SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

7/26/2019 SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC Ở …

http://slidepdf.com/reader/full/su-dung-so-do-tu-duy-trong-day-hoc-hoa-huu-co-lop-11-nham 1/143

1

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA HÓA

MAI NGUYỄN PHƢỢ NG HẰNG

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚ P

11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢ NG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜ NG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Đà Nẵng, Năm 2016

WW.DAYKEMQUYNHON.UCOZ.COM WWW.FACEBOOK.COM/DAYKEM.QUYNHON

WWW.BOIDUONGHOAHOCQUYNHON.BLOGSPOT.COMóng góp PDF bở i GV. Nguy ễ n Thanh Tú



2

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

KHOA HÓA

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚ P

11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢ NG DẠY VÀ HỌC Ở TRƢỜ NG

TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

CỬ NHÂN SƢ PHẠM

Sinh viên thự c hiện : MAI NGUYỄN PHƢỢ NG HẰNG

Lớ p : 12SHH

Giáo viên hƣớ ng dẫn : ThS. NGUYỄN THỊ LAN ANH

Đà Nẵng, Năm 2016





3

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴ NG CỘ NG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

TRƢỜNG ĐHSP Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

Khoa Hóa

NHIỆM VỤ KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

Họ và tên sinh viên: MAI NGUYỄN PHƢỢ NG HẰ NG

Lớ p : 12SHH

1. Tên đề tài: “ Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học hữu cơ lớ p 11 nhằm

nâng cao chất lƣợ ng dạy và học ở trƣờ ng trung học phổ thông”.

2. Nguyên liệu, dụng cụ và thiết bị:

- Các tài liệu tham khảo liên quan đến việc lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ tƣ duy

vào việc dạy học hóa học lớp 11 cơ bản ở trƣờng THPT.- Giáo án, hệ thống câu hỏi - bài tập, đề kiểm tra có lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ

tƣ duy lớp 11 cơ bản ở trƣờng THPT.

3. Nội dung nghiên cứu:

- Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài.

- Thiết k ế giáo án hóa học lớ p 11 – cơ bản có lồng ghép nội dung sử dụng sơ đồ tƣ

duy.

- Thực nghiệm kiểm chứng việc sử dụng sơ đồ tƣ duy khi dạy học chƣơng trình hóa

học lớ p 11 – cơ bản.

4. Giáo viên hƣớ ng dẫn: Th.S. Nguyễn Thị Lan Anh

5. Ngày giao đề tài: Tháng 9/2015

6. Ngày hoàn thành: Tháng 4/2016

Chủ nhiệm khoa Giáo viên hƣớ ng dẫn

Sinh viên đã hoàn thành và nộ p báo cáo về cho Khoa ngày 27 tháng 4 năm 2016

K ết quả điểm đánh giá:…………

Ngày…tháng…năm 2016

CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG





4

LỜ I CẢM ƠN

Lời đầu tiên, em xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tớ i cô giáo - ThS.

Nguyễn Th

ị Lan Anh,

ngƣời đã hƣớ ng d

ẫn, giúp đỡ t

ận tình

và động viên em trong

suốt thờ i gian thực hiện khóa luận này.

Em xin chân thành cảm ơn các quý thầy cô giáo trong khoa Hóa, trƣờng ĐH Sƣ

phạm Đà Nẵng đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm học qua và thƣ viện

trƣờ ng đã tạo điều kiện giúp đỡ để khóa luận của em đạt k ết quả tốt nhất.

Mặc dù đã nỗ lực hết mình nhƣng do hạn chế về thờ i gian và kinh nghiệm nên

đề tài không tránh khỏi những hạn chế và sai sót. Em kính mong nhận đƣợ c sự góp ý

và hƣớ ng dẫn thêm từ các thầy cô.Sau cùng em kính chúc quý Thầy, Cô trong khoa Hóa thật dồi dào sức khỏe,

niềm tin để tiế p tục thực hiện sứ mệnh cao đẹ p của mình là truyền đạt kiến thức cho

thế hệ mai sau.

Em xin chân thành cảm ơn!

Đà nẵng, ngày 27 tháng 4 năm 2015

Sinh Viên

Mai Nguyễn Phƣợ ng Hằng





5

MỤC LỤC

MỤC LỤC ..........................................................................................................................................1

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ..................................................................................................8

DANH MỤC CÁC BẢ NG ..................................................................................................................5DANH MỤC CÁC HÌNH ...................................................................................................................6

LỜI MỞ ĐẦU ..................................................................................................................................11

1. Lý do chọn đề tài...........................................................................................................................11

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................................................12

3. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................................................................12

4. Đối tƣợ ng và khách thể nghiên cứu ...........................................................................................12

5. Phƣơng pháp nghiên cứu ...........................................................................................................12

6. Đóng góp của đề tài...................................................................................................................13CHƢƠNG 1. TỔ NG QUAN VỀ CƠ SỞ LÝ LUẬ N VÀ THỰ C TIỄ N ..............................................14

CỦA ĐỀ TÀI ....................................................................................................................................14

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .................................................................................................14

1.2. Tƣ duy ...................................................................................................................................15

1.2.1. Khái niệm tư duy..............................................................................................................15

1.2.2. Các thao tác tư duy ..........................................................................................................16

1.2.3. Tư duy mở r ộng ...............................................................................................................17

1.2.4. Tư duy sáng tạo ...............................................................................................................17

1.4. Sơ đồ tƣ duy ...........................................................................................................................18

1.4.1. Nguồn g ố c của sơ đồ tư d uy .............................................................................................18

1.4.2. Khái niệm sơ đồ tư duy của Tony Buzan ...........................................................................18

1.4.3. Quy t ắ c l ập sơ đồ tư duy ..................................................................................................19

1.4.4. Phạm vi nghiên cứ u và ứ ng d ụng sơ đồ tư duy trong dạ y học ...........................................24

1.5. Phần mềm IMindMap .............................................................................................................25

1.5.1. Giớ i thiệu ........................................................................................................................25

1.5.2. Tính năng và download ImindMap ...................................................................................26

1.5.3. Xây d ựng sơ đồ tư duy bằ ng phần mề m IMindMap ...........................................................29

1.5.3.1. Ý tƣở ng/chủ đề trung tâm ..........................................................................................25

1.5.3.2. Những nhánh chính (Những ý tƣởng cơ bản đầu tiên) ................................................26

1.5.3.3 Thêm những hình ảnh/biểu tƣợ ng vào những ý tƣở ng chính .......................................29

1.5.3.4. T ạo nhữ ng nhánh con (những ý tưở ng thứ 2, thứ 3,…) ................................................35

1.5.3.5. Sự phối hợ p màu nền ................................................................................................32

1.5.3.6. Nhấn mạnh làm nổi bật những chủ đề........................................................................32

1.5.3.7. Đính kèm thông tin ...................................................................................................33





6

1.5.3.8. Xuất SĐTD ...............................................................................................................34

1.5.3.9. In và lƣu lại SĐTD ....................................................................................................37

1.6. Thực tr ạng sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở trƣờ ng THPT tại Quảng Nam

và TP. Đà Nẵng.............................................................................................................................44

1.6.1. M ục đích điề u tra .............................................................................................................44

1.6.2. Đối tượng điề u tra ...........................................................................................................44

1.6.3. Tiến hành điề u tra............................................................................................................44

1.6.4. K ế t quả điề u tra ...............................................................................................................45

CHƢƠNG 2. THIẾT K Ế VÀ SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY VÀO BÀI LÊN LỚP PHẦ N HÓA HỮ U

CƠ LỚP 11 CƠ BẢ N........................................................................................................................50

2.1. Những định hƣớ ng khi lập sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ...............................................50

2.1.1. Nguyên t ắ c l ập sơ đồ tư duy (6 nguyên tắ c) ......................................................................50

2.1.2. Quy trình l ập sơ đồ tư duy (6 bướ c) .................................................................................51

2.2. Thiết k ế sơ đồ tƣ duy Phần kiến thức hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản ..............................................52

2.2.1. Sơ đồ tư duy hệ thống hóa chương ...................................................................................52

2.2.2. Sơ đồ tư duy cho nội dung một bài lên l ớ p........................................................................58

2.4. Xây dựng bài lên lớ p có lồng ghép sơ đồ tƣ duy đã thiết k ế .....................................................67

2.4.1. Bài “Ankan” ....................................................................................................................67

2.4.2. Bài luyện t ập “Anken và ankađien” .................................................................................78

2.4.3. Bài luyện t ập “ Hidrocacbon thơm” ................................................................................83

2.4.4. Bài “Ancol” ....................................................................................................................892.4.5. Bài thực hành “Tính chấ t của etanol, glixerol và phenol”.............................................. 104

2.4.6. Bài luyện t ập “Andehit – Axit cacboxylic” .................................................................... 108

CHƢƠNG 3. THỰ C NGHIỆM SƢ PHẠM ..................................................................................... 112

3.1. Mục đích thực nghiệm sƣ phạm ............................................................................................ 112

3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sƣ phạm ........................................................................................... 112

3.3. Thời gian và đối tƣợ ng thực nghiệm sƣ phạm ...................................................................... 112

3.4. Nội dung thực nghiệm .......................................................................................................... 112

3.5. Tổ chức thực nghiệm sƣ phạm .............................................................................................. 1133.6. K ết quả thực nghiệm ............................................................................................................ 113

3.6.1. K ế t quả kiể m tra ............................................................................................................ 113

3.6.2. Nhận xét k ế t quả thự c nghiệm ........................................................................................ 116

K ẾT LUẬ N VÀ KIẾ N NGHỊ ......................................................................................................... 118

1. K ết luận............................................................................................................................... 118

1.1. Nghiên cứ u t ổ ng quan vấn đề ....................................................................................... 118

1.2. Nghiên cứu cơ sở lí luận .............................................................................................. 118

1.3. Nghiên cứu cơ sở thự c tiễ n ........................................................................................... 118





7

1.4. Phân tích nội dung, cấu trúc chương trình hóa học hữu cơ l ớp 11 cơ bản..................... 118

1.5. Định hướ ng thiế t k ế SĐTD: Đề xuấ t 6 nguyên t ắc và quy trình 6 bướ c khi thiế t k ế SĐTD

trong d ạ y học hóa học. ............................................................................................................ 118

1.6. Tiế n hành thiế t k ế SĐTD phần kiế n thứ c hóa học hữu cơ lớp 11 cơ bản........................ 118

1.7. Đã tiế n hành thự c nghiệm sư phạm để khẳng định tính khả thi và hiệu quả của hệ thố ng

bài lên l ớ p có l ồng ghép SĐTD đã thiế t k ế trong d ạ y học hóa học............................................ 118

2. Kiến nghị và đề xuất ............................................................................................................ 118

2.1. V ớ i Bộ Giáo d ục và Đào tạo ........................................................................................ 118

2.2. Với các trường THPT ......................................................................................................... 119

2.3. V ớ i giáo viên THPT .......................................................................................................... 119

2.4. Hướ ng phát triể n của đề tài .............................................................................................. 119

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................................................... 120

PHỤ

LỤ

C ....................................................................................................................................... 121





8

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

SĐTD : Sơ đồ tƣ duy

MM : Mindmap

THPT : Trung học phổ thông

THCS : Trung học cơ sở

GV : Giáo viên

HS : Học sinh

TN : Thực nghiệm

ĐC : Đối chứng

STT : Số thứ tự

VD : Ví dụ

QN : Quảng nam

ĐN : Đà nẵng

NXB : Nhà xuất bản

NXBTH : Nhà xuất bản tổng hợ p

TP. HCM : Thành phố Hồ Chí Minh

GS. TS : Giáo sƣ. Tiến sĩ





9

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Danh sách giáo viên đượ c tham khảo ý kiế n

Bảng 1.2. Các l ớp tham gia điề u tra thự c tr ạng sử d ụng SĐTD trong học t ậ p

Bảng 1.3. Khó khăn thườ ng g ặ p khi giảng d ạ y phần hóa hữu cơ

Bảng 1.4. M ức độ sử d ụng sơ đồ- sơ đồ tư duy trong dạ y học môn hóa học

Bảng 1.5. M ục đích sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

Bảng 1.6. Dạng bài nên sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

Bảng 1.7. Tác d ụng khi sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

Bảng 1.8. Ưu và nhược điể m của việc sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

Bảng 1.9. M ức độ sử d ụng SĐTD trong học t ậ p môn hóa học

Bảng 1.10. Tr ở ng ại khi thiế t k ế SĐTD trong học t ậ p môn hóa học

Bảng 3.1. K ế t quả kiể m tra t ại trườ ng THPH Nguyễn Văn Cừ (QN)

Bảng 3.2. K ế t quả kiể m tra t ại trường THPH Thái Phiên (ĐN)

Bảng 3.3. Thố ng kê k ế t quả kiể m tra của hai trườ ng





10

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Tony Buzan (sinh năm 1942 tại London)

Hình 1.2. SĐTD về cách lập SĐTD có tuân thủ các quy tắc

Hình 1.3. Tính năng chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter

Hình 1.4. Tính năng xem trực tuyến

Hình 1.5. Tính năng trình bày chế độ âm thanh Ghi chú

Hình 1.6. Hộ p chi nhánh và hình dạng sơ đồ khối và màu sắc

Hình 1.7. Hình ảnh 3D và ý tƣở ng Trung tâm

Hình 2.1. SĐTD chƣơng “ Đại cƣơng hóa hữu cơ”

Hình 2.2. SĐTD chƣơng “ Hidrocacbon no”

Hình 2.3. SĐTD chƣơng “Hidrocacbon không no”

Hình 2.4. SĐTD chƣơng “Andehit – Axit cacboxylic” (Do học sinh vẽ tay)

Hình 2.5. SĐTD bài “Ankan”

Hình 2.6. SĐTD bài “Ancol”

Hình 2.6. SĐTD bài “Ancol” (Do học sinh vẽ tay)

Hình 2.7. SĐTD bài “Luyện tập anken và ankađien”

Hình 2.8. SĐTD bài “Luyện tập Hidrocacbon thơm” Hình 2.9. SĐTD bài “Luyện tậ p andehit – axit cacboxylic”

Hình 2.10. SĐTD bài thực hành “Tính chất của etanol, glixerol và phenol”

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh k ết quả thực nghiệm bài luyện tập hidrocacbon thơm

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh k ết quả thực nghiệm bài Ancol





11

LỜ I MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

Một đất nƣớ c phát triển bền vững, giàu mạnh thì cần có những con ngƣờ i lao

động tự chủ và sáng tạo, điều đó có nghĩa là đất nƣớc đó cần có một nền giáo dục tiến

bộ. Đảng và Nhà nƣớ c ta khẳng định “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”, và vấn đề đổi

mới phƣơng pháp dạy học r ất đƣợ c quan tâm.

Định hƣớng đổi mới phƣơng pháp dạy học hiện nay là tích cực hóa hoạt động

học tậ p của học sinh. Đó là quá trình làm cho ngƣờ i học tr ở thành chủ thể tích cực

trong hoạt động học tậ p của chính họ. Để phát huy tính tích cực của học sinh cần tạo

điều kiện để học sinh đƣợc suy nghĩ nhiều hơn, làm nhiều hơn, thảo luận nhiều hơn,

đƣợ c phát biểu quan niệm của mình, đƣợc đƣa ra những nhận xét về vấn đề đang bàn

luận,… đƣợc tham gia vào quá trình để chiếm lĩnh tri thức.

Hóa học là môn khoa học vừa lý thuyết vừa thực nghiệm vớ i nhiều kiến thức tr ừu

tƣợng và đƣợ c ứng dụng r ộng rãi trong đờ i sống. Từ trƣớc đến nay, đa số học sinh cho

r ằng hóa học là môn r ất khó và khô khan. Nhiều học sinh đã phải vất vả để ghi nhớ

kiến thức nhƣng kết quả mang lại chƣa cao, các em thƣờ ng học bài nào biết bài đấy,

học phần sau đã quên phần trƣớ c và không biết liên k ết các kiến thức lại vớ i nhau,

không biết vận dụng kiến thức đã học trƣớc đó vào những phần sau. Nguyên nhânchính là do các em chƣa tìm ra phƣơng pháp học tậ p phù hợp, chƣa có phƣơng pháp

ghi nhớ kiến thức một cách hiệu quả. Từ đó dễ gây tâm lý chán nản, buông xuôi dẫn

đến lỗ hổng kiến thức ngày càng r ộng hơn và đến một lúc nào đó không thể lắp đƣợ c.

Hiện nay, các giáo viên đang áp dụng nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực để

từng bƣớ c chuyển dần trang bị kiến thức cho học sinh sang dạy cho học sinh cách tiế p

cận và tìm tòi kiến thức. Từ đó, vận dụng kiến thức vào thực tế và biển đổi thành k ỹ

năng cho riêng mình. Trong các phƣơng pháp dạy học tích cực, phƣơng pháp sử dụng

sơ đồ tƣ duy (SĐTD) sẽ giúp học sinh hệ thống hóa kiến thức, xác định đƣợ c kiến thức

cơ bản từ đó đạt hiệu quả cao trong học tậ p. Mặc khác sử dụng phƣơng pháp sơ đồ tƣ

duy còn giúp học sinh rèn luyện, phát triển tƣ duy logic, khả năng tự học, phát huy tính

tích cực và sáng tạo của học sinh không chỉ trong học tậ p môn Hóa học mà còn trong

các môn học khác và vấn đề khác trong cuộc sống.





12

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài: “S Ử D ỤNG SƠ ĐỒ

TƢ DUY TRONG DẠY H ỌC HÓA H ỮU CƠ LỚ P 11 NH Ằ M NÂNG CAO CH Ấ T

LƢỢ NG D ẠY VÀ H ỌC Ở TRƢỜ NG TRUNG H ỌC PH Ổ THÔNG”

2. Mục đích nghiên cứ u

Đề tài này đi vào nghiên cứu sử dụng sơ đồ tƣ duy vào dạy học phần hóa học hữu

cơ lớ p 11 ở trƣờ ng trung học phổ thông nhằm mục đích giúp học sinh ghi nhớ , hệ

thống hóa các kiến thức Hóa học một cách hiệu quả. Từ đó làm cho học sinh thay đổi

cách nhìn về bộ môn Hóa học: không còn khó và khô cứng nữa.

3. Nhiệm vụ nghiên cứ u của đề tài

- Tổng quan về vấn đề nghiên cứu.

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về tƣ duy: khái niệm, các thao tác, tƣ duy mở r ộng, tƣ

duy sáng tạo.

- Nghiên cứu cơ sở lý thuyết về sơ đồ tƣ duy: khái niệm, nguồn gốc, quy tắc thiết

k ế, phạm vi nghiên cứu và ứng dụng.

- Nghiên cứu nội dung sách giáo khoa lớp 11 chƣơng trình cơ bản.

- Nghiên cứu về phần mềm iMindMap.

- Nghiên cứu thực tr ạng sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học ở trƣờ ng THPT.

-

Thiết k ế hệ thống SĐTD thuộc phần hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản.-

Xây dựng hệ thống bài lên lớ p có sử dụng SĐTD đã thiết k ế.

- Thực nghiệm kiểm chứng việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa hữu cơ lớ p

11- cơ bản.

- Rút ra kinh nghiệm, những k ết luận và đề xuất giải pháp.

4. Đối tƣợ ng và khách thể nghiên cứ u

- Đối tƣợ ng nghiên cứu: Việc thiết k ế và sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa

học ở trƣờ ng THPT, phần hữu cơ lớp 11, chƣơng trình cơ bản.

- Khách thể nghiên cứu: Học sinh các lớ p 11 và giáo viên dạy môn hóa ở trƣờ ng

THPT. Quá trình dạy học ở trƣờ ng THPT.

5. Phƣơng pháp nghiên cứ u

- Các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: tra cứu các tài liệu, sách giáo khóa, các

văn bản có liên quan đến đề tài, phân tích, tổng hợ p, phân loại, hệ thống hóa.

-

Các phƣơng pháp thực tiễn:





13

+ Trò chuyện, phỏng vấn giáo viên và học sinh.

+ Điều tra bằng phiếu câu hỏi.

+ Nghiên cứu sản phẩm hoạt động.

- Phƣơng pháp sử lý thông tin:

+ Tổng hợ p – khái quát hóa.

+ Xử lý số liệu điều tra.

6. Đóng góp của đề tài

- Nghiên cứu ứng dụng phần mềm iMindMap vào dạy học.

- Nghiên cứu về ứng dụng của SĐTD trong dạy học hóa học.

- Vận dụng SĐTD trong dạy học hóa học để nâng cao chất lƣợ ng dạy học.

- Xây dựng hệ thống SĐTD thuộc phần kiến thức hóa hữu cơ lớp 11 chƣơng trình

cơ bản.





14

CHƢƠNG 1. TỔNG QUAN VỀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰ C TIỄN

CỦA ĐỀ TÀI

1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứ u

Trên thế giớ i hiện nay đang diễn ra những chuyển biến trong lĩnh vực giáo dục.

Xu hƣớ ng giáo dục đang phát triển vớ i mục tiêu: đổi mớ i nội dung, chƣơng trình,

phƣơng pháp, phát huy tính tích cực, chủ động cũng nhƣ khả năng tự học, tự nghiên

cứu của ngƣờ i học.

Trong xu hƣớng đó, Giáo dục Việt Nam cũng đã và đang có nhiều thay đổi mau

lẹ, mạnh mẽ để hòa nhậ p vớ i nền giáo dục hiện đại trên thế giới, đặc biệt là vấn đề đổi

mới phƣơng pháp dạy và học trong nhà trƣờ ng.

Hiện nay, học tập theo sơ đồ tƣ duy là một phƣơng pháp học đƣợ c khuyến khích

áp dụng r ộng rãi, nhất là đối vớ i học sinh. Trong xu thế hội nhậ p của đất nƣớ c, vai trò

của phƣơng pháp học này càng tr ở nên quan tr ọng trong việc góp phần nâng cao hiệu

quả học tậ p của ngƣờ i học nói riêng và chất lƣợ ng giáo dục nói chung.

Phƣơng pháp học tập này đã đƣợ c nhiều tác giả, nhiều nhà khoa học nghiên cứu,

đề cậ p tớ i trong các công trình nghiên cứu của mình và đã đem lại những đóng góp to

lớ n vớ i những thành tựu đáng kể, giúp học sinh tìm thấy niềm đam mê, hứng thú và

chủ động hơn trong quá trình học tập, tích lũy kiến thức, nâng cao chất lƣợ ng giáo dụcvà đào tạo.

“Sơ đồ tƣ duy” của Barry Buzan, Tony Buzan (2008), NXB Tổng hợ p

TPHCM. Nội dung chính của “Sơ đồ tƣ duy” là giớ i thiệu và hƣớ ng dẫn thiết k ế và sử

dụng SĐTD.

Bộ sách dạy bằng bản đồ tƣ duy của Tr ần Đình Châu, Đặng Thị Thu

Thủy, NXB Giáo dục (2011).

-

Dạy tốt – học tốt ở tiểu học bằng bản đồ tƣ duy (dùng cho GV, sinh viên Sƣ

phạm và học sinh tiểu học).

- Dạy tốt – học tốt các môn học bằng bản đồ tƣ duy (dùng cho GV, sinh viên Sƣ

phạm và học sinh THCS và THPT).

- Thiết k ế bản đồ tƣ duy dạy – học môn toán ( dùng cho GV và HS phổ thông).

- Ứ ng dụng công nghệ thông tin trong dạy học môn toán ở trƣờ ng THPT.





15

- Bộ sách hƣớ ng dẫn cách lậ p bản đồ tƣ duy cùng vớ i một số ví dụ minh họa giúp

cho GV và HS trong việc dạy và học, cung cấ p cho các bậc phụ huynh công cụ để hỗ

tr ợ kiểm tra kiến thức của con em mình trong học tậ p một cách đơn giản, các cuốn

sách có nhiều hình vẽ “kiến thức – hội họa” rất độc đáo bằng phần mềm và vẽ tay của

ngƣờ i Việt Nam.

Các luận văn, luận án, khóa luận tốt nghiệ p nghiên cứu về sơ đồ tƣ duy:

“Sử dụng grap và sơ đồ tƣ duy trong giờ ôn tậ p và luyện tậ p phần hóa

phi kim lớp 11 THPT”. Luận văn thạc sĩ giáo dục học Đinh Thị Mến, Đại Học Sƣ

phạm TP. HCM, năm 2011.

Nguyễn Thị Khoa (2010), Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở

trung học phổ thông, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.

Đoàn Thị Hòa (2011), Xây dựng và sử dụng bản đồ tƣ duy trong dạy học

phần hiđrocacbon nhằm nâng cao chất lƣợ ng dạy học hóa học THPT, luận văn Thạc sĩ

Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

“Vận dụng phƣơng pháp grap và sơ đồ tƣ duy trong dạy học chƣơng

nhóm nitơ hóa học lớ p 11 nâng cao ở THPT nhằm tích cực hóa hoạt động học tậ p của

học sinh”, Luận văn thạc sĩ Sƣ phạm hóa học, Đỗ Thị Thanh Trâm, Đại học Quốc gia

Hà Nội, năm 2012.1.2. Tƣ duy

1.2.1. Khái ni ệm tƣ duy [6]

Tƣ duy là quá trình nhận thức phản ánh đƣợ c những thuộc tính bản chất, những

mối liên hệ có tính chất qui luật của sự vật, hiện tƣợng mà trƣớc đó ta chƣa biết.

Tƣ duy là một hành động. Mỗi hành động tƣ duy là quá trình giả i quyết một

nhiệm vụ nào đó nảy sinh trong quá trình nhận thức hay trong hoạt động thực tiễn.

Quá trình tƣ duy bao gồm nhiều giai đoạn k ế tiế p nhau liên tục: từ khi gặ p tình huống

có vấn đề và nhận thức đƣợ c vấn đề cho đến khi vấn đề đƣợ c giải quyết. Sau khi giải

quyết lại có thể nảy sinh vấn đề mớ i. Một quá trình tƣ duy gồm ba giai đoạn cụ thể

nhƣ sau:

- Mở đầu của tƣ duy là sự bắt gặ p hoàn cảnh có vấn đề, những cái chúng ta chƣa

biết, những mâu thuẫn vớ i kinh nghiệm của chúng ta, đòi hỏi chúng ta phải giải quyết,

phải phản ánh.





16

- Diễn biến của tƣ duy là các thao tác của tƣ duy, sự phân tích, tổng hợ p, so sánh,

tr ừu tƣợng hóa, khái quát hóa để giải quyết các tình huống đặt ra.

- K ết thúc quá trình tƣ duy sẽ cho ra những khái niệm mớ i, những suy lí, phán

đoán mớ i.

1.2.2. Các thao tác tƣ duy [6]

1.2.2.1. Phân tích và t ổ ng hợ p

Phân tích là quá trình dùng đầu óc để phân chia các đối tƣợ ng nhận thức thành

các bộ phần, các thành phần tƣơng đối độc lập để nhận thức đối tƣợ ng sâu sắc hơn. Đó

là quá trình diễn ra trong đầu chủ thể nhằm tách các đối tƣợng tƣ duy thành những

thuộc tính, những bộ phận, những mối liên hệ, liên quan giữa chúng để nhận thức sâu

sắc hơn.

