocấpcủaNgânhàngTrungươngchâuÂuđưarachoTrungQuốcnhữnglựachọnđểhãmbớttốcđộcủaconquáivậtkinhtếkhổnglồnàyvàđạtđượcđiềumàcácnhàkinhtếgọilàhạcánhantoàn(softlanding)ởthờiđiểmmàlạmphátbắtđầutăngmạnhngoàitầmkiểmsoát.Mụcđíchcủahạcánhantoànlàsựtăngtrưởngmạnhmẽvàbềnvữngnhưngđượcgiớihạnđủđểtránhmộttìnhhuốngbongbóngquánóngvànổtung.CácnhàchiếnlượcchâuÂutinrằngngườiTrungQuốccóbốnphươngán:(1)canthiệpvềsốlượng(hướngdẫnvềmặthànhchínhchohệ thốngchẳnghạnnhưbằngcáchbanhànhsắc lệnhcủachính

phủnhằmkêugọitiêuthụíthơnhoặcnhiềuhơn);(2)tănglãisuất;(3)chophéptănggiáđồngnộitệ;và(4)nỗlựcvềmặthànhchínhđểđẩymạnhcácluồngtàichínhvàkinh tếranướcngoài,đồngthờingăncảncác luồngtàichính và kinh tế nhập vào (ví dụ, giảm nhập khẩu loại hàng nào và baonhiêu).

TheoquanđiểmcủangườichâuÂu,chỉcómộttrongsố4lựachọnnàylàcóhiệuquả-chophépthảnổiđồngnộitệvàtừđóđồngnộitệtănggiá.Họchỉrõrằngvàothậpniên1970,cũnggiốngnhưTrungQuốchiệnnay,nướcĐứcđã trải qua sự tăng trưởngmạnhmẽvànhững luồngvốnđầu tưvàoồ ạt.Biệnphápduynhấtcóhiệuquảtrongviệclàmnềnkinhtếchậmlạimộtcáchantoànlàđồngnộitệmạnhhơn.VớiĐức,khôngmộtbiệnphápnàokháccótác dụng.Và các quan chức châuÂu đã nhiều lần nói điều đó với ngườiTrungQuốc.Họcũnglậpluậnrằngsựlêngiámạnhmẽcủađồngnộitệcóthểlàbiệnpháphiệuquảduynhấtđểkiểmsoátlạmphát.

Nhưngđểđồngnộitệlêngiánhiềuhơnkhôngphảilàđiềuđơngiản,dùchotớithờiđiểmnàyđồngnộitệđãđượctănggiáthêmmộtchút.Trênthựctế,MỹvàTrungQuốc,hiệnđangliênkếtmộtcáchchặtchẽvớinhau,phảiđốimặtvớimộttìnhhuốngtiềntệmàkhôngdễtìmcáchthoátrađược.Rõràng,chínhphủđịaphương thích sự tăng trưởng thôngquađầu tư (tráivới tiêuthụ),điềunàydễdàngkiểmsoáthơnvàcũngmởđườngchothamnhũng.Rõràng,nếuBắcKinhngănchặnsựcan thiệpcủangânhàng trungươngđốivớithịtrườngthìđồngnhândântệsẽmạnhhơnmộtcáchđángkểvàhànghóa nước ngoài bán ởTrungQuốc có thể sẽ được bán với giá cạnh tranhhơn.Nhưngbằngcáchchophépđồngnhândântệđượctănggiámạnhhơn,cácdoanhnghiệpnhànướckhôngcókhảnăngcạnhtranhhaykhônghiệuquảởTrungQuốcsẽcónguycơsụpđổ,gâyratìnhtrạngthấtnghiệptrànlan (thặngdư thươngmạicủaTrungQuốc thểhiệnmộtconsốđángngạcnhiên, tươngđương1/7GDP).Tuynhiên,chínhvìđồngnội tệđượcgiữởmứcthấpgiả tạo, trongkhi tỉ lệ tiếtkiệmcủaMỹthấpvà lượngdầunước

nàymuavàolạiquálớnnênthâmhụttàikhoảnvãnglaicủaMỹđãtăngởmứccaokhác thường,khoảnghơn5%GDP.Tìnhhìnhmất cânbằngnàykhôngcólợichocảTrungQuốcvàMỹ.

Tuynhiên,khôngphải làcácquanchứcMỹtựmãn.MỹđãmờigiámđốcđiềuhànhcủacôngtyGoldmanSachs làHankPaulson,mộtngườicóảnhhưởngquantrọngthựcsựtrênthịtrườngvàrấtđượctôntrọngtạiPhốWalltớicứunguyvànhậmchứcbộtrưởngBộtàichínhvàothángBảynăm2006.MặcdùPaulsonhiểurõcácthịtrườngtàichínhnhưngôngđượclựachọndomộtnguyênnhânkhác-ônglàmộtchuyêngiavềTrungQuốc,đãđicôngtácởđóhơn70 lần!Chính tổng thốngBushđã lựachọnPaulsonđể“mộtmũi tênbắnchếthaiconchim”.Paulsoncó thể làmchocác thị trường tàichínhtrongcuộckhủnghoảngdịulại.Thêmvàođó,ôngấycóthểhiểuthấucả những ngõ ngách bên trong chính quyền Trung Quốc và bắt đầu giảiquyếthàng loạt cácvụ tranhchấp songphương,baogồmcảmốiquanhệgiữađồngnhândântệvàđồngđôla.

Đến đầu thángMườiHai năm 2006, Paulson đã quyết định bắt đầu hànhđộng. Trước đó hơn 35 dự luật thương mại đã được đưa ra tại Capital

Hill[48]

,chủyếunhằmtrừngphạtchínhquyềnTrungQuốcvìviệcthaotúngtiềntệ.PaulsonđãtổchứcmộtđoànđạibiểucaocấpnhấtcủaMỹsangthămTrungQuốckể từkhiRichardNixonnhậmchức.HầuhếtnộicáccủaôngBush và ngay cả vị chủ tịch CụcDự trữ Liên bang còn đang do dự BenBernankecũngkhởihànhsangBắcKinh.VàchínhphủTrungQuốcđãphảnứngnhưthếnào?PaulsontrởvềnướcmàkhôngđạtđượckếtquảgìvàbộtrưởngBộtàichínhcũngkhôngthulượmđượcgìngoàisựtrảđũacủaTrungQuốctrong2lĩnhvựccóảnhhưởnglớnởWashington-dịchvụtàichínhvànôngnghiệp.NếuTrungQuốcchấmdứthoặccắtgiảmviệcmuahàngnôngnghiệpcủaMỹvàhạnchếcáchoạtđộngđầutưtàichínhcủaMỹởTrungQuốcthìnềnkinhtếMỹsẽbịthiệthạilớn.

Trong cuộchọp tạiNhàTrắng củaTổng thốngBushvàođầu thángMườiHainăm2006,mộtquanchứcđộtnhiênnóivềchuyếnđicủaPaulson.Vịquanchứcnày,rõràngkhôngphảilàngườingưỡngmộPaulson,đãthểhiệnsựngạcnhiênrằngđộingũcácquanchứcTrungQuốcmàôngấyđãgặp,theonhưôngấynói,“thậtngạcnhiênlàkhôngcógìkhácvớinhữngngườimàJohnSnowkhôngmaymắn(cựubộtrưởngBộtàichính)sẽgặpnếuôngấycònđươngnhiệm”.PháiđoànđãgặpgỡvớiThốngđốcNgânhàngTrungương TrungQuốc Chu TiểuXuyên (ZhouXiaochuan) và Phó Thủ tướngNgôNghi(WuYi),nhưngnhữngngườicóquyềnlựcthựcsựlạikhôngxuấthiện.Khôngcónhữngngườiđangnắmgiữảnhhưởngngầm(mặcdùđôikhingườitacũngngheôngChuTiểuXuyên).

BộtàichínhMỹđãchínhthứcgiảithíchchophảnứngthiếutôntrọngcủaTrungQuốcbằnglýdorằngTrungQuốcđangtrongtìnhtrạngchínhtrịlộnxộncóthểsẽchưađượcgiảiquyếttrongmộtvàinămtới.ChủtịchHồCẩmĐào,vớisốítphiếuủnghộtrongHộiđồngNhànước,cóthểđangđẩynhanhcảicáchtiềntệnhưngnhữngngườicònlạitrongHộiđồngthìlạilolắngvềsựlộnxộnởcáctỉnhnằmsâutrongnộiđịadotìnhtrạngmấtthịtrườngvàviệclàmởtoànbộcácngànhcôngnghiệpnhỏlẻ,ítquantrọng.Khitôiđặtcâu hỏi cho các quan chứcMỹ có liên quan, họ thường biện hộ cho việckhônghànhđộngkịpthờicủamìnhbằnglýdo:“Chúngtôisẽchờmộtcuộccảitổnhânsự”.MặcdùtakhôngnênđánhgiáthấpmộtngườicóbảnsơyếulýlịchnhưHankPaulsonnhưnglờiđãibôivềviệccảicáchtiềntệcủaTrungQuốccóthểsẽtiếptụckéodàilâuhơnrấtnhiềusovớichúngtanghĩ.CácquanchứcchâuÂuphảnđốiTrungQuốctrongvấnđềtiềntệcũngđãphảiđốimặtvớimộtbứctườngkiêncốtươngtựcủaBắcKinh.

Có một lý do khác cho sự kháng cự này: các doanh nghiệp trong nước(thườnglàcácdoanhnghiệpnhànước)hoạtđộngthiếuhiệuquảnhưngcóquyềnlựcchínhtrịrấtlosợcácảnhhưởngtiêucựccủaviệctănggiáđồngnộitệđộtngột.Ngàynay,cáccôngtycóvốnđầutưnướcngoàitạiTrung

Quốcchỉthuê3%lựclượnglaođộng(khoảng25triệucôngnhân)nhưnglạiđónggóplêntới55%lượnghànghóaxuấtkhẩu,80%mứctăngtrưởngxuấtkhẩu,22%GDPvà41%mứctăngtrưởngGDP.Tráilại,cáccôngtycóvốnnội địa thuê 97% nguồn nhân lực (775 triệu công nhân) nhưng chỉ tạo ra45%lượnghànghóaxuấtkhẩuvà78%GDP.Đốivớikhuvựccóvốnđầutưnướcngoài,năngsuấtlaođộngcóthểcaogấp9lầnsovớinăngsuấtcủakhuvựccóvốnnộiđịa.

Chínhvìvậy,giới lãnhđạoTrungQuốckiênquyếtphảnđốiviệc tiếp tụcnânggiáđồngnộitệlêncaohơnnữavìmộtlýdoduynhất-mọingườiđềuchorằngviệctănggiáđồngnhândântệmộtcáchđộtngộtcóthểhủyhoạitính cạnh tranh trong xuất khẩu của những công ty trong nước (rất nhiềutrongsốđólàcôngtynhànước)vốnhoạtđộngvớinăngsuấtthấp.Hơnnữa,yếutốcầnthiếtchoviệctăngnăngsuấtcủa97%nềnkinhtếnày(tứclàcáccôngtycóvốnnộiđịa)sẽkhôngthểcótrongmộtsớmmộtchiều-mộtchínhsách tiền tệ độc lậpđòi hỏi sựhiệnđại hóahoàn toànhệ thống tài chính.Điềunàythườngbaogồmviệcdỡbỏngaylậptứccácngânhàngquốcdoanhmụcnát,điềuchắcchắnsẽkhôngxảyravìlýdochínhtrị.

MộtcâuhỏiliênquannữalàliệuviệcnânggiáđồngnộitệcủaTrungQuốccó làm giảm đáng kể sự mất cân bằng cán cân thương mại lớn của Mỹkhông.MorrisGoldstein vàNicholasLardy củaViệnNghiên cứuKinh tếQuốctếPetersonlậpluậnrằngcácnhàxuấtkhẩuTrungQuốcsẽkhôngdễbịtổn hại do sự thay đổi về tỉ giá hối đoái vì ởTrungQuốc không cómứclươngsàn.Mức lương thấphơncó thểbùchonhữngảnhhưởngcủađồngnộitệmạnhlên,nghĩalàtrừkhinhữngcăngthẳngxãhộivàtìnhtrạnglaođộnglộnxộnngàycànggiatăngkhônglàmnhữnghạnđịnhtrongviệcthuêmướnvàsathảinhâncôngtănglên,từđóthiếtlậpmộtmứclươngsàn.Vànhưđãđềcậptrướcđó,nhữnghạnđịnhvềnhâncôngnàychỉmớisắpxảyra.Tuynhiên,trongcácngànhcôngnghiệptiêntiếnhơnvàcôngnhânbuộcphảicónhữngkỹnăngkỹthuậttinhvithìcáccôngtyTrungQuốclạilâm

vàotìnhtrạngthiếulaođộngthựcsự,mộtdiễnbiếncóxuhướngsẽtạoramộtmứclươngsàn.

CũngcóthểlàthóiquenchitiêuvàtiếtkiệmcủangườiMỹkhôngdễbịchiphốibởi thunhậphoặcsựgia tăngcủagiácả trong trườnghợpmuahàngnhậpkhẩu.Nóicáchkhác,vìtinhthầnlạcquancốhữu,ngườiMỹcóthiênhướngtiêuthụmạnhmẽ.Bấtkểhọcónhiềutiềnhơnhaykhônghaygiácảthếnào,họdườngnhưvẫnkiênquyếttiêumọithứhọcó,vàcóthểcòntiêunhiềuhơnnhữnggìhọcó.ĐólàlýdotạisaogiảiphápchovấnđềmấtcânbằngtàikhoảnvãnglaiđòihỏicảMỹvàTrungQuốcphảicùngnhaugiảiquyếtvấnđềmấtcânđốibằngcáchtáicânbằngmốiquanhệtiêuthụ-tiếtkiệm.GiảiphápnàyđòihỏinhưngkhôngbịgiớihạnvàosựđiềuchỉnhtỉgiáhốiđoáitheochiềuhướngđilêncủaTrungQuốc.

Tấtnhiên,đúng làđồngnội tệ củaTrungQuốcđãđượcphépnânggiá từnăm2006,chỉnhìnbềnổi thìđiềunàyđãđemđếnchoMỹmộtvị thế tốthơnđángkểđốivớilượnghànghóaxuấtkhẩuranướcngoàithựctế.NhưngđồngnộitệTrungQuốckhôngđượcphéptănggiáđủtầm.

Tôingờrằngmộtđiều,vàchỉduynhấtmộtđiều,sẽlàmảnhhưởngđếnviệcđưaraquyếtđịnhvềđồngnộitệ.Thậmchí,điềuđócóthểthaythếchomốiquantâmvềảnhhưởngtiêucựccủađồngnộitệmạnhđốivớicáccôngtynộiđịalớncủaTrungQuốc.Vấnđềđóchínhlàlạmphát.KhilạmpháttiếptụcleothangởTrungQuốc,đặcbiệtlàkhinóảnhhưởngđếnkhuvựcsảnxuấtlươngthựcvàmaymặcthìhậuquảcủanócóthểsẽtạoranhữngcăngthẳngxãhộithậmchícònlớnhơn.Cuốicùng,giớilãnhđạoTrungQuốccóthểbịbuộcphảiđốimặtvớihaisựlựachọnđầykhókhăn:hoặclàbảovệcácdoanhnghiệpnhànướcvànộiđịađểrồiphảichấpnhậnnhữnghậuquảcủalạmpháttăngcaogâybấtổnchínhtrịvàxãhội,hoặclàchấpnhậnmộtđồngtiềnmạnhhơnđểđiềutiếtnềnkinhtếvàcócơhộikiểmsoátlạmphátnhưnglạigâynguyhạichosựsốngcòncủanhiềudoanhnghiệpnhànước,ít

nhất là theosuynghĩcủacácquanchức.Saukhiđãquyếtđịnh thì sự lựachọnnàycóthểảnhhưởngđếntoànbộnềnkinhtếtoàncầu.

Một trongnhữngchủđề rộnghơncủa cuốn sáchnày là chỉ ra rằng thànhcông trongkinh tếbắtnguồn từnhữngcảicáchkhôngngừngcủamộtđộingũcácdoanhnhândámđươngđầuvới thử thách,nhữngngườigiúpnềnkinhtếtiếptụcđổimớichínhmình.NếuvậythìTrungQuốcnêncómộtđộingũdoanhnhânnăngđộngvàdámchịurủiro.Bềngoài,TrungQuốccóvẻlàmộtthiênđườngchocácdoanhnhântrênthếgiớivìởnơinày,việcthựchiệngiaodịchtrên thị trườngvàchấpnhậnrủiro trongkinhdoanhdườngnhưđãtrởthànhmộtphầnquáquenthuộccủaquốcgia.NhưngcũnggiốngnhưhầuhếtmọithứởTrungQuốc,tìnhhìnhnàycònphứctạphơnnhiều.Nhưnhà kinh tế học của trườngĐại họcColumbia, JagdishBhagwati, đãnói:“VìTrungQuốccómộtchếđộ toàn trịnênnướcnàykhôngthểđượchưởnglợihoàntoàntừcuộccáchmạngthôngtin,dođókiềmchếcôngnghệtrongkhihiệnnaycôngnghệđanglàtrungtâmcủapháttriển.Quảthực,cácdoanhnhânTrungQuốcđãchứngtỏmìnhlànhữngnhàtưbảnđángsợtrênkhắpchâuÁ,nhưngngaychínhtạiTrungQuốc,triểnvọngcủahọlạibịhạnchế.

Mộttrongnhữngđặcquyềncủaviệclàmchủmộttờtạpchílàcácnhàxuấtbảnthườngxuyêngửisáchcủahọvềđểviếtbàiđiểmsách.Vàomộtngàylạnh buốt đầu năm 2007, tôi đang ngồi trong văn phòng của mình tạiWashingtonđọcmộtcuốnsáchmớicótênlàWikinomics:SựCộngTácĐạiChúngĐãLàmThayĐổiThếGiớiNhưThếNào(Wikinomics:HowMassCollaboration Changes Everything) của Don Tapscott và AnthonyD.Williams.Nhưđãnêutrướcđó, luậnđề“thayđổi từdưới lên”củacuốnsáchchorằng:

Côngnghệthôngtinngàycàngphổbiếnđãđặtcáccôngcụcầnthiếtđểhợptác, tạo ra giá trị và cạnh tranh vào trong tầm tay của tất cả mọi người.

Chúnggiảiphóngconngườiđểhọthamgiavàohoạtđộngđổimớivàtạoracủacảitrongmọilĩnhvựccủanềnkinhtế.Hàngtriệungườiđãthamgiavàocácquanhệhợp tác tự tổchứcđể tạorahànghóavàdịchvụmới,cókhảnăngcạnhtranhvớihànghóavàdịchvụcủacácdoanhnghiệplớnnhất,cónguồnvốndồidàonhấtthếgiới.Phươngthứcđổimớivàtạoragiátrịmớinàyđượcgọi là“sảnxuấtđồngđẳng”.Phươngthứcnàymôtảnhữngđiềuxảyrakhiđôngđảoquầnchúngvàhàngloạtcáccôngtycởimởhợptácđểđưasựđổimớivàpháttriểnvàocácngànhcôngnghiệpcủahọ.

Khiđọcnhữngcâunày, tôinghĩrằngđiềumàtácgiảthựcsựmuốnnói làhiệnnay,Internetđạidiệnchophươngtiệnmớiđểtáiđổimớidoanhnghiệptừdướilên,mangtínhhợptácvàđạichúng.Điềuđórấtcóýnghĩa.Cuộcsốngcủacáccontôi,nhữngthanhniênđangởđộtuổingoài20,gắnliềnvớiInternet.Vídụ,nếutôinóitôiđãđọcmộtbàibáorấthaytrêntờWashingtonPost, thìngaycảkhi tờbáonằmngaybêncạnhchúng,chúngsẽvẫn theothóiquenđứngdậyvàđisangphòngmáytínhđểtìmbàiviếtđó.Trongthậpkỷ sắp tới, vănhóadoanhnghiệpvốnđãmạnhmẽ sẽđược tiếp thêmsứcmạnh, lật ngược nền kinh tế trong hiệp hai của cuộc cách mạng doanhnghiệptheochủnghĩadântúy“trựctuyến”.

Khi tôiđangsuyngẫmvềcuốnsách thúvịnày thì tôiđộtnhiênnhìn thấymộtdòngtómtắttinchínhchạytrênmànhìnhcủakênhBloombergtrênbànlàmviệccủamình.Dòngtindườngnhưkỳlạđếnmứckhôngthểtinđược,nóquálạchậusovớihệthốngtoàncầuhóahiệnnay,đạiloạilà:“ChủtịchTrungQuốcyêucầuđẩymạnhcôngtáckiểmduyệtInternet”.LýdochínhtronglờigiảithíchcủaChủtịchHồCẩmĐàovớiBộChínhtrịthuộcỦybanTrungươngĐảngCộngsảnlàchínhphủđangđẩymạnhcáckếhoạchnhằmcốgắngkiểmsoát Internet.Ôngnói rằngchínhphủ sẽbổ sung“cáccôngnghệtiêntiếnmới”đểđảmbảorằngnộidungInternetcổxúycho“sựpháttriển của nền văn hóa chủ nghĩa xã hội… và an ninh của quốc gia” giữanhữngvấnđềkhác.

Tấtnhiên,ýđịnhcủaôngHồCẩmĐàokhôngkiềmhãmsựđổimớidoanhnghiệp.Tráilại,giớiquanchứcthựcrađangcốgắnglàmnhữngđiềungượclại,vànhữngnỗlựcđểthiếtlậpquyềnsởhữucánhânvàmộthệthốngthuếđồngnhấthơn lànhữngvídụcụ thể.Đơngiản làviệc cốgắngkiểmsoátInternetsẽđedọavănhóasángkiếncáchtândoanhnghiệptừdướilên.Cácquanchứcdườngnhưkhôngbiếtbiệnphápnàotốthơn.Rắcrốinhấtlàhọkhông thểhiểuđượcvai trò thiếtyếucủa tựdo trongquy trìnhcủadoanhnghiệp.

Ở Trung Quốc, rất nhiều năng lượng chính trị nguyên thủy của QuảngtrườngThiênAnMôn đã được khôn khéo hướng vào việc kinh doanh vàtránhxasựthayđổichínhtrị.NhưngdạngtinhthầndoanhnghiệpnàykhácvớinhữnggìchúngtabiếtởphươngTây.ReedHundtđãláulỉnhnóirằngởMỹ,doanhnhânphávỡtrậttự;cònởTrungQuốc,cácdoanhnhânlạiduytrìtrậttự:“Giớidoanhnhânlấpchỗtrốngtừngbịchiếmlĩnhbởihệthốngsảnxuấtcủanhànước”.

Cóthể,cácdoanhnhânTrungQuốcthấyviệckiểmsoátInternetlàđiềucóthểchấpnhậnđượcbởivìhọthườngbịbuộcphảihợptácvớicácquanchứctrongchínhphủ(vídụnhưnhữngngườigiúphọkhôngphảituântheonhữnghạnđịnhvềmôitrườngkhiviệcthảiracácchấtgâyônhiễmtănglêntheocấp số nhân). Thậm chí một số doanh nhân còn là đảng viên Cộng sản.Ngườitaướctínhrằngthấpnhấtlà17%vàcaonhấtlà76%giớidoanhnhânhiệnlàđảngviên.

MộtvàichuyêngiađãcũngđưaranhữngđánhgiátươngtựkhichorằngsốdoanhnhâncủaTrungQuốcđãđạtđếnđỉnhđiểmvàocuốithậpniên1980vàđầuthậpniên1990.Từđó,đặcbiệtlàởcácthànhphố,nhữngchiếcvòibạchtuộccủachếđộquanliêuđãtừtừbámchặtvàohệthốngdoanhnghiệp.Vídụ,năm1999,32triệungườiđượcxếpvàodanhsáchnhữngngười“tựlàm việc chomình” (self-employed).Đến năm 2004, con số này đã giảm

xuốngcòn24triệungười,chothấykhảnăngrằnggiaiđoạntăngtrưởngkinhtếphithườnggầnđâybắtnguồntừlợiíchcủađồngnộitệrẻvàsựcắtgiảmchiphí trongnướcnhiềuhơn là từcuộccáchmạngđổimớidoanhnghiệpliêntục.NếuvậythìTrungQuốcđanggặpnhiềurắcrốihơnchúngtanghĩ.

DovẫnphụthuộcrấtnhiềuvàonhữngbíquyếtcôngnghệcủanướcngoàinênngườiTrungQuốchiệnnaychirathếgiớinhiềutiềnhơnnhằmcốgắngchi phối túi tiền của giới lãnh đạo công nghệ và doanh nghiệp, đồng thờimuatừnướcngoàinhữngthứmàtrongnướckhôngthểsảnxuấtđược.Mộtsố nhà phân tích gọi nỗ lực này là để tạo dựngmột “tập hợp các nhà vôđịch”,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcdệtmay,dầu,hóachấtvàcôngnghệthôngtin.Đâylànỗlựccuốicùng-vàdườngnhưvôíchnhất-nhằmtiếptụckiểmsoátvàkìmhãmmộtquy trìnhnăngđộngmàxétvềmặtbảnchất thìquátrìnhnàykhôngthểkìmhãmđược.Vấnđềchủyếulàcôngnghệmớithườngnhanhchóngbị lỗi thời.Ngaykhimực trênbảnhợpđồngmuacôngnghệtiên tiếnnhất đượcđàmphán trong thời gian rất dài vừamới khô thìmộtbướcđộtphámớiởmộtnơinàođótrênthếgiớisẽngaylậptứckhiếncôngnghệđótrởnênlỗithời.

LiệunhữngdựđoánrằngmộtngàynàođóTrungQuốcsẽchiphốicả thếgiớicóchínhxáchơnnhữngdựđoántrướcđórằngNhậtBản,Pháp,NgavàArgentinasẽbướclênvịtríhàngđầukhông?Cóthể.NhưngđừngbỏquaẤnĐộ,mộtứngcửviênnặngký.TôiđãtránhviếtmộtchươngriêngvềẤnĐộvìnềnkinhtếcủanướcnàysovớinềnkinhtếcủaTrungQuốcthểhiệnmộtmốiđedọathấphơnnhiềuđốivớihệthốngtoàncầu.ẤnĐộkhôngphảilàmộtnhàxuấtkhẩutưbảnchính.Trongsốgầnmộttỉdâncủanướcnày,chỉgần5triệungườilàmviệctronglĩnhvựcsảnxuất.ẤnĐộkhôngphảilàmốiđedọađốivớithếgiớinhiềunhưmốiđedọatừchínhTrungQuốc.

ViệcTrungQuốcđạtđượctỉlệtăngtrưởngkinhtế10%tronghơnmộtthậpkỷlàđiềuchưatừngthấyởbấtcứnơinàotrênthếgiới.Nhưngítngườibiết

rằngẤnĐộcóthểtrongtưthếsẵnsàngđểđạtđượcmộtthànhtíchtươngtựtrongtươnglaigần.Trongnhữngnămgầnđây,ẤnĐộđãđạtđượcmộttỉlệtăngtrưởngbìnhquânhàngnămrấtấntượng8%hoặchơnthếnữa.

RõrànglànềnkinhtếẤnĐộvớitầnglớptrunglưuđôngđảobiếtnóitiếngAnhvàđượcgiáodụctốtđangtronggiaiđoạnkhởisắc.NếuTrungQuốclà

nhàmáycủathếgiớithìẤnĐộlàvănphòngđiềuhành[49]

củathếgiới.Nhìnchung, vănphòngđiềuhànhmangđến sựổnđịnh lâudài hơn sovới nhàmáy.TrongkhimôhìnhcủaTrungQuốcphụthuộcvàocácnhântốkhảbiếnbênngoàikhông thểdựđoánđượcvàkhônghoàn toànkiểmsoátđược làxuấtkhẩuvàdòngđầutưkỹthuậttrựctiếptừnướcngoàivào,thìẤnĐộlạiđượchưởngmộtnềnkinhtếđượcdẫndắtchủyếubằngnhucầutrongnướcmặcdùcónhiềuluồngvốnngắnhạnđầutưvàohơn.Hơnnữa,ẤnĐộđanghoạtđộngtheomộtbộluậtkiểuAnglo-Saxontươngđốiđángtincậy.MặcdùkhônghoànhảođốivớicácnhàđầutưnướcngoàinhưngbộluậtnàyvẫnlàmộthìnhảnhđốilậpvớitìnhtrạngthiếupháplýhaythậmchíkhônghiệnhữucủaTrungQuốc.

Trên thực tế,nềnkinh tếẤnĐộ trướcđâyđãbịcản trởbởi lạmphát,bởigiớilãnhđạochínhtrịthayđổitươngđốithườngxuyênvàcólẽbởinguyênnhânquantrọngnhấtlàcơsởhạtầngnghèonàn.Đâycũngchínhlàlýdotạisaoquátrìnhchitiêuchocơsởhạtầnglớnkéodàimộtthậpkỷchưatừngthấytrongtiềnlệcuốicùngđãđượckhởiđộng(NgàynaycácnhàsảnxuấtcủaẤnĐộgánhchịuchiphígấpđôichonănglượngvàgấpbalầnchovậntảiđườngsắtsovớicácnhàsảnxuấtTrungQuốcvìsựkhởiđầuthuậnlợicủaTrungQuốctrongvấnđềchitiêuchocơsởhạtầng).Trongsuốt15nămqua, lạm phát đã giảm một cách đầy ấn tượng từ 14% xuống còn 5,5%nhưngvẫncầnđượcgiảmhơnnữa.Mộtnhiệmvụnhưvậysẽkhôngdễdàngđặcbiệtlàtrongtìnhtrạnglạmpháttiềnlươngtrêntoàncầunhưhiệnnay.Hơnnữa,doảnhhưởngcủathâmhụttàikhoảnvãnglaiđangngàycànggiatăngởnướcnàynênẤnĐộcũngdễbịtổnthươnghơn.

Tuynhiên,vấnđềlớnhơnlàTrungQuốc,nướcđãmởcửanềnkinhtếcủamìnhvàonăm1979,đãđạtđượcrấtnhiềuthànhquảtrong20nămdẫntrướcẤnĐộ,nướcmớichỉthựchiệnmởcửatừnăm1991.SongẤnĐộcóthểởvịthếthuậnlợihơnTrungQuốctronggiaiđoạnpháttriểnnày.ĐầutưtrựctiếpnướcngoàicủaẤnĐộ,hiệnnaylàtrên50tỷđôlaMỹ,gầnbằngđầutưtrực tiếp nước ngoài của TrungQuốc tại thời điểm 15 năm sau cải cách.TăngtrưởngcủaTrungQuốccaohơnnhưngtăngtrưởngcủaẤnĐộổnđịnhhơnvớimộtngànhtàichínhcótiềmnăngvàítchịugánhnặngtừcáckhoảnnợxấu.

ẤnĐộdườngnhưcóhiểubiếthơnvềcôngnghệ.WillHutton, trongcuốnsáchChữviếttrêntường:TạisaochúngtaphảicoiTrungQuốcnhưmộtđốitáchayphảiđốimặtvớiTrungQuốcnhưmộtkẻ thù (TheWritingon theWall:WhyWeMustEmbraceChinaasaPartnerorFaceItasanEnemy)đãlậpluậnrằngẤnĐộđãtiếnxahơnrấtnhiềusovớiTrungQuốctronglĩnhvựccôngnghệmáy tính: “Mặcdùcónhữngkhoảnđầu tưđồ sộ…nhưngTrungQuốcvẫntụtlạirấtxa”.Ôngđồngývớitôirằngnhữngnỗlựckiểmsoát Internet củaBắcKinhkhônggiúp íchđượcgì. “Yahoo,Microsoft vàGoogle là một phần trong chất men văn hóa của quá trình toàn cầu hóa,nhưng cả ba hãngnày đều gặpphải bức tường lửa kiểm soát Internet củaTrungQuốc”.

Dovậy,vấnđềkhôngphảilàẤnĐộđãlàmgìmàlàcóthểlàmgìtrongcácthậpkỷsắptớinếunhucầuvềcơsởhạtầng,luậtlaođộnghạnchếvànhữngràocảncủasựpháttriểnđượcsửađổinhanhchóngnhưchínhphủđãhứa.CũngcầnlưuýrằngnếungànhsảnxuấtđạtđếnđiểmbãohòatrêntoàncầuvàTrungQuốcnỗlựccạnhtranhtrêntoàncầutronglĩnhvựcdịchvụthìẤnĐộsẽlàđốithủcạnhtranhlớnnhấtcủaTrungQuốc.

Tóm lại, qua tất cảnhữngdẫn chứngnêu trên thìTrungQuốc làmộtnềnkinhtếđượcđiềukhiểnbằngmộtsứcđẩylớn.Sứcđẩyđóbắtnguồntừnhu

cầu,ítnhấtlàởhiệntại,vềmộtluồngbíquyếtkỹthuậtsắpđượcnhậpvàoồạt vàmột lượnghàngxuấtkhẩu lớn.Bất cứđiềugì cản trở lựcđẩynày -chẳnghạnnhưsựchậmlại trongđầutư,sựgiảmsút trongxuấtkhẩu,mộtcuộcchiếnthươngmạidotìnhtrạngtráiđấtđangnónglên,haymộtsựcốkỹthuậtnàođócủagiớilãnhđạoTrungQuốctrongkhihọcốgắngsắpđặtmộtcuộc“hạcánhantoàn”-đềucókhảnăngtạoranhữnghậuquảtiêucựctheocấpsốnhânđốivớitoànbộhệthốngcủaTrungQuốc,vàrõrànglàchocảcácnướckháctrênthếgiới.Chúngtacũngcònnhiềuvấnđềkháccầnxemxétnhư: tình trạng lạmphátngàycàng tồi tệhơnvàyêucầuvềviệcdànhcho nhau những đặc quyền trong đầu tư củaMỹ hoặc châu Âu, điềumàchínhphủTrungQuốckhôngthểhoặcsẽkhôngđápứngvìlýdochínhtrị.

Những ảnh hưởng này đối với toàn cầu là rất nghiêm trọng.Nhóm “G2”mới,tứcMỹvàTrungQuốc,trong5nămgầnđâyđãgópphầnvàohơn60%tăngtrưởngtíchlũytrongtổngGDPcủatoànthếgiới.Hãyđốimặtvớiđiềuđó: khi xem xétmọi vấn đề thì chínhMỹ cũng đã gia nhập vào gia đìnhTonySoprano.Vàxétởmứcđộ rộnghơn thì cácnướckhác trên thếgiớicũngvậy.Toànbộhệ thống toàncầuđangngàycàngbịbuộcchặtvàohệthống tài chính, kinh tế, chính trị thiếu minh bạch của Trung Quốc. VớiTrungQuốc,chúngtahầunhưkhôngbiếtđiềugìsắpxảyrangoạitrừviệckhôngcóđườngquay lại.Thực ra,nếuchúng tamuốnbảovệnềnkinh tếtoàncầumới,chúngtacầngiúpđỡgiớilãnhđạoTrungQuốchọccáchđốiphóvàlàmviệcvớicácnướckháctronghệthốngquốctế.Chúngtacầnmộtnỗlựctổnghợpđểhướngdẫn“conthúnguyhiểmnhưngrấtoaivệ”nàyvìnócókhảnăngđưacảthếgiớitớimộtkỷnguyênmớicủasựthịnhvượng-hoặccũngcóthểđẩychúngtavàotrongtìnhtrạnghỗnloạn.

Quaytrởlạigiữathậpniên1980khitôibắtđầucôngviệctưvấnthịtrường,NhậtBản cũng đang trong tình hình rất giống với vị thế củaTrungQuốctrongnềnkinhtếtoàncầuhiệnnay.NhậtBản,nguồntiếtkiệmlớnnhấttoàncầuvớisứcmạnhcôngnghiệpđầyấntượngcủamình,đượcdựđoánlàsẽ

thốngtrịthếgiớivềmặtkinhtế.Dohàngloạtcácsailầmchínhsáchtrongviệc quản lý lãi suất và đồng nội tệ cũng như sai lầm trong việc quản lýchính sách điều tiết ngânhàng,mọi việc đã khôngdiễn ra theo kế hoạch.Nhưtôisẽ trìnhbày trongchương tiếp theo,các thị trường tàichính tựdođôikhicóthểtạorabiếnđộngvàbấtổnđángsợ.Tuynhiên,hệthốngduynhấttồitệhơnlàhệthốngmàởđónhữngconngườikhônghoànmỹcốgắngquảnlýkếtquảcủamộthệthốngtàichínhkinhtếphứctạptrongnềnkinhtếtoàncầuthôngquaviệckiểmsoáthànhchínhvàsắclệnhcủachínhphủ.

5.NhữngbànộitrợNhậtBảnchiếmlĩnhcáccaođiểm

chỉhuy

Vàogiữa thậpniên80,NhậtBảnđượcnhắcđếnvớisựkínhnể.NếuAnhthốngtrị thếkỷXIXvàMỹlàmbáchủtrongthếkỷXXthìngườitahoàntoànhyvọngNhậtBảnsẽlàmchủthếkỷXXI.ĐiềunàycũngtươngtựnhưnhữnggìcácchuyêngiahiệnnaydựđoánvềTrungQuốcvàởmứcđộthấphơnlàẤnĐộ.

Thựcra,nếubạnlàngườitrênSaoHỏamớiđặtchânlêntráiđấtthìbạnsẽthấyhiệntạinềnkinhtếNhậtBảnvẫncóvẻđangpháttriểntốt.NhiềutậpđoànđaquốcgiacủaNhậtvẫnchiphốicácngànhcôngnghiệpchínhcủathếgiới.Vídụ,hãngToyotađãlàmlumờhãngGeneralMotorsvớitưcáchlànhàsảnxuấtôtôlớnnhấtthếgiới.ThịtrườngchứngkhoánNhậtBảnđãbậtdậythànhcôngtừmứcđiểmthấptrongnhữngnăm1990.SởhữunướcngoàicủacáccổphiếuNhậtBảnhàngnămđềutănglêntronggần2thậpkỷgầnđây.

Thêmvàođó,NhậtBảnvẫnđangnắmgiữnguồntiếtkiệmcánhâncóthểđầutưlớnnhấtthếgiới.NhậtBảncònmualạikhoảnnợchínhphủcủacácnướckhác,giữcholãisuấttrêntoàncầuởmứcthấp.Việckinhdoanhnhờchênhlệchlãisuất(carrytrade)đồngyênvớilãisuấtthấpđãtàitrợchoviệcmởrộngkinhtếtrênkhắpthếgiới(vìlãisuấtcủaNhậtthấphơnrấtnhiềusovớilãisuấtcủacácnướckháctrongcácnướccôngnghiệpnêncácnhàđầutưtoàncầuđãvaymộtlượngvốnlớntừcáctổchứctàichínhcủaNhậtđểđầu tư trên toàncầu).Với tất cảnhữngmặtmạnhnày thìnềnkinh tế củaNhậtBảncóđiềugìkhôngổn?

CâutrảlờirằngNhậtBảnlàmộtminhchứnghoànhảovềviệctránhlàmgìtrongnềnkinhtếtoàncầumới.Ồkhông,NhậtBảnkhônghềgiốngnhưkiểu

áplựcmàTrungQuốcđãápđặtlênhệthốngquốctế-mộtsứcmạnhngoàitầmkiểmsoát,khôngthểdựđoánđượcvàvôcùngliềulĩnh.NhậtBảnchỉđơngiảnchotathấynhữnggìsẽxảyrakhicácnhàhoạchđịnhchínhsáchvấpphải những sai lầmchính sáchnghiêm trọng.Chínhvì những sai lầmnàymàNhậtBảnđãtrảiquamộtthậpkỷrưỡihoạtđộngkémhiệuquả,đểrồicuốicùngtuộtmấtvai trò lãnhđạokinhtế trên thếgiới.RiêngđốivớingườiMỹ,nhữngbàihọccủaNhậtBảnlàđặcbiệtkịpthờivàrấtcóýnghĩa.ĐólàvìquákhứcủaNhậtBảncókhảnăngtrởthànhtươnglaicủaMỹ.

Trong chương này, tôi sẽ chỉ ra những khó khăn khi nền kinh tế nợ nầnchồngchất.Điềugìsẽxảyrakhibongbóngtàichínhvỡ,khigiácảthựctếhạxuốngquáthấpvàkhingânhàngtrungươngtrởnênbấtlực,khôngthểcứuvãntìnhhình.TôisẽgiảithíchsựchuyểndịchcủaNhậtBảntừnềnkinhtếpháttriểnvớiđồngnộitệvôcùngmạnhnhưngtiềmẩnnhiềubongbóngvàocuốinhữngnăm1980sangmộtthờikỳsuyyếudogiảmphátvàonhữngnăm1990,mộtthờikỳmàngườitavẫnthườngmiêutảlàmột“thậpkỷmất

mát”[50]

.VàtôicũngsẽchỉranguycơmàngườiMỹcóthểvấpphảitrongthậpkỷmấtmátcủachínhmình.

Quantrọngnhất,tôisẽgiảithíchvềcáchlàmcủacáctậpđoànlớncủaNhậtđểgầnnhưchỉriênghọđượchưởnglợitừthờikỳlãisuấtthấpvàgiảmphátnày-vàviệccácbànộitrợNhậtluônphảichịuthiệtthòiđãchốngtrảthànhcôngnhưthếnào.Mộtvàinămtrước,mộtngườibạncủatôi,DanYergin,đãcùngJosephStanislawviếtcuốnsáchNhữngcaođiểmchỉhuy-Cuộcchiếnvìnềnkinhtếthếgiới(TheCommandingHeights:TheBattlefortheWorld

Economy)[51]

.“Nhữngcaođiểmchỉhuy”làcụmtừtrongmộtbàidiễnvăncủaVladimirLeninmôtảcácthànhphầncủamộtnềnkinhtếcóthểkiểmsoátvàchiphốihiệuquảcácthànhphầnkhác.TrongnềnkinhtếcủathếkỷXXI,thậtkhótinkhichínhcácbànộitrợNhậtBảnđangđứngởnhữngđỉnhcaochỉhuyđó.Họtìnhcờtrởthànhnhữngnhàđầutưlớntronghệthốngtài

chính thếgiớivàNhậtBản-một lực lượng tàichínhchủyếu tồn tạingaytrướcmắtgiớikinhtếcủaNhậtBảnmàbanđầuhọkhônghềhaybiết.Câuchuyệnđóxảyranhưsau.

Nhìnbềngoài,NhậtBảnhiện lênvớisứcmạnh to lớnvàsự trưởng thành(củanềnkinhtế-ND).Gần35đến40tậpđoànđaquốcgiatầmcỡquốctếcó nguồn vốn dồi dào - trong đó có những cái tên Toyota,Mitsubishi vàCanon-cókhảnăngcạnhtranhtrựctiếpvớibấtcứmộtcôngtynàocótầmcỡ tươngđương trên thếgiới.Tậndụng lãisuất thấpvàđồngnội tệ tươngđốiyếucủaNhật,cáccôngtynàyliêntụctáicơcấucáchãngcủamìnhđểtrởnênhiệuquảvàcótínhcạnhtranhcaohơn.Hiệnnay,cáccôngtynàyđangpháttriểnrấttốtvàhọđãkiếmđượcnhữngkhoảnlợinhuậnkhổnglồ

từcácsảnphẩmxuấtkhẩuranướcngoài.Cáccôngtykhổnglồ[52]

củaNhậtchiếmgầnnửasốcôngtyđượcniêmyếttrênthịtrườngchứngkhoánNhậtBản.Nhìnbềngoài,bứctranhcóvẻrấttuyệtvời.

Songbứctranhnàycóhaiphầnlàảoảnhvàchỉmộtphầnlàthựctế.Trongkhicáccôngtykhổnglồchiếmgầnnửathịtrườngchứngkhoánvàdođógiữchothịtrườngpháttriểnổnđịnhthìbảnthânthịtrườngđóchỉtươngứngvới10%nềnkinhtếthựccủaNhật.90%cònlại,phầnbịlãngquênkhôngđượcphảnánhtrênthịtrườngchứngkhoán,thìlạipháttriểnvôcùngchậm.TheoLehmanBrothers,ngàynaynềnkinhtếNhậtBảnđangởmứcthấphơnmứctăngtrưởngdanhnghĩacaonhấtcủanóvàonăm1997.Từnămđó,cácnềnkinhtếtrongkhuvựcsửdụngđồngeurođãtăngtrưởnghơn50%;nềnkinhtếMỹtăngtrưởng70%.KhôngcógìđángngạcnhiênkhixungđộtgiữacáctầnglớptrongxãhộivàsựbấtmãnvềviệcphânphốithunhậpởNhậtBảnbắtđầugiatăng.

ĐểhiểuđượcđiềugìđãxảyravớinềnkinhtếNhậtBảntrongvàithậpkỷgầnđây,hãybắtđầuvớiđồngyên.ỞNhậtBản,tỷgiáđồngyêntácđộngrấtlớn tới cuộc sống hàng ngày.NgườiMỹ và hầu hếtmọi người dân ở các

nước khác nhìn chung không biết giá trị cụ thể của đồng nội tệ của nướcmìnhsovớiđồngtiềncủacácnướckhác.ỞNhật,ngườiđitrênphốcũngcóthể theodõiđồngnội tệcủaNhật.Các tỷgiáhốiđoáiđượcchiếu liên tụctrên những tấm bảng điện tử gắn ở các phía của tòa cao ốc tại trung tâmthànhphốTokyovàcácthànhphốlớnkhác.

CâuchuyệnvềđồngnộitệcủaNhậtBảnkhádễhiểu.LờigiảithíchnàybanđầucóthểhơidàidòngnhưngđồngyênlàmộtlăngkínhhữuíchđểnghiêncứuhệthốngkinhtếNhậtBản.Bắtđầuvàogiữathậpniên1980,đồngyênđãmạnhlênsovớiđồngđôlaMỹ(đólàdomộtthỏathuậncủacácquốcgiacôngnghiệphóacó tên làHiệpđịnhPlazachophépđồngđô layếuđiđểgiảmxungđộtmậudịch toàncầuvớiMỹ).Đồngyênnhảyvọt từ254yênđổi1đô laMỹvào thángMộtnăm1985 lên127yênvào cuốinăm1990(con số càng thấp thì đồng yên càngmạnh).Đến năm1995, đồng yên đãtănggiálên80yênđổi1đôlaMỹ.

Cụthểlà trongsuốt thờikỳđồngyêntănggiátừnăm1986tớinăm1989,cácnhàbìnhluậntrêntoàncầuđãnóivềmộtNhậtBảnsiêucườngmớikhimua toàn bộ thế giới, dẫn đầu bởi vụNhậtmuamột hình tượng củaMỹ,trungtâmRockefellertạiNewYork.Trongthờikỳhoàngkimnày,cólúc,ngườitađãnóirằnggiátrịcủa1dặmvuôngbấtđộngsảnxungquanhCungđiện Hoàng gia Nhật có giá hơn giá trị bất động sản của toàn bộ bangCalifornia.

Nền“kinhtếbongbóng”nổitiếngtrởthànhmộtsựkiệncóảnhhưởngmạnhđếnsựpháttriểnvềsau.Giátàisản,baogồmgiáchứngkhoánvàbấtđộngsản,đãtăngmạnh.MộtlýdochosựbùngnổbấtđộngsảnlàcácngânhàngNhậtBảntrongthờikỳnàyđãthiếuthậntrọngkhitàitrợchobấtđộngsảnthươngmạivàđấtthươngmạitạinhữngmứcgiácaochưatừngthấy.ĐiềunàykhôngkhácgìcáchcấpvốncủacácngânhàngMỹtrongnhữngnămgầnđâychohàng loạtnhữngngườiđivay thếchấpdướichuẩnkhôngđủđiều

kiện.Trongsuốtcác thờikỳbongbóng,mọingười tựnhủvớichínhmìnhrằng:“Đókhôngphảilàbongbóng.Thờinày,mọithứđãkhác”.Banđầu,giácảcủagầnnhư tấtcảbấtđộngsảncủaNhậtđã tăngvọt.TôinhớmộtngườibạnlànhàchiếnlượctàichínhđộclậpcủaNhậtđãcólầnmờitôitớikhuchungcưcủaanhấytạimộtkhuvựcsangtrọngcủaTokyo.CănhộrấtđẹpvớivàiphòngngủmàởWashington,nócóthểcógiá500.000đôlaMỹvàkhoảng700.000đôlaMỹởNewYork.Nhưngởđây,nóđượcđịnhgiákhoảng 10 triệu đô laMỹ.Đến thángMườiHai năm 1989, chỉ số chứngkhoánNikkeigầnchạmmốc39.000(trongkhiđó,mộtthậpkỷrưỡisau,thịtrườngchỉđạtmức7.500vàonăm2004).

NhưngbongbónglớntạiNhậtđãvỡ,giốngnhưtấtcảcácbongbóngkhác.(TrungQuốc,nêncẩnthận!).Tạisaobongbóngvỡ?Mộtphầnlýdonằmởbảnchấtcủanhữngđợtphấnkhíchvềtàichính.Khicácthịtrườngpháttriểnmạnhmộtcáchbấthợplýthìthôngthường,tìnhhìnhđảochiềuchỉlàvấnđềthờigian.Khiđó,tâmlýthựctếtrởlạitrênkhắpthịtrườngsẽkìmhãmsựphát triểnnày.Nhưngbongbóngvỡmộtphầncũngdo lỗicủaconngười.Xuyênsuốtcuốnsáchnày,tôiđãcảnhbáovềnhữnghậuquảtiêucựckhônglườngtrướcđượccủanhữngthayđổichínhsáchcóthiệnchí.CácquanchứcNhật trong2 thậpkỷgầnđây làmộtvídụ thíchhợpnhấtchovấnđềnày.Khi đồng yên bắt đầumạnh lên sau Hiệp định Plaza, các quan chức củaNgânhàngTrungươngNhậtBảnđã5lầncắtgiảmtỉ lệlãisuấtngắnhạn,vớiýđịnhtrunghòaảnhhưởngcủađồngyênmạnhlêntínhcạnhtranhtrêntoàncầucủacácnhàxuấtkhẩu trongnước.Lẽra lúcđó,họnên tậndụngđồngyênđangmạnhđểtáicơcấunềnkinhtếnhằmtiếptụcduytrìsứccạnhtranhtrên toàncầu.Tuynhiên,đếnthángHainăm1987, lãisuấtngắnhạn(đượcgọilàlãisuấtchiếtkhấuchínhthức)đãhạxuống2,5%.Đếncuốinăm1989, donhận ra những sai lầmcủamìnhkhi bongbóngbắt đầu lớndầntheo từng tháng, các quan chứcNgân hàngTrung ươngNhậtBản đã đảongượcđườnglốivànhanhchóngnângmứclãisuấtngắnhạnlênmức6%.Đểkiểmsoátgiábấtđộngsảnđangtănglênvùnvụt,chínhphủđãápdụng

mộtluậtsửdụngđấtmớivàápđặtnhữnghạnđịnhđốivớihoạtđộngchovaycủangânhàngchomụcđíchmuabấtđộngsản.

Khôngcógìđángngạcnhiênkhi thị trườngchứngkhoánđãsụpđổ trướcthángMộtnăm1990.BillEmmott,cựubiêntậpviêntờTheEconomistvàlàmộtchuyêngiavềNhậtBản,đãmôtảcáchthứcmàNgânhàngtrungươngNhậtbảntiếptụctănglãisuất(nhằmđốiphóvớibongbónggiátàisản)chotới tháng9năm1990, saukhi thị trường chứngkhoán sụpđổ.Vàđến17thángsaukhicuộckhủnghoảngbắtđầu,cácquanchứcmớibắtđầunớilỏngtiềntệ,mộtsailầmchínhsáchcựckỳnghiêmtrọng(rấtmaylàCụcDựtrữliên bangMỹkhông lặp lại sai lầmnày trong cuộc khủnghoảng tín dụngnăm2007-2008).

Trướctìnhcảnhthayđổicựcđoanđó(yo-yoscenario),hệthốngtàichínhvàkinhtếNhậtBảnđãđixuốngtrầmtrọng.Cuốicùng,đồngyênsụtgiảmrấtnhanh.Nghiêm trọnghơn,việc làmmới tạo ra íthơn,mức lươnggiảmvàlượngtiêuthụcũnggiảmtheo.Lợinhuậncôngty,trướcđóđãgiảm,naycòntrượtdốcthảmhạihơnnữa.Saunày,ngườidânTokyođãgọithậpniên1990là“thậpkỷmấtmát” củaNhậtBản.Rấtnhiềungườiđãmấtniềm tinvàotươnglaicủamình.

Tệnhấtlànềnkinhtếđãrơivàovòngxoáygiảmphátthayvìlạmpháttừtừởmứcđộbìnhthườngnhưhầuhếtcácnềnkinhtếkhác.Giácảnhanhchónggiảmsútmộtcáchnguyhiểm.Kếtquảlànhucầutrongnướcởphầnlớnnềnkinhtếđãsụpđổ.Suychocùng,trongtìnhhìnhnày,bạnđâucầnphảimuanhàhaycác thiếtbịquan trọngnếubạn tin rằnggiá trịcủachúngsẽgiảmxuốngđángkể.Hãynánlạivàchờđợimứcgiáthấphơn.

Chương7củacuốnsáchnàycótiêuđề“SựsuygiảmđếnkinhngạccủacácNgânhàngtrungương”.CólẽbằngchứngthuyếtphụcnhấtchotiêuđềnàylàNgânhàngTrungươngNhậtBản.Trongsuốt thờikỳkhủnghoảngnày,cácquanchứccủaNgânhàngtrungươngNhậtBảnđãmắcthêmnhiềusai

lầmngớngẩnkhicốgắngđốiphóvớimứcgiácảđanggiảmsút.Họđãcắtgiảmmức lãi suấtnhưngquá ítvàquámuộn.Điềunàyđã làmngânhàngtrungươngcàngtụthậusovớitìnhhình.Chạytheovòngxoáygiảmphátđixuống,nhưngluônluônchậmmộtbước,làmộtsailầmchínhsáchvôcùngnghiêmtrọng.

Trong“thậpkỷmấtmát”này,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủachínhphủcũngmắcsailầmnhưngtheomộtcáchkhác.Kinhtếđixuốngđãkhiếnrấtnhiềungườiđivaykhốnđốnvớicáckhoảnnợcủamình,trongkhiđó,cácnhàđiềutiếtlạikhônghànhđộngđủquyếtliệtđểbuộccácngânhànggiải

quyếtnhữngvấnđềvềnợxấu[53]

củamình(mộtuyểnngữchỉcáckhoảnvaymàngười vay trên thực tế đã phá sản hoặc sẽ sớmbị phá sản).Hệ thốngngânhàng,bịtêliệtvớibảngcânđốithuchiđầyrẫycáckhoảnnợxấu,đãngừngchovaymới.

NhưngđâycũnglàthờiđiểmthenchốtchocácnhàhoạchđịnhchínhsáchngàynayởMỹvà trênkhắp thếgiới.Từ lúcnày trởđi, nhữngkích thích

mangtínhchất tiền tệ[54]

gầnnhưkhôngcònkhảnănggâyảnhhưởngđến

mứcgiá.Cácnhàkinhtếhọcgọitìnhtrạngnàylà“bẫythanhkhoản”[55]

.Lãisuấtthấpđếnnỗitráiphiếuvàtiềnmặtgầnnhưcóthểhoánđổichonhau.Dođóngânhàngtrungươngkhôngthểmởrộngthanhkhoảnbằngcáchmuatráiphiếu;nóchỉđơngiảnlàtraođổimộttàisảnnàylấymộttàisảnkháccógiátrịgầnngangnhau.Trongsuốt“thậpkỷmấtmát”củaNhậtBản,giácảtươngđốiđãgiảm25%sovớiMỹ.Đâylànhữnggìxảyratrongvòngxoáygiảmphát.Trênthựctế,giátrịcủađồngyênđãgiảmgần50%sovớiđồngđôlaMỹ.Điềucòntồitệhơnlàngânhàngtrungươngđãmấtkhảnănggâyảnh hưởng đến lãi suất dài hạn (ngân hàng trung ương kiểm soát lãi suấtngắnhạnnhưngthịtrườngtàichínhkiểmsoátcáctỉlệkhácbaogồmcảlãisuấtdàihạn).Vàonăm1990,lãisuấtdàihạnlà7,5%tạiđỉnhđiểmcủathờikỳbongbóng.CácnhàđầutưtráiphiếutạiNhậtBảnđãkiếmđượcnhững

khoảnlợinhuậnlànhmạnhtừviệcmuatráiphiếucủamình.Đếnnăm1999,cácthịtrườnggiảmlãisuấtdàihạnxuốngdưới1%.Ngânhàngtrungươngkhôngcó lựachọnnàokhácngoàiviệccắtgiảmlãisuấtchovayquađêmxuống0%.Nhưngđãquámuộn;chínhsáchkíchthíchtiềntệkhôngcònhiệuquả.Điềunàyđặtramộtcâuhỏi:mộtkịchbảntươngtựdohàngloạtnhữngsailầmchínhsáchngớngẩngâyraliệucóxảyraởMỹvàchâuÂukhông?

Trongsuốtquátrìnhđồngyênbịsuyyếuvàlãisuấtởmứcthấpnhất-thờikỳmàmọingườigọi làkỷnguyên tiềnrẻ -đãcóngười thắngkẻbại.Bốicảnhkinh tếnàyđemlại lợi íchchocác tậpđoànhàngđầucủaNhậtBản.Nhờ vào đồng nội tệ yếu, những công ty này đã có khả năng cạnh tranhmạnhmẽ trên thị trường xuất khẩu (ở các nước khác, rất nhiềumặt hàngnhậpkhẩutừNhậtBảnđãtrởnênrẻhơnsovớigiácủasảnphẩmnộitươngtự).Nhờvaytiềnvớilãisuấtvôcùngthấp,cáctậpđoànlớncóthểmuathiếtbị,máymócmớihiệuquảhơnđể táicơcấuchoviệccạnh tranh trên toàncầu trong tương lai.Ngàynaycáccông tynàycòncóđượcưu thế thu lợinhuậncaohơnnữatừcáchoạtđộngởnướcngoàinhờtoàncầuhóa.

Tinkhôngmấy tốt lành là trái lại, cácdoanhnghiệpvừavànhỏcủaNhậtBảnlạikhôngđượccấpđủvốnvàđanggặprấtnhiềukhókhăn.Dophảisửdụng nhiều lao động hơn nên các công ty này phải hứng chịu những khókhănlớntrongsuốtthờikỳlãisuấtthấpvàđồngyênsuyyếu.Lýdolàđồngyênsuyyếuđãkhiếnchogiánănglượngnhậpkhẩucựckỳđắtđỏ.ĐâylàđiểmmấuchốtbởivìNhậtBảnphảinhậpkhẩutấtcảcácloạinănglượng.Cáccôngtynhỏnày,nhữngngườithuacuộclớnnhất,giảiquyết75%việclàmcủaNhậtBảnvàchủyếuđượcđịnhhướngsảnxuấtphụcvụcácnhucầutrongnước.Vìvậyhọcầnmộtđồngyênmạnhđểgiảmchiphícủacácmặthàngnhậpkhẩu,baogồmdầuvàcácloạihànghóakhác.

Đếncuốithậpniên1990,chínhsáchlãisuấtzerocủaNhậtBảnđãgiúpcácngânhànglớndầndầngiảiquyếthếtcácbảnquyết toántaihại,đồngthời

xóabỏhàngloạtcáckhoảnchovaybấtđộngsảnkhóđòitừthậpkỷtrước.Giốngnhưcác tậpđoànđaquốcgiakhổng lồ, cácngânhàngnàycũng lànhữngngườitrúnglớn.Trongsuốtthờikỳtiềnrẻ,cácngânhàngnhậntiềngửimàgầnnhưkhôngphảitrảlãichongườigửibởilãisuấtnhìnchungđềurấtthấp.Sauđó,cácngânhàngdùngcáckhoảntiềngửinàyđểmualạicáckhoảnnợchínhphủkhôngcórủirocủaNhậtBản.Nợchínhphủđượctrảlãicaohơntừ1,5đến2%sovớilãisuấttrảchongườigửitiếtkiệm(lợinhuậnnàyđượcgọilàchênhlệchgiá).Vớithunhậpổnđịnhtừchênhlệchgiá,cácngânhàngcóthểdầndầnxóabỏcáckhoảnnợxấucủahọ.Cuốicùnghọđãcânđốiđượccácbảnquyếttoáncủamình.NhưngviệccácngânhàngmuaquánhiềunợchínhphủđãđặtchínhsáchtiềntệcủaNhậtBảnvàomộtgiớihạnnguyhiểmvẫncòntồntạichotớitậnbâygiờ.

Trongsuốtthờikỳnày,mộtthựcthểkhác-mộtđốitượngthualỗkhác-đãtrởthànhnạnnhâncủachínhsáchtiềnrẻnày;đólàcácgiađìnhNhậtBản.CáchộgiađìnhNhậtgặprấtnhiềukhókhănvề tàichínhvì tàikhoản tiếtkiệm từngđem lại cho họ nhữngkhoản lợi nhuận tươngđối lớn, hiện chỉmangvềmộtconsốrấtnhỏ.VàởNhậtBản,mộtđấtnướccódânsốgiàvàcó tỉ lệ tiết kiệmcao, rất nhiềungườiđãquen lấy tiền lãi tiết kiệmđểbổsungvàonguồnthunhậpcủamình.Vàonăm2005,thunhậptừlãisuấttiếtkiệmcủacáchộgiađìnhđãgiảmtừ39nghìntỉyênvàonăm1991(thuđượctừ 600 nghìn tỷ yên đa phần thuộc các tài khoản tiền gửi tại ngân hàng)xuốngcòn3nghìntỉyên(từhơn700nghìntỉyêntrongcáctàisảntàikhoảntiếtkiệm).

ThậtkhóđểđánhgiáchínhxáctácđộngcủanhữngsailầmchínhsáchnàytớiđờisốnghiệntạicủanhândânNhậtBảnnóichung.Vídụ,vàogiaiđoạn2005-2006 gần đây, 50% công dân nghèo củaNhậtBản thực sự thấy thunhậpcủahọbịgiảmsút.40%côngdân thuộc tầng lớp trung lưu thấy thunhậphàngnămcủahọkhông thayđổi,dùhọđã tínhcảnhữngkhoản tiềnthưởngcủacôngtyvào.Dựavàonhữngthựctếnày,chúngtacóthểthấyrõ

đượcrằng trongnhữngnămgầnđây,ĐảngDânchủTựdocầmquyền lâunămcủaNhậtBảnđãlâmvàothờikỳkhókhănchínhtrị.ĐiềuđósẽxảyravớicácnhàchínhtrịMỹvàcácnướccôngnghiệphóakhácnếucáigọi làcănbệnhgiảmgiávàchínhsáchtiềntệtrunghòatrởthànhmộthiệntượngtoàncầutrongnhữngnămtới.

Chínhvàothờiđiểmnày,cácbànộitrợdầnthểhiệnvaitròcủamình.ĐếnđầuthếkỷXXI,cácbànộitrợnảnchí(và/hoặcnhữngngườichủgiađình)đãphảihứngchịuđủnhữnghậuquảcủanềnkinh tếyếukém,đặcbiệt lànhữngkhoảntiềnlãiítỏitừcáctàikhoảntiếtkiệm.Sửdụngtừ“cácbànộitrợ”vàtừ“cácdòngvốn”trongcùngmộtcâucóthểhơikỳcụcnhưngthựcranókhônghềkỳcục.Quay trở lạinhữngnăm1950,ngườinội trợ trongmộtgiađìnhNhậtBảnđiểnhìnhlàngườikiểmsoáttàichính.ĐiềunàyrõrànglàrấtmỉamaivìsựthậtlàcácthểchếtàichínhNhậtBảntiếptụcđượckiểmsoátbởinamgiới.Vai tròquản lý tàichínhcủaphụnữphảnánh lốisốngcủamộtgiađìnhđiểnhình.Ngườichồng,mộtnhânviênlàmcôngănlươngthườnglàmviệc10tiếngmộtngày,mấtthêm2đến3tiếngtrênôtôđilàmmỗingày,và thườngxuyênphải thamdựcáccuộcnhậuvàăn tốivớiôngchủchotớiđêmkhuya.Mộtngườinhưthếhiếmkhicómặtởnhà,hoặcítnhấtcũngkhôngởnhàtrongmộtthờigiandài.Kếtquảlàngườinộitrợtựnhiêntrởthànhngườigiữvaitròquảnlýtàichínhtronggiađình.

Đầunhữngnăm2000,cácbànộitrợđangphảitựmìnhkiểmsoátcácvấnđềtàichínhđãbắtđầutìmkiếmmộtkhoảnlợinhuậnlớnhơntừtiềntiếtkiệmcủamình.Họthấynhữngkhoảntiềntiếtkiệmnàysẽđemlạilợinhuậnlớnhơnkhidùngđểmuatráiphiếunướcngoàihoặcđầutưranướcngoài.Trongquátrìnhnày,nghecóvẻkhótinnhưngcácbànộitrợđãnhanhchóngtrởthànhmộttrongnhữnglựclượngbímậtlớnnhấttrongthịtrườngngoạihốitoàn cầu.Họkiểm soát phần lớn lượng tiền tiết kiệmcủa cáchộgia đìnhNhậtBảnvàtrởnêncựckỳhiểubiếttrongviệctìmhiểuvàmuatráiphiếunướcngoàicólợinhuậncao.

Ngàynay,gần1/5tổnglượngkinhdoanhtiềntệtrênkhắpthếgiớitronggiờgiaodịchởTokyoliênquanđếncáccánhânNhậtBảnmàrấtnhiềungườitrong sốhọ là phụnữ.Tronggiới kinhdoanh tiền tệ, câuhỏi đượcđặt ranhiềunhấttrongthờigiangầnđâychínhlà:“Ngàynay,cácbànộitrợ(NhậtBản)đangđầutưvàocáigì?”.

Cólẽđiềuthúvịnhất làcácbànội trợthườngkhôngthamkhảoýkiếntưvấncủacáctổchứcmôigiớitàichínhởNhậtBảnkhihọthựchiệnviệcđầutưcủamình.Thayvàođó,họđầutưtrựctiếpquaInternetngàycàngnhiều.

Consốcóliênquanthậtđángngạcnhiên.BaphầntưtàisảntàichínhcủaNhậtBảnđangnằmtrongtaynhữngngườigiàphảiphụthuộcvàolợinhuậntài chính từ tiền tiết kiệm.Tổng tài sản tài chính lưuđộngcủa cáchộgiađìnhNhậtBảnlêntớigần1.200nghìntỉyên,tươngđươnghơn11nghìntỉđôla,vớihơnmộtnửalượngtiếtkiệmđónằmtrongcáctàikhoảntiếtkiệmvàcáccôngcụkhác.Đâylàmộtkhoảntiềnlớn.Chỉ1%thanhkhoảncủacáchộgiađìnhnàycũngkhiếnchocácbànộitrợtrởthànhnhữngnhàđầutưlớnnhấttrongthịtrườngngoạihốitoàncầu.2%cókhảnăngđủđểnhấnchìmtoànbộthịtrườngtiềntệtoàncầunếucácbànộitrợđồngloạtrútvốn.ChắcchắnlàcácbànộitrợNhậtđãtựtraudồikiếnthứcvàpháttriểntrìnhđộvitínhphithườngcủamìnhmộtcáchcựckỳnhanhchóng.

Đốivớicácnướckháctrênthếgiới,đâychínhlàlýdotạisaocácbànộitrợNhậtBảnlạiquantrọngđếnvậy.Mộtmặt,việcđầutưcủahọcóthểđượcxemnhưlàmộtảnhhưởngtạosựổnđịnhchohệ thốngtàichínhthếgiới.Vớichiếcmáytínhcủamình,cácbànộitrợcókhảnăngtiếpcậnhàngloạtcáccơhộiđầu tư tàichính trên toàncầu,dođóhọcó thể tìmđượcnhữngkhoảnlợinhuậncaonhất.Nhưngnhữngngườiđangkiểmsoátlượngtiềnlớnnhấttrênthếgiớinàylạilànhữngcánhânriêngrẽcóthểđưarahàngtriệuquyếtđịnhkhácnhaunênnhữngngườiđảmnhậncôngviệcduy trì sựổnđịnhcủahệthốngtàichínhkhócóthểtiếpcậnhọ.Vìvậy,vớitưcáchlàmột

lựclượngtrongthếgiớitàichính,cácbànộitrợlàmộtthựcthểđầyquyềnlựcvàkhôngthểdựđoánđược.Vídụ,vàonăm2008họđãđộtngộtthayđổicáchlàmcủamình.Họcắtgiảmviệcmuabánởnướcngoàivàbắtđầumuacác tài sản tài chính trongnước.Kết quả là các luồngvốn ròngđầu tư ranướcngoàicủaNhậtBảnnhanhchóngbịthuhẹplại.Trênthựctế,đếngiữanăm2008,nguồnvốnđầutưranướcngoàilớnnhấtbắtnguồntừcáckhoảnvaycủangânhàngchâuÂuvàMỹvớicácngânhàngNhậtBản.Khikhủnghoảng tín dụng tiếp tục gia tăng,NhậtBản đã trở thành chỗ bấu víu cuốicùng chomột hệ thống tài chính đang tuyệt vọng đi tìm thanh khoản củaphươngTây.

Sựlinhhoạtcủacácbànộitrợtrongcácđầutưmớinàykhônglàmyênlòngcác nhà kiểm soát khủng hoảng toàn cầu. Không lâu trước đó, trongmộtcuộckhủnghoảngtàichínhtoàncầutoàndiện,cácquanchứcBộTàichínhMỹcóthểnhấcđiệnthoạivàgọichocácquanchứcBộTàichínhNhậtBản,nhữngngườisẽyêucầucáccôngtybảohiểmvàcáccôngtytàichínhlớnvớinhữngkhoản tiếtkiệmvượt trội, cùnghợp táchànhđộngnếuhọ thấyphùhợp.Đólànhữnggìxảyratrongvụsụpđổthịtrườngchứngkhoánnăm1987.Quay trở lại thờiđiểmđó,cácquanchứcchínhphủcó thểchiphốiluồngvốnvìBộTàichínhđãápdụngkiểmsoátđiềutiếtđốivớicácthểchếtàichínhlớn.Nhưngbâygiờ,mọithứđãthayđổi.Trongcuộckhủnghoảngtoàncầuhiệnnay,aibiếtcácbànội trợsẽphảnứngnhư thếnào?Khi tàichínhtoàncầusụpđổ,thủlĩnhnộitrợnàosẽhoặccóthểtiếpnhậncuộcđiệnthoại kêugọi sựgiúpđỡ từphíaWashington?Chúng ta đangđốimặt vớimột thực tế rất đáng lo ngại rằngmột trong những thành viên thực sự vàđángtincậytrongđộikiểmsoátkhủnghoảngtoàncầu-BộTàichínhNhậtBản-khôngcònkiểmsoátđượccácluồngtiếtkiệmkhổnglồcủaNhậtBảnnữa.

ĐiềunàykhôngcóýbôinhọtầmquantrọnglịchsửcủagiớilãnhđạotrongchínhphủNhậtBản.Tronghơn20nămđếnNhậtBản,tôiđãmaymắnđược

biếtrấtnhiềunhàđiềuhànhtuyệtvờitạiBộTàichính.NhậtBảnlànơimànhữngngườixuấtsắcnhấtsẽhọctạiĐạihọcTokyovàĐạihọcLuậtTokyo.Sauđóhọbắtđầulàmviệcởcáccơquanchínhphủchứkhôngphảilàlàmviệcchomộtđơnvịtưnhân.

NhữngngườithôngminhvàtàinăngnhấtsẽlàmviệctạiBộTàichính,nơimànhữngnămgầnđây,người takỳvọnghọ sẽquản lýmộthệ thống tàichínhđangngàycàngkhókiểmsoát.Nhữngcái tênđãđivào tâm trí củamọingườinhưToyooGyohten,TomomitsuOba,EisukeSakakibara(“ÔngYen,”vìnhữngnỗ lực sauhậu trườngđầy thôngminhcủaông trongviệcgâyảnhhưởngđốivớithịtrường),MakotoUtsumivàHiroshiWatanabe.Tấtcảnhữngngườinàyđềulàcácthứtrưởngphụtráchcácvấnđềquốctế,lờihọnóiracóthểlàmchaođảocácthịtrườngtoàncầu.