Tổng hợp là quá trình dùng trí óc để hợ p nhất các quá trình đã dƣợ c tách r ờ i

trong quá trình phân tích thành một chỉnh thể thống thất, hoàn chỉnh. Đây là thao tác

trí tuệ, trong đó chủ thể tƣ duy dùng trí óc đƣa những thuộc tính, những thành phần

phân tích vào một chỉnh thể, giúp ta nhận thức bao quát hơn.

Phân tích và tổng hợ p là hai quá trình có mối quan hệ mật thiết nhau, bổ sung

cho nhau trong một quá trình tƣ duy thống nhất. Phân tích là cơ sở để tổng hợp, đƣợ c

tiến hành theo phƣơng hƣớ ng của tổng hợ p. Tổng hợ p diễn ra theo cơ sở phân tích,đƣợ c thực hiện trên k ết quả của phân tích. Không có quá trình phân tính thì không thể

tiến hành tổng hợp. Ngƣợ c lại, phân tính không có tổng hợ p thì quá trình tr ở nên vô

nghĩa trong quá trình nhận thức.

1.2.2.2. So sánh

So sánh là quá trình dùng trí óc để xác định sự giống nhau và khác nhau, sự đồng

nhất hay không đồng nhất, sự bằng nhau hay không bằng nhau giữa các đối tƣợ ng

nhận thức. Thao tác này có liên quan chặt chẽ vớ i thao tác phân tích, tổng hợ p, vai trò

quan tr ọng trong việc nhận thức thế giới. So sánh là cơ sở của mọi sự hiểu biết và tƣ

duy. Nên từ so sánh mà con ngƣờ i có thể hình dung ra những cái chƣa biết trên cơ sở

những cái đã biết.





17

1.2.2.3. Khái quát hóa

Khái quát hóa là hoạt động tƣ duy tách biệt những thuộc tính chung và các mối

liên hệ chung, bản chất của sự vật hiện tƣợ ng tạo nên nhận thức mới dƣớ i hình thức

khái niệm, định luật, qui tắc. Có hai mức độ khái quát hóa:

- Khái quát hóa cảm tính: diễn ra trong hoàn cảnh tr ực quan, thể hiện ở trình độ

sơ đẳng.

- Khái quát hóa hình tƣợ ng, khái niệm: là khái quát hóa cả những tri thức có tính

chất khái niệm, bản chất của sự vật và hiện tƣợ ng hoặc các mối quan hệ không bản

chất dƣớ i dạng các hình tƣợ ng tr ực quan, các biểu tƣợ ng.

Tƣ duy khái quát hóa là hoạt động tƣ duy có chất lƣợ ng cao vì k ết quả của khái

quát hóa là cơ sở lí luận khoa học.

1.2.3. Tƣ duy mở r ộng [4]

Mỗi mẩu thông tin truyền đến não – mọi cảm giác, ký ức hay suy nghĩ (gồm cả

lờ i nói, chữ, số, mã thức ăn, hƣơng thơm, đƣờ ng nét, màu sắc, nhịp điệu, nốt nhạc và

cấu trúc) đều có thể biểu thị nhƣ một quả cầu làm trung tâm và từ đó lan tỏa ra hàng

chục, hàng trăm, hàng triệu móc nối. Mỗi móc nối biểu thị một liên k ết, r ồi mỗi liên

k ết lại tạo ra vô số liên k ết khác. Nhờ sử dụng một hệ thống xử lí và lƣu giữ thông tin

đa trục, gồm nhiều móc nối nhƣ vậy nên não chúng ta có khả năng lƣu trữ và xử líthông tin.

1.2.4. Tƣ duy sáng tạo [4]

Tƣ duy sáng tạo hay còn gọi là Tƣ duy ngoại biên là chủ đề của một lĩnh vực

nghiên cứu còn mớ i. Nó nhằm tìm ra các phƣơng án, biện pháp thích hợp để kích hoạt

khả năng sáng tạo, và để đào sâu khả năng tƣ duy của một cá nhân hay một tậ p thể

cộng đồng làm việc chung về một đề tài hay lĩ nh vực. Ứ ng dụng chính của tƣ duy sáng

tạo là giúp cá nhân hay tậ p thể thực hành nó tìm ra các phƣơng án, các lờ i giải từ một

phần đến toàn bộ cho các vấn đề. Là loại tƣ duy cơ động, linh hoạt, không tuân theo

nguyên tắc nào. Loại tƣ duy này liên quan đến tr ực giác và khả năng sáng tạo của con

ngƣời, đặc biệt là trí tƣởng tƣợ ng, sự liên hợp ý tƣở ng và tính linh hoạt.





18

1.4. Sơ đồ tƣ duy

1.4.1. Ngu ồn g ố c c ủa sơ đồ tƣ duy [4]

Hình 1.1. Tony Buzan (sinh năm 1942 tại London)

Tony Buzan, nhà tâm lý học thế k ỉ 20, ngƣờ i phát minh k ỹ thuật thiết k ế sơ đồ tƣ

duy, là nhà nghiên cứu hàng đầu thế giớ i về não bộ và phƣơng pháp học tậ p. Ông

nghiên cứu sâu về bộ não, trí nhớ và tìm ra quy luật khi xây dựng bản đồ gồm nhiều

nhánh, giúp bộ não ghi chép các sự kiện một cách có hệ thống. Theo ông: “ Bộ não

sinh ra là để ghi nhớ thì mình cần phải luyện tậ p nó, giống nhƣ tay chân nếu không

vận độ

ng lâu ngày sẽ b

ị teo đi vậy”. Kế

t hợ p gi

ữa ki

ến th

ức tâm lý h

ọc đƣơng thờ i và

nghiên cứu trên, Buzan đã đƣa ra sơ đồ tƣ duy giúp luyện tậ p trí não (MindMap). Theo

Tony Buzan “một hình ảnh có giá tr ị hơn cả ngàn từ…” và “màu sắc cũng có tác dụng

kích thích não nhƣ hình ảnh. Màu sắc mang đến cho sơ đồ tƣ duy những rung động

cộng hƣở ng, mang lại sức sống và năng lƣợ ng vô tận cho tƣ duy sáng tạo”.

Sơ đồ tƣ duy một công cụ tổ chức tƣ duy nền tảng, có thể miêu tả nó là một kĩ

thuật hình họa vớ i sự k ết hợ p giữa từ ngữ, hình ảnh, đƣờ ng nét, màu sắc phù hợ p vớ i

cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ não giúp con ngƣờ i khai thác tiềm năng vôtận của bộ não. Nó đƣợ c coi là sự lựa chọn cho toàn bộ trí óc hƣớ ng tớ i lối suy nghĩ

mạch lạc.

1.4.2. Khái ni ệm sơ đồ tƣ duy của Tony Buzan [4]

Sơ đồ tƣ duy là một công cụ tổ chức tƣ duy nền tảng và đơn giản, là hình thức

ghi chép nhằm tìm tòi đào sâu, mở r ộng một ý tƣở ng, hệ thống hóa một chủ đề hay

một mạch kiến thức,… bằng cách k ết hợ p việc sử dụng đồng thờ i hình ảnh, đƣờ ng nét

màu sắc chữ viết vớ i sự tƣ duy tích cực.





19

SĐTD là biểu hiện của tƣ duy mở r ộng, nó có chức năng tự nhiên trong tƣ duy,

đóng vai trò là chìa khóa vạn năng để khai phá tiềm năng tiềm năng của bộ não. Nó

đƣợ c áp dụng trong mọi mặt của cuộc sống, qua đó cải thiện hiệu quả học tậ p và khả

năng tƣ duy mạch lạc, nhằm tăng cƣờ ng hiệu quả cuộc sống.

1.4.3. Quy t ắc l ập sơ đồ tƣ duy [4]

Lập sơ đồ tƣ duy là cách sử dụng “cả bộ não” để tóm tắt công việc vào một tờ

giấy, bằng việc sử dụng các hình ảnh tr ực quan, những hình vẽ đồ thị lập SĐTD sẽ tạo

ấn tƣợ ng sâu sắc hơn.

Mục tiêu của các quy tắc trong SĐTD là tự do tƣ duy chứ không kìm hãm tƣ duy,

quan tr ọng là không nên nhầm lẫn giữa tr ật tự và cứng nhắc, tự do và hỗn độn. Tự do

tƣ duy thực sự là khả năng xây dựng tr ật tự từ hỗn độn. Những quy tắc trong SĐTD

giúp chúng ta làm điều này. Có thể chia làm hai nhóm quy tắc là: quy tắc k ỹ thuật và

quy tắc bố trí.

Lập sơ đồ tƣ duy vớ i bốn đặc điểm chính sau:

- Đối tƣợng quan tâm đƣợ c k ết tinh thành một hình ảnh trung tâm hay chữ in chủ

đề, sau đó đóng khung bằng một hình tròn, hình vuông hoặc các hình khác.

- Từ hình ảnh trung tâm, những chủ đề chính của đối tƣợ ng tỏa r ộng thành các

nhánh.- Trên các nhánh liên k ết đều cấu thành từ một hình ảnh chủ đạo hay từ khóa

chính (truyền tải đƣợ c phần hồn của ý tƣở ng và giúp kích thích bộ nhớ ). Những vấn đề

phụ cũng đƣợ c biểu thị bở i các nhánh gắn k ết vớ i các nhánh có thứ bậc cao hơn.

- Các nhánh tạo thành một cấu trúc nút liên k ết vớ i nhau. Màu sắc, hình ảnh, mã

số, kích thƣớ c có thể đƣợ c sử dụng để làm nổi bật và phong phú SĐTD khiến nó thêm

sức thu hút, hấ p dẫn, cá tính. Nhờ đó mà đẩy mạnh tính sáng tạo, khả năng ghi nhớ ,

đặc biệt là sức gợ i nhớ thông tin.

1.4.3.1. Quy t ắ c k ỹ thuật

K ỹ thuật tạo sự nhấn mạnh trong sơ đồ tƣ duy: Nhấn mạnh là quan

tr ọng vì nó có tác dụng tăng trí nhớ và đẩy mạnh sáng tạo.

- Nên bắt đầu vớ i hình ảnh ở tâm, vì hình ảnh thu hút sự tậ p trung của mắt và não

kích thích tƣ duy sáng tạo và nâng cao khả năng nhớ .





20

- Mỗi ảnh trung tâm dùng ít nhất ba màu. Màu sắc kích thích trí nhớ và sáng tạo

tránh sự đơn điệu.

- Cần bố trí các thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm.

- Sử dụng hình ảnh ở mọi nơi trong SĐTD giúp cân bằng sự hƣng phấn giữa các

k ỹ năng thị giác và ngôn ngữ của não.

- Viết các chữ thể hiện ý tƣở ng quan tr ọng to hơn, đậ p vào mắt bạn khi đọc lại

những ghi chép sau này. Hình ảnh không gian ba chiều có hiệu ứng nhấn mạnh các

phần tử quan tr ọng trong SĐTD.

- Sử dụng sự tƣơng tác ngũ quan là sự vận dụng tối đa ngũ quan cũng nhƣ cảm

giác vận động thân thể trong các từ và hình ảnh. Sử dụng từ diễn tả, tạo động lực chứ

không phải k ể chuyện.

- Thay đổi kích cỡ ảnh, chữ in và dòng chữ chạy. Có tác dụng nhấn mạnh tầm

quan tr ọng tƣơng đối giữa các thành phần cùng cấ p. Kích cỡ lớ n có tác dụng nhấn

mạnh.

- Cách dòng có tổ chức và thích hợ p.

K ỹ thuật tạo mối liên k ết trong SĐTD: Liên k ết có vai trò tăng trí nhớ

và sáng tạo nên cũng rất quan tr ọng. Trong não, liên k ết chính là công cụ tích hợ p giúp

ta nắm bắt những cảm nghiệm của thế giớ i vật chất. Một khi chúng ta đã xác địnhđƣợ c hình ảnh trung tâm và ý nghĩa chủ đạo thì khả năng liên kết của não sẽ giúp ta đi

sâu vào thế giới ý tƣở ng.

- Sử dụng màu sắc để làm kí hiệu hay phân vùng ở mọi nơi mọi lúc trong SĐTD.

- Dùng những hình thù ngẫu nhiên, kí hiệu để chỉ các mục hoặc ý tƣở ng nhất

định để tìm thấy mối liên k ết dễ dàng, nó giúp ta tiết kiệm thờ i gian.

- Dùng mũi tên để chỉ các mối liên hệ cùng nhánh hoặc khác nhánh.

-

Từ phải theo “đơn vị”, nghĩa là một từ cho mỗi đƣờ ng phân nhánh. Nhờ vậy, từ

có thêm nhiều móc nối tự do giúp cho việc ghi chú tr ở nên thoải mái và linh hoạt hơn.

- Nên để tƣ duy càng “tự do” càng tốt. Không nên đắn đo, bận tâm việc phải đặt

các chi tiết ở đâu hay có nên đƣa chúng vào không.

- Nếu gặ p tr ở ngại tạm thời trong tƣ duy, để tr ống một vài dòng, để thôi thúc não

điền vào chỗ khuyết, tận dụng khả năng liên kết vô hạn của tƣ duy.





21

K ỹ thuật tạo sự mạch lạc trong SĐTD:

- Mỗi dòng chỉ có một từ khóa.

- Viết từ khóa trên vạch liên k ết.

- Vạch liên k ết và từ luôn cùng độ dài.

-

Các vạch nối liền nhau và các nhánh chính luôn nối vớ i ảnh trung tâm.

- Vạch liên k ết trung tâm phải dùng nét đậm.

- Ảnh vẽ thật rõ ràng.

- Đặt tờ giấy nằm ngang có đƣợ c nhiều khoảng tr ống hơn.

- Luôn dùng chữ in, để tạo cảm giác nhƣ ảnh chụ p, rõ ràng, dễ đọc.

- Luôn viết chữ in thẳng đứng.

- Chữ in phải nằm trên đƣờng phân nhánh có cùng độ dài.

- Nên dùng các đƣờ ng k ẻ cong cho các đƣờ ng phân nhánh.

- Đƣờ ng bao quanh ôm sát các nhánh chính thành từng bó thông tin.

K ỹ thuật tạo phong cách riêng trong SĐTD: Tất cả chúng ta đều là

những cá thể độc đáo riêng biệt. SĐTD phải phản ánh đƣợ c các mạng lƣớ i và lối tƣ

duy độc đáo trong mỗi con ngƣờ i.

- Cá nhân hóa bản đồ tƣ duy của bạn vớ i những đồ vật liên quan đến bạn nhƣ

biểu tƣợ ng về chiếc đồng hồ có thể mang ý nghĩa quan trọng.-

Thiết k ế phải sáng tạo và khác biệt, bở i vì bộ não sẽ dễ nhớ những gì không

bình thƣờ ng.

1.4.3.2. Quy t ắ c về cách bố trí

Trình tự phân cấp: Từ ý chủ đạo, mở r ộng phạm vi liên k ết mớ i, r ồi từ

các ý tƣở ng này lại tiế p tục mở r ộng các liên k ết mớ i, cứ tiế p tục nhƣ thế mở r ộng

phạm vi liên k ết tớ i vô hạn. Việc sử dụng phân cấ p và phân hạng vớ i ý chủ đạo có hiệu

quả đẩy mạnh năng lực tƣ duy của não r ất lớ n.

Trình tự đánh số: Nếu SĐTD dùng cho mục đích cụ thể nhƣ soạn diễn

văn, làm tiểu luận, bài kiểm tra khi cần diễn đạt ý tƣở ng theo một trình tự cụ thể, theo

thờ i gian hay thứ tự quan tr ọng thì ta cần đánh số các nhánh sơ đồ theo trình tự để

trình bày trƣớ c sau, có phân bổ thờ i gian hay mức độ nhấn mạnh phù hợ p cho từng

nhánh.





22

Vớ i sự tr ợ giúp của công nghệ thông tin việc lập SĐTD đƣợ c thực hiện nhanh

chóng và phù hợ p vớ i hầu hết những quy tắc của SĐTD.

Hình 1.2. SĐTD về cách lập SĐTD có tuân thủ các quy tắc

1.4.3.3. Lập sơ đồ tư duy trong dạ y học

Chuẩn bị lập SĐTD:

- Đọc lướ t: Bạn hãy lật hơi nhanh qua những trang sách để cảm nhận chung về

cuốn sách, nhận biết bố cục, cấu trúc, độ khó, vị trí các phần, tóm tắt, k ết luận…

- Định thời gian và lượ ng kiế n thứ c cần học: Giúp chúng ta tậ p trung vào vấn đề,

tránh lan man, lệch lạc. Giúp chúng ta biết đƣợc đích đến để hoàn thành tốt công việc.

- SĐTD về kiế n thứ c môn học: Sau khi ấn định lƣợ ng thông tin cần đọc, hãy ghi

ra giấy những gì bạn biết về nội dung sắp đọc thật nhanh dƣớ i dạng từ khóa và SĐTD.

Việc này giúp nâng cao khả năng tậ p trung, kích hoạt hệ thống lƣu trữ và khởi động tƣ

duy theo đúng hƣớ ng.

- Nêu câu hỏi và xác định mục tiêu: Dƣớ i dạng từ khóa và SĐTD, câu hỏi và mục

tiêu càng đƣợ c xác lậ p chính xác bao nhiêu thì việc lĩnh hội kiến thức càng đạt hiệu

quả bấy nhiêu.

Ứ ng dụng vào việc lập SĐTD:

- Đọc t ổ ng quát: Đọc từ viết hoa, chữ in nghiêng, biểu đồ, hình ảnh, mục lục, ghi

chú, tóm tắt, k ết luận…giúp nắm đƣợ c các phần minh họa và tr ực quan trong sách.

Lúc này hãy hoàn thành hình ảnh trung tâm và các nhánh của SĐTD.

- Đọc các chủ điể m: Cần chú ý đến đọc phần mở đầu và k ết thúc của đoạn vì

thông tin có khuynh hƣớ ng tậ p trung ở phần mở đầu và phần cuối.





23

- Đọc chi tiế t: Nếu cần thêm thông tin hãy đọc chi tiết, vì phần lớ n thông tin quan

tr ọng đã đƣợ c xử lý ở hai giai đoạn trên.

- Đọc ôn l ại: Nếu cần đọc thêm các thông tin để hoàn thành các mục tiêu, tr ả lờ i

câu hỏi hoặc giải quyết vấn đề thì cần đọc ôn lại.

-

Ghi chú ngay trên sách và l ập SĐTD.

- Ôn t ập thườ ng xuyên: Và cuối cùng là bạn hãy ôn tậ p kiến thức thật thƣờ ng

xuyên để kiến tạo đƣợ c kiến thức chúng ta có.

Các bƣớ c vẽ SĐTD trong dạy học:

Nhánh nhỏ Nhánh chính TRUNG TÂM Nhánh chính Nhánh nhỏ

Bƣớ c 1: Vẽ chủ đề ở trung tâm

- Vẽ chủ đề ở trung tâm để từ đó phát triển ra các ý khác.

- Có thể sử dụng tự do tất cả các màu sắc tùy thích.

- Chủ đề cần đƣợ c làm nổi bật cho dễ nhớ .

- Có thể bổ sung thêm từ ngữ vào hình vẽ chủ đề nếu chủ đề không rõ ràng.

Bƣớ c 2: Vẽ thêm các tiêu đề phụ

- Tiêu đề phụ nên đƣợ c vẽ gắn liền vớ i trung tâm.

- Tiêu đề phụ nên đƣợ c vẽ chéo góc (chứ không nằm ngang) để nhiều nhánh phụ

khác có thể đƣợ c vẽ tỏa ra một cách dễ dàng. Bƣớ c 3: Trong từng tiêu đề phụ, vẽ thêm các ý chính và các chi tiết hỗ trợ

- Nên tận dụng các từ khóa, kí hiệu và hình ảnh.

- Bất cứ lúc nào có thể, hãy dùng biểu tƣợ ng, cách viết tắt để tiết kiệm không

gian vẽ và thờ i gian.

- Hãy phát huy và sáng tạo thêm nhiều cách viết tắt cho riêng mình.





24

Bƣớ c 4: Hãy để trí tƣởng tƣợ ng bay bổng

- Chúng ta có thể thêm nhiều hình ảnh nhằm giúp các ý quan tr ọng thêm nổi bật

cũng nhƣ giúp chúng ta ghi nhớ tốt hơn.

1.4.4. Ph ạm vi nghiên c ứ u và ứ ng d ụng sơ đồ tƣ duy trong dạy h ọc [5]

Ngoài việc giúp học trò của mình làm quen vớ i lí thuyết và thực hành về SĐTD,

ngƣờ i thầy còn có thể sử dụng SĐTD theo nhiều cách để làm cho việc dạy học dễ dàng

và lý thú hơn. Soạn ghi chú cho bài giảng: Dùng SĐTD làm ghi chú cho bài giảng là

một trong những cách hữu hiệu. So vớ i cách viết ra thì soạn bài giảng bằng SĐTD

nhanh hơn nhiều và có ƣu điểm lớ n là cả GV lẫn HS lúc nào cũng có đƣợ c cái nhìn

tổng quát về vấn đề. Một bài giảng theo SĐTD dễ dàng cậ p nhật theo thờ i gian và các

chi tiết trong bài giảng không bị xáo tr ộn. Nhờ có những đặc tính hỗ tr ợ trí nhớ, SĐTD

cho phép ngƣờ i GV chỉ cần xem lƣớt qua trƣớ c khi lên lớ p là có thể nắm bắt tr ọng

tâm. Vì kiến thức của GV mỗi ngày càng phong phú hơn nên cùng một SĐTD sẽ hình

thành nhiều bài giảng khác nhau. Điều đó giúp GV tránh đƣợ c sự tẻ nhạt của các ghi

chú quá cũ mà không tốn nhiều công sức. Nhờ thế, việc dạy học tr ở nên sinh động và

hấ p dẫn hơn đối vớ i cả GV và HS. Hoạch định cho năm học: GV dùng SĐTD để có

cái nhìn tổng quát về chƣơng trình học của cả năm, bao gồm các học k ỳ và kiến thức

của mỗi bài học.Trong giờ chủ nhiệm lớ p: GV và HS có thể cùng thực hiện một SĐTD về các

công việc phải làm vào tuần sau nhƣ trực nhật, ôn bài, lao động, … Bài học và cách

trình bày: GV có thể sử dụng bảng lớ n, bảng giấy, máy overheat, máy tính … để vẽ

các phần tƣơng ứng của SĐTD trong khi đang giảng bài. Cách biểu thị qui trình tƣ duy

nhƣ thế sẽ làm rõ cấu trúc bài học, đồng thời duy trì dƣợ c sự chú ý của HS, giúp các

em nhớ và hiểu bài dễ dàng hơn. Cũng có thể cho HS tự hoàn chỉnh các SĐTD dạng

khung hoặc chỉ để các em tô màu. Kiểm tra đánh giá: Vớ i mục tiêu của kiểm tra đánh

giá là kiểm tra kiến thức và mức độ hiểu bài chứ không phải khả năng viết của HS thì

việc sử dụng SĐTD là một giải pháp hữu hiệu. Nó giúp GV thấy ngay HS có bao quát

đƣợ c chủ đề hay không, cũng nhƣ các mặt mạnh, mặt yếu của mỗi HS. Ngoài ra SĐTD

còn cho thấy những chuỗi liên k ết ý tƣở ng của HS. Do vậy, việc sử dụng SĐTD giúp

GV đánh giá đƣợ c khách quan về mức độ hiểu biết của HS mà không làm ảnh hƣở ng





25

bở i cảm nhận về những kĩ năng trong các lĩnh vực khác nhƣ ngữ pháp. Đồng thờ i việc

sử dụng SĐTD còn giúp HS có thể tự đánh giá bản thân.

Tóm lại việc sử dụng SĐTD trong giáo dục có thể mang lại những lợ i ích sau:

- Sƣ đồ tƣ duy gợ i hứng thú cho ngƣờ i học một cách tự nhiên, nhờ đó giúp ngƣờ i

học tiế p thu nhiều hơn và tích cực hơn trong giờ học.

- SĐTD làm cho bài học cũng nhƣ cách trình bày ngẫu hứng, sáng tạo và lí thú

hơn đối vớ i cả GV và HS.

- Với SĐTD, việc ghi chú bài giảng của GV tr ở nên linh hoạt, tùy biến, GV dễ

dàng bổ sung, làm mớ i bài giảng một cách nhanh chóng để phù hợ p vớ i sự phát triển

của thời đại.

- SĐTD biểu thị nội dung thích hợp dƣớ i hình thực rõ ràng và dễ nhớ nên ngƣờ i

học có khuynh hƣớng đạt điểm cao hơn trong các kỳ kiểm tra.

- SĐTD không những biểu thị các sự kiện mà còn cho thấy mối liên k ết giữa các

sự kiện ấy, nhờ đó giúp ngƣờ i học hiểu sâu hơn về chủ đề.

Trong học dạy học, SĐTD có thể phát huy tối đa khả năng tƣ duy cho HS, đặc

biệt là tƣ duy hệ thống, giúp ngƣờ i học rèn luyện k ỹ năng làm việc nhóm, học tậ p hợ p

tác, dễ dàng nắm bắt nội dung kiến thức mới theo hƣớ ng dạy học tích cực.

1.5. Phần mềm ImindMap1.5.1. Gi ớ i thi ệu

1.5.1.1. Phần mề m ImindMap [14]

MindMap (MM) là một phần mềm dùng để tạo các SĐTD. Điều đặc biệt ở đây

chính là: Imindmap đƣợc đầu tƣ xây dựng và phát triển bở i chính Tony Buzan, cha đẻ

và là ngƣờ i r ất nổi tiếng vớ i những sách viết về MindMaps.

MindMap là sản phẩm số lấy ý tƣở ng từ SĐTD MindMap nổi tiếng. Luyện tậ p

với chƣơng trình này, ngƣờ i sử dụng sẽ hình thành cách ghi chép và suy nghĩ tổng thể

cũng nhƣ chi tiết, rèn luyện đƣợ c khả năng tƣ duy, kĩ năng thuyết trình và làm việc

khoa học.

MindMap là một phần mềm chủ yếu dành cho doanh nghiệp và cá nhân dùng để

hoạch định ý tƣở ng và giúp sắ p xế p các công việc một cách thông minh.

1.5.1.2. Tác d ụng khi sử d ụng ImindMap [11]





26

- Hiểu nội dung bài học một cách rõ ràng và hệ thống. Việc ghi nhớ cũng

nhƣ vận dụng cũng sẽ tốt hơn. MM cung cấ p cho ta cái nhìn chi tiết và cụ thể.

- Chỉ cần nhìn vào SĐTD, bạn có thể thuyết trình đƣợ c nội dung bài học.

- Tạo cho bản thân thái độ và cảm giác tốt về việc học của mình.

-

Rèn luyện tƣ duy thông qua thu - nhận và tổng hợ p kiến thức.

- Rèn luyện tƣ duy thông qua sử dụng kiến thức có hiệu quả.

- Rèn luyện phẩm chất của tƣ duy (thông qua thói quen tƣ duy) tự giao nhiệm vụ

cho chính bản thân làm bài.