ThậtnựccườilàmộttrongnhữngvấnđềlớnhơncủaNhậtBảnhiệnnaylàlịch sử oai hùng của nước này trong việc kiểm soátmang tính quan liêu.Trong hệ thống tài chính toàn cầu không ổn định như hiện nay, các quanchứcchínhphủkhócóthểcảmthấythoảimáivớimộtmôhìnhlộnxộncủachủnghĩatưbảndoanhnghiệpcónhiềurủiro,vàquantrọnghơnlàđãthấtbại liên tiếp.ỞNhậtBản, sựbấtổncủa thị trường trongmộthệ thống tàichínhtựdocóđiềugìđókhôngtựnhiên.Cácquanchứcđượcsinhralàđểngănchặnthấtbại.NhưngđóchínhlàlýdotạisaonềnkinhtếNhậtBảntiếptụcthấtbại;cácquanchứckhôngbiếtcáchgiảiquyếtsựbấtổnvàthấtbạicủacácdoanhnghiệpmàđâylạilàđiềukiệnthiếtyếuchothànhcôngcủakinhtế.

Có lẽ nhà chiến lược có quyền lực nhất trong chính phủ mà tôi biết làMakotoUtsumi.Ôngtalàthứtrưởngphụtráchvấnđềtàichínhquốctếtừnăm1989đếnnăm1991.Lầnđầu tiên tôigặpôngUtsumi lúcôngcòn làngườiphụ tráchkinh tế thuộcĐại sứquánNhậtBảnvàonăm1985 trongbữasángtạiKháchsạnBốnMùaởWashington.Tôiđãcốgắngthuyếtphục

ôngvềnhữngnộidungquantrọngtronghộinghịđầutiêncủatôi,HộinghịthượngđỉnhcủaQuốchộiMỹvềĐồngđôlavàThươngmại.VốnlàngườitheodòngGiámlý,lớnlênsauthếchiến,vàgiờđâylàmộttínđồPhậtgiáothiềnphái,trongsuốtbữasáng,ôngngồikhoanhtaytrướcngựcvớivẻmặtcaucó.Tôicóthểđọcđượcsuynghĩcủaôngấy:“Anhchorằngtôisẽmạohiểmcả sựnghiệp củamìnhvìmột ngườimới hơn30 tuổi như anhbằngcáchchuyểnlờimờicácquanchứctàichínhcấpcaonhấtcủachúngtôiởTokyobaysangWashingtonđểdựmộthộinghịvớvẩnư?”.Sauđó,Utsumibắtđầuxemđồnghồ.

Tôicóthểcảmnhậnthấyrằngmọithứđangdiễnrachậmnêntôiđãđithẳngvàovấnđềchính:“ThưaôngUtsumi,chếđộtỉgiáhốiđoáithảnổithuầntúyhiệnnaykhôngổnđịnhbởivìđồngđôlađanglênđedọalàmgiatăngcáchạnđịnhthươngmạiởđồiCapitol.Tỉlệ260yênđổi1đôlanhưhiệntạilàmột nguy cơ dẫn đến cuộc chiến tranh thươngmại sắp tới.Mối quan hệthươngmạivà tiền tệ trên toàn cầuđã trởnênkhông thể tách rời.BộTàichínhcómấtgìkhithamgiahộinghị,khimàcuộchọpnàyđượcbảomậthoàntoàn?Hơnnữa,nếungườicủaôngkhôngthamgiavàohộinghịnàythìNhậtBảncóthểtrởthànhtiêuđiểmtấncôngtrongcuộcthảoluậnvềtiềntệvàthươngmại.ĐồiCapitolcóthểsẽrấtbấtmãntrướcsựvắngmặtcủaNhậtBản”.

NétmặtUtsumi rạng rỡdần lên.Dườngnhưôngđang thayđổi suynghĩ.Ôngnói:“Tôikhônghứatrướcnhưngchúngtôicóthểthamgia”.MakotoUtsumiđãgiúpvàsauđócóthêmvàingườinữa.Đếnthờiđiểmdiễnrahộinghị,mộtpháiđoàncácquanchức tàichínhđầyquyền lựccủaNhậtBản,những người lúc đó vẫn còn hạn chế xuất hiện trước công chúng, đã baysangWashingtonđểthảoluậnvềvấnđềtiềntệvàthamgiavàophiênthảoluậnkínnữa.Tokyođãquyếtđịnhrằngtốtnhấthọnênđặtmìnhvàotrungtâmcủacuộctranhluận.Thậttìnhcờlàkhilậpkếhoạchchohộinghịđầutiênđó,tôiđãmờicảcácthốngđốcngânhàngtrungươnglớntrênthếgiới

tớidựcuộcthảoluận.Chotớithờiđiểmđó,giớingânhàngtrungươngđộclậpthườnglẩntránhviệcthamgiachínhthứcvàocáccuộchọpquanchứcquốctếliênquanđếnbộtàichínhhoặccácquanchứccủabộtàichính.Jean-ClaudeTrichet,naylàchủtịchcủaNgânhàngTrungươngChâuÂu,ngườiđãthamdựhộinghịcủachúngtôivớitưcáchlàmộtquanchứcthuộcBộtàichínhPháp,đãnhậnxétrằngviệcchúngtôimờicảcácthốngđốcngânhàngtrungươngthamgiavàosựkiệnnàysẽđượcghivàolịchsử.TrongbàiphátbiểutạiWashingtonvàocuốithángMườinăm2007,ôngđãnóirằng:“Cácanhđãbuộccáccuộchọpchínhthứccủagiớibộtrưởngtàichínhtrongthếgiớicôngnghiệptừgiờtrởđiphảitínhđếncácthốngđốcngânhàngtrungương”.

Khi nền kinh tếMỹ hồi phục lại trong những năm sau vụ suy thoái năm1981-1982, đồng đô la đã tăng vọt.Ngay sau hội nghị của chúng tôi, cácquanchứcthuộccácquốcgiacôngnghiệp(baogồmcảcácthốngđốcngânhàngtrungương)đãhọptạiNewYorkvàthôngquaHiệpđịnhPlazamàtôiđãđềcậpởtrên.Hiệpđịnhnàyđãgiảiquyếtcácchủđiểmđượcnêuratronghộinghịliênquanđếnmốiquanhệthươngmại-tiềntệcủachúngtôi.

Utsumilàmộtngườirấtgiỏitậndụngquyềnlực.ĐâylàthờikỳhoàngkimcủaBộTàichính.Vídụnăm1991,ẤnĐộphảiđốimặtvớimộtcuộckhủnghoảngthanhkhoản.Trướcđó,vìnướcnàycómốiquanhệmậtthiếtvớiLiênbangXô-viếtvàcuộcchiếntranhlạnhvẫnđangdiễnranênẤnĐộthiếumốiquan hệ tài chính với các nước công nghiệpmà hiện nay nước này đangđượchưởng.SonghệthốngngânhàngđượcđầutưnhiềucủaNhậtBảnhầunhưkhôngthểchấpnhậnđểxảyramộtcuộckhủnghoảngtàichínhcủaẤnĐộ.

UtsumiđãbaysangNewYorkvàlặnglẽgặpcựuchủtịchcủaJ.P.MorganlàLewisPreston, người chuẩnbị tiếpquảnvị trí chủ tịchNgânhàngThếgiới. Utsumi đề nghị: “NếuNgân hàng Thế giới “bật đèn xanhmột cách

côngkhai”thìngânhàngtrungươngNhậtBảnsẽbímậtchuẩnbịsẵntiềnđểngănchặnmộtvụsụpđổtàichínhcủaẤnĐộ”.Vàthuậtngoạigiaoconthoi-theophongcáchtàichính-đãcótácdụng;khủnghoảngthanhkhoảndầnbịđẩylùi.

Utsumicũngrấtgiỏitrongviệctạodựnghìnhảnhcủaquyềnlực.Tôicóthểchứngthựcbằngmộtsựviệcrấtlạcóliênquanđếnchínhtôi.Vàdướiđâylàsựkiệnkỳlạđó.SựkiệnnàyđãthểhiệnmứcđộnhẫnnạikhácthườngmàquanchứcNhậtBảnchấpnhậnđểtạoraquyềnlựcvàảnhhưởng.

Khi ông Ryutaro Hashimoto trở thành bộ trưởng tài chính năm 1990, tôithườngxuyêntớithămôngấytạiBộTàichính.Ngườibạnchungcủachúngtôi,Utsumi,cũngluônthamgiavàonhữngcuộcthảoluậnnày.ỞNhậtBản,mọingườinghĩHashimotorấtgiốngvớiElvisPresleynhưngtôi thìkhôngthấythế.

Trong lúc nói chuyện phiếm chờ cuộc họp bắt đầu, tôi đã mời ôngHashimotođidu thuyềncùng tôi tạivịnhChesapeakegầnWashingtonkhinàoôngấytiện.Đâygiốngnhưmộtlờimờixãgiaocủa“ngườiTângiáo”hay“NgườiTângiáoAnglo-Saxondatrắng”,trongđó,ngườitathườngnói:“Khinào rảnh,anhnhấtđịnhphảiđếnnhé”.Nhưng thực ra,họđangnghĩrằng“Điềuđósẽkhôngxảy ra.”Nhưng trong trườnghợpnày,điềuđóđãxảyra.Utsumiđãngheđượclờimờicủatôivàtôikhônghềbiếtrằngôngấyđãbắtđầuchuẩnbị.Tôitinđóvừalàmộtcửchỉthânthiệnvừalàthểhiệnmộtnghilễcơbảncủaquyềnlựcchínhtrị.

Nhiều thángsau,khoảnghai tuần trướcmộtcuộchọpG7quan trọnggiữacácquanchứctàichínhtạiWashington,tôiđãnhậnđượcmộtcúđiệnthoạitừĐạisứquánNhậtBản:“BộtrưởngTàichínhHashimotovàphunhânrấtvui mừng nhận lời mời của ông về một ngày chèo thuyền tại vịnhChesapeake.Đólàlễkỷniệmngàycướicủahọ.Họsẽđếnvàosángthứbảyvàravềvàobuổichiều tốiđểkịpquay trở lạiWashingtondựbữa tiệc tối

chocácquanchứcG7(củacácbộtrưởngtàichínhvàcácthốngđốcngânhàng trung ương thế giới)”. Việc này nghe có vẻ đơn giản nhưng nó lạikhônghềđơngiảnchútnào.Khinhậnđượctinvềchuyếnviếngthăm,theobảnnăng,tôibỗngthấyhơihồihộp.

Đoànkháchrấtđông,kểcảvệsỹlà18người.Tôibuộcphảithuêmộtchiếcduthuyềnlớnvìchiếcduthuyềncủatôiquánhỏ.KhingàyviếngthămcủaHashimoto(ngườitrônggiốngElvis)đếngần,tôiđãlậpxongbảnkếhoạchcủamình.ChúngtôisẽkhởihànhtừcảngAnnapolis,MarylandcáchlốivàocủaHọcviệnHải quânMỹvài khu nhà và đi thuyền buồmvài tiếng trênvịnhChesapeake.Đếntrưa,chúngtôisẽđiđếnkhuvựcgầnMillCreekđểăn trưa tạimộtnhàhàngcuabiểnnổi tiếngởChesapeake tên làQuán trọVensôngcủaJimmyCantler.TôiđãđưarấtnhiềungườibạnNhậtBảnđếnđóđểthưởngthứcmóncuaxanhMarylandhấpnổitiếng,mónmànhưnhiềungười nói làmột ví dụ điển hình nhất của nghệ thuật nấu ănNhậtBản ởphươngTây.Cua luôn luônđượcxemlàmónănyêu thíchnhất.Chiếcduthuyềnđithuêcủatôitiếnvàođậuởbếntàucủanhàhàng,vàcácnhânviênnhàhàngđangđứngđợiđểgiúpneothuyềnlại.Bêntrongnhàhàngbàysẵnnhữngbìnhbia lạnhvàmóncuaxanhcóbềngangkhoảng20cmvẫncònbốchơinghingút,rấtthíchhợpkhidùngvớimộtchútgiavịhơicay,nóng,vàđãsẵnsàngđểđượctáchrabằngtayvớinhữngchiếcvồbằnggỗđượcbọcbằnggiấydùngmộtlầnmàunâuởtrênbàn.Sauvàigiờphântíchtỉmỉmóncuatrongbữatiệchảisảnnày,NgàibộtrưởngTàichínhHashimotođãkhẳngđịnhrằngđâylàbữaănngonnhấtmàôngấytừngđượcthưởngthứcởnướcngoàitrongbamươinămcôngduquốctế.Tôitựnhủrằngtheotiêuchuẩnquốctếthìnhàhàngcualàmộtlựachọnmạohiểmnhưngđánggiá.

Khibữaănkếtthúc,đoànkháchchậmrãiquaytrởlạithuyền.Làmộtngườiđammênhiếpảnh,ôngHashimotođãdừnglạivàchụphàngtrămbứcảnhởnhữngkhuvựcxungquanhnhàhàng.Ôngấyrấthứngthúvớiýnghĩrằnghươngvịtinhtếđócóthểbắtnguồntừkhuvựcquanhđây,mộtnơimàtôi

đãđảmbảovớiôngấy làđạidiệnchoRedNeck,Mỹ.Khicon thuyềnrờikhỏibến tàu, chúng tôi tiến rakhỏiMillCreekvàquay trở lạiAnnapolis.ViêntrợlýcủaHashimotothôngbáovớitôi:“Trờisắptốirồi.ChúngrađãởlạichụpảnhquálâuvàphảitrởlạiWashingtonđểdựbữatốiG7.TốinayBộtrưởnggiữvaitròrấtquantrọng”.

Đột nhiên, tôi bỗng cảm thấy hơi lo lắng.Tôi nghĩ tốt hơn hết là nói vớithuyềntrưởngtăngtốctốiđabởivìthờigianđangrấtgấp.Ngaylúcđó,nhưđọcđượcsuynghĩcủatôi,vịthuyềntrưởngđềnghịđượcnóichuyệnriêngvớitôi.Chúngtôiđixuốngboongdướinhưngcuộcnóichuyệnkhôngnhưtôimongđợi.Ôngấybắtđầu:“Thuyềnchúngtôigặpmộttrụctrặc”.Nỗilocủa tôi tăng lên.Ôngấygiải thích:“Độngcơvẫnhoạtđộng tốtnhưngbộsangsố truyền lựcđãbị trơ.Con thuyềnsẽkhông thể lùi,và tôikhôngcócáchnàođểđưatàuvàobếntheođườngkênhhẹpcủacảngmàkhôngsangsốlùi.Tôikhôngbiếtphảilàmgì”.

Lúcđó,tôiđãhìnhdungtrongđầumộttiêuđềlớntrêntờWashingtonPostrằng:“BộtrưởngTàichínhNhậtBảnmắckẹtởChesapeake”,vớimộttiêuđềphụ:“Vịcốvấnbấtcẩnđãlàmhỏnglễkỷniệm,phávỡnghilễcủaG7”.Ngaylậptức,tôicảmthấylặngngườiđitronggiâylátvàsauđólàcảmgiáclolắngtrànngập.Tôithầmnghĩ:mìnhđãđẩymìnhvàochuyệngìthếnày?Nếutôikhôngnóigì,tôiđãkhônglâmvàotìnhtrạngnày.Giờphảilàmgìđây?ỞNhậtBản,hìnhthứcvàdiệnmạocũngquantrọngnhưnộidung.Rắcrối này có thể hủy hoại danh tiếng của tôi và có thể là cả danh tiếng củaUtsumi.

Sauvàilầnhítthởsâu,tôibắtđầutậptrung.Hyvọngduynhấtcủatôilàvịthuyềntrưởng,nhưngchỉtrongmơôngấymớigiúpđược.Vịthuyềntrưởngvàtôilạiđixuốngboongdướiđểnóichuyệnmộtcáchnghiêmtúc.“Đâylàmộtchuyếnđi thửnghiệm”, tôibắtđầu,đầuócquaycuồngvớinhững lờisắpnói tiếp theo.Tôinóivớivị thuyền trưởng: “Nếumọiviệcdiễn ra tốt

đẹp, có lẽ toàn bộ giới ngân hàng trung ương và bộ tài chính thế giới sẽthườngxuyênsửdụngdịchvụcủaôngkhihọtớithămWashington.Họcóthể thuê ông làm thuyền trưởng du thuyền của họ, thậm chí có thể làmthuyền trưởng cho phó thủ tướng hay thậm chí cho người của hoàng gia.Nhưngđiềuđósẽkhôngxảyranếuchuyếnđithửnghiệmnàythấtbại”.

Khitôiđềcậpđếnkhảnăngkinhdoanhsaunày,vịthuyềntrưởngtỏraquantâm hơn hẳn. Ông bắt đầu: “Liệu chúng ta có thể cho mọi người xuốngthuyềnởbênngoàithànhphốngaygầnváchcủaHọcviệnHảiquânkhông?Tôicóthểđưatàuvàođómàkhôngcầnphảilùi.Chúngtacóthểgọiđiệnđểyêucầunhữngchiếclimotớiđónhọởđịađiểmmới”.Tôiđáplạingaytứckhắc:“Điềuđókhôngđược.Cácláixecủahọsẽkhôngbiếtđườngđi.Thêmvàođó,vìthanhdanhtrướcngườiNhật,cólẽtốtnhấtlàchúngtakhôngnênchohọbiếtchúngtađanggặprắcrối.Điềuđósẽkhiếnmọingườilolắngđủđểpháhỏngtinhthầncủangàyhômnay.Ôngtìmmộtcáchkhácđi.Đâycóthểlàmộtvụkinhdoanhlớn,nhưngtôicầnbiếtnóđượcvậnhànhmộtcáchchuyênnghiệp”.Tôichắptaycầunguyệnsựmaymắnsẽđến.

Lúcđó,cácvịkháchcủatôibắtđầubănkhoănvềsựvắngmặtcủatôinêntôiquay trở lạiboong tàu.Bốnmươiphútsau,chúng tôi tiếngầnđếnbứctườngcủaHọcviệnHảiquânMỹ.Tôikhôngbiết điềugì sắpxảy ra.Độtnhiên,vịthuyềntrưởngnóivớitoànđoànbằngmộtphongtháitựtinđángngạcnhiên:“ThưaBộtrưởng,hômnaychúngtôirấtvuiđượcphụcvụngài.Sựhiệndiệncủangàilàmộtvinhdựđốivớichúngtôi.Vàvìthờigiancủangàirấtquýgiáchonênchúngtôiđãquyếtđịnhsẽphụcvụđặcbiệtbằngcáchđểngàixuống thuyền tạiHọcviệnHảiquânMỹ.Chúng tôi sẽcóxelimoởđóđểđưangàiquaytrởlạixecủamìnhtrongthànhphố”.

Khi chúng tôi đến váchHọc việnHải quân, tôi nhìn ra ngoài và vô cùngngạcnhiên.Tôikhôngthểnàohiểunổi làmthếnàomàôngấycóthể làmđượcđiềuđótrongmộtkhoảngthờigianngắnnhưvậy,trênnềndoanhtrại

củaHọcviệnHảiquâncósẵn4chiếcxelimodàicủađịaphươngđangchờđónnhữngvịkháchNhật.Cóhaichiếcxemàutrắngvàmộtchiếcmàuxanhlơ.Rõrànglàtấtcảcácxenàyđềucótrầngươngvàcóthểđêmđó,chúngđược sử dụng tạimột bữa tiệc khiêu vũ sang trọng của trườngTrung họcAnnapolis.Điềuđókhôngquantrọng.ĐoànkháchNhậtBảnbướclênxevàđivềxecủamìnhởtrongthịtrấnnhỏcáchđóvàiphútđểkịpchuyếnđivềWashington.ViêntrợlýcủaHashimotocảmơntôivìsựquantâmtớithờigiancủaBộ trưởngTàichínhkhi sắpxếpcácphương tiệnnhanhhơnchochuyếnquayvề.

Khinhữngchiếclimođixa,tôiđãngãquỵxuốngbãicỏcủahọcviện.TôiviếtchovịthuyềntrưởngmộttấmsécvớimộtkhoảntiềnthưởnglớnrồisauđócòngiớithiệuôngấytớicảĐạisứquánNhậtBảnvàBộNgoạigiaoMỹ.Nhưngthựclòng,tôiđịnhsẽkhôngbaogiờnhắcđếnnhữngthúvuiởvịnhChesapeakenữa.Khôngbaogiờtôiđưaralờimờixãgiaokiểu“Tângiáo”nữa.

Bấtchấptấtcảnhữngsựkiệnnày,Utsumi,ngườiluônquantâmđếnquyềnlực chính trị, đã đạt được điều ông ta muốn thể hiện: những bạn bè ởWashingtoncủaôngtacóthểđượchưởngnhữngquyềnlợithựcsự.Ôngta(Utsumi)có thểsắpxếpchohọđichơidu thuyềnvớimộtngườicó thể lànhânvậtquyền lựcnhất tronggiới tàichính thếgiới -vàởgiữamộtcuộchọpG7cuốituầnrấtquantrọng.Đâycũnglàmộtthôngđiệpchothấymộtquanchứctoàncầucóthểcóquyềnlựcnhưthếnào.RõràngUtsumiđãtínhđếnmộtthựctếrằngchuyếnđicủaHashimotosẽđượctruyềnđikhắpphốWall;vàquảthực,điềuđóđãxảyra.

Nhưngvấnđề làhệ thốngcủaNhậtBản từngrấtxuấtsắc trongviệckiểmsoáthìnhảnhvàlậptrườngchínhtrịhiệnđangphảiđốimặtvớithếgiớidễvỡcủachínhmình,một thếgiới cong.Ngàynay,hàng triệubànội trợvànhữngngườiđưaraquyếtđịnhtrênthịtrườngrấtítquantâmđếnhìnhảnh

vàquyềnlựcchínhtrị.Họquantâmđếnthôngtin-nhữngthựctếvàhiểubiết thấuđáophảnánhtỉ lệ lợinhuậnvàrủirotrongtươnglai.Họítquantâmđếnquyềnlựcchínhtrịvìtrongthếgiớimớiđầymạohiểmhiệnnay,họchínhlàquyềnlực.

Nóimộtcáchcôngbằng,giớilãnhđạoNhậtBảnhiệnnaykhócóthểthờơvới“cuộcnổidậy”củanhữngngườitheochủnghĩadântúynày.Giớihoạchđịnhchínhsáchđãthốngnhấtvớinhaurằngviễncảnhlãisuấtthấphiệnnaycầnphảitrởlạicânbằngmặcdùngườitavẫntranhluậnnhiềuvềviệckhinàosẽtănglãisuất.

CácnhàlãnhđạoNhậtBảncũngítthờơvớinhữnglợiíchcủacácthịtrườngtàichínhvàchủnghĩatưbảndoanhnghiệptựdohơn,nhưnhữnggìđangtồntạiởMỹvàcácnướckhác.CácquanchứcTokyođãkhởixướngmộtvàicảicáchnghiêmtúc trong luậtphásảndoanhnghiệpvàngânhàngđểkhuyếnkhíchđầutưvàoviệccảicáchdoanhnghiệp.GiớilãnhđạochínhsáchNhậtBảncũnghiểurằngnềnkinhtếcầnnhiềuhơncáctàikhoảntiếtkiệmđemlạilợinhuậncaohơnchocácbànộitrợ.Nềnkinhtếcầnmộtcuộccáchmạngdoanhnghiệp.

Tuynhiên,cáclãnhđạoNhậtBảnluônmơhồcảmthấyrằngxétvềmặtvănhóa, nền kinh tế thị trường theo “phong cáchNhậtBản” không có sự lựachọnnàokhácngoàiviệcbớtmởcửa,bớtcôngkhaivàđượcđiềutiếtnhiềuhơn.Việcđươngđầuvới rủi rocủacánhân trongmột thị trườngmởkiểuAnglo-SaxonlàđiềumâuthuẫnvớitâmlýcủangườiNhật.Tronggiớichínhsách,mộthệthốngtàichínhmớiđacấpvàphứctạphơnphụcvụchoviệcđánhgiárủirovàphânphốicủacảivẫnđangtronggiaiđoạnlậpkếhoạch.SaunhữngthiệthạidocuộcĐạiKhủnghoảngTíndụngnăm2007-2008gâyra,kếhoạchnàydườngnhưvẫnnằmtrêngiấyvàsẽkhôngtrở thànhhiệnthựctrongnhiềunămtới.Cuộckhủnghoảngchovaydướichuẩnđãtạoranhữnghậuquảvôcùngtồitệ,nóđãgiảmbớtsựnhiệttìnhđốivớimôhình

đươngđầuvớithửtháchcủacácdoanhnghiệptheophongcáchcủaphươngTâyởrấtnhiềunơitrênthếgiới.(Trongthậpkỷnày,cácchínhsáchtrướcđóchophépđầutưtrựctiếpnướcngoàivàocáccôngtyNhậtBản-mộtyếutốchủchốtcủaquátrìnhtoàncầuhóa-cũngđangbịđảongược).

Đókhôngphảilàmộttintốtlànhchonềnkinhtếtoàncầu,nơimàhoạtđộngdoanhnghiệpmạnhmẽcủaNhậtBản,cảliênquanvàkhôngliênquanđếncáctậpđoànlớn,đềucóthểlàmtăngmứcđộtăngtrưởngkinhtếvàkhiếnchomứctiêuthụtănglên.TiêuthụhàngnhậpkhẩucủaNhậtBảntănglênsẽgiúpgiảmnhanhchóngsựmấtcânđốitrêntoàncầu.

Thậtkhôngmay,khixétvềmặtcungcấpthanhkhoảnchocáccôngtyvừavànhỏcũngnhưcáccôngtymớithànhlập,NhậtBảnhiệnđangởtrongtìnhtrạnggiốngnhưMỹđầunhữngnăm1980-tứclàrấtcầnmộtbiệnphápđánhgiárủirovàphânphốivốntốthơn.Mộtsốítcácngânhànglớn,hìnhthànhquanhiềuvụmua lạivà sápnhập liên tiếp,hiệnnayhầunhưkhôngquantâmđếnviệcđầutưvàonhữngthứhọkhônghiểurõ.Đâylàtrìnhtrạngđiểnhìnhsausựthấtbạicủabảngcânđốitàikhoảnngânhàngtrong“thậpkỷmấtmát”.

Cácdoanhnghiệpcònnontrẻcũngmongkhôngphảiđốimặtvớiviệctrảlãisuất cao cho các khoản nợ ngân hàng trong giai đoạn đầu xây dựng sứcmạnh.Vìvậy,việctìmranhữngphươngthứcmớiđểkhuyếnkhíchđầutưvốnvàocácdoanhnghiệpmớilàđiềurấtquantrọng.Đầutưcổphần(equityinvestment) thông qua việc bán cổ phiếu đóngmột vai trò vô cùng quantrọngtronggiaiđoạnđầucủamộtcôngtycótiềmnăngnhưngđanggặpkhókhăn.Cựu chủ tịchCụcDự trữLiên bang, ôngAlanGreenspan đã chỉ rarằng:“Cácdoanhnghiệpphảicóvốncổphần(equitycapital)thìmớimongđược cân nhắc cho vay. Cổ phần có chức năng như một chiếc giảm xócchốnglạitínhbấtổncủathịtrườngvàlàmộtdấuhiệuchokhảnăngtrảnợcủamột doanhnghiệp.Cáchoạt độngkinhdoanh càngkhôngminhbạch,

hoặccáccôngtycàngnontrẻthìtầmquantrọngcủavốncổphầncànglớn”.

TạiNhậtBản,nhữngcảicáchkhiếnchođầutưcổphầnđạthiệuquảcaohơnđangdầndầnxuấthiện.Tuynhiên,vấnđềđặtralàliệumộthệthốngcótínhcải cáchcao,đa cấpvàphức tạpđốivới cáckhoảnđầu tưvốn sởhữucổphiếutùychọn-loạihìnhđượckhởixướngởMỹvàocuốithậpniên1970đầuthậpniên1980-cóthểđượcthiếtlậpsớmkhông.NgườitacũngđặtcâuhỏirằngliệuđấtnướcNhậtBảnvốnđượckiểmsoátchặtchẽcóthểthayđổivềvănhóađểchấpnhậntínhđộclập,tínhkhódựđoánvà“sựđiêncuồng”củakhuvựcdoanhnghiệp(entrepreneurialsector)haykhông.

SựlúngtúngvàđôikhilàkhóchịucủanướcNhậtnóichung[56]

đốivớiquytrìnhcủadoanhnghiệpgợichotôinhớđếnmộtchuyếnđicủatôitớiTokyovàođầunăm1990.CâuchuyệnsauđâysẽgiúpchúngtahiểurõlýdotạisaoNhậtBản,mộthệthốngkhépkínvàđượckiểmsoátchặtchẽ,lạithấykhókhănkhiđươngđầuvớirủirocủacácdoanhnghiệpđếnvậy.ĐiềuđócũnggiảithíchtạisaongườitakhôngtrôngđợiNhậtBảnsẽsớmtrởthànhđầutàuchínhchohệthốngtoàncầu.ĐặcbiệtlàtrongtìnhhìnhnềnkinhtếMỹđangtrượtdốccònchâuÂuphảichấpnhận tăng trưởngchậmtrongdàihạn thìcácnướccôngnghiệpđangrấtcầnthêmmộtđầutàukinhtếđángtincậy.

Một ngày trước chuyến đi, tôi đã gặp cựu lãnh đạo đảngCộng hòa trongThượng nghị viện kiêm chánh văn phòng Nhà Trắng, Howard Baker ởWashington.ÔngtavừamớitrởvềtừMoscowvàđãđồngýlàmđồngchủtọavớitôitronghộinghịtới.ĐâylàthờiđiểmvôcùnglộnxộnởNga-cóthểxemnướcNgavàolúcnàynhưmộtvùngmiềnTâyhoangdãmới-khitrậttựxãhộiđangsụpđổ.BakernhậnxétrằngMoscowlộnxộnvànhiềutộiphạm,anninh trongnước rối renđếnnỗimà“giáchóbảovệđã tăngvọt400%”.

Vàingàysau, tôicómặt trongmộtcuộchọpcủaTokyovới rấtnhiềunhà

kinhdoanhvàchủngânhàng.“ThếcònvềtìnhhìnhlộnxộnởNgathìthếnào?”-aiđóhỏinhanh,ýnóiđếndòngtítvềtìnhhìnhlộnxộnởNgatrêntrangnhấtcủahầuhếtcáctờnhậtbáotrênthếgiới.Tôinghĩmộtchútvàbắtđầunói:“ÔngHowardBakermớitrởvềtừMoscow.Mọithứđềurấttệ,giáchóbảovệđãtăng400%”.LờinóinàyrấthiệuquảvìnóđãkháiquátđượctìnhhìnhởNga.Tôinhắclạiđiềunàytrongsuốttuầnnhưmộtlờidẫndắtchonhữngphântíchnghiêmtúchơnvềnềnkinhtế,rủirochínhtrịvàkhảnăngvỡnợởNga.

Cuốituần,tôiăntrưavớicựuthủtướngNoboruTakeshita,lúcđóôngđangởtuổi68.Ôngcũngđồngýlàmđồngchủtọatronghộinghịtớicủatôi.Dùđãrờikhỏichứcthủtướng,ôngTakeshitavẫncóảnhhưởngrấtlớntớigiớichính sách của chính quyền Nhật Bản. Ông là người lãnh đạo của pháiTanaka,nhữngnhàđiềuhànhamtườngnhấtcủaQuốchộivềcáchoạtđộngchính trị rộngkhắp của chínhphủ.Ông cũng làmột người rất quan trọngtrongviệcgắnkếttoànbộcơcấucủaĐảngDânchủTựdođangcầmquyền.BạnbècủatôitạiĐạisứquánMỹđãrấtngạcnhiêntrướcsựthânthiếtcủatôivớiôngTakeshita.Họnóiđólà“mộtbướcpháttriểnhiếmthấy”.Vìvậy,tôiđãvinhdựmờiđượccựuthủtướnglàmchủtrìchobữatiệctrưa.

Sau nhiều năm phấn đấu, vật lộn trên con đường tiến đến đỉnh cao, ôngTakeshitanhỏbéđãtrởthànhmộtngườihơikỳlạởchỗ,vớinhữngngườingoàiởmộtnơicôngkhai,ôngấykhôngbaogiờthểhiệnnhữngcảmxúcquanétmặt-khônggiậndữ,khôngvuisướng,khôngbuồnrầu-khônggìcả.Nhưthể làđểgây lúng túngchocácđối thủchính trị.Quanhiềunăm,ôngấyđãtựdạymìnhkhôngđượcphépthểhiệncảmxúcđểlàmlộnhữngýđịnhcủamìnhkhiôngấydichuyểnmộtcáchthậntrọngvàkhéoléoquacácbãimìnchínhtrị.Nétmặtcủaôngấykhôngthểhiệnbấtcứđiềugìnhưngđôimắt sắcnhọncủaôngấy luôn làmviệc.Mỗi lần tôi cómặt trongmộtđámđôngnơicósựhiệndiệncủaTakeshita,đôimắtcủaôngấyliêntụcliếcnhìnkhắpcănphòngmộtcáchđầyhoàinghirồiđánhgiátừngngườicóthể

đemlạimốinguyhiểmchínhtrịtớiđâu.

Tạibữatrưa,TakeshitacùngđivớiBộtrưởngTàichínhHashimoto,ngườimàtrướcđótôiđãmờithamgiachuyếnduthuyềngầnnhưlà taihọatrênvịnhChesapeake.Bạntôi,ôngUtsumi,mộtquanchứcchủchốtcũngthamdự.Trướcmặttôi,cảhaiôngTakeshitavàHashimotođềutìmcáchtrêuchọcUtsumi.Họnói rằngôngấy làmột“ngườiđiềukhiển rối”quan trọngcủachínhphủNhậtBản,rằngôngthaotúngmọiquyềnlực.NétmặtôngUtsumiđỏlênvớimộtsựlúngtúngđầythânthiện.Tạisao?Bởivìxétởnhiềukhíacạnhthìtạithờiđiểmđóôngấyđúnglàmộtngườiđiềukhiểnrốicótầmảnhhưởnglớn.

Ngàyhômđó,tạiphòngriêngcủamộtnhàhàngởTokyo,thậtvuikhiôngTakeshita và đoàn tùy tùng đều tỏ ra thoảimái sau những giờ phút căngthẳng.Thayvìsửdụngphiêndịchnhưthườnglệ,vịcựuthủtướngchậmrãinóibằngtiếngAnh.Thậtlạlàkhôngkhígiốngnhưởmộtphòngthayđồcủatrườngtrunghọcvớirấtnhiềunhữnglờitrêuđùavàhàngloạtnhữnglờigiễucợt vui vẻ.Điều này hoàn toàn khônggiốngvới hầu hết các cuộc gặp gỡgiữanhữngngườikháchnướcngoàivàngườiNhậtBản.Thôngthường,mộtbứctườngvôhìnhcủasựngượngnghịudonhữngkhácbiệtlớnvềvănhóasẽđượcdựnglêngiữacácvịkhách.

Saukhoảng20phút,mộtthànhviênQuốchộicótênlàMorihiroHosokawađến.ÔngấyxinlỗiôngTakeshitarấtnhiềuvìsựchậmchạpcủamình.Ôngấyđãcúingườixinlỗirấtnhiềulầnvàrấtmạnhmộtcáchchânthành-tôitựhỏiliệuôngấycóbịngãkhông.

Hosokawacũnghơilạ.Sựkếthợpgiữabộcompletmayđogiárẻvớichiếccàvạtvàchiếcsơmicủaôngấylàmmấtđitínhthốngnhấttrongtrangphụccompletmàuxanh,sơmitrắngvàcàvạtxanhthôngthườngcủamộtchínhtrị gia ĐảngDân chủ Tự do. Hơn nữa, Hosokawa bước vào trong phònggiốngnhưmộtanhchàngJerryLewistrẻtuổinênôngngaylậptứctrởthành

tiêu điểm chọc cười cho nhữngngười khác và trung tâm trong những câuchuyệnhàihướccủacácđồngnghiệp.

CựuthủtướngTakeshitacólẽđangcốgắngđểtiếptụctỏrathânmậtđãnóirằng ôngHosokawa - Jerry Lewis - sẽ sớm trở thành thủ tướng.Điều đónghecóvẻphilý.TôitựnhủmìnhthậmchícòncóthểtrởthànhthủtướngNhậtBảntrướcgãngốcnày.LúcđóBộtrưởngTàichínhHashimoto(Elvis)đãkểmộtcâuchuyệnhàihướcbằngtiếngNhậtlàmtổnhạiđếnuytíncủaôngHosokawamàkhiđượcdịchra,nónghecóvẻhơikhóhiểunhưngđượckếtthúcbằngtừ“ngườichạyviệcvặt”.Mọingườiđềucười,màngườicườiđầutiênchínhlàchàngngốcđó,thậmchíôngtacòncườirấtto.

TôithựcsựngạcnhiênkhinhữnglờiôngTakeshitanóihóaralạiđúng.Vàinămsau,“ngườichạyviệcvặt”đóđãtrởthànhthủtướng.Ôngấygiữvịtrínàyvàonăm1993và1994nhưmộtngườiyếuớtđượcbanơnbịmắckẹtgiữahaiđảngpháichínhtrịđangmâuthuẫntrongquốchộiNhậtBản.Tôinhớmình đã hoàn toàn không tin khi thông báo ông được bổ nhiệm thủtướngđượcpháttrêntruyềnhìnhWashington.SaunàytôimớibiếtrằngôngcủaHosokawa,Thủ tướngFumimaroKonoe,một thànhviên củagia đìnhdanhgiá thứhaicủaNhậtBảnsaugiađìnhhoàng tộc,đãđóngvai trò rấtquantrọngtronglịchsử.ÔngấylàvịthủtướngđãthamgiaphátđộngcuộcChiến tranhThế giới II.Cháu của ông ấy lại đóng vaimột diễn viên hài.NhưngtoànbộcâuchuyệndạychotôibiếtrằngquyềnlựcởNhậtBảnhiếmkhiởnhữngnơibạnnghĩlànósẽởđó.

Cuối cùng, cuộc thảo luận trong bữa tiệc trưa cũng trở nên nghiêm túc.Chúngtôitraođổivớinhaunhữngquanđiểmvềtìnhhìnhkinhtếchínhtrịthếgiới.SauđóHashimoto,ngườibạncủa tôi trongchuyếndu thuyền tạivịnh Chesapeake, đã hỏi tôi có suy nghĩ gì về tình hình lộn xộn ở Ngakhông.Tôiđãchuẩnbịsẵnsàngchocâutrảlời,trongđó,tôiđịnhđưavàolời dẫn dắt thuyết phục - câu chuyện về chó bảo vệ của Howard Baker.

Nhưngtrướckhitôikịpnói,Takeshita,chínhtrịgiaquyềnlựcnhấtcủaNhậtBảnlúcđó,đãxenvào.Ôngấynói:“Xinlỗi,nhưngtrướckhiôngbắtđầu,hãyđểtôinóirằngtôiđượcbiếtôngHowardBakermớitrởvềtừMoscow.Tộiphạmđãhoànhhànhkhắpthànhphố.Ôngấynóirằnggiáchóbảovệđãtăng400%”.Tôirấtngạcnhiên,miệngháhốc.

Hãyđểtôiphântíchđiềunàytheođúngbảnchất:chưađầynămngày,câuchuyệncủaBakermàtôidùngđểvàođềđãlantruyềntừcácsàngiaodịchvà các văn phòng của vô số tổ chức tài chính đến các cấp cao nhất trongchínhphủNhậtBản.TôiđộtnhiênhọcđượcQuytắcSố1củaNhật:khôngsớmthìmuộn(và thường làsớm),mọingười trongbộmáyquyền lựccaocấpcũngbiếtmọiđiều.VàvìmọingườibiếtmọiđiềunênviệcđươngđầuvớithửtháchcủadoanhnghiệpđơnlẻởNhậtBảncóthểsẽkhókhănhơnđángkểsovớinhữngnơikháctrênthếgiới.NhậtBảnlàmộthệthốngmàởđó,sựđồngthuậnchiphốiviệcđưaraquyếtđịnhtrongmộtnềnvănhóamàchiếcđinhnàolólênmặtsànsẽbịđóngxuống.Trongkhithếgiớibênngoàithường nhận thấy sự thiếuminh bạch trong hệ thống tài chính và kinh tếNhậtBảnthìthậtnựccườilàgiớiquanchứcNhậtBảndườngnhưbiếtmọithứvềnhau.

Song xét ở mức độ lớn hơn, sự đổi mới, cách tân trong doanh nghiệp(entrepreneurialinnovation)cũngcómộtsựkínđáoởmứcđộnhấtđịnh-vìhọthườngtiếnlênphíatrướcvớimộtýtưởngmớimànếuđượccôngbốraxãhộimộtcáchhấp tấp thìý tưởngđósẽbịchỉ trích làđiênrồ.Cách tâncũnggây ra rủi rovà cókhảnăngdẫnđến thất bại, đây làđiềukhôngdễđượcchấpnhậntronghệthốngđượckiểmsoátchặtchẽcủaNhậtBản.Hệthốngnàyvôcùngghétsự lộnxộnvàđánhgiácaonăng lực tổchứcsángtạo,nhưngtừtrướctớinay,nólạiluôncoithấtbạilàmộtdấuhiệucủasự

thấpkémvềdanhtiếngvàvănhóa[57]

.

Trênthựctế,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchhầunhưkhôngbaogiờhàilòng

với chínhmình.Vàinăm trước,nhữngdấuhiệucải cáchcơcấucủaNhậtBảnđãkhiếncộngđồngtàichínhthếgiớivôcùngthíchthú.CácchuyêngiavềNhậtBảnđếntừcácnhómchuyêngiacốvấn(thinktank)vàcáctổchứckhácđãđưaramộtviễncảnhrằngđâycóthểlàkhởiđầuchomộtcuộccáchmạngvềnăngsuất -vàcuộccáchmạngnàyphầnnàođượckhuyếnkhíchbởisựbùngnổtrongtăngtrưởngdoanhnghiệp,đaphầnlàởtrongcácchinhánhcủacáccôngtylớn.NhưngnhàphântíchRichardKatzđãmôtảhậuquảcủacuộccáchmạngđólà:“Cuộccảicáchđóthiếusựphêphánrộngrãicủacôngchúngvà“sựrệurãtrongcảicách”sẽsớmxuấthiện”.

Xétvềlâuvềdàithìđólàmộttinxấuđốivớiquátrìnhtoàncầuhóa.KhôngcótinhthầndoanhnghiệplớnhơnvàcảicáchkinhtếsâuhơnthìnềnkinhtếNhậtBảnkhócóthểphụchồihoàntoàn.KhôngcósựphụchồihoàntoàncủanềnkinhtếNhậtBảnthìkhi tiếptụctiếpcậnvớinguồnvốncủaNhậtBản,hệthốngtàichínhthếgiớisẽphảichấpnhậnnhữngmấtcânđốikhôngbaogiờchấmdứttrêntoàncầu.Nhữngmấtcânđốinàysẽkhiếnchotoànbộhệ thống toàncầu rơivào tình trạngbấpbênh.Suychocùng, làmsaocácnhà hoạch định chính sách trong các nước công nghiệp có thể gây áp lựcmạnhmẽbuộcTrungQuốcphảikích thích tiêudùngnộiđịavàngừngsựphụthuộcquáđángcủahọvàoxuấtkhẩukhimàNhậtBản,mộtthànhviênlâunămcủacộngđồngchínhsáchnhómG7đangápdụngmộttậphợpchínhsáchgầnnhưtươngtự?

Tuynhiên,cácbạnđừngchorằngtấtcảđềutiêucực,hãyđểtôilàmrõvấnđề rằngkhônggiốngnhưnhữngđợtphụchồikinh tếngắnngủi tronggiaiđoạn1995-1996và1999-2000,sựphụchồikinhtếcủaNhậtBảnhiệnnayđãđạtđượcmộtvàithànhcôngnhấtđịnhdùmớidiễnratrongmộtthờigianngắn.Nhưngđiềuđóphần lớn làvìcácnướckhác trên thếgiớiđangpháttriểnmạnhmẽ.Cáccông ty lớncủaNhậtBảnđãđạtđược thànhcôngbấtngờtừxuấtkhẩuvàcáchoạtđộngđầutưranướcngoài,nhưngđiềunàysẽthayđổikhinềnkinhtếtoàncầuchậmlạivàđồngyênmạnhlênvìvốnđang

đượcchuyểntrởlạiNhậtBảnsaucuộckhủnghoảngtíndụngdướichuẩn.

Đối với nền kinh tế rộng lớn hơn,mọi thứ đang suy yếumột cách nhanhchóng.Hệthốngkinhtếtiêuthụthấp,phụthuộcnhiềuvàoxuấtkhẩusẽbịtổnhạilớntrongtrườnghợpbongbóngchâuÁnổtung.Nhữngdữliệugầnđâycho thấynềnkinh tếNhậtBảnđangđi xuốngvìngay cảngànhcôngnghiệppháttriểnmạnhcủanướcnàycũngđanglâmvàotìnhtrạngkhókhănnghiêmtrọngdođồngyênmạnhlên.

Chắcchắn,cácquanchứcBộTàichínhvàngânhàngtrungươngNhậtBảnhiểukhárõrằngcácchínhsáchkinhtếcủahọrấtmấtcânđối.Chínhsáchtiềntệđangrấtcầnđượcđiềuchỉnhvàlãisuấtphảiđượcnânglên.Nhưngvìmộtvàilýdo,ngườitađãthấyrằngviệcláicontàusangmộthướngmớigầnnhưkhôngthểthựchiệnđược.Hơnnữa,thươngmạiquốctếđangpháttriểngấpđôitốcđộcủaGDPtoàncầu.Dođó,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầntìmracáchthúcđẩytiêu thụtrongnướcmàkhônglàmgìgâytổnhạiđếnkhuvựcxuấtkhẩucủacácdoanhnghiệp lớncó thươnghiệuvàđanghoạtđộngrấthiệuquả.

Hơnnữa,trongthâmtâmmình,nhiềunhàchiếnlượcởTokyocũngtựhỏirằng có phải lý do chính khiến các thành phần khác của nền kinh tế hoạtđộngkémhiệuquảlàdocácnhântốtâmlývàcơcấubắtnguồntừtìnhtrạnggiàđinhanhchóngvàtâmlýghétrủirođanggiatăngtrongxãhộiNhậtBảnchứkhôngphảidonhucầuthayđổichínhsáchhaykhông.ThờigiansẽnóichochúngtabiếtliệutâmlýghétrủirotươngtựcópháttriểnởMỹvàchâuÂukhông.Điềuđócóthểxảyra,đặcbiệtlànếucuộckhủnghoảngtíndụngnăm2007-2008trởthànhmộtthấtbạidonợxấucủaNhậtBảnvớiquymôlớnhơnđốivớicácthểchếtàichínhphươngTây.

Khixemxétmọikhíacạnh,NhậtBảncònlàmộtbàihọcthựctếmangtínhquyếtđịnhđốivớinướcMỹvìmột lýdokhácquan trọnghơnnhiều.NóimộtcáchthẳngthắnthìkinhnghiệmcủaNhậtBảntrongnhữngthậpkỷgần

đâychínhlàminhchứngchonhữngkhókhănkhônglườngtrướcđượccủamộtnềnkinhtếbịđènặngbởinhữngkhoảnnợvượttrội.GánhnặngnợcánhânvànợcôngquốcgiacủaNhậtBản,nhưđãnêutừtrước,bắtnguồntừkhoảnnợchínhphủkhổnglồcủaNhậtBảnđượcmuatrongthờikỳtiềnrẻtrongthậpniên1990,thờiđiểmmàlãisuấtđượcgiữởmứcquáthấpđểbùchoviệcnânggiáđồngyênvàocuốithậpniên1980.Trướcthậpniên1990,NhậtBảnđãápdụngmộtkiểucơcấuchínhsáchphòngvệ.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchđãlậpranhữngngânsáchchitiêukhổnglồtừnhữngkhoảntiềncủachínhphủ,đaphầncáckhoảnchitiêunàylàdànhchomởđườngvàxâycầuchủyếuởcáctỉnhnôngthôncủagiới lãnhđạoĐảngDânchủTựdo.Tuynhiên,việcchitiêunàychỉvừađủgiúpchonềnkinhtếtrảhếtnợ.Trongkhiđó,dườngnhưmọitổchứcđềuchấtđầynợchínhphủ.

Trong chương trước, tôi đã lưuývềmánh lới củanhữngkẻphao tin đồnnhảm,baogồmcảnhàđầutưWarrenBufett,trongviệcthổiphồngquámứctìnhtrạngtồitệcủahọliênquanđếnđồngđôlavànềnkinhtếchồngchấtnợcủaMỹ.Họ đã đánh giá thấp khả năng nhập khẩu vốn của hệ thốngMỹ.NhậtBảnlàmặtđốilậpcủalậpluậnnày.NhậtBảnlàmộtminhchứngchonhữnggiớihạnđốivớilượngnợmàmộtnềnkinhtếcóthểgánhvácđượcmộtcáchthànhcông.VàcácchínhtrịgiaMỹnênlưuývìnềnkinhtếMỹtrongvài thậpkỷtớisẽphảiđốimặtvớimộtcơnácmộngvềnợdochính

sáchtrợcấp[58]

khihàngloạtbabyboomer(thếhệsinhravàothờigianngaysauthếchiếnII)bướcvàotuổinghỉhưuvàlàmquátảihệthốngYtếvàAnninhXãhội(sựquátảiđốivớihệthốngYtếvàAnninhXãhộiđanglàmộtyếutốkhôngthểdựđoánđượccủacácnhàhoạchđịnhchínhsách-nócóthểdẫntớinhữngkhoảnnợcókhảnănglàmphásảnngânhàng).

NhữngkhoảnnợkhổnglồcủaNhậtBảnđãtrởthànhràocảnthựcsựngănnướcnàyđạtđượcmộthệthốngkinhtếhoạtđộngmạnhmẽ,hiệuquảvàtáicânbằng.CácchuyêngiatiềntệbiếtrằngmôitrườnglãisuấtthấphiệnnaylàmộtsựlệchlạcnguyhiểmchohệthốngNhậtBản.Songviệcnânglãisuất

để phản ánh các lãi suất danh nghĩa của các nước còn lại trong các nướccôngnghiệpsẽrấtkhókhăn.

Tấtnhiên,lýdochínhlàmộtbímậtnhỏnhơnhuốccủaNhậtBản-khoảnnợkhổnglồbịchegiấucủanướcnàyđãgiớihạnchínhsáchkinhtếcủaNhật.HãyquansátkỹhầuhếtcáctổchứcởNhậtBản,cônghoặctư.Tấtcảcáctổchứcnàyđềunợchínhphủdàihạn(đượcgọilàTráiphiếuchínhphủNhậtBản(JGB-JapaneseGovernmentBonds),tươngđươngcôngtrái10nămcủaBộTàichínhMỹ)đầmđìara.Đólàvấnđề tiến thoái lưỡngnancủaNhậtBản.Nếunânglãisuấtquánhanhvàquánhiềuđểtăngtiềnlãichongườigửitiết kiệm trung bình thì Nhật Bản sẽ đột nhiên phải gánh chịu một cuộckhủnghoảng thị trường tráiphiếuquốcgia (vì tăng lãisuấtsẽ làmtổnhạiđếngiátráiphiếu).

Đó là điều đã được dự đoán trước củaNhậtBản.Một cuộc khủng hoảngcôngtráisẽlàmgiảmtốcđộcủatoànbộnềnkinhtếNhậtBản,buộcmọitổchứcphảinhanhchónghạthấpgiátrịnắmgiữtráiphiếuđượcmuavàonhưđồkýquỹtrongthờikỳtiềnrẻ.GiátrịcủaNhậtBảnsẽgiảmmạnhnhưkhithủytriềurút.ĐiềunàysẽtạoranhữngvấnđềtàichínhnghiêmtrọngkhôngchỉchoNhậtBảnmàchocảthếgiới.Lãisuấttrênkhắpthếgiớisẽtăngvọt,vàtỉlệthấtnghiệpcũngtươngtự.VìNhậtBảnđãtrởthànhmộttrongnhữngnguồncungcấptàichínhlớnnhấtthếgiớinêntoànbộthịtrườngtráiphiếutoàncầu-vànềnkinhtếthếgiới-sẽtrởnêntồitệhơn.

Điềunàykhônghềcườngđiệumộtchútnào.ThậtkhôngthểtinđượcrằngtỉlệnắmgiữTráiphiếuChínhphủNhậtBảnhiệnnaytínhtheotỉlệphầntrămGDPthựcsựđãvượtquátỉ lệnợchínhphủdàihạnvàonăm1944.Trongsuốtnămđó,ChiếntranhthếgiớilầnthứhaivẫnđangdiễnraquyếtliệtvàchínhphủNhậtBảnđãliềulĩnhtăngchitiêuchoquânsựlênđếnmứccaonhấtchưatừngthấy.Ngàynay,nợvẫntrànngậpkhắpmọinơi,ởhầunhưtấtcảcáctổchức.

Tuynhiên,thậtlạlàmộtvàinhàphântíchởTokyotinrằngNhậtBảncầnchophéptănglãisuấtdàihạnbấtchấprủirođốivớihệthốngtàichính.Hiệnnay, lãisuấtdàihạnbịkiểmsoátvìNgânhàngTrungươngNhậtBảntiếptụccanthiệpvàothịtrườngtàichínhbằngcáchmuatráiphiếuchínhphủdàihạn,đểgiữcho lợisuấthay lãisuấtcủanhữngtráiphiếunàyởmứcthấp.HoạtđộnghỗtrợthịtrườngTráiphiếuChínhphủNhậtBản(JGB)nàycũngkhiếnchođồngyênyếuđimộtcáchgiảtạo.Nếungânhàngtrungươngchỉđơngiảnhạnchếnhữngvụmuabánnày,theolýthuyếtsẽcóhaikếtquảcóthểxảyra:(1)Lợisuấtcủatráiphiếu(lãisuấtdàihạn)sẽtănglên(tạorathứmàcácnhàkinhtếgọilàmộtđoạndốccủađườngcongsinhlợi,cónghĩalàlãi suấtdàihạncaohơnnhiều sovới lãi suấtngắnhạn)đâychính làđiềukiệnchotíndụngdoanhnghiệptăngmạnh.(2)LãisuấtcủatráiphiếutănglêncóthểkhuyếnkhíchngườigửitiếtkiệmởNhậtBảnmuatráiphiếudàihạn (rútkhỏiviệcđầu tưvào tráiphiếungắnhạnhiệnđượcnhậnmức lãisuất gầnnhưbằng0).Nhiều chuyêngia cho rằngkết quả cuối cùng sẽ làmứctiêuthụtănglênnhanhchóng.Vìthế,vấnđềkhôngchỉđơngiảnlàliệuNgânhàngTrungươngNhậtBảncótăngmứclãisuấtkhôngmàquantrọnglà liệu ngânhàng trungương có được phép ngừngviệc ghìm lãi suấtmộtcáchgiảtạokhông.Khiđó,đâylạilàvấnđềtiếnthoáilưỡngnantrongchínhsáchtrungươngcủaNhậtBản.Chínhcuộctranhcãinàycóthểsẽchiphốicuộctổngtuyểncửnăm2009.Thayđổiluôntiềmẩnnhiềurủiro,nhưngcứmãitrungthànhvớinhữngchínhsáchhiệnthờicũngchứađựngnhiềurủironhưvậy.

NhữngảnhhưởngcủavấnđềnợđangtănglêncủaNhậtBảnrấtquantrọngđốivớiMỹ.Cho tớigiờ,Mỹđãgiảiquyết thànhcôngkhoảnnợcủamìnhnhờkhảnăngthuhútvốntoàncầu,bởihệthốngtàichínhantoànvàhiệnđạicủanướcnàyđãgầnnhưkhôngbịảnhhưởngbởinhữngbiệnphápchắpvácủađồiCapitol,vàvìnhững“tráibomnợ”lớnbắtnguồntừsựthiếuthốntrợcấpcủanhữngbabyboomervẫnchưanổ.Nhưngnhữngquảbomđóđangđến,nhanhchóngvàquyếtliệttìmđườngvàonướcMỹvàcácnềnkinhtế

côngnghiệpkhác.

Ởmộtnơinàođó,vàomộtthờiđiểmnàođó,cóthểsớmhơnsovớinhữnggì tadựđịnh,sẽcónhữnggiớihạnđốivớisốnợmàmộtquốcgiacó thểgánhvácđược.Nógiớihạntínhhiệuquảcủangânhàngtrungươngtrongviệccứuvãntìnhhìnhvàcóthểkhiếncácngânhàngtrungươngtrởnêntêliệt.Vàkhicácchínhtrịgia,hoàntoàndothiệný,đãlàmtêliệthệthốngtàichínhthìmónnợcóthểtrởnênđángsợhơn.

Đốivớinhữngngườicònhoàinghikhôngbiếtmónnợvượttrộicóthểlàmtê liệt cơcấuhoạchđịnhchính sáchcủamộtnềnkinh tế,hạnchếnghiêmtrọngkhảnănggiảiquyếtvàđiềuchỉnhcủahệthốngnàyhaykhôngthìhọhãyxemnhữnggìđãxảyravớingườiNhật.ĐốivớingườiMỹ,nướcMỹcóthểdễdàngtrởthànhNhậtBảnnếunhưcácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹkhôngthận trọng.ĐốivớiNhậtBản, thậpkỷđầy thấtvọngnàykhôngchỉxảyramộtcáchngẫunhiên;nólàkếtquảcủanhữngsailầmnghiêmtrọngdocácnhàhoạchđịnhchínhsáchđãđánhgiáquácaokhảnăngcủahọtrongviệchiểuvàgâyảnhhưởngđếncácthị trườngtàichính.Điềukhiếntôi lolắnglàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchởnhữngnơikháctrênthếgiớingàynaydườngnhưđangtỏrathiếuhiểubiếtvàtầmnhìntươngtựvềnhữngmốinguyhiểmhiệntạicủahệ thốngtàichínhtoàncầuto lớnvàphứctạphơnnhiều sovớinhữngnăm1990,khimàcácnhàhoạchđịnh chính sách củaTokyođãphạmphảitấtcảnhữngsailầmcủahọ.

6.Chẳngcógìlàbấtbiến:Cuộckhủnghoảngđồng

bảngAnhnăm1992

Tìmkiếmmục từ thayđổi (change) trênGoogle, chắchẳnbạn sẽ phải ấntượngvớihàng loạt cácđịnhnghĩavàdẫnchiếuđược tìm thấy.BenjaminDisraelichỉrarằng:“Thayđổilàđiềuhiểnnhiên.Thayđổidiễnraliêntục”.Heraclitus cho rằng: “Không có yếu tố nào là vĩnh hằng ngoài thay đổi.”WinstonChurchillnói: “Đểhoàn thiệnhơnbạncần thayđổi,đểhoànhảobạncầnthayđổi thườngxuyên”.VàAlvinToffler,một tácgiảvềvănhóađạichúngbổsung thêmrằng:“Thayđổikhôngchỉ làđiềucần thiết trongcuộcsống-thayđổichínhlàcuộcsống”.

Việcconngườingàycàngbịámảnhtrướcsựthayđổiđãđặtramộtcâuhỏi,rằngnếusựthayđổilàcầnthiếtvớitrảinghiệmcủaconngườiđếnvậythìlàmsaochúngta,vớitưcáchmộtxãhội,lạikhôngbaogiờnhậnthấydiễnbiếncủasựthayđổiđó.

Vídụ,vàođầunăm2007,nếumộttácgiảgợiýrằngcácngânhàngMỹđangtiềmẩnnhữngrủi ro thếchấpdướidạngcáccôngcụ tàichínhngoàibảngcânđốitàisảnvàthiếuminhbạchthìcácnhàphêbìnhsẽnhấttríchorằngởđâyđãcó…lỗiinấn.Rõràngvịtácgiảđómuốnnóitớihệthốngngânhàng

củaNhậtđangchegiấucácrủirocủamình[59]

.

Cònnếucuốnsáchtươngtựnóirằngchỉmộtkhoảnthếchấpdướichuẩnbanđầulà200tỷđôlatrongnềnkinhtếthếgiớitrịgiáhàngtrămnghìntỉđôlađãgầnnhưlàmlunglaycácthịtrườngtàichínhtoàncầuthìngườitasẽsuyđoánrắngchắchẳncuốnsáchnàynằmtrongsốnhữngtácphẩmhưcấu.

NếucuốnsáchviếtvềhìnhảnhcácthànhviênbanquảntrịCitigroup,“taybịtaygậy”langthangkhắpthếgiớicầuxinhỗtrợcủanhữngquỹđầutưquốc

giadonhữnghậuquảcủabấtổntàichính,cuốnsáchsẽbịcholàmộtphiên

bảnphóngđạicủatiểuthuyếtTomClancy[60]

.

Phầnlớnchúngtađềunghĩđếnviệcgiữnguyênhiệntrạng,chứkhôngnghĩvềthayđổi.Chúngtanghĩrằngnguyêntrạngkhôngphảilàmộtphầntrongcuộcsống,nguyêntrạnglàcuộcsống.Chúngtanghĩđiềugìnhưthếnàothìsẽluônluônlànhưthế.

Vídụnhư,trongsuynghĩcủahầuhếtmọingười,hệthốngthươngmạihànghóavàdịchvụ toàncầu,mặcdù luôn trong tình trạngkhókhănnhưngsẽluônluôntồntại.NgườiMỹsẽmãimãilàcườngquốckinhtếlớnnhấttrênthếgiới.TrungQuốcsẽchỉđóngvaitròlàmộtảnhhưởngtíchcựcđốivớisự thịnhvượngcủakinh tế toàncầu.Cácngânhàng trungương, trongkỷnguyênnăngsuấttoàncầutăngcaosẽluônkiềmchếđượclạmphátvàgiảmphát.Cácnhàđầutưvàkinhdoanhtoàncầulúcnàocũnglạcquantintưởng.Cácthểchếvàquyềntựdocủachúngtalàbấtdiệt,cáctàisảntàichínhsẽluônantoàn.Chúngtasẽkhôngngừngpháttriểnbởivìcáctổchứckinhtếvàcácsắpđặtthểchếmàchúngtađãđặtlòngtinvàosẽkhôngbaogiờthayđổi,chúngtatinnhưvậy.Âmthanhđềuđềucủabộmáytạoracủacảitoàncầusẽkhôngbaogiờthayđổi.

Trongchươngnày, tôi sẽ lýgiảinhữnghậuquảcó thểxảy rakhicácnhàhoạchđịnhchínhsáchvàcácchínhtrịgiacónhữnggiảđịnhsai lầm.NhưIssac Asimov (trong kết quả tìm kiếm từ thay đổi trên Google) đã nói,“Chínhthayđổi,sựthayđổiliêntục,thayđổibấtkhảkhánglàyếutốthốngtrị”.TôithíchnhậnxétcủamộttácgiảvôdanhtênJohnA.Simonetrongbốicảnhmôitrườngkinhtếngàynayhơn.Simonenói:“Nếutìnhhìnhhiệntạicủabạntốt,cũngđừngbậntâmvìrồiđiềuđócũngsẽthayđổi”.

CâuchuyệnmàtôisẽkểvớicácbạntrongchươngnàylàcâuchuyệnvềmộtcuộckhủnghoảngtiềntệởchâuÂuvàonăm1992.Đólàcâuchuyệnvềcái

tôicánhân,sựươngngạnhvàsựmùquáng.Câuchuyệngợichochúngtanhớrằng,cũnggiốngnhưnhữnggìchúngtachắcchắnvềtínhổnđịnhcủanguyêntrạng,thayđổi-thườnglàcácthayđổitiêucựclàđiềukhôngtránhkhỏi.Đặcbiệtlàtrườnghợptrongchínhsáchkinhtếkhiđánhgiácủaconngườibiến thànhhànhđộngvàsứcmạnhcủacác thị trường tàichínhhầunhư bị xemnhẹ.Các nhà hoạch định chính sách nói riêng không bao giờnhìnrakhuyếtđiểmtrongcáchànhđộngcủamình,haysailầmkhihọkhôngcóđộngtháigì,chođếnkhihọbịbuộcphảithayđổi.

Bấtkỳthànhviênnghiêmtúcnàotrongthếgiớitàichínhcũnghiểuthấuđáorằngnềnkinhtếtoàncầulàmộtcơcấubấtổnvàbiếnhóaliêntục.Nhưngvớihọ,suynghĩrằnghệthốngcóthểbịảnhhưởngtiêucựchầunhưchỉlàmộtsuynghĩkhôngthựctế.Họnghĩthayđổilàmộtđiềuxavờichứkhôngphải làmộtđiềucần thiết trướcmắt.Chínhvì thếhọcónhữnghànhđộngnhưthểnềnkinhtếvàcáchệthốngthểchếhiệntạisẽbấtbiếncùngvớithờigian.

Câu chuyện này cho thấy không nhận thức rõ thực tại trongmột thế giớiđangthayđổilàđiềuvôcùngnguyhiểm.Trongtrườnghợpnày,hậuquảlàsựsụpđổhoàn toàncủađồngbảngAnh,điềunàyđã lýgiải tạisaongườiAnhđếnnayvẫn sửdụngđồng tiềncủachínhmình,đồngbảngAnh, chứkhôngphảiđồngeuro.Cácsựkiệndiễnravàomùathunăm1992hoàntoànkhông được đự đoán trước, nhưng chúng đã tái định hình thế giới tiền tệchâuÂuvà làmộthiện tượngcòn tiếp tụcảnhhưởngtớinềnkinh tế toàncầu.

Sựkiệncóvẻngắnngủinày thựcrađãxácđịnh lạimốiquanhệgiữa thếgiớichínhsáchvàcácthịtrườngtàichínhtoàncầu.Sựkiệnnày,trongđótôicóđượcvịtríđặcbiệtlàngườiquansátcậncảnh,đãđánhdấusựbắtđầugiatăngquyềnlựccủanhữngngườiđầucơchấpnhậnrủirotàichínhtrêntoàncầu.Vàgiốngnhưtìnhhìnhhệthốngthươngmạivàtàichínhtựdohóacủa

chúngtangàynay,rấtítngườinghĩrằngcókhảnăngxảyramộtsựthayđổitầmcỡnhưthế.Vàonăm1992,ítaicóthểhìnhdungrarằngcácthịtrườngtài chính, vào thời gian đó quymô nhỏ hơn nhiều và chịu sự ảnh hưởngnhiềuhơncủacácnhàhoạchđịnhchínhsách,cóthểkiểmsoáthệthốngtiềntệ châuÂu, thay đổi nó hoàn toàn và tác động để tạo ra những thay đổikhôngngờ.Nhưngđóchínhxác lànhữnggìđãxảyra.Liệucó thểxảyramộtbiếnđộngtànphátươngtựnhưthế,thậmchílớnhơnvớihệthốngtàichínhtoàncầungàynayhaykhông?Tôikhôngdựđoánkhinàohayởđâu,nhưngtôitinrằngmộtsựbiếnđộngnhưthếlàhoàntoàncóthể.

Đểhiểu rõhơncâuchuyện tôi sẽkểdướiđâyvề sựbùngnổ tiền tệnướcAnh, đầu tiên tôi xin đượcnóimột vài điều về sự hình thànhnềnkinh tếchâuÂunóichung.

ĐểhiểucáchoạtđộngkinhtếcủachâuÂutrongquákhứ,hiệntạivàtươnglai,chúngtahãycùngxemxéthoạtđộngkinhtếcủaĐức.NềnkinhtếĐứcchiếm1/3khuvựcđồngtiềnchungchâuÂu.MộtthậpkỷsaukhithốngnhấtTâyĐứcvàĐôngĐứcvàotháng10năm1990,nềnkinhtếmớiđượcthốngnhấtvậnhànhvôcùngthảmhại.Từngmột thời lànềnkinh tếhùngmạnhnhấtchâuÂunhưnglúcnàyĐứctrởnênyếukémsovớicácnướctrongkhuvựckhiphảivậtlộnvớimứcchiphíkhổnglồvàcácvấnđềkhácliênquantớiquátrìnhthốngnhất.Nhưngtrongnhữngnămgầnđây,nềnkinhtếĐứcđãchuyểnhướngmộtcáchrấtấntượng.Rấtnhiềuthànhcôngbắtnguồntừkhảnăngxuấtkhẩucủanềnkinh tế.Trên thực tế,“cỗmáy”xuấtkhẩu trởthànhmộtcơsởkinhtếđángtincậycủaĐức.

SựphụchồikinhtếnàycóthểsẽcònmạnhmẽhơnnhiềunếuĐứclànơithíchhợpđểbắtđầuhoặckhôiphụckinhdoanh.Vídụ,nếumộtgiámđốcthựchiệnviệchiệnđạihóavàtáicơcấumộtcôngtytoàncầukhôngcósứccạnhtranhcủaĐức,vàthấycóhainhânviênđanglàmcùngmộtviệc,ôngchủđósẽphảimấtmộtkhoản tiền tươngđươngvới tiền lươngcủa5năm

nếumuốnsathảingườilaođộngdưthừakia.

ĐólàlýdotạisaotỷlệthấtnghiệptạiĐứcgầnnhưgấpđôiHoaKỳ.ỞcáckhuvựckháctạiTâyÂu,tìnhtrạngthấtnghiệpthậmchícòntồitệhơn.Hầuhếtcôngănviệc làmmớiđược tạo ra từcáccông tynhỏmớiđivàokinhdoanh,vànhữngcôngtynàykhôngthểhộinhậpđủnhanhvàonềnkinhtếlớn,vữngchắccủachâuÂu.Nguyênnhânchínhcủatìnhtrạngnàylàdoluậtlaođộngkhônghiệuquảvànềnkinhtếbịđiềuchỉnhquámức.Khôngcólýdogìmàmộtngườimuốnmởmộtcôngtymới trongmộtmôi trườngnhưvậytrongkhicáckhuvựckhác,thậmchíkhuĐôngÂungaybêncạnh,linhđộnghơnrấtnhiều.

CácnhàlãnhđạochínhtrịĐứckhôngphảilàkhôngbiếtnhữnggìđangdiễnra.HọbiếtchâuÂugiànhđượcnhiềulợiíchlớnquaviệccạnhtranhtrongnềnkinhtếthếgiớimới.Họhiểutầmquantrọngcủamộtnềnkinhtếnăngđộng, hiệu quả hơn, chấp nhậnmạo hiểm cùng với bộ luật lao động linhđộnghơn.Đơngiảnlàhọkhôngthểđạtđượcsựđồngthuậnchínhtrịđểthayđổihệthống.Điềutốtnhấthọcóthểlàmlàđưaranhữngkếhoạchchắpvánhỏnhặt,trongmộtsốtrườnghợpgiúpngănchặntạmthờimộtsốluậtlaođộnghạnchế.Saukhinhậmchức,ThủtướngĐứcAngelaMerkelđãđềxuấtmộtsốcảicáchkinhtếấntượngtrongbàiphátbiểucủabà,nhưnghầuhếtđềuthấtbạigiữachừng.

Tôicảmnhậnrõràngnhấtmôi trườnglaođộngkhônghấpdẫnởchâuÂutrongchuyếncôngtáctớiRomecủatôivàođầunăm1990.Khiđótôinghỉ

chântạikháchsạnHasslergầnđịadanhnổitiếngSpanishSteps[61]

.KháchsạnHasslernổitiếngvớingườichâuÂubởinhàhàngtrêntầngmái,nơiđâygiúpmọingườiđượcchiêmngưỡngquangcảnhtuyệtvờicủathànhphố.Dohơimệtnêntấtcảnhữnggìtôimuốnvàobuổisángđầutiêntạiđólàlycàphêvàmộtbữasángnóng.SaubangàyănsángvớibánhcuộnnhỏvàbánhngọtFrankfurttheokiểucủacácnướcchâuÂukhác,tôiđãsẵnsàngthưởng

thứcmộtbữasángHoaKỳthựcsựvớithịtxôngkhóivàtrứng.TôiđếnquáncafetrêntầngmáicủakháchsạnHassler.

Khitôiđếnnơi,ôngchủcửahàngdẫntôitớimộtchiếcbàntrongnhà,ởđâykhôngnhìnđượcquangcảnh thànhphố.Tôiđã lịchsự từchốivàyêucầuđượcngồiởbànbênngoàivìthờitiếthômđóthậttuyệtvời.Ôngchủtrảlờikhánghiêmnghị:“Khôngthểđược!”.