1.5.2. Tính năng vàdownload ImindMap [11]

Hiện MM đang sử dụng trong bài này là MM 6. Mờ i các bạn xem các tính năng

và download để có thể sở hữu phần mềm tuyệt vờ i này.

- Social Sharing (Chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter)

Hình 1.3. Tính năng chia sẻ mạng xã hội Facebook hoặc Twitter

Cậ p nhật phiên bản Imindmap 6.2 bạn có thể chia sẻ SĐTD của mình tớ i mạngxã hội Twitter và Facebook chỉ vớ i một lần chạm. Tính năng mớ i này cho phép bạn

tùy chỉnh kích thƣớc SĐTD và chia sẻ nó tr ực tiế p lên mạng xã hội mà bạn chọn lựa.

- Online Viewer (Xem tr ực tuyến)





27

Hình 1.4. Tính năng xem trực tuyến

Bạn có thể gửi liên k ết độc đáo tới SĐTD của bạn bằng cách sử dụng viewer. Di

chuyển lên xuống, co vào và mở r ộng các nhánh bản đồ và thậm chí bạn có thể lấy mã

code của SĐTD để nhúng vào trang web của bạn.

-

Presentation Mode Audio Notes (Trình bày chế độ âm thanh Ghi chú)

Hình 1.5. Tính năng trình bày chế độ âm thanh Ghi chú

Ghi chú thật là thú vị, nhƣng không mang lại tr ải nghiệm khác biệt tới ngƣờ i

dùng MM. Tuy nhiên, từ giờ chúng ta có thể k ết hợ p thuyết trình với Audio Notes nhƣ

tham gia vào một trò chơi hoàn toàn mớ i. Bạn có thể thiết lậ p một bài thuyết trình MM

tự động diễn thuyết để khi bạn bấm play nó sẽ tự động phát ra âm thanh đã đƣợ c bạn

đồng bộ hóa từ trƣớ c (cách này r ất phù hợ p cho việc giảng bài qua mạng hay gửi cho





28

HS sinh viên để họ có thể ôn bài ở nhà mà không cần tớ i thầy cô giáo). Thậm chí bạn

có thể xuất toàn bộ ra file video.

- Box Branch and Flowchart Shapes and Colours (Hộ p chi nhánh và hình dạng sơ

đồ khối và màu sắc)

Hình 1.6. Hộ p chi nhánh và hình dạng sơ đồ khối và màu sắc

Bạn có thể chọn từ 16 hình dạng khác nhau cho nhánh bản đồ và tô điểm cho

chúng vớ i bất k ỳ màu sắc nào. MM 6.2 sẽ có thêm 11 loại hình cho flowcharts của

bạn, và bạn có thể khiến chúng hấ p dẫn hơn.

- 3D Images and Central Ideas (Hình ảnh 3D và ý tƣở ng Trung tâm)

Hình 1.7. Hình ảnh 3D và ý tƣở ng Trung tâm

Vớ i Imindmap 6.2 bạn sẽ có thêm r ất nhiều hình ảnh 3D và hình ảnh làm trung

tâm.





29

1.5.3. Xây d ựng sơ đồ tƣ duy bằng ph ần m ềm ImindMap [11]

1.5.3.1. Ý tưở ng/chủ đề trung tâm

Sử dụng hình ảnh trung tâm để giúp tái hiện mục tiêu chính hoặc đề tài của bạn là

một nhân tố quan tr ọng tác động đến việc tƣ duy. Nó tự động ghi nhớ tr ọng tâm trên cả

hai bán cầu não và giúp cho việc vẽ lại tất cả các hình ảnh trong đầu bạn để có thể nhớ

lại trong các trƣờ ng hợ p có liên quan.

* Khi bạn khởi động phần mềm Imindmap, bạn sẽ thấy xuất hiện một cửa sổ thông

báo yêu cầu bạn chọn một hình ảnh để làm khung cho ý tƣở ng/chủ đề trung tâm SĐTD

của bạn. Ngoài ra, bạn có thể chọn “Browse for central image” để tìm một hình ảnh phù

hợ p có sẵn trong máy tính của bạn.

* Chọn hình ảnh phù hợ p nhất vớ i chủ đề trung tâm, sau đó đánh tên chủ đề vào

hộ p thoại nằm phía dƣớ i vùng chọn các hình ảnh trung tâm.

* Ấn “Create” để mở ra cửa sổ không gian để vẽ SĐTD của bạn.

* Chủ đề trung tâm sẽ xuất hiện ở trung tâm màn hình và sẵn sàng cho bạn mở

r ộng các chủ đề tiế p theo.





30

Chú ý:

- Tên mà bạn cung cấ p cho SĐTD của bạn sẽ đƣợ c tự động lƣu lại thành tên file phần mềm MM và có đuôi dạng .iMindMap. Nếu bạn muốn đổi tên thì chọn File\Save

as và đặt lại tên file.

- Chế độ “MindMapping” đƣợ c mặc định khi MM đƣợ c mở . Vớ i chế

độ này sẽ cho phép bạn tạo ra những SĐTD đƣợ c tổ chức tự do theo quan điểm của

bạn. Ở phần tiế p theo sẽ mô tả một cụ thể cách tạo ra các nhánh chính và nhánh con

cho chế độ “MindMapping”. Tuy nhiên, trong một số trƣờ ng hợ p chắc chắn bạn muốn làm việc ở chế độ

SpeedMapping , chế độ này giúp tạo SĐTD một cách nhanh chóng

nhƣng hạn chế sự sáng tạo cá nhân của ngƣờ i sử dụng. Vấn đề này sẽ đƣợc đề cậ p ở

phần cuối của bản hƣớ ng dẫn này.

1.5.3.2. Nhữ ng nhánh chính (Nhữ ng ý tưởng cơ bản đầu tiên)

Hiện tại bạn đã sẵn sàng để thêm vào những ý tƣởng đầu tiên nhằm liên k ết vớ i

chủ đề trung tâm. Để điều khiển và kích thích năng lực tƣ duy, bạn cần phải cấu trúc

những ý tƣở ng theo phân loại và cấ p bậc. Những nhánh chính tái hiện những ý tƣở ng

cơ bản đầu tiên của bạn, đó là những khái niệm ban đầu hoặc “những bản lề” để treo

tất cả các ý phụ vào. Những nhánh này giúp tạo ra hình dạng, điêu khắc và cấu trúc

SĐTD một cách hết sức tự nhiên theo những suy nghĩ trong đầu bạn.





31

* Để t ạo ra một nhánh chính: Click chuột trái vào vòng tròn ở giữa hình ảnh trung

tâm (nó xuất hiện khi bạn rê chuột lên hình ảnh trung tâm) và kéo rê chuột đến vị trí sao

cho nhánh có độ dài thích hợ p r ồi thả chuột.

Khuyên bạn nên chọn công cụ “Branch” hoặc “Freehand” để có thể nhanh chóng tạo ra trƣớc định nghĩa, cấu trúc hình dạng các nhánh. So vớ i

đƣờ ng thẳng, những nhánh đƣờ ng cong tạo bởi MM đƣợ c thiết k ế r ất hấ p dẫn đối vớ i

mắt và dễ ghi nhớ vào não hơn.

* Để thêm vào tên nhãn/chữ cho nhánh: Ngay lậ p tức sau khi tạo ra một nhánh,

bạn hãy gõ nội dung và nó sẽ tự động chèn vào nhánh. Một từ khóa trên một nhánh

nên chọn là các từ đơn sẽ làm cho SĐTD của bạn thêm linh hoạt và có sức thu hút.

Một từ đơn sẽ tạo ra tr ật tự các liên k ết và liên tƣở ng, giúp kích thích tƣ duy của bạn

hình thành những suy nghĩ và ý tƣở ng mớ i. Vì thế luôn luôn lựa chọn một từ khóa tốt

hơn là một chuỗi các từ - cố gắng dùng các từ đơn giản.

Nếu bạn muốn chỉnh sửa chỉ việc click đúp chuột trái trên nhánh để mở khung

chứa tên/từ khóa lần nữa và sửa lại theo ý muốn. Dạng và kích thƣớ c font chữ sẽ tự

động đƣợ c mặc định khi lựa chọn cài đặt ban đầu cho MM. Nếu bạn muốn thay đổi

font và kích thƣớ c font sử dụng, bạn có thể sử dụng tùy chọn “drop – down font” trênthanh công cụ.

Bạn có thể canh l ề cho nhãn trên nhánh bằ ng cách kích vào các biểu tượ ng

canh l ề có trên thanh công cụ.





32

Lƣu ý: Để vẽ SĐTD hiệu quả, cố gắng chỉ sử dụng một từ khóa trên mỗi nhánh.

Một từ thì giúp nhớ và gợ i lại những ý tƣở ng tốt hơn một cụm từ hay một câu.

Bây giờ tạo những nhánh mà bạn nghĩ để gợ i lại những ý tƣở ng ban đầu.

* Thay đổ i hoặc di chuyể n nhánh

Để thay đổi hoặc di chuyển những nhánh, Click trái lên vòng tròn xanh

(đƣợ c tìm thấy bên ngoài điểm tròn đỏ khi kéo chuột đến ở cuối mỗi nhánh) và kéo rê

để thay đổi độ dài ngắn, lên xuống vị trí của nhánh.

* Để thay đổ i hình d ạng của nhánh

Để thay đổi hình dạng của nhánh, Click trái lên nhánh sẽ xuất hiện các

điểm điều khiển là các vòng tròn màu xanh (nếu rê chuột qua nhánh sẽ xuất hiện các

vòng tròn màu tr ắng) nằm bên trong nhánh, sau đó click trái lên các điểm điều khiển

này và rê chuột đến vị trí thích hợp để thay đổi.

* Màu sắ c của các nhánh

Sử dụng các màu sắc khác nhau cho từng nhánh chính sẽ hữu dụng cho việc sắ pxếp các ý tƣở ng.

Nếu mặc định màu tự động khi chọn lựa ở thanh công cụ chính, IMindMap sẽ tự

động chọn màu sắc cho các nhánh của bạn tùy thuộc vào cài đặt ban đầu.

Nếu bạn muốn thay đổi màu sắc của một nhánh nào đó, bằng cách click trái

lên nhánh đó để chọn và sau đó dùng công cụ “Colour Selector” để sửa đổi màu sắc

của nhánh. Bạn cũng có thể sử dụng công cụ “Colour Selector” để đặt lại màu sắc cho

nhánh phía trƣớc trong trƣờ ng hợ p chức năng “Autocolour” không thực thi.





33

Khuyên bạn nên sử dụng công cụ “AutoColour” khi vẽ. Màu sắc các nhánh chính

sẽ đƣợ c tự động lựa chọn dựa trên cài đặt ban đầu. Bạn có thể cài lại theo ý muốn bằng

cách vào Tools Options AutoMap và chỉnh lại màu sắc cho từng nhánh.

Lƣu ý: Trong giai đoạn vẽ MM bạn không cần tốn quá nhiều thời gian để định

dạng. Chìa khóa để vẽ là suy nghĩ tự do và sáng tạo để ghi nhận lại toàn bộ những ý

tƣở ng chính và k ết nối chúng lại. Việc tổ chức lại và làm nổi bật những k ết quả luôn

có thể thực hiện về sau.

Vớ i việc sử dụng sau này, AutoMap cung cấ p một bộ công cụ để tăng tốc và hiệu

chỉnh những SĐTD, chẳng hạn AutoFont và AutoColour. Bạn có thể chỉnh lại những

tùy chọn này bằng cách vào Tools Options AutoMap. Hơn nữa, vớ i thẻ

Appearance trong Tools Options Appearance cung cấp đa dạng những tùy chọn

cho việc thay đổi những dạng thuộc tính của SĐTD của bạn.

1.5.3.3 Thêm nhữ ng hình ảnh/biểu tượ ng vào những ý tưở ng chính

Sử dụng hình ảnh và biểu tƣợ ng khi tạo ra những nhánh chính sẽ làm SĐTD của

bạn rõ ràng và thu hút hơn. Những hình ảnh sẽ hỗ tr ợ sự liên tƣở ng và có thể giúp ghi

nhớ lâu những trong đầu bạn. Hơn nữa, bạn có thể sử dụng những kí hiệu và biểu

tƣợng để mã hóa những chủ đề chính. Chẳng hạn, bạn có thể đánh dấu những nhận xét

nhƣ tốt hoặc không tốt, quan tr ọng hay không quan tr ọng,… * Thư viện hình ảnh: Thƣ viện hình ảnh bao gồm gần một triệu tậ p tin mà bạn có

thể tìm thấy để đƣa vào SĐTD của bạn. Nó nằm ở phía phải màn hình hiển thị (trong

một số phiên bản có thể nằm ở phía trái). Bạn sẽ cần k ết nối Internet để tìm kiếm trong

thƣ viện này.

Thƣ viện hình ảnh có một công cụ tìm kiếm đi kèm cho phép bạn gõ vào một từ

hoặc cụm từ bên trong thanh tìm kiếm và chọn bộ sƣu tậ p hình ảnh bạn muốn nhƣ

cli part, 3D sti l ls, animations và photo Objects . Bạn cũng có thể chọn số lƣợ ng k ết quả

hiển thị trên mỗi trang. Sau cùng, nhấn nút “search” để tìm kiếm.

Khi đó, bạn sẽ đƣợ c cung cấ p những hình ảnh có liên quan đến từ hoặc cụm từ

tìm kiếm. Nếu số lƣợng vƣợ t quá một trang hiển thị thì bạn có thể nhấn “next” để xem

phần còn lại.

* Thư viện biểu tượ ng : Thƣ viện biểu tƣợ ng bao gồm một ngân hàng vớ i nhiều

loại biểu tƣợ ng khác nhau mà bạn có thể sử dụng cho SĐTD. Nhiều biểu tƣợng đƣợ c





34

phân loại thành những bộ sƣu tậ p dễ sử dụng. Click vào biểu tƣợ ng mà bạn muốn chèn

nó vào SĐTD của bạn.

* Chèn một hình ảnh t ừ thư viện biểu tượ ng/hình ảnh

Chèn lên một nhánh: Để đƣa một hình ảnh/biểu tƣợ ng vào một nhánh, đầu tiên

bạn phải chọn nhánh cần đƣa vào, sau đó mở thƣ viện ra và chèn đối tƣợ ng (hình

ảnh/biểu tƣợ ng) vào nhánh.

Chèn vào nhƣ một ảnh tự do: Để chèn hình ảnh/biểu tƣợ ng mà nó có thể di

chuyển bất cứ vị trí nào trên BĐTD, chắc chắn r ằng không có nhánh nào đƣợ c chọn,

bạn chọn hình ảnh thích hợ p và nhấn “Insert”. Hình ảnh sẽ ngay lậ p tức xuất hiện trêncửa sổ làm việc của MM.

* Đặt l ại vị trí hình ảnh/biểu tượ ng : Hình ảnh/biểu tƣợ ng của bạn, cả khi chèn

lên nhánh hoặc tự do, đều có thể di chuyển đến bất cứ vị trí nào trên SĐTD bằng cách

click lên nó và kéo rê đến vị trí thích hợ p và thả ra.

* Điề u chỉnh kích thướ c hình ảnh/biểu tượ ng : Click trái lên hình ảnh/biểu tƣợ ng

cần điều chỉnh sẽ thấy xuất hiện 8 điểm để điều chỉnh trên đối tƣợng, sau đó chọn và

kéo thả bất cứ điểm nào trên đối tƣợng để điều chỉnh theo mong muốn.

* Xoay một hình ảnh: Để xoay một hình ảnh thì bạn chỉ việc click chọn hình ảnh

cần xoay, sau đó rê chuột lại công cụ xoay xuất hiện ở góc phải bên dƣớ i ảnh để xoay.

Chú ý tất cả các hiệu ứng không thể bị xoay.

* Chèn nhữ ng hình ảnh bên ngoài phần mề m: Nếu bạn có những hình ảnh đƣợ c

lƣu lại ở bất k ỳ chỗ nào trên máy tính đều có thể dễ dàng chèn nó vào SĐTD của bạn.





35

Để chèn một hình ảnh lên một nhánh, chọn nhánh đó và chọn Image

Library. Cửa sổ tìm kiếm hiện ra và bạn chỉ việc tìm kiếm hình ảnh trong thƣ viện của

chƣơng trình, sau đó nhấn Open.

Để chèn một đối tƣợ ng ảnh tự do, bạn chọn Image File. Cửa sổ tìm kiếm

hiện ra và bạn chỉ việc chỉ dẫn đến địa chỉ file hình ảnh mà bạn muốn chèn vào, sau đó

nhấn Open. Hình ảnh vừa chèn sẽ xuất hiện ở cửa sổ làm việc của BĐTD và nó có thể

di chuyển đến bất k ỳ vị trí nào mà không bị ràng buộc bở i các nhánh.

Lƣu ý : Nếu bạn muốn chèn công thức hoá học toán học, vật lý thì bạn có thể sử

dụng phần mềm ChemDrawUltra, MathType để đánh công thức r ồi lƣu lại dƣớ i dạngtậ p tin ảnh có đuôi “.gif”. Sau đó chỉ việc chèn nó vào giống nhƣ chèn một hình ảnh.

1.5.3.4. T ạo nhữ ng nhánh con (những ý tưở ng thứ 2, thứ 3,…)

Hiện tại những nhánh chính đƣợ c tạo, các nhánh phụ có thể tạo ra dễ dàng và

nhanh chóng để thuận tiện một cách hài hòa trong cấu trúc suy nghĩ.

* Thêm nhữ ng nhánh con

Bạn có thể tạo ra những nhánh con từ những nhánh chính đã có bằng cáchclick vào vòng tròn đỏ cuối nhánh và rê chuột đến vị trí thích hợ p với độ dài nhánh

hợ p lý. MM sẽ tự động tạo ra những nhánh mảng hơn để đặc trƣng cho các bậc nhỏ

hơn của ý tƣở ng; tức các nhánh càng về sau sẽ càng mảnh hơn. Một số lời khuyên đối

vớ i bạn khi vẽ các nhánh:

Sử dụng những từ khóa để phát triển và mở r ộng ý tƣở ng chính.

Lần nữa nhắc bạn cố gắng chỉ sử dụng một từ trên mỗi nhánh để giữ nó đơn giản

nhằm giúp thúc đẩy bạn tƣ duy những khái niệm và ý tƣở ng mớ i.

Mở r ộng tất cả các nhánh chính đến khi bạn cảm thấy đã thêm vào đầy đủ các

nhánh con để liên k ết tất cả các cấ p tiế p theo.

Bạn có thể đào sâu, mở r ộng chủ đề bằng cách thêm vào những nhánh phụ,

những nhánh con để tái hiện những quan điểm, những suy nghĩ,…

Nhớ thêm vào những hình ảnh và biểu tƣợ ng ở những vị trí thích hợp để kích

thích tƣởng tƣợ ng c

ủa b

ạn, nh

ấn m

ạnh ch

ủ đề

và tăng cƣờ

ng trí nhớ

.





36

1.5.3.5. S ự phố i hợ p màu nề n Thêm vào màu nền sẽ làm SĐTD của bạn trông có vẻ sinh động và thu hút hơn.

Nhớ là sử dụng màu sắc kích thích bạn ghi nhớ và sáng tạo. Bạn có thể thêm màu nền

nhƣ sau:

Chọn Design Background colour, tại “Background Colour” chọn màu thích

hợ p và nhấn “Ok”.

Bây giờ SĐTD của bạn sẽ có màu nền nhƣ đã chọn.

1.5.3.6. Nhấ n mạnh làm nổ i bật nhữ ng chủ đề

* Làm nổi bật những chủ đề (Thêm vào những đám mây)

Việc “highlight” dƣớ i dạng đám mây hoặc những hình dạng khác có thể làm nổi

bật những chủ đề đặc biệt, khiến chúng dễ nhớ và dễ k ết nối hơn vớ i các chủ đề còn





37

lại. MM cho phép bạn có thể thêm vào một đám mây cho một chủ đề nhấn mạnh

những yếu tố quan tr ọng trong BĐTD của bạn.

Để thêm đám mây:

- Chắc chắn r ằng đã chọn nhánh chủ đề mà bạn muốn thêm đám mây vào.

- Chọn trình đơn Insert Boundary (hoặc click phải chuột, chọn Insert

Boundary). Một đám mây sẽ xuất hiện bao quanh chủ đề đƣợ c chọn, tức từ nhánh đã

chọn đến hết các nhánh con của nó (nếu có).

1.5.3.7 . Đính kèm thông tin

Để triển khai và mở r ộng các chi tiết đặc biệt, bạn có thể muốn liên k ết vớ i tậ p

tin, địa chỉ web, các nhánh với nhau,… hoặc ghi chú lên một số nhánh. Điều này có

thể đƣợ c thực hiện nhằm mục đích tra cứu, tham khảo tại bất k ỳ thời điểm nào.

* Đính kém các tậ p tin hoặc liên k ế t

Bạn có thể sử dụng biểu tƣợng “Link to…” để thêm vào tậ p tin và siêu

liên k ết đến một nhánh. Đơn giản chọn Insert Link. Cửa sổ link Editor hiện ra, chọn

Add files r ồi chọn địa chỉ file cần liên k ết, sau đó nhấn OK. Còn muốn liên k ết đến địa

chỉ web hoặc một tậ p tin MM khác thì tại cửa sổ Link Editor bạn chọn Add Link, sau

đó đánh địa chỉ web hoặc tên tậ p tin MM r ồi nhấn OK. Để xóa liên k ết thì tại cửa sổ

Link Editor chọn liên k ết và nhấn “Remove”.

Biểu tƣợ ng trên sẽ xuất hiện trên nhánh vừa đính kèm liên kết. Bạn có thể xem

nội dung liên k ết bằng cách chọn thẻ “Presentation View” ở góc dƣớ i bên trái màn

hình hoặc click phải chuột trên nhánh và chọn Link File, chọn file và nhấn “View”.





38

* Thêm vào nhữ ng dòng ghi chú

Bạn có thể muốn thêm một ghi chú hoặc chú thích cho một chủ đề để dễ

nhớ sau này. Hiển nhiên các ghi chú này sẽ không nhìn thấy trên SĐTD của bạn để

tránh sự lộn xộn. Để thêm ghi chú bạn chọn nhánh cần thềm vào và có thể thực hiện

theo 2 cách: (1) Chọn Insert Notes r ồi điền vào thông tin cần ghi chú. (2) Click phải

chuột Insert/Edit Insert/Edit Notes r ồi điền thông tin cần ghi chú.

Sửa đổi các ghi chú - MM bao gồm một bộ xử lý sẽ cho phép bạn thêm vào những

ghi chú trên các nhánh. Đơn giản chỉ việc chọn biểu tƣợng “Notes Editor” có thể thấy trên

thanh công cụ bên phía trái màn hình. Một hộ p thoại sẽ mở ra để bạn điền vào các ghi

chú. Để mô tả tất cả các nút công cụ có thể trong “Notes Editor”, bạn chỉ việc mở “Notes

Editor” và lƣớ t qua mỗi nút để xem hiển thị chức năng công cụ.

1.5.3.8. Xuấ t S ĐTD

MM cung cấ p một chuỗi các lựa chọn định dạng tập tin để xuất ra vớ i các mục

đích chia sẻ và sử dụng khác nhau. Bao gồm: dạng tậ p tin hình ảnh, Word, Power

Point, WebPage, PDF.

* Xuất ra dướ i d ạng t ậ p tin ảnh

Bạn có thể xuất một bản sao SĐTD dƣớ i dạng tậ p tin ảnh bằng cách chọn Image.

Nhấn Browse chọn địa chỉ cần xuất ra để lƣu hình ảnh lại trên máy và chọn kiểu định

dạng file ảnh nhƣ Bitmap (*.bmp), Jpeg (*.jpg) và PNG (*.png).





39

* Xuất ra dướ i d ạng t ậ p tin Word

Chọn File Export Text Document, sau đó lựa chọn Word hoặc OpenOffice,

Word phiên bản 2003 hoặc 2007, kiểu trang ngang hoặc trang đứng và địa chỉ để lƣu

lại trên máy r ồi nhấn OK. Bản Word sẽ tự động mở ra. Toàn bộ chữ trên nhánh và các

ghi chú sẽ đƣợ c chuyển hết sang Word.

Chú ý: Chức năng này chỉ thực hiện trên máy cá nhân

* Xuất ra dướ i d ạng t ậ p tin PowerPoint

Bạn có thể xuất file dƣớ i dạng tậ p tin PowerPoint bằng cách chọn File Export

Presentation. Chọn địa chỉ lƣu lại và nhấn OK. PowerPoint sẽ tự động trình bày

SĐTD dƣớ

i dạng các slide. Trong PowerPoint m

ọi hi

ệu

ứng s

ẽ ch

ạy m

ột cách t

ự độ

ng.

Nếu bạn muốn SĐTD của bạn có đầy sức sống khi chuyển thành PowerPoint,

MM sẽ tự động thiết lậ p trình tự hiển thị các nhánh của SĐTD trong PowerPoint của

bạn. Tuy nhiên, bạn có thể sửa đổi tr ật tự này theo ý muốn bằng cách vào trình đơn

View trong MM và lựa chọn công cụ Branch Odering.

ImindMap sẽ tự động định rõ vị trí tr ật tự các nhánh phụ thuộc vào tr ật tự xuất

hiện các nhánh khi chúng đƣợ c tạo ra. Bạn có thể sửa đổi tr ật tự, cách đánh số thứ tự

các nhánh bằng cách click lên số thứ tự trên nhánh và thay đổi giá tr ị số thứ tự, sau đónhấn OK. Tr ật tự nhánh đó sẽ đƣợ c hoán đổi vớ i nhánh có số thứ tự trùng vớ i số mà

bạn thay đổi.

Khi bạn hài lòng vớ i tr ật tự các nhánh, xuất SĐTD của bạn ra dạng file theo các

hƣớ ng dẫn ở trên. Để xem các trình diễn hiệu ứng, mở file PowerPoint đó lên và nhấn

F5 (hoặc chọn View Show) và click từng cái để xuất hiện từng nhánh. Bạn có thể lựa

chọn Slide Show Slide Transition để tăng tốc chuyển tiế p giữa các nhánh.





40

Nếu bạn muốn thay đổi qua lại giữa trình bày hiệu ứng động và tĩnh thì chỉ việc chọn

biểu tƣợ ng nhỏ của SĐTD ở phía góc phải SĐTD.

Chú ý: Nếu bạn đã thêm vào màu nền cho SĐTD thì nó sẽ không hiển thị khi

chuyển sang PowerPoint. Chức năng xuất sang PowerPoint chỉ áp dụng cho máy tính

cá nhân.

* Xuất ra dướ i d ạng trang Web

Bạn chó thể xuất SĐTD ra dƣớ i dạng Web. Sự lựa chọn này có thể tìm thấy trong

trình đơn File Export Webpage, chọn Browse và cung cấp địa chỉ để lƣu lại, kích

thƣớ c SĐTD rồi nhấn Export. Mọi hiệu ứng vẽ đƣợ c xuất ra dƣớ i dạng hiệu ứng ảnh.

* Xuất ra dướ i d ạng t ậ p tin PDF

Chọn File Export PDF để xuất SĐTD ra tập tin dƣớ i dạng PDF. Bạn sẽ

đƣợ c yêu cầu cung cấp địa chỉ để lƣu tậ p tin lại.