Saukhingồixuốngghếvàbắtđầuxemthựcđơn,tôinhanhchóngtìmthấymónănmàtôimuốnthưởngthứctạiđây.Ngaylậptứccàphêđượcđưatới-đặc,đen.Tôivẫytaygọingườiphụcvụ,thấyđồngphụccủaanhtacònchưađượccàihết,nhưthểanhtavừavộivàngđếnkháchsạnvìsợmuộngiờlàm.Tôibảo:“Chotôithịtxôngkhóivàtrứng”rồihỏithêm:“Nhântiện,tôicóthểchuyểnchỗrangoàiđểngắmcảnhkhông?Hầuhếtcácbànbênngoàiđóđềutrốngmà”.

NgườiphụcvụkhựnglạivàrồiđứngnghiêmnhưviêntướngngườiÝkhôihàitrongbộphimCasablanca,ngựcưỡnranhưthểanhtađịnhchàocờvậy.Anhtanói:“Thưaông,ôngkhôngthểngồibànbênngoàivàchúngtôicũngkhôngcótrứngránvàthịthunkhóinhưôngyêucầuđược.Ôngcóthểgọimộtquảtrứngluộckỹhaycóthểyêucầumộtvàilátthịtnhỏchobữasáng,nhưngthịthunkhóivàtrứngthìkhôngthể”.

Tôibắtđầucảmthấykhóchịu.Nhưngnhữngđiềutôinhìnthấysauđócònkhiếntôibựcmìnhhơn.Cáchđóchưađầychụcmétcóhaingườiđangnhấmnhápcàphêvàdùngchínhnhữnggìtôivừayêucầu.Vìcảmthấycànglúccàngkhóchịunêntôiđãgọicảngườiphụcvụvàchủquán:“Cửahàngnàycógì?”,tôitỏrakhônghàilòng,cốgắngkhôngđểmìnhlàmộtngườiMỹđángsợ.“Khôngtrứng,khôngthịthunkhói,khôngquangcảnhbênngoài?Trongkhihaingườiđằngkia…”

Ôngchủquánđãthôlỗngắtlờitôi,chínhcáchcưxửđócủaôngtađãmở

mangchotôirấtnhiềuvềbảnchấtkỳquặccủaluậtlaođộngvàlựclượnglaođộngchâuÂutruyềnthống.Ôngtanóirằng:“Đúngvậy,chúngtôiphụcvụhọ trứngvà thịthunkhói.Nhưngđó làcáchđây40phút.Từđó trởđichúngtôibắtđầuđìnhcông.Bâygiờchúngtôikhôngphụcvụnhữngthứđónữa.Nghĩalàkhôngtrứngrán,chỉcótrứngluộc.Khôngcóquangcảnhbênngoài,chỉởbêntrong”.Tôiđáplời:“Thếà,thếmộtmóncháobộtyếnmạchđượckhông?”.Vị chủquán trôngbối rối, rồi ôngđáp lại: “Ừm.Tôi cũngkhôngbiết.Đểtôigọiđiệnxemthếnào.”Tôichảbaogiờthấyôngtaquaylại.

Rõ ràng thị trường laođộngchâuÂungàynay linhhoạthơn,vàvàonăm2008,ngườichâuÂubắtđầunhậnthấymứctăngtrưởngnhíchlênmộtchút.Nhưngcâuchuyện tôivừakểđãchứngminhchoquyền lựcmà lực lượnglaođộngchâuÂutừngnắmgiữtronglịchsửvàkhảnăngpháhủyhoạtđộngkinh doanh của họ vào thời điểm đó.Mặc dù câu chuyện nàymang tínhphóng đạimột chút, nhưng luật lao động cứng nhắc và các hạn chế kinhdoanhkhácđúnglàmộttrởngạilớnchoquátrìnhmởrộngkinhtế.

Tuynhiêntrongnhữngnămgầnđây,ngườiĐứcthựcsựđãtạonênmộtđiềungạcnhiênphithườngvềmứcđộtăngtrưởngkinhtế.MặcdùtồntạinhữngbếtắcchínhtrịtrongkếhoạchđổimớikinhtếcủachínhphủMerkelnhưngnềnkinhtếĐứcbắtđầuvượtlêntrêncácnềnkinhtếchâuÂukhác.Vàsựthayđổitươngđốinàyđãdiễnranhưthếnào?Rấtkhókhănđểcộngđồngchínhthốngthừanhậnrằngcácquỹđầucơphòngvệtoàncầu,cáccôngtyđầutưvốncổphầnvàcácngânhàngđầutưtoàncầumàchúngtađãthảoluậntrongchương3đãâmthầmkíchthíchquátrìnhtáicơcấulĩnhvựctưnhânpháttriển.

Axel Weber, một học giả xuất sắc tại Đức và hiện tại là chủ tịch

Bundesbank[62]

,đã thẳng thắnmiêu tảquá trình táicơcấucủanềnkinh tếĐứctrongmộtvàinămqua.Ôngcôngnhậnrằngbanđầucảchínhphủvà

ngânhàngtrungươngđềukhôngýthứcđượcđiềugìđangdiễnra.

VànhữngđiềuđãdiễnrađóchínhlàsựbùngnổvềsốlượngcáccuộcsápnhậpvàthâutómcủanhữngcôngtylớnvàtrungbìnhởĐức.Ngàynayhơn50%lượngchứngkhoánĐứclàdongườinướcngoàinắmgiữ.Sauđó,cácngânhàngđầutưtoàncầuvàcáctổchứctàichínhbênngoàikhácmàchínhphủhoàntoànkhônghaybiếtđãbắtđầuyêucầutáicơcấuvàđổimớicáccôngtyĐức.Chínhvìthế,việctáicơcấunộibộdoanhnghiệpcủarấtnhiềucôngtycótiếngtămtạiĐứcdiễnranhanhhơnmứcmongđợi.Cáccổđôngquốctếyêucầunăngsuấttăngcaohơn,vàbộmáyxuấtkhẩuĐứcthậmchícònhơncảmộtnhàmáysảnxuấttoàncầu.Trongquátrìnhđó,thậmchíhệthốngtàichínhcủaĐứccũngbắtđầuđượcchuyểnđổitừmộthệthốngphầnlớndựavàongânhàng (bank-based system) trở thànhmộthệ thốngmangtínhthịtrườngvốn(capitalmarketsystem)nhiềuhơn.Điềunàyđãtạonênmức tỷ suất lợinhuậncaohơn,đồng thời thúcđẩycáckhoảnchi tiêuvàođầutưtăngvọt.

DùlàmộtnướckhókhănởchâuÂuvàonhữngnăm1990nhưngnayĐứcđãtrở nên hưng thịnh. Các công ty tạiĐức được phép thuê những lao động(khôngthuộccôngđoàn) từthị trườngthứcấp,nhữnglaođộngnàykhôngchịuảnhhưởngbởicácquyđịnhlaođộngngặtnghèo.Chiphílaođộngđơnvị thực tếgiảmtrongkhinăngsuất tăngnhẹ.Trongquá trìnhnày,Đứcđãnâng cao vị thế củamình trên thị trường cạnh tranh quốc tế.Nền kinh tếcàngphát triểnmạnhmẽhơndonhucầucủahai lĩnhvựcxuấtkhẩuquantrọngtạiĐứctăngvọttrêntoàncầu,đặcbiệtlàởchâuÁ-đólàôtôsangtrọngvàcácthiếtbịmáymócchínhxác.SựsuythoáitoàncầugầnđâycóảnhhưởngnghiêmtrọngtớixuấtkhẩucủaĐứchaykhôngvẫnlàvấnđềcầncóthờigianđểxemxét.

ThànhcônggầnđâycủaĐứcđãgâybấtlợilớnchocácnềnkinhtếkháctạichâuÂu.TrongkhisứccạnhtranhcủaĐứctiếptụctrởnênmạnhmẽhơn

trêntoàncầuthìsốkháctạichâuÂucónguycơbịtụtlạiphíasau.VídụnhưĐứclàđốitácthươngmạilớnnhấtcủaÝ.Tuynhiênhàngnăm,Ýngàycàngtụtxahơnnữavềsứccạnh tranh.Sựchênh lệchkhảnăngcạnh tranhnhưvậychínhlànộidungchínhtrongcâuchuyệntôisẽkểvềthấtbạicủatiềntệAnhvànhữngbiếnđộngđángsợcủahệthốngtỷgiáhốiđoáichâuÂu.

Giátrịđồngeurongàycàngtăngđãkhiếnvấnđềtrởnêntrầmtrọnghơnvàthựctếcóthểtómtắtnhưsau-khôngphảitấtcảcácnềnkinhtếchâuÂusinh ra đều bình đẳng.Vấn đề này cũng đã gây nênmột cuộc tranh luậntrongcộngđồngkinh tế rằng liệu sựhạn chế tiền lươngvà cácbiệnpháptăngnăngsuấtkháccủaĐứccóđanghủyhoạidầnnềnkinhtếchâuÂu,hayđangcứunókhỏibịđẩysangmộtbênvàtrởnêncôlậpvớitoàncầu.

Trongthậpkỷqua,châuÂuđãthựchiệnmộtcộngviệctuyệtvờinhằmxâydựnguytíncủaNgânhàngTrungươngchâuÂumới.Liênminhtiềntệvàviệchội nhập củađồng tiềnmới, đồng euro, diễn ra rất ấn tượng.Một sốchuyêngiavềngoạihốiđãlậpluậnrằngtrongthậpkỷtới,đồngeurosẽcạnhtranhvớiđồngđôlavàtrởthànhđồngtiềndẫnđầuhayđồngtiềndựtrữcủathếgiới.NhưngcácquanchứcchâuÂusẽtiếptụcphảiđốimặtvớimộtvấnđềkhôngthểphủnhậnlà:Dosựkhácbiệtvềkhảnăngcạnhtranhgiữacácnềnkinhtếnênnhữngcăngthẳngkinhtếnghiêmtrọngsẽvẫncòntồntại.VídụmộtsốnềnkinhtếchâuÂu(nhưĐức)cóthểchấpnhậnđồngeuromạnh,tuynhiênnhữngnềnkinhtếkhác(nhưÝ)sẽthấyđồngtiềnmạnhlàmộttrởngạilớn,giốngnhưmộttuyênbốtửhìnhvềkinhtếtoàncầu.BởikhảnăngcạnhtranhcủanềnkinhtếĐứcliêntụcgiatăngsovớiÝnêncáckhoảnđầutưthịtrườngtàichínhtoàncầutiếptụctậptrungvàocảithiệntươnglaikinhtếĐứchơnlàtươnglaikinhtếÝ.

Suychocùng,ĐứcđãthànhcôngtrongviệccạnhtranhtoàncầutrựcdiệnvớiNhậtBảntronglĩnhvựcsảnxuấtcácloạiôtôsangtrọng,thiếtbịchínhxácvàcác sảnphẩmcôngnghiệpphức tạpkhác.Các loạiô tô sang trọng

nhưMercedesvàBMWcómặtởkhắpnơitrêntrêncácthịtrườngchâuÁ.Các công cụ và thiết bị chính xác củaĐức cũng được phổ biến rộng rãi.Ngượclại,rấtnhiềunướcchâuÂukhácnhưÝchỉxuấtkhẩucácsảnphẩmtiêudùngđơngiản,dễsaochép.Cácsảnphẩmnàybuộcphảicạnhtranhtrênthị trường toàncầuvớicácmặthàngxuấtkhẩu từcácnướcchâuÁkhác.CácmặthàngtiêudùngsangtrọngcủacáchãngsảnxuấtnổitiếngtạichâuÂunhưGuccivàFerragamotấtnhiêncónguồncầutoàncầurấtcao,nhưngcạnhtranhvớicácnướcchâuÁtạicácthịtrườnghànghóatiêudùngtựdolàđiềuvôcùngkhókhăn,đặcbiệttrongbốicảnhđồngtiềnchâuÂungàytăngmạnhhơnbaogiờhết.

QuanđiểmchorằngĐức,mộtthựcthểquyềnlựcquyếtđịnhbốicảnhchínhtrịvàkinhtếởchâuÂukhôngphảilàmới.Trởlạinhữngnăm1970,douytínlớncủangânhàngtrungươngĐức(Bundesbank),nướcnàythựcchấtđãkhốngchếlãisuấtchâuÂutrongnhiềuthậpkỷ,trongkhinhữngnướcchâuÂukhácphảichịuảnhhưởngnghiêmtrọng.ThựctếmộtsốnhàphântíchlậpluậnrằngsựxuấthiệncủaliênminhtiềntệvàkhuvựcsửdụngđồngtiềnchungchâuÂuvàocuốinhữngnăm1990làmộtnỗlựctrựctiếpcủanhữngnướcchâuÂucònlại,nhằmtướcđoạtmộtsốảnhhưởngchínhsáchmàĐứccó.

VaitròquyềnlựcmạnhmẽnàycủaĐứcđượccácnhàhoạchđịnhchínhsáchAnhđặcbiệtchúýtừnăm1992,ngaytrướckhinhữngbiếnđộngtiềntệlớnvàothờikỳđóxảyra.Nhữnggìđượcbiếtđếnvàomùathunămđólàmộtsựkiệnquan trọng làmcả thếgiớiphảikinhngạc.Đức là trung tâmvởdiễn.Mộtthậpkỷsaukhicácthịtrườngtàichínhbắtđầutựdohóa,sựkiệnnàyđánhdấusựkhởiđầuchosựsụtgiảmquyền lựccủacácngânhàng trungươngtrênthếgiới.Khảnăngkiểmsoátcácthịtrườngtàichínhtoàncầucủachínhphủsẽsớmbịnghingờ.Nguồnvốnkhổng lồnguyhiểm-baogồmcácquỹđầutưphòngvệđượcđầutưvốnvayvàcáctổchứcchấpnhậnrủirokhácmà tôiđãđềcập trongcuốnsáchnày-đốimặt trực tiếpvớicộng

đồngngânhàngtrungươngchâuÂunhỏbévàchưathứcthời.

Cácdiễnviêntrongvởdiễnnăm1992baogồmmộtnhàquảnlýngânhàngtrungươngĐứcngoancố,mộtnhómcácquanchứctàichínhÝkhôngmay,vàmộtnhómcácquanchứcAnhxácđịnhkhôngchínhxácnhữngvấnđềđóngvaitròquantrọngtớisựsốngcòncủađồngtiềncủahọ.Nộidungcâuchuyện khá phức tạp, nhưng chúng ta cần hiểu nó bởi vì câu chuyện chochúng ta thấy thực tế rằng những thay đổi đột ngộtmà các lực lượng tàichínhhùngmạnhtạorathườngxuấthiệnkhichúngtabấtngờnhất.Thếgiớiquảthựckhôngđơngiảnnhưchúngtavẫnnghĩ.

Nhưng trước tiên, hãyđể tôi trìnhbày sơquamột số thông tin cơbảnvềcách thứchoạtđộngcủa thị trường tiền tệ.Vàogiữanhữngnăm1980,hệthống tiền tệ thế giới được coi làmột hệ thống thả nổi (floating system).Hàngloạtcácnhàkinhdoanhtrênthịtrườngđánhcượcvàomọiloạitiềntệkhácnhau,khiếncácloạitiềntệtrênthếgiớidaođộngmạnh.Đồngđôlalúcbấygiờ làđồng tiền có sức ảnhhưởngnhất.Để thayđổi tìnhhình,ngườichâuÂuvốntinvàosứcmạnhcủacácconsốđãliênkếtcácđồngtiềnriêngnhỏhơncủahọlạivớinhaubằngmộtthỏathuậnđượcgọilàCơchếTỷgiáHốiđoái(ERM).TrênmộtsốphươngdiệnthìcáchsuynghĩnàycủangườichâuÂucóvẻhợplý.HợpnhấtcácloạitiềntệcủachâuÂu(vàsauđólàcácnềnkinhtếchâuÂu)vừacóthểtăngmứcổnđịnhtiềntệvừagiảmđượckhảnăngxuấthiệnnhữngcăngthẳngkinhtế,vốnlàmộtphầnnguyênnhândẫnđếnhaicuộcchiếntranhlớnởchâuÂuvàothếkỷXX.

Vớinhữngngườimớilàmquenvớiđềtàinàythìkháiniệmhệthốngtiềntệtoàncầukhônghềdễhiểu.Bạncóthểtưởngtượngquamộtphépẩndụhiệuquảnhưsau:hệ thống tàichính thếgiới làmộtbểbơikhổng lồ, trongđó,bêndướimặtnướclàcácloạitiềntệtoàncầugiốngnhưnhữngquảbóngcaosucóthểphìnhrahaycolại.TrongđóquảbónglớnnhấttrongbểlàđồngđôlaMỹ.Quảbóngđôlaphìnhrahaycolạiphụthuộcvàoquanđiểmcủacác

thịtrườngvốntoàncầuvềtínhhiệuquảcủacácchínhsáchkinhtếHoaKỳ,mứclãisuấtHoaKỳvàtổngthểhiệuquảkinhtế.Tronghầuhếtcáctrườnghợp,nếukhôngmuốnnóilàtấtcả,nếumứclãisuấtgiảmxuống,quảbóngcaosusẽcolại,nếumứclãisuấttănglên,quảbóngphìnhra.Nếuđồngtiềntănggiásaukhilãisuấttăngcao(quảbóngphìnhra)thìđólàdothịtrườngtinrằngnguycơlạmphátthấp.Cònnếuđồngtiềngiảmgiásaukhicắtgiảmlãisuất(quảbóngcolại)thìđólàdothịtrườngchorằngnguycơlạmphátđangtrởnêncaohơn.

Vàonhữngnăm1970,cácloạitiềntệchâuÂulànhữngquảbóngkhánhỏtrongbể, đặcbiệt khi sovớiquảbóngđô la rất to.Donắm trong tayquảbóng lớnnhấtnêncácchínhsáchHoaKỳcóảnhhưởngmặcdùkhôngrõràngnhưngvôcùngquantrọngtronghệthốngkinhtếquốctế.NgườichâuÂukhôngthíchsựảnhhưởngđó.Đểchiếmưuthế,ngườichâuÂuhợpnhấtcácquảbóngtiềntệnhỏhơncủahọlạivớinhaubằngmộthệthốngnhưtôiđãđềcậplàERM.HọthỏathuậnmỗiquảbóngchâuÂuriênglẻsẽtiếptụcphìnhravàcolại,nhưngchỉtrongmộtgiớihạnnhấtđịnhđượccácbênchấpthuận(gọilàbiênđộtiềntệ-currencyband).

Nếucácthịtrườngvốnbơmquảbóngquánhiềuhoặcquáít(sovớicácgiớihạn định giá biên độ tiền tệ đã được chấp thuận) thì các nhà hoạch địnhchínhsáchcómộtsốlựachọnđểngănchặntoànbộcơcấutiềntệchâuÂukhôngbịvỡvụn.Họcóthể“canthiệp”vàothịtrườngbằngcáchmuahoặcbántiền,điềunàycóảnhhưởngnhưbơmhoặcrútnướcđểảnhhưởngtớikíchthướcquảbóng.Họcóthểtănghoặcgiảmlãisuấtcủaquốcgiacóđồngtiềnbịhoàinghi,nhưvậysẽảnhhưởngtớikíchthướccủaquảbóngtiềntệbằngcáchtănghoặcgiảmnhucầuvớiđồngtiềnđó.Nếucácbiệnphápkiakhônghiệuquảthìphươngáncuốicùnglàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcóthểyêucầu“điềuchỉnhlại”biênđộtiềntệ.Tronghầuhếtcáctrườnghợp,biệnphápnàyđồngnghĩavớinhànước tiếnhànhviệcđiềuchỉnhđóphảichấpnhậnkíchthướcquảbóngbịsụtgiảmvềlâudài,sovớicácquảbóng

tiềntệchâuÂukhác.Khiấy,hànghóavàdịchvụcủanướcđócóthểtrởnêncạnh tranhhơn trong lĩnhvực thươngmại sovới cácnước châuÂukhác,nhưngnguycơlạmphátsẽtăngcaodođồngtiềnyếuđisẽlàmtănggiánhậpkhẩu.

Hệ thống tiền tệchâuÂu,hayERM,đượchình thànhđể tạonên tính linhđộng.Nhữngđiềuchỉnhnàycủachínhphủcótácdụngnhưmộtvanxảcácáplựcthịtrường.Biệnphápnàysẽchophépnềnkinhtếcảmthấythoảimáihơn trướcnhữngcạnh tranhquốc tếgaygắt.Ngàynay,hệ thốngchâuÂumớisaukhiđượchợpnhấthoàntoànkhôngcómộtvanxảnhưthế.

Vềmặtlýthuyết,saukhiđiềuchỉnhbiênđộtiềntệ,đồngtiềnyếuhơnsẽchophépcáchànghóavàdịchvụcủanềnkinhtếbịmấtgiácạnhtranhhiệuquảhơnsovớihànghóavàdịchvụcủacácthànhviênkháctronghệthốngchâuÂu.ĐólànhữnggìngườiÝđãlàm.Donềnkinhtếtươngđốikhônghiệuquả nên cộng đồng chính sáchÝ liên tục nỗ lực thúc đẩy khả năng cạnhtranhthươngmạibằngviệcviệcđàmphánmứcđiềuchỉnhlại(biênđộtiềntệ) với các đối tác thươngmại củamình.Ý thường xuyên thực hiện điềuchỉnhbiênđộtiềntệvàngườitacoiđóchẳngkhácnàomộttròđùatrênhệthốngquốctế.Nhữngđiềuchỉnhđólàmộtdấuhiệuthôngthườngvềthấtbạikinhtế.

Ngượclại,đồngtiềnĐức(DMhaymácĐức)thườngđứngđầu(mạnh)trongERM.ĐồngDMlàquảbóngchâuÂulớnnhấttrongbểbơi,mộtphầnnhờnềnkinhtếmạnhcủaĐức,nhưngnguyênnhânchínhlàdongânhàngtrungươngĐứclàngânhàngđượcthịtrườngđánhgiálàlựclượngđángtincậy,độclậpvàcókhảnăngchốnglạmphátcaonhất.Ngượclại,đồngliagiátrịthấpcủaÝluônnằmcuốihoặcgầncuốicùngdohậuthuẫncủanólàchínhphủvàngânhàngtrungươngbịđánhgiálàthiếutincậy.Quảbóngtiềntệcủanướcnàyvôcùngnhỏkhisosánhvớicácquảbóngkhác.

Vàonăm1992,việcquảbóngtiềntệĐứcvượttrộihơncáctấtcảcácđồng

tiềnkhácgộplạitheocơchếERMđãgâyramộtsựghentịlớnkhắpchâuÂu. Các chính trị gia châuÂu, ngoại trừ người Đức, đã rất bất bình vớiquyềnlựcvàsứcảnhhưởngcủangânhàngtrungươngĐức.RấtnhiềungườichâuÂutinrằngBundesbankthựcsựđãbópnghẹtchínhsáchlãisuấtcủachâuÂu(giữlãisuấtquácaonhằmngănchặnlạmphát).CònnếucácnướcchâuÂukháccắtgiảmlãisuấtthìquảbóngtiềntệcủahọsẽcónguycơsụtgiảmhơnnữasovớiđồngtiềnĐức.SựpháttriểncủaĐứcsẽđedọacácthịtrườngtàichính,quađóbuộccácquốcgia thựchiệncắtgiảmlãisuất(trừkhiĐứccũngcắtgiảmlãisuất)phảithựchiệnmộtđiềuchỉnh(vềlãisuất-ND) đáng hổ thẹn. Những căng thẳng tiềm tàng này vẫn chưa được giảiquyết.

Tôihiểurõtìnhhìnhnàyvìnăm1992,tôiđangchuẩnbịmộtchuyếncôngtácđểthảoluậnvấnđềkinhtếvĩmôvớicácquanchứcvàchuyêngiakinhtế khắp các thành phố châu Âu. Khi tôi cùng đối tác kinh doanh là ôngManleyJohnsonbướcvàoBundesbankởFrankfurtvàongày11tháng9thìchỉchưađầymộtthángnữalàvợtôisẽsinhcháuthứba.Vìthế,tôiđãvôcùng lo lắng từ lúc rờiWashington.Tôinhận thấy rằngnhữngngườiĐứccũngrấtlolắng,tuynhiênvìnhữnglýdohoàntoànkhác.

Anh,Ý,TâyBanNhavàBồĐàoNhađềuđangphảiđốimặtvớinhữngáplựccạnhtranhlớntronghệthốngtiềntệchâuÂunêncónguycơphảiđiềuchỉnhbiênđộgiaodịch.Trongsốđó,đồngliaÝgặpphảivấnđềlớnnhất.Và tình hình càng thêm tồi tệ khi sau đó chưa đầy hai tuần, hiệp ướcMaastrichtnhằmhợpnhấtchâuÂubằngmộtđồngtiềnchungđượcđưarabỏphiếutạiPhápvàongày20tháng9.ViệckếhoạchhợpnhấtMaastrichtcóđượcủnghộhaykhônglàđiềuhoàntoànkhôngchắcchắn;ĐanMạchđãkhẳngđịnhkhôngchấpthuậnkếhoạchnày.MọingườinghĩrằngnếuPhápcũngphảnđốithìthỏathuậntiềntệERMvốnđãyếuớtcóthểcũngsẽthấtbại.SựthấtbạiđócóthểngăncảnmọikhảnănghợpnhấttiềntệchâuÂurộnglớnhơnbằngmộtđồngtiềnchungvàtrướcmắtcóthểgâyrasựbấtổn

tàichínhnghiêmtrọng.TôitớichâuÂuvớihyvọngsẽcónhiềucuộcthảoluậnvềtriểnvọngkinhtếvĩmô.Tuynhiênnhữnggìtôitrảiqualàmộtcơnbãotàichínhvàkinhtếmangtầmvóclịchsử.

ViệcngườiĐứctănglãisuấttrướcđóhaithánggiốngnhưmộthợpđồngbảohiểmchống lạmphát tương lai.Bâygiờdoáp lực thị trường tàichínhvớiđồnglia,đồngbảngAnhvàcácloạitiềntệkhác,họbấtngờbịdồnép,đặcbiệtlàtừphíangườiAnh,rằngphảiđảongượctiếntrìnhvàcắtgiảmlãisuất.NgườiAnhmuốnngườiĐứchạthấpmứclãisuấtngắnhạnnhằmgiảmbớtcácáplựctiềntệtrongERM.Nếucắtgiảmlãisuất,ngườitatinrằngđồngmácĐứcsẽyếuđi-quảbóngcolại-sovớicácloạitiềntệchâuÂukhác,vàmốiquanhệtiềntệERMcóthểtrởlạibìnhthường.

KếtquảlàmộtsốthànhviênquantrọngtrênthịtườngtàichínhtrởnênnghingờđồngtiềnAnh.NghetheonhữngtưvấnchiếnlượcmànhàquảnlýkinhdoanhcủamìnhlàStanDruckenmillerđãđềxuất,nhàđầutưGeorgeSorosđãâmthầmthựchiệnmộtgiaodịchtrênthịtrườngmộtthángtrướcđó(bánkhống1,5tỷbảngAnh).Thựctế,họsuyđoánrằngcácquanchứcLondonđanggặprấtnhiềukhókhăn.ChínhsáchtiềntệAnhkhôngthểsosánhvớichính sách tiền tệĐứcvềđộ tin cậy.Thêmvàođó,đồngbảngAnh trongERMđượcđịnhgiáquácaosovớiđồngtiềnĐức.SorosvàDruckenmillerchorằngcuốicùngAnhsẽbuộcphảiđiềuchỉnhdocácthịtrườngtàichínhkhôngtintưởng-bằngviệcgiảmkíchthướcquảbóngtiềntệcủahọ.Nhưngđóchỉlàmộtdựđoánkháđơnđộc.

Tuynhiên,ngaytừcácdấuhiệuđầutiênnày,mộtcuộcthảoluậnmởrộngtrênphươngdiệnquốc tếđãbắtđầunổ ra.Tạiđó,nhữngnhàkinhdoanhxôngxáoluôntheodõisátsaocácnhàhoạchđịchchínhsáchchâuÂu,sẵnsàngchộplấynhữngsơsuấtdùlànhỏnhấthòngchiếmlấymộtvịtrítrênthịtrườngđểkiếmlợitừnhữngsơsuấtđó.Hơnnữa,nhữngthươnggianàycóthểsửdụngđònbẩyvốnvaykhổnglồtrênthịtrường(mượntiềnđểđầutư)

nhằmgiatănghơnnữahiệuquảhànhđộngcủahọ.

Nhà lãnhđạoBundesbank làchủ tịchHelmutSchlesinger,mộtchuyêngiachính sách vô cùng nghiêm túc, ông đã phải trải qua nhiều biến cố trongnhiều năm với vai trò là nhân vật số hai của ngân hàng trung ương.Schlesingerlàngườibộctrực,hầunhưkhôngcóchútýnhị,ônghiếndânghếtmìnhchocácnguyêntắcbảothủlâuđờicủaBundesbanktrongmộtmôitrườngmànhữngngườikhácxửsựrấtkhônkhéo.Ôngcũngnhìnnhậnmọivấnđềtheocáchtrắngđenrõràng.

SchlesingerđặcbiệtkhôngthíchviệcngườiAnhsửdụngtưcáchthànhviênERMmộtcáchtinhviđểảnhhưởngtớicácvấnđềhốisuấtvàtiềntệchâuÂu.ÔngnghĩngườiAnhđơngiảnđangtìmcáchkiểmsoáthệthốngtiềntệchốnglạiĐứcchứkhôngvìmụcđíchhộinhậptiềntệchâuÂurộnglớnhơn.Trướcđóvàinăm,dùkhôngđàmphánvớicácnướcchâuÂukhácvềmứcgiágianhập(entryprice level),nhưngAnhđãđộtnhiêntuyênbốmìnhsẽthamgia vàoERM.Mặcdù trước đóAnh chọnđứngngoài song sau nàyAnhlạiquyếtđịnhthamgiavớimứchốisuấttựchọn2,95mácĐứcđổimộtbảngAnh.Riêngvềphầnmình,Đức luônnghingờvềcácđiềukhoảngianhậpcủaAnh,đồng thờicho rằngđồng tiềnAnhgianhậpởmứccaođếnkhôngtưởng.Haynóicáchkhác,họthấyrằngquảbóngcủaAnhvàothờiđiểmgianhậpquá lớn.Nhậnđịnhnàydựa trên thực tế rằngnhữngyếu tốkinh tếcơbảncủaAnhkhôngmạnh.LạmphátởAnhcaogấpba lần lạmphátởĐứclúcbấygiờ,vàmứclãisuất15%caođếnkinhngạc.TrongsuynghĩcủangườiĐức,điềuđócónghĩalàđồngtiềnAnhsẽmãimãibịhoàinghitrongmắtcácthươnggiatrênthịtrườngtàichính.

KhithamgiavàotổchứctiềntệERM,hốisuấtAnhchỉđượcdaođộng(quảbóngphìnhrahaycolại)trongphạmvigiớihạn6%.Nếutiềntệdaođộngquámứcnày,ngânhàng trungươngAnh (BankofEngland) sẽbuộcphảihoặcđiềuchỉnhhoặcsửdụngkhoảndựtrữđểcanthiệpvàothịtrường.Điều

đónghĩa làmuabảngAnhhoặcbánmácĐứcnhưmộtphương tiệnđểổnđịnhkíchthướcquảbóngbảngAnhsovớimácĐức.HầuhếtcácnhàhoạchđịnhchínhsáchthờigianđóđềunghĩrằngchắchẳnAnhsẽkhôngbaogiờyêucầuđiềuchỉnh,vàcũngkhócókhảnăngAnhsẽbịđẩyrakhỏihệthống.MộtvũkhícuốicùnglàAnhsẽtănglãisuấtngắnhạnđểgâyấntượngvớicác thị trườngtàichínhvàcũnggiốngnhưBundesbank,vũkhínàycóthểchứngminhkhảnăngngănchặnlạmphát.HyvọnglànếutănglãisuấtthìđồngtiềnAnhđangmấtgiásẽổnđịnhtrởlại.

NgườiĐứcnghĩngườiAnhđãchọnmứcgiágianhậpsailầmvàhọbấtmãnbởivìngườiAnhkhôngthamvấnhọvềvấnđềnày.BâygiờAnhđangrấtcầngiúpđỡ.ChínhphủbảothủAnhvốnhoàinghivềLiênminhchâuÂuđãnghĩrằngđiểmgianhập2,95mácĐứcsẽlàmgiảmảnhhưởngcủađồngtiềnĐứctrongERM.Điềunàysauđóđượcchứngminhlàmộtsailầmnghiêmtrọng,mộtlầnnữakhiếnđồngtiềnAnhbịđánhgiáquácaođếnnguyhiểmtheoquanđiểmcủarấtnhiềuthươnggiatrênthịtrườngtiềntệtoàncầu.

Vào tuần thứ hai tháng Chín, tình hình nước Anh đã khiến chủ tịchSchlesingerlúcnàocũngtrongtâmlýcáubẳn.RõràngnướcAnhđangphảichịu nhiều khó khăn. Tuy vậy, người gặp chúng tôi trong cuộc họp tạiFrankfurt khi bi kịch này trong giai đoạn cao trào lại không phải làSchlesinger mà là Otmar Issing, một thành viên ban quản trị có sức ảnhhưởng lớncủaBundesbank, trưởngbankinh tế, trưởngbannghiêncứuvàđồngthờicũnglàcộngsựcânthậnnhấtcủaSchlesinger.

Bạncóthểthắcmắctạisaocácquanchứccấpcaolạicócuộchọpvớinhữngnhàbáovànhàphântíchthịtrườngbênngoài.Câutrảlờilàcácnhàquảnlýngânhàngtrungươngthấynguyhiểmnếucáccuộcthảoluậncủahọchỉhạnchếtrongnhânviênnộibộ,ngoàira,mộtcuộchọpvớinhữngngườingoàicuộc sẽ có tác dụng đo lường tâm lý chính trị và thị trường quốc tế.VớingườiĐức,họcũngcảmthấycần thiếtphảicôngkhai tìnhhìnhcủamình

vớithị trườngvàbáochíHoaKỳ,điềunàythườngcótácdụngđiềuchỉnhnhữngquanniệmthiênlệchtiêucựcvềchínhsáchĐứccủanhữngngườimàhọvẫn thườnggọi là “đámđôngLondon” -một cách gọi giới báo chí tàichínhAnhquốc.

KhichúngtôivàovănphòngcủaIssing,mộtnhàhoạchđịnhchínhsáchbìnhthườngvốnrấtsôinổi,cườngtráng,bấygiờnhìnmặtôngxámmét,đầutócbùxù, lưngkhomkhomnhưôngđãphải thức trắngsuốtđêmqua.Thôngthường,cáccuộchọpđượctổchứctrongmộtgiờ,nhưngđếnphútcuối,cuộchọpnàybị rútxuốngchỉcòn20phút.Khichúngtôichuẩnbịngồixuống,Issingđãlolắngyêucầusắpxếplạichỗngồiđểôngcóthểngồicạnhđiệnthoại.Ôngnói:“Tôiđangđợimộtcuộcgọikhẩnvàtôicóthểphảiđingaysaukhinhậnđiện”.

Trongnhiều tuần, tôidựđoánngườiÝsẽđiềuchỉnh tiền tệcủahọ,họsẽđịnhgiáđồngtiềncủahọởmứcthấphơnđồngtiềncủacácnướcchâuÂukhác. Tôi cũng khá chắc chắn rằng Bundesbankmà Schlesinger là ngườiquản lý sẽ không làm theo những yêu cầu giảm lãi suất của Anh nếu Ýkhông đồng ý điều chỉnh.Giảm lãi suất trong khiÝ không điều chỉnh sẽgiống như việc trao phần thưởng cho ngườiÝ vì đã có những hoạt độngchínhsáchkinhtếvôcùngtồitệ.Mộtđiềucóthể,nhưngkhóxảyralàAnhsẽcùngÝ(mộtnướcthànhviênđượccholàyếucủachâuÂu)điềuchỉnhgiảm giá đồng tiềnAnh. NgườiAnh cũng có thể chọn cách tách khỏi hệthống,nhưngvàothờiđiểmđóthìđiềunàynghethậtkhôihài.

HầuhếtcácthànhviênthịtrườngtinrằngAnhcònthủsẵnmộtviênđạntănglãisuấttrongnòngsúng.GiốngnhưmộtvũkhínhằmđedọanhữngthươnggiađánhgiáthấpđồngbảngAnh,vềmặtlýthuyếttănglãisuất,nếuxácđịnhđượcthờigianhợplý,cókhảnăngtăngsứcmạnhtiềntệcủamộtnước.TuynhiêntănglãisuấtquámứccónguycơkhiếnnềnkinhtếAnhrơivàosuythoái.Nếuthịtrườngtàichínhnghĩrằngnềnkinhtếđangcódấuhiệuyếuđi

thìtấtcảcácthươnggiatrênthịtrườngsẽđồngloạtbánphágiáđồngbảngAnhvànósẽrơitựdo.

Mộtvàituầntrướckhixảyrabikịchnày,bộtrưởngTàichínhAnhNormanLamontvàbộtrưởngTàichínhPhápMichelSapinđãcónhữngtuyênbốlạlùng.CảhaiđềukhẳngđịnhrằngCộngđồngchâuÂucoiđiềuchỉnhlãisuấtcủa các đồng tiền trong khối là không cần thiết.Điều này giống nhưmộtmàn tunghoảmù lốbịchkhiến tôicàngcảm thấynghingờhơn.Tôinghĩđiềugìđóđangxảyra.

Ngườiđứngđầumột trongnhữngngânhàngtrungươngBenelux[63]

đãcómặt tạiWashington vào khoảng thời gian đó và nói với tất cảmọi ngườiđang lắng nghe rằng “Ý sẽ điều chỉnh là điều chắc chắn”. Thủ tướng ÝGiuliano Amato, trong nhiều năm là một nhân vật tiếng tăm của ViệnBrookingstạiWashington,đãtrìnhbàynhữngsuynghĩcủabảnthânvớimộtnhómcácchuyêngiakinhtếđếnthămRomevềnhữngđiềucóthểsẽxảyra:

nếungườiPhápchấpnhậnHiệpướcMaastricht[64]

vàongày20thángChínthìÝsẽđiềuchỉnhhoặcgiảmgiá“5tới7%”.CònnếuhiệpướcMaastrichtkhôngđượcchấpthuậnthìcácthươnggiatrênthịtrườngsẽnắmquyềnkiểmsoátvàchắcchắnmứcđiềuchỉnh10%haythậmchícaohơnthếlàđiềutấtyếu.Tôi thắcmắc là liệuÝcó thể trụđượccho tớikhiPhápbỏphiếu tánthànhhaykhông;vàsựđiềuchỉnhcủaÝsẽảnhhưởngnhưthếnàokhi làđiểmbùngphátnhữngbấtổncủahệthốngtiềntệchâuÂurộnglớnhơn.

Tuynhiênkhi ngồi trongvănphòng của Issing, tôi nhận thấyông lo lắnghơnrấtnhiềusovớinhữnggìtôiđãnghĩ.TạisaophảilolắngvềsựmấtgiátiềntệÝnhưthế?Mấtgiálàchuyệnvẫnthườngxảyra.BêncạnhđóngườiÝ,xétởmứcđộnàovềmặtkinhtếđóchỉlàvaidiễnphụ,chưabaogiờđóngvai trò là thànhviênquan trọng trong tổchức tiền tệchâuÂu.Điềugìđóquan trọnghơnđanggặpnguyhiểm, tuynhiênvẫnchưa rõ ràng làngườiAnhsẽtrởthànhtrungtâmcâuchuyện.

Buổisánghômđó,ngày11tháng9,cáctờbáoởFrankfurtđăngrấtnhiềubàivềviệcThủtướngAnhJohnMajorvàBộtrưởngTàichínhLamontđãvụngvềnhưthếnàotrongviệcyêucầuĐứcgiảmlãisuấttạicuộchọpcuốituầntrướcgiữacácbộtrưởngtàichínhvàcácnhàquảnlýngânhàngtrungươngchâuÂutạiBath.CácquanchứccómặtngoạitrừngườiĐứcđềuchorằngsựcôngkíchdữdộichốnglạiBundesbanktạicuộchọptrởnênkhôngthểkiểmsoát,nónghiêmtrọngtớimứcchủtịchSchlesingergầnnhưđãbỏrakhỏicuộchọp.LamontđãyêucầuĐứccắtgiảm25điểmcơbảnlãisuấtngaytạichỗ,vốnkhôngphải làđiềuthườngthấytrongnghi thứcgiữacácngân hàng trung ương. Yêu cầu này sau đó được nhắc lại tới ba lần. BộtrưởngtàichínhĐứcTheoWaigelđãyêucầuSchlesingerởlại,vàkhônglâusauSchlesingerlạibịngườiÝchỉtríchnhiềunhất.HọyêucầungườiĐứccamkếtchấpthuậnvàbảovệtỷlệERMhiệnthời,baogồmcảđồnglia.ĐâylàmộtđềnghịtốnkémđếnbấtkhảthibởivìđiềunàysẽbuộcĐứcphảimuahàngtỷđôlabằngđồnglia.

Khôngngạcnhiênkhi cuộchọpnàyđãkhiếnngânhàng trungươngĐức,vốncódanhtiếngtừlâuvềkhảnăngchốngchọitrướcnhữngảnhhưởngbênngoài,phảikhángcựquyếtliệttrướcnhữngyêucầucắtgiảmlãisuất.SựbấtmãncủangườiĐứcvớingườiAnhcàngthêmnặngnề,nhữngnỗlựckiểmsoátmôitrườngchínhsáchBundesbankđãmanglạikếtquảtráingượcvớimongđợi.

Tìnhhìnhcàngtrởnênphứctạphơnkhivàingàysauđó,tạicuộchọphàngthánggiữanhữngnhàquảnlýngânhàngcủacácnướccôngnghiệptạiBasel(ThụySĩ),chủtịchBundesbankđãcómột tuyênbốmàôngkhôngnghĩ làmangtínhkhiêukhíchđếnvậy.Tuynhiên, tuyênbốcủaSchlesingerđãbịbáochínướcAnhbópméovàámchỉrằngBundesbank“chẳngbaolâu”sẽthựchiệngiảmlãisuất.

KhitôiđếnFrankfurt,mốiquanhệgiữaAnhvàĐứcđãhoàntoànsụpđổ.

Khinhậnthứcđượcsựbấtổnnày,hayvấnđềmàmộtsốngườigọilàmộtvởhàikịchcủanhữngcái tôicánhân,các thươnggia trên thị trường toàncầuđãnhanhchóngtậptrungvàotìnhhìnhdễbịnguyhạicủaAnhvàsẵnsàngbánkhốngđồngbảngAnh.

Sauđó, trongcuộctròchuyệnvới tờFinancialTimes,mộtquanchứcAnhkhôngrõtênđãđổthêmdầuvàolửakhichorằngcácquanchứcAnh,nếumuốn,cóthểtựmởrộngnguồncungtiềntệcủaĐứcbằngcáchđơnphươngthúcđẩysựcanthiệptrênkhắpchâuÂu.Cáchthứcdườngnhưmangtínhônhòanàythựctếlạilàmộtđedọa.MộtquanchứcBundesbanklàGerdHuslerđãphảnứng lạibằngmộtchínhsách tiền tệgiốngnhư tuyênbốmộtcuộcchiến tranh nguyên tử. Ông nói: “Giờ không phải lúc tuyên bốmột cuộcchiếntranh,nhưngchắcchắnBundesbanksẽtiêudiệt(làmgầnnhưmấthiệulực)tấtcả.NếuAnhmuốnchơitròcanthiệp,chúngtôicóthểcắtgiảmsốhợpđồngmualại(biệnphápđểbơmthanhkhoảnhàngngày)xuốngconsố0. Nếu như vậy vẫn chưa đủ, Bundesbank thậm chí có thể cắt giảm hạnngạchchiết khấu (mứcgiới hạn cácngânhàng trungươngcó thể chocácngânhàngvayquacửasổchiếtkhấu)nếuthấycầnthiết!”.Nhữngcuộcđấukhẩunhưthếnàyđượccholàrấtbấtthườngtrongthếgiớingânhàngtrungương.

Ngaylậptức,tấtcảcácnhàkinhdoanhtrênthịtrườngtoànthếgiớiđềutậptrungchúý.Saukhiđọcbàibáo trên tờFinancialTimesvàphảnứngcủaquanchứcĐức,ngườigiaodịchquỹđầucơphòngvệDruckenmillerđãvộivàngvàophòngGeorgeSorosvànói:“Bọnhọ(ngườiAnhvàngườiĐức)đangcóchiếntranh.Tôivừabánkhốngrathịtrường5tỷđôlađồngbảngAnhnữa”.Sorosđáplại:“Thậtlốbịch!NếuanhthựcsựtinvàobàibáotrênFinancialTimesthìanhphảibánđi10tỷ”.

QuanđiểmcủangườiĐứcvềcácvấnđềnàyđaphầnhướngtớikhíacạnhkinhtế,chứkhôngphảicánhân.Nếubạnkếthợpcácloạitiềntệvớinhau

thôngquamộtcơchếhốisuấtnhưERMthìcuốicùngsựhộitụchínhsáchkinh tếcủacácnềnkinh tế thànhviên làđiều thiếtyếu.Câuhỏi lớn trongcộngđồngchâuÂu là sựhội tụđóhướng tớiđiềugì?VớingườiĐức, rõràngrằngsựhộitụnàyphảihướngtớithànhviênkinhtếmạnhnhất,đólàĐức.TuynhiênÝ,PhápvàAnhmuốnhướngtớihoạtđộngbìnhthườngcủacácnước thamgiavàoERM.Thựcchất, cácnướcchâuÂukhác rất sợbịràngbuộclâudàivớicácchínhsáchnghiệtngãcủaBundesbank.

Khi tôi ngồi đó trò chuyện với Issing, đột nhiên tôi nghe thấy tiếng trựcthăngrấtồnnhưngtiếngồnđãbịchặnlại.Rồiđộtnhiêntiếngcánhquạttrởnêntohơn.Vàngàycàngtohơnnữa.LúcđótôiđangnóivềngườiÝ,tôihỏiliệucóphảihọđangphungphíquánhiềutiềnđểhỗtrợđồngliatrongnhữngcanthiệpgầnđây.Issingchorằng,nếungườiÝthựchiệnđiềuchỉnhngânsáchvàđiềuchỉnhsớmhơnthìđồngliacóthểđãtănggiáthayvìsụtgiảmtrầmtrọng.TôiphảnđốirằngsựcanthiệpcủaÝ(sửdụngđồngmácĐứcđểmuađồnglianhằmhỗtrợtiềnÝ)dườngnhưđangtrởnênquátốnkémvàrằngcácthịtrườngnghĩngườiÝsẽsớmcạnkiệttiền.LượngdựtrữcủangânhàngtrungươngÝ,trướcđókhônglâuvàokhoảnghơn75tỷđôla,đãgiảmxuốngmức20tỷđôlatheođánhgiácủatôi,mộtsựsụtgiảmnhanhchóng.TôinghĩngườiÝsẽkhôngthểtrụđượctớingày20thángChín,điềunàycóthểkhiếnnhữngnỗlựchợpnhấtchâuÂucónguycơbịxáotrộnvàgâycăngthẳngnghiêmtrọngtớihệthốngtiềntệchâuÂurộnglớnhơn.

Ngaylúcđótiếngmáybayđãhoàntoànlấnátbuổithảoluậncủachúngtôi.Gầnnhưngaylúcđó,Issingnhậnđượcmộtcuộcđiệnthoạingắn.Ôngngaylậptứcđứnglênvàlịchsựxinlỗinhưmuốnkhẳngđịnhrằngcuộchọpphảikếtthúc.Khichúngtôiđứnglênvànhìnrangoàicửasổ,chúngtôithấymộtdángngườicao, tomàkhôngaikháchơnchínhlàThủtướngĐứcHelmutKohl,ôngxuốngmáybayrồibướcvàotòanhàBundesbanktrongbộdạnghiếmthấy.

Trong khi ngườiÝ và ngườiAnh không đánh giá đúngmức những nguyhiểm trướcmắt thìngườiĐức lạihiểu rất rõ rằngđây làmộtviệcnghiêmtrọng.NguycơtiềmtànglàcảhiệpđịnhERMvàchínhviệchợpnhấtchâuÂutrongtươnglaiđanggặpnguyhiểmnếuhệthốngtiềntệbịthấtbại.Vớicảmnhậnđángkinhngạc,chínhphủKohlbiết rằng trongkỷnguyên toàncầuhóamớinày,cácthịtrườngtoàncầucầnphảiđượcđốixửmộtcáchthậntrọng dứt khoát.Nguồn vốn khổng lồ nguy hiểmmới sẽ di chuyển nhanhchóngvàcósứcmạnhhủydiệtnếunhữngsailầmchínhsáchxảyra.

Điều trớ trêu lànhữngxáo trộnvà tranhcãinàycủachâuÂuxảyrađúngvàolúcBundesbankđangbịcáclựclượngkinhtếvàchínhtrịtrongnướctếnhị yêu cầu từ bỏ biện pháp siết chặt. Tất cả những nhà quan sát chuyênnghiệpcủaBundesbankcóthểthấyáplựcmơhồnàyđangxuấthiện.Điềunàyđặtramộtcâuhỏi:nếunhữngngườikhácthấysựchuyểnđổimơhồnàyđangdiễn ra tạiFrankfurt thì tại sao chínhphủAnh lại không thấyđược?Hơnnữa, tại sao ngườiAnh lại bị ám ảnhđến vậy với tính cáchPhổ củaHelmutSchlesinger?Tại saobộ trưởngTài chínhNormanLamont để chomọingườitiếptụccónhữngquanniệmnguyhiểmrằngAnhđangthaotúngchínhsáchcủangânhàngtrungươngcủamộtnướckhác?Rõràng,sựbấtmãntừlâuvớingườiĐứcđãănsâuvàosuynghĩcủangườiAnh.TôicócảmgiácrằngngườiĐứchiểurõsựbấtmãnnàyvàkhôngmuốnbấthòatrongkhichâuÂuđangdựđịnhthốngnhấtrộngrãihơn.

Mộtthờigiansautrongvởkịchnày,dochịurấtnhiềusứcépnênChủtịchSchlesingerđãcamkếtsẽgiảmlãisuấtkhiđồngtiềnÝmấtgiá.Tuynhiên,lãnhđạoĐảngDânchủTựdoĐức,BátướcOttoLambsdorff,mộtnhàlãnhđạotàichínhlõiđời trongviệchoạchđịnhchínhsáchĐức,đãkínđáochỉtríchBundesbankvìcóvẻnhượngbộtrướcnhữngđòihỏicủamộtbộtrưởngtài chính nước ngoài. Lambsdorff gọi hành động như vậy là “một tiền lệnguyhiểm”.MốiquanhệgiữaĐứcvàAnhkhôngcònđượcyênbìnhvàổnđịnh.

SauchuyếnthămquantrọngtớiFrankfurtnày,chúngtôitớiParismộtngàyđể có cuộc họp với nhiều nhà kinh doanh trên thị trường Pháp và Jean-ClaudeTrichet,khiđóônglàlãnhđạoBộTàichínhPháp.Trichetsaunàytrở thànhchủ tịchNgânhàngTrungươngchâuÂu.Chúng tôiđãhyvọngôngcó thểgiải thíchchochúng tôivềmốiquanhệbấthòagiữaĐức-Anhnày.

GiốngnhưmọingườiĐức,Trichetthườnggặpcácnhàphântíchtưnhânvàcácnhàbáođể thôngbáonhữngđặcđiểmđặcbiệt củachính sáchvànềnkinh tếhiện tại.Vídụnhư tronggiaiđoạn tiếnhànhhộinhậpchâuÂuvàthốngnhấtđồngtiềnchung,quanhữngphảnánhkínvớicácnhàphântích,Trichetđãthànhcôngtrongviệcthuyếtphụcmộtthị trườngtoàncầuđanghoàinghirằngviệcthốngnhấtsẽtrởthànhmộtthựctếđángtincậy.

TôitìnhcờgặpTrichetlầnđầutiêntạiWashington,D.C.tronghộinghịkinhtếquốctếđầutiêntôithamdự.Ôngđếnhộinghị,taycầmcặpchoJacquesAttali, đại diện của Pháp trong G7 và chánh văn phòng của Tổng thốngMitterrand.ThấyTrichet đứngmộtmình trong khiAttali quyền lực đi lạikhắpphòng,tôiđãmờiôngấycùngdùngbữatốivớinhómnhỏcủatôi.Ôngđồngý.Tấtcảnhữngđiềuđóđãchứngminhchomộtcâungạnngữcổrằngđiềuquantrọnglàhãyluônđốixửtốtvớinhữngngườithoạttrôngcóvẻrấtkhiêmnhường,tayxáchcặpchomộtvịtaitomặtlớnnàođó,bởingàynàođóanhtacóthểtrởthànhmộtÔngLớnthậtsự.Tuynhiên,ngaykhichúngtôichuẩnbịrờikhỏiFrankfurtthìcuộchọpcủachúngtôivớiTrichetngàyhômsauđãbịhủybỏ.

KhichúngtôiđếnParisvàosángthứbảyđó,thìđúngnhưtínhtoáncủatôi,NgânhàngÝđãcạnkiệnlượngdựtrữđồngmácĐức.ĐộiquântiềntệÝđãmấthếtvũkhí.Chínhvìthế,ngườiÝsẽbuộcphảithỏathuậntraođổivớiBundesbankđểmượnđồngmácĐứcvàbánrathịtrườngnhằmbảovệđồnglia.ĐiềunàysẽlàmộtđềxuấtngàycàngtốnkémbởivìsauđóÝsẽphải

thanhtoánnhữngkhoảntiềnđãmượnbằngtiềntừbộtàichínhÝvốnđãbịthâmhụt.

TrongthờigianchờđợicuộchọpvớingườiđúngđầumộtngânhànglớnởPháp,ManleyJohnsonvàtôiquyếtđịnhgặpmặttạimộtquánbarởRitz.Đólàmộtcănphòngnhỏ,tườngphủnhung,nằmởmộtbêntầnghầmcónhữngchiếcbànnhỏvànhữngchiếcghếthậmchícònnhỏhơn.Vừangồixuống,ngay lập tức tôi nhận ra ngôi sao quần vợt Đức Boris Becker ngồi cáchchúngtôichỉhaibànđangtranhluậngaygắtvớingườiđạidiệncủaanhta.Chúng tôi chuyển sang một bàn khác xa hơn, nhưng tiếng quát tháo củaBeckervớingườingồi cùngbàncàng lớnhơn.Lúcđó,bêncạnhviệccânnhắcliệuchúngtôicónênđốimặtvớianhchàngvậnđộngviênthôlỗnàyhaykhông(TôibảoJohnson:“Anhlêntrướcđi”,rồichỉvàoBeckercơbắpđangnóngnảy)thìtôicònđangđauđầuvớihaicâuhỏi.

ĐầutiênlànếucuốituầnnàyngườiÝđiềuchỉnhgiảmgiáđồnglia(nhữngviệcnhưthếnàythườngxảyravàocuốituần)thì liệusựđiềuchỉnhđócónhỏđếnnỗithịtrườngmuốntiếptụcđiềuchỉnhhơnnữasau20thángChínhaykhông?TôibiếtngườiÝmuốnđiềuchỉnhởmứcnhỏvìhọtinrằngcuốicùngngườiPhápsẽbỏphiếuchấp thuậnHiệpướcMaastricht.NhưngnếuPhápkhônglàmnhưvậythìthịtrườngcóthểsẽbuộcÝđiềuchỉnhlầnhaivàlầnnày,họsẽphảigiảmgiáđồngliavớimứcđộlớn.ĐiềunàysẽlàmgiatăngáplựclênhệthốngtiềntệchâuÂurộnglớnhơn.

Thứhai, tôi thắcmắcliệucóphải thị trườngđangở thờiđiểmbướcngoặthaykhông.MặcdùAnhđangcốgắngthaotúngthịtrườngnhưngĐứccócắtgiảm lãi suấtđủmạnhđểổnđịnh tìnhhìnhvàkéođồng liavàđồngbảngAnhđangsụtgiảmrakhỏibờvựcsụpđổkhông?Tôiliêntụcnhắcnhởmìnhđừngbaogiờđánhgiáthấpcáitôicánhânvàthanhthếdântộc,nhưngtôicũngbiếtrằngáplựcnghiêmtrọngtrongnướcbuộcngânhàngtrungươngĐứccắtgiảmlãisuấtngắnhạnđanglớndần.Tôinghĩđólàdovìkỳvọng

lạmphátđượckiểmsoátchặtchẽnêncácnhàxuấtkhẩuĐứcđangkiếnnghịvớingânhàngtrungươngrằngDM,hayđồngmácĐức,đangmạnhlênmộtcáchkhôngcầnthiếtdođãsẵncóvịtrímạnhtrênthịtrường.

Tươngtự,cácquanchứcFrankfurtđềuýthứcđượcrằngnếuhọkhôngthựchiệnviệcđiềuchỉnhtốt,đặcbiệtnếuhọtỏrađầuhàngtrướccácáplựcnướcngoài thì “đámđôngLondon”vốnchỉ tríchchính sách siết chặt củahọ sẽngaylậptứctậndụngcơhộiđóđểchuyểnhướngtấncông.Họsẽnóirằngngânhàng toànnăngBundesbankđã thoảhiệpbằngcáchđánhđổi sựđộclậpcủamình-đượcgọilàsựbảnlĩnhtrongchínhsách.Ngânhàngcóthểmấtuytínnghiêmtrọngmàvấtvảlắmmớigâydựngđược.

NhàquảnlýngânhàngPhápđếnvàngaylậptứcnóirõrằngParisđangxônxaovềkhảnăngđồngtiềnÝđượcđiềuchỉnhvàocuốituầnđó.Sauđó,hóaralàTrichet,HansTietmeyer-phóchủtịchBundesbankvàngườiđạidiện

củaĐứctrongG7HorstKo..hler(hiệntạilàTổngthốngĐức)đãbímậtcómặttạiRomevàochínhthờiđiểmđóđểthảoluậnchitiếtvớingườiÝ.Ngaykhinghetinđangdiễnracuộcthảoluậnvềviệcđiềuchỉnh,tôiđãbiếtrằngthếgiớisẽnhanhchóngchúýtớiFrankfurt.VàthựctếngayvàosángthứHai,ngày14thángChín,lúc9giờsáng,Bundesbankđãtổchứcmộtcuộchọp khẩn bất thường nhằm cắt giảm lãi suất ngắn hạn trước những điềuchỉnhcủaÝ.MọingườinghĩviệcĐứccắtgiảmlãisuấtsẽổnđịnhtoànbộhệthốngtiềntệchâuÂu.

Nhưngcâuhỏivẫncònđó:sựthayđổichínhsáchkhẩncấpnàycủaĐứccóđủđểlàmdịuthịtrườngvàcứuđồngbảngAnh?Ngườitavẫnrấthoàinghivềcâutrảlời.Khitạoratoànbộbikịchnàyvàđểròrỉthôngtinragiớibáochí,banchỉđạokinh tếcấpcaocủaAnhđã tự“phơimình”ra trướchàngloạtnhữngnhàkinhdoanhtiềntệđanghitrongmộtthếgiớichạytheođồngtiền,đònbẩytàichínhcaovàtoàncầuhóa.TấtcảnhữngngườinàyđềutựhỏingườiAnhđangphảivộivàngchegiấuđiềugì.Toànbộvởkịchnàyđã

làmsángtỏhệthốngtiềntệcủaAnhtrêntoàncầu.GiờthìcảthịtrườngtàichínhđangnghingờvàthắcmắcliệuđồngbảngAnhcóbịđánhgiáquácaotrongERMhaykhông.Thậmchínhữngnhàkinhdoanhítkhithamgiavàothịtrườngtiềntệcũngcónhữngsuynghĩtươngtự.MốinguyhiểmrõrànglàmộtnhómcácnhàkinhdoanhsẽvayđồngliavàđồngbảngAnhvàsauđóbánlấyđồngmácĐức.HọbiếtrằngnếuđồngliavàđồngbảngAnhgiảmgiámạnh,đặcbiệtsaukhiđãđiềuchỉnhthìhọcóthểthanhtoáncáckhoảnvaybằngđồngtiềnmấtgiá,vàgiữlạikhoảnchênhlệchlàmmónlợinhuậnkếchxù.Tuynhiên,nhữngmónlờilớnnàycũngẩnchứarủirokhôngnhỏ.Vàđiềuquantrọnglàcácngânhàngtrungươngphảitìmcáchthuyếtphụcthịtrườngtinrằnghọsẽgặprủirolớnkhikinhdoanhbằngcáchnày.

Khi hoạt động này đang ở cao trào, chúng tôi tới London vào tối thứ ba,ngày15thángChín.MaymắnlàchúngtôiđãđượcxếplịchhẹnvớiTerenceBurns(saunàytrởthànhLordBurns),mộtcốvấnquantrọngchoThủtướngMajorởG7.Chúngtôiđãyêucầuđượcgặpôngmộtthángtrướcđó.Cuộchọp được chuyển thành bữa tối tạiQuán trọ trongCông viên (giờ làBốnmùa)ởHydePark,chỉcáchCungđiệnBuckinghammộtquãngngắnbằngtaxi.Tronglúcdùngmónsườncừu,ôngBurnslịchsựđãkhẳngđịnhrằngchínhphủcủaôngtincuộckhủnghoảngđãkếtthúc.Họnghĩrằngviệccắtgiảm lãi suất củaĐức đã làmdịu các thị trường tiền tệ châuÂu.Họ đềuđồngýrằngnhữngvấnđềcònlạivớiđồngbảngAnhlàđiềuhọcóthểdễdàng“giảiquyết”trongmộtvàingàytới.ÔngchorằngngườiĐứcđãphảinhượngbộtrongcuộcđốiđầutiềntệ.

ĐiềuthúvịlàBurnsnóirằnghiệntạithủtướngMajorđangthựcsựlênkếhoạch sử dụng “khả năng siêu việt” của mình để giải quyết cuộc khủnghoảngnày,vàchắcchắnôngsẽ“thuầnphục”Bundesbanknhưlàtrọngtâmtrongnỗlựctáibầucửcủaông.ÔngnóiMajortinrằngkhảnănggiảiquyếtkhủnghoảngthànhcôngsẽnhanhchóngđưaônglênvịtríquyềnlựcchínhcủachâuÂu,đặcbiệtkhingườiAnhkhôngbaolâunữasẽnắmgiữchứcchủ

tịchLiênminhchâuÂu(thayđổi6thángmộtlần).

SaukhiBurnsđikhỏi,chúngtôingồiởbànvàvôcùngkinhngạcbởivìôngkhônghaybiết gì về cơn sóng tài chínhđangngàycàngdữdộihướngvềphíaông.Cũngtrongbuổisánghômđó,ngày15tháng9,Schlesinger,chủtịchBundesbank,đã cómột cuộcphỏngvấnvới tờHandelsblatt củaĐức,cuộcphỏngvấnngaylậptứcđượcdịchsangtờbáocùngkiểu,tờWallStreetJournalchâuÂu. Cuộc phỏng vấn đó, chúng tôi đã đọc trước bữa tối vàongaytốihômđótạiLondon,đãlàmnáođộngcảthịtrườngbởivìnhàquảnlýngânhàngtrungươngĐứcđãmậpmờnóirằngôngsẽhỗtrợđồngbảngAnh.Tuynhiên,ngaylậptứcthốngđốcNgânhàngAnhđãgọiđiệnyêucầuFrankfurt giải thích rõ. Schlesinger đã từ chối trả lời điện thoại với lý dorằng buổi phóng vấn “chưa được cho phép”. Thông tin Schlesinger miễncưỡngkhôngtrảlờiđãnhanhchónglanrộng,điềunàyđãgâynênmộtcuộctấncôngđầucơdữdộivàođồngbảngAnhsánghômsau.Ngaylậptức,độiquâncácthươnggiatàichínhtoàncầuliềnthamgiavàocuộcđisăn.

Sánghômđóchúng tôiđã lênkếhoạchgặpmặtEddieGeorge,phó thốngđốcBankofEngland(NgânhàngTrungươngAnh).Mộtngạcnhiênthúvịlàcuộchọpkhôngbịhoãnlại trong tìnhhìnhnhưthế.ChúngtôichorằngNgânhàngTrungươngAnhsẽthựctếhơnvềnhữnghiểmhọaphảiđốimặtsovớinhữnggìBurnsđãthểhiệntốihômtrước.

Ngân hàng trung ươngAnh, nằm trên phốThreadneedle tại khu tài chínhLondon, cho ta cảmgiác giống như những câu lạc bộ tao nhã vào thế kỷXIX.Bướcvàotòanhàấntượngnày,bạnsẽthấynhưđangtrởlạithếgiớicủa những nhân vật có đặc quyền cao siêu. Khi chúng tôi bước vào vănphòngphóthốngđốc,tôithấyôngvuivẻđếnlạlùng.Georgeănmặcyhệtmột nhà quản lý ngân hàng đầu tư London,một chiếc áo sơmi kẻ ca-rôphong cách kết hợp vớimột chiếc cà-vạt kẻ. Trước đó tôi vừa nghe điệnthoạitừvănphòngtạiWashington.Mộttrongnhữngnhânviênquansátsát

saonhữngdiễnbiếnthịtrườngđãthôngbáovớitôirằngmộtđámđôngcácnhàkinhdoanhtoàncầuđã tập trungtạibiêngiới tiền tệAnhđể tấncôngđồngtiềncủanướcnày.TôingaylậptứcnghĩrằngviệcÝphágiávàĐứccắtgiảmlãisuấtkhôngcóhiệuquả.CuộcphỏngvấntrêntờHandelsblattvàsựcắtgiảmđãthổibùngmộtđámcháymàngườiAnhkhôngthểkiểmsoát.

Giống như Burns tối hôm trước, nhà quản lý ngân hàng trung ươngAnhGeorgeđãnóirấttựtinvềkhảnăngchínhphủcóthểngănchặncuộckhủnghoảng tiền tệ tiếp theo.Đókhôngphảidoôngđã thiểncậnvà tựmãnchorằng ngườiĐức đã đầu hàng và cắt giảm lãi suất nhưmột số phóng viênchuyênmụctàichínhđãviết,màlàgiọngtựtinquámứccủaôngkhinói:“Chúngtôiđãkiểmsoátđượctấtcả”.

Sauđóôngnóirằng(tôixindiễngiảiýcủaông):Nếucầnthiết,vàchúngtôivừakhẳngđịnhvớigiớibáochítàichínhsángnay,chúngtôisẵnsàng(ông

dừnglạivàhítthở)tănglãisuấtngắnhạnlêntới100điểmcơbản[65]

.Nhưngthựcsựchúngtôikhôngnghĩđiềunàylàcầnthiết(chúngtôikỳvọnglàchỉriênghànhđộngđedoạtănglãisuấtmạnhnhưvậycũngđãđủđểcủngcốsứcmạnhcủađồngbảngAnhvàngănchặncácnhàđầucơrồi!).

Khiđóthìkhómàbiếtcầnphảiphảnứngthếnào.CóphảicộngđồngquanchứcAnhhoàntoànmờtịtvềquátrìnhtoàncầuhóacácthịtrườngtàichínhđangdiễnranhanhchóngvàcũngkhônghềhaybiếtnhữngthayđổiđặcbiệtgiúptăngcườngquyềnlựctrongcácthịtrườngđểđếnnỗikhônghềbậntâmvềviệcmấtkhảnăngkiểmsoáttìnhhìnhhaykhông?NếunhưvậythìcóthểEddieGeorgeđãđúng.Lúcnày,nhữngnhàkinhdoanhđãđầutưvàonhữngvịthếlớn,từngmượnrấtnhiềutiềnvànaynhậnramìnhđãđầutưngượcvớichínhsáchcủangânhàngtrungươngsẽthấytoànbộsựnghiệpcủamìnhsắpsụpđổhoàn toàn.Xét theomộtmứcđộnàođó,quyền lựccủangânhàngtrungươngnằmởchínhkhảnăng“đốtcháy”mộtnhàkinhdoanhthamvọngquámứctrongnhữngtrườnghợpđặcbiệt.Điềunàykhôngcầnthiếtphảixảy

rathườngxuyênbởivìthôngđiệpgửitớitoànbộcộngđồngkinhdoanhđãquárõràng.

Tuynhiêntôiđãquyếtđịnhhỏirằng:“Ôngkhônglolàmìnhlạchậuvớitìnhhìnhtrongvấnđềnàysao?Ôngkhôngsợlàmìnhđãđợiquálâuđểtănglãisuấtvàbâygiờviệclàmđósẽtrởnênphảntácdụng?”.Georgenhìntôihơikhóchịuvàngaykhiôngtađịnhđáplạithìchuôngđiệnthoạireo.Ôngnhậnđiệnthoạirồivừanhìnchằmchằmxuốngbànvừachămchúngheđiệnthoạitrongkhoảngmộtphút.Khicuộcgọikết thúc,ông từ từnhìn lên.Damặtôngbắtđầutáimétgiốngnhưbộtrangphụcôngđangmặc.Ônglịchsựnóibằng giọng nhè nhẹ. “Chúng ta phải dừng cuộc họpở đây thôi. Tôi đượcthôngbáochúngtôivừatănglãisuất200điểmcơbản”-đâylàmộtđộngtháithậtđộtngộtvàchưatừngxảyra-ngaylậptứcôngđứngdậy,lịchsựbắt tay tôi và thực sự ông đã chạy ra khỏi phòng.Những lâu đài cát củangườiAnhđãsụpđổnhưthếđó.

Trongthếgiớikinhdoanh,khimộtđộngtháichínhsáchkhôngđượccoilàdấuhiệucủamộtkếhoạchhiệuquảmàlàdấuhiệurõràngchosựyếukémvàbấtlựcthìđiềuđóvôcùngnguyhiểm.Khiđó,độngtháichínhsáchấytrở thànhmộtcụcnamchâm,kéo toànbộcộngđồngkinhdoanh toàncầunhư bầy ong tới hũmật.Điều này tương tự những gì đã xảy ra vào cuộckhủnghoảngtàichínhchâuÁnăm1997-1998.CácnhàquảnlýngânhàngtrungươngchâuÁ,vớisựtrợgiúpcủaIMF,đãnỗlựchỗtrợcácđồngtiềnchâuÁđểrồisauđónhậnranhữngnỗlựcnàyhoàntoànphảntácdụng.VàothángChínnăm1992,đâychínhxáclànhữnggìđồngbảngAnhđangphảitrải qua.Các nhà hoạchđịnh chính sáchAnhđangnỗ lực chứngminh sựvững mạnh của tỷ giá của họ bằng việc tăng lãi suất quyết liệt đến bấtthường.Nhưngthịtrườngtừchốikhôngmuavào.

Cuốibuổichiềuđó,ngườiAnhmộtlầnnữađedọasẽtănglãisuấtthêm300điểmcơbảnvàongàyhômsaunhưnghoàntoànvôích.Sauđó,mộtquan

chứcĐứcchobiếtlượngtiềnmàcácnhàquảnlýngânhàngtrungươngsửdụngđểhỗ trợđồngbảngAnhvàđồng lia trongsuốtvởkịchnàyđã tăng

vượtmứclượngtiềndùngđểcanthiệpvàohệthốngBrettonWoods[66]

giaiđoạn cuối trước khi hệ thống sụp đổ vào năm 1971. Tuy nhiên không cóhànhđộngnào có hiệu quả.Tối hômđó, do phảnứng của thị trườngquáquyết liệt, Norman Lamont không có lựa chọn nào khác ngoài việc nhúnnhườngtuyênbốrằngAnhthựctếchuẩnbịtáchkhỏiERM.

NgânhàngtrungươngAnhcảmthấymìnhkhôngchốnglạiđượcsựtànphácủa thị trường. Theo các bản tin trên báo chí, tính riêngGeorge Soros đãkiếmđượchơnmột tỷ đô la lợi nhuận.Nhữngnhàkinhdoanhkhác cũngthắnglớn.Khicuộckhủnghoảngmớidiễnra,LamontđãtuyênbốrằngAnhsẽmượn15tỷđôlađểbảovệđồngbảngAnhmàkhôngbiếtrằnghainhàkinhdoanh,SorosvàDruckenmiller,đãtiếnhànhmộtgiaodịchngangbằngvới sốđóvàđánhcược rằngđồng tiềnnày sẽ sụpđổ.Rấtnhiềunhàgiaodịchkháccũngnhảyvàocuộcchiến.Đóchínhlàsựsailệchthôngtin,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchdườngnhưkhôngcómộtchútmanhmốigìvềkíchthướcvàtốcđộcủanguồnvốnkhổnglồđangdichuyểntrêntoànthếgiới.