41

Mọi hình ảnh SĐTD sẽ đƣợ c trình bày ở trang đầu của tậ p tin PDF và những ghi

chú sẽ đƣợc đặt ở các trang tiế p theo - mỗi ghi chú sẽ đƣợc đặt trên một trang riêng để

dễ tham khảo.

1.5.3.9. In và lưu lại S ĐTD

* In ấ n

Bạn có thể in ra SĐTD đang thực thi bằng cách chọn công cụ in. Để định dạng

trang in và các tùy biến khi in, bạn vào File File Print Setup. Cửa sổ Page Setup

mở ra và bạn có thể lựa chọn kích thƣớc trang in, định dạng khổ giấy, loại máy in,…

cho phù hợ p.

* Lưu lại

Bạn cần phải lƣu SĐTD lại trƣớ c khi thoát khỏi iMindMap®.

Chọn File Save.

Nếu cần, bạn chọn địa chỉ đƣờ ng dẫn để lƣu tậ p tin lại r ồi nhấn Save.

Chú ý: Tất cả các tậ p tin MM sẽ tự động lƣu lại với đuôi tập tin là “.iMindMap”.

Chú ý: Chế độ soạn thảo nhanh S ĐTD (SpeedMappingMode)

Bây giờ chúng ta có thể tạo ra một SĐTD sử dụng mọi chức năng và công cụ khác nhau trong chế độ vẽ SĐTD tiêu chuẩn. Đó là lờ i khuyên cho thực hiện tốt nhất

các công việc nhƣ dành thời gian để tổ chức hiệu quả các ý tƣở ng. Tuy nhiên, có

những tình huống bạn muốn sử dụng MM để ghi lại nhanh những ý tƣở ng chợ t thoáng

qua trong đầu. Khi đó bạn nên sử dụng chế độ soạn thảo nhanh - SpeedMappingMode.

Thí dụ: Khi làm việc theo nhóm bạn có thể muốn phát sinh một số lƣợ ng lớ n các ý

tƣởng để thảo luận về sau; bạn cũng có thể sử dụng chế độ này trong lớ p học; để ghi

nhận lại một cuộc thảo luận điện thoại, những phút giây hội họ p, thảo luận nhóm.





42

Ngƣợ c lại, Chế độ tiêu chuẩn - MindMapping Mode - đƣợc đánh giá là gốc vẽ

SĐTD. Còn SpeedMappingMode đƣợ c lập trình để vẽ nhanh SĐTD.

Cách tốt nhất là sử dụng chế độ soạn thảo nhanh khi bắt đầu vẽ SĐTD và sau đó

hoàn chỉnh nó ở chế độ tiêu chuẩn. Điều đó sẽ khiến bạn khỏi băn khoăn cho việc định

dạng các nhánh khi vẽ và có thể tạo ra phong cách cá nhân về sau khi hiệu chỉnh lại.

Nên nhớ là một SĐTD đƣợ c tạo ra bở i bạn thì có ảnh hƣở ng lớn hơn rất nhiều so vớ i

một SĐTD đƣợ c tạo ra cho bạn. Vì thế, hãy sử dụng chế độ tiêu chuẩn bất cứ khi nào

có thể.

Cách sử d ụng chế độ soạn thảo nhanh S ĐTD

Ta có thể sử dụng chế độ soạn thảo nhanh – SpeedMapping –

bằng cách chọn Mode Speed MM. Nó sẽ cho phép bạn tạo ra nhanh chóng một cấu

trúc BĐTD mà chỉ sử dụng bàn phím.

Đơn giản bạn click vào vòng tròn đỏ ở giữa hình ảnh/chủ đề trung tâm và bắt đầu

đánh máy. Một nhánh sẽ đƣợ c tự động vẽ để tái hiện ý tƣởng chính đầu tiên.

Để tạo thêm các nhánh chính, ấn “Enter” trên bàn phím và bắt đầu đánh nộ i dung

nhánh tiế p theo. Cứ thế lập đi lậ p lại thao tác để tạo ra các nhánh tiếp theo. Để chọn

hoặc di chuyển qua lại các nhánh, bạn có thể sử dụng phím Tab, Shift – Tab, phím mũitên trên bàn phím hoặc đơn giản là chọn trên nhánh mớ i.

Để thêm sự k ết nối các ý tƣởng đến một trong những nhánh chính, đơn giản bắt

đầu nhậ p nội dung khi nhánh đƣợ c chọn. Bằng cách nhấn Enter và tiế p tục nhậ p, bạn

có thể tạo ra các nhánh con.

Bạn có thể di chuyển đến một nhánh con bằng cách sử dụng phím mũi tên và tiế p

tục thêm vào các chủ đề hoặc ý tƣở ng thứ cấp đến khi hết các ý tƣở ng thoáng qua

trong đầu bạn.





43

Chế độ soạn thảo nhanh thiết k ế độ dài các nhánh thông minh phù hợ p với độ dài

các từ mà bạn nhậ p vào.

Chế độ soạn thảo nhanh cũng tự động định dạng lại SĐTD của bạn khi các nhánh

mới đƣợ c thêm vào, chắc chắn nó đã đƣợ c tổ chức tốt.

Trong khi bạn có thể thực hiện khéo léo các nhánh ở chế độ soạn thảo nhanh, chế

độ này sẽ giảm khả năng phần mềm để tự động định dạng lại cấu trúc SĐTD. Nếu bạn

muốn điều chỉnh lại hình dạng, tổ chức lại hoặc nâng chất SĐTD thì bạn nên sử dụng

chế độ tiêu chuẩn.

Lƣu ý r ằng một số chức năng sẽ không thực hiện đƣợ c trong chế độ soạn thảonhanh. Chẳng hạn: chức năng vẽ tự do (Freehand); vẽ quan hệ giữa các nhánh

(Relationship Branches) và hầu hết các điểm điều khiển trên nhánh. Các chức năng

này sẽ đƣợ c thực thi đầy đủ khi bạn chuyển sang chế độ vẽ tiêu chuẩn.

Tóm lại, chế độ soạn thảo nhanh là một phƣơng án thông minh để bắt đầu vẽ

SĐTD của bạn. Quay tr ở lại chế độ tiêu chuẩn để cá nhân hóa theo ý muốn của bạn.

Điều quan tr ọng bạn nên nhớ là một SĐTD đƣợ c tạo ra bở i bạn thì có hiệu quả hơn rất

nhiều so vớ i một SĐTD đƣợ c tạo ra cho bạn. Vì thế, hãy sử dụng chế độ tiêu chuẩn bất

cứ khi nào có thể.





44

1.6. Thự c trạng sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở trƣờ ng

THPT tại Quảng Nam và TP. Đà Nẵng

1.6.1. M ục đích điều tra

- Tìm hiểu thực tr ạng việc sử dụng sơ đồ - sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở

trƣờ ng THPT.

- Tìm hiểu ý kiến, nhận xét của giáo viên trong việc sử dụng SĐTD cho học sinh

THPT.

- Tham khảo ý kiến giáo viên về những bài có khả năng lồng ghép SĐTD vào bài

giảng hóa học trên lớ p.

- Thu thậ p những kiến nghị của giáo viên để sử dụng SĐTD đƣợ c hiệu quả hơn.

- Tìm hiểu ý kiến, nhận xét của học sinh trong việc sử dụng SĐTD.

1.6.2. Đối tƣợng điều tra

Bảng 1.1. Danh sách giáo viên đượ c tham khảo ý kiế n

STT Tên giáo viên Trƣờ ng Tỉnh, thành phố

1 Phan Đình Điền

Nguyễn Văn Cừ Quảng Nam2 Nguyễn Tiến Hùng

3 Võ Thị Thơ

4 Phạm Thị Thắm5 Nguyễn Thị Minh Phƣơng

Bảng 1.2. Các l ớp tham gia điề u tra thự c tr ạng sử d ụng SĐTD trong học t ậ p

STT Trƣờ ng Lớ p Sĩ số

1 Nguyễn Văn Cừ 11/1 41

2 11/7 37

3Thái Phiên (ĐN)

11/7 43

4 11/9 42

1.6.3. Ti ến hành điều tra

- Phát phiếu tham khảo ý kiến giáo viên

+ Số phiếu phát ra: 5

+ Số phiếu thu vào: 5

- Phát phiếu điều tra cho học sinh các lớp nhƣ bảng 1.2





45

+ Số phiếu phát ra: 163

+ Số phiếu thu vào: 163

1.6.4. K ế t qu ả điều tra

1.6.4.1. Thự c tr ạng sử d ụng SĐTD trong dạ y học hóa học ở trườ ng trung học

phổ thông Nguyễn Văn Cừ

Bảng 1.3. Khó khăn thườ ng g ặ p khi giảng d ạ y phần hóa hữu cơ

STT

Những khó khăn

thƣờ ng gặp khi giảng

dạy phần hóa hữu cơ

Mức độ

Nhiều Ít Không

Số

lƣợ ng

Tỉ lệ

%

Số

lƣợ ng

Tỉ lệ

%

Số

lƣợ ngTỉ lệ %

1 Kiến thức nhiều, thờ igian ít.

5 100 0 0 0 0

2

Nội dung tr ừu tƣợ ng,

khó hiểu, khó truyền

đạt.

3 60 2 40 0 0

3Bài tậ p hóa học khá đa

dạng.5 100 0 0 0 0

4Phƣơng tiện tr ực quan

ít.3 60 1 20 1 20

5

Học sinh chƣa có kiến

thức căn bản về hóa

hữu cơ.

4 80 1 20 0 0

Qua bảng 1.3, cho thấy khi giảng dạy phần hóa hữu cơ, giáo viên thƣờ ng gặ p r ấtnhiều khó khăn. Điển hình là kiến thức nhiều, thờ i gian ít (100%) và bài tậ p hóa học

khá đa dạng (100%). Ngoài ra thì có những khó khăn khác nhƣ HS chƣa có kiến thức

căn bản về hóa hữu cơ (80%), phƣơng tiện tr ực quan ít (60%).





46

Bảng 1.4. M ức độ sử d ụng sơ đồ- sơ đồ tư duy trong dạ y học môn hóa học

Mứ c độ sử dụng Không bao giờ R ất ít Thỉnh thoảng Thƣờ ng xuyên

Số lƣợ ng 2 2 1 0

Tỉ lệ % 40 40 20 0

Qua bảng 1.4, cho thấy việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học ít đƣợ c

quan tâm và sử dụng nhiều. Có 40% giáo viên không bao giờ sử dụng.

Bảng 1.5. M ục đ ích sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

Mục đích sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học Số lƣợ ng Tỉ lệ %

Tóm tắt nội dung bài học. 3 100

Xây dựng cấu trúc bài học theo tiến trình dạy học. 1 33.3Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng. 3 100

Đổi mới phƣơng pháp dạy học. 2 66.7

Giúp học sinh nắm vững kiến thức đã học. 2 66.7

Xây dựng bài tậ p hóa học. 1 33.3

Kiểm tra đánh giá 1 33.3

Qua bảng 1.5, cho thấy việc sử dụng SĐTD trong dạy học môn hóa học đƣợ c

giáo viên sử dụng vớ i nhiều mục đích khác nhau. Trong đó mục đích tóm tắt nội dung

bài học (100%) và tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng (100%).

Ngoài ra mục đích khác đƣợ c sử dụng ít hơn nhƣ giúp học sinh nắm vững kiến thức đã

học (66.7%), đổi mới phƣơng pháp dạy học (66.7%).

Bảng 1.6. Dạng bài nên sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

STT Dạng bài nên sử dụng SĐTD Số lƣợ ng Tỉ lệ %

1 Bài lên lớ p truyền thụ kiến thức mớ i về chất. 3 60

2 Bài ôn tậ p, luyện tậ p. 5 100

3 Bài thực hành. 1 20





47

Qua bảng 1.6, cho thấy dạng bài nên sử dụng SĐTD đƣợ c giáo viên chọn nhiều

đó là bài ôn tậ p, luyện tậ p chiếm 100%. Ngoài ra thì dạng bài lên lớ p truyền thụ kiến

thức mớ i về chất chiếm 60%, bài thực hành (20%).

Bảng 1.7. Tác d ụng khi sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

STT Tác dụng

Không có

tác dụngBình thƣờ ng Tƣơng đối tốt R ất tốt

SL % SL % SL % SL %

1

Nội dung bài

học ngắn gọn,

cô đọng.

0 0 0 0 0 0 3 100

2Bài học tr ở nênsinh động và

hấ p dẫn.

0 0 1 33.3 2 66.7 0 0

3

Tạo hứng thú

học tậ p cho học

sinh.

0 0 2 66.7 1 33.3 0 0

4

Học sinh dễ nhớ

và hiểu bài sâu

hơn.

0 0 1 33.3 2 66.7 0 0

5Phát triển trí não

cho học sinh.1 33.3 2 66.7 0 0 0 0

Qua bảng 1.7, cho thấy việc sử dụng SĐTD có nhiều tác dụng trong dạy học hóa

học. Trong đó nội dung bài học ngắn gọn, cô đọng (100%) đƣợ c các giáo viên chọn cótác dụng r ất tốt, bài học tr ở nên sinh động và hấ p dẫn (66.7%), học sinh dễ nhớ và hiểu

bài sâu hơn (66.7%) có tác dụng tƣơng đối tốt.

Bảng 1.8. Ưu và nhược điể m của việc sử d ụng SĐTD trong dạ y học môn hóa học

STTƢu và nhƣợc điểm của việc sử dụng SĐTD trong

dạy học môn hóa họcSố lƣợ ng Tỉ lệ %

1 Giúp trình bày ngắn gọn, dễ nhìn, dễ viết. 3 100

2 Học sinh dễ nhớ bài. 2 66.7





48

3Kích thích hứng thú học tậ p và khả năng sáng tạo của

học sinh.2 66.7

4 Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não. 1 33.3

5

Rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý

phụ một cách logic. 3 100

6 Không truyền đạt hết ý tƣở ng. 2 66.7

7 Không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức. 3 100

Qua bảng 1.8, cho thấy việc sử dụng SĐTD giúp trình bày ngắn gọn, dễ nhìn, dễ

viết (100%), rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý phụ một cách

logic (100%) nhƣng không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức (100%). Tuy nhiên, còn thể hiện nhiều ƣu điểm nhƣ: giúp học sinh dễ nhớ bài, kích thích hứng thú học tậ p và khả

năng sáng tạo của học sinh.

Tóm lại: Thực tế qua điều tra thì tôi nhận thấy việc giáo viên sử dụng SĐTD

trong dạy học hóa học ở trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ là chƣa phổ biến.

1.6.4.2. Thự c tr ạng sử d ụng SĐTD trong học t ậ p môn hóa học của học sinh

THPT Nguyễn Văn Cừ (QN) và Thái Phiên (ĐN)

- Vớ i câu hỏi “ Em thích hay không thích giờ học thầy cô sử dụng SĐTD vàotrong giảng dạy” thì có 92.6% các em chọn thích, chỉ có 7.4% các em chọn không

thích.

- Điều tra k ết quả tự đánh giá mức độ sử dụng SĐTD trong học tậ p môn hóa học

của học sinh thu đƣợ c k ết quả nhƣ sau:

Bảng 1.9. M ức độ sử d ụng SĐTD trong học t ậ p môn hóa học

STT Mức độ sử dụng SĐTD Số lƣợ ng Tỉ lệ %

1 Không bao giờ 143 87.7

2 R ất ít khi 12 7.4

3 Thỉnh thoảng 5 3.1

4 Thƣờ ng xuyên 3 1.8

Qua bảng 1.9, cho thấy việc học sinh sử dụng SĐTD trong học tậ p môn hóa học

hầu nhƣ là không có (87.7%), chỉ có 1.8% thƣờ ng xuyên sử dụng.





49

Bảng 1.10. Tr ở ng ại khi thiế t k ế SĐTD trong học t ậ p môn hóa học

STTTrở ngại khi thiết k ế SĐTD trong học tập môn hóa

họcSố lƣợ ng Tỉ lệ %

1 Không xác định đƣợ c yếu tố tr ọng tâm của bài học. 152 93.3

2 Khó xây dựng. 161 98.8

3 Không có tr ở ngại hay khó khăn gì. 2 1.2

Qua bảng 1.10, cho thấy học sinh ngại sử dụng SĐTD trong học tậ p môn hóa học

vì khó xây dựng đƣợc SĐTD (98.8%) và không xác định đƣợ c yếu tố tr ọng tâm của

bài học (93.3%). Chỉ 1,2% các em chọn không có tr ở ngại hay khó khăn gì.

Tóm lại, qua điều tra thì ta thấy hầu nhƣ các em không sử dụng SĐTD trong họctậ p bở i khó xây dựng đƣợc SĐTD.







51

Nguyên t ắc 6: Đảm b ảo kh ả năng phát triể n tƣ duy của h ọc sinh

Thông qua việc xây dựng, trình bày và nghiên cứu SĐTD, HS sẽ rèn luyện đƣợ c

óc quan sát, phát triển trí nhớ và trí tƣởng tƣợng, các thao tác tƣ duy, trau dồi ngôn

ngữ, phát triển năng lực suy luận logic, tƣ duy độc lập, suy nghĩ linh hoạt, khả năng

phát hiện, sử dụng kiến thức để giải quyết vấn đề do thực tiễn đặt ra và một số phẩm

chất của nhân cách.

2.1.2. Quy trình l ập sơ đồ tƣ duy (6 bƣớ c)

Bƣớc 1: Xác định mục tiêu của sơ đồ tƣ duy

- Qua việc dạy học bằng sơ đồ tƣ duy, học sinh đạt đƣợ c những nội dung kiến

thức, k ỹ năng và thái độ gì đó là mục tiêu của SĐTD.

- Mục tiêu về nội dung kiến thức đƣợ c thể hiện trên từ khóa trung tâm và từ khóa

cấ p 1. Về k ỹ năng, đƣợ c hình thành khi GV tiến hành bài trên lớ p, HS tham gia xây

dựng, báo cáo và nghiên cứu SĐTD.

- Để xác định mục tiêu SĐTD, chúng tôi nghiên cứu kĩ sách giáo khoa, sách giáo

viên, sách bài tập hóa 11, chƣơng trình cơ bản.

Bƣớ c 2: Thu nhập thông tin

Chúng tôi đã tham khảo SĐTD có liên quan từ các nguồn:

-

Các sách hƣớ ng dẫn vẽ SĐTD.-

Các luận án, luận văn và khóa luận về SĐTD.

- Các trang Website diễn đàn về dạy học bằng công nghệ thông tin và sơ đồ tƣ

duy.

Bƣớ c 3: Chuẩn bị

- Chọn lựa các từ ngữ tƣơng ứng làm từ khóa. Các từ ngữ thể hiện đƣợ c mục tiêu

của SĐTD.

-

Chọn lựa hình ảnh phù hợ p vớ i nội dung của SĐTD.

- Dự kiến các mối liên k ết.

Bƣớ c 4: Vẽ sơ đồ

- Dùng phần mềm IMindMap để vẽ sơ đồ hoặc vẽ bằng tay ra giấy.

Bƣớ c 5: Tham khảo trao đổi ý kiến với đồng nghiệp





52

Trao đổi và tham khảo ý kiến với đồng nghiệ p sẽ góp phần nâng cao chất lƣợ ng

của SĐTD. Ta có thể tiến hành tham khảo và trao đổi ý kiến với đồng nghiệ p theo các

bƣớ c sau:

- Cho đồng nghiệp xem các SĐTD đã thiết k ế.

-

Nhờ đồng nghiệ p nhận xét đánh giá.

- Tiế p thu ý kiến, xem xét ý kiến.

Bƣớ c 6: Chỉnh sử a và hoàn thiện

Sau khi tiế p thu ý kiến của các đồng nghiệ p ta tiến hành chỉnh sửa và bổ sung

nhằm hoàn thiện SĐTD.

2.2. Thiết k ế sơ đồ tƣ duy Phần kiến thứ c hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản

2.2 .1. Sơ đồ tƣ duy hệ th ống hóa chƣơng

2.2.1.1. SĐTD chương “đại cương hóa hữu cơ”(Hình 2.1)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng đại cƣơng hóa học hữu cơ.

Giúp học sinh nắm vững tr ọng tâm của chƣơng, vận dụng giải các bài tậ p, làm bài

kiểm tra và chuẩn bị kiến thức vào chƣơng hiđrocacbon no.

- Từ khóa trung tâm: “Đại cƣơng hóa học hữu cơ”.

- Nhánh cấ p 1: Đĩnh nghĩa, phân loại, phân tích nguyên tố, công thức phân tử,

cấu tạo hóa học, phản ứng hữu cơ.2.2.1.2. SĐTD chương “ Hidrocacbon no” (Hình 2.2)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng hiđrocacbon no. Giúp học

sinh nắm đƣợ c nội dung tr ọng tâm của chƣơng, rèn luyện k ỹ năng so sánh.

- Từ khóa trung tâm: Ankan – xicloankan.

- Nhánh cấ p 1: Cấu trúc, TCVL, TCHH, ứng dụng và điều chế. - Dạng SĐTD so

sánh.

2.2.1.3. SĐTD chương “Hidrocacbon không no” (Hình 2.3)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung, kiến thức chƣơng hiđrocacbon không no.

Giúp học sinh nắm đƣợ c nội dung tr ọng tâm của chƣơng.

- Từ khóa trung tâm: Hidrocacbon không no

- Nhánh cấ p 1: Cấu trúc, TCVL, TCHH, ứng dụng và điều chế.

2.2.1.4. SĐTD chương “Andehit - axitcacbonxylic” (Hình 2.4)

- Mục tiêu: Tổng hợ p nội dung lí thuyết dẫn xuất có nhóm cacbonxyl





53

- Từ khóa trung tâm : Andehit – axit cacboxylic.

- Nhánh cấ p 1: Andehit, xeton và axit cacboxylic.





54

H ì n h 2 . 1 . S Đ T D c h ƣ ơ n g “ Đ ạ i c ƣ ơ n g h ó a h ữ u

c ơ ”





55

H ì n h 2 . 2 . S Đ T D c h ƣ ơ n g “ H i d r o c a c b o n n o ”





56

H ì n h 2 . 3 . S Đ T D c h ƣ ơ n g “ H i d r o c a c b o n k h ô n g n o ”





57

H ì n h 2 . 4 . S Đ T D c h ƣ ơ

n g “ A n d e h i t – A x i t c a c b o x y l i c ” ( D o h ọ c

s i n h

v ẽ t a y )





58

2.2 .2. Sơ đồ tƣ duy cho nội dung m ột bài lên l ớ p

2.2.2.1. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài mớ i

a) Bài “ Ankan” (Hình 2.5)

- Mục tiêu: Tổng hợ p nội dung lí thuyết về ankan, cho học sinh tiế p xúc vớ i dạng

SĐTD có nhiều phân cấ p.

- Từ khóa trung tâm: Ankan.

- Nhánh cấp 1: Định nghĩa, đồng phân, bậc của nguyên tử C, danh pháp, cấu trúc,

tính chất vật lí, tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng.

b) Bài “ Ancol ” (Hình 2.6)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa nội dung kiến thức về ancol, rèn luyện kĩ năng vẽ

SĐTD cho học sinh.

- Từ khóa trung tâm: Ancol

- Nhánh cấp 1: Định nghĩa, danh pháp, tính chất vật lí, tính chất hóa học, điều

chế và ứng dụng.

2.2.2.2. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài ôn t ậ p, luyện t ậ p

a) Bài luyện t ậ p “ Anken và ankađien” (Hình 2.7)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về Anken và ankađien.

- Từ khóa trung tâm: Luyện tập Anken và ankađien. - Nhánh cấ p 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

b) Bài luyện t ập “ Hidrocacbon thơm” (Hình 2.8)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về benzen và đồng đẳng.

Hidrocacbon khác.

- Từ khóa trung tâm: Luyện tậ p Hidrocacbon.

- Nhánh cấ p 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

c) Bài luyện t ậ p “ Andehit – Axit cacboxylic” (Hình 2.9)

- Mục tiêu: Hệ thống hóa lại nội dung kiến thức về andehit và axit cacboxylic.

- Từ khóa trung tâm: Luyện tậ p andehit và axit cacboxylic.

- Nhánh cấ p 1: Cấu tạo, tính chất hóa học, điều chế, ứng dụng.

2.3.2.5. Sơ đồ tư duy cho nội dung bài thự c hành

a) Bài thự c hành “Tính chấ t của etanol, glixerol và phenol” (Hình 2.10)

- Mục tiêu: Xây dựng k ế hoạch và tiến hành thực hành.





59

- Từ khóa trung tâm: Thực hành 5.

- Nhánh cấ p 1: Phân nhóm, chuẩn bị, kiến thức, tiến hành, đánh giá và tổng k ết.





60

H ì n h 2 . 5 . S Đ T D

b à i “

A n k a n ”





61

H ì n h 2 . 6 . S Đ T D

b à i “ A n c o l ”





62

H ì n h 2 . 6 . S

Đ T D

b à i “ A n c o l ” ( D o h ọ c s

i n h

v ẽ t a y )





63

H ì n h

2 . 7 . S Đ T D

b à i “ L u y ệ n

t ậ p a n k e n v à a n k a đ i e n ”





64

H

ì n h 2 . 8 . S Đ T D

b à i “ L u y ệ n

t ậ p H i d r o c a c b o n t h ơ m ”





65

H

ì n h 2 . 9 . S Đ T D

b à i “ L u y ệ n t

ậ p

a n d e h i t – a x i t c a c b o x y l i c ”





66

H

ì n h 2 . 1 0 . S Đ T D

b à i t h ự c

h à

n h

“ T í n h c h ấ t c ủ a e t a n o l , g l i

x e r o l v à p h e n o l ”





67

2.4. Xây dự ng bài lên lớ p có lồng ghép sơ đồ tƣ duy đã thiết k ế

2.4.1 . Bài “Ankan”

Bài 25: ANKAN(tiết 1)

I. CHUẨN KIẾN THỨC VÀ KĨ NĂNG

1) Ki ế n th ứ c

HS bi ế t

- Định nghĩa hiđrocacbon, hiđrocacbon no và đặc điểm cấu tạo phân tử của

chúng.

- Công thức chung, đồng phân mạch cacbon, đặc điểm cấu tạo phân tử và biết

đọc tên của ankan.- Một số tính chất vật lí chung của ankan.

2) Kĩ năng

Rèn luy ện kĩ năng :

- Quan sát mô hình phân tử và rút ra nhận xét.

- Viết đƣợ c công thức cấu tạo và gọi tên của các ankan.

II.

PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

-

Sử dụng PPDH thuyết trình nêu vấn đề dạy phần khái niệm, tính chất vật lý.

- Dùng SĐTD ý chính tóm tắt nội từng phần.

III. CHUẨN BỊ

1) Giáo viên

Giáo án giảng dạy, mô hình phân tử một số ankan, sgk, sgv.

2)

H ọc sinh

- Ôn lại kiến thức về đồng đẳng, đồng phân và cách viết công thúc cấu tạo của

hợ p chất hữu cơ.

- Chuẩn bị trƣớ c bài mớ i.

IV. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG

1) Ổn đị nh l ớ p

2)

Các ho ạt động d ạy h ọc.