Saukhimọiviệcđãxảyra,BộTàichínhAnhđãcốgắnghạthấpnhữngtổnthấtcủathịtrườngvìmụcđíchchínhtrị,đồngthờixácđịnhcáigiácủaNgàythứTưđentốiđólà5,8tỷđôla.Cácquanchứcđãvôtưđểkhoảntổnthấtkhổnglồđóchonhữngngườinộpthuếphảigánhchịu,vàthayvìsửdụng24tỷđôladựtrữđểcanthiệpvàothịtrường,họlạilợidụngcáimácchínhphủđểđầutưsốquỹđónhằmthulợitừđồngtiềnđangbịmấtgiá.NhưngnhữngnỗlựcnhằmchegiấutìnhhìnhnàycóthểhiểuđượcbởivìtoànbộbốicảnhđãkhôngcôngbằngvàgâytổnthươngvềkinhtếchongườidânAnh.CáclựclượngthịtrườngsaunàygópphầnvàoviệctáicơcấunềnkinhtếĐứclúcđóđemlạithảmhọachocuộcsốngcủavôsốngườiởAnh.

Phớtlờcáclựclượngtàichínhmớiquyềnuynày,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchAnh đã tạo điều kiện cho việc chuyển đổimột lượng tài sản lớn từnhữngngườinộpthuếcủaAnhsangcácnhàkinhdoanhtiềntệđộclậpvànhữngnhàquảnlýtiềncủacáctổchứctàichínhlớn-vàđiềunàykhôngnênxảyra.Chẳngmấtmấythờigian,cácchuyêngiachínhtrịLondonbắtđầuchêcườiThủtướngbảothủMajor,đồngthờicôngkhaichấtvấnôngrằngnếuchínhphủkhôngphungphí sốquỹđóvàonhữnghoạtđộngcan thiệpgầnđây thìhàngtỷbảngđósẽmuađượcnhữnggìchongườiAnh.Chínhphủđãphảnứnglạibằngviệcđổlỗichohaitácnhân-cácthịtrườngvàbọn

“rợHung”[67]

.Lẽralúcnày,họnêntổchứcmộtcuộcthảoluậnquốcgiavềvaitròtươnglaicủaAnhtronghệthốngtiềntệvànềnkinhtếchâuÂu,vàcảviệclàmcáchnàođểgiảiquyếtthànhcôngnguồnthanhkhoảndữdộinày.Cácnhàhoạchđịnhchính sách toàncầungàynaycóhiểuđược tầmquantrọngcủamộtcuộcthảoluậntươngtựhaykhông?

TrớtrêuthaychochínhngườiAnhlà,dùviệctáchkhỏiERMchẳnghayhogìnhưngđólàđiềutốtnhấttừngxảyra.NềnkinhtếđãđượctáicơcấuvàsaukhithoátkhỏinhữngràngbuộchốisuấtERMvàinămthìnóbắtđầucấtcánh. Ví dụ như trong thời gian từ 1996-2005, nền kinh tế Đức chỉ tăngtưởng1,3%hàngnăm,trongkhiđónềnkinhtếAnhcómứctăngtrưởnggấphailần,tới2,7%.Tuynhiên,JohnMajorvàĐảngBảothủthìchẳngbaogiờphục hồi nổi và họ đã phải chịu hậu quả nặng nề trong cuộc bầu cử năm1997.

Trongkhiđó, tấtnhiênlà tậpđoànquốctếTrichet,Tietmeyer,Mitterrand,vàKohlvẫntiếptụchiệnthựchóagiấcmộngthốngnhấtchâuÂucủahọ,họđã liênkết lạivớinhaubằngmộtđồng tiềnchung,đồngeuro.ĐứcđãđặtgiớihạnchoMaastrichtkhisửdụngđồngeuroquácao-đặcbiệtlàcácyêucầungânsách,vì thếmàviệcÝkhôngđượcchấpnhậnvàodườngnhư làđiềuchắcchắn.TuynhiênđiềukỳdiệulàngườiÝvẫnvượtquađượccánhcửađangđónglạivàophútcuốibằngmộtmánhkhóevớinhữngconsốtài

chínhvàtàikhóabíẩn.Kểtừlúcđó,việcsửdụngđồngeurotrêntoànthếgiớibùngnổ.

TôiđãtrìnhbàynhữngnguyênnhânkhôngcôngkhaivềcuộckhủnghoảngđồngbảngAnhnăm1992,khôngphảiđểgợimọingườinhớvềquákhứmàhơnthếlàđểchỉrahiểmhọanếuchúngtakhôngnhậnravàkhôngdámđốimặtvớinhữngthayđổitrongmôitrườngchínhtrịtoàncầu.ĐólànhữnggìcácquanchứcAnhđãmắcphảivàonăm1992trướckhithếgiớitiềntệcủahọbịlộntrái.HọđãthờơkhilựachọnđiểmgianhậpchođồngbảngAnhđểrồiđồngtiềnnàyrơivàotìnhhìnhbấtổntrongmộtthờigiandài.Cácnhàlãnhđạocủachúngtangàynaycũngthểhiệntháiđộbấtcẩnnghiêmtrọngtương tự trước những bất ổn tài chính hiện tại, trước chế độ bảo hộ côngnghiệp trongnướcvàcuộcxungđộtgiữacác tầng lớpngàycàng tăng;vàtrướccơcấu tàichínhđángngờcùngcácchínhsáchkinh tếquyết liệtnóichung.ĐiểmkhácbiệtduynhấtlàcácthịtrườngtàichínhtrongthếkỷXXIcósứcmạnhlớngấp20 lầnvàcókhảnăngpháhủykinh tếnghiêmtrọnghơnsovớithờigianđầunhữngnăm1990.

CácquanchứchoạchđịnhchínhsáchvàcácchínhtrịgiangàynaynhắctôinhớtớiEddieGeorgecủaNgânhàngAnh.Ôngđãtuyênbốtronglúcchúngtôicùngngồiuốngcàphêtạivănphòngcủaôngvàobuổisángthếgiớicủaôngđứngtrướcnguycơsụpđổrằng:“Chúngtôiđãkiểmsoátđượctấtcả”.Tôichorằngthảmkịchtươngtựhoàntoàncóthểxảyratrừkhicácnhàlãnhđạongàynaytỉnhtáotrướcnhữngđedọatàichínhcóthểxảyratrongtươnglai.Chúng tađã tựrungủmìnhrằnghệ thốnghiện tạisẽ tựvượtquakhókhănvà thànhcông.NhưngnhưnhữnggìngườiAnhđãnhận ravàonăm1992, trongthếgiớivớinguồnvốnchuyểnđộngnhanhhiệnnay, takhôngthểchắcchắnbấtcứđiềugì.Trongcuộcsống,khôngcógìlàmãimãibấtbiến!

7.QuyềnlựcsuygiảmcủacácNgânhàngtrungương

Mọingườivẫnthườnghìnhdungcácngânhàngtrungươnglàcáctổchứccóquyềnlựcđặcbiệt.Mỗikhixuấthiệnmộtcuộckhủnghoảngtàichính,cáctổchứcnhưCụcDựtrữLiênbangđơngiảnchỉcầnvẩy“chiếcđũathần”,giảmmứclãisuất,vàbứctranhthịtrườngtàichínhsẽđượcphụchồivềtrạngtháibìnhthường.Cứmơđi.

Suốt quãng thời gian trong nghề, tôi có cơ hội được biết hầu hết các chủngânhàngtrungươnglớntrênthếgiới,chẳnghạntạiMỹtôiquencácChủtịchCụcDựtrữLiênbangPaulVolcker,AlanGreenspanvàBenBernanke.Tấtcảbọnhọđềusẵn lòng thừanhận rằnghìnhảnhmộtngânhàng trungươngquyềnuychỉlàcáchphóngđại.Vàviệcquyềnlựccủacácngânhàngtrungươngđangngàycàngsuygiảmcóthểlàlậpluậnthuyếtphụcnhấttạisaothếgiớicong.

Trongchươngnày,tôixintrìnhbàylýdotạisaocácngânhàngtrungươngngàynaykhôngcóđượckhảnăngứngphóhữuhiệunhưcáchđâychỉmộtvàinămmỗikhixảyracáccuộckhủnghoảngtàichính.Tôisẽchỉranhữnghạnchếmớitrongviệcsửdụnggóikíchthíchtiềntệmàcácngânhàngtrungươngápdụngđểgiảiquyếtvấnđề.Điềunàyrấtkhókhănchocácngânhàngbởivìnguồnvốndồidàohiệnnaydườngnhưkhôngcógiớihạnnàodođònbẩyvaynợ.Vàtôisẽgiảithíchtạisaocácngânhàngtrungươnglạimấtđimộtsố“ra-đa”thốngkêquantrọng.Xétvềphươngdiệnnàođó,thựctếcáclãnhđạocủa cácngânhàng trungươngngàynàyđangphải “mòmẫmdòđường”.

NghiêncứutìnhhuốngmớinhấtvềnhữnghạnchếcủacácngânhàngtrungươngđượcthựchiệntạiMỹvàođầunăm2008,saukhicuộckhủnghoảngchovaydướichuẩnbắtđầulanrộng.Tìnhtrạngbếtắcchínhsáchtronggiaiđoạnnàygiảithíchtạisaocôngviệccủacácgiámđốcngânhàngtrungương

vôcùngkhókhăn.CụcDựtrữLiênbanggiaiđoạnđóvừaphảiđốimặtvớitình hình lạm phát ngày càng trầm trọng, thị trường nhà ở sụp đổ, khủnghoảngchovayngânhàng,giátrịđồngđôlasụtgiảm,tấtcảcácdấuhiệutrênđedọanềnkinhtếMỹcónguycơphásảnhoàntoàn.

Khôngmayhơnnữa,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹnhậnrathựctếrằngkhôngthểcóbấtkỳbiệnpháphiểnnhiênnàotrướcnhữngbếtắcnày-hayítnhấtkhôngcógiảiphápnàođượcthựchiệnmàkhônggâyranhữnghậuquảtiềmẩntaihại.PhóngviêntờNewYorkTimes,RogerLowensteinchorằngCụcDự trữLiênbangđangphải đốimặt với “sự lựa chọn củaquỷ”.Cácquanchứcsẽthấtbạinếuchỉquyếtliệthànhđộngmộtcáchphiếndiện,vàcũngsẽthấtbạinếuchỉcầmcựvàkhônglàmgì.

Tôixintrìnhbàymộtsốlựachọncủahọ.Donềnkinhtếsuygiảmvàcácđiềukiệnthịtrườngtàichínhbấtổn,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchCụcDựtrữLiênbangcóthểthựchiệncáchmàtôitạmgọilàbiệnpháp1nhưtrìnhbàysauđây.Họcóthểgiảmmạnhlãisuấtngắnhạn,thậmchícóthểgiảmtớimộtphần trămchỉ trongmột lần,vàsauđó tiếp tụccắtgiảmnhiều lầnnữa.Lãisuấtngắnhạnđãtừngbịgiảmnhiềulầnvàocuốinăm2007,tổngcộngtớimộtphầntrăm.Mụcđíchcủabiệnphápnày:đưachínhsáchtiềntệđitrướctìnhthế.NgânhàngtrungươngNhậtBảnnênthựchiệnbiệnphápnàyvàođầunhữngnăm1990,nhưnghọđãkhônglàmnhưthế.

Tuynhiên,mộtsốchuyêngiagiaiđoạnđóchorằngviệccắtgiảmlãisuấtmạnhnhưthếcóthểkhiếnthịtrườnglongạitìnhhìnhlạmpháttrầmtrọnghơncóthểquaylại.Nghiêmtrọnghơn,biệnphápnàycónguycơkhiếngiátrịđồngđôlasụpđổ.Trongbốicảnhđó,losợviệccắtgiảmlãisuấtcủaCụcDựtrữLiênbangsẽkhiếnlợinhuậncáckhoảnđầutưtráiphiếubịsụtgiảmnặngnề,nhữngngườiđầutưvàotráiphiếukhobạcMỹtiềmnăngtrongvàngoàinướccóthểsẽtìmkiếmcơhộiđầutưvớilợinhuậncaohơnởnướcngoài.Đánglongạihơnnữa,cácnhàđầutưnướcngoàicónguồntiếtkiệm

vượttrội-hầuhếtlàcácquỹđầutưquốcgia-lạilànguồncứutrợtốtnhấtchocácngânhàngMỹbịảnhhưởngbởikhốilượngkhổnglồcáckhoảnthếchấpdướichuẩn.Sựsụpđổđồngđôlacóthểsẽcướpmấtcáckhoảnđầutưtiềmnăngđó.

Kếtquảcủabiệnpháp1:sựcắtgiảmlãisuấtmạnhmẽcủaCụcDựtrữLiênbangcóthểthúcđẩynềnkinhtếmộtcáchhiệuquả.Hoặccũngcóthểcoilàdấuhiệubấtổn,kéodàicuộckhủnghoảngđồng thờikhiếnkhảnăng lạmpháttănglên.

Biệnpháp2:ápdụngviệccắtgiảmlãisuấtmộtcáchhạnchếhơn.TheomộtsốnhàhoạchđịnhchínhsáchthuộcpháidiềuhâucủaCụcDựtrữLiênbang,biệnphápnàycóthểlàbiệnphápkhảthinhấtnhằmtránhlặplạibốicảnhkinhtếnhữngnăm1970.Nhữngnăm1970cũngnhưhômnay,bắtđầulàgiádầu tăngvọt, tiếp sau là lạmphát leo thangvànềnkinh tế sụtgiảm.Mụcđíchcủabiệnpháp2làthựchiệnmộtcúănba:vừakiểmsoátlạmphát,hạnchế sự sụt giảm giá trị đồng đô la, đồng thời kích thích nền kinh tế. Tuynhiên,nhữnghànhđộngquáchậmvàedècủaCụcDựtrữLiênbangcóthểlànguycơkhiếnnềnkinh tếsuygiảmhơnnữa.Điềunguyhiểmlàkhôngtheokịptìnhhìnhtàichính.Vàmộtkhicácnhàkinhdoanhtrênthịtrườngtàichínhtoàncầucảmnhậnđượcđiềugìđangdiễnra,họsẽnhấnchìmđồngđô la trongbấtkỳhoàncảnhnào,khiếnđồngđô lagiảmxuốngmức thấpchưatừngcó.

HaibiệnpháptôitrìnhbàytrênlàmộtnghiêncứutìnhhuốngquantrọngvềmốiquanhệcóphầnkhôngthoảimáivàđôikhilàphụthuộccủangânhàngtrungươngvàthịtrườngtàichínhtrongthếkỷXXI.VậythìcácquanchứcCụcDựtrữLiênbangđãlựachọnbiệnphápnàotrongcáccuộcthảoluậnnộibộcủamình?Khôngbiệnphápnàocả.Lýdolàchưabaogiờcócácbuổithảoluậnnhưvậybởivìthịtrườngtàichínhtoàncầuđãnhanhchóngkiểmsoátcácvấnđề.Vàongày21thángMộtnăm2008,mộttuầntrướckhiCục

Dự trữ Liên bang chính thức họp tranh luận tại Washington, thị trườngchứngkhoánchâuÁdolosợnềnkinhtếMỹtrượtdốcnênđãsụtgiảmđángkể.Ngàyhômsau,cácthịtrườngchứngkhoánchâuÂucũngđồngloạtgiảmmạnh.Các thị trường tạiĐứcgiảm tới7%.Cùngngày,khi thị trườngđộtnhiênpháthiệnmộtnhàkinhdoanhngổngáo tạingânhàngPhápSociétéGénérale bị thua lỗ tới 7,1 tỉ đô-la do các giao dịch ảo, thị trường chứngkhoán toàn cầu lâm vào trạng thái rơi tự do. Trước tình hình đó, các thịtrường tài chính toàn cầu đã thay Cục Dự trữ Liên bang ra quyết định.Khôngthảoluậngìhết.Cácthịtrườngđãchọnbiệnpháp1.Vàosángngày22thángMột,cácquanchứcCụcDựtrữLiênbangdoáplựctừthịtrườngbuộcphảituyênbốcắtgiảmlãisuấtkhẩncấp75điểmcơbảnvàsẽtiếptụcgiảm50điểmcơbảntrongphiênhọpchínhthứctiếptheomộttuầnsauđó.

CólẽPaulVolcker,chủtịchCụcDựtrữLiênbangtừ1979tới1987đãđưaramộtnhậnxétthíchhợpnhấtvềtìnhtrạngcủacácngânhàngtrungươngkhitrêntờNewYorkTimesôngnóiôngnghĩcácquanchứcCụcDựtrữliênbang“đangphảiđốimặtvớitìnhhìnhvôcùngkhókhăn”.Volckerkếtluậnrằng“quánhiềubongbóngđãtồntại trongmộtthờigianquádài.CụcDựtrữ Liên bang không thực sự có khả năng kiểm soát tình hình”. Đó cũngchínhlàđiểmtôimuốnnhấnmạnhtới.Hiệnnaynguồnvốndồidàođangtrởnênquámãnh liệt, quáphức tạpvàdi chuyểnquánhanh tớimứccácchủngânhàngngàynayphảichịunhiềubấtlợilớn.

NgườikếnhiệmVolcker,ôngAlanGreenspan,nhiệmkỳ từnăm1987 tớinăm2006,mô tảkhókhănhiện tại củangânhàng trungương.TheoquanđiểmcủaôngGreenspan,trongmộtthờigianngắnCụcDựtrữLiênbangcóđượcsựlinhđộngđángkểtrongviệcthựchiệnchínhsáchtiềntệsauvụsụpđổ Bức tường Berlin và sự xuất hiện quá trình toàn cầu hóa, khiến mứclươngtoàncầusụtgiảm.ĐólàthờikỳGreenspanđươngnhiệm.Nhưngquátrìnhtoàncầuhóa,bêncạnhviệcmanglạisựthịnhvượnglớnhơntrêntoànthếgiới,cũngkhiếngiácảcácloạihànghóatăngvọt,baogồmcảgiádầu.

Greenspankếtluận:bởigiácảleothang,cácchủngânhàngtrungươngngàynayđangphảiđốimặtvớinhữngvấnđềphứctạphơn,khókhănhơnvàtrênquymô lớn hơn những vấn đề trong nhiệm kỳ của ông.Vẫn chưa thuyếtphục?Vàogiữanăm2007,lợinhuậntráiphiếudàihạncủaMỹvàokhoảng5,3%,vàgiádầuvàokhoảng65đôlamộtthùng.Mộtnămsau,giádầutănggầnnhưgấpđôi tới125đôlamộtthùng, tuynhiênđángngạcnhiênlà lợinhuậntráiphiếudàihạnlạigiảmxuốngdưới4%.Trướcđó, lợinhuậntráiphiếusẽkhônggiảmnếugiádầutăngmạnh.Giữanăm2007,kỳvọnglạmphátkhoảng3,2%(theokếtquảkhảosátvềnhữnggìmọingườikỳvọngvềlạmpháttươnglai).Mộtnămsau,kỳvọnglạmpháttăngtới5,2%,mứccaonhất trong vòng 25 năm.Tuy nhiên trong suốt thời kỳ này, lợi nhuận tráiphiếudàihạnmộtlầnnữagiảmhơn150điểmcơbản.Trongnhữngsáchvởtruyềnthốngvềngânhàngtrungương,nhưEdHyman,ngườitheodõitìnhhìnhcủaCụcDựtrữLiênbangđãchỉra,thịtrườngtráiphiếuthườngkhôngdiễnranhưvậy.Tronglịchsửkỳvọnglạmpháttăngcaosẽảnhhưởngtànphátớigiátráiphiếu;chúngkhônglàmtănggiátráiphiếu(tứclàgiảmlợisuấttráiphiếu).Tuynhiênngàynay,trongkỷnguyênđầyrắcrốicủacácthịtrườngtoàncầuhóa,đóchínhlànhữnggìđangxảyra.

Cuộcsốngcủanguyênchủ tịchGreenspanchochúng tamộtcáinhìn toàncảnhvềhoạtđộngcủamộtngânhàng trungương.Trong thờigianđươngnhiệm,Greenspan đã chứng kiến ảnh hưởng suy giảm của các ngân hàngtrungươngvớivaitròlàmộttổchứchoạchđịnhchínhsách.Trongsuốt19nămlàmviệc,chínhGreenspancũnglàmộtnhàhoạchđịnhchínhsáchtàinăng, xử lý tình huống nhạy bén và thành công nhờ kỹ năng của mình.Nhưngôngbiếtôngđangthamgiavàocuộcchơimàkếtquảchắcchắnsẽlàthấtbại.Chậmnhưngchắc,nguồnvốntoàncầukhổnglồđangthắngtấtcảcácvánbài.Haynóicáchkhác,thịtrườngtàichínhthếgiớikhôngchỉgiữcon Át chủ bài, mà còn giành được tất cả các con bài lớn khác. Trongchươngnày,tôisẽmôtảnhữngkỹnăngđặcbiệttrongviệcápdụngchínhsáchtiềntệvàocácthịtrườngtàichínhcủaGreenspan.Tuynhiênchínhông

cũngthừanhậnđangphảikiểmsoátcuộckhủnghoảngtồitệnhấttừnhữngnăm1930.

LầnđầutiêntôigặpGreenspanvàonăm1985tạivănphòngcôngtytưvấncủaôngởtrungtâmthànhphốManhattan.TrướckhitrởthànhChủtịchCụcDựtrữLiênbang,Greenspanđãtừnglàmộtcốvấnkinhtếtư,ôngđãđồngýlàmngườiđiềuhànhhộinghịtiềntệquốctếđầutiêncủatôi.Greenspanđãrấthứngthúvớihộinghịđó.Rấtnhạybén,ôngbiếtrằnghộinghịđóchínhlànơiđểôngtỏasáng.Ôngtraođổiýkiếnmộtcáchtựnhiênvàbôngđùavớicácbộtrưởngtàichính,cácchủngânhàngtrungươngvàcácnhàkinhtếhàngđầutrêntoànthếgiới.

Như những gì tôi mong đợi, Greenspan đã làm rất tốt. Nhà báo HobartRowen, từng là trưởng ban các phóng viên kinh tế quốc tế của tờWashingtonPostđãmiêutảhộinghịhaingàyvàonăm1986đó“đóngchiếcđinhcuốicùngchochiếcquantàicủahệthốngtỷgiáhốiđoáihoàntoànthảnổi”. Tờ NewYork Times viết về hội nghị này trong sáu bài báo, và tờNewsweekcũngđăngtảihaibàitronghaituần.Bêncạnhđó,rấtnhiềucáchãngthôngtấnkháccũngđưatinvềhộinghị.

MộttuầnsauhộinghịđầutiênthànhcôngtạiWashington,Greenspanvàtôicógặpnhauđểthảoluậnvềviệctổchứcmộtsựkiệnthứhai.Sựkiệnnàydựđịnhđược tổchức tạikháchsạnsang trọngDolderGrandởvùngđồiphíatrênZurich,ThụySĩ.Địađiểmthậthoànhảo,mộtnơihẻolánhnhưngđóngvaitròquantrọngnhờtầmảnhhưởngđặcbiệtcủacácngânhàngThụySĩ,vượtquacảcáchệthốngtàichínhMỹvàchâuÂutrongquátrìnhtoàncầutàichínhxuấthiện.“Tôixinđượcđưaramột lờikhuyênnhỏ”,Greenspannói trongkhi tôinhấpchútcàphê tạivănphòng rấtbình thườngcủaông.Vớigiọngcủamộtbậcthầy,Greenspanđãcảnhbáotôirằng:“Hộinghịđầutiênnàyđã tạo ra ảnhhưởng lớn.Ôngđã làm thayđổi chính sáchvàđâykhôngphảilàđiềuhayxảyrađâu.Tốthơnôngnêntuyênbốchiếnthắngvà

dừnglạitrongkhimìnhvẫncònđứngđầu”.

Tuynhiêntôivẫntiếptụctổchứchộinghịthứhai tạiThụySĩ.Greenspanđiều khiển chương trình vàmột lần nữa lại tạo nên ảnh hưởngmạnhmẽ.Thượngnghị sĩBillBradley,nhà tài trợhàngđầu,đãđềxuấtmộtchươngtrìnhmớivềvấnđềxóanợchocácthị trườngmớinổi.CácquanchứcBộTàichínhHoakỳthamgiahộinghịnàyđãkhôngthểbácbỏýtưởngnày.Chínhvìthếthịtrườngtráiphiếucủacácnướcđangpháttriểnđãphụchồiđángkể.

Cáccuộcthảoluậnnàymởđầucuộcđàmphánrộngmởvềvấnđềxóanợchocácnướcthếgiớithứba.CuốicùngsựđồngthuậngiữacácbênthamgiadẫntớisựpháthànhtráiphiếuBrady.Đâylàloại tráiphiếuđượcđịnhgiábằngđồngđôlanhằmhợpnhấtcáckhoảnnợcủacácnềnkinhtếthịtrườngđangnổitrongnhữngnăm1980và1990.Kếtquảlàcácthịtrườngmớinổiđượcthúcđẩymạnhmẽvànhờthếcòncóảnhhưởngtớinềnkinhtếtoànthếgiới.

KhiGreenspanđảmnhiệmvaitròđứngđầungânhàngtrungươngMỹvàonăm1987,hầuhếtcácnhàkinhtếtruyềnthốngvẫnchorằngMỹlàmộthệthốngkinhtếkhákhépkín.Nhữngảnhhưởngtoàncầuhóatàichínhchỉmớibắtđầuchuyểnđộng.TuynhiênvẫncòntồntạinhữngquanniệmchorằngCụcDựtrữLiênbangcósứcmạnhtoànnăng,kiểmsoáthoàntoànhệthốngtàichínhbịhạnchếcủaMỹ.

Mặcdùvậy, quanniệmnàyngàycàngkhôngphùhợp.Các thị trường tàichínhtoàncầu,cùngvớisựnổilêncủacácnềnkinhtếđangpháttriển(cuốicùngsẽbaogồmcảTrungQuốc)đanghuyđộngnguồnlực.Sựgiatăngtrênquymôlớncácmặthàngxuấtkhẩurẻ,mangtínhcạnhtranhcủacácnướcđangpháttriểncuốicùngngăncảnviệctănglươngởcácnướccôngnghiệp.Điều này sẽ làmgiảmkhả năng lạmphát ởMỹvà các nước công nghiệpkhác,vàsauđólãisuấtdàihạnsẽgiảmđi.Kếtquảlàxuấthiệnmộtsựthiết

lậpcácđiềukiệnkinhtếvĩmôgầnnhưhoànhảo.

Trongsuynghĩcủamọingườicácngânhàngtrungươngkhôngthểmắcbấtkỳsailầmnào.CụcDựtrữLiênbanglạicàngkhông,vìđóvốnđượccoilàhình ảnh của sự thông thái và bền vững với khả năng tự kiểm soát chínhmình.

Quanniệmnàymộtphầnlàdotưtưởngmàtôixinđượcgọilà“Sựtônsùng

Chủtịch”[68]

.TừkhihệthốngngânhàngtrungươngMỹđượccủngcốtheoĐạo luật Ngân hàng 1935, chính hệ thống đã nâng tầm “Văn phòng Chủtịch”trởthànhmộtlựclượngthôngtháituyệtđối,cóquyềnlựcvôhạn.Chodù ai đảm nhiệm vai trò chủ tịch của CụcDự trữ Liên bang không quantrọng,thếnàođinữavịchủtịchvẫnlàtâmđiểmđượctônsùng.Tấtcảmọingườiđềuthấyvàđềubiếtrằng,chủtịchsẽkhôngmắcbấtcứsailầmnào.Tuynhiênvấnđềđặtralàliệusựtônsùngnàycònthíchhợptrongbốicảnhthị trườngđanghỗn loạn nhưngàynay,một điều ngày càng rõ ràng rằngchúngtakhôngthểthấyvàkhôngthểbiếttấtcảnhữnggìđangdiễnratrênthịtrườngđó.

PaulVolcker, người tiền nhiệm của ôngGreenspan xứng đáng được vinhdanhnhờgiảiquyếtthànhcôngtìnhhìnhlạmphát1970.Ôngcũnglàngườiđược tôn sùng.Tuy nhiên,Volcker vàGreenspan lại áp dụng những cáchthứchoạtđộngrấttráingượcnhau.Cảhaiđềusởhữunhữngkhảnăngđặcbiệt nhưng cách hai ông đi đếnmột quyết định cụ thể lại rất khác nhau.VolckertheothiênhướnggầngiốngnhưmộtnhàquýtộcthếkỷXIX.TrongkhiđóGreenspanhiệnđạihơn,luônquantâmtớinhữngtiếnbộcôngnghệmới nhất. Dù sao cả hai đều là những câu chuyện thành công. Điều nàychứngtỏrằngkhôngphảichỉcóduynhấtmộtloạitínhcáchnàyhaymộtsốkỹnăngkiagiúpchúngtathànhcôngtrongcôngviệc.NhữngngườichỉtríchBenBernanke,ngườikếnhiệmsauGreenspandoôngđãđềxuấtranhữngbiệnpháphànhđộnghạnchếhơnvàmangtínhngangbằngquyềnlựcgiữa

cácthànhviêntrongtổchức,nênnghĩlạivàxemxétnhữngkhácbiệtgiữahaingườitiềnnhiệmcủaông.

Vídụnhưvàocácsángthứhaihàngtuầnkhithamgiacuộchọphộiđồngthống đốc của Fed, cầm đọc tờWall Street Journal; ôngVolcker hútmộtđiếuxìgàtrongkhimộtthànhviêntómtắtcácvấnđềkinhtếđãxảyratrongtuầnmàchúng tacó thểquênngaysauđó.ÔngVolckerkhôngmấyquantâmtớinhữngsốliệukinhtếmàchẳngmấyngườibiếtđến,ôngđãtừngnóivớicộngsựcủamìnhrằng:“Tôicómộtmụcđích.Tôimuốnthôiviệctrongtìnhtrạngchưatừngphảinhìnvàomànhìnhmáyvitính”.

Người kế nhiệm, ôngGreenspan lại trái ngược hoàn toàn. Ông yêu thíchnhữngconsố,sốliệucàngítngườibiếtcàngtốt(thườngđượcghinhớvàonhữnglúcôngngồingâmmìnhtrongchiếcbồntắmkỳdiệuvàthốtranhữnglời vàng ngọc để phát biểu trướcQuốchội nhằm tóm lược nhưngđôi khicũngđểchebớttriểnvọngchínhsáchtrongngắnhạn).QuảthựcGreenspanmaymắncóđượcnhữngtrựcgiáctốt.Ôngcóthểcảmthấyđiềugìđangdiễnra,nhưngnhữngtrựcgiácnàyôngcóđượcnhờsựnghiêncứutỉmỉvàsựhứngthúvớinhữngconsố.

Tôi xin trình bàymột số ví dụ.Trongmột cuộc họp củaCụcDự trữ liênbang,cuộcthảoluậnxoayquanhnhữngphát triểnkinhtếvĩmômớinhất.ĐộtnhiênChủtịchGreenspantiếplời:“Tấtcảcácthôngtinđềurấtthúvị,nhưngliệucóaibiếtgiácàchuamớiđâynhấtlàbaonhiêu?”(ĐãxảyramộtsốvụđóngbăngởCalifornia vàmột sốkhuvựckhác trên cảnước).Cácnhânviêncũngnhưmộtsốthànhviênhộiđồngthốngđốctrởnênbựcdọc.Mộtthànhviênđãhỏiđầyngờvực:“Càchuathìcóliênquangìtớichínhsáchtiền tệ?”.Trưởngbannghiêncứucũngvôcùngtứcgiậnkhiđiềunàyxảyra.TrongkhiVolckerkhôngmấychúýtớinhómlàmviệccủamìnhthìbâygiờGreenspanlạikhiếnnhânviêncủaôngphátđiênkhiphảicốgắngtìmkiếmnhữngconsốmàkhôngmấyngườibiếtđến.

Mặcdù cách thứchoạt động củahai ông rất khácbiệt nhưng sự tôn sùngChủtịchvẫnluônđượcduytrì.Vềphươngdiệnnàođó,quyềnlựccủathểchếbắtnguồntừquanniệmrằngCụcDựtrữLiênbangbiếtnhữngđiềumàcác thị trường tàichínhkhôngbiết.CụcDự trữLiênbang“biết” lạmphátvẫnđangnằmtrongtầmkiểmsoát,chínhvìthếcácthịtrườngtàichínhvẫnbình tĩnh.Nhữngkhảnăng lạmphátbịchiphốibởisố liệu thị trườngvẫnkháêmdịu.CụcDự trữLiênbang“biết” sản lượngvẫnmạnhnêncác thịtrườngtráiphiếuvẫnổnđịnhvàcácthịtrườngchứngkhoánvẫnsôinổi.

Volcker,Greenspan,vàBernankeđềuthừanhậnrằngSựtônsùngChủtịchđãbịphóngđạiquámứcvàtrởthànhhiểmhọachocácthịtrườngtàichính.Vìsao?Bởivìnhữngngườithamgiathịtrườngvẫncứluônảotưởngrằngchodùcuộckhủnghoảngcótànkhốcnhưthếnàođichăngnữa,ngânhàngtrungươngvẫncóthểcanthiệpvàgiảiquyếttìnhhình(trongnhiệmkỳcủaGreenspan, kỳ vọng Cục Dự trữ Liên bang sẽ can thiệp đã trở thành

“Greenspanput”[69]

đượccoilàmộtchínhsáchbảohiểmhaysànbảođảmtrongtâmtrícủacácnhàđầutưchứngkhoán).Tuynhiênsựxuấthiệnquátrìnhtoàncầuhóađãkhiếncácngânhàngtrungươngkhắpnơimấtđimộtsốkhảnănggiảicứuđángkể.Đâyquảlàmộtsuynghĩđángsợtrongkhihệthốngtàichínhtoàncầungàynàyđangphảiđốimặtvớisựbấtổnlớn.Toàncầu hóa đã giảmkhả năng làm “người cho vay cuối cùng” (lender of lastresort) của các ngân hàng trung ương (can thiệp vào việc ổn định khi thịtrườngxuấthiệnquánhiềurủiro).Nóigìthìnói,ngàynaygiátrịcủatấtcảcácchứngkhoándàihạn toàncầuđãvượtquáconsốđángkinhngạc100ngàntỷđôla.Hàngngàyvớimộtlượngthanhkhoảnlớnđượcgiaodịchchỉsaumộtcúnhấnnút,lượngdựtrữthựcsựmàCụcDựtrữLiênbangnắmgiữdườngnhưchỉlàconsốquánhỏbé.Mộtcâuhỏihiểnnhiênxuấthiện:ngânhàngtrungươngcònảnhhưởngtớinềnkinhtếvôcùngphứctạpvàbấtổnởmứcđộnào?

Câutrảlờiphứctạphơnchúngtanghĩ.Từđầunhữngnăm1990,nhữngảnh

hưởngcủatoàncầuhóatàichínhđãkhiếnlãisuấtdàihạntrêntoànthếgiớigiảmđi.Chínhvìthếthịtrườngchứngkhoánvàgiábấtđộngsảntăngvọt.Vấnđềlànguycơđótrênthịtrường,đặcbiệtlàtronghơnchụcnămqua,đãbịđánhgiáquá thấpdo tăng trưởng toàncầuxétvềmộtkhíacạnhđãđạtmứcchưatừngcótừnhữngnăm1960.Nhữngrủirobịxemnhẹchắcchắnsẽdẫn tớinhữngđợtđiềuchỉnhkhókhănvà tànkhốchơnvới thị trường.Mộtvídụtiêubiểuvềnhữngnguycơđóphảikểđếngiáchứngkhoáncủacáccông tyMỹthamgiavào thị trường thếchấpvànhàở thờigian trướccuộckhủnghoảngdướichuẩn.Giáchứngkhoáncáccôngtynàyđãkhôngphảnánhđúngmứcnhữngnguycơngàycàngrõràngrằngbongbóngnhàởcuốicùngsẽvỡtung.Thựctế,trongkhibongbóngthịtrườngcóthểlườngtrướcđượckhádễdàng,chínhmứcgiángàycàngcaotronglĩnhvựcnhàđấtởMỹmộtvàinămtrướckhibongbóngnổtungđãchứngtỏrủirobịđánhgiáthấp.Vìnhữngchủhộtrungbìnhchorằnggiátrịcănnhàhọđangtănglên,họkhôngbận tâmkhichi tiêungàycàngnhiềuchogiađình.Cácnhàkinh tế học gọi hiện tượng này là sự gia tăng “hiệu ứng của cải” (wealtheffect).Tuynhiêncảcácnhàhoạchđịnhchínhsáchvàthị trườngkhôngýthứchếtrằngsựchitiêunàysẽkhôngtăngmạnhmãimãi.

CụcDựtrữLiênbangthựcsựvẫncònmộtcôngcụquyềnuygiúpkíchthíchcáchoạtđộngkinhtếhayphụchồinềnkinhtếnhằmgiảmrủiro.Côngcụđóchính là lãi suấtchovayquađêm liênngânhàng (Fed funds rate),hay lãisuấtngắnhạn.Trongthờigianhoảngloạn,CụcDựtrữLiênbangtrướcđâyvẫn luônnhanhchóng“nới lỏng”các thị trường(thôngquahệ thốngngânhàng)bằngcáchcắtgiảmlãisuấtchovayquađêmnày.Nếuxuấthiệnnguycơtăngtrưởngvàrủirovượtmức,CụcDựtrữLiênbangcóthểgiảmsựmởrộngkinh tếvàngăn chặnnguycơ lạmphátbằngcách tăng lãi suấtngắnhạn.Thayđổimứclãisuấtchovayquađêmliênngânhàngsẽtrựctiếpảnhhưởngtớilãisuấtdàihạn,loạilãisuấtdothịtrườngkiểmsoát.LãisuấtdàihạnởMỹvàởhầuhếtcáckhuvựcởchâuÂulàlãisuấtđượcsửdụngđểcungcấptàichínhchođạibộphậnviệcmởrộngkinhtế,tronghầuhếtcác

trườnghợpbaogồmcảnhàở(ngoạitrừAnh,ởđâykhoảnchovaymuanhàởhầuhếtcáckhuvựcgắnvớilãisuấtngắnhạn).

ĐólàlýdotạisaoCụcDựtrữLiênbangphảiđốimặtvớimộttìnhhuốngnguyhiểmtiềmtàng.Bắtđầuvàonăm2004,sứcảnhhưởngcủangânhàngTrungươngđốivớilãisuấtdàihạntrởnênsụtgiảmmộtcáchbíẩn.Tạisaochúng ta biết điều đó?Trong suốt nămđóCụcDự trữLiên bang bắt đầuhàngloạtcácđợttănglãisuấtngắnhạnkéodài.Tuynhiênđángngạcnhiênlàcùngthờigianđólãisuấtdàihạn,lãisuấtcóảnhhưởngnhấttớinềnkinhtế, lạikhôngcóchuyểnbiếnnào.Trướcđây, lãi suấtdàihạnsẽđồng thờităngcùnglãisuấtngắnhạn.Ngàynay,vềphươngdiệnnàođó,cácthểchếtàichínhtoàncầu,ởmộtphạmvinhấtđịnhtrởthànhnhữngđơnvịnắmgiữlãisuấtdàihạncủaMỹ.ĐôikhilãisuấtdàihạndườngnhưbịảnhhưởngbởinhữnghoạtđộngtàichínhtoàncầunhiềuhơnlàbởicácquyếtđịnhcủacácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹ.VớicácquanchứcCụcDựtrữLiênbang,sựpháttriểnnàymangtínhchấtcảnhtỉnhđángkể.Theomứcđộnàođó,ngườiMỹđôikhikhôngthểtạorahoàntoànchínhsáchlãisuấtcủamìnhnữa.

Sựthayđổinàyđãbiếncácngânhàngtrungươngtừmộtcơquanlưutrữsốliệucậpnhậtnhấtvềnềnkinhtếbâygiờchỉgầngiốngnhưmộtnhàháttoàncầudanhgiá.Cácchủngânhàngtrungương-dùthíchhaykhông-giờđâylàdiễnviênchính.Họđùacợtvàlừaphỉnhcácthịtrườngvềcácxuhướngsắp tới củanềnkinh tế,nhưnghầuhếtđều là cácquyếtđịnhngắnhạnvềchínhsáchlãisuấtngắnhạn.Cácnguồnlựcvàcôngcụsẵncócủahọítuylựchơn.Chínhvìthế,cácdiễnviêncủangânhàngtrungươngkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệcsửdụngkỹnăngthànhthạocốgắngthuyếtphục,lôikéo,dụdỗvàhămdọa.Lýdolàcácnhàgiaodịchtrênthị trườngtoàncầutạorakhángiảvàđiềukhiểnlãisuấtdàihạn.

Tình huống này tuy không giống nhưPhù thủy xứOz[70]

, nơi chỉ cómộtngườinhỏbéđứng saumàncheđiềukhiển tất cả,nhưngkhônghẳnhoàn

toànkhácbiệt.Cuốicùng,câuhỏivẫnlà:liệungânhàngtrungươngcóđángtincậy?Đặcbiệt,vịchủtịch,diễnviênchínhtrongvởkịchcóhoànthànhtốtvaidiễntrênsânkhấu?Điềunàynghecóvẻngớngẩn,tuynhiênngàynaykhinguồnvốntrênthếgiớilàvôcùnglớn,cácchủngânhàngkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệccốđóngvaidiễnmộtcáchtốtnhất.

BenBernankesausáuthángđảmnhiệmchứcvụchobiếttấtnhiênngaytừbanđầuôngđãýthứcđượcrằngđiềukhiển“rạphát”(theolờiông)làmộtphầntấtyếucôngviệccủamình.Điềukhiếnôngngạcnhiênlàviệcquảnlýthànhcôngrạphátđóđãtrởnêncựckỳquantrọngnhưthếnào!

BernankevàcáccộngsựcủamìnhmuốnxóabỏhệthốngdựatrênSựtônsùngChủtịchvàxâydựngmộtcáchtiếpcậnkháchquanhơndướihìnhthứcxáclậpvàđạttỷlệlạmphátnhấtđịnh(cáchtiếpcậntheokiểulạmphátmụctiêu-targetedinflation-ND).Cáchnàysẽhướngtấtcảcáchoạtđộngnộibộcủangânhàngtrungươngtớimộtmụctiêuminhbạchmàmọithịtrườngtàichínhđềubiết.Điềunàynghecóvẻhợp lý,mặcdù trongcáccuộckhủnghoảng tàichínhkhicảCụcDự trữLiênbangvàcác thị trườngđềukhôngchắcchắnvềlựachọnchínhsáchthíchhợp,cácthịtrườngđangnaonúngsẽantâmhơnnếuCụcDựtrữLiênbanggiữmộtchútbímậtđểkhônggâytổnthươnglòngtincácnhàđầutưtrongthờikỳCụcDựtrữliênbangchưarađượcquyếtsách.

ChínhCụcDự trữLiênbangvẫnđangcốgắngxácđịnhvai tròcủamìnhtrong việc kiểm soát khủng hoảng. Trong thời kỳ khủng hoảng tài chính,điềuquan trọng làcácngânhàng trungươngcần thực tếhơnvà tránhcácbiệnphápcứngnhắc.Rõràngcácthịtrườngtrôngchờvàocácnhàlãnhđạođáng tin và linh hoạt trong thế giới chính sách, không quá cứng nhắc vàkhăngkhăngcáccông thứcchínhsáchđãđượcđặt ra.Đó là lýdo tại saoBernanke nhanh chóng thừa nhận rằng, cho dù đã xác địnhmục tiêu lạmphát,việc“đóngtrònvai”vẫnlàcôngviệcnổibậtnhấtcủaFed,trongphần

cònlạicủanhiệmkỳcủaôngta,cũngnhưvềsaunày.

Lýdolàcácngânhàngtrungươnglớntrênthếgiớiđanghoạtđộngvàothờikỳmàcáccơhộiđầutưantoàn,tincậykhôngthểđápứngnguồntiềntiếtkiệmvượttrộikhổnglồlớnhơnrấtnhiều.Trongsuốtthậpkỷqua,rấtnhiềunguồntiếtkiệmvượt trộiđãtrởthànhcáckhoảnđầutưvàonợchínhphủ,đặcbiệtlàvàothịtrườngtráiphiếukhobạcMỹ.Chínhdokhoảnđầutưtráiphiếukhobạcđồsộnày, lãi suấtdàihạngiảmmạnhkhiếngiá tài sản leothang,kểcảtrongthịtrườngchứngkhoánvàbấtđộngsản.Đólàlýdotạisaobongbóngtàichínhtiếptụclộrõhơn,trướcsựkhốnkhổcủacácngânhàngtrungương.

Trong thếgiớimớinày,cácchủngânhàng trungươngkhôngcó lựachọnnàongoàiviệcđánhbóngkỹnăngbiểudiễncủamình.TuynhiênlàđạodiễncủatấtcảcácdiễnviênchínhvàcũngchínhlàngườikiểmsoátchínhsáchtiềntệtạiMỹtronggầnnhưhaithậpkỷqua,AlanGreenspansẽlàngườiđầutiênchorằngcómộtvaidiễnhoànhảolàđiềugầnnhưkhôngthể.

Bởi vì mặc dù mắc phải một số sai lầm điều tiết nghiêm trọng nhưngGreenspanvẫnlàmộthìnhảnhthuyếtphụctrênsânkhấuthếgiớitrongmộtthờigiandài.Tôinghĩsẽlàhữuíchnếuchúngtacùngkéotấmmànchevàxemôngđãlàmnhữnggìtronghậutrường.Cáchthứchoạtđộngcủavịcựuchủ tịchnàygiúp chúng ta hiểu rõhơnviệc thựchiện chính sách của cácngânhàng trungươngđã thayđổimạnhmẽnhưthếnào trongnhữngnămgầnđâymộtcáchhữuhiệunhất.

Với những người ngoài cuộc, là một nhà kinh tế với chất giọng đều đềunhàm chán, Greenspan xem ra cứ như thể là người mù tịt chính trị. Tuynhiênthựctếhoàntoàntráingược.ĐiềukhiếntôingạcnhiênlàGreenspanlàngườibắt sóngchính trịnhạybénnhấtWashington (vợông,bàAndreaMitchell làphóngviêncấpcaocủakênhNBC,một thế lực lớn tronggiớichínhtrịWashington).Điềunàycólẽbởikhônggiốngvớicácvịtríquyền

lựckhác,vịtríchủtịchCụcDựtrữLiênbangkhôngxuấtthântừmộtcuộcbầucửchínhtrịdiệnrộng.ThựctếthìngườiMỹchưabaogiờbỏphiếubầuôngtavàovịtríđócả.Ôngkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệcápdụngsự nhạy bén chính trị tuyệt vời đó vào văn phòng củamình. Trong nhiềunămGreenspanvàtôiđãthảoluậnnhiềuvềchínhtrị.Tôiluônbịngạcnhiênbởiôngluônthểhiệnkhảnănglinhhoạtsắcbéncóthểđánhgiámộtcáchchiếnlượcbốicảnhchínhtrị.

Vớimứcđộ làmviệchàngngày, cách thứchoạt động củaGreenspankháđơngiản:đểvượtlêntrêncácđốithủcủamình,ôngluônchuẩnbịthậtsựkỹlưỡngtrướcbấtkỳsựkiệnnào.ThậmchíkhicònlàchủtịchcủaHộiđồngcácnhàtưvấnkinhtếNhàTrắngdướithờiTổngthốngFordvàogiữanhữngnăm1970,ôngkhôngbaogiờ thamdựcáccuộchọpNhàTrắngvớiTổngthống mà không đưa ra một vài điều ngạc nhiên có ích. Ví dụ một lầnGreenspankếtluậnrằngmộtcôngtyđượcgọilàStoneContainer,nhàsảnxuấthộpbìacứng,làmộtchiếcphongvũbiểu(barometer)củanềnkinhtế.Tạisaovậy?Cáccôngtycầnhộpbìacứngđểgiaohàngnhưnglạikhôngcónhàkhochứachúng.CôngtyStoneContainernhậngiaohàngchỉsauhaitớibangàyđặt.MộtcâuđiểnhìnhcủaGreenspanthườnglà:“ThưaTổngthống,tôivừamớingheđiệnthoạicủaGiámđốcđiềuhànhStoneContainer.Ôngấy bảo rằng số lượng đơn đặt hàng gần đây xuống dốc đột ngột.Rõ ràngđangdiễnramộtsốvấnđềtiêucựcvớinềnkinhtế”.Nhữngthànhviênkháctrongnhóm,kểcảTổngthốngngồiđóvàđộtnhiêncảmthấycógìđóthiếuhụtthậtsự.

TrongmộtcuộchọpNhàTrắngkhác,mộtquanchứckhácđanghùnghồnkhoatrươngtấtcảnhứnggìôngnghĩvềxuhướnghiệntạicủadòngtíndụngtiêudùng.Greenspanđãlịchsựnhậnxétrằng:“Cóthểsẽhữuíchhơnnếuchúngtabiếtnhữngngườitrongngànhthựcsựnóigì.ThưaTổngthống,GECapitallàngânhàngcôngnghiệplớnnhấttạiMỹ.Hômqua,tôicónhờchủtịchGE liệucó thểyêucầunhânviênchuẩnbịcho tôimộtbiênbản tổng

quanvềthịtrườngvốntheoquanđiểmcủahọ.Tốiquatôiđãđọcbiênbảnđó.Tôixinđượctrìnhbàyvớiquývịnhữnggìđangdiễnra”.

CâuthầnchúmàAlanGreenspanvớitưcáchlàchủngânhàngtrungươngluônápdụnglàngoàikialuôncónhữngđiềumàchúngtakhôngbiết,mộtvàimảnhghépcủacâuđốgiúpbứctranhrõrànghơn.Đólàlýdotạisaoôngdườngnhưbịámảnhcốgắngtìmkiếmcácsốliệumàdườngnhưkhôngaibiết.

TrongkhiGreenspanrấthứngthúvớicáchoạtđộngchínhtrịbầucử,ônglàngười nghiên cứu cẩn thận cácmối quan hệ nội bộ củaCụcDự trữ Liênbang.Ôngbiếtrằngcảdanhtiếngvàsựsốngcòncủaôngđềubịnguyhiểm.Vídụnhưvàođầunhữngnăm1990,tờWallStreetJournalđãđăngtảimộtbàibáochorằngchínhPhóChủtịchCụcDựtrữLiênbangDavidMullinsđangđiềuhànhCụcDựtrữLiênbang,chứkhôngphảiGreenspan.Hầuhếtcác quan sát viên Cục Dự trữ Liên bang đều hiểu nội dung bài báo:Greenspankhôngchơiđẹpvớibáochí.ÔngMullinsvôtộichẳngquabịbáochídùnglàmđòngiángvàochủtịchCụcDựtrữLiênbang.Đólàmốiquanhệgiữatruyềnthôngvớigiớichứctrách.Theocáchnóicủagiớibáochí,anhphảitrảtiềnthìmớiđượcchơi.

MộtlầntôicũngthảoluậnvớiGreenspanvềbàibáonày.Mộttuầnsaukhibài báo về Mullins được đăng trên tờ Wall Street Journal, Greenspan,ManleyJohnson-đốitáckinhdoanhcủatôi(nguyênPhóChủtịchCụcDựtrữLiênbang),vàtôiđãgặpnhauănsáng.Khichúngtôichuẩnbịkếtthúc,chủtịchkéotôisangmộtbênvànóirấtquảquyếtrằng:“Dave,gọichotôinếucóbấtkỳaiđócốgắng thuyếtphụcôngrằng tôikhông thểkiểmsoátnhữnggìđangdiễnratạiđây”.Kểtừkhiđó,Johnsonvàtôinhắctớitháiđộđónhưlà“vấnđềkhẳngđịnhdũngkhícủaGreenspan”.Phêbìnhcácquanđiểm chính sách củaGreenspan cũng là điều hợp lý.Greenspan thích cácbuổithảoluậncóchovànhận.TuynhiênvớiGreenspan,bấtkỳýkiếnnào

chorằngôngbấtlựctrongviệcđiềukhiểnchươngtrìnhcóthểtrởthànhmộtlời tuyênchiến.Greenspaný thức rằngvai tròđiềukhiểnnhàhátcủaôngđồngnghĩaôngrõrànglàngôisaocủabuổidiễn.

ĐiềukhôihàilàcáccộngsựcủaGreenspan,thậmchísaukhinghỉviệcvàcóthểnóithẳngnóithậtnhiềuchuyện,vẫnkhẳngđịnhrằngchưakhinàochủtịchphảiđổimặtvớisựphảnđốichínhsáchgaygắttừcácthànhviênnộibộ(trừmộtbấtđồngnhỏvềmộtchitiếtkỹthuậtliênquantớiquyềnhạnlinhđộng của chủ tịch có thể thay đổi chính sách tiền tệ trong các tình huốngkhẩncấpvàothờigiangiữacácphiênhọpcủaỦybanThịtrườngMởLiênbang-FOMC).WilliamMcDonough,chủtịchCụcDựtrữNewYorktrongmộtthậpkỷ,làchuyêngiahàngđầucủaCụcDựtrữLiênbangvềcácvấnđềthị trường tài chính và chính ông đã đóng gópmột phần cho thành côngtrongchínhsáchtiềntệcủaGreenspan.Williamđãrấtchínhxáckhicómộtnhận xét về nhiệm kỳ của nguyên chủ tịch Cục Dự trữ Liên bang rằng:

“Chưatừngcóaicókhảnăngthậmchítớigầnđẳngcấpcủaôngta”[71]

.TuynhiênbàibáonóitrêncủaWallStreetJournalquảcũngđãlenlỏivàotiềmthứccủangàichủtịch.

Lẽ ra cũng chẳng đến thế. Một cuộc họp thông thường của Ủy ban ThịtrườngMởLiênbang(FOMC)doGreenspanđiềukhiểnsẽdiễnranhưsau:đầutiêntấtcảcácthànhviêncóquyềnbỏphiếu,rấtnhiềungườitỏraxuấtsắcnhưngcũngcómộtsốngườihoàntoànxavờithựctế,trìnhbàyýkiếncủamình.Sauđó chủ tịchCụcDự trữNewYork sẽđánhgiá liệu các thịtrườngtàichínhsẽcóthểphảnứngnhưthếnàotrướcnhữngkếhoạchđượcđềxuất.Khôngcógì làbíẩnởđâybởivìchủtịchCụcDựtrữNewYork(tronghơnmột nửanhiệmkỳ củaGreenspan, làMcDonough)và chủ tịchCụcDựtrữLiênbang,theođịnhnghĩachứcvụcủahọ,luônđảmbảorằngcácđườnglốichínhsáchcủahọlàkhátươngđồng.Khicảhaibênđạtđếnđồngthuận,Greenspansẽtrìnhbàynhữngphântíchvàbiệnphápchínhsáchtiềntệmàônglựachọn.Lựachọnnàysẽnhấtquánvớinhữnggìđãđược

chủ tịchCụcDự trữNewYorkmiêu tả là“kỳvọng thị trường”.Điềunàykhôngcónghĩalàcảhaiđềuhướngtớicácthịtrườngtàichính,họchỉchúýtớimộtlãisuấtthíchhợpvàtươngthíchvớinềnkinhtếổnđịnh.Cáchoạtđộngchiếnlượccủahọnhằmtránhđểchothịtrườngrơivàotrạngtháibấtổnlớngâyradosựbấtmãnvớicáckỳvọngthịtrường.

Đôikhi,mộtvàingàytrướccuộchọpCụcDựtrữLiênbang,Greenspansẽcốgắngđiềuchỉnhsơbộcácthịtrườngthôngquacáckênhliênlạckhôngchínhthốngkhácnhau.PhóngviênưathíchcủaônglàJohnBerry,khiđólàmchotờWashingtonPost.Mụcđíchcủachủtịchlà:luônđảmbảochínhsáchcânbằnghợplývớinhữnggìthịtrườngtrôngđợi.Greenspanthuthậpcácthôngtinquantrọngtrênthịtrường,nhưngxétvềcáchoạtđộngcủalãisuất ngắn hạn, những gì thị trường mong chờ thường chính là những gìGreenspanđãđểròrỉvàothịtrường.

Tại sao lại làcáchoạtđộnghậu trườngnày?Cho tớigiờ,câu trả lờiquenthuộcvẫnlà:nguồnvốnkhổnglồnguyhiểm.Phiênbảnchínhsáchtiền tệthànhcôngcủaGreenspanlàloạichínhsáchkhônggâynhạcnhiênmàcũngkhông khiến các thị trường chứng khoán thế giới phải hoang mang.Greenspanđãsốngquanỗikhiếpsợtrongđợtkhủnghoảngthịtrườngchứngkhoán1987.Cơnkhủnghoảngdiễn rasaukhiôngđảmnhậnchứcvụchủtịchCụcDự trữLiên bang chưa được bao lâu (Greenspan đã khôn ngoanbơmđầythanhkhoảnvàothịtrườngngaykhithậmchímộtsốnhàkinhtếhọcbảothủđãcôngkhaiphảnđốichorằngCụcDựtrữLiênbangnênhạnchếtíndụngđểngănchặnlạmphátvàhỗtrợđồngđôla).Losợnguồnvốnkhổnglồtiếptụctăngcao,cáchtiếpcậncủaGreenspanlàtrướctiênổnđịnhthịtrườngthôngquamộtchuỗithôngđiệpmơhồ.Hànhđộngthựcsự-thayđổilãisuấtngắnhạn-từquanđiểmcủathịtrườngtàichính,trởthànhtâmđiểmmàtạiđócáckếtquảtíchcựctrênthịtrườngtàichínhđãdiễnra.

Ngàynaykhithịtrườngtàichínhtrởnênrộnglớnhơn,bấtổnhơnvàtoàn

cầu hơn, đưa ra những hành động khôn ngoan như thế sẽ khó khăn hơn.ChínhGreenspan cũng phải thừa nhận rằng các yếu tố thị trường đều rấtthuậnlợitrongnhiệmkỳcủaông.Haynóicáchkhác,ôngtaquámaymắn.Trongkỷnguyênlạmpháttoàncầuthấp,chuỗicácbongbóngtàichínhmàôngphảiđốimặttrongnhiệmkỳcủamìnhcóthểdễdàngđượcgiảiquyếtbằngcáchnhanhchóngnớilỏngtiềntệ.Ngàynay,cáclựachọnkhôngđơngiảnnhư thế.Mặcdù luôný thức rằngmìnhđangphảibiểudiễn trên sânkhấuthếgiới,đôikhiGreenspanđưaramộtsốquyếtđịnhchiếnlượckhônghiệuquả.Vídụ,chủtịchthườngxuyênnhậnđượchaibảnsốliệurấtquantrọng với các thị trường.Một là Cuộc khảo sát các nhà quản lý thumua(PurchasingManagers Survey, bây giờ được gọi là Viện Quản lý Nguồncung, hay Institute of SupplyManagement - ISM). Hai là báo cáo về sốlượngviệclàmtrongkhuvựcsảnxuất(chiếmíthơn30%trongtoànbộnềnkinhtếMỹ;đượcđơnvịthốngkêchínhthứcvềsốviệclàmlàCụcthốngkêlaođộnggiaochoCụcDựtrữLiênbangtrướckhiđưarabáocáochínhthứccủahọ,đểCụcDựtrữLiênbangcóthểbắtđầuhoànthànhcôngviệcchuẩnbịmộtbáocáokháclàChỉsốSảnlượngCôngnghiệp-IndustrialproductionIndex).Thôngthườngcácbàiphátbiểucủachủtịchphảnánhthôngtintừhaibảnbáocáochưađượccôngkhainày,khiếnnhữngngườikhôngbiếtchorằngông ấy có sứcmạnhđặc biệt có thể thấy trước tương lai.Nắmđượcnhữngsốliệuđầutiên,tuychưađầyđủvềsứcmạnhnềnkinhtế,ôngtacóthểcảnhbáonhữngđiềuđánglongạisắpxảyra.Mộtvàingàysaucácconsốtrênxuấthiệnvàchothấycósựsụtgiảmsảnlượngsảnxuất,thếlàSựtônsùng Chủ tịch càng trở nên mạnhmẽ hơn. Với những người không biết,Greenspancókhảnăngnhìnthấutươnglai.

Tuynhiêncólúcnhữngphátbiểucôngkhaicủachủtịchlạikhôngphùhợpvớinhữngsốliệucuốicùng,hoànthiệnhơnmàBộLaođộngcôngbốsauđó.Lýdolà:đểtiếptụcvídụvừanêu,trongkhisảnlượngsảnxuấtcóthểvẫnkémnhưngsauđóbáocáohàngthángvềviệclàmtronglĩnhvựcdịchvụ (chiếm từ70 tới 80%nềnkinh tế) lại phát triểnmạnhđếnkhôngngờ.

Chínhvìthếtínhchínhxáccủacácdựđoánrộnghơncủachủtịchcầnđượcxemxét.

Tấtnhiênchỉmộtvàitrụctrặcnhỏnàysẽkhônglàgìkhichủtịchcóhàngloạt thànhtíchđángkểhơn.Mặcdùchínhôngphải thừanhậnrằngkhôngnhìnthấytrướccuộckhủnghoảngdướichuẩnảnhhưởngtớithịtrườngthếgiớisaukhiông thôichức(mộtsai lầmcó tầmvóc lịchsử tronghệ thốngđiều tiết tôi sẽ trìnhbàychi tiếthơn trongchươngcuối)nhưngGreenspanvẫnđãrấtthànhcôngtrongviệcthựchiệnchínhsáchtiềntệ.Trongthờigiantạivị,Greenspanđãnhanhchóngpháttriểnkỹnăngchuyênnghiệpvớivaitròchủtịch,giảiquyếthiệuquảcuộccáchmạngkhókhănvàphứctạpđangxuấthiệntrêncácthịtrườngliênkết.Khitiếntrìnhtoàncầuhóatàichínhtrởthànhhiệnthực,cácchủngânhàngtrungươngtrêntoànthếgiớinhậnthấyrằnghọcàngngàycàngphảikhônkhéovàtỉnhtáohơnđểtồntại.

Những nhà hoạch định chính sách có năng lực cần biết khi nào cần hànhđộngvàkhinàocầnchờđợiđểkhônggâyrabấtkỳtổnhạinào.NguyêntắcnàytrởthànhmộttrongnhữngphươngthứctiếpcậnbímậtcủaAlan

Greenspan nhằm cố gắng kiểm soát nền kinh tế ngày càng phức tạp.Cácnghi thứcvàhọc thuyết tiền tệ lỗi lạcđóngvai tròquan trọng,nhưngnhưôngđãtừngchỉratrướcđây,nhữngnguyêntắcthìchẳngbaogiờhoạtđộngđúngnhữnggìđượcmongđợi.

Tuynhiênkhảnăngkiểmsoáthoạtđộnghệthốngtàichínhtheocáchnàysẽkhôngbềnlâu.CólẽGreenspanđãmôtảchínhxácnhấtkhiôngchorằng:“Cácđịnhchếtàichínhtoàncầu,cùngvớicácràocảnthươngmạiquốctếíthơn,đãgiảmtầmảnhhưởngcủacácchínhphủquốcgiađốivớiđườnglốinềnkinhtếmỗinước”.

Đôikhicáitàicủaôngchínhlàđủkhônngoankhôngbướcvàođườngraycủađoàn tầuchởhàngđangchạyvùnvụt.Cácnhàhoạchđịnhchínhsách

khôngcólựachọnnàokhácngoàiviệchànhđộngdựatrênsựtáobạobản

năng(trongkhuônkhổmộtvàikhungkháiniệm).StefanScho..nberg,mộttrongcác chuyêngiaquốc tếhàngđầucủaBundesbank (Ngânhàng trungươngĐức) nhậnxét rằng “Mặcdù toàn cầuhóa có thểđãgiảmkhảnăngkiểm soát chính sách trong ngắn hạn của các chủ ngân hàng trung ương,nhưngvớisựliênkết,tíchhợpvớicácthịtrườngtàichính,Greenspanthựcsự đã nâng tầm ảnh hưởng của CụcDự trữ Liên bang trong hệ thống tàichínhtoàncầu”.

Trongquátrìnhhoạchđịnhchínhsáchngắnhạn,Greenspancànglúccàngkémhứng thúvới tất cả cáchọc thuyết vìmột lýdo rất đơngiản làquanđiểm dựa vào các số liệu ngày càng kém tin cậy. Để hình thànhmột xuhướng,CụcDựtrữLiênbangđộtnhiêncầnsốliệumộtvàitháng.Thậmchícónhưvậy,mốiquanhệgiữacácbảnbáocáokhácnhauthườngkhiếncácvấnđềtrởnênrốirắmhơn,chứkhôngphảirõrànghơn.

Vàocuốinhữngnăm1990,Greenspancóthểlinhcảm,tấtnhiêncũngthôngquasuyluậntừhàngnúisốliệurằngnềnkinhtếMỹđangtronggiaiđoạncáchmạngnăngsuất.Tăng trưởngnăngsuất lớnhơnđángkể sovớimứcphổbiếntronglịchsử.Greenspancảmthấytỷ lệnăngsuấtdàihạncòncóthểcaohơnnữa,cóthểkhônglớnlắmnhưngđủđểtạonênkhácbiệttolớntrongtiếntrìnhtạoracủacảiởHoaKỳ.Thậmchínếutăngtrưởngnăngsuấtthêm0,5%đượcduytrìcũnglàkhổnglồ,xétvềýnghĩakinhtế.Mộtsựtăngtrưởngnăngsuấtnhư thếcũngsẽgiúpcáccông tyMỹ trởnêncạnh tranhhơntrêntoàncầu,đồngthờihạnchếlạmphát.

Cuốicùng,ngườiMỹgiữlạiđượchàngnghìntỷđôlacủacảimàlẽracóthểđãbiếnmấtnếucuốinhữngnăm1990Greenspanlàmtheonhữngđườnglốithôngthường.Đườnglốiđókêugọitănglãisuấtđểchạytheomộtbóngmalạmphát,cáisẽkhôngbaogiờxảyra(theonguyêntắcthìtăngtrưởngnăngsuấtcàngcao,áplựclạmphátcànggiảm).ThànhcônglớncủaGreenspanlà

nhậnracuộccáchmạngnăngsuấtvànhữngảnhhưởngcólợicủanóđốivớinềnkinhtế.Điềunàykhiếnônggiữlãisuấtởmứcthíchhợp(ngườikhácđãtănglãisuấtnếukhôngcósựnhạycảmmạnhmẽnhưông),đồngthờikiểmsoátlạmphát.

NhữngchỉtríchlớnđốivớiGreenspanbắtđầuvàonăm2006trướckhiôngvềhưuchínhlàviệcGreenspanđãgópphầngâyramộtbongbóngnhàđấtnguyhiểmvìđãgiữmứclãisuấtngắnhạnquáthấptrongmộtthờigianquádài.Rõràngbongbóngnhàđấtlàmộtthựctếkhủngkhiếp.NhữngnhàphêbìnhGreenspanchínhvìthếđãgọiônglà“ngườisảnsinhbongbóng”.Tuynhiên,nhữnggìcácnhàphêbìnhkhôngđềcậptớichínhlàdướiáplựcgiảmphát nghiêm trọng trên toàn cầu sauvụ sụpđổ các công tymạngvà cuộckhủng bố ngày 11/9, vị chủ tịch củaFed vẫn thành công trong việc tránhđượcnhữnghậuquảmàNhậtBảntrảiquahồi thậpniên1990.BongbóngnhàđấttạiMỹđãgâyranhiềuhậuquảchonhữngngườiMỹtrunglưu.Tuynhiêncôngbằngmànóichúngtanênxemxétnhữnghậuquảđótrongtrongbốicảnhtànkhốccủa“Thậpkỷmấtmát”sausựngưngtrệkinhtếtrêndiệnrộngmànềnkinhtếNhậtBảnđãphảitrảiquatronghơnmộtthậpkỷ.

Để ngăn chặn các kết quả khủng khiếp có thể xảy ra,Greenspan đã giảmmứclãisuấtngắnhạnxuốngthấpchưatừngcólà1%.Chínhsáchnàythựcsựđãpháthuyhiệuquả,nềnkinhtếđãtránhđượcmộtphátđạnnguyhiểm,tuynhiên lạixảyrahậuquảkhôngngờchính làbongbóngnhàở.Mộtsốnhàphêbìnhsauđócũngtranhcãi rằngngânhàngtrungươngMỹgiữ lãisuấtngắnhạnquáthấpvàtrongthờigianquádài,nhưngđóchỉlànhữnglậpluậntheokiểu“khônngoankhisựđãrồi”.Chưađầymộtthậpkỷtrướcđó,Greenspantừngmắcsailầmsaukhitănglãisuấtquásớmđểđáplạimộtsựphụchồikinhtếảo;nềnkinhtếliềnyếuđi,vàCụcDựtrữLiênbangmiễncưỡngphảiápdụnglạicácbiệnphápđãtừngsửdụngtrướckia:cắtgiảmlãisuất. Thực tế là một vài năm trước khi cuộc khủng hoảng cho vay dướichuẩndiễnra,nếucácnhàđiềutiếtthựchiệntốtcôngviệccủamình,thìchỉ

riêngchínhsáchtiềntệđãkhôngthểgâyracuộckhủnghoảngtíndụng2007và2008.

Ởmộtmứcđộnhấtđịnhnàođó,Greenspanchính lànạnnhâncủa sự tônsùngChủtịch,khimàsựtônsùngtăngtớiđỉnhđiểmvàchủtịchđượccoilà“nhạctrưởngđạitài”,mộtnhàhoạchđịnhchínhsáchnhìnthấytấtcả,biếttấtcảvàcókhảnăngkiểmsoát-điềukhiểnmọikhíacạnhcủadànnhạctàichínhvàkinhtế.Chỉtrongcácvấnđềđiềutiếtngânhàngkhônglấygìlàmvẻ vang, Greenspan mới “chuyền banh” mà thôi. Ông đã giao khá nhiềutrách nhiệm điều tiết cho các cấp dưới, bao gồm phó chủ tịch RogerFergusontronggiaiđoạnngaytrướccuộckhủnghoảngchovaydướichuẩn.Đảmnhiệmvịtríđó,Fergusondothiếutrảinghiệmtoàndiệntrênthịtrườngtàichínhchonêntuylàmộtnhàquảnlýthôngminhđặcbiệtnhưngôngvẫnkhông thể là đối thủ xứng tầm với những thành viên lão luyện trên thịtrường,haynhữngtayluậtsưrấtgiỏitrongviệcchegiấurủiro.Vịthế“nhạctrưởngđại tài”củaGreenspankhiếnmọi thànhviên trongHộiđồng thốngđốc đều cảm thấy (một cách sai lầm!) rằngmọi chuyện đều tốt, bất chấpnhữngtínhiệuhaybằngchứnghoàntoànngượclạitrênthịtrường.Nếuvịnhạctrưởngđạitàithấuhiểumọisựkhôngthấycólýdogìcầnphảilolắng,thìtạisaochúngtaphảibậntâm?

CácnhàđiềutiếtngânhàngthuộcCụcDựtrữLiênbang(cũngnhưỦyviênthanhtratiềntệ,Côngtybảohiểmtiềngửiliênbang-FDIC,vàcáctổchứcđiềutiếtngânhàngkháctạiMỹ)đềukhôngthểđánhgiáchínhxácbảnchấtnguyhiểm của cuộc khủnghoảngdưới chuẩn.Họđã bỏ qua thực tế rằngviệcchonhữngcánhânkhôngđủđiềukiệnvaythếchấp,thậmchílànhữngđiềukiệnrấtnhỏcũngđãvượtkhỏitầmkiểmsoát.

CácquanchứcCụcDựtrữliênbangcũngkhôngnhậnthấyrằngcuộckhủnghoảngdướichuẩnlàdấuhiệucủamộtsốvấnđềđangngàycàngtrầmtrọnghơn-đóchínhlàsựthiếutráchnhiệmcủacácngânhàng;sựsụpđổsựtựtin

và tínnhiệmcủanhàđầu tưvàkinhdoanh tiền tệ toàncầuvới cơcấu tàichínhmớingàynay.Trongchươngcuối,tôisẽmôtảchitiếthơncáchcácngânhàngvàcáctổchứctàichínhkhácthiếtlậpnêncáccôngcụtàichínhngoàibảngtổngkếttàisảnnhằmgiảiquyếtrủiro.Đólàtròchơitrốntìmnợphứctạpmàcuốicùngkếtquảchínhlàsựhỗnloạn.Tuynhiên,trướckhithịtrường nhà ở rơi vào khủng hoảng, vẫn diễn ra một giai đoạn tăng vọt.DườngnhưtoànbộhệthốngđiềutiếtMỹcũngnhưcáctổchứcđánhgiátíndụng(creditratingagencies)đềucảmthấyhoàntoànvừalòngvớicáchthứcchovaythếchấpmới.ĐượcQuốchộitiếpthêmlòngtin,cácnhàđiềutiếtnghĩrằngthếgiớidườngnhưđangbướcvàomộtthờikỳvàngsonmớivớinhững“rủirokhôngnguyhiểm”.Tấtnhiêngiờđâychúngtađềubiếtrằngđóchỉlàảotưởng.Vàchínhảotưởngnày,tôixinđượcgọilà“bàmẹcủatấtcảcác thấtbạiđiều tiết”đãgâyđaukhổchokhôngbiếtbaogiađình trêntoànthếgiới.Hơnnữacácthấtbạiđiềutiếtvàsựsụtgiảmlòngtinvàocơcấu tài chính ngày nay đã khiến thế giới tài chính trở nên vô cùng nguyhiểm,màvềlâudàicóthểsẽtriệttiêukhảnăngcạnhtranhtoàncầucủalĩnhvựcdịchvụtàichínhMỹ.

Từkhiquátrìnhtoàncầuhóabắtđầu,côngviệccủavịchủtịchCụcDựtrữLiênbangđãgần trở thànhcôngviệccủagiámđốcngânhàng trungươngtrên thế giới.Đó là bởi vì, trong những nămgần đây tuy đồng euro ngàycàngđượcsửdụngrộngrãivàđượccôngnhậnhơn,CụcDựtrữLiênbangngàynayvẫntiếptụckiểmsoátmộtthếgiớitàichính“đôlahóa”.Haynóicáchkhác,hầuhếtcácnướcđangpháttriểnvẫn“neo”đồngnộitệcủahọvớiđồngđô laMỹ theocáchnàyhaycáchkhác.Điềuđóđồngnghĩachủ tịchFedcầnquantâmkhôngchỉtớicácsựkiệnđangdiễnratrongnềnkinhtếMỹmàcònphảiđánhgiásựphức tạpcó thểxảyracủa rấtnhiềucácnềnkinhtếkháctrêntoàncầu.

Vềmộtmặtnàođó,trongnhữngnămgầnđâyCụcDựtrữLiênbangđãbuộcphải“mòmẫmtìmđường”hoàntoànkhôngcósựtrợgiúpcủa“ra-đa”thống

kê thông thườngđể thựchiệnchínhsách tiền tệ.Trướckia,cácsố liệu thịtrườngcụthểđóngvaitròlàbiểncảnhbáovôcùngquantrọngchocácngânhàngtrungương.Giờthìnhữngsốliệuấykhôngcònnữa.Vídụnhưbấtcứkhi nào lãi suất dài hạn (lợi nhuận trái phiếuKho bạc kỳ hạnmười năm)giảmdướimứclợinhuậncủalãisuấtngắnhạn(lãisuấtquađêmdoCụcDựtrữLiênbangkiểmsoát)vàtìnhhìnhkéodàitrongmộtthờigian,chắcchắnsẽxảyramộtđợtsuythoái.Cácđiềukiệntíndụngsẽsiếtlạimạnhmẽ.Cánhânvàcácdoanhnghiệpkhôngthểvaytiền.Cácnhàkinhtếhọcgọihiện

tượngnàylàđườngconglợitứcnghịch[72]

.

Ngàynayvớivaitròlàcôngcụdựđoán,mốiquanhệthốngkênàycómộttỷlệthànhcôngkhôngchắcchắn.Doquátrìnhmởrộngnềnkinhtếtoàncầubắtnguồntừviệckếtthúcchiếntranhlạnh,mộtkhốilượngcủacảitoàncầuvôcùnglớnđãđượcđầutưvàotráiphiếuchínhphủdàihạn,đườngconglợitứcbịbiếndạngvàtìnhtrạngđókéodàitrongmộtthờigian.Greenspanđãgọitìnhhìnhnàylà“mộtcâuhỏihócbúa”.Câuhỏihócbúađóđôikhichemắt các nhà hoạch định chính sáchCụcDự trữLiên bang, các cơ chế dựđoántrướckiacủahọtrởnênvôtácdụng.

Nghecóvẻ rất lạ lùngnhưngcác chủngânhàng trungương trên thếgiớithậmchícònkhông thể thốngnhấtvềđịnhnghĩa lạmphát.VídụnhưcácquanchứcngânhàngtrungươngchâuÂuhoảngsợtrướcvấnđềđượcgọilà

lạmpháttổngthể[73]

.Đâylàcáchđolườngtấtcảcácmứcđộgiá,baogồmcảgiálươngthựcvànănglượng.Tráingượclại,cácquanchứcngânhàngtrungươngMỹ lại tin lạmphát tổng thể sẽgâynênquánhiềusựđộtbiếnngắn hạn và chính vì thếmuốn xem xét vấn đề được gọi là lạm phát cơ

bản[74]

- một cách đo lường giá không tính đến giá lương thực và nănglượng.

Tronggiaiđoạn2007vànửađầu2008,giálươngthựcvànănglượngtoàn

cầutăngvọt.Chínhvìthế,lạmpháttổngthểbùngnổkhiếncácngânhàngtrungươngchâuÂuđangvôcùngbấtổnphảigiữlãisuấtngắnhạnởmứccaochodùkinh tếđangbị suygiảmsau cuộckhủnghoảng tíndụng toàncầu.Tuynhiên đồng thờiCụcDự trữLiên bang cũnggiảmmạnh lãi suấtngắnhạnvì tin rằng tuykỳvọng lạmphát tăngcao làđiềuđáng lonhưnglạm phát cơ bản (không tính tới giá lương thực và năng lượng), vẫn nằmtrongtầmkiểmsoátmộtcáchđángngạcnhiên.

Cáchđolườngnàochínhxáchơn?NgườichâuÂuchorằngvớimộtngườidânbình thường thìviệcđổđầymộtbìnhxăngvà trảhóađơn thựcphẩmkhócóthểcoilàcáchoạtđộngkinhtếtầmthườngvàchínhvìthếcầnđượcxem xét trong cách tínhmức lạm phát. Tranh luận này cho rằng giá thựcphẩm và năng lượng tăng cuối cùng sẽ “ảnh hưởng lây lan” tới mức giáchung,đặcbiệtđốivớiyêucầuvềlươngbổngtừcáccôngđoàn.CácquanchứcMỹphảnđối,chorằngcácyếutốthờitiếtvàđịachínhtrịcóthểtrongngắnhạnảnhhưởngđộtngộttớigiálươngthựcvànănglượng,chínhvìthếlàmbiếndạngbức tranhtổngquanhơnvềgiácả.Hơnnữaảnhhưởnglâylanđãbịđánhgiáquámức,đặcbiệtvớinềnkinhtếcómảngdịchvụlàchủchốtnhưởMỹ,đồngthờisốthànhviêncôngđoàntrongnhữngthậpkỷgầnđâyđãgiảmđángkể.

Cuốicùng,câuhỏiđặtralà:liệugiálươngthựcvànănglượngtăngvọtlà

một hiện tượng lạm phát[75]

(ảnh hưởng tới kỳ vọng tỷ lệ lạm phát trong

tươnglaicủacáccánhânvàcáctậpđoàn)haylàmộthiệntượngthuhẹp[76]

(làmyếuđi)nềnkinhtế,vìsứcmuagiảmđidongườitiêudùngtrungbìnhđượchưởngmứcthunhậpkhảdụngsauthuếítđi,khiếnnềnkinhtếchậmlạivàgiảmkỳvọng lạmphát?Lầnđầu tiênkhi tôiđếnWashington,D.C.vàonăm1975vớivaitròlànhânviêntrongThượngnghịviệnMỹ,tôiđãrấtngạcnhiênkhinghemộtlờinhậnxéttrongphiênthuyếttrìnhcủanhàkinhtếhọcArthurOkun.Vàothờigianđó,lạmphátđangngàycàngnghiêmtrọng,

vàtôisẽluônnhớlầnôngOkun,mộttrongnhữngnhàkinhtếhọcưutúnhấtnướcMỹ đã trả lời câu hỏi củamột thượng nghị sĩ bằng cách thừa nhậnthẳng thắn rằng: “Chúng tôi khônghiểuvề lạmphát, chúng tôi chưa từnghiểunó”.Bamươinămsau,sựviệccàngthayđổithìdườngnhưlạicànggiữnguyêntrạnghiểubiếtvềlạmphát.

Trongquátrìnhkinhdoanh,cácngânhàngtrungươngtừtrướctớigiờluônchúýtớimộtcôngcụkhác-mộtbiểncảnhbáođượcgọilàsựchênhlệchrủirocủacác thị trườngmớinổi (sựchênh lệchgiữa lãi suất tráiphiếuchínhphủcủacácnướcđangpháttriểnxưanayvẫnbịcoilàkémantoànhơn,sovới lãi suất tráiphiếuKhobạcMỹ,vốnđượcxem là siêu-an-toàn).Trongthờikỳthanhkhoảnvượttrộigầnđây,cácnhàđầutưtoàncầuvớinỗlựcđadạnghóadanhmụctàisảncủamìnhđãđặtmộtlượngvốnlớnvàocáckhoảnđầutưtráiphiếulợinhuậncaocủacácnướcđangpháttriển.Chínhvìthế,lãisuấtcáckhoảnnợ“chưađếnmứcantoàntuyệtđối”nàytrongnhữngnămgầnđâyđôikhiphảnánhmộtbức tranh toànmàuhồng,điềuchẳngcógìchungvớithựctếcả!

VídụnhưtráiphiếuBraziltrongmộtthờigiankhádàiđượcđịnhgiátheocáchchothấyrằngchúngantoànhơnnhiềusovớithựctế.Điềunàyhầunhưvônghĩa,nếuchúngtaxétđếntìnhhìnhchínhtrịbấtổntrongkhuvựcnày.Tổng thốngVenezuelaHugoChavezcũnghay thayđổivàcónhữngđộngtháikhólườngnhưFidelCastro.Nóicáchkhác,vớinhữngrủirochínhtrịởNamMỹ,lãisuấtởkhuvựcnàylẽrađãphảicaohơn.Kếtquảlàsựchênhlệch rủi ro ngày nay khiến các ngân hàng trung ương càng khó khăn hơntrongviệcđánhgiárủirotoàncầu.VớichủtịchCụcDựtrữLiênbang,đểbảovệnềnkinhtếMỹthìđiềuthiếtyếulàphảihiểuđượcrủirotoàncầubởivì trongbối cảnh suy thoái toàn cầunghiêm trọng, các thị trường của cácnướcđangpháttriểnsẽlàkhuvựcđầutiênbịảnhhưởng.Tráiphiếucủahọsẽbịvỡnợđầutiên.Tuynhiênsựkhácbiệthayphầnbùrủiro(riskspread)hiệnthờikhôngphảnánhđượcthựctếđó.

Ngàynayvấnđềlàmđauđầucácngânhàngtrungươngdườngnhưlàvôkể.SựbấtcânbằngtoàncầuđãtớimứcmàởmộtsốnềnkinhtếchâuÁ,dựtrữngânhàngtrungươngchiếmtớihơnmộtnửaGDPquốcgia,mộtđiềukhôngthểtưởngtượng.Trongmộtsốtrườnghợpsựminhbạchtàichínhhầunhưkhôngtồntại.Vàđâylàkhoảngthờigianthuậnlợi.Nhữngngườichủtrươngbảohộ tài chínhhầunhưchỉ thanphiền.Họkhông (chưa)hànhđộng.Vàthách thức lớnnhất là thực tế rằngkhôngai có thểchắcchắncuộckhủnghoảngtàichínhnghiêmtrọngsắptớisẽdiễnrakhinàovàliệucácngânhàngtrungươngcóthểlàmgìtrướctìnhhìnhnày.Tuynhiênmộtđiềuchắcchắnrằngcuộckhủnghoảngtíndụngdướichuẩnchínhlàmộtmàntrìnhdiễnphụsovớinhữnghệ luỵcóthểxảyrasauđó,chẳnghạnmộtcuộcchiếntranhthươngmạitoàncầuvớiTrungQuốcvàsựsụpđổcủadòngvốnchâuÁ.

TrongnhiệmkỳcủaGreenspan,cácthị trườngtàichínhđềutinrằngtrongbốicảnhmộtcuộckhủnghoảngtàichính,CụcDựtrữLiênbangđóngvaitrò

là “người chovay cuối cùng”[77]

.Rõ ràng là đội cứuhỏa củaCụcDự trữLiênbangđãthựchiệnthànhcôngnhiệmvụcủahọtrongnhữngnămqua.Điềunàyxảyravàocuốinhữngnăm1990khiArgentinevàNgabịvỡnợ,cácthịtrườngchứngkhoánvàtráiphiếuMỹbịảnhhưởng.CụcDựtrữliênbangnhanhchónghànhđộngvàđãthànhcôngsauvụsụpđổcủaquỹđầucơphòngvệLong-TermCapitalManagement(LTCM),sauvụsụpđổcáccôngtymạngvàonăm2000,sauvụtấncôngkhủngbố11/9/2001vàsaukhibùngnổcuộckhủnghoảngdướichuẩn.

Nhưngmỗilầnngânhàngtrungươngcanthiệpvàchứngkhoánđượcphụchồi,câuhỏiđặtralà:cóphảithịtrườngphụchồibởivìcảmthấygiátrịcácchứngkhoánchưaphảilàcaonhất?Hayhồiphụcchỉbởivìchínhsáchkíchthíchtiềntệ,vàchínhvìthếsựphụchồiđócónguycơbốchơimộtkhingânhàngtrungươngdừnggóikíchthích?

Cácnhàkinhtếgọihiệntượngthứhailàhiểmhọahayrủirođạođức[78]

-

giảicứucáctổchứcchấpnhậnrủiro[79]

bằngtiềncủangườiđóngthuế;vàcácchínhsáchchínhphủthìchỉkhuyếnkhíchcáckhoảnđầucơrủirolớnhơn.Các ngânhàng trungương cómộtmối lo cố hữu rằng sẽ gây ra cácbongbóngtàichínhtừmộtdạngrủirođạođứcđặcthùcủariênghọ.Điềunàyliênquantớiviệccácngânhàngtrungươngdườngnhưđặtramột“mứcsàn”bêndưới thị trườngchứngkhoán,cụ thể làkhiến thị trườngkỳvọngrằng:nếuchứngkhoángiảmdướimộtmứcđộnhấtđịnhnàođó,ngânhàngtrungươngsẽcắtgiảmlãisuấtmạnhhơnnữa.Tuynhiênthựctếlàviệcdựđoánmức cân bằng thích hợp cho chứng khoán (cụ thể là xác định bongbóngvàtránhcácrủirođạođức)đơngiảnlàbấtkhảthi.Vídụnhưvàonăm1996AlanGreenspantrongmộtbàiphátbiểunổitiếngtrướcViệncácdoanhnghiệpMỹ(AmericanEnterpriseInstitute)đãgọithịtrườngchứngkhoánlà“mạnhmẽđếnvô lý”.ChỉsốDowJoneskhiđó là6.500(hiệnnayconsốnàyđãđạtmứcgầngấpđôi).Mặcdùđiềuđónghecóvẻthậntrọnghợplýnhưngtìnhhìnhchứngtỏphứctạphơnrấtnhiều.NhưnguyênBộtrưởngBộTàichínhLarrySummersnóitrongmộtbuổiphỏngvấnvớitờInternationalEconomy rằng: “Đó là tuyên bố về một bong bóng, tuy nhiên lại khôngđúng”.Sauđómộtvàinăm,ngườiMỹtrởnênlạcquanđếnmứcvôlývớithịtrườngnhàđất.Điềuđógâynênmộtbongbóngvàchínhxácđólàmộtbongbóng.

Mộtcâuhỏinữalàliệucácngânhàngtrungươngcóthểlà“ngườichovaycuốicùng”màkhônggâyranhữnghậuquảkhôngmongmuốnhaykhông.Gói kích thích tiền tệ có những giới hạn cụ thể, trái ngược với khả năngdườngnhưvô tậncủacác thị trường tàichính toàncầu trongviệc tạonênđònbẩyvàrủiro.NhưchínhGreenspanđãnói:“Vềmặtlýthuyết,cácngânhàngtrungươngcóthểmởrộngbảngcânđối tàisảnkhônggiớihạn.Tuynhiên trên thực tế bảng cân đối bị hạn chế do những ảnhhưởng lạmpháttiềm tànggây rabởichínhhànhđộngcủahọ”.Cácngânhàng trungươngngàynaygợi tôinhớ tớimột sởcứuhỏamàmáybơmnướccóáp lựcvô

cùngyếuvàthangtrèokhôngthểvượtquátầngmột.Khingôinhàbịcháy,línhcứuhỏavẫnvộivàngtớichữacháy,nhưngcâuhỏiđặtralàliệuhọcóthể làm những gì? Vào tháng 3 năm 2008, khi Ngân hàng đầu tư BearStearns trênbờvựcsụpđổ,CụcDự trữLiênbangđãmạohiểmcứungânhàngnàymàhoàntoànkhôngbiếtkếtquả.HànhđộngnàykhiếnCụcDựtrữLiênbangtrở thànhngườiđảmbảocho toànbộhệ thốngtàichính.Tôisẽthảoluậntrongchươngcuốirằngcóthểphảimấtnhiềunămđểnhậnrahậuquả củamọi chi tiết trong những thay đổi chính sách này. Rõ ràng, ngânhàngtrungươngđãnắmlấycáiđuôicủamộtconhổtàichínhkhổnglồ.

Nóitổngquanhơn,tôikhôngthểkhôngnghĩcácquanchứcngânhàngtrungươngcầnphải thứckhuyahàngđêmvà thườngxuyênsuynghĩvề thực tếrằng:giaiđoạntừcuối1870tới1914nềnkinhtếthếgiớicósựtươngđồnglớnvớingàynay.Đócũnglàgiaiđoạncủatựdohóathươngmạivàcácthịtrườngvốntươngđốiđượcquốctếhóa.Lượngtiếtkiệmvàcủacảiđượctạoravượtxacáccơhộiđầutưhiệncó.Lãisuấtdanhnghĩatrêntoànthếgiớiởmức thấp.Cácđợtkhủnghoảng tàichínhxuấthiện,sauđócácngânhànglớnthườngphảiđưaranhiềunỗlựcgiảicứuthịtrường.Quayvềthờikỳđó,kếtquảđángngạcnhiêncuốicùngchínhlàcuộckhủnghoảngkinhtếvàtàichínhnhữngnăm1930.

Thựcsựcácnhàhoạchđịnhchínhsáchngàynay tinh tếhơnnhiềusovớicáchđâymột thếkỷ.Thêmvàođóhọcó lợi thế làkhảnănghọcđược từnhữngbàihọcquákhứ.Họkhôngchỉcókhảnănggiảiquyếtcáccuộckhủnghoảngtàichínhmàcònnhiềuhơnthế.Tuynhiên,cácsửgiakinhtếthườngchorằngsaumộtthờigiandàicungcấpquámứcnguồntiếtkiệmsẽdẫntớiĐạiSuythoái.Vàonhữngnăm1930nguồntiếtkiệmvượttrộiđóngvaitròlà lực lượngmang tính chất làm thuhẹp, làmyếuđi nềnkinh tế tronghệthốngtoàncầu.

Chotớinaykhócóthểnóirằnghoạtđộngthuhẹpnềnkinhtếtheokiểusuy

thoáidocungcấpquámứcnguồntiếtkiệmtoàncầunhưvậysắpxảyra.Vàlýdolàkhônggiốnghệthốngkinhtếđóng,thếgiớitàichínhđãtiếnhóahơnvàonhữngnăm1930,nguồntiếtkiệmvượttrộitoàncầungàynayvẫncóthểđượctáiquayvòngtrêntoànthếgiới.Haynóicáchkhác,cácnguồnvốntàichínhtoàncầutiếptụcvượtquabiêngiớikhátựdođểtìmkiếmnhiềucơhộiđầutưmới.Chínhxácnhưthế,ítnhấtlàtớibâygiờ.Tuynhiên,tươnglaicóvẻkhárắcrối.Khôngaiphủnhậnrằngthếgiớithươngmạitoàncầuhóavànguồnvốntàichínhchảytựdođangbịbủavây.ỞMỹ,cảhaiđảngchínhtrịđềuđangbắtđầutừbỏchínhnhữngchínhsáchđãtạonênsựbùngnổtàisảnvĩđạinhấtthếgiớitừngbiếttới.ĐiềunàycũngđúngởchâuÂuvàcáckhuvực khác.Các thị trường đang bắt đầu thận trọng hơn.Những quan chứcngânhàngtrungươngđanglosợcũngtrởnêncảnhgiáchơn,vìhơnaihếthọbiếtrằngcáigiálâudàiphảitrảchohàngloạtcácsailầmchínhsáchmàchínhtrịgâynêncóthểvôcùngthảmkhốc.

Bịđedọachínhlàhệthốngtạoracủacảivàquátrìnhxóađóigiảmnghèo.Đólàmộthệthốngđãtạonênkhởiđầucủamộtcuộccáchmạnghoạtđộngtừ thiệnvới tiềmnăng tạonênmộtkhối lượnghànghóakhổng lồ trên thếgiới.Nhưngcácngânhàngtrungươngnêncónhậnthứcđúngđắnvềvấnđềnày trongkhi thựchiệngiảmnợ saudư chấn của cuộckhủnghoảngdướichuẩn.Trongquátrìnhnày,họnênbắtđầusuynghĩđểhìnhthànhmộthọcthuyếttàichínhtoàncầumớichothếkỷXXI.CụcDựtrữLiênbangrấtcầnthựchiệnnhữngchínhsáchđổimớiđãđượcnhắmtới,vớitínhchínhxácvànhạycảmcaođộnhằmtránhpháhỏnglĩnhvựctàichínhMỹđồngthờikhôiphụclòngtinvàohệthốngtrêntoàncầu.

Cácquanchứcngânhàngtrungương,đứngđầulàChủtịchCụcDựtrữLiênbangMỹBenBernankevàChủtịchNgânhàngtrungươngchâuÂuTrichetcóthểlànhữngcánhânxuấtsắcnhấtvàtríthứcnhấtđãtừngtạinhiệm.ĐặcbiệtBenBernankevàcáccộngsựcủaôngtạiCụcDựtrữLiênbangđãthựchiệnmộtcôngviệc tuyệtvời trongviệc tạonên tínhminhbạchngàycàng

caocủacácngânhàng trungương.Giờđâyhọcôngkhainhiềucuộc thảoluậnnộibộvềlãisuấthơn,thườngxuyênđưaracácdấuhiệuvềsứckhỏenềnkinhtếhơn.Vềlâudàisựminhbạchlớnhơnnàysẽtạonênsựổnđịnhbềnvữnghơnchohệthốngtàichínhtoàncầu.ChúngđanglàmchoCụcDựtrữLiênbangtrởnênítbíẩnhơn.

Nhưngsẽhoàntoànkhôngdễdàngđểngănchặnsựbấtổnthịtrườngngàycànggiatăngtrongnhữngnămtới.Ngàynaykhôngcóbiệnphápnàolàđơngiản,nhưngngườitalạicóthểmắcrấtnhiềulỗithôngthườngtrongmộtthếgiớimànguồnvốnkhổnglồđangdichuyểnmộtcáchnguyhiểmvàtựdotrêntoàncầu.

8.Xungđộtgiữacáctầnglớpxãhộivàvấnđềchính

trịcủatoàncầuhóa

Trongsốtấtcảnhữngbấtổnmàthịtrườngtàichínhtoàncầuđangphảiđốimặt-từTrungQuốctớihệthốngngânhàngmongmanhdễvỡ,haysựsuygiảmquyềnlựccủacácngânhàngtrungương-thayđổichínhtrịvẫnlàđiềukhódựđoánnhất.Toàncầuhóavàcácthịtrườngvốntựdohóaxuấthiệnchínhlàkếtquảcủahệthốngchínhtrị,đồngthờilàbiệnphápnhằmứngphóvớitìnhtrạngnềnkinhtếđìnhtrệtrongnhữngnăm1970.Chodùtoàncầuhóacó tồn tại trong thếkỷXXIhaykhông thìcâuhỏiđặt ravẫn là: trướcnhữnglợiíchtolớnmàtoàncầuhóamanglại,liệuvềmặtchínhtrịnhữngngườibỏphiếucóchấpnhậnnhữngthiếusótcủaquátrìnhnàyhaykhông.Dườngnhưsựchấpnhậnđóngàycàngkhóxảyra.

Nguồnvốntoàncầukhổnglồngàynaytiếptụcđolườngnhữngrủirochínhtrị.Vìvốndoanhnghiệpvô cùng linhđộngvà luôn tìmhướngphát triển,nguồnvốnnàysẽngaylậptứctìmcơhộiđầutưởnướcngoàikhixuấthiệnnhữngdấuhiệuđầutiênvềmộtsựthayđổitiêucựcthậmchíchỉmangtínhtiềmtàng,đểlạiphíasaunhữnghậuquảnặngnềsaucơnbấtổntàichính.Nhữngdấuhiệuvềsựthayđổitiêucựcnàybaogồmcácdấuhiệuvềmộtsựxungđộtgiữacáctầnglớpxãhội(cácchínhtrịgiakhiếnmộtnhómthunhậpnàycạnhtranhvớimộtnhómthunhậpkhác)vàsựcanthiệpquámứccủachínhphủ,baogồmchếđộbảohộnềncôngnghiệp trongnướccũngnhưnhữngthayđổiđiềutiếtvàtàikhóadựkiếnkhác.Banđầumỗithayđổiđềumangnhữngýđịnhtốtđẹpnhưngcuốicùnglạitrởnênphảntácdụng.Ngàynaythếgiớirõrànglàcongbởivìthếgiớichínhtrịvàthếgiớithịtrườngtàichínhngàycàngkhônghiểunhau.Đặcbiệt làMỹ,nơimànhững thayđổichínhtrịlớnnhưngkhôngphùhợpvớicácthịtrườngvốntựdohóavàtựdomậudịchdườngnhưđangđượcxemxétlại.

Nhữnggìtôisẽtiếptụctrìnhbàylàmộtlýthuyếtnghecóvẻkhálạvềvấnđềchính trịđốivới toàncầuhóa.Tôichorằngmộtphần tư thếkỷquađãchứngkiếnmộtsựđồng thuậnchính trị tươngđốihoànhảogiữahaiđảngpháiđềuủnghộtựdomậudịchvàcácthịtrườngtàichínhtựdohóa.TạiMỹtronggiaiđoạnnày, toàncầuhóakhôngphải làhiện tượng thuộcvềriêngĐảngCộnghòahayĐảngDânchủ.Thựctế,khôngcónhiềukhácbiệttrongquá trìnhhoạchđịnhchínhsáchkinh tếgiữaBillClinton (ĐảngDânchủ)hayRonaldReagan(ĐảngCộnghòa).

Thậmchívớivai tròTổng thống,BillClintonđãđưa ranhiều chính sáchkinh doanh tự do hơn cảRonaldReagan.Clinton trở thành người ủng hộmạnhmẽnhấtquátrìnhtoàncầuhóavàcácthịtrườngtàichínhtựdo.Ônglàngườidẫnđầutrongmộtphầntưthếkỷphồnvinhvớitỷlệxóađóigiảmnghèotrêntoàncầuđếnkinhngạc.CảReaganvàClintonđềunhậnthứcrõràngrằngtoàncầuhóacònnhiềuthiếusót,nhưnglàcôngcụkhôngthểthiếunhằmgiảiquyếttìnhhìnhkinhtếbịbópnghẹtnhữngnăm1970.BillClintontrưởngthànhtrongnhữngnăm1970,chínhvìthếôngđặcbiệtnhậnthứcrõvềhiệnthựcnềnkinhtếgiaiđoạnđó.Reagansinhnăm1911nênôngtrưởngthànhtrongcuộcĐạiSuythoái.Bởivậy,vềmộtkhíacạnhnàođó,mộtkhinhậmchứctạiNhàTrắngcảhaiđềuhiểutínhcấpbáchvàkhảnăngcóthểkiểmsoátlànsóngtoàncầuhóadữdộiđangdiễnra.Ngàynaycâuhỏiđặtralà:điềugìxảyrakhinhữngngườithamgiathịtrườngtàichínhtrêntoàncầunhậnthứcrõràngrằngthờikỳđồngthuậnchínhsáchquantrọngnàylạicónguycơkếtthúc?

Ngày nay cả hai đảng chính trị tạiMỹ đều đang nhanh chóng rút lại cácchínhsáchủnghộtoàncầuhóamàBillClintonđãmạnhmẽhưởngứng.Rõràngmộtphầnsựbấtổnthịtrườngtàichínhvàsựsuyyếucủađồngđôlatrongthờigiangầnđâycónguyênnhânkhôngchỉbởisựbấtổncóliênquantớitíndụngdướichuẩn,màcòndosựbấtổntrongphươnghướngchínhtrịcủanướcMỹ.CácchínhtrịgianướcMỹthậmchícònlàmtăngthêmnhững

quanngạinàykhi thamgiangàycàngsâurộngvàocáccuộctấncôngcủanhững người theo chủ nghĩa dân túy đối với việc hình thành vốn, sự chủđộngcủadoanhnghiệpvàquátrìnhtạoracủacải.

Vấnđềcủaviệcchínhtrịhóatoàncầuhóalà:chotớigiờcácthịtrườngtàichínhthếgiớiđịnhmứcgiákhácaochocáctàisảntàichínhởHoaKỳ,baogồmcảgiáchứngkhoán,bởivìquanniệmthị trườngcóxuhướnggiá lênchorằngmôhìnhtựdomậudịch,cácthịtrườngvốntựdohóamàClintonvàReagan ủng hộ cũng như sự tăng trưởngmạnhmẽ dài hạn sẽ gần nhưkhôngbịảnhhưởngbởibấtkỳyếutốnào.Hiệntạiđangxuấthiệnmộthệthốngchínhtrịmớivớinhữngquytắcmới,vớinhữngchínhsáchthayđổivàítkiênnhẫnhơnđốivớitựdohóanguồnvốnvàthươngmạimộtcáchtựdo.Ngaylậptứccâuhỏiđặtralà:bảnchấtđangthayđổicủamôitrườngchínhtrịtrongnhữngnămtớisẽđượccácthịtrườngđịnhgiálạinhưthếnào?Vàliệucóxảyramộtsựsuygiảmgiátrịtàisảntàichínhmạnhmẽtrongđiềukiệnthịtrườnghoảngloạnhaykhông?Khidiễnranhữngthayđổichínhtrịkémkhônngoan,cácthịtrườngtàichínhsẽphảiđốimặtvớinhiềunguycơrõ ràng.Ngàynay,xétvềmặtchính trị,mọingườingàycàng tin rằng thếgiới tàichínhđangbịcuốnvàovùngnướcxoáychính trịnguyhiểmchưađượcthămdò.

TôibiếtrằngliênhệClintonvàReagantrongmộtthảoluậnvềkinhtếtoàncầunghecóvẻkỳquặc, tuynhiênđiềunàykhônghẳnvôlýnhưchúngtanghĩ.Trongmộtvài thậpkỷqua,cảhaiTổng thốngđều là thànhviêncủamộtnhóm“diễnviên” lớnbiểudiễn trên sânkhấu toàncầuvềvấnđềđổimớitàichínhvàkinhtếtoàncầuhóa.NhữngngườichủtrươngđổimớikhácbaogồmNarasimhaRaoởẤnĐộ,ĐặngTiểuBìnhởTrungQuốc,JacquesDelorsởchâuÂu,MargaretThatcherởAnh,RogerDouglasởNewZealandvàFernandoHenriqueCardosoởBrazil.MộtsốnhàphântíchchorằngcựuThủtướngthuộcĐảngXãhộiPhápLionelJospincũnglàmộttrongnhữngthànhviêncủanhómchínhkháchđànanhnày.

Tấtcảcácnhàlãnhđạonàyđượchưởnglợitrongbốicảnhmứcđộlạmpháttoàncầusụtgiảmvàsựxuấthiệncủasiêu lựcmáy tínhmớivà rẻ.Trướcnhữngáplựcchínhtrị,tấtcảđềutrôngcậyvàotoàncầuhóa,cácnhàdoanhnghiệpvàcác thị trườngvốntoàncầusẽgiúp loạibỏcácchínhsáchngăncảnquátrìnhtạoracủacảinhữngnăm1970(đốivớiTrungQuốcvàẤnĐộ,điều này nghĩa là loại bỏ những ảnh hưởng nặng nề của nền kinh tế tậptrung).

Vớivaitròlàcácnhàhoạchđịnhchínhsách,ReaganvàClintonkhôngphảilà sựkếthợphoànhảo.HainguyênTổng thốngđượcbiếtđếnnhờnhữngthànhcôngkinh tếđạtđượcdosựủnghộmạnhmẽcác thị trường thươngmạivàvốntựdohóacủahaiông.

Vì những lợi ích công khai đem lại, tôi phải công nhận rằng ban đầu tôikhôngtinReagancókhảnăngtạonênnhữngthànhquảlịchsửnhưvậy,mặcdùbảnthântôibấygiờnắmgiữmộtvịtríquantrọngkhimọiviệcbắtđầudiễnra.ThựcsựtôisẽkhôngbaogiờquênhìnhảnhmộtRonaldReagancaolớnhơn tưởng tượng,gòmáhồnghàovàocuốinăm1979điquacửakhukháchsạnAirportMarriotttạiLosAngeles.Ôngmặcmộtchiếcáokhoácthểthaođượcghépbởinhiềumảnhcómàusáng,sặcsỡvàmộtchiếcáo thunchui đầu tươngphản cảvềmàu sắcvàhọa tiết.Người ta khó có thểhìnhdungrằngconngườinguyênlàThốngđốcbangCalifornia68tuổinàyđangchạyđuatranhchứcứngviênTổngthốngĐảngCộnghòa.

Mặcdù tôivốnlàmộtđảngviênĐảngDânchủđượcđăngký(mọingườisống trong khu vực nhà tôi, thuộc tầng lớp hạ-trung lưu ở thành phốBaltimoređềulàthànhviênĐảngDânchủ),tôicómặttạiđóđểcốvấnchoReaganbởivìtôilàtrợlýcủaNghịsĩCộnghòaJackKempthuộcbangNewYork.Trongcuộcvậnđộngtranhcửtổngthốngnăm1980,NghịsĩkhuvựcBuffalođóngvai trò làngườichỉđạonhómhoạchđịnhchínhsáchđốinộitrongcuộcvậnđộngcủaReagan.Tôilàchánhvănphòngnhómlàmviệccủa

Kemp.ChúngtôicómặttạiLosAngelesđểbànvềvấnđềkinhtế-cụthểlàdànhtrọnbangàyđểthảoluậncácvấnđềchínhsáchvớiReagan,ngườitôichưa từnggặp trước đó và khoảngbảy hay tám cố vấn thân cận nhất củaông.Mụcđíchcủabuổithảoluậnlàvạchramộtkếhoạchphụchồiquốcgia.

Mặcdùkhiđótôimớichỉcó26tuổinhưngtôiđủkinhnghiệmđểnhậnthứcrõràngvề tầmquantrọngtiềmtàngcủacuộchọpđó.TôicũngchưatừngnghĩrằngbangàynàysẽgópphầntoàncầuhóanềnkinhtếHoaKỳ.Nhưngthựcsựđiềuđóđãxảy ra.Tấtnhiên tôicũngkhônghềnghĩ rằngsaunàymộttổngthốngĐảngDânchủ,BillClinton,sẽđưanhữngchínhsáchnàylêntầmcaomớimàcóthểtôikhôngbaogiờtưởngtượngtới.

NhânvậtthamdựđángchúýnhấtlàJohnP.Searsởđộtuổi40,máitócbạctrắngvàhútthuốcliêntục,ngườilãnhđạocuộcvậnđộngcủaReagan.BạnbèthườngthânmậtgọiônglàJohnP.Satan(donhữngchiếnlượctài tìnhđến kỳ quái mà ông đề ra nhằm đối phó với các đối thủ chính trị). TôingưỡngmộSearsvìkhảnănghoạchđịnhchiếnlượcvôcùngtàigiỏicủaông-nhữngchiếnlượcluônphùhợpvớinhữngmụctiêuchínhtrịthườngkhôngtuântheoquytắcthôngthườngvàkhôngthểdựđoántrước.ÔngkhiếntôigợinhớtớiErwinRommel,viêntướngĐứcQuốcxãtrênchiếntrườngBắcPhitrongthếchiếnII,vớikiểucầmthuốcbằngbangóntaytrônggiốngnhư

mộtkhẩutiểuthầncôngnhắmthẳngvàovịthốngđốc[80]

.MỗikhiSearslêntiếng,bầukhôngkhí trởnêncăngthẳng.VàcăngthẳnghơnnữakhiSearstraođổivớiReagan(mộtvàithángsauđóSearsbịloạikhỏicuộcvậnđộng).TuynhiênmộttrongsốnhữngđónggópcủaSearstrởthànhmộtđónggóplịchsử.

Nhữngngàyđầu tại cáccuộchọpởLosAngeles,ôngđã liên tụcyêucầucuộc vận động thúc đẩy vấn đề được gọi là “Hiệp ước BắcMỹ” (NorthAmericanAccord).Đâylàkếhoạchnhằmchophép thươngmại tựdoquabiêngiớivớiMexicovàCanada.Reaganthấyýtưởngkháthúvị.Ôngđãđề

cậptớikếhoạchnàytrongtuyênbốtranhcửTổngthốngnăm1979vàtrong

ThôngđiệpLiênbang[81]

đầutiên.TấtnhiênHiệpướcBắcMỹlàhạtgiốngkhởiđầuchoHiệpđịnhThươngmạiTựdoBắcMỹ,haycòngọilàNAFTA.NAFTAtrởthànhsợidâynốikếtchungnhờTổngthốngClinton,ngườimàsauđóđãủnghộhiệpđịnhnàymạnhmẽ.ĐiềunàyđãhìnhthànhnênmộtkhuvựctựdomậudịchgiữaMỹ,MexicovàCanada,vàtạonênmộttrongnhữngbướctiếnlớncủaquátrìnhtoàncầuhóa.

CáccuộchọpnàycủaReagandiễnravàocuốithờikỳmàtôixinđượcgọilà“thập kỷ khủng khiếp” - những năm 1970.Mọi vấn đề trong khoảng thờigiannày-từnềnkinhtế,chínhsáchngoạigiao,âmnhạcvàthậmchícảthờitrang-đềukhủngkhiếp.Cầnnhớrằnggiaiđoạnnàydiễnrangaysaucáikếttủi nhục của cuộc chiến tranhViệtNamvà chưađầymột thậpkỷ saukhiTổngthốngRichardNixonvớihàng loạtcácvụbêbốibuộcphải từchức.CáicảmgiácrằngvụámsátTổngthốngKennedynăm1963đãpháhoạisựtrongsạchcũngnhưnhữnghứahẹncủaquốcgianàyvẫncòntồntại.

Một lý do giải thích tại sao thế giới cong là nhómnhững người bỏ phiếuchínhngàynay tạiMỹkhôngnhớnhữngkhókhăncủa thờikỳnày.Ngàynayhọthậmchíkhôngthểhìnhdungmộtnềnkinhtếmàvẫncòntìnhtrạngthấtnghiệpvớilạmphátvàlãisuấtđềuthấp.Chínhvìthế,nhữngmặtbấtlợicủa toàn cầu hóa thường được xem xét và đánh giá không cân xứng vớinhữnglợi ích to lớnmàtoàncầuhóamanglại,đãgiúpnềnkinh tếMỹtựcứumìnhrakhỏithờikỳkinhtếgặpnhiềukhókhănnhữngnăm1970.

Trong những năm 1970, một nhóm có tên “Câu lạc bộ Rome” bao gồmnhữngnhàkinhtếhọchàngđầutrênthếgiớiđãgiảthuyếtrằngnềnkinhtếthếgiớibịvâyhãmđangchạmtớicácgiớihạn tăngtrưởng.Haynóicáchkhácnềnkinhtếđãđạttớikhảnăngtạocôngănviệclàmtốiđa.

Trướcđómộtvàinăm, thànhphốNewYorkchỉvừa thoátkhỏi tình trạng

phásản.NhữngcănhộthuộccáctòanhàdâncưsangtrọngkhuTâyđượcbiếtđếnvớicái tênDakota,nơimàJohnLennonsốngkhibịámsát,ngàynaymỗicănhộđócógiálêntới10thậmchí20triệuđôla.Tuynhiênthờiđóchỉmất100.000đôlalàcóthểsởhữumộtcănhộ.

HaiđợtcắtgiảmnguồncungdầutạiTrungĐôngđãbuộcMỹphảisửdụngcácmặthànggas.Mộtchínhsáchquyết liệtcủaCụcDựtrữLiênbangđãgâyramứclãisuấtthếchấptăngtới20%,lạmpháthaiconsốvàmứcthấtnghiệp tăngkỷ lục tới10%(sovớimức5%đầunăm2008và lãi suất thếchấpdưới6%).

TrongkỷnguyênhậuchiếntranhViệtNamvàvụWatergate,mọingườimấtlòngtinvàochínhphủ,bởivìcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủachínhphủhầunhưmấtkhảnăngkiểmsoátmứckỳvọnglạmphát.Vàonăm1972,chỉsốDowJonesđạtmức1.000nhưngcuốithậpkỷdừnglạiởconsốchỉgần800.Sựsụtgiảmnàykhôngđơnthuầnlàmứcthualỗ20%màcòngâyramứclợinhuậnâmhàngnămtrongnhiềunămliên tiếp.Điềunàycho thấymộtthịtrườngxuốnggiátồitệnhấtvàkéodàinhấttrongvòngnửathậpkỷqua.

Khi thị trường cổ phiếu giảm giá, thị trường trái phiếu thường sẽ tăngtrưởng.Vàocuốinhữngnăm1970,mộtđiềungạcnhiênlàcảhaithịtrườngđồngthờisụtgiảmdokỳvọnglạmpháttiếptụctăngcao.Mộtcuộckhủnghoảngquỹhưu trí nhànướcvàdoanhnghiệp cũngdườngnhưxảy ra đếnnơi.Trongsuốtgiaiđoạnnày,cáccôngtycủaMỹbịchếnhạolànhữngconkhủnglong.

TạiMỹ,thôngquaviệc“tăngdầnnấcthuếdolạmphát”,lạmphátbuộccácgiađìnhthuộctầnglớptrunglưucũngphảichịumứcthuếcánhânmàtrướckiachỉápdụngvớitầnglớpsiêugiàu.VìthếchúngtôikêugọiReagan,nếuông trở thành tổng thống, rằng cần giảm mức thuế bóp nghẹt cuộc sốngngườidânnàyngaylậptức.Ôngđãgiảmtấtcảcácmứcthuếsuất,baogồm

cảphầnthuếsuấtbiêncaonhất,đangởmức70%thunhậpcánhân.NgàynayrấtítcácchínhtrịgiaWashingtonởcảhaiđảng,ngoạitrừnhữngngườigaygắtnhấtvềýthứchệ,đồngýápdụnglạimứcthuếcaonhất70%đó.Đólàmức thuế bóp nghẹt người trả thuế thuộc tầng lớp trung lưu vềmặt tàichính. Những người duy nhất được hưởng lợi chính là các doanh nghiệpchuyênthiếtkếracácbiệnpháptránhthuếsángtạo.

SửgiangườiAnhPaulJohnsonđãkếtluận,nhữngnăm1970chínhlà“nỗlực tự sát củaHoaKỳ”.Nhữnggì tôi nhớ làmột tinh thầndân tộcnhanhchóngđánhmấtmụcđích.Nhưngnhưtôisẽtrìnhbàytiếpdướiđây,nhữngnăm1980và1990làthờikỳphụchưnglòngtinvàsựlạcquanvềtươnglaicủangườiMỹ.Tấtcảnhữngđiềuđóđặt rahaicâuhỏiquan trọngvề tìnhhìnhhômnay:liệuMỹvàthếgiớicóphảiđangtừngbướcquaytrởlạithờikỳ kinh tế khủng hoảng như những năm 1970? Và liệu những người bỏphiếungàynaythậmchíbiếttớicụmtừ“nhữngnăm70”haykhông?

Trongsốtấtcảcácchuyêngiatrảiquathờikỳnày,AlanGreenspanlàngườihiểurõnhấtýnghĩamôhìnhmớinhữngnăm1980,cáiđãbắtđầuchuyểnđổi nền kinh tếMỹdưới thờiReagan.Môhình thay đổi nàymột lần nữađượcthựchiệnvôcùngmạnhmẽmộtthậpkỷsauđóvàothờiClinton.

Tronggầnhaithậpkỷtừ1990,tôivàmộtđốitáckinhdoanhlàôngManleyJohnsonthườngxuyênănsángcùngGreenspantạiphòngănriêngcủaChủtịch,mộtcănphòngnhìnrakhumuasắmWashington(Washington’sMall)rấtđẹp.Greenspankhôngbaogiờnóibấtkỳthôngtinhữuíchnàovềmụctiêuchínhsách tiền tệcủaông.Lúcnàoôngcũngnóivòngvonênkhôngbaogiờđểlộcáckếhoạchcủaôngquásớm.Cácbuổithảoluậncủachúngtôiluôndiễnrarấtthúvị.

Vàođầunhữngnăm1990,trongmộtbữaănsángcùngChủtịch,tôicóhỏiôngđánhgiánhưthếnàovềnhữngđónggópcủaReaganvớivaitròlàmộtnhàhoạchđịnhchínhsáchkinhtế.CâutrảlờicủaGreenspanthểhiệncách

nhìnrấtđặcbiệt.ÔngnóirằnggiâyphútôngbiếtmộtsựthayđổimôhìnhchắcchắnđãdiễnralàkhiReaganlàmnhữngviệcrấtbấtthườngvàvôcùngmạohiểm.Vàonăm1982,ôngđãsathảicácthànhviêncôngđoànkiểmsoátgiaothônghàngkhông(PATCO-Tổchứcnhữngnhàkiểmsoátgiaothônghàngkhôngchuyênnghiệp).HọđãđìnhcôngnhằmđóngcửacácsânbayquốcgiamàtheocácluậtsưNhàTrắngđólàcáccuộcđìnhcôngphipháp.

HầuhếtcáccốvấncủatổngthốngđãcảnhbáoReaganvềnhữngnguyhiểmkhônglườngtrướcđượckhitriệthạmộtcôngđoàn.NguycơđóngcửakiểuchâuÂuởkhắpnơiđedọahệ thốnggiao thôngMỹsẽbịngừng trệ.ĐiềunàysẽkhiếnnềnkinhtếMỹgặpnhiềukhókhăn,vàngaylậptứckhiếnhàngnghìnngườiMỹmấtviệc.Saukhiđưaramộttốihậuthưcuốicùngđềnghịtrởlạilàmviệc-nhưngkhôngthànhcông,rốtcuộcôngcũnggiảitáncôngđoàn.Cảthếgiớinínthở.KhôngcócuộckhủnghoảngkinhtếtànphákiểuchâuÂunàoxảyra.

Greenspannóivớitôirằngngaylậptứcôngbiếtsựviệcđósẽlàmộtbướcngoặtchính trịcủaMỹ.Cácdoanhnghiệpnhưnhữngconkhủng longcủaMỹsẽphảiđốimặtvớinhữngđiềukiệnkinhtếvàchínhtrịlinhhoạtmới,chophéptáicơcấucầnthiếtđểcóthểcạnhtranhtrêntoàncầu.Reaganđãlàmthayđổinhữngkỳvọngtrênthịtrường.Vấnđềkhôngphảilàcáccôngđoàn gây nên những ảnh hưởng xấu hay không đóng vai trò gì trong nềnkinh tếhiệnđại,vấnđề là liệuMỹcóđạtđếnsựđồng thuậnchính trịchophép các công tyMỹ đang phát triển thực hiện tái cơ cấu mạnhmẽ haykhông.Kếtquảđãlàmthayđổihoàntoànmốiquanhệlaođộng-quảnlýcủaHoakỳ.

Điểmmấuchốtchínhlà:khôngcónhiềudấuhiệutronggiaiđoạngiaothờinàythểhiệnsựủnghộcủariêngmộtđảng.NhữngnỗlựccủađảngDânchủtừnhữngnăm1960đãmởđườngchoviệcReagantháobớtkiểmsoátvàonhữngnăm1980.HơnnữachínhArthurBurns,Chủ tịchCụcDự trữLiên

bang đượcĐảngCộng hòa bổ nhiệm (do những áp lực chính trị từ chínhquyềnNixon)làngườiđãchâmngòigiaiđoạnđầuđợtlạmphátkhủngkhiếpnhữngnăm1970.VàcũngchínhmộtthànhviênđảngDânchủ,nghịsĩbangTexasLloydBentsenvớivaitròlàChủtịchỦybanKinhtếLưỡngviệnvàocuốinhữngnăm1970cùngvớicốvấnJackAlbertineđãgieomầmýtưởngkhắpgiớichínhsáchWashingtonvềviệcgiảiquyếtvấnđềtăngdầnnấcthuếdolạmphát.Bentsenlàngườiđưarađềxuấtgiảmthuếđượcgọilà10-5-3,màsaunàytrởthànhnộidungchínhtrongkếhoạchthuế1981củaReagan.SauđóBentsentrởthànhBộtrưởngTàichínhđầutiêncủaBillClinton.

ĐiềuđángchúýlàBentsenđềcậptớivấnđềtăngdầnnấcthuếdolạmphátkhiRonaldReaganvẫncoivấnđềđượcgọilàNữhoàngPhúclợiChicagolàtrọng tâm chính sách kinh tế của ông. Đây là hình ảnh ẩn dụ hay đượcReaganđềcập trongcácbàidiễn thuyết củaông tavàonhữngnăm1970,theo đóNữ hoàng phúc lợi (Welfare queen) là người đã nhận tới 85 loạingânphiếuphúc lợi khácnhau!Chínhvì thếxét vềkhía cạnhnàođóNữhoàngPhúclợichínhlàngườiđãgâynêntìnhtrạngsuyyếukinhtếHoaKỳ,mộtlờikhẳngđịnhthậtvôlý.

NhưngkhôngmộtthànhviênđảngDânchủnàoủnghộtoàncầuhóa,tưbảnkinhdoanh-sảnxuấtvàcácthịtrườngvốndichuyểntựdomạnhmẽnhưBillClinton.Ôngthúcđẩymậudịchtựdovàtranhluậnmạnhmẽnhằmđưatoàncầuhóalênmộttầmcaomớivàmộtnềnkinhtếrấtthànhcông.Clintonđượchỗ trợ bởi rất nhiều người ủng hộ chính sách quốc tế phốWall nhưRobertRubin, các nhà kinh tế thị trường tự do nhưLarrySummers thuộcHarvard (trùng hợp làLarry cũng là thành viênHội đồng các nhà cố vấnkinhtếNhàtrắngthờiTổngthốngReagan),vàrấtnhiềucácquanchứckhác,nhữngngườihếtmìnhủnghộmôhìnhtoàncầuhóa.

Thực tếClinton làmột nhà kinh doanh tự do hơn cảRonaldReagan. TấtnhiênôngcũngthànhcônggấpnhiềulầnsovớiGeorgeH.W.Bush,người

kếnhiệmReagan.Mặcdùđượctínnhiệmbởicácchínhsáchmậudịchtựdo,trongnhữngnămcuốinhiệmkỳtổngthống,RonaldReaganbịmắckẹtdovụbêbốiIran-Contra.Tronggiaiđoạnnày,vàonăm1989sốcácmặthàngnhậpkhẩuvàoMỹphảichịumộtsốhạnchế tăng từ12%tới24%.Ngượclại,trongThôngđiệpLiênbangnăm1997,Clintonđãyêucầu“cácnhàchứctráchngaybâygiờcầnhoànthiệncáchiệpđịnhthươngmạimớiđểmởcửathịtrường…Chúngtakhôngnhấtthiếtphảichậmbướcdonhữngtháchthứctừnềnkinhtếtoàncầu”.

BấtchấpnhữngphảnđốibanđầucủaĐệnhấtPhunhânvàmộtsốcốvấnquan trọngkhác,Clintonvẫn thúcđẩy thôngquaNAFTA.Mặcdùmộtsốbạnbè của tôi là người ủnghộClinton khôngđồngý nhưng tôi cho rằng

NAFTA chính là vấn đề mang tầm quan trọng kiểu PATCO[82]

đối vớiClinton-mộtthôngđiệpủnghộtoàncầuhóamangtínhhìnhtượnggửitớicácthịtrườngthếgiới.NhữngnỗlựckhôngmệtmỏicủaClintonnhằmthựchiệnNAFTAđãgửithôngđiệptớicácthịtrườngtàichínhrằngsựchuyểnđổimôhìnhbắtđầunhữngnăm1980sẽcòn tiếp tụcvà tiếp tụcmạnhmẽhơn.

TrongthờigiancáccuộcbầucửsơbộchọnứngviênTổngthốngcủađảngDânchủnăm2008,cáccôngđoànvàphepháitựdohơntrongđảngDânchủđãkịchliệtphảnđốiviệcchínhquyềnClintonủnghộNAFTA.NhữngngườiphảnđốinàyquênđềcậptớimộtđiềulàtừkhiNAFTAđượcthựchiệnvàonăm1993tớinăm2001,tỷlệcóviệclàmởMỹtăngtừ120triệulêntới135triệungười.5nămsaukhiNAFTAcóhiệulực,tỷlệthấtnghiệptạiMỹgiảmxuốngmứcthấpkỷlục3,8%.Đâylàmứcmàhầuhếtcácnhàkinhtếhọcđãtừngchorằngvềmặtlýthuyếtchỉlàảotưởng.

NgàynaycáccựuquanchứcchínhquyềnClintonđangphảnứngmangtínhphòngvệ(mà tôicho làquáphòngvệ) trướcnhữngchỉ tríchvềcácchínhsáchủnghộtoàncầuhóa.Mộtvàingườicốgắngviếtlạilịchsử-hayítnhất

làviếtvềvaitròcủamìnhtronglịchsửđó.Thayvìthếhọnênchỉrarằngnếu thế giới không chấp nhận các chính sách như vậy, thì không gì khácngoàichínhsứckhoẻtàichínhcủanềnkinhtếtoàncầusẽlâmvàorủiro.

TạiMỹ,cảhaiđảngchínhtrịđềuđangcốthoátkhỏilậptrườngtựdomậudịch.ĐảngCộnghòatrongQuốchội,màtrongnhữngthậpkỷgầnđâythamgiavớivaitròlàmộtthànhviênquantrọngcủaliênminhmậudịchtựdo,ngàycàngtrởnênmờnhạttrướccácvấnđềthươngmại.FredBergsten,mộtquanchứcchínhquyềnCartervàsaunàythànhlậpraViệnKinhtếQuốctếPeterson, tổchứchàngđầuvềvấnđềkinh tế toàncầuđãcómộtnhậnxétkháthúvịvềcácthànhviênĐảngCộnghòatrướcnhữngvấnđềthươngmại.Bergstennóirằng:“MấtmátlớnnhấtcủachínhsáchthươngmạiMỹtrongthậpkỷquachínhlàsựrađicủanhânvậtchínhtrịbảothủthuộcĐảngCộnghòatạiHạviệnTomDeLay(Texas).Nhờcó“Hammer”(tứcCâyBúa,biệtdanhcủaDeLay)bấtcứluậtthươngmạinàocũngđượcQuốchộithôngqua.KhinắmquyềnHạviện(tronggiaiđoạnĐảngCộnghòađứngđầutừnăm1994tớithángmộtnăm2007),DeLayluônkiêntrìvớicácdựluật,ôngmuaphiếubầu,vàôngthôngquamộtđiềuluậtđôikhivớichênhlệchchỉtừmộttới hai phiếu”. Ngày nay không cònmột TomDeLay quyết liệt về tự dothươngmạinhưthếnữatrongĐảngCộnghòa.HaykểcảĐảngDânchủ.

MọitươngđồngchínhsáchnóitrêngiữaReaganvàClintonlạikhôngđúngtrongvấnđềchínhsáchtàikhóa.ChẳngphảiReagancắtgiảmthuếtrongkhiClintontăngthuếhaysao?Thậtsựkhôngđơngiảnnhưthế.BắtđầuvớithựctếrằnghaiđảngchínhtrịđềuchơitròlậplờvớicácchínhsáchtàikhóacủaBillClinton.Vídụnhưrấtnhiều thànhviênđảngCộnghòanóicứnhư lànềnkinh tếđangrơivàosuy thoáikhiBillClinton tăngmức thuếcánhâncaonhất từ28%lên35%(nhữngngườicómứcthunhậpsiêucaophải trả38%).Thựctếhoàntoànngượclại.

Cũng trong trườnghợpđó,nhiều thànhviênđảngDânchủ lạikhôngchấp

nhậnrằngmứcthuếcaohơnsẽgâythayđổitheohướngbópméomứcthùlaochocáclãnhđạocấpcaonhấtcủadoanhnghiệp(doDựluậtthuế1993củaClinton,cáccôngtykhôngđượcmiễnthuếđốivớiphầnlươnggiámđốcquámộttriệuđôla).Cácnhàlãnhđạocómứclươngcaonàytìmcáchtránhphảitrảthuếcaohơnbằngviệcápdụngmộtbiệnphápđángngờlàquyềnchọnmuacổphiếu,mộtbiệnphápđượcápdụngphổbiến.ĐểphụcvụchocácmụcđíchkếtoántrongthờikỳđượcgọilàkỷnguyênEnron,rấtnhiềucáclãnhđạocấpcaocủadoanhnghiệplựachọnnhậnlươngtheocáchnàythayvìnhậnmộtkhoảnlươnglớnbịđánhthuế,vìviệcthùlaobằngnhữngbiệnphápkhíchlệ(chẳnghạn,quacáchnhậnquyềnchọncổphiếu)khôngphảichịugiớihạnnào.Vấnđềnàychính làmộtvídụđiểnhìnhcủa“quyluậtvềhậuquảkhônglườngtới”(unintendedconsequences)củamộtchínhsáchnàođó.Mộtđiềurõrànglàkhithuếsuấtbiênvượtquamộtmứcgiớihạnnhấtđịnh,nhữngngườigiàusẽlàmmọicáchtrongkhuônkhổpháplýđểtránhkhôngphảitrảthuếcaohơn.

CómộtvấnđềkháctrongchínhsáchthuếcủaClintonmàítkhiđượcnhắcđến.Vàonăm1997khibongbóngcáccôngtymạng(cáccôngtydot-com)bắtđầuxuấthiện,BillClintonđãâmthầmkýmộtđiềuluậtgiảmtỷlệthuếtrênthunhậptừvốn(capitalgains)từ28%xuốngcòn20%,mộtmứcgiảmmạnhtới30%.

FredGoldberg,nguyênủyviênIRS[83]

chorằngdochínhsáchthuếcủaMỹkhôngcógì thayđổi tronghơn40nămqua,vì thếbấtkỳ sự thayđổiđộtngộtnàotronghệthốngthuếsẽảnhhưởngnghiêmtrọngtớicácthịtrườngtàichính.Nếuđiềunàynghecóvẻlạ,hãycứtưởngtượngnhưbạnlàngườisao Hỏa vừa rơi xuống trái đất và suốt mấy thập kỷ chưa từng nghe tớinhữngtuyênbốhoàntoànngượclạicủacácđảngchínhtrịởđấtnướcnày.Khixemlạicácsựkiện,chúngta thấyTổngthốngĐảngDânchủJohnF.Kennedydườngnhưlàngườiủnghộmạnhmẽnhấtcácdòngvốn.Nhữngnỗlực của ông đã dẫn tới việc cắt giảmmức thuế cá nhân cao nhất từ 90%

xuốngcòn70%,cấptíndụngvềthuếđầutư(investmenttaxcredit)chocácdoanhnghiệpđượcthựchiện(ôngcũngkhởixướngvòngđàmphánthươngmạiđaphươngđầutiênvàđượcgọilàVòngKennedy).Reaganxóabỏtíndụngthuếđầutưnhưnggiảmmứcthuếcánhânhơnnữa.Clintontăngmứcthuếcánhâncaonhấtnhưngkýđiềuluậtgiảmmạnhtỷlệthuếđánhvàothunhậptừvốn(trongkhituyênbốhàngloạtcácthỏathuậnthươngmạitựdomớicótriểnvọngthúcđẩyxuthếđilêncủacácthịtrườngvốn).QuanđiểmcủaGoldberg là không thể phủ nhận rằng xu hướng chung từ những năm1960làhướngtớixâydựngcácchínhsáchthuếtạothuậnlợichoviệctạovốndoanhnghiệp.Hơnnữachínhsáchthuếcánhânhầunhưkhôngbịảnhhưởngbởicácnguyêntắcchínhtrịkhủngkhiếptrongcuộcchiếntranhgiaicấp.

Thực sự, rất nhiều nhà quan sát chính trị cho rằng Clinton theo đuổi cácchính sáchdoảnhhưởngbởi chiến lượcchính trịvịkỷ“chânkiềng” - cốgắngkếthợpmộtsốquanđiểmchínhcủađảngđốilậpvàolợithếchínhtrịcủamình.Nhưngcóaiquan tâm tớiđộngcơcủaông?VớiClinton,chiếnlược này có hiệu quả, ông là thành viên đảng Dân chủ đầu tiên từ thờiFranklinDelanoRooseveltlàmtrọnhainhiệmkỳliêntiếptạiNhàTrắng.

ĐiềuquantrọnghơnlànếucácchínhsáchkinhtếcủaBillClintonbịquétsạchkhỏiWashington, thayvàođólàcácchínhsáchrấtbất lợichonguồnvốndoanhnghiệpthìsẽ tạonênmộtsựkiệnquantrọngtrênthị trườngtàichính.HọcgiảkinhtếtheotrườngpháitựdoJeffFauxcủaViệnChínhsáchKinh tế (EconomicPolicyInstitute),vớimộtchútcườngđiệu,đãnóingaysau những thất bại lớn của đảngCộng hòa tại QuốcHội năm 2006 rằng:“ChúngtađangsốngtrongthờikỳmàkỷnguyênReagancuốicùngcóthểđã kết thúc, bao gồmcả támnămcủaBillClinton”. Sự thay đổi chính trịtiềmtàngnàylàlýdorõràngnhấtgiảithíchtạisaothếgiớingàynaycongmộtcáchnguyhiểm.

NgàynaycộngđồngchínhtrịMỹchuẩnbịthamgiavàocuộctranhluậnvềthuế.Cuốnsáchnàykhôngphảilàmộtchuyênluậnvềthuế.Xétvềgócđộnào đó, trong bất kỳ xã hội nào những người bỏ phiếu nên được khuyếnkhíchtựđặtracácmứcthuế-vàsẵnsàngchấpnhậnkếtquả,dùtốthayxấu.Nhưngđiềuquantrọnglàcuộctranhluậnphảnánhhaithựctế:mộtlàbấtkỳsự thayđổi thuếnàopháhoại cuộc cáchmạngdoanhnghiệp tạiMỹ sẽ làbiểuhiện tột cùngcủa sựngungốc.Điềunàyđặcbiệtquan trọngkhiMỹđangphảiđốimặtvớisựcạnhtranhkhốcliệttrongnềnkinhtếtoàncầu.Vàthứ hai, cũng như thế nếu các cuộc thảo luận thuế không phản ánh đượcnhữngtháchthứctàikhóacủaMỹ.

Trongcuộc tranh luậnhiện tại,đãcómộtquanniệmsai lầmrằngnếuchỉngười“giàu”ởMỹtrảthuếnhiềuhơnthìácmộngvềtàikhóaởMỹsẽchấmdứt.Điềunàyhoàntoànsailầmkhixemxéttớinhữngconsố.PhóngviênchuyênmụctờNewYorkTimesDavidBrookschỉrarằngnếumứcthuếcánhâncaonhấttăng1%thìchỉtạoragần6tỉđôlatrongngânkhốquốcgia.Đâychỉlàgiọtnướcbỏbểtrướcnguycơtàikhóanghiêmtrọngcóthểxảyratrongtươnglai.Nguycơđócóthểphảitínhbằnghàngnghìntỉđôla.

Các khía cạnh của mối đe dọa đó là gì? Robert Samuelson của tờWashington Post đã đưa ra một tóm lược hữu ích: từ năm 2000 tới năm2030,sốdânhơn65tuổitạiMỹsẽtănggấpđôikhinhữngbabyboomertheonhaunghỉhưu.Sốngườivềhưusẽ tăng từ35 tới72 triệungười,haygần20%dânsố.Chiphíchocácchươngtrìnhlớnsẽtậptrungvàonhucầucủangườicaotuổi-Ansinhxãhội,YtếchongườigiàvàYtếchongườinghèo-hiệntạichiếm1,1nghìntỉđôla,khoảng40%ngânsáchliênbang(gấpđôingânsáchchitiêuchoquốcphòng).Vàonăm2030,chiphíchocácchươngtrìnhnàysẽtăngmạnh,tới75%ngânsách,vàokhoảnghơn2nghìntỉđôla.

Bởivậy,bànvềvấnđềchiếntranhgiaicấp,sửdụngngườisiêugiàunhằmgiảiquyếttìnhtrạngbấtổntàichínhnàycóthểtạonênmộtchínhsáchchính

trịkhônngoan,tuynhiênnhữnglậpluậnnàyphảnánhtínhyếmthếrấtlớnvềchínhtrị.Vấnđềlàkhôngđủngườisiêugiàuđểgiảiquyếtđượctìnhhìnhđó.Haynóicáchkhác,rấtnhiềungườiMỹởcảhaiđảngchínhtrịsaukhicốgắng trở thànhngườigiàu sẽvôcùngkinhngạckhibiết rằngWashingtonđang xem xét xếp họ vào nhóm “những người siêu giàu kiểu WarrenBuffett”,cầngánhtráchnhiệmbùđắplỗhổngngânkhốquốcgiasắptới.

Mộtbảnbáocáođầutưnăm2008củaMorganStanleychỉrarằngtạiMỹ,mộtquốcgiavớihơn300triệudân,chưađầy19nghìnhộgiađìnhhiệncócáctàisảntàichínhcóthểđầutưngay(khôngkểbấtđộngsảnvàcáctàisảnliênquantớihưutrí)vớigiátrị25triệuđôhoặccaohơn.HaynóicáchkháctấtcảcácgiađìnhMỹcógiátrịthanhkhoảnthựckhoảng25triệuđôlacóthểtậptrungtạiNhàthiđấuMadisonSquareGardencủaNewYorkđểthamdựmộttrậnđấubóngrổNBA.HầuhếtngườiMỹđượccholàgiàuthựcrachỉtíchlũyđượclượngcủacảirấtnhỏbé,thườngnhờđiềuhànhthànhcôngcácdoanhnghiệpnhỏ, các công ty luật hay các công ty cungcấpdịchvụchuyênbiệt.HọsẽvôcùngkinhngạcnếuđượcxếpvàotầnglớpsiêugiàucủaWarrenBuffett vàđược trôngchờdễdàngchấpnhậngiải quyết cuộckhủnghoảngcóthểgâyrasựmấtmáthàngnghìntỉđôla.

TrongbấtkỳquátrìnhlậpphápliênquanđếnthuếnàocủaMỹtrongtươnglai,việcsửađổibộluậtthuếchỉlàmộtchuyện;mởcửachomộtkỷnguyênmớimàmộtnhómngườiMỹnàycạnhtranhvớimộtnhómkháclạilàmộtvấnđềrắcrốihoàntoànkhác.Mộtđiềuchắcchắnvềcuộcchiếntranhgiaicấplànósẽvôcùngnguyhạichocácthịtrườngtàichínhtoàncầurấtlinhđộngngàynay.Mộtkhibắtđầu,cuộcchiếnsẽkhócóthểdừnglại.Thựcratránhđượccuộc chiến tranhgiai cấp làmột trongnhững thànhcôngquantrọng trong thờikỳClinton.Trong thờikỳđó,khuvựckinhdoanh tạo lợinhuậncaovànhiềucôngănviệclàmđượcủnghộmạnhmẽbởicácchuyêngiachínhtrịlỗilạccủaWashingtondolĩnhvựcnàyđượcghinhậnvớikhảnăngmởrộngviệclàm.

Mộtvấnđềkháclà:cólẽngườiủnghộmạnhmẽnhấtnhữnglậpluậnủnghộcuộc chiến tranhgiai cấp, trớ trêu thay lại là nhàđầu tư lớnnhất thếgiớiWarrenBuffett.Saukhi tích lũyđượcmột trongnhữngkhối lượng tài sảnlớnnhấttoànthếgiới,Buffetthiệngiờchorằngônghầunhưbịđánhthuếrấtít.Nếuônglàmtheocáchcủamình,ôngsẽtrảthuếgấpnhiềulầnchochínhphủliênbangdomứcthuếcậnbiêntăngcaohơn.NhữngngườiMỹgiàucókháccũngnênthế.

TôicóthểhiểutạisaoBuffettlolắngvềsựmấtcânbằngtàikhóacủaMỹ,nhưngnhữngquanđiểmvềchínhsáchcủaôngđãkhiếnôngrơivàothếbịđộng.Cómộtsốđiểmchunggiữanhữngngườirấtthànhcôngsaukhichấpnhậnrủiro,mộtkhihọđạtđếnmộtmứcđộthànhcôngnhấtđịnh,trongtiềmthứchọcóxuhướngcốgắngngăncảnngườikhácđạtđếnthànhcôngtươngtự.Mộtkhithànhcông,họsẽthấyrằngcầnnhanhchóngđóngcánhcửacơhộiphíasau.Tôinhậnthấyđiềunàytrongthếgiớiquỹđầutưphòngvệvôcùngcạnhtranh.Tấtcảcácnhânvậtthànhcônglớnkhôngphànnàngìkhichínhphủdựnglêncácràocảnthamgiakinhdoanhlớnhơn.Trongcácràocản đó, bao gồm cả thói quan liêu nghiêm trọng của chính phủ, dẫn tớinhữngchiphípháplýcaotớimứcvôlý.Quanliêuvàchiphípháplýkhiếnnhữngngườicótiềmnăngthamgiathịtrườngphảibỏcuộc.

Giờđây,Buffettthoảimáiyêucầutăngthuếmạnhvàothunhậptừvốnsaukhi ông đã tích đủ của cải chomình.Tình huống này gợi cho tôi nhớ tớikhôngkhíởhầuhếtcáccâulạcbộđộcquyềntạivùngquê.Nhữngngườicó

cáiđượcgọilà“tiềnmới”[84]

sẽtrởthànhnhữngkẻhợmhĩnhnhấtvàquyếttâmngăncảncácthànhviênkhác.Họkhôngchủtâmlàmnhưvậy,điềunàyđơngiảnđãnằmtronggenecủanhữngngườimớithànhcông.

VớiBuffett,cáchànhđộngcủaôngcũngphảnánhmộtcáchtiếpcậnkhôngnhấtquánvềcácvấnđềtàikhóaởMỹ.Cáchđâymộtvàinăm,ôngcamkếtsẽdànhphần lớn tài sảncủamìnhchoQuỹBill&MelindaGates,một tổ

chức cánhân.Điềunàynghe cóvẻkhá lạbởivì trongkhi chínhphủMỹđangphảichịunhiềukhoảnnợ,tạisaoôngkhônggiànhsốtàisảnđóchoBộY tế vàDịch vụ công cộngMỹ?HayBộTài chínhMỹ?Hoặc LiênHợpQuốc,mộttổchứcchínhphủtoàncầunhưôngbạntỷphúTedTurnercủaôngđãlàmtrướcđómộtthậpkỷ?BuffettđãchọnmộtquỹtưnhâncủaBillGatesbởivìnhưvậytàisảncủaôngcóthểhiệuquảgấp10tới20lầnsovớithóiquanliêucủachínhphủ.BuffettđãchọnkhuvựctưnhânlàmkhochứakhốilượngtàisảnkhổnglồcủaôngtrongkhichínhphủliênbangMỹvàrấtnhiềuchínhphủcácbangkhácđanggặpnhiềuvấnđềvềtàikhóa,họhoàntoàncóthểtậndụngsựhàophóngnàycủaôngta!