68

Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng

I. ĐỒNG ĐẲNG – ĐỒNG PHÂN –

DANH PHÁP

Hoạt động 1

- Yêu cầu HS nhắc lại khái niệm về

đồng đẳng?

- HS: Đồng đẳng là những hợ p chất

trong CTPT hơn kém nhau 1 hay

nhiều nhóm CH2.

- Hợ p ch

ất đầu dãy ankan là metan

có CTPT CH4. Em hãy nêu một số

đồng đẳng của ankan?

- HS: C2H6, C3H8, C4H10, C5H12…

- Từ đó đƣa ra công thức tổng quát

của ankan ?

- Vậy ankan là những hợ p chất nhƣ

thế nào ?- Cho HS xem một số mô hình phân

tử ankan và từ đó rút ra nhận xét

về : liên k ết và các góc liên k ết

trong ankan ?

- HS: tr ả lờ i.

- Nhận xét, bổ sung : nguyên tử

cacbon nằm ở tâm hình tứ diện

đều, 4liên k ết hƣớng ra 4 đỉnh của

hình tứ diện.

I. ĐỒNG ĐẲNG – ĐỒNG PHÂN –

DANH PHÁP

1. Đồng đẳng

- Đồng đẳng là những hợ p chất trong CTPT

hơn kém nhau 1 hay nhiều nhóm CH2.

- Một s

ố đồng đẳ

ng của ankan: C

2H

6, C

3H

8,

C4H10, C5H12…

- CTTQ của ankan : CnH2n+2 với n ≥ 1

- Ankan là những hợ p chất có CTPT dạng

CnH2n+2 với n ≥1. - Trong ankan chỉ có liên k ết đơ n và là các

liên k ết cộng hoá tr ị.

- Các góc CCC, CCH, HCH đều bằng 109,50.

Hoạt động 2

- Yêu cầu HS nhắc lại thế nào là

đồng phân?

2. Đồng phân

- Đồng phân là những công thức cấu tạo

khác nhau nhƣng giống nhau về CTPT.





69

- Yêu cầu HS viết CTCT của

3ankan đầu dãy?

- HS: CH4 C2H6 C3H8

CH4 CH3-CH3 CH3-CH2-

CH3

- Em có nhận xét gì về số lƣợ ng

đồng phân của 3 ankan đầu dãy?

- HS: 3ankan đầu dãy chỉ có 1

CTCT hay chỉ có một đồng phân.

- Từ C4H10 tr ở đi có nhiều đồng

phân. Yêu cầu HS viết các đồng

phân của ankan có CTPT C5H12?

- C5H12 : CH3-CH2-CH2-CH2-CH3

CH3

│

CH3-CH2-CH-CH3 CH3-C-CH3

│ │

CH3 CH3

Vậy trong ankan chỉ có đồng phân mạch

cacbon.Hoạt động 3

- Yêu cầu HS xem bảng 5.1 SGK

trang 111 và ghi nhớ tên của 10

ankan có mạch cacbon thẳng.

Ví dụ :

CH4 CH3-

Metan Metyl

Lƣu ý :

- Tên mạch nhánh tương ứ ng tên

g ố c ankyl, tên mạch chính tên

ankan có số nguyên t ử cacbon

bằ ng mạch chính.

3. Danh pháp

- Phân tử ankan mất đi 1nguyên tử hiđro tạo

thành gốc ankyl và tên ankyl = tên ankan

thay an = yl.

- Trình tự đọc tên các ankan khác :

+ Chọn mạch chính : M ạch chính là mạch

dài nhấ t, có nhiề u nhánh nhấ t.

+ Đánh số : Đánh số bắt đầu t ừ phía g ần

nhánh hơn.

+ Gọi tên : Tên ankan = chỉ số nhánh

+ tên mạch nhánh + tên mạch chính.





70

- Có 2nhánh giố ng nhau thì viế t g ộ p

và thêm Đi trướ c tên nhánh.

Đi = 2, Tri = 3, Tetra = 4, …

- Vận dụng : Đọc tên các đồng phân

của ankan C5H12 ?

- HS: C5H12 : CH3-CH2-CH2-CH2-

CH3

Pentan

CH3

│

CH3-CH2-CH-CH3 CH3-C-CH3

│ │

CH3 CH3

2_Metylbutan

2,2_Đimetylpropan

-

- Bậc cacbon = số liên k ết của cacbon đó

vớ i cacbon khác.

II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ.

Hoạt động 4

-

Yêu cầu HS xem bảng 5.1 SGK

trang111 và trình bày các nội dung

sau : Tr ạng thái, t0s, t0

nc, khối

lƣợ ng riêng, tính tan của các

ankan?


-

Nhận xét.

II. TÍNH CHẤT VẬT LÍ.

+ Tr ạng thái :

C1→C4 C5→C18 C19 về sau

Khí Lỏng R ắn

+ t0s, t

0nc, khối lƣợng riêng : nói chung tăng

theo khối lƣợ ng nguyên tử.

+ Tính tan : Nhẹ hơn nƣớ c và không tan

trong nƣớ c, tan nhiều trong dung môi hữu cơ.





71

3)

Hƣớ ng d ẫ n h ọc ở nhà.

- Học bài cũ, làm các bài tậ p 1,2,6 sgk trang 115 và 116.

- Chẩn bị trƣớ c bài mớ i ( tính chất hoá học, điều chế và ứng dụng của ankan)

-

Viết các đồng phân và gọi tên của ankan có CTPT là C6H14.

IV-Rút Kinh nghiệm sau tiết dạy:

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

……………





72

Bài 25: ANKAN(tiết 2)

I. CHUẨN KIẾN THỨ C VÀ K Ỹ NĂNG

1) Ki ế n th ứ c

HS bi ế t

- Tính chất hoá học ( phản ứng thế, phản ứng cháy, phản ứng tách hiđro, phản

ứng crăckinh ).

- Phƣơng pháp điều chế ankan trong phòng thí nghiệm, khai thác ankan trong

công nghiệ p. Ứ ng dụng của ankan.

2) Kĩ năng

Rèn luy ện kĩ năng :

-

Viết các phƣơng trình hoá học biểu diển tính chất hoá học của ankan.- Tính thành phần phần trăm về thể tích và khối lƣợ ng ankan trong hỗn hợ p khí,

tính nhiệt lƣợ ng phản ứng cháy.

II. CHUẨN BỊ

1)

Giáo viên

- Giáo án giảng dạy, thí nghiệm phản ứng cháy của khí gas, một số tranh ảnh về

ứng dụng của ankan,sgk, sgv.

2)

H ọc sinh

- Học bài củ làm các bài tậ p giáo viên giao.

- Chuẩn bị trƣớ c bài mớ i.

III. PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC

- Đàm thoại theo nhóm học tậ p, xây dựng tính chất hóa học từ cấu tạo.

- Thí nghiệm nghiên cứu.

- Dùng SĐTD ý chính tóm tắt nội từng phần.

- Dùng SĐTD bài ankan để củng cố bài học.

IV. TIẾN TRÌNH BÀI GIẢNG

1) Ổn đị nh l ớ p.

2)

Ki ểm tra bài cũ.

Bài t ậ p:VI ết các đồng phân vad g ọi tên của ankan có CTPT C 6 H 14?

HDTL: C6H14





73

CH3-CH2-CH2-CH2-CH2-CH3 CH3-CH2-CH2-CH-CH3

Hexan │

CH3

2_Metylpentan

CH3-CH-CH-CH3 CH3

│ │ │

H3C CH3 CH3-C-CH2-CH3

2,3_Đimetylbutan │

CH3

2,2_Đimetylbutan

3)

Các ho ạt động d ạy h ọc.

Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung ghi bảng

III.

TÍNH CHẤT HOÁ HỌC.

Hoạt động 1

- Yêu cầu HS đọc sách và rút ra

nhận xét về ankan.- Ankan có phản ứng đặc trƣng là

phản ứng thế.

. Khi đƣợ c chiếu sáng các nguyên tử

hiđro trong metan đƣợ c thế lần lƣợ t

bở i clo. Yêu cầu HS trình bày các

phản ứng?

- Nhận xét.

-

Yêu cầu HS trình bày phản ứng

II.

TÍNH CHẤT HOÁ HỌC.

1. Phản ứ ng thế bở i halogen.

-

Ankan có phản ứng đặc trƣng là phảnứng thế.

CH4 + Cl2 CH3Cl + HCl

Clometan

CH3Cl + Cl2 CH2Cl2 + HCl

điclometan

CH2Cl2 + Cl2 CHCl3 + HCl

ttriclometan

CHCl3 + Cl2 CCl4 + HCl

Tetraclometan

+ HCl

as

as

as

as





74

giữa propan vớ i clo?

- Nhận xét, bổ sung : nguyên tử

hiđro liên kết vớ i cacbon bậc cao

dễ bị thế nên tạo ra sản phẩm

chính.Sản phẩm của phản ứng thế

halogen gọi là d ẫ n xuấ t halogen.

(43%) CH3CH2CH2Cl

1-clopropan

CH3CH2CH3 + Cl2

CH3CHCH3

│ +HCl

Cl

2-clopropan

Hoạt động 2

Tách hiđro.

- Ankan trong điều kiện có nhiệt

độ, xúc tác xảy ra phản ứng tách

hiđro. Yêu cầu HS trình bày phảnứng tách hiđro của etan?

Phản ứng crăckinh.

- Ở nhiệt độ cao có mặt xúc tác

thích hợ p, ngoài việc tách hiđro

ankan còn có thể bị cắt mạch

cacbon tạo thành các phân tử nhỏ

hơn và đƣợ c gọi là phản ứng

crăckinh. Yêu cầu HS trình bay

phản ứng crăckinh của n-butan?

- Nhận xét.

2.

Phản ứ ng tách.

CH3-CH3 CH2=CH2 + H2

CH4 + C3H6

CH3CH2CH2CH3 C2H4 + C2H6

C4H8 + H2

Hoạt động 3

- Liên hệ thực tế nhƣ :xăng dầu,

khí gas cháy trong không khí,

3. Phản ứ ng oxi hóa

CnH2n+2 + O2 nCO2+(n+1)H2O

as

0

3n+1 t0

5000C,xt

as





75

xăng dầu khí gas là những ankan.

Yêu cầu HS trình bày phản ứng

tổng quát của ankan vớ i oxi?


-

Nhận xét, bổ sung : Ngoài sản

phẩm là CO2 và H2O còn có các

sản phẩm khác nhƣ C, CO…

IV. ĐIỀU CHẾ

Hoạt động 4

- Khi cho natri axetat khan đun

nống trong hỗn hợ p vôi tôi xút

thu đƣợ c metan. Yêu cầu HS

trình bày ?

- Nhận xét.

Hoạt động 5

- Trong công nghiệ p các ankan

đƣợc điều ch

ế nhƣ thế

nào?


IV. ĐIỀU CHẾ

1. Trong phòng thí nghiệm

CH3COONa + NaOH CH4 + Na2CO3

2. Trong công nghiệp

Dầu mỏ + chƣng cất phân đoạn → các

ankan.

CaO,t0





76

- Nhận xét.

V. Ứ NG DỤNG CỦA ANKAN

- Yêu cầu HS tìm hiểu trong sgk

trình bày ứng dụng của ankan?

- Nhận xét.

Từ khí thiên nhiên.

V. Ứ NG DỤNG CỦA ANKAN

Hoạt động 6: CỦNG CỐ SĐTD bài ankan





77

4) Hƣớ ng d ẫ n h ọc ở nhà.

Làm các bài tậ p sgk chuẩn bị tiết luyện tậ p tiế p theo.

IV-Rút Kinh nghiệm sau tiết dạy





78

2.4.2. Bài luy ện t ập “Anken và ankađien”

Bài 31. LUYỆN TẬP ANKEN - ANKAĐIEN

I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng.

1. Kiến thứ c.

- Củng cố kiến thức về tính chất hoá học của anken, ankađien.

- Biết cách phân biệt ankan, anken và ankađien.

2. Kĩ năng.

- Phân biệt ankan, anken và ankađien.

- Viết phƣơng trình hoá học của các chất.

- Tính thành phần phần trăm của metan, anken.

3. Thái độ.- Kích thích sự hứng thú vớ i bộ môn, phát huy khả năng tƣ duy của học sinh.

II. Trọng tâm.

- Phân biệt ankan, anken và ankađien.

- Viết phƣơng trình hoá học của các chất.

- Tính thành phần phần trăm của metan, anken.

III. Phƣơng pháp.

- Diễn giảng - phát vấn - k ết nhóm.

IV. Chuẩn bị.

- Giáo viên: Chuẩn bị hệ thống kiến thức và bài tậ p.

- Học sinh: Ôn tậ p.

V. Tiến trình dạy học.

1. Ổn định lớ p: Kiểm tra sĩ số, đồng phục...

2. Kiểm tra bài cũ: Kiểm tra trong quá trình luyện tậ p.

3. Bài mớ i.

- Đặt vấn đề: Anken và ankađien giống và khác nhau nhƣ thế nào? Vào bài.





79

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG KIẾN THỨ C

Hoạt động 1. Kiến thứ c cần nắm vữ ng

Mục tiêu: Củng cố, hệ thống hoá kiến thức về anken và ankađien





80

- GV hƣớ ng dẫn HS k ẻ bảng kiến thức cần nắm vững nhƣ sau

- HS k ẻ bảng kiến thức cần nắm vững, sau đó điền nội dung kiến thức vào

ANKEN ANKAĐIEN

1. Công thức phân tử CnH2n, n ≥ 2 CnH2n -2, n ≥ 3

2. Đặc điểm cấu tạo Mạch hở , chứa một liên

k ết đôi trong phân tử,

tr ong đó chứa một liên

k ết pi ( ).

Mạch hở , chứa hai liên k ết

đôi trong phân tử, trong đó

chứa hai liên k ết pi ( ).

+ Có đồng phân mạch C và đồng phân vị trí liên k ết

đôi.

+ Một số có đồng phân hình học ( cis và trans)3. Tính chất hoá học đặc

trƣng

1. Phản ứng cộng hợ p: H2, HX, Br 2 ( dd).

2. Phản ứng trùng hợ p.

4. Sự chuyển hoá ankan,

anken và ankađien

Hoạt động 2. Bài tập(SGK)Mục tiêu: Rèn luyện kĩ năng viết PTHH; phân biệt ankan, anken và ankađien; Tính

thành phần % các chất

- GV phân mỗi bàn cùng làm 1

bài tậ p

- HS đại diện lên bảng làm bài,

HS khác nhận xét, bổ sung

- GV đánh giá

1. Viết các PTHH minh hoạ:

a. Để tách metan từ hỗn hợ p vớ i

một lƣợ ng nhỏ etilen, ngƣờ i ta

dẫn hỗn hợp khí đi qua dung dịch

brom dƣ.

b. Sục khí propilen vào dung dịch

KMnO4, thấy màu của dung dịch

1.

a. CH2 = CH2 + Br 2 CH2Br – CH2Br

b. 3CH3 - CH2 = CH2 + 2KMnO4 + 4H2O

3CH3-CH2OH – CH2OH + 2MnO2 + 2KOH

p

p





81

nhạt dần, có k ết tủa nâu đen xuất

hiện.

2. Trình bày phƣơng pháp hoá

học nhận biết 3 bình đựng 3 khí

riêng biệt là metan, etilen, và

cacbonic. Viết PTHHH minh

hoạ.

3. Viết PTHH của các phản ứng

thực hiện sơ đồ chuyển hoá sau:

CH4

C2H2C2H4C2H6C2H5Cl


điều chế các chất sau:1,2 –

đicloetan; 1,1- đicloetan từ etan

2. Gợ i ý.

Cách 1: Dẫn lần lƣợ t từng khí đi qua dd nƣớ c vôi

trong Ca(OH)2 dƣ, khí nào phản ứng cho k ết tủa

tr ắng đó là khí CO2. CO2 + Ca(OH)2

CaCO3 tr ắng + H2O. Hai khí còn lại dẫn qua

dung dịch brom loãng, khí nào phản ứng làm mất

màu dung dịch brom là khí etilen, còn lại là khí

metan.

CH2= CH2 + Br 2 CH2Br – CH2Br

Cách 2: Dẫn lần lƣợ t từng khí qua bình đựng

dung dịch KMnO4, khí nào làm mất màu dung

dịch thuốc tím là khí etilen. 3CH2 = CH2 +

2KMnO4 + 4H2O 3CH2OH – CH2OH +

2MnO2 + 2KOH

Hai khí còn lại dẫn lần lƣợt qua nƣớ c vôi trongdƣ, khí nào cho kết tủa tr ắng là khí CO2, khí còn

lại là metan CO2 + Ca(OH)2 CaCO3 tr ắng +

H2O.

3. Gợ i ý.

1500oC

LLN2 CH4

C2H2 + 3H2

C2H2 + H2 toPd/Pb CO3 C2H4

C2H4 + H2

Ni,toC2H6

a'sC2H6+ Cl2 C2H5Cl + HCl

4. Gợ i ý.

CH3 –

CH3

to,xtCH

2=CH

2 + H

2





82

và các chất vô cơ cần thiết

5. Cho 4,48 lít hỗn hợ p khí gồm

metan và etilen đi qua dung dịch

brom dƣ, thấy dung dịch nhạt

màu và còn1,12 lit khí thoát ra.

các thể tích đo ở điều kiện tiêu

chuẩn. Thành phần phần trăm của

khí metan trong hỗn hợ p là:

A. 25,00% B. 50,00%

C. 60,00% D.

37,50%

Hãy chọn đáp án đúng.


điều chế polibut -1,3-đien từ but-

1-en.

7. Đốt cháy hoàn 5,40 g ankađien

liên hợp X thu đƣợ c 8,96 lít khí

CO2 (đktc). Công thức nào sau

đây là công thức cấu tạo của X?

A. CH2 = CH – CH = CH2

B. CH2 = CH – CH = CH – CH3

C. CH2 = C (CH3) – CH2 – CH3

D. CH2 = C = CH – CH3

CH2 = CH2 + Cl2 CH2Cl – CH2Cl

CH3 - CH3 +2Cl2a's

(1 : 2)CH3 - CHCl2 + 2HCl

5. Tr ả lời. Đáp án đúng: A.

6.

CH2=CH – CH2 – CH3to,xt

CH2=CH – CH=CH2 +

H2

nCH2=CH – CH=CH2to,xt

(-CH2-CH=CH –

CH2-)n

7. CnH2n-2 +3 1

2

n

O2 nCO2 + (n-1)H2O

(14n-2)g n mol

5,4 g 0,4 mol

5,4n = 0,4(14n-2) n = 4

Vậy X là C4H6 (Đáp án: A)

4. Củng cố.

- Củng cố trong từng bài

5. Dặn dò.





83

2.4.3. Bài luy ện t ập “ Hidrocacbon thơm”

BÀI 36: LUYỆN TẬP HIĐROCACBON THƠM

I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng:

1. Kiến thứ c

- Củng cố tính chất hóa học cơ bản của hidrocacbon thơm.

- HS hiểu mối liên quan giữa cấu trúc và tính chất đặc trƣng của hidrocacbon

thơm.

2. Kĩ năng

- Rèn luyện kĩ năng viết phƣơng trình hóa học minh họa tính chất của

hidrocacbon thơm.

- Kĩ năng giải toán về hidrocacbon thơm.3. Thái độ

Ý thức cẩn thận, kiên trì, chính xác.

II. Phƣơng pháp và phƣơng tiện dạy học

1. Phƣơng pháp

Đàm thoại nêu vấn đề, thảo luận giải quyết vấn đề.

2.

Phƣơng tiện

Phiếu học tậ p.

III. Tiến trình dạy học

1. Ổn định lớ p

2. Kiểm tra bài cũ

3. Nội dung bài học





84

Hoạt động của thầy và trò Nội dung ghi bảng

I. KIẾN THỨ C CẦN NẮM VỮ NG:





85

* Hoạt động 1

Chia HS thành 2 nhóm thảo luận

Yêu cầu HS nêu cách gọi tên:

-

Các ankylbenzen có 1 nhóm thế

trong vòng benzen.

- Các ankylbenzen có 2 hay nhiều

nhóm thế trong vòng benzen.

* Hoạt động 2

Yêu cầu HS nêu tính chất hóa học chungcủa hidrocacbon thơm.

1. Cách gọi tên các ankylbenzen

+ Tên ankylbenzen 1 nhóm thế:

Tên nhóm ankyl + benzen

+ Tên ankylbenzen 2 hay nhiều nhóm thế:

S ố chỉ vị trí các nhóm ankyl + tên nhóm

ankyl + benzen

(Cách đánh số sao cho tổng hệ số của các

nhánh là nhỏ nhất)

Chú ý: Khi có 2 nhóm thế thƣờ ng dùng các

tiền tố: ortho, meta, para.

Ortho(O-)

para(p-)

(m-)

R

meta(m-)

( 12

3

4

5

6o-)

2. Tính chất hóa học chung của

hidrocacbon thơm. a). Phản ứng thế nguyên tử H của vòng

benzen.

+ Halogen hóa ( có bột Fe xúc tác )

+ Nitro hóa ( xúc tác H2SO4 đặc )

Ta có:

- Nhóm thế loại I ( no, đẩy e): nhóm ankyl,

-OH, -NH2, OCH3,...

- Nhóm thế loại II ( không no, hút e): -

NO2, -CHO, – COOH, -SO3H,...

*Quy tắc thế:





86

* Hoạt động 3

GV: Cho HS chuẩn bị và yêu cầu HS lên

bảng trình bày:

Bài tập 1: Viết CTCT và gọi tên các

hidrocacbon thơm có CTPT C8H10,C8H8. Trong số đó đồng phân nào phản

ứng đƣợ c vớ i: dung dịch Br 2, HBr? Viết

phƣơng trình phản ứng hóa học xảy ra.

R

+ X

R ( I )

R ( I I )

m

o,p

b). Phản ứng cộng H2 vào vòng benzen tạo

thành vòng no.

c). Phản ứng thế nguyên tử H của nhóm

ankyl liên k ết vớ i vòng benzen.

d). Phản ứng oxi hóa nhánh ankyl bằng

dung dịch KMnO4 đun nóng.

e). Phản ứng cộng Br 2, HBr, H2O vào lk

đôi, ba ở nhánh của vòng benzen.

II. BÀI TẬP:

Bài tập 1:

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

CH3

o-xilen m-xilen p-xilen

CH2CH3

Etylbenzen

CH=CH2

stiren

Chỉ có stiren phản ứng vớ i Br 2, HBr.

Phƣơng trình:

C6H5CH=CH2+Br 2 C6H5CHBr-CH2Br





87

Bài tập 2: Trình bày phƣơng pháp hóa

học phân biệt các chất lỏng sau: benzen,

stiren, toluen và hex-1-in.

Bài tập 3:

Viết PTHH của các phản ứng điều chế

etilen, axetilen từ metan, điều chế

clobenzen và nitrobenzen và các chất vô

cơ khác.

Bài tập 4:

Hỗn hợ p M chứa benzen và xiclohexen.

Hỗn hợ p M có thể làm mất màu tối đa75g dung dịch Brom 3,2%. Nếu đốt cháy

hoàn toàn hỗn hợ p M và hấ p thụ sản

phẩm cháy vào dung dịch Ca(OH)2 dƣ

thì thu đƣợ c 21g k ết tủa. Tính % khối

lƣợ ng từng chất trong hỗn hợ p M.

C6H5CH=CH2+HBr C6H5CHBr-CH3

Bài tập 2:

Dựa vào CTCT để xác định thuốc thử dùng

để phân biệt:

+ Dùng dd AgNO3/NH3 ta nhận biết đƣợ c

hex-1-in.

+ Dùng dd KMnO4 nhận biết stiren ở đk

thƣờ ng, nhận toluen khi đun nóng.

Bài tập 3:

2CH4 1500

0

C2H2 + 3H2

C2H2 + H2 C2H4

3C2H2 C6H6

C6H6 + Cl2 C6H5Cl + HCl

C6H6 + 3HNO3 C6H5 NO2 + 3H2O

Bài tập 4:

Benzen không cộng hợp nƣớ c brom trong

nƣớ c brom nên chỉ có xiclohexen tham gia phản ứng:

C6H10 + Br 2 → C6H10Br 2

Nxiclohexen = n brom = = 0,015 (mol)

Đặt số mol benzen trong hỗn hợ p M là x

2C6H6 + 15O2 12CO2 + 6H2O

x 6x

2C6H10 + 17O2 12CO2 + 10H2O

0,015 0,09

6x + 0,09 = 0,21 → x = 0,02

Khối lƣợ ng hỗn hợ p M là:

0,02.78 + 0,015.82 = 2,79g

% về khối lƣợ ng của C6H6





88

Bài tập 5:

Ankyl benzen X có phần trăm khối

lƣợ ng cacbon bằng 92,31%.

a). Tìm CTPT của X.

b). Viết CTCT, gọi tên chất X.

%mC6H6 = . 100% = 55,9%

→ C6H10 chiếm 44,1%.

Bài tập 5:

Thảo luận tìm ra CTPT:

8:71

69.8:

12

31,91

1

%:

12

% H C

mm

CT đơn giản nhất của X là C7H8

CTPT của X: (C7H8)n hay C7nH8n. X là

ankylbenzen nên có CTTQ CmH2m-6.

Giải đƣợ

c n = 1.

CTPT X: C7H8

CTCT của X

CH3

4. Củng cố bài.

GV nhắc lại nội dung chính đã đề cậ p trong bài:

- Đặc điểm cấu trúc, đồng phân, tính chất hóa học của ankylbenzen.





89

2.4.4. Bài “ Ancol ”

BÀI 40: ANCOL (Tiế t 1)

I. CHUẨN KIẾN THỨ C – KĨ NĂNG 1. Về kiến thứ c

* H ọc sinh biế t:

- Khái niệm, phân loại, cấu tạo phân tử ancol, đồng phân, danh pháp ( gốc – chức

và thay thế).

- Tính chất vật lí của ancol: Nhiệt độ sôi, độ tan trong nƣớ c. Liên k ết hidro

- Tính chất hóa học đặc trƣng và ứng dụng của một số ancol.

- Phƣơng pháp điều chế ancol từ anken, từ tinh bột.- Ứ ng dụng của ancol etylic (etanol).

- Công thức phân tử, cấu tạo của glixerol.

* H ọc sinh hiể u:

- Phản ứng thế H của nhóm OH (phản ứng chung của R OH, phản ứng riêng của

glixerol) ; Phản ứng thế nhóm OH ancol ; Phản ứng tách nƣớ c tạo thành anken hoặc

ete ; Phản ứng oxi hoá ancol bậc I, bậc II thành anđehit, xeton ; Phản ứng cháy.

2. K ỹ năng

- Từ công thức biết gọi tên và ngƣợ c lại từ gọi tên viết đƣợ c công thức những

ancol đơn giản.

- Vận dụng liên k ết hidro để giải thích một số tính chất vật lí của ancol.

- Xác định CTPT, CTCT của ancol

- Biết cách quan sát, phân tích và giải thích các hiện tƣợ ng thí nghiệm.