CácchínhtrịgiaủnghộđấutranhgiaicấpngàynaychorằngngườiMỹvốncóhiềmkhíchcốhữuvớinhữngngườithànhcôngvềmặttàichính.ThựctếngườiMỹtrướckiavốnrấtngưỡngmộnhữngngườichấpnhậnrủirodoanhnghiệp-từHenryFordtớiBillGateshaySteveJobs,vàtấtnhiênkhôngthểthiếuWarrenBuffett-ngườiđãtạonênlượngtàisảnkhổnglồ.

NgườiMỹ trung lưu thấy bấtmãn khi nhận thức rằng hệ thống khép kín,khôngchấpnhậnngườimới,mọi thứđượcduy trìnguyên trạng.Họchấpnhận quá trình động với các rủi ro và thất bại doanh nghiệp. Nhưng họkhônghiểutạisao,vídụnhưcáccôngtyđầutưtưnhânđượcxemxétvàđượcnhậnmộtmức thuếđặcbiệt trongkhi cácdoanhnghiệpcònnon trẻmớithamgiavàothịtrườngphảitrảthuếgấpđôi.HọbấtmãnvớiquanniệmrằngnhữngngườitrongcuộcgiàucóvàquyềnuycóthểtớiWashingtonvàgiànhđượcnhữngthỏathuậnbéobở.NhưngkhôngaiphủnhậnrằngđasốngườiMỹsẵnsàngchấpnhậnhệthốngmàmộtphầntưthếkỷquađãtưởngthưởngxứngđángnhữngsángkiếnvôcùngmạohiểmvớimứcthuếtươngđốithấp.Đặcbiệt,họkhócóthểchêtráchhìnhảnhmộtWarrenBuffetttrẻtrung,mộtconngườivớixuấtphátđiểmkhôngcaokhihàngngàyôngphảiđigiao tờWashingtonPost, rồi sauđóôngchuyển tớiOmahavà trở thànhnhàđầutưlớnnhấtthếgiới,muamộtlượngcổphầnlớncủatờbáoôngđã

từnglàmthuêvàbâygiờngồitrongHộiđồngquảntrị.Họgọiconngườivôcùnggiàucóđólà“ngườihùngkiểuMỹ”.

Mộtcâuhỏilớnlàliệusựchấpnhậnvềmặtchínhtrịđốivớiquátrìnhtạoracủacảinàynàycótiếptụchaykhông?NhữngngườithamgiavàothịtrườngtàichínhtoàncầuthắcmắcđiềugìđangdiễnratạiMỹ.GầnđâymộtnhómcácnghịsĩAnhtớithămWashingtonđãkhiếntôivôcùngbấtngờkhiđưaranhậnxétrằng:“Điềugìđóđãthayđổi.LầnđầutiênngườiMỹdườngnhưđangbịámảnhbởicuộcchiếngiaicấp”,mộtnghịsĩnói.Sốkháccũnghoàntoànđồngý.

Các nghị sĩ đó không tưởng tượng ra nổi sự thay đổi phôi thai này. CácchuyêngiachínhtrịưutúởWashingtonbắtđầuđùagiỡncácthịtrườngtàichínhkhisửdụngnhữngngôntừsặcmùidântuývềcuộcchiếngiaicấp.Đólàmộttròchơinguyhiểm,nhưnglýdokhôngphảinhưnhiềungườibảothủvẫnnghĩ.Nhữngngườibảo thủnhấnmạnh tới thực tế rằng10%ngườicóthunhậpcaonhấtởMỹđóngtới75%sốthuthuếthunhậpliênbang,10%nàycũngchiếmphầnlớnkhoảnthunhậpquốcgiađượctạora.Thựcra,đólàmộttròchơinguyhiểmbởivìcácchínhsáchhạnchếhayngăncảnnguồnvốntoàncầuliênquantớicuộcchiếngiaicấpcóthểsẽdẫntớiviệckhôngchấpnhậnrủirodoanhnghiệpnữa-vàchínhvìthếsẽtạoraítcôngănviệclàmhơn,vànềnkinhtếsẽmấtdầnsứcsống.Hơnnữa,khôngkhíchiếntranhgiai cấp dễ tạo điều kiện cho những đợt hoảng loạn về tài chính, điều cónguycơpháhoạinghiêmtrọngtoànbộhệthốngkinhtế.

MộttrongnhữnglýdochínhmàcộngđồngđầutưtoàncầucoinhẹnhữngsailầmhiểnnhiêntrongchínhsáchcủaMỹ,baogồmcảsựmấtcânbằngtàikhóa trongnhững thậpkỷqua là:Mỹ làđiểmtập trungquá trìnhcách tândoanhnghiệp (entrepreneurial innovation).Mỹ là sânchơiđáng tincậyvàduynhấtmànhữngngườisángtạo,chấpnhậnrủirotrênthếgiớicóthểthửsứcmình.Mộtsốđãtạodựngchomìnhnhữnggiatàikhổnglồ,nhưngđiều

quan trọng hơn là những người khởi nghiệp này góp phần thúc đẩy tăngtrưởngkinhtếmạnhmẽ,haynóicáchkhácvìthếsốlượngcôngviệcmớiởMỹcũngtăngtớiconsốkỷlục.

Tuynhiênnhữngbànluậnnàykhôngnhằmphủnhậnnhữngbấtổnmàtựdomậudịchvàcácthịtrườngtàichínhtoàncầuhóađãgâyra.Cáccuộcthămdòýkiếnchothấythậmchísaunhiềunămtìnhhìnhthấtnghiệpđượcduytrìởmứcthấpvàcácthịtrườngchứngkhoánluônhoạtđộnghiệuquả,ngườiMỹvẫnluônlolắngvềtươnglainềnkinhtếcủamình.Sựbấtổnnàycàngtrầmtrọnghơnvớisựsuygiảmkinh tế.Táicơcấuvà thuhẹpsảnxuất lànhữngthựctếđángbuồnởcáctậpđoànlớnnhấtnướcMỹ.TiềnlươngthựctếcủagiaicấpcôngnhânMỹởtrạngtháidậmchântạichỗ.Việcthấtnghiệpsẽthấpnhấtkhi thươngmạiphát triểnmạnhmẽvẫnlàmộtkháiniệmkhá“phảntrựcgiác”vàkhóhiểuđốivớirấtnhiềungười.

Trongnhữngnămgầnđây,ngườiMỹđãchitiêuchoviệcnhậpkhẩunhiềuhơnlàchonộpthuế.Chínhvìthế,cócảmgiácrằngbấtchấpsựthịnhvượngkhổnglồhiệntại,ngườiMỹkhôngthểkiểmsoátbảnthânnềnkinhtếcủamình.Không ngạc nhiên khi những người ủng hộ quá trình toàn cầu hóamạnhmẽnhấtcũngđangbắtđầuphải“phòngvệ”chonhữngkhoảnđặtcượcchínhtrịcủahọ.

VídụnhưRobertRubin,cựulãnhđạoGoldmanSachsvàcựuBộtrưởngBộTàichính,nhàlãnhđạotàitìnhcủađảngDânchủvềtấtcảcácvấnđềkinhtế, đồng thời làmột người theo chủ nghĩa quốc tế thực sự.Ông khiến cảcộngđồnghoạchđịnhchínhsáchcủaWashingtonvàocuốinăm2006phảibấtngờvớibàiphátbiểutronglễkỷniệmlầnthứ25ngàythànhlậpViệnKinh tếQuốc tếPeterson.Rubinkhiếnhầuhếtcáccử tọa thuộcđảngDânchủủnghộtựdomậudịchphảichoángvángkhiônglậpluậnrằngthậtngâythơkhitiếptụctinvào“lợithếsosánh”.Nóicáchkhác,ôngnghingờnhữngtiềnđềcơbảnvềtựdomậudịch(vàtoàncầuhóa)mànhữngngườitheochủ

nghĩatựdovàbảothủtrongsuốtcácthậpkỷquahầuhếttintưởngvào.Sauđó,rấtnhiềungườibàytỏhyvọngrằngnhậnxétnàychỉ làýnghĩ thoángquavàsailầm,chứkhôngphảimộtlờituyênchiến.

Với vai trò là ứng cử viên tổng thống, Hillary Clinton cảm thấy rằng bàkhôngnênđitheonhữngquanđiểmủnghộtoàncầuhóacủachồngbà.Đểphảnánhnhữngquanniệmchínhtrịđangthayđổi,bàđãbổnhiệmnguyênlãnhđạopheđasốởHạviệnRichardGephardt,ngườiđứngđầulựclượngchốngđốitoàncầuhóacủaWashingtonvàonhómchiếnlượcnộibộcủabà.Nhưngđểkhônglàmlộrõquanđiểm,bàcũnglắngnghemộtvàicựucốvấnủnghộtoàncầuhóacủachồngbà,trongđócóGeneSperling.Sperlingluônnhấtquán trongquanđiểmủnghộ toàncầuhóacủaông,nhưnghiểu rằngnhữnglolắngmàthị trườngtoàncầuhóagâyracầnphảiđượcgiảiquyết.

Nếu những ví dụ trên có vẻ còn thiên lệch[85]

, thì xin nói thêm là nhữngthànhviênCộnghòakhôngcóngười lãnhđạo tạiĐồiCapitolcũngkhôngkháhơntrongcácvấnđềvềtoàncầuhóa,màtrongmộtsốtrườnghợpcòntệhơnnhiều.

Lawrence Summers, Bộ trưởng Bộ Tài chính kế nhiệm Rubin dưới thờiClinton lànhânvật thúvị nhất trongnhóm.GiốngSperling, ôngvẫnnhấtquánủnghộ toàn cầuhóanhưng lập luận,một cáchhoàn toàn chínhxác,rằng “phần bánh mà phần lớn giai cấp trung lưu được nhận thậm chí bịgiảm”. Sau thời gian làm việc tại Bộ Tài chính, Summers trở thành hiệutrưởngtrườngĐạihọcHarvard.Sauđóôngbuộcphải thôiviệc(mộtphầnbởivìcáchquảnlýkhôngkhônkhéocủaông,nhưngtôinghĩrằngmộtphầncũnglàviệctrảgiácủaphecựctảlậptrườngủnghộtoàncầuhóacủachínhquyềnClinton,màSummerslàngườiđiđầu).

Summerslànhàhoạchđịnhchínhsáchrấtthúvị,đôikhiđếnhàihướcbởivìôngdựavàotrithứcđơnthuầnmàítkhixemxéttớinhữngquytắcxãhộitruyềnthống.Vídụnhưvàođầunhữngnăm1990,nhiềunămtrướckhiông

trởthànhBộtrưởngBộTàichính,SummerstừnglàTrưởngkinhtếgiacủaNgânhàngThếgiới.Mộtbuổitối,tôicósắpxếpchocácbộtrưởngtàichínhcủacácnướcđượccoilàBốnconhổvànhđaiTháiBìnhDương(HànQuốc,ĐàiLoan,SingaporevàHongkong)đếnthămMỹgặpmộtnhómngườimàtôimôtảlà“nửatákinhtếgiaquantrọngnhấtWashington”.TôicómờicảSummerstớicuộcgặpgỡnày.

Bữa tối diễn ra vào một ngày cuối hè tại khách sạn Jefferson, cách NhàTrắngbốntòanhàvềphíabắc.Tôichọnmộtphòngănnhỏ,sangtrọngngaygần sảnh.Chúng tôi uốngnhanhmộtvài cốc cocktail trướckhi cùng thảoluận trongbữa tối.Khibuổi thảo luậnbắtđầu, tôinhận thấymộtghếcòntrống. “LarrySummers chưa tới,” tôi nói với nhữngngười khác.Tôi nghĩôngcó thểbịmuộndo cơnmưaxốixảbất ngờậpvào thànhphố. “Larryđangđợimưatạnh.NhữngcơnmưamùahèđángghétởWashingtonnhưthếnàynhanhđếnvàcũngnhanhđithôi”.Tôivừanóivừanhìnquacửasổvàthấytrờivẫnđangmưanhưtrútnước.

Mộtvàiphútsaucánhcửaphòngănnhẹnhàngmở.Mộtnhânviênphụcvụvớivẻmặt lo lắng,bồnchồnxuấthiện.Tôiđứngdậyvàđinhanh racửa.Nhânviênphụcvụnói:“Cómộtngườilạbênngoàivàôngấynóiôngđượcmời tham dự bữa tối tại đây. Nhưng nhìn diện mạo của ông ta, tôi nghĩchúng tôikhôngnênchoông tavào”.Vừakhiđó,mộtngườiquầnáoướtsũngbướcquanhânviênphụcvụ, đi vàophòng.Chính làSummersđangđứngđó,trôngôngcứnhưthểvừanhảyxuốngmộtbểbơi.Ôngđãvượtquatámtòanhà, từNgânhàngThếgiớidướicơnđạihồng thủy tớiđây.Chắcnhânviênphụcvụtưởngônglàkẻvôgiacưđangphảiđixinăntừngbữa.VịbộtrưởngtàichínhtừSingaporetrôngvôcùngbốirối.Summersđứngđónướcchảyròngròng,bộquầnáoda thuộccủaôngướtsũng.Summers tàigiỏingồixuốngcùng thamdựbữa tốivàdườngnhưkhôngđểý tớivũngnướcdướichânông.Mọingườikháctrongcănphònglấylàmvôcùngkinhngạc.

Nhưngbềngoàicóthểgạtngười.MặcdùtínhcáchcánhânvàquanhệxãhộikháđặcbiệtnhưngSummerslàngườikhôngthiênlệch,táobạovềmặttrítuệnhấtvàlàmộtquanchứctàichínhcanđảmnhấtmàtôiđãtừnggặptrong hơn 30 năm ởWashington.Một viên kim cương thô nhám, chỉ cóSummers,mộtbộ trưởng tài chínhđượcbổnhiệmmột cáchdânchủ,mớidámđấutranhvớicácbiệnphápđònbẩytàichínhđángngờcủaFannieMae-mộttrongnhữngnguồngâyquỹtiềnmặtlớnnhấtchođảngDânchủ.

Trongnhiềuthậpkỷ,FannieMae,mộttổchứckhôngthểđộngđếnvềmặtchínhtrị,đượcthịtrườngngầmhiểuvớinhaurằngbộTàichínhMỹđãđảmbảochodanhmụccáckhoảnchovay thế chấp thunhập thấp của tổ chứcnày. Điều này cho phép FannieMaemượn tiền với lãi suất thấp hơn rấtnhiềusovớicácđốithủ,nhưngdođócũngđãbópméothịtrườngmộtcáchnguyhiểmvìkíchthíchviệcmượntiềnquámức.VớiSummers,nhữnghànhđộng thiên lệch kém thôngminh hơn rất nhiều so với việc theo đuổimộtbướcđộtpháchính sách -hay,vìkhông tìm ra từnàohayhơn, theođuổichínhsáchtrungthựctruyềnthống.Trongtrườnghợpnày,mộtcôngtycầnđượcgiữlạibênbờvựcthẳm,nhưlĩnhvựcngânhàngrộnglớnhơnsauđógầnmộtthậpkỷcầnđượckéorakhỏisựcámdỗcủathếchấpdướichuẩn.

Tấtcảđiềuđógiải thíchtạisaocâuhỏichođảngDânchủtạiWashingtontrongnhữngnămtới là:nhữngngườichủtrươngchiếntranhgiữacáctầnglớpmới sẽ chiếm ưu thế?Hay nhómClinton, bao gồm những người nhưSummersủnghộcácthịtrườngtựdo(dùsẽthêmnhữngcảicách)sẽtiếptụcảnhhưởng tớicáccuộc tranh luận?Bởicácdấuhiệuchỉ ra rằngcách tiếpcậnthịtrườngvốntựdohóavàtựdomậudịchcủaBillClintonđangbịtừchối,Mỹchuẩnbịphảisốngtrongmộtthếgiớiconghơnnhiềusovớinhữnggìchúngtađãtừngtưởngtượng.

Thựctế,cácnhàtưvấncủaClintonnhưSummersvàSperlingđãđúngkhilậpluậnrằnggiaicấptrunglưukhôngđượchưởngtrọnvẹnnhữnglợiíchtừ

bộmáytạoracủacảitoàncầu.Tronghệthốngtàichínhngàynay,khikhuvựclàmcôngănlươngđangsụtgiảm,chỉriênglươngcủatầnglớptrunglưukhócóthểgiúpcácgiađìnhtránhđượccáckhókhăntàichính.Vấnđềnàysẽkhôngthểđượcgiảiquyếtchodùthựchiệnbấtkểchươngtrìnhđượcnhànướchỗtrợnào,baogồmtăngmứclươngtốithiểuvàcáctrợgiúpgiáodụcđúngđốitượng.

Hơnnữa,khoảngcáchgiữangườinghèovàngườigiàucó thể tiếp tụcgiatăngnếutoàncầuhóavẫntiếptụcdiễnra,bởisựtạoracủacảisẽtănglêntheocấpsốnhân.Vàonhữngnăm1950,mộtnhàhoạtđộngtôngiáocóhỏiAlbertEinsteinrằng:“Ôngcótinvàonhữngđiềukỳdiệu?”.Einsteintrảlời:“Tôitinvàođiềukỳdiệucủalãisuấtkép”.Nóitheocácthuậtngữtoàncầu,tàisảntrêntoànthếgiớisẽtăngtheocấpsốnhânnếucácchínhphủkhôngphávỡbộmáytàisảntoàncầu.

Nhưngtôikhôngbiếtaicólýtrí-cảngườitheochủnghĩatựdolẫnngườitheophebảothủ-màlạitinrằngkhoảngcáchthunhậpgiatănghơnnữalạikhônggâyrasựsụpđổvềchínhtrịvàxãhội.Tuynhiên,khôngcóvấnđềnàotrongcuộctranhluậnnàylàvấnđềđơngiảnvàdễdàng.Tronglịchsử,cáckếhoạchtáiphânbổthunhậpdiệnrộngtạiMỹ(chẳnghạnmứcthuếcaohồi những năm1970) luôn có xu hướng đột ngột làm cho sự tăng trưởngkinhtếbịđìnhtrệ.Chínhvìthế,sốlượngcôngviệcngàycànggiảmvàtoànbộhệthốngkinhtếsasúthơn.Hơnnữa,cáckếhoạchvớimụctiêucanthiệpphúclợimạnhmẽthựctếđãlàmtổnthươnglòngtựtrọngcủamỗingười,khiếnhọmấtđicảmgiácthànhcông.ĐólàlýdotạisaoBillClintonvớivaitròTổngthốngmộtlầnnữakhiếnmộtvàiđồngminhchínhtrịcủaôngphảisửngsốtkhikýđiềuluậtđổimớiphúclợiquantrọngnhằmgiúptầnglớplaođộngnghèothoátkhỏimặccảmtựtikhibắtbuộcphảiphụthuộcvàophúclợi (trongkhivẫnduy trìhệ thốngphúc lợi chonhữngngười thực sựkhókhăn).

Cuối cùngnhững căng thẳng chính trị do sự phânbố thu nhập quá chênhlệchsẽcó thểrấtkhóxácđịnhvàdựđoán, thậmchíkhócó thểkiểmsoáthơnnữa.Trongcácnềnkinhtếmứcđộmạohiểmcao,cóngườichiếnthắngvinhquangnhưngcũngcónhữngngười thấtbại thảmhại.Thách thức lớnnhấtchínhlàlàmthếnàođểtăngsốngườichiếnthắngtrongxãhộilênmứccaonhất.Biệnphápkhảthinhấtlàtăngsốnhàđầutư.Thựctế,tạođiềukiệnchonhiềungườisởhữuvốnhơnthamgiavàonềnkinhtếvềlâudàicóthểlàphươngphápduynhấtvềmặtchínhtrịđểcứutoàncầuhóa.

Trongnềnkinhtếmớingàynay, tầnglớptrunglưusẽkhôngthểgiàunếuchỉcólương.Hơnnữa,bởimứclươngthườngbị“neo”theocáchnàođóvớimức tăng trưởng GDP, chính phủ Mỹ cần hiện đại hóa phương thức đolườngnềnkinhtế.Ngàynay,cácsốliệuGDPchínhthứccóthểkhôngphảnánh chính xácmức tăng trưởng thực sự của nền kinh tế; và chính vì thếlươngtronghàngthậpkỷcóthểsẽbịhạnchếmộtcáchbấthợplý.Lĩnhvựcdịchvụchiếmkhoảng70-80%GDPkhuvựctưnhân,trongkhilĩnhvựcsảnxuấtchỉchiếmkhoảng13%.Chínhphủcónhữngphântíchvôcùngchitiếtvềlĩnhvựcsảnxuất,nhưngcáchđolườngngànhdịchvụlạimơhồđếnkhácthường.Vấnđềnàycũngdothựctếrằngtrongnửathếkỷqua,chínhphủchỉphảiđolườngngànhsảnxuất.ChỉtrongnhữngnămgầnđâydịchvụmớitrởthànhlĩnhvựcchủchốtcủanềnkinhtếMỹ.Chínhvìvậy,khôngngạcnhiênkhinhữngkỹthuậtđolườngtrong50nămquacóthểkhôngcònphùhợpđểđolườngđộngcơtăngtrưởngchínhcủanềnkinhtếmớingàynaynữa.Vàđiềunàysẽgâyphươnghạichongườilàmcôngănlương.

Trongnhữngnămgầnđây,nềnkinh tế toàncầubùngnổ tớimứcgầnnhưchưa từng có. Tuy nhiên người làm công ăn lương bình thường, so vớinhữngngười códanhmụcchứngkhoán toàncầu,không thể thamgiavàoquátrìnhtạoracủacảinày.Họgặpnhiềubấtlợilớnvìkhôngđượchưởngnhữnglợiíchcủatăngtrưởngkinhtếtoànthếgiới.Ngườigiàuhơncóthểmuachứngkhoánquốctế,cácquỹtươnghỗtoàncầuvàthamgiađầyđủvào

quátrìnhbùngnổnăngsuấttoàncầutrongkhinhữngngườilaođộngbìnhthường tronghầuhếtcác trườnghợpkhông thểđượchưởngnhững lợi íchnày.Haynóicáchkhác,dotoàncầuhóatàichính,mộtsốlợinhuậntừcáckhoảnđầutưtrênthịtrườngchứngkhoánkhẳngđịnhsựtăngtrưởngcótínhchất bùng nổ trong tương lai bên ngoài nướcMỹ, điều này sẽ hoàn toànngoàitầmvớicủanhữngngườikhôngthamgiađầutư.Dosựxuấthiệncácthịtrườngtoàncầuhóa,mốiliênkếtgiữaGDPquốcgiavàtàisảnquốcgiakémmậtthiếthơn,khoảngcáchthunhậpngàycànglớn.

Đólàlýdotạisaođểđượchưởngtrọnvẹnnhữnglợiíchtừsựtăngtrưởngnăngsuấttoàncầumàtoàncầuhóamanglại,cácgiađìnhthuộctầnglớplaođộngcầnđượcđầutưvềlâudàitrêncácthịtrườngtàichínhtoàncầu.Cầnphảinhưvậymặcdù thị trườngcónhữnggiaiđoạn thăng trầmkhông thể

tránhđược.Lựclượngsởhữuvốn[86]

cầnđượcmởrộngnhiềuhơnnữabằngviệckhuyếnkhíchcácgiađình thuộc tầng lớp laođộngđầu tưvàochứngkhoánvàcácquỹtươnghỗthôngquamộtchiếnlượctoàncầu.

CácứngviênđảngCộnghòathườngnhắcđếntênRonaldReagangầnnhưlàmộtnhânvậthuyềnthoạihoànhảovềchínhtrị.TuynhiênReagan,nguyênlàmộtlãnhđạocôngđoànvàđảngviênĐảngDânchủnàykhôngbaogiờlãnhđạođượcsựbùngnổquátrìnhtạoracủacảinếukhôngnghiêmtúcnỗlựclôikéotấtcảngườiMỹvàocôngcuộcđó.Cũngvớitinhthầnđó,nhữngnăm1980Reaganđãủnghộvấnđềđượcgọilà“cáckhuvựcdoanhnghiệpđôthị”(urbanenterprisezone).Cáckhuvựcnàyđãcắtgiảmđángkểhoặcbãi bỏ thuế cho các gia đình trong nội ô thành phố gặp khó khăn nhằmkhuyếnkhíchtạocôngănviệclàmchocácdoanhnghiệpnhỏ.NghịsĩJackKempđãtrìnhbàyviệcđưaraluậtdànhriêngchokhuvựcdoanhnghiệpnàytạiQuốchội.Tôirấtmaymắnđượclàngườitiênphongtrongđộingũnhânviên.CùngvớiNghịsĩDânchủBobGarciacủakhuvựcNamBronxvớitưcáchlànhàđồngbảotrợ,chúngtôiđãvạchraluậtvàphổbiếnvớicáccộngđồngđôthịvàcácnhómlợiíchđặcbiệtkhác.Đồngthờichúngtôicũngchia

sẻ quan điểmđó vớiRonaldReagan.Ngàynay khái niệmkhuvực doanhnghiệp đã trở nên phổ biến trên cả nước, đặc biệt ở cấp bang và cấp địaphương.

Vềphươngdiệnnày, tôi đồngývớiBarackObamakhiôngphátbiểuhồitháng Ba năm 2008: “Điều cốt yếu nhất tạo nên thành công kinh tế củachúngta làsựthậtcănbảnrằngmỗingườiMỹlàmtốthơnkhimọingườiMỹlàmtốthơn,rằnglợiíchcủacácdoanhnghiệpMỹ,cácthịtrườngvốnvàlợiíchcủatoànnhândânMỹđềuthốngnhất”.

Đólàlýdotạisaomàviệcmởrộngmạnhmẽcáigọilàtầnglớphaygiaicấpđầutư(investorclass)làvôcùngthiếtyếunếumuốntiếptụcquátrìnhtoàncầuhóa.ĐólàlýdotạisaotrongbấtkỳnỗlựcđổimớithuếnàocủaMỹtôiđềuchorằngnênxóabỏviệcđánhthuếvàocáckhoảnđầutưthịtrườngtàichínhcủanhữngngườiMỹthunhậpthấpvàtrungbình.Tôicũngủnghộđềxuất của nguyênThượng nghị sĩDân chủBill Bradley và nhà chiến lượcthuếcủaông,GinaDespresrằngchínhphủliênbangnênlậpchomỗitrẻkhisinh ra một “Tài khoản cho trẻ sơ sinh Hoa Kỳ” (American BirthrightAccount).Chương trìnhhỗ trợmỗi trẻmới sinhmộtkhoản tiềnđểđầu tưvàothịtrườngtàichínhnhằmmụcđíchsửdụngsaunày.Haynóicáchkhác,khisinhramỗitrẻemsẽnhậnđượcmộtkhoảntiềnlớn,mànhưDespresnói,lànhằmđể“thếhệsaucũngđượchưởngnhữnglợiíchsaunhiềuthậpkỷhộinhậptàichínhnhưnhữnggìngườigiàuđượchưởng”.

Khithamgiavàolựclượnglaođộng,nhữngnhàtưbảnnhỏtuổimớinàycóthểgửithêmtiềnvàotàikhoảncủamìnhvàthấysốtiềntiếtkiệmtăngcaohơn.Cụthểhơn,khoảntiếtkiệm5.000đôlavớimứclãi7,5%trong65nămsẽtăngtớigầnnửatriệuđô.VớihầuhếtngườiMỹ,nhữngngườivốnkhôngphảilàngườitiếtkiệmthìcáchthuxếptàichínhnàysẽlàmộtsựkhácbiệtgiữakhókhănvàthànhcôngtàichínhvềlâudài.

NgườiAnhđãhìnhthànhmộthệthốngnhưthếnhằmkhuyếnkhíchtrẻsơ

sinhcũngtrởthànhnhữngnhàtưbảnbằngcáchtạochochúngmộtkhuvựcđầu tư.Bắtđầuvàonăm2004,mỗi trẻemmớisinhra tạiAnhnhậnđược250bảngAnh (tươngđương500đô la) hay có thể lên tới 500bảngAnh,tươngđươngkhoảng1.000đôlachomỗitrẻsơsinhtrongcácgiađìnhthunhập thấp từ chính phủ. Điều khiến các nhà hoạch định chính sách ngạcnhiênlà:thậmchícáccộngđồng,cáchộgiađìnhvàbạnbècómứcthunhậpthấp cũngđónggópgấpba lầnmứcđầu tưbanđầu của chínhphủ từkhichươngtrìnhbắtđầuvàonăm2004.

TạiHoaKỳ,mỗinămcókhoảng4triệutrẻemmớisinh.Thựchiệnchươngtrìnhhỗtrợmỗitrẻemmớisinh1.000đôlachỉchiếmmộtphầnrấtnhỏhaykhôngđángkểtrongngânsáchliênbang.Vớisốvốnkhôngđángkể,cảmộtthếhệcóthểthựchiệngiấcmơtrởthànhmộtngườisởhữuvốn.Thậmchíđiềuquantrọnghơn,điềunàysẽtạonênmộtthếhệcácnhàtưbảnmớivàmộtsânchơichocácnhàđầutưtươnglai.

Ngàynay, tươnglai toàncầuhóavềmặtchính trịhoàntoànkhôngthểdựđoánđượcbởivìsốlượngchủsởhữuvốntàichínhcònquábé.Trongkhiđó,sựchênhlệchtàisảnngàycànglớnhơn.Chínhvìthế,lựclượngchínhtrịủnghộ toàn cầu hóa vẫn rấtmỏngmanh.Dưới đây làmột thốngkê đángngạcnhiênchothấyrõđiềunày:ngàynay40%ngườiMỹkhôngcóđủtiềnmặtđểsốngởmứcnghèotrongvòngbatháng,theoEdwardN.WolffthuộctrườngĐạihọcNewYork.Vớimộtgiađìnhbốnngười,sốngởmứcnghèotrongkhoảngthờigianđócầnkhoảng5.300đôlatiềntiếtkiệm.

TôicũngxinnóiluônrằngmứctiếtkiệmthấpcủangườiMỹkhôngchỉphảnánhsựphânbốtàisảnkhôngđồngđềumàđồngthờichứngtỏsựtựtintháiquávề tínhbềnvữngnềnkinh tếMỹ.Trongmộtphần tư thếkỷqua,mọingườiđềutinvàoảotưởngrằngtìnhtrạngthấtnghiệpởmứcthấpsẽkhôngbaogiờchấmdứt,chodùcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcólàmbấtcứđiềugì-mộttìnhtrạngchắcchắnsẽdẫntớinhữngcúsốcvàsựvỡmộngtrong

thếgiớihậutoàncầuhóavớisựbấtổntàichínhgiatăng,sảnlượngsụtgiảmvàcôngănviệclàmngàycàngítđi.

Tuynhiênthayvì tìmcáchtạođiềukiệnchonhiềungười thamgiavàohệthốngtưbảndoanhnghiệphơn,hầuhếtcácnhàlãnhđạocủachúngtađềuthamgiavàocuộcchơichính trị.Mộtnửacho rằng toàncầuhóachính lànguyênnhâncủamọivấnđềvàđềxuấtcácbiệnphápquyếtliệtbảohộnềnkinhtếtrongnướccũngnhưcácchínhsáchlàmgiatăngcuộcchiếngiữacáctầnglớpxãhội,điềusẽkhiếnhệthốngtàichínhquốctếrơivàonguyhiểm.Cácđềxuấtchínhsách,nếuđượcthựchiệnsẽđảochiềuquátrìnhtạoracủacảivàxóađóigiảmnghèotoàncầumộtcáchấntượngtrướcđây.Sửdụngnhữnglậpluậnmangtínhdântúymangtínhkíchđộngnàyđãlàmmấtổnđịnhcácthịtrườngtàichính.

Tuynhiên,mộtnửakhác cũngkhôngcónhiều suynghĩ tích cựchơn.Họvênhvangđềxuấtcácbiệnpháphoàntoànvôíchnhằmgiảmthuếdướihìnhthứccấptíndụngthuếchogiáodụcvàđàotạolaođộng.Nhưngbởivì40%ngườiMỹkhôngphảitrảthuếthunhậpliênbang(và20%trảthuếthunhậpâmnghĩalàhọnhậnđượcmộtsốtiềnthựctừchínhphủ),nhữngthayđổicơcấuthuếnghecóvẻtuyệtvờinàythựctếhoàntoànvônghĩavớiphầnlớnmọingườitrongxãhội.

CácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệcđưaramộtsốbiệnphápsángtạonhằmmởrộngmạnhmẽlựclượngsởhữuvốn tài chính. Đây là thời điểm vô cùng quan trọng trong lịch sử khi cảnhữngngườitheotrườngpháitựdohaybảothủcầnphảisuynghĩrộnghơn- như khi các nhà hoạch định chính sách đưa ra Đạo luật Điền thổ(HomesteadAct)vàothếkỷXIX(đượckýbởiTổngthốngLincolnvàonăm1862,luậtnàychophépmỗingườiMỹquantâmsởhữumiễnphí160mẫuđấtởmiềnTâynướcMỹ)vàĐạoluậtAnsinhXãhội(SocialSecurityAct)vàothếkỷXX.

Cuốicùng,đểduytrìlựclượngchínhtrịủnghộnềnkinhtếtoàncầumới,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầntậptrungvàovaitrònguồnvốnnhânlực(human capital). Tổng thốngMỹhiểu được vấn đề này chính làAbrahamLincoln.Ônglàngườiủnghộvĩđạichonguồnvốnnhânlực.TrongThôngđiệpLiênbangvàonăm1861,Lincolnđãnói: “Laođộngquan trọnghơnvốn,vàcầnxemxétnghiêmtúchơn.Vốn…cóthểsẽchẳngbaogiờtồntạinếulaođộngkhôngcótrước”.

Năm1960,TheodoreSchultz, saunàyđoạtgiảiNobelkinh tếđã lập luậntrongmộtbàiphátbiểunổitiếngvớiHiệphộiKinhtếMỹvềvaitròtrungtâmcủa“vốnnhânlực”trongmộtnềnkinhtếhiệnđạirằng:“Cácluậtthuếcủachúng taởbấtcứđâuđềuphânbiệtđốixửvớivốnnhân lực.Mặcdùlượngvốndựtrữnàyngàycànglớn,vàmặcdùrõràngrằngvốnnhânlực,giốngnhưcáchình thứcvốnsinh lờikháccũngcó thểsụtgiá, trởnên lỗithờivàcầnbảodưỡngnhưngcácluậtthuếcủachúngtakhôngnhậnracácvấnđềnày”.

Ngày nay trong chính sách thuế, các nhà hoạch định chính sách ởWashingtoncủacảhaiđảngchínhtrịđềutônsùngmứcthuếkhấuhaokinhdoanh,vớicácưuđãithuếcựclớnchothiếtbịvậttưmáymóc.Tuynhiên,đào tạo hay nếu cần thiết tái đào tạo nguồn vốn nhân lực chỉ là suy nghĩmuộnmàng trongquá trìnhhoạchđịnhchính sách, thường là sựcânbằngphútcuối,giốngnhưmộtbùahộmạngchính trịnhằm thôngquacácđiềukhoảnthuếdoanhnghiệptạiQuốchội.Quanđiểmcủatôilàđểnềnkinhtếtăngtrưởngmạnhmẽlâudài,bộluậtthuếkhôngnênđánhgiávàđềcaovậttưmáymóchơnconngười.Điềuđánglưuýlàbởivìlĩnhvựcdịchvụhiệntạichiếmtừ70tới80%GDP,“vốnkiếnthức”(knowledgecapital)thậmchíđangtrởnênquantrọnghơnvốntàichínhvàvậtchất.

Tôikhôngđơn thuầnbànvềviệc tăngngân sáchchocácchương trình táiđàotạovàđàotạonângcaocủachínhphủ,mặcdùnhữngmụctiêunàyquan

trọng không kém. Chính những người lao động Mỹ đôi khi dường nhưkhôngýthứcđượcrằnghọđangthamgiavàomộtcuộccạnhtranhtoàncầu,nơiđóviệcliêntụcđổimớicáccôngtycủahọvớicácýtưởngmớilàyếutốthiếtyếudẫntớithànhcông.Sựthờơnóitrênkhôngđángngạcnhiênbởivìnhững người làm công ăn lương bình thường ít được hưởng lợi nhuận tàichínhtừnềnkinhtếtoàncầumới.Nhưngmộtvấnđềkháclàcáchiệntượngxãhộihayvănhóacũngkhiếnmọingườithấyengại.Cáccuộcnghiêncứugầnđâychỉrarằngsựbấtbìnhđẳnggiáodụckỹnăngtrongxãhộiđanggiatăng,đếnmứcthậmchíngaycảkhicócácquỹchogiáodụcbậccaohơn,mộtbộphậntrongxãhộivẫnthiếukỹnăngtưduyvàgiaotiếpđểcóthểtậndụngcơhộigiáodụcđượctraochohọ.Lỗhổngkỹnăngnàythườngdocácbậc chamẹ vớimức thu nhập khác nhau có cách tiếp cận giáo dục khácnhau.Cácbậcchamẹgiàucóthườngkhuyếnkhíchbồidưỡngcáckỹnăngliênquantớiquátrìnhtưduyvàgiaotiếpnhiềuhơn.Docácvấnđềkinhtế,ngườikhônggiàucóthườngphảivắngnhànhiềuhơn,vìhọthườngphảilàmtớihaicôngviệc.

Tuynhiên,trongtờNewRepublic,chuyênviênphântíchBrinkLindseychorằngsựbấtbìnhđẳngkỹnăngngàynaynênđượcxemxétkhôngphảinhư“mộtvàivởkịchluânlýdântúyđiêncuồngvềchủnghĩatưbản”màchínhlàsựbùngnổthànhcôngcủanềnkinhtếtoàncầumới:“Trongmộtthếhệchotớinay,nhữngcơhộinềnkinhtếcủachúngtađãtạoranhằmsửdụnghiệuquảkỹnăngnhậnthứcrấtpháttriểnnhiềuhơnsovớisốngườicóthểtậndụngđượcnhữngcơhộiđó…Sựpháttriểnkinhtếđãvượtlêntrướcsựphát triển văn hóa; kết quả là văn hóa giờ đây đóng vai trò nhưmột cáiphanhhãmsựpháttriểnlênmộttầnglớpcaohơnvàgiàucóhơn(upwardmobility).Dođó,thayvìngăncảnhệthốngkinhtế,chúngtacầncónhữngbiệnpháptốthơngiúpđỡmọingườithíchnghivớihệthốngđóvàsẵnsàngđốidiệnvớinhữngtháchthứccủahệthống.Luậtchơikhôngphảilàvấnđề-vấnđềlàchúngtacầnnhữngngườichơikhéoléohơn”.Haynóicáchkhác,những nhà lãnh đạo chính trị của chúng ta cần khích lệ xã hội tìm các

phươngphápgiúpcácgiađìnhbắtkịpvớicácnhómkỹnăng.

GeorgeMonbiottrongcuốnsáchĐấtnướcbịgiamgiữ:SựtiếmquyềncủaDoanhnghiệpnướcAnh(CaptiveState:TheCorporateTakeoverofBritain)chorằngcuộcchiếngiữacáccánhânvàcácdoanhnghiệpsẽlàvấnđềtrọngtâmcầnphải giải quyết trong thếkỷXXI.Tuy cuốn sáchhướng tới nướcAnh,cácbàihọctrongđóđồngthờicũngcóthểápdụngvàoMỹvàcáckhuvựckháctrênthếgiới.

TạiWashingtonngàynay, cảhaiđảngchính trịđều tập trungvàoviệc sửdụng chính sách thuếđểgiúpđỡ cácdoanhnghiệphiện tại, thường thôngquacácbiệnphápthuếưuđãihơnchoviệcsửdụngcáctàisảnvốn.Cáchnàycũngtốt,nhưngvẫnchưaquantâmđúngmứctớimụctiêusongsongvàquantrọnghơnnhiều-bồidưỡngkỹnăngvốnnhânlựccholựclượnglaođộngvàkhuyếnkhíchhàngloạtcácsángkiếnlàmăncủanhữngngườichấpnhậnrủiro.

TrongkhiQuốchộiMỹbịámảnhbởiviệcgiảiquyếtcáclỗhổngcuốicùngtrongbộluậtthuếápdụngvớicácdoanhnghiệphiệntại,họđãlàmnhữnggìđểthúcđẩyviệcthànhlậpcáccôngtynăngđộng,sángtạochưahoặcđangsẵnsànggianhậpthịtrường?Cácdoanhnghiệpchưađượcthànhlậpnàylàtương lai tạo việc làm, tái phátminh và thịnh vượng cho nềnkinh tế, tuynhiênchúngkhôngđượcđánhgiáđúngmứctrongcácvấnđềchínhsáchcủaWashington.

Chotớigiờmộtđiềurõràngvàtôihoàntoàntintưởnglà:cáchộgiađìnhthuộc tầng lớp laođộngcũngmuốnnắm lấycơhộimà làn sóng tài chínhmạnhmẽmang lại.Họmuốn chuyển từ giai cấp lao động (laborworker)sang những người làm chủ nguồn vốn (capital owner). Họmuốn có phầnthựcsựtronghệthốngtưbảndoanhnghiệp,vàhọkhôngphẫnuấtvớinhữngthànhcôngdoanhnghiệpcủangườikhácmiễnlàcócánhcửatạoracủacảivàcơhộimởracho tấtcảmọingười.Nếucácnhàhoạchđịnhchínhsách

khônghiểurằngnhữngđộnglựcnàyđangdiễnrathìcóthểchúngtasẽthấymộtmôhìnhhoàntoànmớixuấthiện.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrêntoàn thế giới sẽ phải đương đầu với các biện pháp nhằm quản lýmột xuhướngchínhtrịmangtínhđốkỵmới.Vàmộtkhimôhìnhnàyxuấthiện,cácquytắcchínhtrịkhủngkhiếpnàysẽtrởnênkhôngthểkiểmsoát.Đóchínhlàtấmvétớibuổidiễnchochúngtathấynhữngyếutốthắnglợitrongtaycóthểsụpđổngaytrướcmắtchúngta.

TôinghĩmộtđiềucũngđãtrởnênrõrànglànếucộngđồngchínhtrịMỹtừchốichươngtrìnhthịtrườngtàichínhtựdohóavàtựdomậudịchmàBillClintonđề ra, việcnày cónguycơgây ra cácđiềukiệndẫn tớimột cuộckhủnghoảngtàichínhtoàncầu.Banđầulàlòngtincácnhàđầutưtrêntoàncầusụtgiảmnghiêmtrọng,tiếptheothanhkhoảnvàlượngtíndụngsẵncóbịthuhẹpvàsauđólàmộtgiaiđoạnkéodàivớităngtrưởngkinhtếđìnhtrệ,thấphơnnhiềusovớitiềmnăng.Tăngtrưởngkémđồngnghĩavớiviệcxuất hiện nhiều người ủng hộ chế độ bảo vệ nền công nghiệp trong nướchơn,nhiềuchínhsáchvàlờilẽủnghộchocuộcchiếngiữacáctầnglớpxãhộihơn,nhữngvấnđềnàylạitiếptụclàmsuygiảmlòngtinvàonướcMỹtrênkhắphệthốngquốctế.Đólàlýdotạisaocácchínhtrịgiangàynaykhidámcóquanđiểmkháctrongvấnđềtựdomậudịchvàvốntựdohóathìhọnênnhớrằngcanđảmcũngcóthểgâyrachếtchóc.

NướcMỹnóiriêngđangbướcvàothờikhắcquantrọngtronglịchsửkinhtếcủahọ.Cácchínhtrịgiangàynayđượchưởngmộtphầntưthếkỷvớinhữngthànhcôngkinhtếhaiđảngvôcùngtuyệtdiệu.Họđãchứngkiếnmứctạoracủacảivàxóađóigiảmnghèotoàncầudườngnhưkhôngthểnàođạtđếnmàchỉ là sựmơ tưởng hão huyền vào những năm1970.Nhưng họ cũng đùagiỡnvớichủnghĩabảohộvàcácchínhsáchủnghộcuộcđấutranhgiaicấp,điềucóthểlàmtannátnhữngthànhcôngkinhtếmàmộtliênminhquốctếrộnglớn,baogồmReaganvàClintonđãnỗlựckhôngngừngđểđạtđược.

Tuynhiên,tấtcảnhữngphântíchtrênđâykhônghềnóirằngkiểmsoátvấnđềchínhtrịđốivớitoàncầuhóalàmộtnhiệmvụdễdàng.Khinềnkinhtếtàichínhtoàncầuchứngkiếnsựlanrộngcuộckhủnghoảngthếchấpdướichuẩn,dườngnhưsẽkhôngcónhiềuanhhùngtrongkhivôsốkẻbạongược.Nhưtrongchươngcuốitôisẽđềcập,chỉcácchínhtrịgiacókhảnăngnhìnxatrôngrộngvàtựchủhiệuquảthìmớicóthểngănchặnnhữngkẻmịdânchínhtrịtuyêntruyềnrằnglĩnhvựcngânhàngtoàncầuhoạtđộngmộtcáchvôtráchnhiệmvàđôikhi làngớngẩntrongnhữngnămgầnđây.Thựctế,đúnglàcácngânhàngđãkhiếntoànbộnềnkinhtếthếgiớigặpphảivấnđềnghiêmtrọng.

9.Sốngsótvàpháttriểntrongkỷnguyênbấtổnngày

nay

Ngàynaythếgiớitàichínhlàkhuvựcvôcùngnguyhiểm;vìthếnhữngnhàlãnhđạocủachúng tacầnphải tỉnh táohơnbaogiờhết.Nhữngngườichỉhuycầncókếhoạchhànhđộnghiệuquảđểgiảmsựbấtcânbằngtoàncầuđangngàycànggiatăng.HọcầnphảithảoluậnsâusắchơnvềcơnácmộngliênquantớicácchươngtrìnhtrợcấpcủaChínhphủ,đangsắpcókhảnăngxảy ra. Họ cầnmột chiến lược quốc tế quymô rộng lớn để đối mặt vớinhữnglựclượngtàichínhvàsảnxuấtcủaTrungQuốcluôngieorắctaihọamỗinơichúngđiđến;vàcầnhiểuthấuđáohơnmốiquanhệtiềntệ.Họcầnđề racácphươngphápđểhiểu rõhơnnhữngmâu thuẫnvàcăng thẳngcốhữugiữayêucầuphảigiảiquyếtảnhhưởngcủabiếnđổikhíhậuđồngthờivẫnphảiduytrìhệthốngthươngmạitoàncầu.Họcầnđềxuấtmộtcáchtiếpcậnđángtincậyđểđánhgiánhữngcơhộivàrủirocủacáckhoảnđầutưcủacácquỹđầutưquốcgia(sovereignwealthfunds).Vàhọcầndừngngayviệcđedọagiảmmứcthanhkhoảntàichínhtrênthếgiới,cũngnhưviệclàmchođồngđôlasụpđổbằngnhữngchínhsáchbảohộhaytạoracuộcchiếngiữacáctầnglớptronglòngnướcMỹ.

Nhưngcómộtvấnđềkhácquantrọnghơntấtthảy.Nhữngnhàlãnhđạocủachúngtacầnphảiđổimớicơcấutàichínhhiệnđangtồntạinhiềusailầmvôcùngnguyhiểm,kểcảhệ thốngđượcsửdụngđểđánhgiávàphânbổ tíndụng. Cuốn sách này đãmở đầu bằng việcmô tả những bất ổn tài chínhtrongcuộcĐạikhủnghoảngTíndụng2007-2008.Vìthếsẽlàhợplýkhikếtthúccuốnsáchbằngcuộcthảoluậnvềnhữnghậuquảlâudàicủacuộckhủnghoảngđó.Vàonăm2007,khicáckhoảnchovaydướichuẩnbịđổvỡ,cơcấuhệthốngtàichínhđãbiếnmộtvấnđềkhôngmấykhókhăntrởthànhmộtcuộckhủnghoảngtàichínhtồitệnhấttrongnhiềuthậpkỷ.Nhữngthất

bạitàichínhsauđóđãlàmsuygiảmnghiêmtrọnglựclượngchínhtrịủnghộtoàncầuhóavàđedọacuộcsốngcủahàngtriệuhộgiađìnhthuộctầnglớpthunhập thấpvà trung lưu trên toàncầu.Thực tế,các thị trường tàichínhcuốicùngđãổnđịnhtrởlạinhưngnhữngvấnđềcơbảnvẫntồntạitiềmtàngvàcónguycơtáixuấthiệnbấtcứlúcnào.

Dướiđây,tôisẽkểmộtcâuchuyệntrênthịtrườngchovaydướichuẩnvớimộtvàinhânvậtchính.Saukhicuộckhủnghoảnglanrộngvàotháng8năm2007,báochíđổlỗichocáccơquanquảnlýngânhàng(regulators)khôngđủnăng lựcvàcác tổchức“chị em”củahọ -những tổchứcđánhgiá tíndụngluônkémcỏitrongviệcđánhgiáđúngtìnhhình.RấtnhiềunhàphântíchphốWallcũngđổlỗichochínhsáchtiềntệcủaCụcDựtrữLiênbang,chorằngtrướcđâyCụcDựtrữLiênbangđãduytrìmứclãisuấtngắnhạnquáthấptrongthờigianquádàivàsauđó,saukhicuộckhủnghoảngxảyra,CụcDựtrữLiênbanglạiphảnứngquáchậmtrướcnhữngkhókhăncủathịtrường.Tấtcảnhữngnhậnđịnhnàychứngtỏmộtvấnđềkhác-mọingườikhông nhận ra những cá nhân phải chịu trách nhiệm lớn nhất trong cuộckhủnghoảng-chínhlànhữngnhàquảnlýngânhàngvàchủngânhàngđầutư.Dolòngthamnênhọđãvẽramộtkếhoạchtrauchuốt,hợpphápnhưngvôcùngmạohiểmnhằmcheđậynhữngrủirogầnnhưpháhủynềnkinhtếthếgiới.

Nếutoàncầuhóatàichínhthấtbại,chínhcáctổchứctàichínhlớnvàcáccơquanquảnlýchúngsẽphảichịuphầnlớntráchnhiệm.Mộtsựthậtđángsợlànhữnghànhđộngcủahọsẽkhiếnhệthốngtàichínhquốctếbịảnhhưởngmộtcáchnguyhiểm.

Theo lẽ thông thường, nguyênnhân duynhất của cuộc khủnghoảng dướichuẩnlàdosựbùngnổcácbongbongnhàđấttrêntoànthếgiới.Điềunàycóthểgiải thíchnhưsau:bức tườngBerlinsụpđổđãkhiếnquá trình toàncầuhóatrởnênmạnhmẽhơn,thúcđẩynềnkinhtếpháttriển.Nềnkinhtế

phát triểnkhiếnsựcạnhtranhtronglĩnhvựcdịchvụvàsảnxuất trêntoàncầu quyết liệt hơn. Điều này làm giảmmức lương thực tế trên toàn cầu,khiếnkỳvọnglạmphátgiảmvàchínhvìvậymứclãisuấtdàihạncũngsụtgiảmtheo.Dolãisuấtthếchấpởmứcthuậnlợichưatừngcótronglịchsử,cácgiađìnhởrấtnhiềunướccôngnghiệphóađãráoriếtmuanhà,tạonênmột bongbóngnhà đất trên diện rộng.Khi bongbóngnàyphình lên, cácnhânviêntíndụngcungcấpcáckhoảnvaythếchấpdướichuẩnchocácgiađìnhkhôngđápứngđượcbấtkỳđiềukiệnchovaynào, rơivào tình trạngkhókhăntàichínhvôcùngnghiêmtrọngkhilãisuấtdàihạn(vàtheođólàlãisuấtthếchấp)sauđótrởlạivớinhữngmứccaohơn,thậmchícaonhấttronglịchsử.

Nghecóvẻlàmộtlờigiảithíchhợplýchocuộckhủnghoảngthếchấpdướichuẩn,nhưngphântíchnàychưahoàntoànđầyđủ.NếubongbóngnhàđấttạiHoaKỳvớimứcthếchấpdướichuẩnbanđầumớichỉlêntới200tỉđôlabùngnổ,trongđiềukiệnbìnhthường,hệthốngtàichínhtoàncầuhoàntoàncóthểhấpthụbongbóngnàyvàonềnkinhtếtoàncầuvàitrămnghìntỉđôla.Cácthịtrườngtàichínhcóthểbấtổntrongmộtvàithángnhưngmọiviệcsẽ trở lạibình thườngnhanhchóng.Rõ ràngnhữngvấnđềkhácnữacũngđangxảyra,nhữngvấnđềđóngvaitròquantrọnghơntớisựtoànvẹncủahệthốngtàichính.Vấnđềkhácởđâychínhlàhệthốngkép(dualsystem)đángngờmàcácngânhàngvàcácngânhàngđầutưđãthiếtlậpnhằmchegiấukhảnăngdễbịảnhhưởngbởirấtnhiềurủirothịtrường,baogồmcảrủirothếchấp.

Chínhvìthếnhữnggìtôitrìnhbàytiếptheođâysẽlàvềlòngtham,sựgiảdốivàngungốc.ĐâylàcâuchuyệnvềcuộcĐạiKhủnghoảngtíndụngnăm2007-2008mànhữngnhà quản lý ngân hànghẳn sẽ khôngmuốn các bạnbiết,chínhlàkếtquảcủanhữngthấtbạiđiềutiếtkhiếnmọichuyệnđãdiễnra.

Câuchuyệnbắtđầuvàonăm1998sausựsụpđổcủaquỹđầucơphòngvệQuảnlýVốnDàihạn(LongTermCapitalManagement,viếttắtlàLTCM).Cácngânhàngtoàncầuđãphảnứngmộtcáchrùmbengbằngviệcthắtchặtkiểmsoát tíndụngvớicácquỹđầucơphòngvệ(quỹđầucơphòngvệsửdụngđònbẩytàichínhởmứccaotrongviệcđầutưtrênthịtrường,thườngsửdụngcáckhoảnchovaycủangânhàng).Tuynhiênđiềuđángngạcnhiênlàđồngthờicácngânhàngcũngnớilỏngnhiềuhơncácchuẩnmựckhiđầutưcủachínhhọ,bằngviệchạthấpcáctiêuchuẩnquảnlýrủirođãđượcxácđịnh.Vìthếkhôngcógìđángngạcnhiênkhicácrủirongânhàngtăngvọt.Nhằmcạnhtranhvớicácquỹđầucơphòngvệvàcácngânhàngđầutư,cácngân hàng thực hiện những biện pháp ngày càng rủi ro hơn để tìm kiếmkhoảnlợinhuậncaohơn.

Hệthốngtàichínhcónhữngbiệnphápnhằmkiểmsoátrủirongânhàng.Vídụnhưcác chuẩnBasel về an toànvốnngânhàngquốc tếbuộc cácngânhàngphảibỏthêmtàisảnlàmkhoảnkýquỹkhôngđượcđemrađầutưnếumuốntăngcáckhoảnđầutưmạohiểmcủamình.CácchuẩnBaselgiốngnhưmộthợpđồngbảohiểmnhằmbảovệsự toànvẹncủahệ thốngngânhàngtoàncầu,baogồmcáckhoảntiềngửitiếtkiệmngânhàng,cácquỹthịtrườngtiềntệvàcáccôngcụtàichínhkhácmàmỗicôngdânbìnhthườngsửdụng.Tuynhiên,cácchuẩnquốctếbuộccácngânhàngphảiđốimặtvớimộtlựachọnkhônghấpdẫn:hoặclàchấpnhậnrủirocaohơnvàlợinhuậnlớnhơnnhưngphải dự trữmứcvốnkhôngđầu tư (noninvested capital) nhiềuhơnphòng trường hợp xảy ra những vấn đề khôngmongmuốn, hoặc là chấpnhậnrủirothấphơnvàlợinhuậníthơnnhưngcónhiềuvốnđầutưhơnvàothịtrường.Cácngânhàngkhôngchấpnhậnlựachọnnào,vàkếtquảđãvôcùngthảmkhốc.

ĐểthoátkhỏitìnhthếtiếnthoáilưỡngnanmàchuẩnBaselđặtra,cácngânhàng(cùngvớicácngânhàngđầutư)đãhìnhthànhmộtloạithịtrườngkép.Hầuhếtmọitổchứctàichínhlớnđềulậpracáccôngcụtàichínhđộclập,

ngoàibảngcânđốitàikhoảnnhằmchegiấurủiro.Citigrouplàmộtvídụ.Thếgiớibênngoài,kểcảcáccơquanquản lýngànhngânhàngvàcác tổchứcđánhgiátíndụngchỉchúýtớicácrủironhìnthấyđượcvàtrênbảngcânđốikếtoáncủacácngânhàngvàtổchứctíndụngnổitiếng.Nhữnggìthếgiớikhôngnhìn thấychính làcáccôngcụ tàichínhđộc lậpvà ítđượcbiếtđếnhơn(thườngđượcgọilàcácđườngdẫn-conduits,haycôngcụđầutư kết cấu - structured investment vehicles)màCitigroup hình thành táchbiệtvớingânhàngmẹ.

Rõràngnhữngkhoảnnợđángsợcủacáccôngcụđầutưđộclậpkhôngđượcliệt kê trong sổ sách kế toán của các ngânhàngmẹ.Tuynhiên điều đángngạcnhiênvớihọlàtrongconmắtcủanhữngnhàkinhdoanhtrênthịtrườngtoàncầu,cáccôngcụngoạibảngvàcáctổchứcnàycùngthuộcvềmộtthựcthể.Nhữngnhàngânhàngchưabaogiờlườngtrướcđiềunàysẽxảyra,vàkếtquảsaunhữngnỗlựcchegiấurủiro làviệctạonênmộtquảbomhẹngiờ.

Nhưngtạisaomộtngânhànglại thành lậpmộtcôngcụ táchrờikhôngdongânhàngmẹsởhữuhoặckiểmsoát,cũngnhưkhôngđềcậpngânhàngmẹtrongbảngcânđốikếtoánlàngườithụhưởngchính?Câutrảlờicóthểngắngọntrongmộttừ:lòngtham.Cácngânhàngvàcácngânhàngđầutưtạorathịtrườngriêngbiệtcủachínhmình-mộtloạibãiráctựđộng,hợpphápvớikhoảnlợinhuậnkhổnglồ.

Hệthốnghoạtđộngnhưsau.Thôngthườngmộtngânhàngsẽchomộtngườivaytiềnmuanhàvàsauđógiữngôinhàlàmvậtthếchấptrongthờihạnchovay.Trongthờihạnchovay,ngânhàngchịutráchnhiệmvềcácrủirocủavật thếchấp.Tuynhiên trongnềnkinh tếvốn toàncầuhóamới,cácngânhàngđã sử dụngmột hệ thốnggiải quyết rủi ro khác.Một ngânhàng thugom tất cả cáckhoảnvayvàomột “gói” chung,và sauđóchiakhoản thuđược thành các phần nhỏ tách biệt, được gọi là dòng thu nhập lãi suất

(interestincomestreams).Haynóicáchkhác,nhưtôiđãtrìnhbàytrênđây,ngânhàngchứngkhoánhóacáckhoảnchovay,báncácdòngthunhậpriênglẻđãđượctáiđónggói(bâygiờgọilàchứngkhoánđượcđảmbảobằngthế

chấp[87]

) cho thị trường toàn cầu. Các ngân hàng cũng khuyến khích cáccông cụ độc lập, ngoài bảng của họmua các chứng khoán được đảmbảobằngthếchấpnày,mộtvàichứngkhoánchứacácthếchấpđượcđánhgiálàdướichuẩn.Cáctổchứctàichínhlớnthuđượcmộtkhoảnphíkhổnglồkhibáncácchứngkhoánđượcđảmbảobằngthếchấpmớiđượcđónggóinàychocáccôngcụđầutưđộclậpcủachínhhọ.

Nhưngvấnđềsauđó lại trởnênphức tạphơn.Cáccôngcụđộc lậpngoàibảng,sửdụngcácchứngkhoánđượcđảmbảobằngthếchấpmớimuanàylàmkhoảnkýquỹ,thamgiavàothịtrườngtíndụngtoàncầuvàmượntiềnthôngquahình thứcpháthành thươngphiếu(commercialpapers).Thươngphiếuthườngđượccoilàhìnhthứcđầutưvốnchovay(chứngkhoánnợ)cómứcđộantoàncaovàđượcsửdụngrộngrãinhưmộttrongnhữngxươngsốngantoàncủacácquỹthịtrườngtiềntệ.

Khibongbóngnhàđấttoàncầubùngnổvàonăm2007,cácthịtrườngtoàncầuđột nhiên trởnênmất lòng tin vào thị trường thươngphiếu.Điềunàykhiếnnhiềucôngcụngoàibảngrơivàorắcrốitàichínhlớn.Khônglâusaucác ngân hàngmẹ và chính các ngân hàng đầu tư cũng gặp nhiều vấn đềnghiêmtrọngbởivìmột lầnnữacácnhàkinhdoanh toàncầukhôngphânbiệtgiữacácngânhàngmẹvàcáccôngcụđộclập.Chứngkhoántàichínhsụpđổ.Tíndụngtoàncầuđóngbăngkhicácdoanhnghiệpđộtnhiênthấykhókhăntrongviệctìmnguồntàitrợ.Cácnềnkinhtếthếgiớicôngnghiệpvàođầunăm2008bắtđầusuygiảmdần,dẫnđầulànềnkinhtếHoaKỳ.

Nhữnggìcácngânhàngđãlàmlàápdụngmộtmôhìnhkinhdoanhmớivànguyhiểm,theođónóithẳnglàhọkhôngcòntráchnhiệmgìnữa.Sửdụngcáccôngcụ tàichínhchứngkhoánhóamớimẻnày,cácngânhàngkhông

cònphảiđốimặtvớinhữngrủiromộtkhihọđãbáncácgóithếchấpđượccổphầnhóachocáccôngcụngoàibảng.Cònvớitưcáchlàngườichovay,các ngânhàngkhông cònbất kỳ liên hệ nào với người vay tiền, nói cáchkháchọkhôngcầnbậntâmliệunhữngngườivaytiềncótrảlạikhoảnvaytrướcđóhaykhông.Thayvìthamgiavàoviệcquảnlýrủiro,vốnlàvaitròtruyềnthốngcủacácngânhàng,nhữngchủngânhàngmớithamgiavàoquátrìnhgieorắcrủiro,nghĩrằnghọđãpháthiệnramộtloại“rủiroantoàn”(risklessrisk)vớilợiíchgiatănglàcáckhoảnlợinhuậnkhổnglồ.

Khihànhđộngnguyhiểmnàylanrộng,cáccơquanquảnlýngânhàngvàcáctổchứcđánhgiátíndụngthấymìnhtrởthànhnhữngkẻngốcnghếchvô

cùng. Khi các tổ chức như Moody’s[88]

và Standard and Poor’s thườngxuyên kiểm tra các ngân hàng, họ rất ngạc nhiên với những điều kiện tàichínhhoànhảotrongsổsáchkếtoáncủacácngânhàngmẹ,nhưnghọkhônghềnghĩtớimốiliênhệvớicáccôngcụngoàibảng,màtrongnhiềutrườnghợp chứa đầy những khoản thế chấp dưới chuẩn.Vấn đề trở nên nghiêmtrọnghơnkhi các tổ chứcxếphạng tín dụngđánhgiá thươngphiếuđượcpháthànhbởicáccôngcụngoàibảnglàsiêuantoàn.Cósuynghĩnhưvậylàvìcáckhoảnnợđãđượcchứngkhoánhóa (vàchínhvìvậyđượcđadạnghóa)vàliênkếtchặtchẽvớibấtđộngsảnnênsẽkhôngthểnàothấtbại.Họnghĩrằnggiánhàđấtsẽkhôngbaogiờgiảm-hayítrakhôngbaogiờđồngloạtsụtgiảmtrêncảnước.

Xétvềmặttàichính,cácngânhàngnghĩhọđãnhậpNiếtbàn.Vàiquýtrướckhicuộckhủnghoảngdướichuẩnbùngnổvào tháng8năm2007,một sốngânhànglớnđạtmứclợinhuậntrênvốncổphầntrên30%,mộtmứcthànhcôngtàichínhbấtbìnhthườngtronglĩnhvựcngânhàng.Tronggiaiđoạnđó,nhữngnhàquảnlýtiềntốtnhấttrênthếgiớicũngđạtmộtnửamứclợinhuậnđó.Tại sao các cơquanquản lývà các tổ chứcxếphạng tíndụng (ratingagency)khôngbaogiờhỏi làmcáchnàomànhữngchủngânhàngcó thểthànhcôngnhưvậynếukhôngphảilàcóthủđoạn(cóthểlànhữngthếchấp

dướichuẩnngoàibảng,sửdụngđònbẩytàichínhquámức).Thậtvôlý.

TròchơitàichínhmớinàytươngtựnhưhệthốngđánhgiácáctrườngcaođẳngvàđạihọctạiHoaKỳ.Hàngnămhọcsinhởcáctrườngcấp3sẽxemxétcácbảngđánhgiá,đầutiênlàsơlượcquađiểmsốtrungbìnhBàikiểm

traNăng lựchọcđường[89]

của các sinhviênđại họcvà so sánhgiữa cáctrường.Điềunàynghecóvẻ làmộtviệc làmcẩn trọng trừmộtđiều là rấtnhiềutổchứchọcđườngnàykhôngphảnánhtoànbộbứctranhđiểmsốbàikiểmtracủatrường.Rấtnhiềutrườngdễdàngbỏquađiểmsốcủamộtvàinhómnhấtđịnh -vậnđộngviên,nhómthiểusốhoặcnhữngsinhviênđặcbiệtkhókhăn.Điềunày sẽ tạonênmộtbức tranhđẹphơn,nhưng thườnggâysailệchvềkếtquảkiểmtracủatrường.Mụcđíchcóvẻđánglàm-đểnói chonhững sinhviên thuộc tầng lớp trung lưu, da trắngvànhững sinhviên trung bình rằng nếu muốn được nhận vào trường thì phải đạt mức(SAT) nào. Tuy nhiên, bức tranh không trung thực, nếu khôngmuốn nóikhôngcôngbằngvớinhữngtổchứctuânthủquyđịnhliệtkêđiểmsốkiểmtrachínhxácvàđầyđủ.

Từđiểmnàytrởđi,câuchuyệndướichuẩnkháquenthuộc.Domạnglướiliênkếttrênhệthốngtoàncầu,khingườidânởOhiokhôngthểthanhtoánmộtkhoảnvaythếchấpdướichuẩn,độtnhiênmộtngânhàngởĐứccũngbịsụtgiảmtheo.NgânhàngĐứcnàychẳnghềcóvănphònghaychinhánhtạiMỹ,ngoạitrừviệchọphảichịugánhnặngtừsốthươngphiếuMỹmàhọđãmua,vốnđượcxếphạngcaonhưnghóaralạitrởnêncóvấnđề.

GiốngnhưcácđồngsựtạiMỹ,cácquanchứcđiềutiếtởchâuÂuhầunhưkhôngýthứcđượcrằngcácngânhàngcủahọbịảnhhưởnglớnbởicáccôngcụ ngoài bảng tách biệt, chứa đầy những chất thải tài chính độc hại. Độtnhiêncácquỹtươnghỗthịtrườngtiềntệtrêntoànthếgiớigặprủirobởivìchúng đều liên quan tới các khoản vay được chứng khoán hóa của Mỹ.Khoảntiềnmànhữngngườidânbìnhthườngnghĩlàsiêuantoàn(ultrasafe),

nay đột nhiên không đáng tin cậy. Thế là cuộc đại khủng hoảng tín dụngbùngnổ.

Điềuvôcùngđángsợtrongcuộckhủnghoảngliênquantới thếchấpdướichuẩn làmặcdùcácngânhàng trungươngđãnỗ lựcngănchặn tìnhhìnhnàynhưng thị trường tíndụngcủa cácnướccôngnghiệpvẫn tiếp tục suygiảm.Giốngnhưmộtbệnhnhânhensuyễnnặng,khiluồngkhívàophổitiếptụcgiảm,thìởđâynềnkinhtếbanđầulàkhóthởrồidầndầnbắtđầungạtthở,chỉtrôngchờvàoviệcthởoxymàthôi.

Nhưcóthểdựđoán,cộngđồngchínhsáchquốctếcuốngcuồngtìmcácbiệnphápđểgiảiquyếtnhanhchóngtìnhtrạngnày.Vàođầunăm2008,QuốchộiHoaKỳđã thôngquamột gói kích thích thuếnhằmđối phóvới các triệuchứngcủanềnkinhtếvĩmôtrongtìnhhìnhbấtổnthếchấpdướichuẩn.Mộtsốchính trịgiađềxuất“đóngbăng” lãi suất thếchấp trongnămnăm.Rấtnhiềungânhàngtrungươngcủacácnướccôngnghiệptiếptụcgiảmmạnhlãi suất ngắnhạn,màCụcDự trữLiênbang là tổ chứcđi đầu.Có thểdựđoánđượcrằngcácchínhtrịgiaWashingtonđãnỗlựcgiảiquyếtnhữngvấnđềtrướcmắtlàhàngtriệungườiMỹcónguycơmấtnhàvàcầnsựtrợgiúpcủachínhphủ.Họlẽracũngnênchútâmthựctếrằngtoànbộhệthốngtàichínhđanggặprủirohơnbaogiờhếttừnhữngnăm1930.

Chínhvìthế,mặcdùQuốchộirấtlolắngnhưngcuộckhủnghoảngvẫntiếptục,nềnkinhtếkhóthởtrởnênnóngbừngrồisauđólạnhtoátvìthiếuoxy.Điềurõrànglàcácphươngphápđiềutrịmangtínhchấttiềntệvàtàikhóakhông thểgiải quyếtnhữngvấnđềmàvềbản chấtmang tính cơbảnhơnnhiều.Bản chất của cuộcĐại khủnghoảngTíndụng2007-2008khônggìhơnlàmộtcuộckhủnghoảnglòngtinvàocơcấutàichính.Điềuđángbànlàmộtthờigiandàitrướckhibongbóngnhàđấtnổtungvàkhủnghoảngdướichuẩnxuấthiệnđãâmỉmộtvấnđềgìđó.Đóchínhlàsựmấtlòngtinvàothị

trườngcủacácchứngkhoánđượcđảmbảobằngtàisản[90]

ngàycàngtăng

rồilanrộngtrêntoànthếgiới.Chiếnlượcgiatàichínhtoàncầu,ôngHaraldMalmgrenđãgọinhữngchứngkhoánnàybằngmộtcáitênkhônkhéo“tài

sản lòng tin”[91]

, trong đó bao gồm chứng khoán được đảm bảo bằng thế

chấp,hợpđồnghoánđổiviướctíndụng[92]

(mộtloạihợpđồngbảohiểmcáckhoảnvaythếchấp),vàmộtloạtcácsảnphẩmtíndụngpháisinh.Nhữngtàisảnnàynhưmộtđộngmạchchínhtrongmạchmáuphânbổtíndụngcủanềnkinhtếtoàncầu.Cuộckhủnghoảngdướichuẩnkhiếnđộngmạchchínhtắcnghẽndosựthiếulòngtinvàtintưởng.

Trongchương2,tôiđãmôtảchứngkhoánhóalàmộtviệctuykhônghayhogì,nhưngkhôngthểtránhkhỏinhằmđánhgiárủirovàphânbổnguồnvốndoanhnghiệp.Đólàmộtquá trình tàichínhphứctạpđếnđauđầuvừa tạonênlạivừađedọanềnkinhtếtoàncầuđangpháttriểncủachúngta.Saukhicuộc khủng hoảng dưới chuẩn bùng nổ, các thị trường tín dụng suy yếungoàimọisựtưởngtượng,docácchứngkhoánđượcđảmbảobằngtàisảntrảiquamộtcuộcđìnhcôngkhôngthểtránhkhỏicủangườimua.Cácnhàkinhdoanh trên thị trường toàncầukhôngcòn thoảimáikhinắmgiữ cáccôngcụnợ,giátrịcủacáccôngcụnàykhôngthểđượcxácđịnhngoạitrừbởicáctổchứcxếphạngtíndụng.Nhữngtổchứcnàyđãchẳngmấythànhcôngtrongviệcđánhgiá,vàhọthườngchỉdựavàocácmôhìnhtoánhọc,chứkhôngxácđịnhtrựctiếpkhảnăngtrảnợcủatàisản.Cuộckhủnghoảnglòngtinnàyngaylậptứctạonênnhữnghệquảnghiêmtrọngvềtriểnvọngtíndụngcủanềnkinhtếtoàncầu.Mộttrongnhữngkhíquảnchínhcungcấpoxytàichínhchonềnkinhtếbịtắcnghẽnhoàntoàn.

Malmgrenmiêutảtìnhhuốngmộtcáchchitiếthơn:“Trongthậpkỷqua,rấtnhiềungườiđãmuacácloạichứngkhoánđượcđảmbảobằngtàisản,baogồmcácquỹhưutrícôngvàtưnhân,cácnhàquảnlýtàichínhchínhquyềnđịa phương, các công ty bảo hiểm, các ngân hàng nước ngoài và các nhàquảnlýtàisản,cácquỹtínthácvàthậmchícảcácquỹđầutưphòngvệ…

Tuy nhiên cách hiện có duy nhất để đo lường rủi ro và giá trị các chứngkhoánnàylànhữngđánhgiácủacáctổchứcxếphạngtíndụng.Rấtnhiềungười,đặcbiệtlàcácquỹhưutrímuacácloạichứngkhoánnàydobịảnhhưởngbởinhữngyêucầukiểmsoátđòihỏiphảituânthủcáctiêuchuẩnmàtổchứcxếphạngđưara.Mộtđầutàuvốnđãchạychậmlạibịhỏngnặngvàomùaxuânnăm2007khiđộtnhiên(tổchứcxếphạngtíndụng)liêntụcđưaranhữngđánhgiáthấplàmsụtgiảmgiátrịbanđầu,khiếnnhữngngườinắmgiữ(chứngkhoánđượcbảođảmbằngtàisản)chỉcòncầmtrongtaycáctàisảnkhôngcótínhthanhkhoản”.

Chiếcđầutàuhỏnghócngàycàngtrầmtrọnghơnkhichínhnhữngnhàlãnhđạocáctổchứctàichínhlớntrởnênhoảngsợ.Chưabaogiờhọnghĩrằngdothiếulòngtinmàtoànbộthịtrườngchứngkhoánđượcđảmbảobằngtàisản,mộttrongnhữngđộngmạchchínhcủahệthốngtíndụngtoàncầucóthểmấthoàn toànkhảnăng thanhkhoản.Tuynhiênvấnđề thiếu lòng tinvàocáccôngcụtàichínhphứctạpnàyđanglanrộngratoànthếgiới.Vàđólàlỗicủacáctổchứctàichínhvìđãkhôngđánhgiáđầyđủmứcrủiromàhọphảiđốimặt.

Tronggiaiđoạnnày,cácquanchứcCụcDựtrữLiênbangbổsungvàogóicứutrợthậmchínhiều“liềuthuốcgiảmđau”hơndướihìnhthứccắtgiảmmạnhmẽtrướctiênlãisuấtngắnhạn.LosợsẽlặplạinhữnggìNgânhàngtrungươngNhậtBảnđãlàmvàođầunhữngnăm1990khibắtđầu“thậpkỷmấtmát”, chủ tịchBernankegiảm lãi suấtmạnhvànhanhchưa từng thấytronglịchsử.Trongkhichínhsáchtiềntệcóthểổnđịnhthịtrườngtàichínhtổngthểhơnnhằmgiúpkéodàithờigian,nhưngcắtgiảmlãisuấtkhôngthểkhiếncácnhàđầutưtintưởngvàocáccôngcụđầutưtàichínhkhimàngườichovaykhôngcóliênhệgìvớingườiđivay.Cũngkhôngthểnhanhchóngphụchồilòngtinvàohệthốngkhigánhnặngrủirotàichínhđãđượcchuyểnsangcáccôngcụngoàibảngbíẩn.

Vàogiữanăm2008,cácquanchứcCụcDựtrữLiênbangtrởnênlosợ.Cácbiệnphápnhưgiảmmạnhlãisuấtngắnhạnvàcácloạilãisuấtkhác,rótvốntrựctiếpvàongânhàngtỏrakhôngnhiềuhiệuquả.TồitệhơnnữalàtổchứcđầutưBearStearnsđanglaođaotrênbờvựcphásản.CácquanchứcCụcDựtrữLiênbangkết luậnrằngmộtngânhàngđầu tư lớnsụpđổvào thờiđiểmnàycónguycơpháhủytoànbộhệthốngtàichínhtoàncầuvàkhiếncácthịtrườngchứngkhoántrượtdốc,rồikhônglâusaulànềnkinhtếtoàncầu.NềnkinhtếHoaKỳđãgầnnhưsuythoái.Nhưngngaylúcđó,mộtđiềugìđóđãxảy ravới sứcảnhhưởngmàcó thểphảimấtnhiềunămđểhiểuđượcnhữnghệquảcủanó.Ngày16thángBa, trướcngàylễthánhPatrickvàocuốituần,CụcDựtrữLiênbangđãđưangânhàngđầutưBearStearnsvàcácđịnhchế tàichínhphingânhàng tiềmnăngkhácvào trong lướiantoànchínhphủ,mộthànhđộngmàchotớithờiđiểmđólàcôngcụkhẩncấpchỉápdụngriêngvớicácngânhàngchịusựquản lýcủaCụcDựtrữLiênbang.ĐặcbiệtCụcDựtrữLiênbangchophépBearStearnstiếpcậncửasổchiếtkhấu(DiscountWindow)củaCụcDựtrữLiênbang,mộtcôngcụđượchình thành trongCuộcĐại suy thoái (thậpniên1930)nhằmchophépcácngân hàng tiếp cận với các khoản cho vay khẩn cấp, bất chấp giá trị củakhoảnbảođảm.CụcDựtrữLiênbang,cùngvớisựhỗtrợcủabộTàichính,buộcBearStearnsphảibánlạichoJ.P.MorganChase;đồngthờiFedđồngýhỗtrợtổchứcđầutưphốWallđanggặpkhókhănnàyvaytiềnđổilại29tỉđôlachứngkhoánkhôngđángtincậy.

Tôixinđượcgiảithíchquyếtđịnhnàymộtcáchrõràngnhưsau:CụcDựtrữLiênbangxuấthiệnvàđưaramộtbảođảmcủachínhphủvớimụcđíchbảohiểmchotoànbộhệ thốngtàichính,khôngchỉriêngcácngânhàng,đồngthờiCụcDựtrữLiênbanghoặcmộtsốcơquanđiềutiếtkhácnhậnlãnhmộtvai tròquantrọnghơnnhiềutrênthị trườngtàichính.Dosựnghiêmtrọngcủacuộckhủnghoảnghiệnthời,baogồmcảnguycơtiềmtàngtoànbộhệthốngtàichínhcóthểsụpđổ,CụcDữtrữLiênbangcóthểkhôngcònsựlựachọnnàokhác.Nhưngvềlâudài,liệusựđảmbảobaotrùmcủachínhphủsẽ

làmtăngthêmhayhạnchếviệcchovaytrongnềnkinhtếlàcâuhỏicầnthờigianmớibiếtđượcđápán.Trongmộthệ thốngđượcchínhphủđảmbảo,mộtsố lực lượngđiều tiếtcầnbảovệ lợi íchchung.Tuynhiêncộngđồngđiềutiết,kểcảCụcDựtrữLiênbang,khócóthểtạonênnhữngthànhcôngxuấtsắctrongviệcđolườngrủirovànắmbắtdòngthanhkhoản.LiệumộttổchứcđiềutiếtHoaKỳmới,cóquymôsiêulớnchodùnằmởbấtkỳđâu,cóthểhoạtđộngtốthơnkhông?Nhữngthiêntàitrênthịtrườngtàichínhđãliêntụcthểhiệnkhảnăngđángngạcnhiêntrongviệctìmracáccáchthứchợpphápnhằm lẩn tránhnhữnggiới hạnđiều tiết.Tôingờ rằng rất nhiềuquỹđầucơphòngvệ,cácquỹđầutưvốncổphầntưnhânvàcáctổchứctàichính khác linh động hơn cũng sẽ dễ dàng chuyển sang thị trường nướcngoàikhixuấthiệnmộtthểchếquyđịnhmớicủaHoaKỳquyđịnhrằngCụcDựtrữLiênbanghoặccácquanchứcđiềutiếtcủachínhphủkháccóthểlàmộtphầntrongquátrìnhđưaraquyếtđịnhmới,phứctạphơn.

Greg Ip, phóngviên tờWallStreet Journal cho rằng: “MọingườiyêucầuCụcDựtrữLiênbanglàmmộtviệcmàkhóaicóthểlàmđược:xácđịnhvàtránhmộtcuộckhủnghoảngcóthểxảyra”.MartinFeldsteintạiHarvardbổsungrằng:“Giámsátcácsảnphẩmpháisinhrấtphứctạpcủacácngânhàngvà các tổ chức khác của hệ thống tài chính sẽ làmột thách thức kỹ thuậtkhổnglồ.Chínhcáctổchức(tàichính)-trảlươngrấtcaovàgặprủirovớichínhsựsốngcòncủahọ-cũngkhôngthểthựchiệnđược.LiệuCụcDựtrữLiênbangcóthểlàmđượchaykhông?”.

Sựthậtlà,tấtcảcácnhàquảnlýchínhphủđãtỏrathiếutỉnhtáotrongkhithế chấp dưới chuẩn sụp đổ, tuy nhiên trách nhiệm không hoàn toàn củariênghọ.Nhữngquanchứcchínhphủcóthiệnchíkhôngthểnàosođọđượcvới những nhà kinh doanh tinh quái và “sáng tạo” trên thị trường, cùngnhững luật sưcủahọ,nhữngngười luônmauchóng tìmkiếmnhữngcáchláchluậthợpphápngaykhicóbấtkỳyêucầuđiềutiếtnàođượcđặtra.HiệntạimộtnhânviêncấpcaocủaỦybanChứngkhoánvàSànGiaodịch(SEC)

kiếmđượctừ143.000đôlatới216.000đôlamỗinăm.Trongkhiđó,thậmchínhữngngườiđưaraquyếtđịnhđiềuhànhcấpthấptạiGoldmanSachs,lươnghàngnămcũng lên tớihàng triệuđô la.Vàonăm2006, lươngnhânviên trungbìnhcủaGoldmanvàokhoảng622.000đô la,chỉmột số trợ lýhànhchínhvàthưkýnhậnmứclươngíthơnvàokhoảng200.000đôla.

Tuynhiên,hiệntạiđiềunguyhiểmlàxuhướngcủanhữngnhàđiềutiết,mộtkhi đã có những hành động thiếu trách nhiệm thì để cố gắng sửa sai lạithường dẫn đến việc đưa ra những điều chỉnh quá mức. Mà với các thịtrườngtàichính,việcđiềuchỉnhquámứccóthểgâytổnhạinghiêmtrọngtớithanhkhoản.ĐốivớiHoaKỳ,gánhnặngcủaviệcđiềuchỉnhquámứccóthể làm suyyếuhơnnữa vai trò là trung tâm tài chính toàn cầu củaNewYork.Nhữngsailầmđiềutiếtcóthểkhiếnmôitrườngtíndụngvốnđãxấungàycàngthêmsuysụp.Mộtphảnứngquámứccũngcóthểlàmgiảmhơnnữagiátrịđồngđôla,vìcácnhàđầutưlinhđộngcóthểchọnđầutưvàocácthịtrườngítbịđiềutiếthơn.

NgànhdịchvụtàichínhtạiHoaKỳkhiếncảthếgiớiphảighentị,mộttrongsốítngànhmàHoaKỳcóưuthếvượttrộisovớicácnướckhác.Thựctế,cộngđồngtàichínhnướcngoàikhôngmuốngìhơnlàthấylĩnhvựctàichínhHoaKỳsụpđổ,cácràngbuộcđiềutiếtkhiếnhọtrởnênbịđộngvàmấtđisựsắcbéncủamình.NhưngđóchínhxáclànhữnggìlĩnhvựcdịchvụtàichínhHoaKỳcónguycơgặpphảinếukhôngthựchiệnnhữngđổimớichínhxácvànhạycảmcầnthiếtđểtrởnênminhbạchhơnvàquảnlýrủirotốthơn,tránhđedọahệthốngtàichínhnóichung,vốnlàlựclượngtạothêmcủacảichoxãhội.Tuynhiêncácngânhàngvàcácngânhàngđầutưtrênthựctếđãcónhữnghànhđộngbấtcẩntrongmộthệthốngcầnnhữngđổimớivôcùngcẩnthận.Rõrànglàcầncómộtnềnmóngchoviệcchuẩnhóaviệcđịnhgiácác loại tài sảnđượcchứngkhoánhóa.Cũngcầncócáccơchếmớiminhbạchhơnvàhiểuthấuđáohơnbảnchấtrủirocủathịtrườngđầucơvaynợquámức(sửdụngđònbẩy tàichính).Vàcònphải triệt tiêu,cấmngặtcác

côngcụđộclậpngoàibảng.

Một số người theo trào lưu thị trường tự do chính thống (free marketfundamentalist)đãphảnứngtrướcsựsụpđổdướichuẩnvớimộtđềxuấtcótínhphảnxạrằng:tỉnhtáoxemxétlạikhuônkhổđiềutiếttàichínhcóthểsẽđe dọa nới lỏng toàn bộ hệ thống tài chính. Tuy nhiên, thậm chí một sốngườiủnghộtoàncầuhóamạnhmẽnhất,baogồmcáchọcgiảnhưJagdishBhagwativàFredericMishkinngaytừđầuđãcảnhbáorằngcầntiếpcậncácthịtrườngvốntoàncầubấtổnvàđôikhikhủngkhiếpcủachúngtamộtcáchvôcùngcẩnthận.Điềuquantrọngcầnnhớrằngmặcdùkhôngphải tấtcảcác ngân hàng đầu tư đều giống nhau, nhưng theoWall Street Journal, haithángtrướckhiBearStearnssụpđổ,tỷlệnợtrênvốncủaMorganStanleyởmức 32,6 với 1, gần cao bằng tỷ lệ của Bear Stearns ở mức 32,8 với 1.Merrill Lynch vàLehmanBrothers cũng sử dụng tỷ lệ nợ trên vốn tươngứng.

Cũngquyếtliệttươngtựlànhữngngườithuộcphecánhtả,nhữngngườitinrằngcuộcĐạiKhủnghoảngTíndụng2007-2008đãtrảithảmđỏmờichínhquyềntiếpquảnhệthốngtàichính.Nhữngngườinàydườngnhưkhôngbiếtđến thực tế rằngcuộckhủnghoảngnàyphần lớnnguyênnhân làdochínhphủđãbịcácnhàchiếnlượcthịtrườngtàichínhlọclõivàcácluậtsưcủahọlừadối.Sụpđổdướichuẩnđãchứngtỏsựyếukémvốncócủachínhphủlàkhôngthểnắmbắtcácthịtrườngluôntiếnhóa.

Hơnnữamộtthựctạikhôngmaylàkhôngcóbiệnphápnàocóthểgiảiquyếtnhanhchóngnhữngkhókhăncủahệthốngtíndụngtoàncầunày.Đólàlýdotạisaothếgiớitrởthànhmộtkhuvựcnguyhiểmvớiđầynhữngbấtổnkinhtế.Đãphảimấthơnmộtthếkỷđểtạolòngtinvớicác“tàisảnlòngtin”ngàynay.Đángbuồnlàgâydựnglạilòngtinvớicáccôngcụtàichínhphứctạpnày,thậmchísaunhữngđổimớiquantrọngsẽcầnphảicóthờigian.Rõràngcácngânhàngvàcácngânhàngđầutưtrênthếgiớicầnpháttriểnmột

khuôn khổmới để hiểu hơn về chứng khoán được bảo đảm bằng tài sản,khiếnchúngminhbạchhơnvàđểcácnhàkinhdoanh trên thị trường toàncầudễđánhgiáhơn.Nhưngđểlòngtinvàsauđólàkhảnăngthanhkhoảnquaytrở lạicác thị trườngquantrọngnày,khôngthểchỉcầnmộtvàiđiềuchỉnhnhanhchóng.Vànềnkinh tếcũngkhông thểphát triểnnếu lòng tinvàocácphươngtiệnphânbổvốnmớinàykhôngđượcphụchồi.

Cácbộtàichínhtrêntoànthếgiớiđangđedọasẽhạnchếsửdụngcácsảnphẩmphứctạpnày,kểcảnhữngsảnphẩmliênquantớichứngkhoánhóa,chotớithờiđiểmthịtrườngtíndụngtoàncầucókhảnăngđổvỡhơnnữa.TrongkhiđóSECvàCụcĐiềutraLiênbang(FBI)đãthựchiệnđiềutraliệucógiandốigìtrongviệchìnhthànhvàpháthànhcácchứngkhoánđượcthếchấpđảmbảokhông.TổngChưởnglýNewYorkcũngđãthựchiệnđiềutrariêngcủamìnhxemliệucáctổchứcpháthànhtráiphiếuđượcđảmbảobằngthếchấpcóthựchiệnbấtkỳgianlậnchứngkhoánnàokhông.

Tin tốt lành là càng điều tra kỹ hơn về ngành tài chính sẽ càng khiến thịtrườngtàichínhnóichungminhbạchhơn.Còntinxấulàđiềutrasaiphạmtrênthịtrườngtàichínhsẽgiốngnhưđổthêmdầuvàolửa.Nềnkinhtếtoàncầucóthểthảmhạihơnnếucácnhàlãnhđạotrênthịtrườngtàichínhtìmmọibiệnphápđểlẩntránhcácándânsựvàkhởitốtộiphạmvàothờiđiểmhọnêntậptrungtoànbộtrílựcvàoviệctáiđánhgiácácdanhmụctàisảnvàgiúpcácđiềukiệnthịtrườngtrởvềtrạngtháilànhmạnhhơn.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchrơivàotìnhthếtiếnthoáilưỡngnanđặcbiệtkhókhăn.Lĩnhvựcdịchvụ tài chínhHoaKỳvượt trội hơn thếgiới bởi phong cáchkinhdoanhliềulĩnh,luônkhiếnrủirotăngthêmvàphảnứngtrướcnhữngdiễnbiếncủa thị trườngvớihàng loạtnhữngquyếtđịnhnhanhđếnkhôngngờ.ĐâylàhệthốngmàtrongnhữngthậpkỷgầnđâyđãđónggópchoquátrìnhphụchưngdoanhnghiệpcủaHoaKỳ,mộtthờikỳkinhtếsôiđộngvàpháttriển,ngàynaychỉcònlàhìnhảnhmờnhạtdosựyếukémkinhtếvàkhủnghoảnglòngtin.Tuynhiên,bảnchấtcủahệthốngtàichínhtươngtựnàyđã

đedọatớisựổnđịnhkinhtếcủahàngtriệungườisởhữunhàcóthunhậpthấpvàtrungbình.NguyhiểmsẽxuấthiệnnếucácchínhtrịgiaủnghộcuộcchiếngiaicấpngàynayphảnứngkịchliệtvớichínhhệthốngtàichínhmàkhôngđềcậptớicáchệquảtiêucựcliênquantớikhảnăngtạocôngănviệclàmvàcơhộikinhtếnếulĩnhvựctàichínhthiếuvốnđầutưcủaHoaKỳâmthầmtànlụi.

Thựctế lànhữngmàntrìnhdiễnđángsợvềsụtgiảmtíndụngtoàncầucóthểsẽvẫn tiếp tục trongnhiềunămnữadướihình thứcnàyhayhình thứckhác. IMFước tính thế giới phải đốimặt với vấn đề tín dụng lên tới hơnnghìn tỉ đô la. Và con số đó được tính dựa trên các vấn đềmà hiện naychúngtađãbiết.Rõrànglà trongnhữngnămtớikhi lượngđầucơvaynợgiảm,vốnngânhàngdựtrữnhiềuhơnvàcónhữnggiớihạnmớikhácsaukhủnghoảngchovaydướichuẩn,lợinhuậncủatoànngànhdịchvụtàichínhsẽtrượtdốc.Mộtđiềuquantrọngchưabiếtlàliệutìnhhìnhnàycókhiếntíndụngtoàncầubịthuhẹpkhông.Từtrướctớinay,giớihạntíndụngthườngxuyênbiếnmộtđợtsuy thoáikinh tế thànhvấnđềkhủngkhiếpnhiềuhơnthế.Điểm thenchốtcủavấnđề là: saucuộckhủnghoảngdướichuẩn,cácngânhàng thắtchặt tíndụngvàgiảmmạnhchovay,khôngchỉvớikháchhàngmàcòngiữacácngânhàngvớinhau(dẫntớiviệctăngcaocủalãisuấtcho vay liên ngân hàng -LIBOR).Trong quá trình đó, lãi suất thị trườngtách khỏi lãi suất ngắn hạn của các ngân hàng trung ương. Hay nói cáchkhác,CụcDựtrữLiênbangvàcácngânhàngtrungươngkháccắtgiảmlãisuất ngắn hạn nhưng lãi suấtLIBOR tăng, khiến tín dụng đầu tư vào nềnkinhtếbịthuhẹp.

Tấtcảnhữngdẫnchứngđềunhằmkhẳngđịnhcácmôhìnhkinhdoanhcũcầnđượccảithiện.Trongnhữngnămtới,cáctổchứctàichínhcủacácnướccôngnghiệpkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệccắtgiảmkinhdoanhvàgiảmđầucơvaynợ.Cáchoạtđộngngânhàngsẽthayđổi.Cáctổchứccótiềngửitiếtkiệmvàdựtrữthươngmại,cónhữngkháchhàngtrungthànhsẽ

thunhiềulợinhuận.Nhữngnhàquảnlýtiềnsẽtìmkiếmlợinhuậnvốnđầutưởmức thấphơnnhưngđáng tin cậyhơn.Tuynhiên, cómột điềuquantrọngcònchưarõlàviệcliệucónhữnghệquảtiêucựctiềmtàngđếnkinhtếvĩmôcủaviệcthayđổimôthứcthếgiớitàichínhnàyhaykhông.

TheoWallStreetJournal,lợinhuậntừnăm1996tớinăm2006củacáccôngtytàichínhtăngtrungbình13,8%mộtnăm,sovới8,5%mứclợinhuậncáccôngtyphitàichính,vìlĩnhvựcdịchvụtàichínhởHoaKỳcóthểhưởngnhữnglợiíchtừsựtăngtrưởngtoàncầumạnhmẽ.Vàonăm2003,dịchvụtài chính đạt tới đỉnh điểm, chiếm gần 30% lợi nhuận thị trường chứngkhoánHoaKỳ,vàokhoảng40%lợinhuậndoanhnghiệpHoaKỳ.Thựctế,consốnàymộtphầnchứngtỏviệcsửdụngquámứcnguồnvốnđầucơvaynợ, nhưng thậm chí sau những sụt giảm giá trị tài chính tầm cỡ vào năm2007,cácdịchvụtàichínhvẫnchiếm20%lợinhuậnthịtrường.ĐólàmộtphầnlớncủanềnkinhtếHoaKỳ.

ChínhvìthếliệucácnhàhoạchđịnhchínhsáchHoaKỳcósẵnsàngtrướcnhữngảnhhưởng tiêucựcđángkểđốivớinềnkinh tếvĩmôkhi lĩnhvựcdịchvụ tàichínhbịsụpđổkhông?Trongcuốnsách tựađềQuátrình toàncầuhóamạnhmẽtiếptheo(TheNextGreatGlobalization),nhàkinhtếhọcFrederickMishkincóviếtrằnghệthốngtàichínhcủamộtnướclàchìakhóatạo nên sự thịnh vượng cho nước đó. Ngành tài chính càng phát triển vàđượcvốnhóacàngtoàndiệnthìsựthịnhvượngchungcàngmạnhmẽhơn.Mộtlýdocơbảnkhiếnthếgiớiconglàvềlâudàichỉcómộtkhảnăngrấtmongmanh rằng hệ thống tài chính có thể được điều chỉnh hiệu quảmàkhônglàmảnhhưởngnghiêmtrọngtớinguồnvốnđầutưvàocácsángkiếnlàm ăn.NhưDanielYergin, tác giả đoạt giải thưởng Pulitzer gần đây nóirằng: “Kỷ nguyên toàn cầu hóa dễ dàng đã chấm dứt. Sứcmạnh của cácquốcgiađangtựtáikhẳngđịnh”.

Tôierằngvềlâudài,hậuquảcủacuộckhủnghoảngdướichuẩnsẽlàmộthệ

thốngtàichínhtoàncầubịchiađôi.Mộtmặt,sẽcónhữngnềnkinhtếtăngtrưởngkháchậmởHoaKỳ,châuÂuvàNhậtBản,vớicáchệthốngtàichínhđượcđiềuchỉnhmạnhmẽvàchínhvìthếcácphươngtiệncấpvốnchorủirovàtăngtrưởngdoanhnghiệpsẽhạnchếhơn.Mặtkhác,sẽcócácnềnkinhtếtăngtrưởngnhanh,tiềntiếtkiệmdưthừa,baogồmTrungQuốcvàẤnĐộ.Nhữngnềnkinhtếnàysẽsửdụngcácquỹđầutưphòngvệtoàncầu“ởnướcngoài”,cáccôngtyvốncổphầntưnhân,vàcáccôngcụđầutưkhácmàvềmặtchínhtrịngàycàngbịcoithườngởcácnướcphươngTâyđểgiúpthúcđẩyviệcmởrộnghơnbaogiờhếtvàkiểmsoáttoànbộcáckhuvựccònlạicủanềnkinh tế thếgiới.Kếtquả là,quyền lựchiện tại trong lĩnhvựcsảnxuấtđangchuyểntừcácnướccôngnghiệpphươngTâysangcácnướcthuộckhuvựcvànhđaiTháiBìnhDương.Sựchuyểnđổinàycóthểsẽsớmxuấthiệnthêmsựchuyểnđổivaitrò,trongđócácnềnkinhtếchâuÁsẽthốngtrịvềtàichínhvượttrộisovớicácnềnkinhtếphươngTây,sớmhơnnhiềusovớinhữnggìchúngtanghĩ.

SựthốngtrịngàycànglớnnàycóthểlớnhơnnữadoviệcgiảiquyếtvấnđềthayđổikhíhậuởcácnềnkinhtếTháiBìnhDươngsẽítngặtnghèohơnsovớicácnềnkinhtếphươngTây.Tuynhiên,mộtbốicảnhhợplýtươngtựlàtrongnămnămtớicóthểsẽxuấthiệnmộtsựsuythoáikinhtếtoàncầudonhữnggiớihạn tíndụngvàgiảmđầucơvaynợ tàichính.Trongbốicảnhnày,mọingườiđềusẽbịảnhhưởng.

Đólàlýdotạisaotìnhhìnhthịtrườngtíndụngvôcùngquantrọngkhôngthể giao phó được cho các nhà quản lý điều tiết, những người có thể sẽkhôngđánhgiáthíchđángnhữngảnhhưởngtiêucựccủathịtrườngvànềnkinhtếvĩmômàsựcanthiệpkhôngnhạybéncủachínhphủgâyra.Rõràngtrongmộtvàinăm tớingười tacầnmộtđộingũnhững“bác sĩphẫu thuậtthầnkinh”giảiphẫucácchínhsáchtàichính,từkhuvựccôngđếntưnhân,vàsựhỗtrợchínhtrị từcácnhàlãnhđạoquyềnlựcvàkinhnghiệmtrongQuốchội.Vâng,đúnglàchúngtacómộtsốnhàlãnhđạoquốchộicókinh

nghiệmở cả hai phía[93]

. Tuy nhiên, trongmôi trường phân cực chính trịngàynayliệuhọcócảmthấythoảimáikhicùnghợptácđểđạtđếncácgiảiphápcótráchnhiệmhaykhônglạilàmộtvấnđềkhác.

Đểgiảiquyếtcácvấnđềnày,Quốchộichodùvớibấtkỳgiánàocầnphảitránh một “kịch bản Sarbanes-Oxley II” - một biện pháp giải quyết vớinhững ý định tốt nhưng phản tác dụng và nguy cơ gây ra những hậu quảkhủng khiếp khôn lường. Nếu Sarbanes-Oxley II nhằm giải quyết cuộckhủnghoảngdướichuẩnthìnósẽgiốngnhưđiềuluậtđổimớithịtrườngtàichínhSarbanes-OxleyIbanđầu,hậuquảlàlĩnhvựcngânhàngHoaKỳsẽbịcôlậphoàntoànkhỏixuhướngpháttriểnchungcủathếgiới.CáccôngtycủaMỹtrongtươnglaisẽbuộcphảiphụthuộcrấtnhiềuvàocácngânhàngchâuÂu,NhậtBảnvàTrungQuốcđểcấpvốntàichính.Khiđó,ngànhtàichínhHoaKỳsẽđitheovếtxecủangànhsảnxuấtxehơitrướcđây.

Saucuộckhủnghoảngdướichuẩn,khimọingườihỏitôivềtươnglaitoàncầuhóa tàichính(vâng, tôi làmộtngườiởWashingtonnên thườngxuyênđược hỏi những câu như vậy trong các bữa tiệc), câu trả lời của tôi luônkhiến mọi người ngạc nhiên. Tôi luôn nói rằng: “Hỏi Schumer xem”.SchumermàtôimuốnnóiđếnchínhlàthượngnghịsĩcủađảngDânchủởNewYork,CharlesSchumer.Ônglàmộtthượngnghịsĩ,ôngkhôngphảilànhàlãnhđạocấpcaonhấttrênĐồiCapitol.Thậmchíôngkhôngphảilàchủtịchcủamộtủybannào.NhưngSchumerlàmộtnhàlãnhđạoQuốchộiđiđầutrongviệcgiámsáthiệuquảcácphươngphápđiềutrịđiềutiếtđểkhôngảnhhưởngtớitínhmạngcủabệnhnhân.

ÔnglàmộttrongsốnhữngđảngviênDânchủủnghộcácchínhsáchkinhtếthịtrườngtựdo(quỹđầucơphòngvệ)củaWashington.Họlànhữngngườitheochínhsáchtựdokhátrẻ,thôngminhvàgiànhđượcquyềnlựcmộtphầnnhờsựphát triểnvượtbậccủa toàncầuhóa tàichính.Ngàynay,họkiếmđượcnhiềutừnhữngđónggópchocuộcvậnđộngquỹđầucơphòngvệvà

vốn cổ phần tư nhân như các đảng viênCộng hòa, thậm chí còn có phầnnhiềuhơn.Họđãtrảiquanhữngnăm1970khủngkhiếp,nhưngtrưởngthànhtrongmộtphầntưthếkỷthịnhvượngnhấttronglịchsử.Họcũnghiểuratừlịchsửrằnggiaiđoạncuốicùngcủacácthịtrườngtoàncầuhóasẽchấmdứtvớimộtsựđảochiềulớn.

TôichorằngSchumer lànhà lãnhđạoquan trọng tronghệ thốngchính trịcủaMỹ.Hơn rấtnhiềunhữngngườikhác,ônghiểunhữnggìđang tồn tạinguyhiểmtronghệthốngtàichính.Ôngđủthôngminhvàđủlý lẽ thuyếtphụcđểđốiphóvớinhữngkẻcanthiệpđángkhinh,đểngăncảnnhữngkẻđóbiếncáckhókhăntàichínhhiệnthờithànhcơnácmộngtrầmtrọnghơnsựtưởngtượngcủabấtkỳai.Hoặcôngcũngcóthểlàmảnhhưởngnghiêmtrọngtớiquátrìnhtoàncầuhóatàichínhkhithếgiớitiếptụcxemxétviệcđổimớihệthống.

Tôinghĩmộtlýdokhiếnthượngnghĩsĩđóngvaitròquantrọngbởiôngđãlàmộtphầntrongsựkhởiđầutoàncầuhóatheokhíacạnhnàođó.LầnđầutiêntôigặpSchumervàonăm1988khiquyềnlựctàichínhNhậtBảnđangởđỉnhđiểm.ÔngbạnUtsumiởBộTàichínhcủatôi,nhàlãnhđạobímậtcủaTokyomà tôi đãđề cập tới trong chương5đã cómột ý tưởng.CácquanchứccóxuhướngquốctếtrongbộTàichínhđangmạnhmẽtheođuổimôhìnhtựdohóathịtrườngtàichínhcủacácnướccôngnghiệpkhác.Vấnđềcủahọlàcácquanchứcthiênvềnộiđịakhôngchấpnhận,vàcáctổchứctàichính cũng thế.NgàiUtsuminói bộTài chính sẽ khôngphảnđốimột vàinghịsĩcótầmảnhhưởngcủaHoaKỳtớiNhậtBảnđểlàmngườiphâncực.Mụcđíchýtưởnglàđểphávỡbếtắcchínhsáchquaviệcthảoluậnvềtựdohóatàichính.NhưngbộTàichínhnênchínhthứcmờiai?

RichardMedley,khiđó làmột trợ lýkinhdoanhvà tôiđãđềcửhainhânvật:thượngnghịsĩCộnghòaJakeGarnbangUtah,vàSchumerĐảngDânchủ.Haingườinàyhoàntoànkhácbiệtnhau.Garnlàmột thànhviêngiáo

pháiMormontrầmlặng,trungtuổi,bảothủ.SchumerlàmộtngườiDoTháitrẻ tuổi,nóngnảy, tựdo.Chúngtôiđãmắcphảimộtsai lầm:hainhânvậtnàycuốicùngcótháiđộxemthườnglẫnnhau.ĐólàlýdotạisaoUtsumihỏichúngtôicóthểcùnghainhàlậpphápnàytớiNhậtBảnkhôngvàđâycũnglàđiềuôngmongmuốn.Chúngtôiđồngý,đưatheocácbàvợđểcùngđivớiphunhâncủahainhàlậppháp.

Ngay từ thời điểmchúng tôi bắt đầu cuộchành trình,một điều chắc chắnrằng:Schumersẽlàmộtngườibạnđồnghànhhàihước.Hiệngiờvớivaitròlà thượngnghịsĩ,ôngđượccho làngườiđã lãnhđạocác thànhviênđảngDânchủtrongquátrìnhtiếpquảnThượngnghịviệnMỹnăm2006.Cònvàokhiđó(1988)Schumerchỉlàmộtnghịsĩtrẻcóvócdángcao,gầy,máitócđenvuốtngượcsautránvớivẻthôngminhsắcsảo.Làmột thànhviênHạviện,ôngmuốntạosựkhácbiệt.ĐiềuđóđồngnghĩavớiviệcphụcvụnhiềulợiíchphốWallđểgiúphỗtrợtàichínhtrongnghềnghiệpchínhtrịcủaông.

Tôikhôngngạcnhiênkhi sựnghiệpcủaSchumerphát triểnnhanhchóng.KhicuộchọpđầutiênvớicácngânhàngvàcáccôngtychứngkhoánNhậtBảnkếtthúc,điềurõrànglàvềphíaHoaKỳ,Schumersẽchịutráchnhiệmchính.Điềukhiến tôingạcnhiên làôngcảmnhận rất tinh tườngnhữnggìđangdiễnratrênthịtrườngtàichính.Schumerliêntụctổchứcnhữngcuộchọpthảoluậnvềvấnđềtoàncầuhóatàichínhmộtthờigiandàitrướckhitừtoàn cầu hóa xuất hiện.Ông khôngmấy quan tâm tới chủ trương bảo hộngành côngnghiệp kinh doanh trong nước lỗi thời, khôngmấyphát triển,mộtchủtrươngmàđảngDânchủđánhgiárấtcao.

Tới hôm nay tôi vẫn nhớ những lời tuyên bố của Schumer, bởi vì khi đóquanđiểmcủaôngnghecóvẻgiốngnhưngàiJackKemp,ngườiủnghộthịtrườngtựdobảothủ:“NếumởcửahệthốngtàichínhNhậtBảnthìcảNhậtBảnvàcáctổchứctàichínhMỹsẽthuđượcnhiềulợiíchhơnbởivìmiếngbánhtàichính toàncầusẽ lớnhơnrấtnhiều”.Schumer tiếp tụcmôtảmột

cáchrấtchínhxácrằngmộtthếgiớihộinhậptàichínhnăngđộngmớiđangtới.Thếgiớimớinàysẽđưanềnkinhtếtoàncầulênnhữngnấcthangthịnhvượngmới.

Cómộtgiâyphútgâysửngsốt trongchuyếnđiđó.Mộtbuổi tối,SchumergặptoànbộcácchuyêngiatàichínhlỗilạccủaNhậtBảntrongmộtbuổitiệccocktailđượctổchứcnhằmchàomừngchúngtôi.Cácthànhviênthamdựbaogồmnhữngngườiđứngđầucáctổchứctàichínhvàtấtcảcácquanchứccấp cao của chính phủ vào thời điểmNhật Bản đang trên đỉnh điểm củaquyềnlựctàichính.SchumertuyênbốrằngôngrấtvuiđếnthămNhậtBản,hyvọng rằnghệ thốngsẽmở rộngcửahơnnữachocác tổchức tài chínhnướcngoài (kểcảviệcgiànhnhiềuvị trí hơnchocác tổ chứcnướcngoàitrên sàngiaodịch chứngkhoánNhậtBản), và sauđóôngmờimọi ngườicùngchạmly.GiơcaochiếccốctrướccáccửtọaquyềnlựccủaNhậtBản,ôngđã tựhàogọiHoaKỳ“làngườianhcả”vàchoNhậtBản là“chúemnhỏ”.

SựsosánhnàyngaylậptứckhiếncácquanchứcNhậtBảncảmthấybịxemthường.Họ đã nhanh chóng phảnứng lạimột cách rất tế nhị: họ yêu cầunhữngbàvợchúngtôi,khiđóđangđứnggiữatâmđiểmbuổichàođónnghecácbàiphátbiểu,đirabêncạnh,vềphíacuốicănphòng.Cuốicùngcácbàvợphảiđứnggầnlốiđivàophòngvệsinh,mộtkhuvựcđượccholà“thíchhợphơn”.

Một phút sau đó, Setsuya Tabuchi, được mọi người biết đến với cái tên“TabuchiGià”vịchủtịchquyềnuycủacôngtychứngkhoánNomura,khiđólàtổchứcchứngkhoánlớnnhấttrênthếgiớivàlàkháchhàngcủatôi,vỗnhẹlênvaitôi.Ôngnởmộtcườimộtcáchbíẩntrênkhuônmặtnhănnheo,rámnắng.Làmộtngườiđànônggần70,trôngrấtphongđộsovớituổicủaông,conngườiđãtrảiquavàsốngsótsauhàngnghìncuộcchiến,Tabuchiluônmặcmộtbộcom-lêcàichéo.Ôngcầmđiếuthuốcđanghútdởnhưcầm

mộtquảngưlôitrênđầubangóntay,giốngnhưJohnP.SearsthờiReagan.

Không cần phiên dịch, Tabuchi nói một cách chậm rãi bằng tiếng Anh:“Cụmtừ“chúemnhỏ”màngàiNghịsĩnóilàýtưởngcủaông,đúngkhông?Nếuôngxúcphạmcácquanchứcởđây,ôngsẽkhiếnmọithứmềmra.Khônkhéođấy!Mọingườiđềunổigiậnnhưnghọvẫnbắtđầuđàmphán”.ThựcramànóithìtôikhônghiểuNomurađangnóigì,vàchắcchắnSchumercũngvậy.Nhữnggìxảyratôichỉcóthểhiểuđơngiảnlàmộthànhvithiếutếnhịdokhácbiệtvềvănhóa-nhưngđiềunàyđãcóhiệuquả.

Khánhanhchóng,mộtgiớihạnnàođó,hệthốngNhậtBảnbắtđầumởcửacho các công ty đầu tư nước ngoài. Có nhiều chỗ hơn trên sàn giao dịchchứngkhoán.Cả“ônganh”và“chúemnhỏ”đềupháttriểnvượtbậc.(Quátrình khônghoàn toàn thuận lợi vìNgânhàng trungươngNhậtBảngiảmmứclãisuất.Điềunàysẽgiảmnguycơđồngyêntănggiámạnhbởitựdohóasẽkhiếnnguồnvốnvàotănglên,nhưngđồngthờinhanhchónggâynênmộtbongbónggiátàisảnnguyhiểmsauđó.Áplựclớntừquốctế,trongđócóBộTàichínhHoaKỳbuộcNhậtBản tiếp tụcchínhsáchnàyđãkhônghiệuquả”.

CharlesSchumerđãđóngvaitròquantrọngtrongviệchỗtrợcácthịtrườngtàichínhtoàncầutựdohóatrongchuyếnđitớiNhậtBảnlầnđó.Tươnglaitoàncầuhóagiờđâyphụthuộcvàothiệnýcủaôngvàcácchínhtrịgia,cácquanchứccótưtưởngtoàncầukháctrongviệchỗtrợvềmặtchínhtrịchocácbiệnphápkiểmsoáttráchnhiệmnhằmphụchồilòngtintronghệthống.

Tuynhiên,đốivớicácthànhviênđảngDânchủủnghộquỹđầucơphòngvệthuộc giới tinh hoa ởWashington, tiến lên và bảo vệ hệ thống tài chínhkhôngphải làviệcdễdàng.Một lýdo làbởivìquanđiểm táchbiệtngàycàng tăng ởHoaKỳ,mọi người ngày càng bấtmãn với những sản phẩmnướcngoài.Nhưngmộtlýdokháclàbởivìmặcdùđãcónhiềunỗlựcđổimớinhưngcơcấutàichínhđangtiếntriểncóthểsẽvẫnkhôngđủkhảnăng

giảiquyếtcácsảnphẩmphứctạpcủathịtrườngtàichínhtoàncầuhóathếkỷXXI.Kếtquảlàđãxảyramộtsốlầnkhiếnnhữngbấtổntàichínhtrênthịtrườngtoàncầuởtrongtrạngtháirơitựdo,đángsợđếnmứcaicũngmuốnchạy trốnvànúpdưới chângiường.Toàncầuhóa tài chínhcó thể làmộtcôngcụ rấthiệuquả trongviệcphânbổvốndoanhnghiệpvà tạocủacải,nhưngđólàhệthốngchứađầynhữngbấtổnvôcùng,đếnmứctớinaychưaaicóđượcnhữngkiếnthứcchínhthốnghaythậmchíkhôngchínhthốngvềquy tắccủanó.Trong thờikỳnềnkinh tếsuy thoái,điềukhókhăn làmộtchínhtrịgiakhôngmuốnphảilừamịnhữngkẻhungác.

Hơnnữa,nhữngnhàgiámsátquốchộicóthểrụtrèvìmộtlýdokhác:rấtkhó biết chính xác cần làm gì với các ngân hàng.Mặc dù các quan chứcngânhàngthamlamđãrấtvôtráchnhiệmvàkhiếnnềnkinhtếtoàncầurơivàotìnhthếnguyhiểmtrầmtrọng,nhưngthếgiớicầncácngânhàng.Nếucácngânhàng thấtbại, hệ thống tài chínhvàkinh tế thếgiới cũngkhôngtránhkhỏi tai họađó.Nếupháhủyphương tiện cung cấpkhảnăng thanhkhoảncholĩnhvựcchấpnhậnrủirocótínhsángtạocủachúngtathìtoànbộnềnkinhtếsẽphảichịuhậuquả.

Đọcbấtkỳtàiliệunàovềlịchsửcáccuộcsuythoáikinhtếtasẽthấysựthấtbạicủacácngânhànglàvấnđềtrọngtâmtrongcuộcthảoluận.Đólàlýdotạisaotrongtìnhhìnhbấtổntàichínhtoàncầu,cácnhàquảnlýngânhàngtrungươngluôncómốiquantâmtrướcmắtlà:khảnăngđồngloạtrúttiềnmặtkhỏihệthốngngânhàng(hoặctiềnmặtbịchuyểnkhỏicáccôngcụđầutưthôngthườngcủamộtnềnkinhtếthànhcôngsangcácchứngkhoánchínhphủngắnhạn).Khisựrúttiềnhàngloạtdolosợdiễnrathìsựtồntạicủahệthốngngânhàngcóthểbịđedọadocácngânhàngkhôngđủkhảnăngtrảnợ.VìthếviệcgiảiquyếtmộttháchthứckhókhănvàquantrọngnhưvậycóthểvượtquátầmcủangaycảnhữngnghịsĩgiỏinhấttrongQuốchội.

Trongnềnkinhtếtoàncầumới,kiểmsoátnhữngbấtổncủangânhàngtrở

nênkhókhănvôcùngvìtốcđộđồngnghĩavớitaihọa.Ngàynaytiềncóthểdi chuyển chỉ trong chớpmắt.Cáchđây20 năm, để chuyển tiền người taphảinhấcđiện thoạivàgọingườimôigiớihaymộtnhânviênngânhàng;cònngàynay,mọiviệcđượcthựchiệnchỉvớimộtcúclickchuộttrênmáytính.Chínhvìthế,nếumọingườilosợvàngaylậptứcđồngloạtquyếtđịnhnhấnnút rút tiền gửi khỏi các ngân hàng, khoảnnợ các ngânhàng có thểchịuđựngsẽ trởnênquá lớnvàquánhanh,đếnmứckhông thểkiểmsoátđược.

VàothángBanăm2008,khingânhàngđầutưBearStearnstrênbờvựcsụpđổvàCụcDự trữLiênbangđưa tổchứcnàyvào trong lướian toànngânhàng,thếgiớitàichínhrơivàovùngnướcxoáykhôngngờ.Cácnhàquảnlýngânhàngtrungươngphảirất thậntrọng,bởi lướian toànchínhphủrộnglớnvàphóngkhoángcũngcóthểlàmộtvậtchướngngạichotiếntrìnhhoạtđộngcủahệthốngtàichính.Mộtsựđảmbảocủachínhphủchotấtcảcáckhoảnđầu tưvàocác tổchức tàichínhnghecóvẻan toàn,nhưng thực tếkhôngnhưthế.Đólàbởivì,nhưchúngtathấytrongcuộckhủnghoảngchovay dưới chuẩn, các tổ chức trở nên bất cẩn và liều lĩnh một khi họ đãchuyểnrủirosangchongườikhác.Điềunàylàmtiềmẩnkhảnănggiatăngkhôngngừnghàngloạtcácbongbóngtàichính,khiếnnềnkinhtếbịtànphánghiêm trọng.Hoặc các yêu cầu điều tiết khắt khe có thể dẫn tới kết quảngượclại:mứcchovaysụtgiảmtrầmtrọng.Nếusựđảmbảocủachínhphủlàmộtphươngthuốcbáchbệnh,thìmộttổchứcnhưFannieMae,vốnđượchưởngsựđảmbảongầmcủachínhphủ trongnhiềunămsẽvẫnphát triểnmạnh trongcuộckhủnghoảng tíndụng2007-2008.Trái lại, tổchứcđóvàcáctổchứctươngtựtrởthànhtâmđiểmcủavấnđề.

Trong nền kinh tế toàn cầumới này, các nhà hoạch định chính sách nhấtthiết phải cùng thamgia xemxét về lâu dài bản chất của lưới an toàn tàichínhtoàncầuvànhữngrủironóichung.VớivaitròlànguyênchủtịchCụcDựtrữLiênbangNewYork,GeraldCorriganđãtừngnóirằng:“Bạnkhông

thểbảovệchocảvũ trụ”.Bạnkhông thể loạibỏ tất cảcácvấnđề rủi ro.William Seidman, một chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực điều tiết thịtrườngtàichínhHoaKỳthìlạicósuynghĩkhác:“Lướiantoànnênchịusựkiểmsoát củanhững thiên tàivớinhữngýnghĩ tốtđẹp,nhữngngườiphủnhậnhoàntoànýtưởngchínhphủcanthiệpvàothịtrườngtàichính”.

Chúngtađangsốngtrongthờikỳmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầnnắmbắtcơhộinếuchúngtamuốncứunềnkinhtếtoàncầu.Trongnhữngnămtới,thếgiớichínhsách-baogồmcácnhàquảnlýngânhàngtrungương,bộTàichínhvàcácquanchứctàichính,cácnhàđiềutiếtquantrọngcủachínhphủ, các cố vấn cấp cao, những người nghiên cứu hướng dẫn dư luận, vànhữngthànhviênlãnhđạochínhtrịcótráchnhiệmcầnđổimớicơcấutàichínhthếgiới,theohướng“Goldilock”khôngquárụtrèmàcũngkhôngquáquyếtliệt.Rủirokhôngthểcaohơnnữa.Rốtcuộc,nếucácnhàđiềutiếtcủacácnướccôngnghiệplớn,baogồmcácngânhàngtrungươngthấykhókhăntrongviệcxácđịnhnhữnggìđangdiễnratrongcuộckhủnghoảngchovaydướichuẩnthìlàmsaochúngtalạiđảmbảorằngcáctổchứctươngtựcóthểgiảiquyếtcáchệquả tàichínhcủamộtcuộc tấncôngkhủngbố?Thếcònmộtcuộctấncôngnhằmvàochínhhệthốngtàichínhthìsẽthếnào?Rõràngthếgiớichínhsáchcầnthamgiavàoviệchoạchđịnhrủiroquốctếhiệuquảhơn-vàcầnphảinhanhchóng.

Thếgiớichínhsáchcũngcầnmộthọcthuyếttàichính“suynghĩlớn”,hoặcítnhất làcáckiến thứckhôngchính thốngđể lường trướccáccuộckhủnghoảng tài chính nói chung.Học thuyết này, chính thống hay không chínhthống,cầntínhđếnsựhợptácvớikhuvựctưnhânvớimụctiêuminhbạchhơn.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầnđiđếnmộtchínhsáchđổimớitoàncầuchínhxácđến từngchi tiếtnhỏđể tránhđedọahệ thống tàichínhnóichung,vốnlànguồnlựctạoracủacảichothếgiới.Đâylàmộtnhiệmvụyêucầutrítưởngtượngphongphú,tươngtựnhưnhữngnhàkinhtếvĩđạixuấthiệntrongnăm1944vàocuốicuộcthếchiếnII.Cácnhânvậtnàyđãđưara

mộtcơcấutàichính-kinhtếsauđóđãtạonên60nămhòabìnhvàthịnhvượng.Ngày nay, các nhà hoạch định chính sách cần thực hiện cách suynghĩmạnhdạn tương tự,để truyềnđạtchocộngđồngbiết rằngmộtchínhsáchtàichínhđểphụchồitrậttựđangđượctiếnhành.

Làmviệcvớicácthịtrườngtưnhân,cácnhàlãnhđạochínhsáchphảiđưaramộtsốbiệnphápthôngtinnhanhchóngvàchínhxáchơnchocáctổchứctàichínhvềnhữngrủirothịtrườngmàhọgặpphảidướihìnhthứccáccôngcụtàichínhđầutưvốnvaynợcaovàrấtphứctạp.Khicácsảnphẩmtàichínhbị“đónggói”lạitrongquátrìnhchứngkhoánhóa,cầnphảitìmcáchđểvượtquacácgiớihạnthuếvàpháplýbằngcáchphânrãtạmthờicáctàisảnđãđượcchứngkhoánhóađểloạibỏbấtkỳchấtthảitàichínhđộchạinàođượcpháthiện.Cũngcầncómôtnềntảngmớiđểtạođiềukiệntiêuchuẩnhóatốthơnviệcđánhgiácácsảnphẩmtàichínhđượcchứngkhoánhóa.

Bêncạnhđó,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchcầntìmcáchcảithiệnhoạtđộngcủacáctổchứcđánhgiávàxếphạngtíndụngquốctế.Mộtđềxuất làkếthợp thunhập tài chínhcủacác tổ chứcnàyvớikếtquảcôngviệc củahọ.Theohệthốnghiệnthời,ngoạitrừviệcbịmấtuytínvàbảnsắc,cáctổchứcxếphạng tín dụngkhôngphải trả bất kỳmột cái giá nào chonhữnghànhđộngsai lầm.Hơnnữa,họcũngkhôngđược thăng tiếnkhi thànhcôngvàchínhxáctrongviệcđánhgiá.MộtsốthànhviênQuốchộiđềxuấtchínhphủtiếpquảncáctổchứcnày.Ngaycảnhữngngườihiểubiếtrấtítỏivềcácthịtrườngtoàncầucũngcóthểthấyrằngđiềunàyhoàntoànbấthợplývìcácquanchứcchínhphủcòntệhơncácchuyêngiacủacáctổchứcxếphạngvàđánhgiá tưnhân,hoàn toànkhông thể theokịpsựphức tạpvà tinhvicủanhữngnhânvậttinhquáitrênthịtrườngtàichínhngàynay.

Cộngđồngchínhsáchcũngphảigiảiquyếtvấnđềcủacácngânhàngthuộcsởhữunhànước trongnềnkinh tế toàncầu -chodùởĐức,TrungQuốc,PháphayÝ-vẫnlàmộtbộphậndễbịtổnthươngtronghệthốngtoàncầu.

Vídụnhưcuộckhủnghoảngdướichuẩn2007-2008tạiĐức,cácngânhàngvàthànhphốcấptrungđãchothấy“hoạtđộngngânhàngchínhtrị”ởmứctồitệnhất.Hệthốngcốchegiấunhữngkhókhăndướichuẩncủamìnhchotớikhimọiviệcđãquámuộn.Khicáctổchứcnàysụpđổ,họbịtiếpquảnbởicácngânhàngđộclập lớnhơn.Hệthốngtàichínhquốctếcầnđưahệthống ngân hàng này lên tới mức độ mà chuyên gia ngân hàng toàn cầuCharlesDallaragọilà“cóchânđếdựavàothịtrườngvữngchắchơn”.Chắcchắnrằngcácngânhàngdựavàothịtrườngcónhữngvấnđềcủachínhhọ.Họđã làmmộtsốđiềukhángốcnghếch.Nhưnghọkhông tồn tạidướisựquảnlý trực tiếpcủacácchính trịgia trongchínhphủnhưcácngânhàng.Năm1990,NhậtBảnkhôngphụchồiđượcnềnkinhtếchínhlàvìcácngânhàng,dướisựảnhhưởngcủacácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrongchínhphủvàcácchuyêngiachínhtrịthuộctầnglớptinhhoa,đãchậmchạptrongviệcloạibỏmộtkhốilượnglớncáckhoảnnợxấutrongbảngcânđốitàikhoảncủahọ.SovớicácngânhàngquốcdoanhTrungQuốchiệnnaythìcácngânhàngNhậtBảnchỉlànhữngdiễnviênkhôngchuyêntrongviệcchegiấucáckhoảnchovayxấumàthôi.

Nóimộtcáchtổngquanhơn,cácnhàlãnhđạochínhsáchngàynaycầnhiểurằngthậmchínếutấtcảcácđổimớitàichínhcầnthiếtđượcthựchiện,nếutínhminhbạchtàichínhtốthơnvànếulòngtinvàocơcấutàichínhtrởlạithìnềnkinhtếthếgiớivẫncóthểbịnguyhiểm.Tấtnhiêncũngsẽcónhữngnguycơkhủngbố, thời tiết, biếnđổikhíhậuvà sựgia tăngnhữnghoảngloạnvềtàichínhmặcdùđãcónhiềunỗlựcđổimớitàichính.Nhưngđedọanghiêmtrọngnhấtđốivớitrậttựkinhtếthếgiớilàtoàncầuhóakhôngsốngsótnổi,vàthếgiớiquaytrởlạithờikỳbấtổnkinhtếdàihạntươngtựnhưnhữngnăm1970,haycòntồitệhơnthế.

Mộtsốnhàlýluậnchorằngtoàncầuhóa,đặcbiệtlàtoàncầuhóatàichínhvàmộtvàithậpkỷgầnđâynhấtvớimứccủacảikhổnglồđượctạoradườngnhưđãđượchưởnglợitừhaisựkiệnmàcóthểsẽkhôngbaogiờtáidiễn:

đầutiênlà60nămkhônghềcócácmâuthuẫnchínhtrịtrêntoànthếgiới,vàthứ hai là sự sụp đổ hoàn toàn củamô hình kinh tế theo cơ chế chỉ huy,mệnh lệnh.Sựsụpđổnàyđã tạo ra sựbùngnổđộcnhấtvônhịcủanănglượngsángtạobịdồnnén.Chínhvìthếthànhcôngcủatoàncầuhóatrongnhiềuthậpkỷquacóthểsẽkhôngtáidiễn.

Điềungạcnhiên làmộtsốnhà lãnhđạodưluậnchính thốngđangbắtđầunghingờvềcơsởcủatoàncầuhóa.VídụnhưRawiAbdelalvàAdamSegalviếttrongtạpchíForeignAffairsrằng“cácchínhtrịgiavàcáccửtricủahọtạiMỹ,châuÂuvàTrungQuốcđangngàycànglolắngvềviệcđểvốn,hànghóavànhânlựcdichuyểntựdoquabiêngiới.Vànănglượng-sảnphẩmđượctoàncầuhóamạnhmẽnhất-mộtlầnnữalàđốitượngcủachủnghĩabảo vệ tài nguyên quốc gia quyết liệt”.Một lần nữa tôi xin nhắc lại rằngnhữngbấtđồngvềcácvấnđềbiếnđổikhíhậutrongtươnglaigiữachâuÁvàphươngTâycóthểđedọahủyhoạinghiêmtrọnghệthốnggiaodịchtoàncầu.

Trongnhữngnămgầnđây,QuỹTiềntệQuốctế(IMF)cóphầnítquantâmhơntớiviệckhuyếnkhíchcácnềnkinhtếđangpháttriểntựdohóahệthốngtàichính,chophépcácnguồnvốnđầu tưnướcngoàidichuyển tựdoquabiêngiới.Lýdolàvìhệthốngtàichínhởrấtnhiềunướcđangpháttriểníthoặc khôngminh bạch và dường như không có sự điều chỉnh thích hợp.Chínhvìthế,vốnđầutưnướcngoàidễbịtổnhại.Khinhậnthấynhữngdấuhiệubấtổnđầutiên,nguồnvốntháochạy,bỏlạicáctổchứcnhưIMFvớinhữngcôngviệcchẳngđượcaicảmơn,đólàcốgắngngăncảncuộckhủnghoảngsauđókhônglantrànsanghệthốngtàichínhtoàncầurộnglớnhơn.

Tổ chứcHợp tác vàPhát triểnKinh tế (OECD) có trụ sở tại Paris với sựthamgiacủacácnhàkinhtếchínhphủtrêntoànthếgiớicũngđãrútlạisựhỗtrợđốivớimôhìnhtoàncầuhóatrướcđó.Haitổchứcxếphạngquốctếhàngđầu,Moody’svàStandardandPoor’s,thựctếđãcảnhbáocácnềnkinh

tếđangpháttriểnvềnguycơtựdohóathịtrườngvốnquánhanh.

Nếutấtcảcáctổchứcquốctếnàykhônghỗtrợtoàncầuhóatàichínhnữathìaisẽhỗtrợ?Tôitincâutrảlờiduynhấtsẽlàmộtnhómcácnhàlãnhđạochínhsáchmạnhbạo,nhìnxatrôngrộngtừcảlĩnhvựccông,tưnhânvàbaogồmcácngânhàngtrungươngvàcácthànhviênlãnhđạochínhtrịcótráchnhiệm.Họlànhữngngườisẽtiếnlênvàgiảithíchvềnhữnghậuquảtiêucựckhônlườngnếumôhìnhtoàncầuhóatựdothươngmạivàvốndoanhnghiệptựdohóasụpđổ.

Trongkhiđó,cácdấuhiệuchứng tỏ toàncầuhóacónguycơsụpđổhiệndiệnởmọinơi.VídụnhưTổchứcThươngmạiThếgiới(WTO)hoạtđộngngàycàngkémhiệuquả.HoaKỳvàchâuÂutiếptụclốihànhxửđạođứcgiả trongviệcbảohộnôngnghiệpvàcácngànhkhác, trongkhivòngđàmphánthươngmạiquốctếDohabịbếtắc.Tấtnhiênđiềunàykhôngcónghĩalàthươngmạitoàncầusẽthấtbại;nhưngnósẽkhiếnthếgiớingàycàngmấtlòngtinvàothươngmạitựdotoàncầu,mộtdấuhiệukhôngtốtchotươnglaitoàncầuhóa.

Tronglĩnhvựcđầutưtrựctiếp,TrungQuốchiệnđangxemxétlạitấtcảcácyêucầumualạivàsápnhập(M&A)từnướcngoài,làmgiatăngđángkểsốtài sảnđượccho làkhông thểđụng tớivì các lýdo“anninhkinh tế”hay“ngànhcôngnghiệpchủchốt”hoặccácthươnghiệunổitiếng.HànhđộngđókhôngkhácgìnhữngviệcHoaKỳđã làmđểchống lại sựmua lạiUnocalcủamột doanh nghiệp nước ngoài, hay chống lại những nỗ lực của hãngDubaiPortsWorldnhằmtiếpquảnviệckiểmsoátmộtsốcảngcủaHoaKỳ.Thôngđiệpcủanhữnghànhđộngnàyvớithếgiới:nguồnvốndichuyểntựdocóthểsẽkhôngkéodàimãimãi.

Nguycơchủnghĩabảohộnềncôngnghiệptrongnước,sựyếukémcủanềnkinhtếvĩmôvàsựbấtcânbằngkinhtếgiatănglàmthịtrườngbấtổnhơnđã khiếnmột số người tin rằng thế giới đang trên đỉnh điểmmột đợt suy

thoáikinhtếlớn,cóthểlàsụpđổ.TôicómộtôngbạntênTadashiNakamae,đượccholàmộttrongnhữngnhàchiếnlượctoàncầuđộclậpxuấtsắccủaNhậtBản.Nakamaeđưaramộtviễncảnhvề“SựphásảncủaTrungQuốc”.Ôngchorằngthếgiớiđãtrongxuhướngdưthừanăngsuấtdàihạn(đãsảnxuấtquánhiềuhànghóa),banđầulàtronglĩnhvựcsảnxuất,nhưngsauđósẽlàlĩnhvựcdịchvụ.Nakamaedựđoánsựxuấthiệnmột“CuộccáchmạngchốngReagan”mới,theođócácchínhphủ,đặcbiệtlàcácchínhphủởchâuÁsẽcốgắngkiểmsoátnềnkinhtếcủahọnhiềuhơn.

Nakamaetinrằngkhicácnềnkinhtếthịtrườngmớinổi(hầuhếtởchâuÁ)tiếp tụcxuhướngtăngthêmnăngsuất(sảnxuấthàngloạtquámứckhôngphảidonhucầuthịtrườngmàdomệnhlệnhhànhchính)thìnềnkinhtếtoàncầusẽchịuảnhhưởngdothiếucácnguồntàinguyênthiênnhiêntrầmtrọnghơn(nhưđồng,thiếc,quặngsắt,dầuv.v…).Bêncạnhvấnđềdưthừanăngsuất,lạmphátgiácáctàinguyênthiênnhiên,mặcdùcómộtsốgiaiđoạngiácảgiảmnhưngrồisẽvẫntiếptụcleothang.Điềunàysẽgâyrasựsụtgiảmđángkểtrongkhảnăngsinhlờicủangànhcôngnghiệpsảnxuất.

Dongànhsảnxuấtbịthuhẹp,cácthịtrườngmớinổi,nhưđãđềcậptrướcđâysẽcốgắngpháttriểnlĩnhvựcdịchvụtrongnềnkinhtế.ĐâylànhữnggìHoaKỳvàAnhđã thựchiệnvàonhữngnăm1980và1990.NhậtBản sẽthamgiamạnhmẽvàolĩnhvựcdịchvụ.DoẤnĐộđãcómặtởđó,hệquảcủaviệcthừanguồncungtronglĩnhvựcnàysẽkhiếnchủnghĩabảohộcácngànhnộiđịaxuấthiệnđồngthờiởcảhailĩnhvựcsảnxuấtvàdịchvụ.

VớiNakamae,viễncảnhcókhảnăngxảyranhấtlà:trongkhicácnềnkinhtếchâuÁrơivào tình trạngbảohộngànhcôngnghiệp trongnướcdonhànướckhởixướng,châuÂusẽtrongtìnhtrạnghỗnloạnvàTrungQuốcthựcsự“phásản”.LýdolàmứcdưthừanăngsuấtcủaTrungQuốclàlớnnhất.KếtquảnàysẽkhiếnHoaKỳvàcácquốcgiacôngnghiệpkhácphảiđauđầutrongviệcgiảiquyếtlượngtồnkhokhổnglồmặthàngcơbảnvàcáchàng

hóa thànhphẩmmàTrungQuốcđổdồnsangcác thị trường thếgiới trongbốicảnhnhưvậy.

Trongkhi đó,HoaKỳ cũng sẽ phải tìm các thị trường tiêu thụmới trongnước.Nhàởvàôtô,hailĩnhvựclớntronglịchsửnềnkinhtếHoaKỳgầnđây đã suy yếu nghiêm trọng. Theo viễn cảnh củaNakamae,HoaKỳ (vàchâuÂu)sẽsửdụngcácđầutưmôitrườnglàmnguồncầumới.Cácchỉtiêutiếtkiệmnănglượngvàbảovệmôitrườngsẽđượcquantâmmộtphầnlàdocácmụcđíchmôi trườngnhưngđồng thời làbiệnphápđể loạibỏcácsảnphẩmchâuÁkhỏithịtrườngHoaKỳvàchâuÂu.Đâysẽlàmôhìnhbảohộcácngànhcôngnghiệptrongnướcthựctế,hoặcthuếphithuếquan(nontarifftariff).

Nakamaenóirằng:“ToànbộbốicảnhnàyđồngnghĩavớiviệccácnềnkinhtếchâuÁcầnxâydựngthịtrườngtiêuthụtrongnướcchochínhmình.Đólàmộtcôngviệc rấtkhókhăn.NhậtBảnđãcốgắng làmđiềuđó (đẩymạnhlượngkháchhàng)trongbathậpkỷnhưngvẫnchưađạtđượcthànhcông”.KếtquảsẽlàcácnềnkinhtếchâuÁthựchiệnbảohộnềncôngnghiệptrongnướcchốnglạicáchànghóavàdịchvụcủaHoaKỳvàchâuÂu.

Bối cảnh toàn cầu thảm khốcmàNakamae đề cập không phải không thểtránhkhỏi.Tuynhiên,tôiđềcậpđếnđểchứngtỏrằngngàycàngnhiềucácchiếnlượcgiatoàncầuvớirấtnhiềuthànhtíchdựbáothànhcôngđanglolắngkhảnăngthươngmạivàtàichínhtoàncầusụpđổlàcóthực.

Trong khi hiện tượng dư thừa năng suất ngày càng trầm trọng và gây ranhữngảnhhưởngtiêucựcvềlương,nhưnhữngnăm1930,cóthểxảyra,cónhữngviễncảnhkhácít thảmkhốchơn.Mộtkếtquảtươisánghơncóthểxảyra,vàkhảnăngnàysẽcaohơnnhiềunếuvốntoàncầutiếptụcđượcdichuyểntựdotrêntoànthếgiới.Cácnềnkinhtếthịtrườngtựdovàhiệnđạiqua thờigiancó thể trởnên rất linhđộngđểvượtquakhókhăn.Chủ tịchCụcDựtrữLiênbangAlanGreenspantrongnhiềunămđãxácnhậntrước

QuốchộiMỹvềsựlinhđộngcựclớncủanềnkinhtếHoaKỳ.ThậpkỷtớisẽlàbàikiểmtraxemliệugiảthuyếtcủaGreenspancóđúnghaykhông-tứclàliệuhệthốngtàichínhHoaKỳcóthểtựđổimớiđểtiếptụcđạtthànhcônghaykhông.

Hơn nữa, không phảimọi tin đều là tin xấu. Các nhà quản lý ngân hàngtrungươngngàynaytỏrakhônngoanhơn,khicốgắnghiểubảnchấtcủatíndụng chứng khoán hóa.Một điều gần như hiển nhiên làCụcDự trữLiênbangsẽquantâmhơntớicácvấnđềmởrộngtíndụngtrongkhithựchiệncác chính sách tiền tệ trong tương lai, điềunày sẽ làmgiảmmứcđộ trầmtrọngcủacácđợtbấtổntàichính.Hơnnữa,khôngcóbấtkỳthànhviêncóócxétđoánnàotrênthịtrườngmàtôibiếtcònhoàinghivềsựcầnthiếtcủatínhminhbạchhơn,mặcdùvẫncónhữngkhácbiệtýkiếnvềnhữngvấnđềcụthể,vídụnhưcáckhoảnchovaydướichuẩnnênđượctiếtlộrathịtrườngvớimứcđộcậpnhậtrasao?CáctổchứctàichínhHoaKỳđãcôngkhaibảngcânđốitàikhoảnđángsợcủahọnhanhhơnnhiềusovớirấtnhiềutổchứccủa châuÂu.Những tổ chức của châuÂumuốnkéodài thời gianvới hyvọngrằnggiácáctàisảndướichuẩnđócóthểsẽtrởlạimứccaohơn.

Tuynhiên,khôngaiphủnhậnrằngcácrủirosắptớicủanềnkinhtếtoàncầusẽlớnhơncảnhữngyếukémhiệntạicủanềnkinhtế.Sẽcónhữngthờikỳđầybấtổn,vớithịtrườngvànềnkinhtếđôikhihồiphụcrồisauđónhanhchóngsụtgiảm.Mộtthựctếđángbuồnlàcảmgiácnghingờcácthịtrườngvốntựdohóavàtựdothươngmạisẽcóthểkhiếnhệthốngtàichínhvàkinhtếkhôngổnđịnhtrongnhiềunămtới.Cáchoạtđộngchínhtrịbấtổnsinhracácthịtrườngbấtổnvàcácyếutốkinhtếcơbảnnhiềutrắctrở.

Trongsuốtgiaiđoạn1914-1945,khimàđợt toàncầuhóavĩđại lần trướcsụpđổthìthươngmạixuyênbiêngiớivàdòngvốnsụtgiảmmạnhdomộtnguyên nhân - khủng hoảng ý tưởng.Những tham vọng đế quốc và quanđiểmbảohộmậudịchtrongnướctrởthànhnhữngđộnglựcchínhtrongmột

hệthốngngàycàngtrọngthương.Cácnhàhoạchđịnhchínhsáchthiệnchíkhôngcònnghĩtớiýtưởngthươngmạivàtàichínhtoàncầuhóa,cáitạonênkhốilượngcủacảikhổnglồtrướcđó.Mọingườitranhgiànhtàisảnvàcácnguồnlựcquốcgia,căngthẳngtừđócànglớnhơnnữadobấtđồngdântộc.Chỉ riêng trong giai đoạn từ năm 1929 năm1932, kim ngạch thươngmạigiữacácnướcsụtgiảmgần70%khisựngờvựcquốctếtăngcao.

Sauđósựmấtlòngtintàichínhxuấthiệnkhicácnướcsiếtchặtquảnlýtiềntệđểđiềuchỉnhlượngvốnđượcchophépquabiêngiới.Giáhànghóatoàncầu sụt giảm. Do sụt giảm giá, các công ty không kiếm được lợi nhuận.Chínhvì thế,họkhông thể thanh toáncáckhoảnnợngânhàng.Rấtnhiềungânhàngthấtbại,tíndụngsụtgiảmhơnnữakhiếncácdoanhnghiệpcàngngộpthởhơnvàcàngnhiềungânhàngthấtbạihơn.TấtnhiêngiaiđoạnnàyđượcgọilàcuộcĐạiSuythoái.

ĐiềungạcnhiênlàtrongmộtthậpkỷrưỡitrướckhicuộcĐạiSuythoáixảyra,hầunhưcácnhàlãnhđạochẳnglàmgìđểbảovệvàtăngcườnghệthốngtoàncầuhóa,mộthệthốngđãtạonênmộtthờikỳcôngnghiệphóavàthịnhvượngđầyấntượngtrướcđó.Thayvàođó,nhữngngườiđánglẽphảiđóngvaitròlãnhđạothìlạibịđộng.NướcAnh,vốnbịthếgiớighenghétvìsởhữuquyềnlựchùngmạnhnhưHoaKỳngàynay,lạithiếutựtinđểđấutranhvìhệthống.NgườiAnh,vẫnlànhữngngườicóquyềnlựcnhấttrênthếgiớitrongthờikỳhậuThếChiếnIthìtựnhậnthấymìnhmấthếtnănglượngtrithức.Cácvấnđềvượtkhỏitầmkiểmsoátlàmộtvídụrõràngnhấtvềthấtbạitronglãnhđạotoàncầu.Lànềnkinhtếcótầmảnhhưởnglớnnhấttrênthếgiới,Anhlạikhôngnắmđượcbắtthờikhắcquantrọng.