3. Thái độ, tình cảm- Bên cạnh những lợi ích đem lại, ancol còn có tính độc hại đối với con ngƣờ i và

môi trƣờ ng sống. Thông qua việc học các chất này, HS thấy rõ phải có kiến thức về

chúng để sử dụng chúng phục vụ con ngƣờ i một cách an toàn đồng thờ i bảo vệ môi

trƣờ ng sống.

II. TR ỌNG TÂM

- Đặc điểm cấu tạo của ancol.

- Quan hệ giữa đặc điểm cấu tạo vớ i tính chất vật lí (Nhiệt độ sô, tính tan).





90

- Phƣơng pháp điều chế ancol.

III. CHUẨN BỊ

- Giáo viên: giáo án.

- Học sinh: học bài và xem trƣớ c bài ancol.

IV. PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY

- GV đặt vấn đề. Vấn đáp – tìm tòi.

- Phƣơng pháp giảng giải.

- Phƣơng pháp dùng SGK.

IV. TIẾN TRÌNH DẠY – HỌC

1. Ổn định lớ p: Kiểm tra sĩ số, nắm tình hình lớ p.

2. Kiểm tra bài cũ: không

3. Tiến trình

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC

SINHNỘI DUNG GHI BẢNG

Hoạt động 1: Định nghĩa

- GV đƣa ra ví dụ về một số ancol. Cho HS quan

sát.

- GV hỏi: Em có thấy điểm gì giống nhau về cấutạo trong phân tử của các hợ p chất hữu cơ trên

+ Điểm giống nhau: đều có nhóm OH liên k ết

tr ực tiế p vớ i gốc hidrocacbon no.

- GV: từ đó em có thể nêu định nghĩa thế nào là

ancol

- GV nhắc lại kiến thức cũ:

CH CH + H2O HgSO4, H2SO4 [CH2 = CH –

OH] (không bền) → CH3 – CH=O.

+ Từ kiến thức cũ GV nhấn mạnh cho HS: nhóm

hidroxyl (-OH) liên k ết tr ực tiế p vớ i nguyên tử

cacbon no.

lƣu ý:

+ Nếu – OH liên k ết với cacbon không no →

I. ĐỊNH NGHĨA, PHÂN LOẠI

1. Định nghĩa

- Ancol là những hợ p chất hữu cơ trong

phân tử có nhóm hidroxyl – OH liên k ếttr ực tiế p vớ i nguyên tử cacbon no.





91

ancol không bền và bị phân hủy.

+ Nếu – OH liên k ết với cacbon thơm → phenol

(đƣợ c tìm hiểu ở phần sau).

- GV cung cấp thêm: Ngoài trƣờ ng hợ p ancol k

bền do C không no, còn trƣờ ng hợ p ancol k bền

do các nhóm OH liên k ết với 1C, nhƣng sẽ nhắc

sau trong phản ứng tách nƣớ c trong phần tính

chất hóa học.

2. Phân loại

Hoạt động 2:

- GV yêu cầu HS dựa vào SGK và cho biết cơ sở để phân loại ancol?

- HS: cơ sở để phân loại: Gốc hidrocacbon, số lƣợ ng nhóm -OH.

VÍ DỤ PHÂN LOẠIDANH PHÁP

Thông thƣờ ng Tên thay thế

C2H5OH- Ancol no đơn chức, mạch hở .

- CnH2n+1OH hay CnH2n+2O

Ancol etylic etanol

CH2 =CH – CH2-OH - Ancol không no, đơn chức,mạch hở (1 lk đôi)

- CnH2n-1OH

Ancol alylic Prop-2-en-1-ol

C6H5 – CH2 – OH - Ancol thơm, đơn chức Ancol benzylic Phenyl

metanol

C2H4(OH)2 - Ancol no, đa chức, mạch hở .

- CnH2n+2-x(OH)x

etylenglicol Etan-1,2-diol

- Chú ý: Hidrocacbon không no và hidrocacbon thơm chỉ nói đến phần gốc hidrocacbon





92

còn lại, còn C liên k ết tr ực tiế p vớ i nhóm OH vẫn là C no, nếu không nó sẽ ra hợ p chất

khác.

- GV: ngoài 2 cách phân loại trên ngƣờ i ta còn phân loại ancol theo bậc ancol

- GV hỏi: Cách tính bậc C?

+ Bậc C đƣợ c tính bằng số liên k ết của C đó vớ i C xung quanh

Bậc cacbon - Ancol bậc 1: là ancol có nhóm -OH liên k ết tr ực tiế p vớ i cacbon

bậc 1

VD: C2H5OH (ancol etylic)

- Ancol bậc 2: là ancol có nhóm -OH liên k ết tr ực tiế p vớ i cacbon

bậc 2

VD: (CH3)

2 CH

– OH (ancol isopropylic)

- Ancol bậc 3: là ancol có nhóm -OH liên k ết tr ực tiế p vớ i cacbon

bậc 3

VD: (CH3)3 C – OH (ancol tert-butylic

- GV: trong chƣơng trình chỉ xét các ancol no, mạch hở .

Hoạt động 3: Danh pháp

- GV trình bày quy tắc đọc tên ancoltrong SGK trang 180

- GV lấy ví dụ cho HS, sau đó GV yêu

cầu HS đọc tên các ancol đã lấy ví dụ ở

phần phân loại.

- GV nhắc lại kiến thức cũ về các bƣớ c

chọn mạch C của ankan, anken, ankin và

nhấn mạnh cho ancol.

+ Ankan: ƣu tiên nhánh.

+ Anken: ƣu tiên nối đôi.

+ Ankin: ƣu tiên gần liên k ết ba.

II. ĐỒNG PHÂN, DANH PHÁP

1. Danh pháp

a) Tên thông thƣờ ng

Qui t ắc:

Ancol + tên gốc ankyl +ic

Ví dụ:

CH3OH : Ancol metylic

CH3- CH2-CH2- OH: ancol propylic…

b) Tên thay th ế

Các bƣớ c:

- Chọn mạch chính là mạch C dài nhất chứa

nhóm OH, nhiều nhánh.

- Đánh số thứ tự ƣu tiên phía có nhóm OH gần





93

Hoạt động 4: Đồng phân

- GV yêu cầu HS nhắc lại khái niệm

đồng phân.

+ Đồng phân là những hợ p chất khác

nhau về CTCT nhƣng có cùng CTPT.

- GV: ancol có những loại đồng phân

nào?

- GV:+ Từ 3C tr ở lên có đồng phân về vị trí

nhóm chức.

+ Từ 4C tr ở lên có đồng phân về mạch C

- GV hƣớ ng dẫn HS cách viết CTCT các

ancol đồng phân: Viết mạch C không

nhánh, sau đó gắn nhóm – OH vào các

nguyên tử C khác nhau trong mạch

- GV lấy ví dụ về C4H9OH và yêu cầu

HS viết đồng phân.

- GV bổ sung thêm một số ancol khác:

nhất, gần nhánh.

Qui t ắc:

Tên hidrocacbon tƣơng ứng vớ i mạch chính + số

chỉ vị trí nhóm OH + ol

Ví dụ:

2. Đồng phân

- Ancol có:

+ Từ 3C tr ở lên có đồng phân vị trí nhóm chức

Ví dụ: C3H7OH

CH3 – CH2 – CH2 – OH (ancol propylic)

CH3 CH

CH3

OH

(ancol isopropylic)

+ Từ 4C tr ở lên có đồng phân mạch cacbon

Ví dụ: C4H9OH có 4 đồng phân

CH3 – CH2 – CH2 – CH2 - OH (1)

CH3 - CH2- CH- OH

CH3 (2)

CH3 CH

CH3

CH2 OH

(3)

CH3 C

CH3

CH3

OH

(4)





94

CH2 - CH2

OH OH etan-1,2-diol (etilenglicol)

CH2 - CH - CH2

OH OH OH

propan-1,2,3-triol (glixerol)

Hoạt động 5:

- GV yêu cầu HS dựa vào SGK nêu tính

chất vật lí của ancol.

- Ở điều kiện thƣờ ng là chất lỏng.

- Nhiệt độ sôi của các ancol tăng dần khikhối lƣợ ng phân tử tăng dần.

- Độ tan của các ancol giảm dần khi

phân tử khối tăng dần.

- GV thông báo cho HS về khái niệm

liên k ết hidro.

* Liên k ết hidro:

Liên k ết giữa nguyên tử mang một phần

điện tích dƣơng của nhóm – OH này khi

ở gần nguyên tử O mang một phần điện

tích âm của nhóm – OH kia tạo thành

một liên k ết yếu gọi là liên k ết hidro.

- GV hỏi: vì sao ancol có nhiệt độ sôi

cao hơn nhiều so vớ i các hidrocacbontƣơng ứng.

- Ancol có nhiệt độ sôi cao hơn

hidrocacbon tƣơng ứng.

+ Giải thích: do ancol có liên k ết hidro

… O – H … O – H …O – H…

R R R

+ Do có liên k ết hidro giữa các phân tử

III. TÍNH CHẤT VẬT LÍ (SGK)





95

vớ i nhau (liên k ết hidro liên phân tử),

các phân tử ancol hút nhau nhiều hơn so

vớ i những phân tử có cùng phân tử khối

nhƣng không có liên kết hidro. Vì thế

cần phải cung cấ p nhiệt nhiều hơn để

chuyển ancol từ tr ạng thái r ắn, sang

tr ạng thái lỏng (nóng chảy) cũng nhƣ từ

tr ạng thài lỏng sang tr ạng thái khí (sôi).

- GV: Ngoài ra ancol còn tan nhiều trong

nƣớ c do ancol tạo đƣợ c liên k ết hidro

vớ i H2O.

+ Các phân tử ancol có khả năng tạo liên

k ết hidro với nƣớ c, nên có thể xen giữa

các phân tử nƣớ c, gắn k ết vớ i các phân

tử nƣớ c. Vì thế chúng hòa tan tốt trong

nƣớ c.

4. Củng cố

VI. DẶN DÒ





96

BÀI 40: ANCOL (Tiế t 2)

I. CHUẨN KIẾN THỨ C – KĨ NĂNG

1. Về kiến thứ c

Biết đượ c:

- Tính chất hóa học của ancol: thế H ở nhóm – OH ancol, phản ứng thế nhóm –

OH, phản ứng tách nƣớ c, phản ứng oxy hóa.

- Phƣơng pháp điều chế, ứng dụng của etanol và của metanol.

Hiểu đượ c :

- Tính chất hoá học : Phản ứng thế H của nhóm OH (phản ứng chung của R OH,

phản ứng riêng của glixerol) ; Phản ứng thế nhóm OH ancol ; Phản ứng tách nƣớ c tạothành anken hoặc ete ; Phản ứng oxi hoá ancol bậc I, bậc II thành anđehit, xeton ; Phản

ứng cháy.

2. Kĩ năng

Viết phƣơng trinh hóa học của phản ứng thế nguyên tử H của nhóm – OH,

phản ứng tách nƣớ c theo quy tắc Zai-xep.

Viết đƣợ c phƣơng trình hoá học minh hoạ tính chất hoá học của ancol và

glixerol.

Giải đƣợ c bài tậ p : Phân biệt đƣợc ancol no đơn chức vớ i glixerol bằng phƣơng

pháp hoá học, xác định công thức phân tử, công thức cấu tạo của ancol, một số bài tậ p

có nội dung liên quan.

Biết cách tiến hành thí nghiệm và hợ p tác nhóm, rèn k ỹ năng quan sát, phân

tích và giải thích hiện tƣợ ng thí nghiệm.

3. Thái độ - Bên cạnh những lợi ích đem lại, ancol còn có tính độc hại đối với con ngƣờ i và

môi trƣờ ng sống. Thông qua việc học các chất này, HS thấy rõ phải có kiến thức về

chúng để sử dụng chúng phục vụ con ngƣờ i một cách an toàn đồng thờ i bảo vệ môi

trƣờ ng sống.

II. CHUẨN BỊ

- GV: Chuẩn bị dụng cụ thí nghiệm: Glyxerol tác dụng vớ i Cu(OH)2

- HS xem bài trƣớ c.





97

III. PHƢƠNG PHÁP GIẢNG DẠY: đàm thoại, nêu vấn đề, thuyết trình, tr ực

quan…

IV. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC


2. Kiểm tra bài cũ:

- Viết và gọi tên các đồng phân của C4H9OH.

3. Tiến trình

HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN

VÀ HỌC SINH NỘI DUNG GHI BẢNG

Ho ạt động 2 : Tìm hiểu chung tính chất

hóa học c

ủa ancol.

GV đƣa ra CT chung của ancol

R – CH2 – O – H

- Dựa vào độ âm điện của O, C, H. Cặ p

electron phân cực về O nên khi xảy ra

phản ứng sẽ có 2 trƣờ ng hợ p xảy ra:

+ Phản ứng thế nguyên tử H trong

nhóm – OH+ Phản ứng thế cả nhóm OH, Phản ứng

tách nhóm – OH cùng vớ i nguyên tử H

trong gốc HC.

Ngoài ra, ancol còn có phản ứng oxy

hóa.

GV: Từ đặc điểm cấu tạo dẫn dắt HS

rút ra nhận xét về tính chất hóa học của

ancol.

Ho ạt động 3 : Tìm hiểu về phản ứng

thế H của nhóm OH ancol

GV trình bày thí nghiệm và yêu cầu HS

quan sát, giải thích hiện tƣợ ng và viết

PTPƢ.

IV. Tính chất hóa học

1. Ph ản ứ ng th ế H c ủa nhóm OH ancol

a)

Phản ứ ng chung của ancol

- Tác dụng vớ i kim loại kiềm (Na, K)

CnH2n+1OH + Na CnH2n+1ONa +

H2

VD: C2H5OH + Na → C2H5ONa +

H2





98

GV lấy VD của HCl + Na, và chứng

minh ancol cũng phản ƣng tƣơng tự

nhƣ HCl. Tƣơng tự lấy VD HCl +

NaOH, GV đặt câu hỏi: Vậy ancol có

phản ứng đƣợ c vớ i NaOH k?

+ Vì ancol phân cực yếu, nên không đủ

để đẩy ion Na+ ra khỏi phân tử NaOH.

Do đó ancol k phản ứng vớ i NaOH.

GV: ancol k phản ứng vớ i NaOH vậy

vớ i Cu(OH)2 thì có phản ứng không?

GV chú ý cho HS đây là phản ứng

dùng để nhận biết ancol đơn chức và an

col đa chức có nhóm –OH đính vớ i

những nguyên tử C cạnh nhau, chẳng

hạn nhƣ etylenglicol, glyxerol,…

GV nhấn mạnh: ancol không thể hiện

tính axit khi phản ứng với bazơ là

NaOH, phản ứng với Đồng hidroxytchỉ là phản ứng đặc trƣng tạo phức,

phức là gì các em sẽ đƣợ c học trong

chƣơng trình 12.

Ho ạt động 4: Phản ứng thế nhóm OH

ancol

GV trình bày tiến trình thí nghiệm:

Ancol etylic phản ứng vớ i axit và yêu

cầu HS dự đoán hiện tƣợ ng và giải

thích.

HS dựa vào sách giáo khoa và tr ả lờ i.

GV: tƣơng tự nhƣ vớ i axit bromhidric

thì ngƣời ta cũng tiến hành thí nghiệm

tƣơng tự với axit sunfuric đậm đặc

So với nƣớ c, ancol phản ứng vớ i Na kém

mãnh liệt hơn.

- Các ancol + NaOH → hầu nhƣ không phản

ứng

b)

Phản ứ ng riêng vớ i glixerol

- Phản ứng dùng để phân biệt ancol đơn

chức với ancol đa chức (có nhóm OH liền

k ề)

VD:

2C3H5(OH)3 + Cu(OH)2 →

[C3H5(OH)2O]2Cu + H2O

Màu xanh Đồng (II)

Glixerat – Xanh lam

2. Ph ản ứ ng th ế nhóm OH ancol

a) Phản ứ ng với axit vô cơ

C2H5OH + HCl C2H5Cl + H2O

CTTQ:

C2H5OH + HNO3 C2H5 – O – NO2 + H2O

C2H5OH + H2SO4 → C2H5 – O – SO3-H+

H2O





99

lạnh, axit nitric đậm đặc, axit

halogenhidric bốc khói. Nhóm OH

ancol bị thế bở i gốc axit.

GV đƣa ra công thức tổng quát và yêu

cầu HS viết phƣơng trình của ancol

etylic vớ i HNO3 và H2SO4.

GV hƣớ ng dẫn học sinh viết phƣơng

trình phản ứng tƣơng tự nhƣ phản ứng

của ancol vớ i axit.

GV tổng k ết kiến thức và nhấn mạnh

về điều kiện phản ứng và môi trƣờ ng

liên quan của ancol vớ i các chất tạo

thành.

HS tr ả lờ i.

Ho ạt động 5: Phản ứng tách nƣớ c

GV trình bày điều kiện phản ứng và

cách viết phƣơng trình phản ứng. Lƣu ý

cho học sinh về nhiệt độ phản ứng sovớ i phản ứng tạo ete.

GV yêu câu HS cho biết khi có 2, 3, 4

ancol khác nhau tham gia phản ứng thì

thu đƣợ c bao nhiêu ete. Từ đó hƣớ ng

dẫn HS rút ra nhận xét về số ete có thể

tạo thành.

GV yêu cầu HS viết phƣơng trình tách

3. Ph ản ứng tách nƣớ c.

Khi có H2SO4 đặc ở 140oC, 2 ancol tách một

phân tử H2O tạo ra ete.

VD:

- nancol = n ete + nH2O

- Có n ancol (khác nhau) tham gia phản ứng

thì thu đƣợ c

ete, trong đó có n ete đốixứng.

* Khi có mặt H2SO4 ở 170oC:

Ancol Anken + H2O

VD:

Ete

Đietylete

H2SO4 đ

170oC





100

nƣớ c của propan – 1 – ol.

HS lên bảng viết.

GV đặt vấn đề cho HS vớ i phản ứng

tách nƣớ c của Butan – 2 – ol. Từ đó

GV phát biểu quy tắc Zai - xep.

+ NX: Nhóm OH ƣu tiên tách ra cùng

vớ i H ở nguyên tử C bậc cao hơn bên

cạnh để tạo thành liên k ết đôi C=C.

Hoạt động 6: Phản ứng oxy hóa.

GV: Vớ i các hợ p chất hữu cơ mà thành

phần chỉ có C, H, O, khi oxy hóa hoàn

toàn ta luôn thu đƣợ c khí CO2 và hơi

nƣớ c.

Yêu cầu HS lên bảng viết PTHH.

GV viết phƣơng trình tổng quát của

ancol no, đơn chức, mạch hở .

HS nhận xét về số mol CO2 và H2O.

GV yêu cầu học sinh nghiên cứu SGKtr ả lờ i:

+ Nếu quá trình oxy hóa không hoàn

toàn thì thu đƣợ c sản phẩm đối vớ i mỗi

loại ancol (Ancol bậc 1, bậc 2 và bậc

3).

+ Viết PTHH minh họa.

4. Ph ản ứ ng oxy hóa.

a) Phản ứ ng oxy hóa hoàn toàn.

PTTQ:CnH2n+2O +

O2 nCO2 + (n+1)H2O

> 1 và

=

VD: C2H5OH +

O2 2CO2 + 3H2O

b) Phản ứ ng oxy hóa không hoàn toàn

PTTQ:

- Ancol bậc 1:

R - CH2 – OH + CuO RCHO + H2O

Ancol bậc 1 Andehit

- Ancol bậc 2:

Ancol bậc 2 Xeton

- Ancol bậc 3 không phản ứng, khi gặ p chất

oxy hóa mạnh thì gãy mạch cacbon.

VD:

CH3 – CH2 – OH + CuO CH3 – CHO +

H2O

Ancol etylic Andehit axetic

Sản ph ẩm phụ

Sản ph ẩm chính





101

Ho ạt động 7: Điều chế và ứng dụng.

- GV liên k ết vớ i bài anken và cách nấu

rƣợ u trong dân gian để dẫn dắt HS vào

phƣơng pháp điều chế trong công

nghiệ p.

- GV liên hệ kiến thức vớ i các vấn đề

xã hội, môi trƣờng để nâng cao nhận

thức và có thể sử dụng đúng cách.

- Ph ần m ở r ộng : ancol hiện nay đƣợ c

xem là nguồn “năng lƣợng xanh” vì có

thể tái tạo. Bên cạnh đó, etanol có thể

đƣợ c sản xuất từ tinh bột, từ đó có kế

hoạch phát triển cây tr ồng phục vụ cho

sản xuất etanol đồng thờ i cải thiện môi

trƣờng do tăng diện tích cây tr ồng. Tuynhiên, chúng cũng có những độc chất

hóa học gây nguy hại cho con ngƣờ i.

Ví dụ nhƣ ancol etylic gây ra những tác

hại đến sức khỏe nhƣ viêm, loét, xuất

huyết dạ dày, tác dụng lâu dài gây bệnh

xơ gan, u mỡ , giảm trí nhớ , r ối loạn

dây thần kinh, giảm tác dụng của thuốc

đối với cơ thể.

+ Ngộ độc rƣợ u (ancol etylic): Khi bị

ngộ độc rƣợu con ngƣờ i có thể bị đi

đứng loạng choạng, tri giác giảm, giãn

mạch ngoại vi, điều đáng quan tâm

nhất là hôn mê do hạ đƣờ ng huyết dẫn

Propan – 2 – ol Axeton

II. Điều chế và ứ ng dụng

1. Điều ch ế

- Anken + H2O Ancol

- Lên men tinh bột:

(C6H10O5)n C6H12O6 C2H5OH

2. Ứ ng d ụng: SGK

+H2O Enzim

Enzim





102

đến suy hô hấ p, di chứng đến não, có

thể co giật, r ối loạn nhịp tim…

+ Ngoài ra còn có metanol cũng là một

chất r ất nguy hiểm. Metanol r ất độc,

lƣợ ng nhỏ gây mù, lƣợ ng lớ n gây tử

vong.

→ ancol có nhiều ứng dụng nhƣng

cũng gây nguy hiểm đến sức khỏe con

ngƣời, do đó cần sử dụng đúng mục

đích và có biện pháp để bảo vệ sức

khỏe của bản thân và những ngƣờ i

xung quanh.

Ho ạt động 8: Củng cố và dặn dò

Củng cố: HS tóm tắt lại nội dung cơ

bản

Bài tậ p về nhà: bài tậ p SGK

VII. DẶN DÒ- Học bài.

- Làm bài tậ p SGK và chuẩn bị phần tiế p theo.

VI. CỦNG CỐ SĐTD bài Ancol





103





104

2.4.5. Bài th ực hành “Tính chấ t c ủa etanol, glixerol và phenol”

Bài 43. BÀI THỰ C HÀNH SỐ 5

TÍNH CHẤT CỦA ETANOL, GLIXEROL VÀ PHENOL

I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng. 1. Kiến thứ c.

Biết đƣợ c:

Mục đích, cách tiến hành, kĩ thuật thực hiện các thí nghiệm:

Etanol tác dụng vớ i natri.

Glixerol tác dụng vớ i Cu(OH)2.

Phenol tác dụng vớ i NaOH, dung dịch brom.

2. Kĩ năng.

Sử dụng dụng cụ, hoá chất để tiến hành đƣợ c an toàn, thành công các thí

nghiệm trên.

Quan sát, mô tả hiện tƣợ ng, giải thích và viết các phƣơng trình hoá học.

Viết tƣờ ng trình thí nghiệm.

II. Chuẩn bị.

- Dung cụ và hoá chất đủ để HS làm thực hành theo nhóm.1. Dụng cụ thí nghiệm:

- Ống nghiệm - Ống nhỏ giọt - K ẹ p gỗ - Giá để

ống nghiệm

- Đèn cồn - K ẹ p sắt nhỏ - Dao nhỏ để cắt Na.

2. Hoá chất:

- Etanol (C2H5OH khan), phenol, glixerol, kim loại Na, dung dịch NaOH 10%,

dung dịch CuSO42%, dung dịch Br 2, nƣớ c cất.

3. HS ôn tậ p những kiến thức có liên quan đến bài thực hành về etanol, glixerol,

phenol.


- Tr ực quan, đàm thoại, phát vấn.

IV. Tiến trình dạy học.


2. Kiểm tra sự chuẩn bị bài của học sinh.





105

3. Tiến hành thí nghiệm.

HÌNH VẼ CÁCH TIẾN HÀNH

Thí nghiệm 1. Etanol tác dụng vớ i natri

- Cho mẩu Na bằng hạt đậuxanh vào ống nghiệm khô

chứa sẵn 2 ml etanol khan.

- Bịt miệng ống nghiệm bằng ngón tay cái. Khi phản ứng k ết thúc, đƣa miệng ống

nghiệm lại gần ngọn lửa đèn cồn và bỏ ngón tay bịt miệng ống nghiệm ra. Nhận xét

và giải thích các hiện tƣợ ng thí nghiệm đã xảy ra.

Thí nghiệm 2. Glixerol tác dụng với đồng (II) hiđroxit.

- Chuẩn bị hai ống nghiệm

và tiến hành cho các dung

dịch hoá chất vào hai ống

đƣợ c tiến hành thứ tự theo

nhƣ hình vẽ. Lắc nhẹ cả hai ống sau cho vào xong.Quan sát hiện tƣợ ng trong hai ống

nghiệm. Giải thích.

Thí nghiệm 3. Phenol tác dụng với nƣớ c brom

- Tiến hành theo nhƣ hình vẽ.

- Quan sát hiện tƣợ ng ống nghiệm.

Giải thích.

2 mletanol

Maåu Nabaèng haïtñaäu xanh

Laéc nheï 3- 4 gioït dd CuSO4 2 %2- 3 gioït dd NaOH 10 %

(1) (2)2-3 gioït glixerol 2-3 gioït etanol

Laéc nheï

0,5 ml dd phenol

Nhoû töønggioït nöôùc

brom

Laéc nheï





106

Thí nghiệm 4. Phân biệt etanol, phenol, glixerol

- Hãy phân biệt từng chất trong

mỗi ống nghiệm bằng phƣơng pháp

hoá học.

4. Củng cố.

- Phản ứng đặc tr ƣng nhận biết các chất ancol, glixerol, phenol.

5. Bài tập về nhà.

- Dặn dò ôn tậ p kiểm tra 45 phút.

Ba oáng nghieäm khoâng nhaõn chöùa ba chaátrieâng bieät trong moãi loï laø: etanol, phenolvaø glixerol.

(1) (2) (3)





107





108

2.4.6. Bài luy ện t ập “Andehit – Axit cacboxylic”

Bài 46. LUYỆN TẬP ANĐEHIT - AXIT CACBOXYLIC

I. Chuẩn kiến thức và kĩ năng.

1. Kiến thứ c.

- Củng cố kiến thức về anđehit, axit cacboxylic.

2. Kĩ năng. Rèn luyện kĩ năng:

- Viết phƣơng trình hoá học.

- Phân biệt axit, anđehit.

3. Thái độ.

- Rèn luyện tính cẩn thận, khả năng trình bày, khả năng tƣ duy của học sinh.

II. Trọng tâm.- Viết phƣơ ng trình hoá học.

- Phân biệt axit, anđehit.


- Diễn giảng - phát vấn - k ết nhóm.

IV. Chuẩn bị.

- Giáo viên: Giáo án.

- Học sinh: Chuẩn bị bài mớ i.