Liên quan tới khả năng yếu kém trong việc truyền đạt thông tin và việckhôngthểxácđịnhvaitròmàmộtngườicầnphảilàm,hãyđểtôitrìnhbàymộtcáchchitiếtnhữngtrảinghiệmkhócdở,mếudởđãxảyrakhilầnđầutiên tôi thựchiệncôngviệc tưvấn thị trườngcủamình.Tôibiết rằngcâu

chuyệnnàycóthểđượckểkhôngđúngchỗ,thậmchíkhôngphùhợp.Banđầu,nghecóvẻlốbịchkhitôisosánhvấnđềcủangàyđầutôiđi làmvớitình thếkhókhăncủa toànnướcMỹ.Tuynhiên,khi tôinghĩvềquá trìnhhìnhthànhthếgiớichínhsáchngàynaythìđiềunàykhiếntôinghĩngaytớicâuchuyệnkỳlạvềbữatiệctốichâuÂuvàcáchcưxửcụcmịchcủavịchủtiệc.

Vẫncònlạlẫmvớihìnhthứcđigiaodịchkinhdoanhởnướcngoàivàonăm1989, tôi thamdựmộtcuộchọpvớimộtcốvấn tàichínhchiến lượcquantrọngngườiÝ.Chúngtôi thảoluậnvềnềnkinhtếchâuÂuvàđồngđôla.Nhân vật đó,một người nổi tiếng trong số những người có quyền đưa raquyếtđịnhcủaÝđãmờitôithamdựmộtbữatiệcnhỏtạinhàriêngcủaôngvàobuổitốihômấysaukhikếtthúcbuổithảoluận.Tôirấtvuivàđồngýmàkhôngbiếtrằngthậtkỳlạ,buổitốiđósẽđemlạimộtđiểnhìnhsốngđộngvềtầmquantrọngtrongcảviệchiểurõvaitròcủamộtngườivàtruyềnđạthiệuquảtrongvaitròđó.

Bữa tiệc “nhỏ” cuối cùng lại có hàng chục người dự. Chúng tôi uốngcocktaildướimộthành langnằm trên sườnđồi,mộtđịađiểmkỳdiệuvớigócquansát300độđónánhnắngvàngấmápkhimặttrờiđangkhuấtdầntrênthànhphốVĩnhhằng(eternalcity,tứcthủđôRomecủanướcÝ-ND).Điềuduynhấttuyệtvờihơnthếđóchínhlàánhsánglấplánhtừnhữngánhđèn thành phố xung quanh sau khimặt trời đã lặn khuất.Ngay trước khithamdựbữatối,chủnhàgiớithiệutôivớivợông,ngườicũngmớibướcvàokhuhành lang.Tôi gọi bà làMaria -một phụnữvớimái tóc đen, đẹp lạthườngnếukhôngxéttớimộtchitiếtlàbàtakhátobéo.Mariamỉmcười,vàđiềuđókhiếnmọingườinhanhchónghiểurằngbàkhôngnóitiếngAnh.

Chủnhàđãsắpxếpbữatốiquanhmộtchiếcbànhìnhchữnhậtdàitrongmộtphòngănrộngnhưngkhôngnhiềuđồtrangtrí.Mariangồiởmộtđầubànvàôngchồngbàởđầubênkia.NhữngngườikhôngnóiđượctiếngAnhngồiở

gầnMaria,nhữngngườinóitiếngAnhngồiởgầnđầubênchủnhà.

Rượuđượcrótra.Mónmìsợiđangtỏahươngvịđượcmangđến,tiếptheolàmộtconcáhồitrắnghiếmcó.Bữatiệcdiễnratrongkhôngkhínhẹnhàng,thưthái.Sauđótròchơibắtđầu.Ôngchủnhàđứngdậy,giơcốcrượulêncaovàđềnghịănmừngvìngườiMỹcuốicùngđã trở thànhngườiđiđầutrong cácvấnđềngoại hối.Tất cả nhữngngười khác cùng chúcmừngvàrượuđượcrótthêmra.

Sau đó, chủ nhà làmmột việc rất bất thường.Ông lại đứng lên, tuyên bốrằngbữatiệcsẽkémphầnthúvịnếuôngkhôngchúcmừngngườiđồngchủtrìbữatiệcvớiônghômđó,phunhânxinhđẹpcủaông.Mọingườichúý.Tất cả chúng tôi đều cười vui vẻ.Maria nhìn chúng tôi, những người nóitiếngAnhởtậncuốibànđằngkia.Nghenhắctênmình,bàcườirạngrỡ.

Vịchủ tiệccủachúng tôi, chồngbà tiếp tục: “Vànàochúng tacùngchúcmừngMaria,bônghoaxinhđẹpnhấttrongsamạc”.Mariacườirạngrỡhơnkhinghethấytênbà,nhưngvịkháchngồibêncạnhtôi,mộtvịquảnlýngânhàngđầutưngườiÝthầmthì:“Ôitrời,lạiđếnmànnàyrồiđây”cứnhưlàôngđãđượcchứngkiếncảnhnàyvàbiếtnhữnggìsẽdiễnra.“VìMaria”(bàlạicườitươihơn),vịchủtiệclạiyêucầumọingườinângcốc:“vợtôi,viênngọcquýhiếm.VìMaria…CONLỢN!”.

Ngaylúcđó,tôicảmthấylạnhtoátxươngsống.Cóphảitôinghenhầm?Tôitựhỏi.Tôicóthểchắcchắntôikhônglầmbởivìmộtnửasốkhách-nhữngngườiởphíacuốibàncủaMaria-vẫnđangcười,trongkhisốcònlạichúngtôicúiđầunhìnchằmchằmvàođĩathứcăntrángmiệngtỏvẻkhôngvui.

Vịchủtiệccủachúngtôinhắclại:“Tôixinđượcnhắclạimộtlầnnữa,conchimnhỏbé,đángyêucủatôi,Maria…CONLỢN!”nụcườicủabàMariarạngngờithêmkhingheđếntênmình.Nụcườicủabàhiệnlênrạngngờiấntượng, nhưng đột nhiên bà cũng tỏ ra lúng túng.Rõ ràng đó là do những

ngườiởcuốibàncùngtôiđangcúimặtxuốngthấphơnnữa.

Vịchủtiệcđangđịnhnhắclại lần thứba thìvịkháchthuộclĩnhvựcngânhàngđầutưcạnhtôiđộtnhiênđứngdậy.Ôngnóivànhìnđồnghồ“Rấttiếc,hếtgiờrồi.Tôicómộtcuộchọpsớm.Bữatiệcthậttuyệtvời.Rấtvui.Mộtbữa tối rất tuyệt, rất tuyệt”.Nhữngngườikháccũngđứngdậy.Không lâusautôicũngcảmơnvịchủtiệcvàMariavàquaytrởvềkháchsạn,tựnghĩrõràngnhữngngườinàyrấtkỳlạ.

Tôikếtthúcbằngcâuchuyệnkỳlạvàkháxúcphạmnày,khôngphảiđểnóirằngtưtưởngcủangườichâuÂucóthểđượcphảnánhquabứcbiếmhọavềtínhhènhạcánhânnhưthế.TôinhấnmạnhtớicâuchuyệncủabàMariabởivìtrongsuynghĩcủatôibàchínhlàHoaKỳ-hayítnhấtbàlànhữnggìHoaKỳcóthểtrởthànhnếucácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhôngthậntrọng.BàMaria làHoaKỳ -chồngchấtnợnần, thiếu lòng tinvàmêmảivớichínhmình -vàđiềuquan trọnghơn,không thể trìnhbàynhững thôngđiệpcủamìnhvớithếgiới.

NgàynayHoaKỳlàmộtquốcgiaphâncựcvềchínhtrịvàngàycàngbịảnhhưởngnặngnềbởinhữngsuynghĩvềsựchênhlệchgiữacáctầnglớpvàsựthiếukhảnănglãnhđạokinhtếthếgiới.Mongmỏiđượclàngườilãnhđạovềkinhtếvàtàichính,thếgiới(giốngnhưôngchồngđángkhinhbỉcủabàMaria)đãtrởthànhmộtnơicayđộc, thậmchí lànguyhiểm,sẵnsàngchonhữngtaihọalớn.Cácthịtrườngbấtổncảmnhậnthấyrằngcácnhàhoạchđịnhchính sáchHoaKỳđang rút lui.Khôngaiđưa ramộtbức tranh tươisáng.BấtổnđượcduytrìbởibấtổnkhiHoaKỳngồiđó,trongbữatiệccácquốcgiatoàncầu,khônghềhaybiết,vớinụcườirạngrỡtrênkhuônmặt.

Điềuđángbuồn là tìnhhình lẽ rađãcó thểkhác.Cácnhà lãnhđạochínhsáchvàchínhtrịHoaKỳ,trongnhữngthờikhắchiếmhoikhihọgiảiquyếtcácvấnđềliênquanđếnnềnkinhtếquốctế,lạitỏrasợhãi,vàđiềunàycầnphảichấmdứt.Trái lại,họcầnnhận thứcđầyđủmột sự thực rằngchỉ có

HoaKỳmớicókhảnăngtậptrungvaitròlãnhđạovàlòngcanđảmđểbảovệhệ thống thươngmại tựdovàhệ thốngquốc tế trongđónguồnvốndichuyểnmộtcáchlinhđộng.

ĐâychínhlàthờikhắcquantrọngmàcácđảngviênđảngDânchủủnghộcácchínhsáchkinhtếthịtrườngtựdo,nhữngngườiđãnhậnđượchỗtrợtàichínhđểvậnđộngtranhcửvànắmgiữnhữngcươngvịngàynaycần tiếnlên và bảo vệmột hệ thống đã tạo nên những thành công vĩ đại như thế.Thôngđiệpcủahọlà:toàncầuhóalàmộtnghịchlýlớn-mộthệthốngchứađầysai lầmgâynênsựdịchchuyển tàichínhvớiquymô lớnvàđángsợ,nhưngđồngthờilàconngỗngđẻtrứngvàng.Vàkếtquảđãrõràng:chỉcókẻngốcnghếch thựcsựmớimuốnquay trở lại thờikỳ lạmphátcao,mứcthấtnghiệplớnvàtàisảnsụtgiảmtrướckia.CólẽMarcLeland,cựuquanchứcbộTàichínhHoaKỳđãcómộtnhậnxét thíchhợpnhấtkhiôngnóirằng:“Toàncầuhóagiốngnhưhaithểchếmàchúngtađãbiếtlàdânchủvàhônnhân.Cảhaithứnàyđôilúcđềucónhữngvấnđềnàynọ,nhưngnhữnglựachọnkháckhônghấpdẫnchútnào”.

CácnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaMỹcầnnhắcnhởthếgiớivềgiaiđoạntiềntoàncầuhóa(preglobalization)màtìnhtrạngthấtnghiệpvàlạmphátleothangcùngvớinhữngvòngquay tàichínhbấtổndữdội.Vớivai trò lãnhđạohiệuquả,cácnhàlãnhđạochínhtrịcầnchỉrarằnghệ thốngchínhtrịhiệnnay,vềmặtlịchsửcókhảnăngtựphụchồiđángkinhngạcnếuđượcchỉdẫnvàcóthờigian.Vídụnhưtronggiaiđoạnbấtổntàichínhvàocuốinhữngnăm1980đầunhữngnăm1990,mộtgiaiđoạnkhủnghoảngchovayvàtiếtkiệm,nhữngnhàbìnhluậnđãđưaranhữngviễncảnhkinhtếcựckỳbiquan,cũnggiốngnhưhiệnnayvậy.Chúngtacóthểquênsongthịtrườngkhiđócũngtrảiquamộtcuộckhủnghoảnglòngtin.Tuynhiên,saukhithựchiệnnhữngđổimớithíchhợp,hệthốngtàichínhđãtựphụchồi.Hệthốngđãtựbùlạinhữngkhoảntổnthất(vớisựtrợgiúpcủamộttổchứcmớiđượcgọilàResolutionTrustCorporation,đãgiúphỗtrợthanhtoán).Mộtsốtrên

thịtrườngmuađượccáctàisảngiáhời,sốkhácđầutưkhôngđúngchỗphảichịu tổn thất.Nhưnghệ thống tàichínhvàkinh tếđượchỗ trợbởimộtkếhoạchchínhsáchkhôngchỉtồntạiquacuộckhủnghoảngtiếtkiệmvàchovaymàcòntiếptụcpháttriểnmạnhtrongnhiềuthậpkỷ.

Chính vì thế các nhà hoạch định chính sách cần làm rõ rằng trong nhữngnămtới,chúngtacóthểđưahệthốngtàichínhtoàncầutớimứcminhbạchvàtincậyhơn-vànhờthếsẽlàmộttươnglaihiệuquảhơn.Nhưnglãnhđạomớilàvấnđềquantrọng.Cácchiếnlượcgiachínhsáchtàichínhđầysángtạo,hãytừbỏchủnghĩađảngpháiđángsợngàynayvàtậptrungvàobứctranhlớn,cầntiếnlênvàhợptácchặtchẽvớikhuvựctưnhân.Đâylàmộtthờikhắcquantrọngtronglịchsử,vàhọcầnphảinắmbắtlấy.

Thànhcôngkhôngđếndễdàng.SửgiaPaulKennedy trongcuốnsáchSựthăngtrầmcủacáccườngquốc(TheRiseandFalloftheGreatPowers)chorằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchngàynayđangđi theomôhìnhđưaraquyếtđịnhmàsẽtạora“lợiíchngắnhạnnhưngbấtlợidàihạn”.Ngàynaykhôngcólợiíchngắnhạnnàocóthểsosánhvớimốinguyhiểmnếukhôngđưaranhữnggiảipháplâudàitrướcnhữngtháchthứccủasựbấtổntàikhóangàycàngtăng,nhữngcơnácmộngvềthiếuhụtdotrợcấpcủachínhphủgâyra,sựpháttriểnkhólườngcủaTrungQuốc,cuộcchiếngiaicấpvàsựthiếulòngtinvàocơcấutàichínhcủachúngta.Đâylàthờiđiểmchúngtacầnsuynghĩlớnvànghiêmtúcvềdàihạn.Tuynhiên,đángbuồnlàcâuhỏivẫncònđó: liệunhữngnhàchiến lượcchínhsáchưutúngoàikiacóđanglắngnghekhông?Cóchínhtrịgianàonghĩnhiềuhơnngoàimụcquảngcáo30giâytrêntruyềnhìnhcủamìnhkhông?Cóbấtkỳnhàlãnhđạothịtrườngtàichínhnàonhìnxahơntrongquýtớikhông?Cóainhậnrarằnghệthốngtàichínhthếgiớiđanggặpnguyhiểmkhông?

Ngàynay,khônggiốngnhưtrướckia,mộtđộingũcácnhàlãnhđạochínhsáchcanđảmcầntiếnlêntrước,cùngvớimộtchươngtrìnhnghịsựhiệuquả

để tránhkhỏi thảmhọa.Nếuđượcdẫnđường tốt, chúng tacó thể tiếp tụcxâydựngnềnkinh tế thịnhvượngấn tượngnhư25nămqua.Khôngđượclãnhđạo tốt, chúng tacónguycơphảiđốimặtvớimộtkỷnguyênbấtổnkinhtếmới.CóthểsẽkhôngcómộtcuộcĐạiSuythoáithứhai,nhưngnghĩrằngđiềuđócóthểxảyracũngkhônghềlàmộtsuynghĩngớngẩn.Thếgiớiđangbị“cong”mộtcáchđầynguyhiểm.

Lờicảmơn

Trướctiêntôixingửilờicảmơntớingườiđồngsựcủatôi,FrediFriedman.Mộtthờigiandàitrướckhicuộckhủnghoảngnợdướichuẩnbùngnổ,conmắttinhtườngcủacôấyđãthấyđượctầmquantrọngtiềmtàngcủadựánnày và những đóng góp của cô ấy thực sự cần thiết. Jeffrey Krames vàAdrianZackheim,nhânviêncủabộphậnPortfoliothuộctậpđoànxuấtbảnPenguincũngdựđoánđiềutươngtựvàđãđưaranhữnglờikhuyênsắcsảođángngạcnhiên cho tôi.Còn JeffreyvàNancyCardwell đãbiên tậpxuấtsắc.

Tôicũngvôcùngcảmơnsựgiúpđỡtậntâmcủarấtnhiềubạnbèđãgiúptôihoànthànhcuốnsáchnày.HarryTrumanđãsaikhinóirằng:“NếubạncầnmộtngườibạnởWashington thìhãynuôimộtchúchó”.AdamPosencủaViệnKinhtếQuốctếPetersonđãđọcbảnthảohailầnvàcónhữnggópýrấtcógiátrịđểbảnthảođượchoànthiệnhơn.DinoKos,từnglàmviệctạiCụcDựtrữLiênbangđãchiasẻvớitôinhiềuhiểubiếtthấuđáo,vàcổvũtôirấtnhiều. TừHongKong - trong khoảng thời gian nóng bỏng nhất của cuộckhủng hoảng do nợ dưới chuẩn, ông đã gửimột bức email động viên tôirằng:“Hãyxuấtbảncuốnsáchnàynhanhlên,thếgiớiđangsụpđổ”.Stefan

Scho..nberg,cựuchuyêngia tiềntệquốctếhàngđầucủaNgânhàngtrungương Đức, cũng cho tôi nhiều lời khuyên bổ ích. Nhà báo chuyên mụcRobertNovak,mộtngườirấthăngháingaytừđầu,đãthuyếtphụctôitiếtlộvềmìnhnhiềuhơntrongbảnthảo.Đólàlýdotạisaotrongcuốnsáchnàytôiđãtríchdẫnrấtnhiềuchuyếnđicánhântrênthếgiớicủatôi.

BobMerry,ngườiđứngđầucuốnTạpchíQuốchộixuấtbảnhàngquý(TheCongressionalQuarterly), đã đọc bài diễn vănmà tôi phát biểu trướcmộtnhómsinhviênđạihọcvềnhữngmốinguyhiểmtàichínhquốctếsắptớivàđãkhuyêntôinênviếtmộtcuốnsách.JohnvàGinaDespres,nhữngngười

bạn cũ của tôi từ thờiBillBradley, đã cho tôi những lời khuyên quý giá,cũnggiốngnhưnhữnggìmàcáccựuquanchứctrongbộTàichínhMỹMarcLeland, Richard Clarida, Peter Fisher, Charles Dallara đã làm cho tôi.Dallarađãdànhchotôirấtnhiềuthờigianchiasẻvềnhữnghiểubiết thấuđáotrongmộtsốlĩnhvựcquantrọng.

TadashiNakamaecũngchotôinhữnggợiýcógiá trị trongviệcđịnhhìnhcuộcthảoluậnvềNhậtBản.Trongkhiđó,PhilHildebrandcủaNgânhàngtrungươngThụySỹvà chuyêngia tài chínhHaraldMalmgrencho tôi lờikhuyênvềchủđềkiếntrúctàichínhtoàncầu.CựuủyviênCơquanThuếvụMỹ(IRS)FredGoldbergchotôinhữngnhậnxétsắcsảovềnhữngbìnhluậncủaHoaKỳ liênquanđếnchínhsách tàikhóa.VàAdamWalinsky, thuộcnhómnổidanhnhưBobbyKennedy,đãkhuyêntôinênnhấnmạnhhơnnữavàonhữngvấnđềkinhtếđầybứcxúccủathậpniên1970.

JohnMuellerđãđưaranhữnghiểubiếtthấuđáocủamìnhvềbảnchấtcủanguồn vốn nhân lực. Mel Kraus đã nêu ra những nhận xét hữu ích chochươngnóivề cácquỹđầu tưphòngvệ.StanDruckenmiller, có lẽ lànhàkinhdoanhhàngđầutrênthịtrườngtàichínhtrongthếhệcủamình,đãlưuývới tôi một số điểm quan trọng. Và đối tác kinh doanh của tôi, ManleyJohnson, đã khuyến khích tôi rất nhiều ngay từ ngày đầu và cũng đưa ranhữnghiểubiếtrấthữuích.

BillSchulz,cũngnhưMattReesvàJamesFreeman,đãđọcbảnthảovàchotôinhữnglờikhuyênvôgiávềvănphong.JeffBellvàRobinWestngaytừthời kỳ đầu của dự án này đã khuyến khích động viên tôi rất nhiều. Rob

Shapiro,CurtisHo..xter,WimKooyker, SteveMoore, JohnKester, Bruce

Bartlett, Mike Anderson, Gerd Hau..sler, Fred Barnes, Joe Sprung, LewEisenberg,PeteSkirkanich,GuySnowdenvàJeffZimmer,tấtcảđềuđãđọcbảnthảorồiđưaranhữngđềxuấtvàđộngviênhữuích.Trướcđó,anhtraitôi,Timcũngnhưmẹtôi,Terry,vàdìJaneđãgópýchotôivềphảnứngcủa

nhữngngườikhôngchuyêntronglĩnhvựcnàyđốivớicáchtôitiếpcậnchủđề.

Nhưtấtcảcácnhàkinhdoanhtàichínhđãbiết,thiếumộtđộingũnhânviênquảnlýhiệuquảthìsẽkhôngthểcóđượcnhữngthànhcông.AngelaWilkes,chủbútcủa tạpchíKinh tếquốc tế (The InternationalEconomy),đãnhiệttìnhgiúpđỡtôicảvềmặtbiêntậpvàkiểmtrathựctếcònhơncảnhữnggìmàtôiđãmongđợi.JosefNeussercũnggiúpđỡtôirấtnhiềuvềmặthậucần.Vàcuốicùngnhưngchắcchắnkhôngkémphầnquantrọng,JeanHolzđãnỗlựchếtsứctrongviệcchuẩnbịvôsốbảnthảocũngnhưđưaranhữnggợiýtrongkhibiêntập.Côấyrấtvuivẻnhiệttìnhđónnhậndựánnày.

Tôiđãđượcmaymắncómộtgiađìnhvôcùnggắnbó.ContrailớnPetervàcongáiSarahcủatôiđềuởNewYork,đãchotôinhữnggópýhếtsứchữuíchvềphầnbiêntập.CònDJ,cậuútvẫnđangđihọccủatôi,đãphảichịuthiệtthòikhichathỉnhthoảnglạibận.

Và,tấtnhiên,khôngcólờinàocóthểthểhiệnđầyđủtầmquantrọngcủavợtôi,Vickie,đốivớithànhquảnày.Côấyđãtạocảmhứngđểtôiviếtcuốnsáchnày,sauđósẵnsàngtrởthành“goáphụcủatácgiả”,luônluônđưaranhữnglờikhuyênhữuíchvàkhuyếnkhíchtôitrongcôngviệc.

Đôilờivềcácnguồntưliệu

TrongkhiviếtcuốnThếgiớicong,tôiphảidựavàovàcũngbịảnhhưởngtừrấtnhiềunguồntưliệukhácnhau.Trướchết,tronghơn20nămchỉđạobiêntậpchotạpchíKinhtếquốctế(TheInternationalEconomy),hàngtrămhọcgiả,nhàhoạchđịnhchínhsách,nhàbáo,khithểhiệnquanđiểmcủamình,đãảnhhưởngđếntưtưởngcủatôi.Cácbàibáođượcviếttừnăm2002luôncósẵntrêntrangwebcủatạpchí:http://www.international-economy.com

Mặcdùtôiđãthamkhảotừrấtnhiềunguồnsẵncóđượcđăngtảicôngkhainhưng một số ý kiến thảo luận trong cuốn sách này vẫn phản ánh kinhnghiệmvànhữngcuộchộiđàmcánhâncủa tôi trêncácsàngiaodịchcủamột số tổchức tàichínhcùngvớicácchính trịgiavàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchtrêntoànthếgiới.

Như trong chương 6, nhữngmô tả của tôi về các sự kiện xung quanh vụkhủnghoảngđồngBảngAnhnăm1992làdựavàonhữngghichépcủacánhântôivàothờiđiểmđó,sauđóđãđượcxácnhậnbởirấtnhiềucựuquanchứcchínhsách,nhữngngườicóliênquanmậtthiếtđếnnhữngsựkiệnnày.

Tôiđãđúckếttừrấtnhiềubàibáovàbàinghiêncứu,baogồm“Liệutoàncầu hóa ngày nay có thực sự khác toàn cầu hóa 100 năm trước” (“IsGlobalization TodayReallyDifferent thanGlobalization aHundredYearsAgo?”)củaBarryEichengreenvàMichaelBordo,CụcNghiêncứuKinhtếQuốcgia(1999);BảnCôngbốSốliệuThốngkêcủaCụcDựtrữLiênBangvề “Lưu chuyển tài khoản quỹ” (“Flow of FundsAccounts”) (Quý 3 năm2006,quý2năm2007);CôngbốvềGNPcủaBEA(quý4năm2006);Dữliệu Chứng khoán Tài chính Viện Nghiên cứu Toàn cầu McKinsey(11/12/2007); Leto Market Insight (27/12/2006); “Chính phủ tốt” (“GoodGovernment”) của Matthew Rees, Tạp chí Người Mỹ (The American)(Tháng 1-2 năm2007); “Phần thưởng cho ngườiMỹ từ sựHội nhập toàn

cầu”củaScottC.BradfordvàGaryClydeHufbauer,ViệnNghiêncứuKinhtế Quốc tế Peterson (07/06/2005); “Phần thưởng từ toàn cầu hóa” GaryClyde Hufbauer và Paul Grieco, mục op-ed trên Washington Post(07/06/2005); “Đối mặt với thách thức của các Quỹ đầu tư quốc gia”(Meeting the Challenge of Sovereign Wealth Funds”) của Edwin M.Truman, Handelsblatt (18/09/2007); “Blinder Baloney” của William T.DickensvàStephenJ.Rose,TạpchíKinhtếQuốctế(Mùathunăm2007);“SởhữuvàkiểmsoáttrongviệcthuêngoàiđốivớiTrungQuốc:Đánhgiálýthuyết Quyền - Sở Hữu của Công ty” (“Ownership and Control inOutsourcingtoChina:EstimatingtheProperty-RightsTheoryoftheFirm”)củaRobertC.FeenstravàGordonH.Hanson,CụcNghiêncứuKinhtếQuốcGia(tháng112003);“Mỹcóthểtiếptụccạnhtranhkhônghaycầncómộtmôhìnhmậudịchmới?” (“CanAmericaStillCompeteorDoes ItNeedaNewTradeParadigm?”)củaMartinNeilBailyvàRobertZ.Lawrence,ViệnNghiêncứuKinhtếQuốctếPeterson(tháng12,2006);“Nhữngngườimôigiớiquyềnlựcmới”(“TheNewPowerBrokers”)củaDianaFarrellvàSusanLund,TạpchíKinhtếQuốctế(MùaĐông2008);PhântíchcủaPhòngNgânsáchQuốchội(Nămtàikhóa2007);“Lưuchuyểntàikhoảnquỹ”(“FlowofFundsAccounts”) (1946 -2004)củahộiđồng thốngđốcCụcDự trữLiênbang;“Doanh thu,kinhphí, thâmhụt, thặngdưvànợdocôngchúngnắmgiữ năm1962-2005” (“Revenues,Outlay,Deficits, Surplus andDebtHeldbythePublic1962-2005”),VănphòngNgânsáchQuốchội;“Dữliệuvềtínhthanhkhoảnngoạitệ/dựtrữquốctếđốivớinướcMỹ”(“TimeSeriesDataofInternational Reserves/Foreign Currency Liquidity, for the United States(đến1/12/07),”QuỹTiền tệQuốc tế; “Ngoại hối:Chính sách,Chính sáchtiền tệ và Tự do hóa thị trường vốn tại Hàn Quốc” (“Foreign Exchange:Policy,MonetaryPolicy andCapitalMarketLiberalization inKorea”) củaJeffreyA.Frankel (03/09/1992);“Báocáovềsự thịnhvượngcủa thếgiới,năm2007”(“WorldWealthReport,2007”)củaMerrillLynch;mộtbàiphátbiểucủaThứtrưởngTàichínhMỹRobertM.Kimmitt(02/02/2007);“Của

cảicủacácquốcgiaởđâu?”(Whereisthewealthofnations?),BáocáoHộinghịcủaNgânhàngThếgiới,Washington,D.C.(2006);“Nhữngkhoảnđầutư thay thếvàCổphầnTưnhân:Nhữngbàihọc từkinhnghiệmcủaMỹ”(Alternative Investments and Private Equity: Lessons from AmericanExperience) củaMalmgrenGlobalLLC (Tháng3,1999); “Cải cách lươnghưu tại Mỹ và những bài học có thể áp dụng cho Nhật Bản” (PensionReformsinAmericaandPossibleLessonsforJapan)củaMalmgrenGlobalLLC(Tháng9,1998);“TrungQuốc,SựthayđổitỉlệphầntrămtrungbìnhcủaGDP,Dữ liệuvề triểnvọngkinh tế thếgiới” (China,AveragePercentChangeinGDP,WorldEconomicOutlookDatabase),QuỹTiềntệQuốctế(Tháng10,2007);BảntómtắtvềviệcPháthànhcổphiếuracôngchúnglầnđầu(IPO)củaBankofChina(BankofChinaIPOPerspectus)(2007);cuộcphỏng vấn với Charles Dallara, Viện Tài chínhQuốc tế, Tạp chí Kinh tếQuốctế(Mùathu,2007);“TàikhoảncủacácnhàđầutưmớiởTrungQuốc”(NewInvestorAccountsinChina),Bloomberg(13/06/2007);“TrungQuốc:hướngtớităngtrưởngdựavàotiêudùng”(China:TowardaConsumption-DrivenGrowthPath)củaNicholasR.Lardy,ViệnKinhtếQuốctếPeterson(Tháng10,2006);“DướicáibóngcủaTrungQuốc:cuộckhủnghoảngcủadoanh nghiệp Mỹ” (In China’s Shadow: The Crisis of AmericanEntrepreneurship) của Reed Hundt, Tạp chí The American (05/12/2006);“Câuhỏihócbúavềđồngyênyếu” (WeakYenConundrum)củaTadashiNakamae,TạpchíKinhtếQuốctế(MùaĐông,2007);“Bongbónggiá tàisảnvàchínhsáchtiềntệ:KinhnghiệmcủaNhậtBảntrongnhữngnămcuốithậpniên1980vànhữngbàihọckinhnghiệm”(TheAssetPriceBubbleandMonetaryPolicy:Japan’sExperienceintheLate1980sandtheLessons)củaKunioOkina,MasaakShirakawavàShigenoriShiratsuka,NgânhàngTrungương Nhật Bản (Tháng 2, 2001); “Tỷ lệ tiết kiệm của hộ gia đình(HouseholdSavingRates)”,TàiliệuOECDEconomicOutlook(từnăm1990đến 2009); “Thu nhập của hộ gia đình Nhật Bản” (Japanese HouseholdIncome)củaTrung tâmNghiêncứuKinh tếQuốc tếNakamae (Tháng12,

2006); “Japan to the Rescue” của David Hale, Tạp chí Kinh tế quốc tế (Tháng7-8,1989);“VấnđềItaliacủachâuÂu”(Europe’sItalyProblem)củaBernardConnolly,TạpchíKinhtếquốctế(Mùaxuân,2005);“Hiệuquảvàtăngtrưởngkinhtế”(EconomicGrowthandPerformance),OECD(Ấnbảnnăm2006-2007);cácbàiphátbiểucủaChủtịchcụcDựtrữLiênBangAlanGreenspan(05/12/1996,17/03/2008);“EconomicLetter,”NgânhàngDựtrữLiên bang San Francisco (03/12/2004); “Sở hữu Cổ phần ở Mỹ (EquityOwnershipinAmerica)”,HiệphộicácCôngtyĐầutưvàHiệphộiChứngkhoán(2005);ThôngđiệpLiênBangnăm1993và1994doBillClintonphátbiểu;“XuhướnghiệntạicủatàisảnhộgiađìnhởMỹ:nợgiatăngvàtầnglớp trung lưu bị bóp nghẹt” (Recent Trends in Household Wealth in theUnitedStates:RisingDebt and theMiddle-ClassSqueeze) củaEdwardN.Wolff,ViệnKinhtếLevy(tháng6/2007);“Tàisảnvànợcủacáchộgiađìnhtrungbình,tínhtheotầnglớp”(AverageHouseholdAssetsandLiabilitiesbyWealth Class, 1962-2004) của the Economic Policy Institute’s State ofWorkingAmerica (2006-2007); “Ngưỡng nghèo đói, 2007,” CụcĐiều traDânsốMỹ;“SựtăngtrưởngcủaHNWvàcácphânkhúcUHNW,”mộtbảnbáo cáo của Morgan Stanley năm 2007 dựa vào nghiên cứu của ViệnMcKinseyvàcụcDựtrữLiênBang;LờiđiềutrầncủaChủtịchCụcDựtrữLiên Bang Ben S.Bernanke (20/09/2007); “Bình luận về Thị trường toàncầu” (Global Market Commentary)của Malmgren Global LLC (2/7/08);“Toàncầuhóađãvượtquamứcđỉnhđiểm?”(HasGlobalizationPassedItsPeak?)củaRaniAbdelalvàAdamSegal,ForeignAffairs(Tháng1-Tháng2,2007).

Phụlục

TròchuyệnvớitácgiảThếGiớiCong

Điềugìkhiếnôngviếtcuốnsáchnày,thưaông?

Hệthốngtàichính thếgiớingàynayvẫnđangmấpmébờvựcnguyhiểmvớinhữngbấtổnvàkhủnghoảng.Cuộckhủnghoảngthếchấpmớichỉbắtđầu.Tuynhiêncácchínhtrịgiathuộccảhaiđảngpháicủachúngtađềuchỉtập trungvàonhữngvấnđềnhỏnhặt.Ngôinhà tài chínhđangngập trongbiển lửanhưngcácnhà lãnhđạoMỹvẫn lãngphí thờigian tranh luậnvềviệcsắpxếpđồđạctrongphòngkháchnhưthếnào.Thayvìthế,điềuthựcsựcầnthiếtlúcnàylàpháttriểnmộthọcthuyết“suynghĩlớn”đểxácđịnhtươnglaitàichínhvàkinhtếcủaHoaKỳtrênthếgiới.

TựađềcuốnsáchlàThếgiớicongchắchẳnsẽkhiếnmọingườisosánhvớicuốnThếgiớiphẳngcủaTomFriedman.Tạisaoôngchọnđặttênchocuốnsáchnhưvậy?Tạisaothếgiớingàynaylạicong?Đãkhinàothếgiớiphẳngchưa,thưaông?

Friedmanđãtrìnhbàyrấtthànhcôngthờikỳđầutiêncủacâuchuyệntoàncầuhóa.Ôngđãtậptrungvàocuộccáchmạnghóa(làmphẳng)chuỗicungứngtoàncầu.Tuynhiêncâuchuyệncòncómộtphầnkhác-thếgiớikhôngphẳngvớicácvấnđềtàichính;thếgiớicong.Chúngtakhôngthểnhìntớitận chân trời. Tầm nhìn của chúng ta bị hạn chế. Như trong cuộc khủnghoảngthếchấpdướichuẩn,chúngtabuộcphảiđitrênmộtconđườngngoằnnghèo,trắctrởdàivôtậnvàđầybiếnđộngvớinhữngthunglũngsâuhútvànhữngngọnnúihiểmtrở.Chúngtakhôngthểnhìnthấynhữngnguycơtàichínhphíatrước.ToànbộtươnglaitàichínhcủamộtngôilàngnhỏởNaUyởvùnggầnBắccựcxaxôicóthểbịtànphádonhàquảnlýtàichínhcủakhuvựcđãđầu tư lớnvàomộtsảnphẩmđượcgọi lànghĩavụnợcóđảmbảo

(CDO)củaCitigroup.

Thếgiớicongcógìkhácbiệtsovớicáccuốnsáchkháccùngviếtvề tìnhtrạngkinhtếhiệnthờicủanướcMỹ?

Cuốnsáchchochúngtathấyrõthếgiớitàichínhquốctếphứctạpvàđángsợnày.Cuốn sách là những chỉ dẫn thực tế củamột người trong cuộc vềcuộccáchmạngtrongcácthịtrườngtàichínhtoàncầu.Trongcuốnsách,tôiđãđềcậptớirấtnhiềucáctrảinghiệmsauhậutrườngcủachínhtôitrongthếgiới quỹ đầu cơ phòng vệ và trong các cuộc họp quan trọng với các thủtướng,cácbộtrưởngtàichínhvàcácnhàquảnlýngânhàngtrungương,từAlanGreenspan tớiBenBernankevàJean-ClaudeTrichet -chủ tịchNgânhàngTrungươngchâuÂu.Cuốnsáchchothấynhữngthựctếđángsợnhưngcũngchứađầyhyvọng.

Điều gì khiến ông nghĩ rằngbây giờ chính là thời điểm thích hợpđể viếtcuốnsáchnày?

Toàncầuhóa,mộtnghịchlýlớncủathờiđạichúngta,làmộtbộmáytạoracủacảivàxóađóigiảmnghèoấntượng.Trongcácthịtrườngtoàncầuhóamộtphầntưthếkỷqua,chỉsốDowtăngvọttừ800lêntớihơn12.000.Đểtươngxứngvớithànhcôngđó,25nămtớichỉsốDowsẽphảităngtớihơn170.000.Tuy nhiên, những lợi íchmà toàn cầu hóamang lại không đượcphânchiacôngbằng.ChínhtoàncầuhóađãkhiếnnhữngngườilaođộngMỹvôcùnglolắng.Giádầuvàlươngthựctăngvọt.Khôngthểphủnhậnrằnghệ thống tàichính toàncầuhóavừakích thíchvừađedọasự thịnhvượngquốcgiacủachúngta.Trongcuộcbầucửnămnay,cácứngviênphảiđốimặtvớinghịchlýnày.

Ôngnghĩtươnglaitoàncầuhóasẽnhưthếnào?

Điềunàyphụthuộcvàocáchcácchínhtrịgiavàcácnhàhoạchđịnhchính

sáchphảnứngtrướcnhữngảnhhưởngcủacuộcĐạiKhủnghoảngTíndụng2007-2008.Chỉsốlòngtinvàocáccôngcụtàichínhphứctạpmàcácngânhàng sử dụng để đa dạng hóa và giảm thiểu rủi ro vốn đã sụt giảm, cuộckhủnghoảngthếchấpdướichuẩncànglàmchúnglúnsâuhơn.ĐặcbiệtCụcDựtrữLiênbangđãquábấtcẩnkhiđưaracácquyếtđịnh.Tuynhiên,xéttớicùngthìnhữngchủngânhàngvàngânhàngđầu tưđángbịchỉ tríchnhất.Chínhhọđãhình thànhnêncáccôngcụngoàibảngđángngờđểchegiấunhữngrủiro.Sựthiếutínhminhbạchđãgâynêncuộckhủnghoảnglòngtintoàncầu,mộtvấnđềgầnnhưtànphánềnkinhtếthếgiớivàgiờđâyđangđedọatươnglaicácthịtrườngvốntựdo.

Giờđâychúngtacòncókhókhănnàokhông?

Thếgiớivẫnđangphảiđốimặtvớimộtvấnđềtíndụnghàngnghìntỷđôla.Khicuộckhủnghoảng tíndụngbùngnổvào tháng8/2007,cácngânhàngtrungươngtrênthếgiớiđãbơmđầykhảnăngthanhkhoảnvàonềnkinhtếtoàncầunhằmngănchặnmộtthảmhọatrướcmắt.Maymắnthay,cácnhàhoạchđịnhchínhsáchngàynayđãhọcđượcbàihọctừnhữngsailầmnhữngnăm1930.CụcDựtrữLiênbangcũngđãđưacáctổchứctàichínhHoaKỳvào“lướian toàn”chínhphủ.Nghecóvẻ làmộtbiệnpháp làmyên lòng,nhưngsựsụtgiảmtíndụngsẽvẫncònảnhhưởngtrongnhiềunăm,vàcóthểsẽ trởnên tồi tệhơnnếucácnhàhoạchđịnhchínhsáchkhông thận trọng.Trong bối cảnh nguồn vốn khổng lồ ngày nay, tính hiệu quả của các giảiphápcủachínhphủsẽcónhiềuhạnchế.

Cácngânhàngvẫnđangđốimặtvớinhiềunguycơphảikhông,thưaông?

ChúngtacùngxemxéttrườnghợpngânhàngUBS,ngânhànglớnnhấtcủaThụySĩcóliênhệmậtthiếtvớiHoaKỳ.NgàynaykhảnăngrủirotàichínhcủaUBScaogấp4lầntoànbộGDPcủaThụySĩ.Điềunàycónghĩalà:khicó khủng hoảng, chính phủ không thể cứu trợ ngân hàng, ngay cả khi họmuốnlàmđiềuđó!Cáckhuvựckháctrênthếgiớicũngphảiđốimặtvớimột

tìnhtrạngđángsợtươngtựnhưthế.Thựctế,cácngânhàngtrungươngcóthểkhôngngừngintiềnđểgiúpđỡcácngânhàng,nhưngthậmchínhưvậythìvẫncónhiềugiớihạnbởivìtiềmtàngnguycơbùngnổlạmphát.

Vậyđiềugìsẽxảyranếumộtcuộckhủnghoảngtàichínhtiếptheodiễnra?

Sựtồntạicủahệthốngtàichínhthếgiới,kểcảkhảnăngbảovệcáckhoảntiếtkiệmvàsinhkếcủacácgiađìnhtrunglưuphụthuộcvàomộtkếhoạchtinhtếtrongviệctạodựnglòngtin.Lòngtinsẽđượctạodựngkhicácthànhviênthamgiavàothịtrườngtinrằngcácnhàhoạchđịnhchínhsáchbiếthọđang làm gì trongmột hệ thốngminh bạchmở và khá hoàn chỉnh. Việcchúng ta đã sẵn sàng cho cuộc khủng hoảng tiếp theo hay chưa còn phụthuộcvàonhữngviệcmàcácnhàhoạchđịnhchínhsáchđãlàmđểhồiphụclòngtin.

Tại sao sự can thiệp của Cục Dự trữ Liên bang vào tình trạng của BearStearnslạiquantrọngđếnnhưvậy?

Bạnbè tôi,nhữngngười làmviệc tạiFednói rằngkhôngcó lựachọnnàokhác.Tôikhôngcólýdonàođểnghingờhọ.MộttổchứctạiphốWallnhưBearStearnssụpđổtronglúctoànbộhệthốngtàichínhđangbịtànphá,sẽảnhhưởngnghiêmtrọngtớivítiềnvàlươnghưucủatấtcảgiaicấplaođộngMỹ.Tuynhiên,cácđộngtháichínhsáchcónhữnghậuquảkhônlường.FeddườngnhưđãđưatoànbộhệthốngtàichínhHoaKỳ,khôngchỉriêngcácngânhàng, vàomột sự đảmbảo chính phủ.Điều này nghe thật tuyệt vời,nhưngchínhvìthếcầncómộtsốcơcấuđiềutiếtmới,hoànthiệnđểbảovệlợiíchcủangườidânkhidiễnraquátrìnhgiảmđònbẩytàichính.ĐiềuđócónghĩarằnglợinhuậncủangànhdịchvụtàichínhHoaKỳsẽsụtgiảm.Tinxấulàsứckhỏengànhtàichínhcủamộtquốcgiachínhlàchìakhóadẫnđếncácsángkiếndoanhnghiệpvàsựthịnhvượngchungcủaquốcgiađótrongtươnglai.

Ôngcóđềcập rằng“cácngânhàng trungươngsụtgiảm(co lại)đếnkinhngạc”.Sựsụtgiảmquyềnlựccủacácngânhàngtrungươngảnhhưởngnhưthếnàotớitươnglainềnkinhtếthếgiới?

Mọingườivẫnthườnghìnhdungrằngcácngânhàngtrungươnglàcác tổchứccóquyềnlựcsiêuviệt,cóthểcanthiệpvàcứucảthếgiới.Hãycứtiếptụcmơtưởngđi!Tôibiếthầuhếtcácgiámđốcngânhàngtrungươngtrênthếgiớitrongmộtvàithậpkỷgầnđây,kểcảPaulVolcker,AlanGreenspanvàBenBernanke.Tấtcảđềucôngnhậnrằngquyềnlựccủacácngânhàngtrungươngđanggiảmđinhanhchóng.Tồitệhơnnữa,lãisuấtcủaHoaKỳngàycàngphảichịukiểmsoátcủacáclựclượngtàichínhtoàncầu.Chínhvìthế,xétvềgócđộnàođóngườiMỹkhôngcònkhảnăngkiểmsoáthoàntoànchính sách tiền tệ của chính họ.Đó là lý do tại sao các ngân hàng trungương,dẫnđầulàCụcDựtrữLiênbang,lạitrởthànhmộtloạirạpháttoàncầuhàonhoáng.Bởinguồnvốnthếgiớiquálớnvàquámạnh,cácnhàquảnlýngânhàngtrungươngkhôngcònlựachọnnàokhácngoàiviệctrởthànhcácdiễnviênchínhtrongvởkịch.Họsửdụngcáckỹnăngđiêuluyệncủamình, cốgắng trêuđùa, thuyết phục, thuhút và lừagạt thị trường.Và tấtnhiênLawrenceOliviertrongvởkịchnàychínhlàAlanGreenspan.VởkịchnàytuykhônggiốngvớiPhùthủyxứOz(ThewizardofOz),nơichỉcómộtngườinhỏbéđứng saumàncheđiềukhiển tất cả,nhưngcũngkhônghẳnhoàntoànkhácbiệt.Cuốicùng,sựsụtgiảmquyềnlựcđếnkinhngạccủacácngânhàngtrungươngtrongviệckiểmsoátcácthịtrườngtàichínhlàmộtlýdochínhgiảithíchtạisaothếgiớicong.

Vậytươnglaihệthốngtàichínhcủathếgiớisẽnhưthếnào?

Thếgiớitàichínhvẫnlàmộtkhuvựcnguyhiểmbởivìthếgiớiđangcóxuhướngloạibỏdầnmôhình toàncầuhóavàcác thị trườngvốnchảy tựdotrongmộtphầntưthếkỷqua,từtừquaytrởlạimôhìnhkinhtếtrọngthươngthế kỷXIX.Những gì tôimuốn nói đến làmột thời kỳ cạnh tranh không

côngkhai,nhữngthỏathuậnvànhữngcăngthẳngdocácchươngtrìnhnghịsựchínhtrịquốcgiathamvọngvớinhữngdòngvốn,cácloạihànghóamàtrongđódầuchiếmưuthếlớnnhấtngàycàngbịchínhphủkiểmsoátchặtchẽ.Khôngcầnphảilàmộtnhàkhoahọcưutúcũngcóthểthấybứctranhsauxuấthiệnrõràng:tàisảntàichínhvàquyềnlựcđangsụtgiảmdầnởHoaKỳ,châuÂuvàNhậtBản.

SựchuyểnđổinàyđóngvaitrònhưthếnàotớiHoaKỳ,vàđặcbiệttớicôngviệcvàkhoảntiếtkiệmcủangườiMỹtrunglưu?

Toàncầuhóađãtạonênmộtnguồnvốnkhổnglồ.Nguồnvốnnàydichuyểnkhắpthếgiớichỉvớimộtcúclickchuộttrênbànphím!TintốtlàmặcdùtàikhoảnvãnglaivàngânsáchcủaHoakỳbấtcânbằngtừnhữngnăm1980nhưnglãisuất thựcđãgiảmdầnvànềnkinhtếphát triểnmạnh,đồngthờimộtsốlượnglớncôngănviệclàmđượctạora.Tuynhiên,HoaKỳvẫncầnphảihoạchđịnh thíchhợp lĩnhvực tàikhóacủamìnhvàxácđịnhphươnghướngđểđạtđếnsựđộclậpvềnănglượng.Tuynhiên,xétchocùngtươnglaiphụthuộcvàoviệcliệunềnkinhtếMỹcóthểtiếptụclàmộtđíchđếnhấpdẫn chonguồnvốn toàn cầu, là tâmđiểmcho an toàn tài chínhvànhữngsángkiếndoanhnghiệphaykhông.Nếutrongmộtvàinămtớicácnhàlãnhđạocủachúngtađưaranhữnglựachọnđúngđắn,chúngtasẽcóthểtránhđượcnhiềuthảmhọavàtiếptụctăngtrưởngmạnh.Nhưngkhôngaicóthểphủnhậnrằngthếgiớiđanggặpnhiềunguycơnghiêmtrọng.

NhậnđịnhcủaôngvềtìnhhìnhkinhdoanhtạiTrungQuốcdườngnhưtráingượchoàntoànvớinhữngquanđiểmphổbiếnhiệnthờirằngTrungQuốclàkhuvựcđểcácdoanhnghiệpvàdoanhnhântậptrungnănglực.Tạisaoônglạinghĩnhưvậy?

RõràngkhôngphảitựnhiênmàchúngtagọiTrungQuốclàmộtvùngnướcxoáy.Vớinhữngbấtổnvềtàichính,chínhtrị,xãhộingàycàngtăngởquốcgianày,TrungQuốclàmộtvídụđiểnhìnhtạisaothếgiớicong.Nếubong

bóngTrungQuốcnổtung-hầunhưmọibongbóngđềusẽnhưvậy-toànbộnềnkinhtế thếgiớisẽgặprủiro,dovòngxoáylạmphátmạnhmẽsẽảnhhưởngtớivítiềncủatấtcảmọingười.Nếutínhminhbạchlàchìakhóatạonênsựổnđịnhlâudàicủacácthịtrườngtàichínhtoàncầu,chúngtathựcsựbiếtgìvềtươnglaiTrungQuốc?Xétvềmặtkinhtế,TrungQuốcngàynaylớngấpbalầnHàLan.Tuynhiêngầnđây,TrungQuốcđãvượtquacảHoaKỳ và trở thành nguồn khí hiệu ứng nhà kính lớn nhất.Chính vì thế, cácchínhsáchmôitrườngcủaTrungQuốchiệntạiđangxungđộtnghiêmtrọngvớicácmụctiêuthươngmạicủaquốcgianày.Nóichung,cácnhàlãnhđạocủaTrungQuốcđangnỗlựckiểmsoátvàđiểukhiểnmộtconthútàichínhvàkinhtếvôcùngkhóbảo, luôngâyrắcrốivàkhócóthểdựđoán.Côngviệcnàycóthểbấtkhảthi.

NhậtBảnđóngvaitrònhưthếnàotrongbứctranhtoàncầuthưaông?

NhậtBảnlàmộtbàihọc trựcquanhoànhảonhấtchochúngtabiếtkhôngnênlàmgìtrongnềnkinhtếtoàncầumới.Mộtnềnkinhtếthànhcônglớncầnkhôngngừngpháttriểnnhữngsángkiếndoanhnghiệp,

một yêu cầumàNhật Bản chưa đạt được. Hơn nữa, Nhật sẽ là hình ảnhtươnglaicủanướcMỹnếucácnhàhoạchđịnhchínhsáchMỹkhôngthậntrọng-khoảnnợquá lớnkhiếnchínhsách tiền tệhầunhưkhônghiệuquảtrongviệckích thíchnềnkinh tế.Giờđâyhệ thống tàichínhNhậtBảnđãđượcphâncấphơnrấtnhiều.Aihiệnđangkiểmsoátphầnlớncáckhoảntiếtkiệmquốcgia?Cácbànộitrợ,nhữngngườingàycàngkhôngquantâmtớicáckhoảnđầutưlợinhuậnthấpcủaNhậtBảnvàmuacáctráiphiếunướcngoàiquaInternet.Cácbànộitrợkiểmsoátkhoảntiềnlớnnhấttrênthếgiới.Họtrởthànhlựclượngchínhtrêncácthịtrườngngoạihối,vàmộtkhảnăngcóthểthayđổitìnhhìnhnhưngkếtquảthìchưarõsẽthếnào.

ÔnghyvọngđộcgiảsẽrútrađiềugìtừThếgiớicong?

Hệthốngtàichínhtoàncầuđanggầnbờvựcbấtổn,cóthểsụpđổvàgâythiệthạichotấtcảchúngta.Cácchínhsáchủnghộxungđộtgiữacáctầnglớpvàcácchínhsáchbảohộ,cũngnhưcácquyđịnhchínhsáchkhácnhằmngănchặntìnhtrạngbấtổnnghiêmtrọng,cóthểlànhữngnỗlựcthiệnchíđểgiảiquyếtnhữnglolắngcủacácthịtrườngtàichínhvàthươngmạitoàncầu.Nhưngđiềunguyhiểmlàchúnggâyracáchậuquảkhônglườngmàcóthểkhiếnchúngtarơixuốngvựcsâu.

Vấnđềquantrọngnhấtmàchúngtacầnphảiquantâmtrongnhữngnămtớilàgì?

Rõràng,đólàliệucácnhàhoạchđịnhchínhsáchcóchophépcácdòngvốnquốc tế tiếp tụcdi chuyển tựdođểmạchmáu toàn cầuhóađược tiếp tụcchảyhaykhông.Chặndòngvốnđồngnghĩavớiviệcgiếtnềnkinhtế.Vấnđềlàthếgiớingàynaythiếumộthọcthuyếttàichínhđểhìnhthànhtrậttựtrongthờikỳkhủnghoảng,thậmchíthiếucảnhữnghiểubiếtkhôngchínhthốngvềvấnđềnày.Thayvàođó,chúngtamòmẫmvàkiếmsoátcácvấnđềhoàntoànmùmờ, giống như chúng ta đang phải làmmột cuộc phẫu thuật nãophứctạptrongkhimộttaybịtróisaulưngvàtaykiaphảiđeomộtđôigăngtayđấmbốckhônghợpkhổ.Ngàynaycũngtươngtựnhưthờikỳđầucủaquátrìnhtoàncầuhóavàthịnhvượng,từ1880-1914,thờikỳkếtthúcbằngcuộcThếchiếnlầnthứnhất.Khôngbaolâusauhạtgiốngsuythoáikinhtếđãđượcgieoxuống.Thếgiớikhôngthểđểđiềuđóxảyramộtlầnnữa.Cuốnsáchcủatôikêugọimộttrậttựtàichínhmớivàđưaramộtsốđềxuấtkhácnhằmtồntạivàpháttriểntrongmộtthếgiới“cong”.

(Nguồn:www.theworldiscurved.com)

HẾT

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Ebookthựchiệndànhchonhữngbạnchưacóđiềukiệnmuasách.

Nếubạncókhảnănghãymuasáchgốcđểủnghộtácgiả,ngườidịchvàNhàXuấtBản

[1]Mezzanineinvestinglàhìnhthứctàitrợlai tạpgiữachứngkhoánnợvà

chứngkhoánvốn,dùngđểtàitrợviệcmởrộngcáccôngtyhiệnhữu.Vềcơbảnđólàmộtkhoảnnợ,songtheothờigiancóthểchuyểnthànhvốnchủsởhữu (do đómới có tên là mezzanine, từ này nguyên nghĩa là “gác lửng”trongmộttoànhà),thườngđượccấpphátnhanhgọn,vớiíthoặckhôngcótàisảnđảmbảo.Dođó,đâylàmộthìnhthứctàitrợtốnkémchiphíhơnsovớicáckhoảnnợthôngthường(cótàisảnđảmbảo)

[2]MộtquỹđầutưphòngvệcủaMỹtừnglàmănrất thànhcôngvớihệsố

đònbẩytàichínhcao,sụpđổcuốinhữngnăm1990,đượcgiảicứubởicácngânhàngvàtổchứcđầutưlớnkháctrênthịtrườngMỹ(cuộcgiảicứunàydochínhCụcDựtrữLiênbangtổchức).

[3]HouseWaysandMeansCommittee.

[4] Tên đạo luật ban hành năm 2002 ởMỹ, quy định nghiêm ngặt về các

chuẩnmực trongbáo cáokế toánvà tài chính của các công ty đại chúng,giúpbảovệquyềnlợicủanhàđầutưvàcổđông.

[5]CommitteeonForeignInvestmentintheUS.

[6]SovereignWealthFund.

[7]Cổphiếubluechiplàcổphiếucủacáccôngtydanhtiếngvớicáckhoản

thunhậpổnđịnhvàkhôngbịnợđọngvượtquákhảnăngchitrả.Hầuhếtcáccổphiếubluechipđềuchocổtứcđềuđặnngaycảkhicôngviệckinhdoanhkhôngthuậnlợiởthờiđiểmnàođó.Cổphiếubluechipđượcđịnhgiábởicácnhàđầutưtìmkiếmsựantoànvàtínhổnđịnhmặcdùgiámộtcổphiếuloạinàythườnglàcao.Thôngthường,nhữngcổphiếunhưvậyđượctintưởnglàsẽtạoracáckhoảnlãiđángtincậymặcdùkhônglớn,vàrủirothấp.

[8]Capitalgainstax(CGT)

[9]Quỹhưutrí401(k)làmộthìnhthứcbùđắpcônglaocủangườilaođộng

khichủhãngmởmộtquỹhưumangtênngườilaođộngvàđềuđặnbỏvàoquỹmột phần lương chưa đóng thuế của người này.Với chương trình trợgiúp hưu trí 401(k), người công nhân không phải đóng thuế tạm thu trênphầnlươngbỏvàoquỹvìsốtiềnnàykhôngghitrênbảnglương,nhưnghọphảiđóngthuếAnSinhXãHội(FICA)vàYTếtrênnguồnlợitứctríchbỏvàoquỹhưu401(k).

[10]Deregulation:quátrìnhgiảiquy,haygiảiđiềutiết, tứclàgiảmbớtcác

quyđịnhvàđiềutiếtcủaNhànướclêncácthịtrường.

[11]Asset-backedsecurity.

[12]Tried-and-truerules.

[13]Môhìnhkinhtếlượng(econometricmodel)làtậphợpthốngnhấtcáctư

tưởngkinhtếhọcvàứngdụngcáccôngcụtoánhọcmàloàingườicholàhữuíchnhằmmôtảsựđadạngcácquátrìnhvậnđộngkinhtế,cáctrạngtháivàtổngthểnềnkinhtế...

[14]NợChínhphủ(Governmentdebt)haycòngọilànợcông(publicdebt),

nợquốcgia(nationaldebt)làtổngsốtiềnmàChínhphủLiênbangMỹnợcácchủnợcảtrongvàngoàinước.Consốnàynhỏhơnnợgộpcủaquốcgia(gross national debt), do nợ gộp bao gồm cả các quỹ củaChính phủ, nhưQuỹtínthácansinhxãhội(SocialSecurityTrustFund).

[15]Nguyênvăn“hotmoney”,chỉnhữngkhoản tiềncủanhữngnhàđầu tư

quantâmđếnlợinhuậnngắnhạn,sẵnsàngdichuyểnnguồntiềncủahọtừnơinàysangnơikhácvàobấtkỳlúcnào,miễnsaođạtlợinhuậncaohơn-ND.

[16]Nguyênvănlà“excesssavings”.

[17]Đơnvịlãisuấttươngđươngvới1/100của1%,vàđượcsửdụngthường

xuyên,thôngdụngđểthôngbáothayđổilãisuấtcủamộtcôngcụtàichính.

[18]ÝnóiởMỹlãisuấtchỉ tăngvàichụcđiểmcơbảncũngđã là tăngrất

nhiềurồi-ND.

[19]Sovereignwealthfund.

[20]Buy-and-holdstrategy.

[21]Một bộ thuộcnội các củaChínhphủHoaKỳ, đảm tráchviệcquản lý

toànbộđấtđai thuộc sởhữu liênbang,khôngnhưởcácnướckhác là cơquanđảmtráchvềanninhvàcảnhsát-ND.

[22]Quỹđầutưphòngvệ(hedgefunds)vàcôngty/quỹđầutưcổphầntư

nhân(privateequityfirm/funds)đềulànhữngquỹđầutưítbịđiềutiếtngặtnghèotrênthịtrườngtàichính,vềbảnchấtđềulàcác“rổtiềnriêng”đầutưvào các loại chứng khoán khác nhau; đều kích thích bộmáy quản lý quỹ

bằng lợinhuậndoquỹsinh ra.NhưnghầuhếtcácquỹHedge fundđầu tưvàocáctàisảncótínhthanhkhoảnrấtcao,vàchophépcácnhàđầutưgópvốnhoặcrútvốnkhỏiquỹkhádễdàng.HầuhếtcácquỹPrivateequitylạiđầutưvàocáctàisảnvốnkhôngthanhkhoảnnhưcáccôngtyởgiaiđoạntrướckhitrởthànhđạichúng.Nhưvậy,nhàđầutưvàoPrivateEquityFundthường bị “giam tiền” trong suốt đời hoạt động của quỹ (thường từ 7-10năm)(Theowww.saga.vn)

[23]Nguyênvănlà“carriedinterest”:mộtphầnlợinhuậndànhchocácnhà

quảnlýquỹđầutư(fundmanager)dùhọkhônghềgópvốntrongquỹ,vớimục tiêu là tạo động cơ cho những người này quản lý quỹ tốt hơn, kiếmđượclợinhuậnnhiềuhơn.Thôngthườngtỷlệnàylênđến20-25%lợinhuậncủamộtquỹ.(Tuynhiênnhàquảnlýquỹcũngphảiđảmbảomộttỷlệ lợinhuậnnhấtđịnhtheothỏathuậntừtrướcvớicácthànhviênđãthamgiagóptiềnvàoquỹ)-ND.

[24]Trongđoạnnàyhànghóa(commodity)ýnóivềcácloạinguyênliệucơ

bảnnhưkim loại (vàng,bạc,nhôm,đồng…),dầu lửa, thanv.v…,haycácnôngsảnnhưlúagạo,càphê…-ND.

[25]Ýnóikhiđógiáhànghóathựcsựsẽtăngngaycảkhikinhtếtoàncầu

suygiảm-ND.

[26]“Barrierstoentry”:xemthêmcáctácphẩmvềchiếnlượcvàlợithếcạnh

tranhcủaMichaelPorter-ND.

[27]SalomonSmithBarney là tênmộtngânhàngđầu tưởMỹ, saubị sáp

nhậpvàoCitigroupnăm1998.

[28]Nguyênvănlà“meritocracy”-cơchế,chếđộtrọngdụngconngườitheo

tàinăngcủangườiđó,chếđộnhântài-ND.

[29]Nguyênvănlà“creativedestruction”.

[30]Nguyênvănlà“điênkhùng…nhưmộtconcáo!”.

[31]Tênsáchtrongnguyênbản:TheyMadeAmerica:FromSteamEngineto

theSearchEngine:TwoCenturiesofInnovators.

[32]Nguyênvăn“unintendedconsequences”.

[33]Tứclàtạocơhộichotấtcảmọingườitrongxãhội-ND.

[34]Corporategovernance.

[35]ThànhngữAnh,ýnóikhicốgắngcảithiệnđiềugìđóbằngviệcloạibỏ

nhữngphầnxấuhayhưhỏng, người ta có thểvô tình loại bỏ luônnhữngphầncòntốtcủahiệntrạng-ND.

[36]Nguyênvănlà“thinktank”.

[37] Tập đoàn RAND (Research And Development): Một tổ chức phi lợi

nhuận chuyênnghiên cứuvà phân tích các vấn đề chính sách và ra quyếtđịnhtronglĩnhvựcR&DcủaMỹ.

[38]Economicdecision-maker,ýnóicácchủthểkinhtếtrênthịtrường-ND.

[39]Dot-comBubble:Từnăm1995đếnnăm2001,thịtrườngchứngkhoán

thếgiớichứngkiếnsựtănggiánhanhđếnchóngmặtcủacổphiếucáccôngtyhoạtđộngtronglĩnhvựcInternet,tinhọcvàmộtsốngànhliênquan.Sự

kiệnnàyđượcgọilà“BongbóngInternet”,Dot-comBubble.

[40]ÝnóiTrungQuốcsẽbántháocáctráiphiếuchínhphủmàhọđanggiữ

đểrúttiềnmặtvề-ND.

[41]Nganggiásứcmua(purchasingpowerparity):nganggiáhốiđoáiquyết

địnhtheosứcmuathựctế-ND.

[42] Nguyên văn là “Chinese version of theAmerican dream” - phiên bản

TrungQuốccủaGiấcmơMỹ!

[43] Dự luật Lieberman-Warner (Lieberman-Warner Bill): Là dự luật cảnh

báo về việc kiểm soát khí thải nhà kính do hai thượng nghị sỹ JosephLiebermanvàJohnWarnerđưarangày18/10/2007vàđượcNghịviệnMỹthôngquavàotháng12năm2007.

[44]Nguyêntác:thebestfishingisdoneinmurkywaters.

[45]Mộthoạtđộngđầutưlừađảohứahẹnmanglạilợinhuậncaovớiítrủi

ro.Môhìnhnàyđemlạilợinhuậnchocácnhàđầutưthamgiatrướcbằngcáchmờigọi thêmcácnhàđầutưmới.“KếhoạchPonzi”chỉmanglại lợinhuậnchonhữngnhàđầu tưđếnsớm,chođếnkhinàocòncónhàđầu tưmớithamgia.“KếhoạchPonzi”đượcđặttheotêncủaCharlesPonzi,mộtkếtóan tạiBoston,ngườiđầu tiênđưa ramôhình lừagạtnàynăm1919.Từmộtkẻvôdanhvàrỗngtúi,hắntrởnênnổitiếngvàgiàucótoànnướcMỹ.Ponzinổi tiếngđếnmức“Ponzischeme”và“PonziFinance”cómặt tronggiáotrìnhtấtcảcáctrườngđạihọcởMỹ.

[46]ÝnóiTrungQuốcnhậpbánthànhphẩmvềđểgiacôngchocáccôngty

ngoạiquốc,sauđótáixuấtkhẩu-ND.

[47]Nguyênvănlàdual-incomehousehold,chỉcáchộgiađìnhcócảhaivợ

chồngđilàm,hoặcmộttronghaingườiđilàmnhưngngườiđólàm2côngviệcvàlĩnh2đầulương-ND.

[48]TứcQuốchộiMỹ.

[49]Nguyênvăn“backoffice”.

[50]Nguyênvănlà“lostdecade”-ND.

[51]TácphẩmnàyđãđượcdịchvàxuấtbảntạiViệtNamgầnđây-ND.

[52]Nguyênvănlà“megafirm”-ND.

[53]Nguyênvănlànonperformingloan,tứclà“nợkhôngsinhlời”,nêntác

giảmớigọilàmộtuyểnngữ,mộtcáchnóivănhoađểchỉnhữngkhoảnnợmàngườiđivayđanghaysắpphásảnđếnnơi-ND.

[54]Monetarystimulus,chẳnghạngiảmlãisuấtđểkíchthíchnềnkinhtế-

ND.

[55]Bẫythanhkhoản(liquiditytrap)làhiệntượngtrongđóchínhsáchtiềntệ

đượcnới lỏngbằngbiệnphápgiảmlãisuấtđể rồi lãisuấtxuống thấpquámộtmức nhất định khiến chomọi người quyết định giữ tài sản củamìnhdướidạngtiềnmặtvàchínhsáchtiềntệtrởnênbấtlực.Khiđóviệcđiềutiếtchukỳkinhtếchỉcòntrôngcậyvàochínhsáchtàichính.Đâylàmộttrongnhững lý luận của kinh tế học Keynes (Theo Bách khoa toàn thư mởWikipedia).

[56]NguyênvănlàJapanInc.,ýnóitoànthểnướcNhậtnhưmộttậpđoànlớn

-ND.

[57]ÝnóingườiNhật,tuyđánhgiácaonhữngcảitiến,songlạixemthấtbại

làđiềunhụcnhã-ND.

[58]Entitlementprogram:chươngtrìnhtrợcấpcủaChínhphủMỹchonhững

ngườigià,ốmđauhaythấtnghiệp-ND.

[59]ÝtácgiảnóingườiMỹcoinhữngđiềurủirođókhôngthểxảyraởnước

Mỹ,màchỉcóthểxảyra,chẳnghạn,ởNhậtmàthôi!(ND)

[60] Tom Clancy (Thomas Leo Clancy Jr) là nhà văn Mỹ, sinh ngày

12/4/1947.

[61]SpanishStepslàkhuditíchnổitiếngởRome,gồm138bậcthang,lànơi

kháchdulịchthườngghéthămkhiđếnRome.

[62]NgânhàngTrungươngĐức-ND.

[63]Viếttắttêncủanhóm3nướcBỉ,HàLanvàLuxembourg.

[64]HiệpướcMaastricht (tênchính thức:HiệpướcvềLiênminhchâuÂu,

tiếng Anh: Treaty on European Union, TEU) là hiệp ước được ký ngày7/2/1992ởMaastricht,HàLansaukhithươngthuyếtxongngày9/12/1991giữacácnước thànhviêncủaCộngđồngchâuÂu,vàcóhiệu lực từngày1/11/1993dướithờiỦybanDelors.HiệpướcnàythànhlậpLiênminhchâuÂuvàđưatớiviệcthiếtlậpđồngEuro.

[65]Tứclàtănglãisuấtlênthêm1phầntrăm(ND).

[66]HộinghịBrettonWoodsdiễnraởBrettonWoods-NewHampshire-Mỹ

năm1944, thốngnhấtmức tỷgiá cốđịnh cho cácđồng tiền chínhvà chophépngânhàngtrungươngđượccanthiệpvàothịtrườngtiềntệ.HệthốngBrettonWoodsquyđịnhmộtouncevàngcógiá35đôla.Hệthốngnàytồntạitrongvònggần30năm,sauđósụpđổ(1945-1971).

[67]Ýnóinhữngnhàtàiphiệtquốctế,nhữngnhàđầutưchạyliêntụctừthị

trườngvàđồngtiềnnàyquathịtrườngvàđồngtiềnkhác,nhưnhữngbộlạcdumụcHungNôngàyxưa-ND.

[68]Nguyênvăn“CultoftheChairmanship”.

[69]“GreenspanPut”làmộtchínhsáchtiềntệmàôngAlanGreenspan,Cựu

ChủtịchHộiđồngThốngđốcCụcDựtrữLiênbangHoaKỳ(Fed)vàcácthànhviêntrongCụcDựtrữLiênbangápdụngtừcuốinhữngnăm1980đếngiữanăm2000.Nộidungchínhsáchnàychủyếubaogồmviệchạlãisuấtvàbơmthanhkhoảnchothịtrườngkhicókhủnghoảngxảyra.

[70]“PhùthuỷxứOz”(TheWizardOfOz)(1939)làbộphimđượcchuyển

thể từ tácphẩmthần thoại thiếunhiThewonderfulwizardofOzxuấtbảnnăm1900củanhàvănL.FrankBaum-ND.

[71]ÝnóiGreenspanđạtđượcsựđồngthuậnrấtcaotrongnộibộFed,hầu

nhưkhôngaicóthểramặtchốnglạiôngtavềcácvấnđềchínhsách-ND.

[72] Invertedyieldcurve,xảy rakhi lãi suấtdàihạn thấphơn lãi suấtngắn

hạn.

[73]Headlineinflation.

[74]Coreinflation.

[75]Inflationaryphenomenon.

[76]Contractionaryphenomenon.

[77]Lenderoflastresort,mộtchứcnăngcủaNgânhàngtrungương.

[78]Moralhazard.

[79] Tức các tổ chức chấp nhận rủi ro để đầu cơ, kinh doanh v.v…nhằm

kiếmlợinhuận-ND.

[80]TứcReagan,lúcđócònđanglàthốngđốcbangCalifornia-ND.

[81] State of the Union address (Thông điệp Liên bang) là bài diễn văn

thườngniêncủatổngthốngMỹtrướcQuốchội,tổngkếttìnhhìnhđấtnướcvànêuranhữngbiệnphápvàưutiênchínhsáchsắptớicủaôngta(ND).

[82]XemđoạntrênvềcáchxửlývớicuộcđìnhcôngcủaPATCOmàReagan

đãápdụng-ND.

[83] InternalRevenueServicelàmộtcơquancủaChínhphủMỹ(thuộcBộ

Tàichính),chịutráchnhiệmthuthuếvàđảmbảothihànhluậtthuế,cũngnhưdiễngiảiphápluậtLiênbangvềthuế.

[84]Ýnóidânnhàgiàumớinổiởthônquê-ND.

[85]ÝnóilàmớichỉđưanhữngvídụvềđảngDânchủ-ND.

[86]Nguyên văn “the base of capital ownership”: tập hợp những người có

thamgiasởhữuvềvốntrongcácdoanhnghiệpthuộcnềnkinhtếtoàncầu-ND.

[87]Mortgage-backedsecurities,hayMBS.

[88]Moody’svàStandardandPoor’slàhaicôngtyxếphạngtíndụnghàng

đầuởMỹcũngnhưtrêntoàncầu.

[89]BàikiểmtraSAT(ScholasticAptitudeTest).

[90]Asset-backedsecurities.

[91]Nguyênvănlà“Trustmeasset”.

[92]CreditDefaultSwap,hayviếttắtlàCDS.

[93]ÝnóiởcảhaiĐảngCộnghoàvàDânchủởMỹ-ND.