V. Tiến trình dạy học.

1. Ổn định lớ p: Kiểm tra sĩ số, đồng phục...

2. Kiểm tra bài cũ: K ết hợ p kiểm tra trong bài.

3. Bài mớ i:

- Đặt vấn đề: Tổng hợp chƣơng.





109

HOẠT ĐỘNG THẦY VÀ TRÒ NỘI DUNG KIẾN THỨ C

Hoạt động 1. Kiến thức cần nắm

Mục tiêu: Hệ thống hoá kiến thức về anđehit và axit cacboxylic

- GV dùng câu hỏi vấn đáp HS để hoàn chỉnh theo bảng

- HS tr ả lờ i theo các câu hỏi của GV. Và lấy thí dụ





110

ANĐEHIT AXIT CACBOXYLIC

Cấu

tạo

R- CHO ( R: CxHy; H; -

CHO)

R-COOH ( R: CxHy; H; -COOH)

Phân

loại

- Theo đặc điểm của R: no, không no, thơm.

- Theo số lƣợ ng nhóm chức trong phân tử: đơn chức, đa chức.

Tên

thay

thế - Tên = Tên hiđrocacbon

no tƣơng ứng vớ i mạch

chính + al.

Thí dụ: HCHO,

CH3CHOMetanal, etanal

- Tên = Axit + Tên hiđrocacbon no tƣơng ứng

vớ i mạch chính + oic.

Thí dụ: HCOOH, CH3COOH

Axit metanoic, Axit etanoic

Điều

chế

1. Từ ancol bậc I: Tổng

quát:

R-CH2OH + CuO

R-CHO + Cu + H2O

2. Từ hiđrocacbon.

- Điều chế anđehitfomic

từ metan:

CH4 + O2

HCHO + H2O

- Từ etilen ( phƣơng

pháp hiện đại)

2CH2 = CH2 + O2

2CH3CHO

- Từ axetilen:

CH CH + HOH

CH3CHO

1. Phƣơng pháp lên men giấm. (phƣơng pháp

cổ truyền)

C2H5OH CH3COOH+H2O

2. Oxi hoá anđehit axetic

2CH3CHO + O2 2CH3COOH

3. Oxi hoá ankan

Tổng quát:

2R – CH2-CH2-R 1 + 5O2 2R-COOH +

2R 1-COOH + 2H2O

Thí dụ:

2CH3CH2CH2CH3

4CH3COOH

Butan + 2H2O

4. Từ metan ( hoặc metanol pp hiện đại)

CH4 CH3OH CH3COOH

- Maïch chính baét ñaàu töø -1

CHO - Maïch chính baét ñaàu töø -COOH1

0t

C 0NO, 700

0t

xt

40

HgSO

t C

Men giaá m

xt

0xt, t

0

xt

180 C, 50 atm

[O] + CO

t, xt





111

Tính

chất

1. Tính oxi hoá: Anđehit

bị khử thành ancol.

Thí dụ:

RCHO + H2

RCH2OH

2. Tính khử: Vớ i

AgNO3/NH3.

RCHO + 2AgNO3 + H2O

+3NH3

RCOONH4+2NH4 NO3+2

Ag

1. Tính axit: Tác dụng vớ i quì tím, kim loại

trƣớ c H2, bazơ, oxit bazơ, muối.

Thí dụ:…

2. Tác dụng vớ i ancol tạo este.

Thí dụ: TQ:

Hoạt động 2. Phân biệt các chất

Mục tiêu: Rèn luyện kĩ năng phân biệt các chất, viết phƣơng trình

- Bằng phƣơng pháp hoá học,

phân biệt các chất sau: anđehit

axetic, ancol etylic, axit axetic,

đimetylete?

- HS thảo luận 3’, đại diện lên

bảng trình bày, HS khác nhận xét

GV đánh giá

- Dùng quì tím axit

-Dung dịch AgNO3/NH3anđehit

- Na ancol

4. Củng cố.

- Trong bài

5. Dặn dò.

- Làm bài tậ p SGK chuẩn bị luyện tậ p tiế p

0t ,xt

0t

RC OOH + H O-R' RCOOR' + H2Ot0, xt





112

CHƢƠNG 3. THỰ C NGHIỆM SƢ PHẠM

3.1. Mục đích thự c nghiệm sƣ phạm

Xác định tính khả thi và hiệu quả của việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học

theo hƣớ ng dạy học tích cực.

- Tính khả thi: Khả năng sử dụng SĐTD trong điều kiện dạy học thực tế.

- Tính hiệu quả: Tính hiệu quả của các bài lên lớ p có sử dụng SĐTD đã thiết k ế

theo hƣớ ng dạy học tích cực đƣợ c thể hiện qua:

+ K ết quả học tậ p của HS đƣợc nâng cao (đánh giá qua điểm số bài kiểm tra).

+ Rèn luyện các khả năng hoạt động hợ p tác nhóm, phát huy tính tích cực của HS

( đánh giá qua các bài báo cáo và phiếu thăm dò ý kiến GV và HS thực nghiệm).

+ HS hứng thú học tậ p, yêu thích môn học (đánh giá qua phiếu thăm dò ý kiến

của GV và HS tham gia thực nghiệm).

3.2. Nhiệm vụ thự c nghiệm sƣ phạm

Soạn các bài lên lớp để đƣa vào thực nghiệm, sử dụng các SĐTD đã tuyển chọn

và xây dựng để thiết k ế các hoạt động dạy học trong các kiểu bài lên lớ p nghiên cứu

tài liệu mớ i, luyện tậ p, hệ thống hóa kiến thức, kiểm tra đánh giá.

Thảo luận vớ i GV về cách thức tiến hành thực nghiệm các bài lên lớp đã thiết k ế

có lồng ghép các SĐTD đã thiết k ế và cách xây dựng sơ đồ tƣ duy. Kiểm tra, đánh giá, phân tích và xử lí k ết quả thực nghiệm sƣ phạm.

Thông qua các giờ thực nghiệm, đánh giá tác dụng của việc sử dụng SĐTD trong

dạy học môm hóa học.

3.3. Thời gian và đối tƣợ ng thự c nghiệm sƣ phạm

a. Thờ i gian:

Thờ i gian: Học kì 2 năm học 2015-2016.

b. Đối tƣợ ng thực nghiệm

Bốn lớ p 11 của trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ ở Quảng Nam và trƣờ ng THPT

Thái Phiên ở Đà Nẵng vớ i tổng số 163 học sinh.

3.4. Nội dung thự c nghiệm

Chọn hai bài trong chƣơng trình học kì 2, có lồng ghép kiến thức SĐTD vào bài

giảng đƣợc giáo viên đánh giá tốt để tiến hành thực nghiệm kiểm chứng.

Bài 1: Luyện tập hidrocacbon thơm





113

Bài 2: Ancol (tiết 2): Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng

3.5. Tổ chứ c thự c nghiệm sƣ phạm

Đề tài đã tiến hành thực nghiệm sƣ phạm ở trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ theo

hình thức chọn 1 lớ p thực nghiệm (TN) và 1 lớp đối chứng (ĐC) có trình độ tƣơng

đƣơng nhau.

+ Ở trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ (QN)

- Bài Luyện tập hidrocacbon thơm

Cặ p lớ p TN – ĐC: 11/1 – 11/7

- Bài Ancol (tiết 2) - Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng

Cặ p lớ p TN – ĐC: 11/1 – 11/7

+ Ở trƣờ ng THPT Thái Phiên (ĐN)

- Bài Luyện tập hidrocacbon thơm

Cặ p lớ p TN – ĐC: 11/7 – 11/9

- Bài Ancol (tiết 2) - Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng

Cặ p lớ p TN – ĐC: 11/7 – 11/9

Lớp đối chứng là lớ p dạy theo phƣơng pháp bình thƣờ ng của giáo viên.

Lớ p thực nghiệm là lớ p dạy có lồng ghép SĐTD trong bài giảng.

- Sau mỗi tiết dạy giáo viên tổ chức kiểm tra đánh giá kết quả học tậ p của họcsinh bằng hình thức: bài tậ p tr ắc nghiệm bài luyện tập hidrocacbon thơm, trắc nghiệm

bài Ancol (tiết 2) – Tính chất hóa học, điều chế và ứng dụng. Dùng một đề kiểm tra

cho cả lớp đối chứng và lớ p thực nghiệm nhằm đánh giá khách quan việc sử dụng lồng

ghép SĐTD vào bài giảng để phát huy tính tích cực hoạt động nhận thức của học sinh.

- Qua quá trình tiến hành dạy thực nghiệm và kiểm tra k ết quả bằng việc kiểm

tra, tiến hành chấm bài kiểm tra của các lớ p, so sánh k ết quả thực nghiệm, rút ra nhận

xét và đánh giá kết quả thực nghiệm.

3.6. K ết quả thự c nghiệm

3.6.1. K ế t qu ả ki ể m tra

Qua đánh giá kết quả bài kiểm tra sau quá trình dạy thực nghiệm ở 2 lớ p ở

trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ và THPT Thái Phiên thống kê đƣợ c k ết quả nhƣ sau:





114

Bảng 3.1. K ế t quả kiể m tra t ại trườ ng THPH Nguyễn Văn Cừ (QN)

Bài dạyLoại

Giỏi

(9-10

điểm)

Khá

(7-8 điểm)

Trung

bình

(5-6 điểm)

Yếu

(<5 điểm)

Lớ p HS % HS % HS % HS %

Bài 1:

Luyện tậ p

hidrocacbon

thơm

11/1 (41 HS)

(TN)12 29.3 18 43.9 7 17.1 4 9.8

11/7 (37 HS)

(ĐC) 5 13.5 12 32.5 11 29.7 9 24.3

Bài 2: Ancol(tiết 2)

11/1 (TN) 13 31.7 17 41.5 11 26.8 0 0

11/7 (ĐC) 6 16.2 10 27 17 46 4 10.8

Bảng 3.2. K ế t quả kiể m tra t ại trường THPH Thái Phiên (ĐN)

Bài dạy

Loại

Giỏi

(9-10

điểm)

Khá

(7-8 điểm)

Trung

bình

(5-6 điểm)

Yếu

(<5 điểm)


Bài 1:

Luyện tậ p

hidrocacbon

thơm

11/7 (43 HS)

(TN)18 41.9 16 37.2 7 16.2 2 4.7

11/9 (42 HS)

(ĐC) 10 23.8 12 28.6 16 38.1 4 9.5

Bài 2: Ancol

(tiết 2)

11/7 (TN) 13 30.2 19 44.2 10 23.3 1 2.3

11/9 (ĐC) 6 14.3 18 42.9 15 35.7 3 7.1





115

Bảng 3.3. Thố ng kê k ế t quả kiể m tra của hai trườ ng

Bài dạyLoại

Giỏi

(9-10 điểm)

Khá

(7-8 điểm)

Trung bình

(5-6 điểm)

Yếu

(<5 điểm)


Bài 1:

Luyện tậ p

hidrocacbon

thơm

TN 30 35.71 34 40.48 14 16.67 6 7.14

ĐC 15 18.99 24 30.38 27 34.18 13 16.45

Bài 2: Ancol

(tiết 2)

TN 26 30.95 36 42.86 21 25 1 1.19

ĐC 12 15.19 28 35.44 32 40.51 7 8.86

35.71

40.48

16.67

7.14

18.99

30.38

34.18

16.45

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Giỏi Khá Trung bình Yếu

Thực nghiệm Đối chứng

%

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh k ết quả thự c nghiệm bài luyện tập hidrocacbonthơm





116

3.6.2. Nh ận xét k ế t qu ả th ự c nghi ệm

Theo đánh giá của các thầy cô ở 2 trƣờ ng THPT Nguyễn Văn Cừ và THPT Thái

Phiên thì đề kiểm tra phù hợ p với trình độ học sinh, có câu dễ, câu khó nên có sự phân

hóa về tính tích cực của học sinh.

K ết quả kiểm tra:- Qua bảng số liệu k ết quả hoạt động thực nghiệm của 2 trƣờ ng THPT Nguyễn

Văn Cừ và THPT Thái Phiên vớ i tổng số 163 học sinh, sau hai lần thực nghiệm trên

chúng ta có thể đƣa ra một số nhận xét sau:

K ết quả đánh giá ở bài dạy thực nghiệm luôn cao hơn so vớ i các tiết dạy đối

chứng:

+ Ở bài Luyện tập hidrocacbon thơm thì tỉ lệ học sinh ở lớ p thực nghiệm đạt

điểm giỏi là 35.71%, còn lớp đối chứng là 18.99%, tƣơng ứng học sinh đạt điểm khá là

40.48% và 30.38%, học sinh trung bình là 16.67% và 34.18%, học sinh yếu là 7.14%

và 16.45%.

+ Ở bài Ancol (tiết 2) cũng tƣơng tự thì tỉ lệ học sinh ở lớ p thực nghiệm đạt điểm

giỏi là 30.95%, còn lớp đối chứng là 15.19%, tƣơng ứng học sinh đạt điểm khá là

42.86% và 35.44%, học sinh trung bình là 25% và 40.51%, học sinh yếu là 1.19% và

8.86%.

30.95

42.86

25

1.19

15.19

35.4440.51

8.86

0

5

10

15

20

2530

35

40

45

50

Giỏi Khá Trung bình Yếu

Thực nghiệm Đối chứng

Hình 3.1. Biểu đồ so sánh k ết quả thự c nghiệm bài Ancol

%





117

Qua các thông số, chúng ta dễ dàng nhận thấy học sinh lớ p thực nghiệm nắm

vững kiến thức hơn, điểm số luôn cao hơn lớp đối chứng và điểm trung bình luôn đạt

mức khá, giỏi. Điều này thể hiện các em đã hứng thú vớ i việc học tậ p và sử dụng

SĐTD trong môn hoc.

Song song đó, lớp đối chứng gặ p nhiều khó khăn ở kiến thức hóa học thể hiện

các em không nắm vững kiến thức, kiến thức còn lang man, sai sót nhiều.

Vậy, việc lồng ghép sử dụng SĐTD vào bài giảng hóa học ở trƣờ ng phổ thông là

r ất hiệu quả và là việc làm cần thiết.





118

K ẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

1. K ết luận

Tuy gặp không ít khó khăn trong thực nghiệm các giáo án lồng ghép nội dung sử

dụng SĐTD, nhƣng đối chiếu vớ i mục đích và nhiệm vụ đã đề ra, đề tài đã thực hiện

đƣợ c các nhiệm vụ sau:

1.1.

Nghiên c ứ u t ổ ng quan v ấn đề

1.2.

Nghiên c ứu cơ sở lí lu ận

- Khái niệm tƣ duy.

- Thao tác tƣ duy và định hƣớng tƣ duy.

- Nguồn gốc sơ đồ tƣ duy.

- Khái niệm sơ đồ tƣ duy của Tony Buzan.

- Ứ ng dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học.

- Cơ sở lý thuyết phần mềm IMindMap 6.

1.3.

Nghiên c ứu cơ sở th ự c ti ễ n

Thực tr ạng sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học ở trƣờ ng THPT Nguyễn Văn

Cừ. Đã tiến hành điều tra và xử lí k ết quả, rút ra k ết luận. Cho thấy việc sử dụng

SĐTD chƣa đƣợ c giáo viên quan tâm. Và học sinh cũng không quan tâm đến việc sử

dụng SĐTD trong học tậ p môn hóa học.1.4. Phân tích n ội dung, c ấu trúc chƣơng trình hóa học h ữu cơ l ớp 11 cơ bản

1.5.

Định hƣớ ng thi ế t k ế SĐTD: Đề xu ấ t 6 nguyên t ắc và quy trình 6 bƣớ c khi

thi ế t k ế SĐTD trong dạy h ọc hóa h ọc.

1.6.

Ti ế n hành thi ế t k ế SĐTD phần ki ế n th ứ c hóa h ọc h ữu cơ lớp 11 cơ bản.

1.7.

Đã tiế n hành th ự c nghi ệm sƣ phạm để kh ẳng đị nh tính kh ả thi và hi ệu

qu ả c ủa h ệ th ố ng bài lên l ớ p có l ồng ghép SĐTD đã thiế t k ế trong d ạy

h ọc hóa h ọc.

2. Kiến nghị và đề xuất

2.1.

V ớ i B ộ Giáo d ục và Đào tạo

- Tổ chức đều đặn hơn các buổi tập huấn về đổi mới phƣơng pháp dạy học, trong đó

có việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học cho giáo viên THPT.

- Đầu tƣ cung cấp tƣ liệu giảng dạy cho giáo viên THPT.

- Cần đổi mới phƣơng pháp và chỉ tiêu đánh giá để phù hợp với nhu cầu xã hội.





119

2.2. Với các trƣờng THPT

- Khuyến khích giáo viên đổi mới phƣơng pháp dạy học, tăng cƣờ ng nâng cao

trình độ chuyên môn, nghiệ p vụ giáo viên. Tăng cƣờ ng trang bị các phƣơng tiện dạy

học cho trƣờ ng THPT, tối thiểu phải có phòng thí nghiệm, phòng bộ môn, máy tính và

các phƣơng tiện hỗ tr ợ nghe nhìn.

- Đảm bảo sự quan tâm của giáo viên đến từng học sinh trong lớ p.

2.3. V ớ i giáo viên THPT

- Cần mạnh dạn đổi mới phƣơng pháp dạy học theo hƣớng tăng cƣờ ng rèn luyện

k ỹ năng hoạt động sáng tạo của học sinh.

- Thƣờ ng xuyên tự bồi dƣỡ ng trau dồi chuyên môn nghiệ p vụ.

2.4. Hƣớ ng phát tr i ể n c ủa đề tài

- Tiế p tục cậ p nhận thêm tài liệu để có tƣ liệu phong phú phục vụ cho việc lồng

ghép vào các bài giảng hóa học.

- Xây dựng hoàn chỉnh bộ giáo án lồng ghép nội dung sử dụng SĐTD trong dạy

học cho lớ p 10, 12.

- Tiến hành thực nghiệm r ộng rãi hơn cho học sinh để giáo án lồng ghép nội dung

sử dụng SĐTD trong dạy học có tính khả thi hơn.





120

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Lƣu Minh Trí, Dạy học tích cực vớ i sự hỗ tr ợ của bản đồ tƣ duy, Trƣờ ng

THPT chuyên Tiền Giang.

[2] Đinh Thị Mến (2011), Sử dụng Grap và sơ đồ tƣ duy trong giờ ôn tậ p, luyện

tậ p phần hóa phi kim lớ p 11 THPT, Luận văn thạc sĩ, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.

[3] Nguyễn Ngọc Tuấn (2010), Thiết k ế và sử dụng lƣợt đồ tƣ duy nhằm tích cực

hoạt động nhận thức của học sinh trong dạy học hóa học lớ p 11.

[4] Tony Buzan, Sơ đồ tƣ duy, NXBTH TP. HCM (2008).

[5] Tony Buzan (2007), Bản đồ tƣ duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội.

[6] Thomas Armstrong (GS. TS. Lê Quang Long dich, 2010), Đa trí tuệ trong lớ p

học, NXB Giáo dục.

[7] Nguyễn Cƣơng (2007), Phƣơng pháp dạy học hóa học ở trƣờ ng phổ thông và

đại học, NXB Giáo dục.

[8] Nguyễn Hữu Dĩnh, Đỗ Đình Rãng, Đặng Đình Bạch, Nguyễn Thị Thanh

Phong (2007), Hóa học hữu cơ tậ p 1, 2, NXB Giáo dục.

[9] Lê Tấn Huỳnh Cẩm Giang (2010), Hiểu biết về tƣ duy phản biện, Viện

nghiên cứu giáo dục, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.[10] Nguyễn Thị Khoa (2010), Sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học hóa học ở

trung học phổ thông, Khóa luận tốt nghiệp, Đại học Sƣ phạm TP. HCM.

[11] Nguyễn Thị Nhân (2014), Sử dụng bản đồ tƣ duy trong dạy học lớp 10 địa

lý trung học phổ thông, Đại học Sƣ phạm Hà Nội.

[12] http://khosachnoi.com.vn/sach-noi/580/tu-duy-thong-minh-suu-tam.html.

[13] http://www.sodotuduy.com/so-do-tu-duy/ebook-huong-dan-su-dung-phan-

mem-so-do-tu-duy-imind-map-6.html.

[14] https://en.wikipedia.org/wiki/Mind_map.

[15] http://violet.vn/main/.

[16] http://imindmap.com/.

[17] https://dayvahoc.info/showthread.php?pid=2347#pid2347.



http://khosachnoi.com.vn/sach-noi/580/tu-duy-thong-minh-suu-tam.html


http://www.sodotuduy.com/so-do-tu-duy/ebook-huong-dan-su-dung-phan-mem-so-do-tu-duy-imind-map-6.html


https://en.wikipedia.org/wiki/Mind_map


http://violet.vn/main/


http://imindmap.com/


https://dayvahoc.info/showthread.php?pid=2347#pid2347











121

PHỤ LỤC

1. Những nội dung cơ bản của hóa hữu cơ lớp 11 cơ bản

2. Phiếu điều tra thực tr ạng dành cho giáo viên

3. Phiếu điều tra thực tr ạng dành cho học sinh

4. SĐTD bài Ankin

5. SĐTD bài phenol

6. SĐTD bài andehit

7. Đề kiểm tra 15 phút bài Luyện tập hidrocacbon thơm

8. Đề kiểm tra 15 phút bài ancol





122

1. Nhữ ng nội dung cơ bản của hóa hữu cơ lớ p 11 cơ bản

1.1. M ục tiêu c ủa hóa h ữu cơ lớp 11 cơ bản

1.1.1. Kiế n thứ c

a. Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học hữu cơ

-

Khái niệm hóa học hữu cơ và hợ p chất hữu cơ, đặc điểm chung của hợ p chất

hữu cơ .

- Phân loại hợ p chất hữu cơ theo thành phần nguyên tố (hidrocacbon và dẫn

xuất), nhóm chức.

- Danh pháp hợ p chất hữu cơ: tên thông thƣờ ng, tên hệ thống (tên gốc - chức, tên

thay thế).

- Khái niệm, cách thiết lậ p công thức đơn giản nhất và công thức phân tử.

- Nội dung thuyết cấu tạo hóa học, chất đồng đẳng, chất đồng phân.

- Các loại liên k ết trong hợ p chất hữu cơ.

- Đồng phân lậ p thể: khái niệm, mối quan hệ giữa đồng phân lậ p thể và đồng

phân cấu tạo, khái niệm cấu tạo hóa học và cấu hình, cấu dạng.

- Phân loại phản ứng hữu cơ cơ bản: thế, cộng, tách dựa vào sự biến đổi hợ p chất

hữu cơ tham gia phản ứng.

b. Chƣơng 5: Hdrocacbon no -

Định nghĩa hidrocacbon no, ankan.

- Đồng đẳng, đồng phân, danh pháp, tính chất vật lý chung.

- Phƣơng pháp điều chế metan trong phòng thí nghiệm và khai thác các ankan

trong công nghiệ p, ứng dụng của ankan.

- Tính chất hóa học của ankan: tƣơng đối trơ ở nhiệt độ thƣờng nhƣng dƣớ i tác

dụng của ánh sáng, xúc tác và nhiệt.

-

Điều chế một vài tính chất của metan.

c. Chƣơng 6: Hidrocacbon không no

- Khái niệm hidrocacbon không no, anken, ankađien, ankin.

- Dãy đồng đẳng và cách gọi tên theo danh pháp thông thƣờ ng và danh pháp hệ

thống thay thế của anken.

- Tính chất vật lí chung của anken .





123

- Phƣơng pháp điều chế của anken trong phòng thí nghiệm và sản xuất trong

công nghiệ p.

- Ứ ng dụng của anken.

- Cấu trúc electron, cấu trúc không gian và đồng phân của anken.

-

Tính chất hóa học của enken.

- Công thức chung, phân loại ankađien.

- Phƣơng pháp sản xuất buta – 1, 3 –đien từ butan và isopren từ isopentan trong

công nghiệ p.

- Đặc điểm cấu trúc của liên k ết đôi liên hợ p.

- Tính chất hóa học của buta – 1, 3 –đien và isopren: Phản ứng cộng hidro, cộng

halogen và hidro halogenua, phản ứng trùng hợ p.

- Sơ lƣợ c về tecpen, thành phần và cấu tạo của một vài dẫn xuất chứa oxi của

tecpen.

- Nguồn tecpen thiên nhiên và sơ lƣợ c về phƣơng pháp khai thác.

- Ứ ng dụng của tecpen trong công nghiệ p thực phẩm và dƣợ c phẩm.

- Định nghĩa, công thức chung, đặc điểm cấu trúc phân tử, đồng đẳng, danh pháp,

tính chất vật lý của ankin.

-

Phƣơng pháp điều chế và ứng dụng axetilen trong phòng thí nghiệm, trong côngnghiệ p.

- Tính chất hóa học giống anken: phản ứng cộng H2, Br 2, HX, oxi hóa.

- Tính chất hóa học khác anken: phản ứng thế nguyên tử H linh động của ank-1-

in.

d. Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm. Nguồn hidrocacbon thiên nhiên. Hệ thống

hóa hidrocacbon

-

Định nghĩa, cấu trúc phân tử, đồng đẳng, đồng phân và danh pháp.

- Mối liên quan giữa cấu trúc phân tử và tính chất hóa học.

- Tính chất hóa học: phản ứng thế của toluen và benzen: halogen hóa, nitro hóa

(điều kiện phản ứng, qui tắc thế, sơ lƣợc cơ chế thế), phản ứng cộng Cl2, H2 vào vòng

benzen, phản ứng oxi hóa hoàn toàn, oxi hóa nhóm ankyl.

- Phản ứng của benzen, toluen vớ i dung dịch thuốc tím khi nguội và khi đung

nóng.





124

e. Chƣơng 8: Dẫn xuất halogen. Ancol- phenol

- Tính chất hóa học cơ bản:phản ứng thế nguyên tử halogen (trong phân tử ankyl

halogenua, anlyl halogenua, phenyl halogenua) bằng nhóm –OH, sơ lƣợc cơ chế phản

ứng thế, phản ứng tách hidro halogenua theo qui tắc Zai-xep, phản ứng vớ i magie.

-

Định nghĩa, phân loại, đồng phân và danh pháp của ancol.

- Tính chất vật lý và khái niệm liên k ết hidro, phƣơng pháp điều chế, ứng dụng

cuae etanol và metanol.

- Tính chất hóa học: phản ứng thế H của – OH (phản ứng chung của R-OH, phản

ứng riêng của glixerol), phản ứng thế nhóm – OH của ancol, phản ứng tách nƣớ c tạo

thành ankan hoặc ete, phản ứng oxi hóa ancol bậc I, bậc II thành andehyt, xeton; phản

ứng cháy.

- Định nghĩa, phân loại phenol, tính chất vật lý.

- Tính chất hóa học: phản ứng thế H ở nhóm OH (tính axit: tác dụng vớ i natri,

natri hidroxit), phản ứng thế ở vòng thơm (tác dụng với nƣớ c brom), ảnh hƣở ng qua lại

giữa các nhóm nguyên tử trong phân tử phenol.

- Một số phƣơng pháp điều chế hiện nay, ứng dụng của phenol.

- Khái niệm về ảnh hƣở ng qua lại giữa các nguyên tử trong phân tử hợ p chất hữu

cơ. f. Chƣơng 9: Andehit – Xeton – Axit cacboxylic

- Định nghĩa andehit, đặc điểm cấu trúc phân tử, phân loại, danh pháp.

- Phƣơng pháp điều chế andehit tử ancol bậc I, điều chế tr ực tiế p andehit từ

metan, andehit axetic từ etilen.

- Một số ứng dụng chính của fomandehit, axetandehit.

- Tính chất hóa học của andehit: phản ứng cộng (cộng hidro, nƣớ c, hidro xianua),

phản ứng oxi hóa (tác dụng với nƣớ c brom, dung dịch thuốc tím, dung dịch bạc nitrat

trong amoniac), phản ứng ở gốc hidrocacbon.

- Phƣơng pháp điều chế axit cacboxylic trong phòng thí nghiệm và trong công

nghiệ p.

- Ứ ng dụng của axit axetic và axit khác.

- Cấu trúc phân tử, tính chất vật lý và liên k ết hidro.

-

Tính chất hóa học:





125

+ Tính axit và ảnh hƣở ng của nhóm thế (phân li thuận nghịch trong dung dịch,

xét hằng số Ka, ảnh hƣở ng của gốc hidrocacbon, của nhóm thế có độ âm điện lớ n).

+ Tác dụng với bazơ, oxit bazơ, muối của axit yếu hơn, kim loại hoạt động mạnh.

+ Phản ứng tạo thành dẫn xuất axit (tác dụng vớ i ancol tạo thành este, tách nƣớ c

liên phân tử).

+ Phản ứng ở gốc hidrocacbon (no, không no, thơm).

1.1.2. Kĩ năng

a. Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học h ữu cơ

- Phân biệt đƣợ c hidrocacbon và dẫn xuất của hidrocacbon theo thành phần phân

tử.

- Gọi tên một hợ p chất cụ thể theo danh pháp gốc chức và danh pháp thay thế.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính thành phần phần trăm khối lƣợ ng của C, H, O, N căn cứ

vào các số liệu phân tích định lƣợng, tính đƣợ c phân tử khối của chất hữu cơ dựa vào

tỉ khối hơi, xác định đƣợ c công thức đơn giản nhất và công thức phân tử khi biết các

số liệu thực nghiệm.

- Viết đƣợ c công thức cấu tạo của một hợ p chất hữu cơ cụ thể.

- Phân biệt đƣợ c chất đồng đẳng, đồng phân (dựa vào công thức cấu tạo cụ thể).

-

Nhận biết đƣợ c loại phản ứng theo các phƣơng trình hóa học cụ thể.-

Quan sát thí nghiệm, mô hình phân tử rút ra đƣợ c nhận xét về tính chất của các

chất cụ thể.

b. Chƣơng 5: Hidrocacbon no

- Viết đƣợ c công thức cấu tạo, gọi tên một số ankan đồng phân mạch thẳng,

mạch nhánh.

- Viết các phƣơng trình hóa học biểu diễn phản ứng hóa học của các chất hữu cơ

cụ thể.

- Giải đƣợ c bài tập: xác định công thức phân tử, viết một số công thứ cấu tạo của

ankan, tính thành phần phần trăm về thể tích trong hỗn hợ p và tính nhiệt lƣợ ng của

phản ứng cháy.

c. Chƣơng 6: Hidrocacbon không no

- Viết các công thức cấu tạo và gọi tên các đồng phân tƣơng ứng vớ i một công

thức phân tử (không quá 6 nguyên tử C trong nguyên tử).





126

- Viết phƣơng trình hóa học của một số phản ứng cộng, phản ứng oxi hóa, phản

ứng trùng hợ p cụ thể.

- Phân biệt đƣợ c một số anken và ankan cụ thể.

- Giải đƣợ c bài tập: xác định công thức phan tử, viết công thức cấu tạo, gọi tên

anken, tính thành phần phần trăm thể tích trong hỗn hợ p khí có anken cụ thể.

- Viết đƣợ c cấu tạo của một số ankadien cụ thể.

- Viết các phƣơng trình hóa học biểu diễn tính chất hóa học của buta – 1, 3 –đien

và isopren.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính khối lƣợ ng sản phẩm tạo thành của phản ứng trùng hợ p

qua nhiều phản ứng.

- Quan sát đƣợ c mô hình phân tử của một số tecpen cụ thể, rút ra nhận xét về

thành phần cấu tạo.

- Viết đƣợ c công thức cấu tạo của một số ankin cụ thể.

- Dự đoán đƣợ c tính chất hóa học, kiểm tra và k ết luận.

- Viết đƣợc các phƣơng trình hóa học biểu diễn tính chất hóa học của axetilen.

- Biết cách phân biệt ank- 1- in vớ i anken, ank- 1- in vớ i ankadien bằng phƣơng

pháp hóa học.

-

Giải đƣợ c bài tậ p: tính thành phần phần trăm thể tích khí trong hỗn hợ p phảnứng.

d. Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm, nguồn hidrocacbon thiên nhiên. Hệ

thống hóa về hidrocacbon

- Viết đƣợ c cấu trúc phân tử của benzen và một số chất trong dãy đồng đẳng.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính khối lƣợ ng benzen, toluen tham gia phản ứng hoặc thành

phần phần trăm khối lƣợ ng của các chất trong hỗn hợ p.

-

Viết công thức cấu tạo, từ đó dự đoán đƣợ c tính chất hóa học của stiren.

- Phân biệt một số hidrocacbon thơm bằng phƣơng pháp hóa học.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính khối lƣợ ng sản phẩm thu đƣợ c sau phản ứng trùng hợ p

và bài tậ p khác có nội dung liên quan.

e. Chƣơng 8: Dẫn xuất Halogen. Ancol- phenol

- Viết đƣợ c công thức cấu tạo các loại đồng phân ancol cụ thể.

-

Đọc đƣợ c tên khi biết công thức cấu tạo của các ancol.





127

- Giải đƣợ c bài tậ p: phân biệt đƣợc ancol no đơn chức vớ i glixerol bằng công

thức hóa học, xác định công thức phân tử, công thức cấu tạo của ancol.

- Phân biệt dung dịch phenol vớ i ancol cụ thể bằng phƣơng pháp hóa học.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính khối lƣợ ng phenol tham gia và tạo thành trong phản

ứng.

f. Chƣơng 9: Andehit – Xeton - Axit cacboxylic

- Dự đoán đƣợ c tính chất hóa học đặc trƣng của andehit, kiểm tra dự đoán và kết

luận.

- Viết các phƣơng trình hóa học minh họa tính chất hóa học của andehit.

- Giải đƣợ c bài tậ p: Tính khối lƣợ ng và nồng độ dung dịch andehit tham gia phản

ứng.

- Phân tích mối liên hệ giữa cấu trúc nhóm cacboxyl vớ i liên k ết hidro và tính

chất hóa học của axit, tính chất hóa học của axit cacboxylic có gốc no, không no,

thơm.

- Phân biệt axit cụ thể vớ i ancol, phenol bằng phƣơng pháp hóa học.

- Giải đƣợ c bài tậ p: tính khối lƣợ ng hoặc nồng độ của axit tham gia phản ứng.

1.2. C ấ u trúc, n ội dung chƣơng trình hóa học h ữu cơ lớp 11 cơ bản

1.2.1. C ấ u trúca. Hệ thống lý thuyết chủ đạo

- Hóa học hữu cơ và hợ p chất hữu cơ.

- Phân tích nguyên tố.

- Công thức chất hữu cơ.

- Cấu tạo hữu cơ và thuyết cấu tạo hóa học.

- Phản ứng hữu cơ.

b. Các chất hữu cơ

- Hidrocacbon no.

- Hidrocacbon không no.

- Hidrocacbon thơm.

- Dẫn xuất halogen của hidrocacbon thơm.

- Ancol- phenol.

-

Andehit, axit cacboxylic.





128

1.2.2. N ội dung

Bảng 1: nội dung chương trình hóa học hữu cơ lớ p 11 THPT

PHẦ N NỘI DUNG

Kiến thức

cơ sở

Chƣơng 4: Đại cƣơng hóa học hữu cơ

Bài 1: Mở đầu về hóa học hữu cơ

Bài 2: Công thức phân tử hợ p chất hữu cơ

Bài 3: Cấu trúc phân tử chất hữu cơ

Bài 5: Phản ứng hữu cơ

Hóa học về

hợ p chất hữu

cơ

Chƣơng 5: Hidrocacbon no

Bài 1, 2: Ankan

Chƣơng 6: Hidrocacbon không no

Bài 1, 2:anken

Bài 3:ankadien

Bài 4: ankin

Chƣơng 7: Hidrocacbon thơm- nguồn hidrocacbon trong thiên

nhiên

Bài 1: Benzen và đồng đẳng. Một số hidrocacbon khác

Bài 3: Hệ thống hóa về hidrocacbonChƣơng 8: Dẫn xuất Halogen. Ancol- phenol

Bài 1: Ancol

Bài 2: Phenol

Chƣơng 9: Andehit – Xeton – Axit cacboxylic

Bài 1: Andehit

Bài 2: Axit cacboxylic

Thƣc hành hóa

học

Bài 1: Phân tích định tính, điều chế và tính chất của metan

Bài 2: Điều chế và tính chất của etilen, axetilen

Bài 4: Tính chât của etanol, glixerol và phenol

Bài 5: Tính chất của andehit và axit cacboxylic

Ôn tậ p luyện

tậ p

Ôn tập đầu năm học, cuối học k ỳ I và cuối năm

Bài luyện tậ p 1: Chất hữu cơ, công thức phân tử và công thức cấu

tạo.





129

Bài luyện tậ p 2: Ankan

Bài luyên tậ p 3: Anken và ankađien

Bài luyên tậ p 4: Ankin

Bài luyên tậ p 5: Dẫn xuất halogen, ancol và phenol

Bài luyên tậ p 6: Andehit và Axit cacboxylic

Kiểm tra Kiểm tra 45 phút hai bài vào học k ỳ 2

Kiểm tra học k ỳ I và cuối năm: 2 bài





130

Trƣờng ĐHSP Đà Nẵng

Khoa Hóa

---- ----

PHIẾU THAM KHẢO Ý KIẾN GIÁO VIÊN

Kính chào quý Thầy (Cô)!

Hiện nay, chúng tôi đang thực hiện nghiên cứu “S Ử D ỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY

TRONG D ẠY H ỌC HÓA H ỮU CƠ LỚ P 11 NH Ằ M NÂNG CAO CH ẤT LƢỢ NG

D ẠY VÀ H ỌC Ở TRƢỜ NG TRUNG H ỌC PH Ổ THÔNG”, vớ i mong muốn thu thậ p

thông tin về quá trình dạy học môn Hóa Học ở trƣờ ng THPT và làm cơ sở cho luận

văn để nhằm góp phần nâng cao chất lƣợ ng dạy và học môn hóa học qua việc sử dụng

sơ đồ tƣ duy theo hƣớ ng dạy học tích cực, xin quý thầy giáo, cô giáo vui lòng cho biếtvài thông tin về vấn vấn đề này. R ất mong đƣợ c sự đóng góp ý kiến nhiệt tình của quý

thầy, cô.

THÔNG TIN CÁ NHÂN

- Họ và tên: ……………………………………………………………………………

- Đơn vị công tác:…………………………Tỉnh (thành

phố):……………………………

- Loại hình trƣờ ng: Chuyên Công lậ p Công lậ p tự chủ Dân lập/ tƣ thục

- Thờ i gian tham gia giảng dạy hóa học ở trƣờng THPT:…………………………năm

Đánh dấu chéo (X) vào ô tƣơng ứng mà thầy (cô) cho là phù hợp sau đây:

1. Khi giảng dạy phần hóa hữu cơ, thầy (cô) thƣờ ng gặp những khó khăn nào?

STTNhững khó khăn thƣờ ng gặp khi giảng dạy

phần hóa hữu cơ

Mức độ

Nhiều Ít Không

1 Kiến thức nhiều, thờ i gian ít.

2 Nội dung tr ừu tƣờ ng, khó hiểu, khó truyền

đạt.

3 Bài tậ p hóa học khá đa dạng.

4 Phƣơng tiện tr ực quan ít.

5 HS chƣa có kiến thức căn bản về hóa hữu cơ.

Những khó khăn khác: ................................................................................................





131

2. Thầy (cô) cho biết mức độ sử dụng sơ đồ tƣ duy trong dạy học?

Không bao giờ R ất ít khi Thỉnh thoảng Thƣờ ng xuyên

3. Theo kinh nghiệm của thầy (cô), sử dụng SĐTD vào dạng bài nào là tốt nhất?

Bài lên lớ p truyền thụ kiến thức mớ i về chất.

Bài ôn tậ p, luyện tậ p.

Bài thực hành.

4. Thầy (cô) sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học nhằm mục đích gì?

(Có thể chọn nhiều ý)

Tóm tắt nội dung bài học.

Xây dựng cấu trúc bài học theo tiến trình dạy học.

Tiết kiệm thời gian, tăng tính linh hoạt trong bài giảng.

Đổi mới phƣơng pháp dạy học.

Giúp học sinh nắm vững kiến thức đã học.

Xây dựng bài tậ p hóa học.

Kiểm tra đánh giá.

Ý kiến khác:……………………………………………………………………………

5. Theo thầy (cô) sử dụng SĐTD vào dạy học có nhữ ng tác dụng gì?

Tác dụng Không có tácdụng

Bình thƣờ ng Tƣơng đối tốt R ất tốt

Nội dung bài học ngắn

gọn, cô đọng.

Bài học tr ở nên sinh

động và hấ p dẫn.

Tạo hứng thú học tậ p

cho học sinh.

Học sinh dễ nhớ và

hiểu bài sâu hơn.

Phát triển trí não cho

học sinh.





132

6. Theo thầy (cô) việc sử dụng SĐTD trong dạy học hóa học có những ƣu nhƣợ c

điểm gì?

6 .1. Ƣu điể m.

Ngắn gọn, dễ nhìn, dễ viết.

Học sinh dễ nhớ bài.

Kích thích hứng thú học tậ p và khả năng sáng tạo của học sinh.

Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não.

Rèn luyện cách xác định chủ đề, phát triển ý chính và ý phụ một cách logic.

Ý kiến khác:…………………………………………………………………………….

6 .2. nhƣợc điể m.

Không truyền đạt hết ý tƣở ng.

Không thể sơ đồ hóa tất cả kiến thức.

Ý kiến khác:……………………………………………………………………………

Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, hợ p tác của quý thầy (cô). Mong nhận

đƣợ c nhiều ý kiến đóng góp, bổ sung của thầy (cô).





133

Trƣờng ĐHSP Đà Nẵng

Khoa Hóa

---- ----

PHIẾU THĂM DÒ Ý KIẾN HỌC SINH

Thân gửi các em học sinh yêu qúy!

Hiện nay chúng tôi đang thực hiện đề tài “S Ử D ỤNG SƠ ĐỒ TƢ DUY

TRONG D ẠY H ỌC HÓA H ỮU CƠ LỚ P 11 NH Ằ M NÂNG CAO CH ẤT LƢỢ NG

D ẠY VÀ H ỌC Ở TRƢỜ NG TRUNG H ỌC PH Ổ THÔNG ” để thu thập thông tin cũng

nhƣ tìm hiểu tình hình dạy và học bộ môn hóa trong trƣờng THPT đồng thời làm cơ sở

cho luận văn nhằm góp phần nâng cao chất lƣợ ng dạy và học môn hóa học. Xin các

em vui lòng cho biết ý kiến của mình về một số vấn đề sau: Lớp:……………………………………………………………………………………………….

Trường:………………………………Tỉ nh, Thành phố:………………………………………

Đánh dấu (X) vào ô tƣơng ứng em cho là phù hợ p.

1. Em thích hay không thích giờ học thầy cô sử dụng sơ đồ tƣ duy vào trong giảng

dạy?

Thích Không thích

2. Mức độ sử dụng sơ đồ tƣ duy trong học tập môn hóa học?

Không bao giờ R ất ít khi Thỉnh thoảng Thƣờ ng xuyên

3. Em có gặp trở ngại gì khi thiết k ế sơ đồ tƣ duy trong học tập môn học không?

Không xác định đƣợ c yếu tố tr ọng tâm của bài học.

Khó xây dựng.

Không có tr ở ngại hay khó khăn gì.

4. Theo em việc sử dụng SĐTD trong giờ học có ƣu điểm gì?

STT Nội dung

Mức độ

Không

đúng Phân vân Đúng

R ất

đúng

1 Giúp nhớ bài tốt.

2 Chủ động trong giờ học.

3 Có cơ hội phát huy năng lực.

4 Tạo không khí sôi nổi trong lớ p





134

học.

5 Dễ hiểu bài.

6 Dễ hệ thống nội dung kiến thức.

7

Rèn luyện k ỹ năng phân tích, tổng

hợ p, so sánh.

8

Thấy đƣợ c những vƣớ ng mắc của

môn học và mối tƣơng quan giữa

môn học này vớ i môn học khác.

5. Theo em việc sử dụng SĐTD trong giờ học có nhƣợc điểm gì?

STT Nội dungMức độ Không

đúng Phân vân Đúng

R ất

đúng

1 Không diễn đạt hết đƣợc ý tƣở ng.

2 Khó xây dựng.

3Khó hiểu hết sơ đồ do ngƣờ i khác

xây dựng.

4Một số nội dung không diễn đạt

bằng sơ đồ tƣ duy.

5 Ý kiến khác: ……………………………………………………………………

6. Sau khi tham gia thiết k ế và sử dụng sơ đồ tƣ duy trong việc học, em nhận thấy

khả năng của bản thân tiến bộ nhƣ thế nào?

STT Nội dungMức độ

Tốt KháTrung

bìnhYếu Kém

1 Sáng tạo.

2 Ghi nhớ có hệ thống.

3 Phát huy năng lực.

4Phân tích, tổng hợ p kiến

thức.





135

5Biết cách vận dụng kiến

thức.

6Sử dụng máy tính thành

thạo.

7 Trình bày.

8Hứng thú học tậ p và yêu

thích môn học hơn.

9 K ết quả học tậ p tiến bộ hơn.

10Ý kiến khác:……………………………………………………………………

Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, hợ p tác của các em. Mong nhận

đƣợ c nhiều ý kiến và đóng góp của các em.





136

1 . S Đ T D

b à i “ A n k i n ”





137

2 . S Đ T D b à i “ A n d e h i t ” ( D o h ọ c

s i n h

v ẽ

t a y )





138

3 . S Đ T D

b à i “

P h e n o l ”







140

Câu 8: Tính chất nào không phải của benzen ?

A. Dễ thế. B. Khó cộng.

C. Bền vớ i chất oxi hóa. D. Kém bền vớ i các chất oxi hóa.

Câu 9: Để phân biệt đƣợ c các chất Hex-1-in, Toluen, Benzen ta dùng 1 thuốc thử duy

nhất là

A. dd AgNO3/NH3. B. dd Brom. C. dd KMnO4. D. dd HCl.

Câu 10: A là dẫn xuất benzen có công thức nguyên (CH)n. 1 mol A cộng tối đa 4 mol

H2 hoặc 1 mol Br 2 (dd). Vậy A là

A. etyl benzen. B. metyl benzen. C. vinyl benzen. D. ankyl benzen.

Câu 11: Cho 100 ml bezen (d = 0,879 g/ml) tác dụng với một lƣợng vừa đủ brom lỏng

(xúc tác bột sắt, đun nóng) thu đƣợc 80 ml brombenzen (d = 1,495 g/ml). Hiệu suất

brom hóa đạt là

A. 67,6%. B. 73,49%. C. 85,3%. D. 65,35%.

Câu 12: Cho benzen vào 1 lọ đựng Cl2 dƣ rồi đƣa ra ánh sáng. Sau khi phản ứng xảy

ra hoàn toàn thu đƣợ c 5,82 kg chất sản phẩm. Tên của sản phẩm và khối lƣợ ng benzen

tham gia phản ứng là:

A. clobenzen; 1,56 kg. B. hexacloxiclohexan; 1,65 kg.

C. hexacloran; 1,56 kg. D. hexaclobenzen; 6,15 kg.Câu 13: Đốt cháy hết 9,18 gam 2 đồng đẳng của benzen A, B thu đƣợ c 8,1 gam H2O

và V lít CO2 (đktc). Giá trị của V là

A. 15,654. B. 15,465. C. 15,546. D. 15,456.

Câu 14: Đề hiđro hoá etylbenzen ta đƣợ c stiren; trùng hợp stiren ta đƣợ c polistiren vớ i

hiệu suất chung 80%. Khối lƣợ ng etylbenzen cần dùng để sản xuất 10,4 tấn polisitren

là

A.13,52 tấn. B. 10,6 tấn. C. 13,25 tấn. D. 8,48 tấn.

Câu 15: Đốt cháy hoàn toàn 6 gam chất hữu cơ A, đồng đẳng của benzen thu đƣợ c

10,08 lít CO2 (đktc). Công thức phân tử của A là

A. C9H12. B. C8H10. C. C7H8. D. C10H14.





141

ĐỀ KIỂM TRA 15 PHÚT CHƢƠNG ANCOL - PHENOL

Câu 1: Cho các chất có công thức cấu tạo nhƣ sau: HOCH2-CH2OH (X) ; HOCH2-

CH2-CH2OH (Y); HOCH2-CHOH-CH2OH (Z); CH3-CH2-O-CH2-CH3 (R); CH3-CHOH-

CH2OH (T). Những chất tác dụng đƣợ c vớ i Cu(OH)2 tạo thành dung dịch màu xanh

lam là:

A. X, Y, R, T. B. X, Z, T. C. Z, R, T. D. X, Y, Z, T.

Câu 2: Chất hữu cơ X mạch hở , bền, tồn tại ở dạng trans có công thức phân tử C4H8O,

X làm mất màu dung dịch Br 2 và tác dụng vớ i Na giải phóng khí H2. Công thức cấu

tạo thu gọn của X là

A. CH2=CHCH2CH2OH. B. CH3CH2CH=CHOH.

C. CH2=C(CH3)CH2OH. D. CH3CH=CHCH2OH.Câu 3: Dùng một hoá chất nào sau đây để nhận biết stiren, toluen, phenol?

A. Dung dịch Br 2. B. Dung dịch HCl.

C. Dung dịch NaOH. D. Dung dịch HNO3.

Câu 4: Cho sơ đồ:

C6H6 (benzen) 2o

Cl (1 : 1 mol)

Fe, t

X o t , P cao Y axit HCl

Z

Hai chất hữu cơ Y, Z lần lƣợ t là: A. C6H6(OH)6, C6H6Cl6. B. C6H4(OH)2, C6H4Cl2.

C. C6H5OH, C6H5Cl. D. C6H5ONa, C6H5OH.

Câu 5: Cho 4 chất: phenol (A), ancol etylic (B), benzen (C), axit axetic (D). Độ linh

động của nguyên tử hiđro trong phân tử các chất trên tăng dần theo thứ tự là

A. A < B < C < D. B. C < D < B < A.

C. C < B < A < D. D. B < C < D < A.

Câu 6: Phenol tác dụng vớ i tất cả các chất trong nhóm nào sau đây?

A. Na, KOH, dung dịch Br 2, HCl.

B. K, NaOH, HNO3 đặc, dung dịch Br 2.

C. Na, NaOH, CaCO3, CH3COOH.

D. K, HCl, axit cacbonic, dung dịch Br 2.

Câu 7: Hợ p chất hữu cơ X tác dụng đƣợ c vớ i dung dịch NaOH và dung dịch brom

nhƣng không tác dụng vớ i dung dịch NaHCO3. Tên gọi của X là

A. anilin. B. phenol. C. axit acrylic. D. metyl axetat.

+ NaOH đặc, dư





142

Câu 8: Đốt cháy hoàn toàn 1 mol chất X (C, H, O) cho ra 4 mol CO2. Biết X cộng Br 2

theo tỉ lệ mol 1 : 1 ; X tác dụng vớ i Na cho ra khí H2 và X cho phản ứng tráng gƣơng.

Công thức cấu tạo của hợ p chất X là

A. HO-CH=CH-CH2-CHO. B. CH2=C(OH)-CH2-CHO.

C. CH2=CH-CH(OH)-CHO. D. Cả A, B, C đều đúng.

Câu 9: Đun nóng một ancol đơn chức X vớ i dung dịch H2SO4 đặc trong điều kiện

nhiệt độ thích hợ p sinh ra chất hữu cơ Y, tỉ khối hơi của X so vớ i Y là 1,6428. Công

thức phân tử của Y là

A. C3H8O. B. C2H6O. C. CH4O. D. C4H8O.

Câu 10: Khi thực hiện phản ứng tách nƣớ c đối vớ i ancol X, chỉ thu đƣợ c một anken

duy nhất. Oxi hoá hoàn toàn một lƣợ ng chất X thu đƣợ c 5,6 lít CO2 (ở đktc) và 5,4

gam nƣớ c. Có bao nhiêu công thức cấu tạo phù hợ p vớ i X?

A. 5. B. 4. C. 3. D. 2.

Câu 11: Tách nƣớ c hoàn toàn từ hỗn hợ p X gồm 2 ancol A và B ta đƣợ c hỗn hợ p Y

gồm các olefin. Nếu đốt cháy hoàn toàn X thì thu đƣợ c 1,76 gam CO2. Khi đốt cháy

hoàn toàn Y thì tổng khối lƣợ ng H2O và CO2 sinh ra là

A. 1,76 gam B. 2,76 gam. C. 2,48 gam. D. 2,94 gam.

Câu 12: Cho m gam một ancol no, đơn chức X qua bình đựng CuO (dƣ), nung nóng.Sau khi phản ứng hoàn toàn, khối lƣợ ng chất r ắn trong bình giảm 0,32 gam. Hỗn hợ p

hơi thu đƣợ c có tỉ khối đối vớ i hiđro là 15,5. Giá tr ị của m là

A. 0,92. B. 0,32. C. 0,64. D. 0,46.

Câu 13: Đun 12 gam axit axetic vớ i 13,8 gam etanol (có H2SO4 đặc làm xúc tác) đến

khi phản ứng đạt tớ i tr ạng thái cân bằng, thu đƣợ c 11 gam este. Hiệu suất của phản

ứng este hoá là

A. 55%. B. 50%. C. 62,5%. D. 75%.

Câu 14: Đun nóng 6,0 gam CH3COOH vớ i 6,0 gam C2H5OH (có H2SO4 làm xúc tác,

hiệu suất phản ứng este hoá bằng 50%). Khối lƣợ ng este tạo thành là

A. 6,0 gam. B. 4,4 gam. C. 8,8 gam. D. 5,2 gam.





Câu 15: Khi lên men 1 lít ancol etylic 9,2o thu đƣợ c dung dịch chứa x gam axit axetic.

Biết hiệu suất quá trình lên men là 80% và khối lƣợ ng riêng của ancol etylic nguyên

chất là 0,8 g/ml. Giá tr ị của x là

A. 96. B. 76,8. C. 120. D. 80.


Documents

SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY TRONG DẠY HỌC HÓA HỮU CƠ LỚP 11 NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG DẠY VÀ HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG