STRUKTURALNE PRETPOSTAVKE SUDSKE VLASTI U CRKVI

Glas Koncila

Zborn ik radova

5 S T U D I A C A N O N I C A C R O A T I C A1. Nitavost enidbe: procesne i supstantivne teme, J. alkovi (ur.), Zagreb, 2009.2. J. alkovi, Obveze i prava vjernika laika (kann. 224-231). Poslanje i djelovanje,

Zagreb, 2010.3. Posebni sudski postupci i postupanja, J. alkovi (ur.), Zagreb, 2010.4. Vjernici, drutva, pokreti, J.alkovi (ur.), Zagreb, 2011.

Cijena: 240,00 knwww.glas-koncila.hr

ISBN 978-953-241-357-1

Strukturalne pretpostavke sudske vlasti u Crkvi

Str

uk

tura

lne

pre

tpo

sta

vk

e s

ud

sk

e v

las

ti u C

rkv

i

STRUKTURALNE PRETPOSTAVKE SUDSKE VLASTI U CRKVI

Zbornik radova V. meunarodnog znanstvenog simpozija crkvenih pravnika u Zadru, 21. 22. listopada 2011.

Izdava:Hrvatsko kanonistiko drutvoHR 10000 Zagreb, Kaptol 31

Nakladnik: Glas Koncila, Kaptol 8, 10000 Zagrebwww.glas-koncila.hr; tel.: 01/4874 326; faks: 01/4874 328;http://knjizara.glas-koncila.hr; e-pota: [email protected]

Za nakladnika:Stjepan Pogai

Biblioteka:Studia canonica croatica. Sv. 5.

Urednik:Josip alkovi

Uredniko vijee:Marko Petrak, Josip alkovi, Nikola kalabrin

Znanstveno vijee: Klara avar (Ancona), Zdenko Ili (akovo), Ivan Jakulj (Split), Marko Petrak (Zagreb), Pero Pranji (Sarajevo), Andrej Saje (Ljubljana), Josip alkovi (Zagreb), Nikola kalabrin (akovo), Slavko Zec (Rijeka)

Recenzenti: Matija Berljak Jure Brkan

Jezino ureivanje:Josip Sinjeri

Korektura:Olja Barevski

Grafiko oblikovanje: Blaenka Mati

Tisak:Denona, Zagreb

Tiskano u listopadu 2012.

ISBN 978-953-241-357-1

CIP zapis dostupan u raunalnom katalogu Nacionalne i sveuiline knjinice u Zagrebu pod brojem 816484

Sva prava pridrana. Nijedan se dio knjige ne smije umnaati, fotokopirati, reproducirati ni prenositi u bilo kojem obliku (mehaniki, elektroniki i sl.) bez prethodne pismene suglasnosti nakladnika.


ZBORNIK RADOVA V. MEUNARODNOG ZNANSTVENOG SIMPOZIJA

CRKVENIH PRAVNIKA U ZADRU, 21. 22. LISTOPADA 2011.

Zagreb, 2012.

Program

STRUKTURALNE PRETPOSTAVKE SUDSKE VLASTI U CRKVI 5

V. MEUNARODNI ZNANSTVENI SIMPOZIJ CRKVENIH PRAVNIKA


21. 22. LISTOPADA 2011., ZADAR, HOTEL DONAT, MAJSTORA RADOVANA 7

PROGRAM

PETAK, 21. lISTOPADA 2011.

900 1030 Otvaranje simpozija Sud u Svetom pismu i u promiljanju crkvenih otaca

(dr. D. Tukara, akovo)

Forum i tribunal u rimskoj-kanonskoj pravnoj tradiciji (dr. M. Petrak, Zagreb)

Stupnjevi i vrste sudova prema ZKP-1983. i uputi Dignitas connubii (mr. I. Ivankovi Radak, Subotica)

1030 1100 Pauza

1100 1200 Teritorijalni sudovi i parnice nitavosti enidbe (mr. J. Vranji, Zagreb)

Sudovi Apostolske Stolice i parnice nitavosti enidbe (dr. S. Zec, Rijeka)

Personalni sudovi (mr. E. Nagy, Rim)

1200 1300 Rasprava

V. meunarodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika

6 ZBORNIK RADOVA

SUbOTA, 22. lISTOPADA 2011.

Koordinacija, suradnja i podreenost crkvenih sudova (mr. L. Babi, Zagreb)

Crkveni sud i (nad)biskupijska tijela: autonomija i povezanost (mr. I. Kova, Mostar)

Pravilnik suda u kanonskoj znanosti i sudskoj praksi (dr. J. alkovi, Zagreb)

Interakcija crkvenog suda i dravnih institucija (I. Miloti, dipl. iur., Zagreb)

1020 1045 Pauza

1045 1230 Okrugli stol i rasprava Crkveni sudovi u hrvatskim okolnostima: aktualno-

sti izazovi perspektive (dr. I. ubeli, Split; mr. Z. Katua, Zadar; mr. I. Kova, Mostar; mr. M. Tomi, Sa-rajevo; dr. R. Radii, Zagreb; mr. E. Svai, Rijeka; dr. N. kalabrin, akovo)

Rije urednika

7STRUKTURALNE PRETPOSTAVKE SUDSKE VLASTI U CRKVI

RIJE UREDNIKA

Svim vjernicima pripada da prava koja u Crkvi imaju zakonito za-htijevaju i prema pravnoj odredbi tite na mjerodavnome crkvenom sudu (usp. kan. 221, 1). Knjiga VII. Zakonika kanonskoga prava nosi naslov Postupci (kann. 1400-1752) i sadri postupniko pravo, tj. cjelo-kupnost odredaba ustanovljenih od Crkve za upravljanje pravednou, kako na sudskom (sudski postupci), tako i na izvansudskom podruju (upravni postupci). Podruje se sudske vlasti Crkve protee na vlastiti i iskljuivi nain na parnice koje kao predmet imaju duhovne stvari ili one povezane s duhovnim stvarima (zatita prava fizikih i pravnih osoba, proglaenje pravnih ina, kaznene parnice usmjerene na pro-glaenje ili nametanje crkvenih kaznenih mjera zbog tekih krenja za-kona). Vrenje sudske vlasti pretpostavlja ostvarenje tzv. postupnikih pretpostavki: jurisdikcijskih, strukturalnih, personalnih, disciplinskih.

U svrhu cjeloivotnog obrazovanja crkvenih pravnika i djelatnika crkvenih sudova, 21. i 22. listopada 2011. odran je u Zadru V. meuna-rodni znanstveni simpozij crkvenih pravnika, Strukturalne pretpostavke sudske vlasti u Crkvi. Strukturalne pretpostavke odnose se na razliite stupnjeve i na razliite vrste sudova: sudovi prvoga stupnja, sudovi drugoga stupnja i sudovi Apostolske Stolice; biskupijski i meubi-skupijski sudovi; redovniki sudovi; sudac pojedinac i sudsko vijee (zborni sud) Za vjernike koji imaju potrebu obratiti se sudu, kao i za slubenike suda koji imaju zadau provjere mjerodavnosti te uzajamne suradnje meu sudovima poznavanje strukturalnih pretpostavki je od iznimne vanosti. Znanstveni simpozij imao je namjeru obuhvatiti i prikazati razliite stupnjeve i vrste sudova stavljajui naglasak na par-nice za proglaenje nitavosti enidbe, koje su uvijek imale posebnu vanost i sainjavaju najvei dio suenja u crkvenim sudovima. Sim-pozij je zavrio okruglim stolom, na kojem su sudski vikari crkvenih sudova iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine iznosili aktualnosti, izazove i perspektive sudova na kojima vre povjerenu slubu.


8 ZBORNIK RADOVA

Izlaganja na simpoziju i na okruglom stolu oslikali su crkveni sud kao mjesto podjele pravednosti, otvorili su raspravu meu kanonisti-ma te pridonijeli donoenju rjeenja za podizanje kvalitete djelovanja crkvenih sudova u hrvatskim okolnostima. Objavljivanjem zbornika sve ono to je izlagano i reeno na simpoziju sada moe posluiti kao dobra podloga za daljnja promiljanja, kao i za pomo u provedbi ka-nonskih odredbi o razliitim stupnjevima i vrstama sudova.

U petom broju niza Studia canonica croatica sabrano je i nalazi se de-vet radova sa simpozija, a svaki je znanstveni rad recenziran od strane recenzenata strunih u podruju kanonskoga prava. Veina radova je ocijenjena kao izvorni znanstveni rad. Kao takovi, vaan su doprinos hrvatskoj kanonskoj znanosti te postaju vrlo korisna i nezaobilazna kanonska literatura, kako na doktrinarnoj, tako i na praktinoj razini. U petom broju niza Studia canonica croatica nalaze se etiri priopenja s okruglog stola, koja pruaju jednu sliku razliitih stupnjeva i vrsta sudova u hrvatskim okolnostima.

Zahvaljujem autorima znanstvenih radova i priopenja, recenzen-tima, svima onima koji su na bilo koji nain sudjelovali u organizaciji simpozija i izdavanju petog broja niza Studia canonica croatica. Nadam se da e i ovaj broj korisno posluiti u radu crkvenih sudova i dobiva-nju potrebnih informacija za osobe koje se obraaju crkvenom sudu.

U Zagrebu, na svetkovinu sv. Petra i Pavla apostola, 29. lipnja 2012.

Josip alkovi


Sud u Svetom pismu i u promiljanju crkvenih otaca

UDK 272.745-242-246-901/03Izvorni znanstveni rad

SUD U SVETOM PISMU I U PROMILJANJU CRKVENIH OTACA

Drago TUKARAKatoliki bogoslovni fakultet Sveuilita u Osijeku

Petra Preradovia 17, HR31 400 [email protected]

Saetak

U okviru teme Strukturalne pretpostavke sudske vlasti u Crkvi ovaj lanak u kratkim crtama prikazuje pojam sudita u Svetom pismu, u spisima crkvenih otaca te u zasjedanjima crkvenih sabora prvih stoljea. To je ujedno i podjela ovoga lanka. Kroz Sveto pismo autor promatra na temelju nekih citata uteme-ljenost i djelovanje suda openito u zajednici izraelskog naroda po Mojsijevu zakonu i propisima. Postojanje i pojam sudita u Mojsijevom vremenu nije bila nepoznanica, dapae ivot je funkcionirao prema proglaenim propisima. Au-tor se ponajprije posluio suditem koje je postojalo u Isusovo vrijeme i koje je provelo sudski proces protiv Isusa. U procesu Isusa Krista prikazana je struk-tura suda sa svim njegovim elementima, koji ga karakteriziraju kao zakonitu vlast u provedbi pravednosti i uvanja zakona Bojega. Iz promiljanja crkvenih otaca autor izvodi injenicu da su crkveni oci zajedno sa svojim prethodnici-ma, apostolskim ocima, shvatili da bez odreene crkvene organizacije, u koju je ukljuen i crkveni sud, nema normalnog funkcioniranja zajednice. Posebno su prikazani neki sabori koji su donosili odreene odluke koje su postale ka-nonski vaee. Doprinos crkvenih otaca je znaajan jer se po njihovoj pisanoj rijei moe pretpostaviti barem poetna struktura crkvene vlasti. Ono to autor lanka naglaava je da od prvih dana Crkve pa do danas postoji neprekinuti kontinuitet crkvenog sudita, realiziran u apostolskom nasljeu, prije svega u slubi biskupa, koncila i dekretala.

Kljune rijei: Sveto pismo, crkveni oci, sud, sudite, sinedrij.

Uvod

Gledano teoloki, sud je eshatoloka tema koja pokazuje boansko djelovanje na poetku stvaranja i otkupljenja svemira. On je sastavni

10 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

dio kranske vjere, koji je pronaao svoje mjesto i u ispovijesti vjere: I doi e u slavi suditi ive i mrtve. Da e se Krist vratiti suditi ive i mrtve puno se puta potvruje u zapisima prve kranske zajednice. Sud je uvijek usko povezan s temom paruzije i uskrsnua mrtvih, i shvaan je kao sveopi i pojedinani. U njemu se ogleda budunost svakog ovjeka.

Odgovarajui na Kristovu zapovijed, apostoli su ili do nakraj svi-jeta, propovijedali evanelje i uspostavljali odreenu organizaciju. Kranstvo je tako religija naselja, gdje se zajednice osnivaju, organizi-raju i koordiniraju. U isto vrijeme Crkva biva i rasprena diljem svijeta, od istoka do zapada, od sjevera do juga. Ona je jedna Boja Crkva, jedno tijelo, povijesna stvarnost, koja za svoje funkcioniranje na zemlji treba i uspostavu zemaljskih oblika vlasti. U okviru zemaljske vlasti svakako se nalazi osnivanje i crkvenih sudita, koja ele sauvati izvor-nost kranstva, svijest jedne vjere, jedne discipline i jedne nade.

1. Sud u Svetom pismu

1.1. Sud na tragu Staroga zavjetaVienja proroka Izaije najavljuju vjeni mir koji e se dogoditi na

kraju dan: Dogodit e se na kraju dan: Gora doma Jahvina bit e postavljena vrh svih gora, uzviena iznad svih bregova On e biti sudac narodima, mnogim e sudit plemenima, koji e maeve preko-vati u plugove, a koplja u srpove Bit e to dan Jahve nad Vojskama, protiv svih oholih i bahatih, protiv sviju to se uzvisie, da ih obori Jahve e se uzvisiti, on jedini u onaj dan. (Iz 2) Ili na drugom mje-stu napominje Izaija: Umuknite preda mnom, otoci, nek novu sna-gu narodi priberu. Nek se primaknu i progovore; zajedno pristupimo sudu. (Iz 41, 1)

Sud je u Starom zavjetu apsolutna vlast koju Jahve ima nad ljud-skom povijesti, jer je on njezin stvarni graditelj. Jahvi kao boanskom kralju pripada pravo suditi o vjerskoj i moralnoj ispravnosti njegovih podlonika. Dok Jahve sudi, on provjerava vri li njegov narod njego-vu volju. Ukoliko se to ne dogaa, javlja se srdba Jahvina, koja potie na obraenje, to upuuje na proroki navjetaj kolektivnoga suda, koji e Bog uiniti na kraju povijesti. Taj dan o kojem govore proroci ima u sebi dvostruku zadau: osloboditi Izraela od njegovih neprijatelja i uvesti narod u blagostanje bez kraja. Poznati su nam i proroci koji ba i ne misle da e biti tako. Oni naime navijetaju da se taj dan kolektivnog



suda tie i izraelskog naroda, jer e se pred Jahvom pojaviti njegova vjerska i moralna ispravnost.1

Kod proroka koji su djelovali u suanjstvu i u mudrosnim knjigama, naglaava se znaenje osobne odgovornosti i zasluene pojedinane plae za djela koju e Bog udijeliti na kraju vremena. Ustvari, tako sud dobiva obiljeje pravoga vrednovanja povijesnoga ivota svake osobe, prema tome kako se ta ista osoba odnosila prema savezu.

Pod starim zakonom, Mojsijeva je sluba bila sluba osude. Svijest da Bog sudi nikada nije bila upitna kod izraelskog naroda. Jahve ima vlast nad svijetom, posebno nad ljudima. Iskustvo je izraelskog naroda da Boji sud lebdi nad ljudima kao duh nad vodama. Po Mojsijevom zakonu, svaki je ubojica bio podloan ljudskom sudu. Mojsije propi-suje: Bude li ti preteko togod rasuditi: ubojstvo, sukob o pravima, kakvu ozljedu ili svau u tvome gradu, tad ustani i poi u mjesto to ga odabere Jahve, Bog tvoj. Obrati se sveenicima, levitima i sucu koji bude za ono vrijeme. Njih pitaj, oni e ti rasuditi. Pazi: sve uini kako te upute. Uradi prema uputi koju ti dadnu i prema presudi koju donesu. Od presude koju ti kau ne odstupaj ni desno ni lijevo. Ako bi se tko drsko odupro i ne bi posluao ni sveenika koji ondje stoji da slui Ja-hvi, Bogu tvome, ni suca, neka se taj ovjek pogubi. (Pnz 17, 8-12)

1.2. Sud na tragu Novoga zavjetaNovi zavjet potvruje temu suda, poevi od snanog propovije-

danja Ivana Krstitelja. Tema suda se potvruje i pronalazi u odlunoj Isusovoj kerigmi i u apostolskom navijetanju. U Novom zavjetu onaj dan iz Starog zavjeta je poeo, poela su posljednja vremena, poelo je uspinjanje na Jahvinu goru, stoga je potrebno hitno obraenje. Meta-noja postaje nainom ivljenja vjernika: Obratite se! Glas jednoga koji vie u pustinji: Pripravite put Gospodnji, poravnajte mu staze. (Mt 3, 2-3) Tko nee biti podvrgnut sudu? To e biti onaj koji bude vrio zapovijed ljubavi prema Bogu i prema blinjemu te koji bude prionuo uz rije Kristovu. Biblijski govor o sudu ima za cilj potaknuti ovjeka da prione uz Krista, a Kristu se pripisuje zadaa suenja.

U crkvama koje je sveti Pavao osnivao i posjeivao sud je bila tema koja je postala naukom koji se vjerno prenosio: Zato mu se uporno nastojimo svidjeti (Gospodinu) jer nam se svima treba pojaviti pred sudom Kristovim, da svaki primi to je zasluio: nagradu ili kaznu, ve

1 Usp. Enciklopedijski teoloki rjenik, Zagreb, 2009., 1111-1112.

12 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

prema tome to je za zemaljskoga ivota zasluio. (2 Kor 5, 9-10) Sud u Pavlovoj katehezi i u drugim dijelovima Novoga zavjeta ima pozitiv-no ozraje jer se odnosi na radosni konani susret s Gospodinom.

U ivanovskim spisima sud je temeljna kristoloka tema, jer je dola-zak Logosa u utjelovljenju ve pokrenuo boanski sud nad ljudskom povijeu. U ovom se sastoji sud: Svijetlo je dolo na svijet (Iv 3, 5), i na drugom mjestu: Zaista, zaista, kaem vam tko slua moju rije i vje-ruje onomu koji mene posla, ima ivot vjeni. On ne dolazi na sud, ve je preao iz smrti u ivot (Iv 5, 24). U Knjizi Otkrivenja sud je opisan snanim alegorijskim i simbolikim izrazima. Sud je u stvari prikazan kao slavodobitno Boje djelo nad Sotonom i nad njegovim slugama. To je bilo vrlo vano za vjernike, jer je takva spoznaja i vjera u pobjedu Boga na dan konanoga svretka odzvanjala kao obeana nagrada.2

Unutranje drutveno-juridiko ustrojstvo Izraela u Isusovo vrije-me bilo je u rukama Velikog vijea. Poznato nam je da je u Isusovo vrijeme kod idova u praksi bilo tri sudita. Prvo je bilo sudite triju sudaca (trijumvirat), drugo je bilo dvadeset i trojice sudaca. Te su-dove spominje Talmud.3 Tree sudite je sedamdesetorice sudaca, odnosno 71 suca.

Prema Talmudu, sud od dvadeset trojice je pokrajinska ustanova i zvao se je jednostavno sud. uli ste da je reeno starima: Ne ubij! Tko ubije bit e odgovoran sudu. A ja vam kaem: Svatko tko se ljuti na brata svoga bit e odgovoran sudu. (Mt 5, 21-22) Taj se sud nala-zio u svakom mjestu u Palestini koje je brojalo bar 120 stanovnika. On je postojao i u idovskim zajednicama i izvan Palestine, o emu opet biljei Matej: uvajte se ljudi, jer e vas predavati sudovima (Mt 10, 17), zatim Marko donosi: A vi budite na oprezu sa sobom! Predavat e vas sudovima i bievati u sinagogama. Stajat ete zbog mene pred upraviteljima i kraljevima (Mk 13, 9) Ljutnja na brata podlijegala je kazni koju je donio ovaj sud od dvadeset trojice sudaca, jer se je radilo o manjem prekraju, bez prava na priziv. Za vee se prijestupke prizi-valo na Sinedrij u Jeruzalemu.4

2 Usp. Joseph RATZINGER, Escatologia. Morte e vita eterna, Asiz, 1979., 214-223.3 Talmud je zbirka rabinskih sentencija o Zakonu koji proizlazi iz Petoknjija. Nastao je

nekoliko stoljea nakon Isusova vremena.4 Usp. Josip BURI, ivot i obiaji Svete zemlje u Isusovo vrijeme. Priredio Ante Mateljan,

CuS, Split, 1998. Autori su veoma koncizno prikazali situaciju suda kao organizacije/institucije u Isusovo vrijeme, pa e nam stoga u veem dijelu posluiti kao neizbjean izvor podataka.



Jedno od sudita u Isusovo vrijeme je i Sinedrij.5 Poetak i prvotni sastav Sinedrija nije jasan, ali je za vrijeme rimskih prokuratora popri-mio toan oblik i zadau. Bilo je to vijee sveenika i laika od 70 lano-va, ne raunajui velikog sveenika, koji mu je slubeno predsjedao. Trajanje mandata velikog sveenika kao njegova predstojnika i saziva-a zavisilo je o njegovoj politikoj podobnosti, odnosno o neuplitanju u pitanja politike naravi. lanovi Sinedrija dijelili su se u tri grupe: poglavari sveenikih obitelji, starjeine koje su predstavljale laiku aristokraciju i pismoznanci. Trea je grupa bila farizejski usmjerena, ostale su bile saducejske.6

Isto tako je poznato da je Sinedrij u Isusovo vrijeme bio vrhovno su-dite idovskoga naroda, pod rimskim nadzorom.7 Poetak djelovanja mu je u drugom stoljeu prije Krista, pa sve do sedamdesete godine poslije Krista. U Isusovo vrijeme taj je sud poslije velikog sveenika bio najvia idovska ustanova, vrhovna narodna vjerska skuptina, koja je raspravljala i donosila odluke o vjersko-politikim pitanjima. Sinedrij je i vrhovna upravna vlast, koju su Rimljani priznavali samostalnim gradovima u carstvu.

Ono to je presudio Sinedrij imalo je izvrnu vrijednost i moglo se je izvriti pomou sile, jer je Sinedrij imao svoju strau. Imao je i redar-stvo, koje se je brinulo o normalnom odvijanju kultnog ivota u hramu te interveniralo i uhiivalo prekritelje, o emu nam svjedoi Mt 26, 47; Mk 14, 43; Lk 22, 4; Iv 18, 3 itd. Imao je pravo uhititi i zatvoriti zlikovce i odrediti odreene kazne, kao to su bievanje i veliko i malo izope-nje. O odreivanju kazne svjedoi sveti Pavao: Od idova sam primio pet puta trideset i devet udaraca. Triput sam bio iban, jedanput kame-novan (2 Kor 11, 24-25). Te ovlasti Sinedrij nije prelazio.

to se tie zasjedanja Sinedrija, njegove su se sjednice redovito odr-avale unutar hrama, u prostoriji koja se zvala soba etverokutnih ka-

5 Sinedrij je najvie idovsko upravno tijelo novozavjetnog doba. Unato djelominoj sli-nosti s Mojsijevom uredbom starjeina, odnosno plemenskih dostojanstvenika iz najsta-rije izraelske povijesti, Sinedrij nije nikakva boanska institucija, nego radije upravna ustanova po uzoru na oblik vladanja i upravne sustave velikih gradova helenistikog razdoblja. Sinedrij je rjeavao meuidovske probleme, uz to je bio posrednik izmeu naroda i rimske vlasti, usp. Stipe JURI, Povijesne potekoe i zakonske nepravilnosti sudskog postupka protiv Isusa, u: Bogoslovska smotra, 61 (1991.), 1-2, 22-45.

6 Wilfrid J. HARRINGTON, Uvod u Novi Zavjet, Zagreb, 1990., 31-32. Upravo zbog aroli-kog sastava Sinedrija / Velikoga vijea Pavao se dobro snaao kada je bio uhvaen, usp. Dj 23, 1-9.

7 Sinedrij dolazi od grke rijei synedrion i znai skuptinu.

14 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

menova. To je dio hrama u koji su smjeli ulaziti samo Izraelci. Nou je hram bio zatvoren.8 Subotom i na blagdane nije bilo zasjedanja. Talmud donosi kako je izgledala rasprava i suenje Sinedrija. lanovi Sinedrija su sjedili u polukrugu, tako da je svatko mogao vidjeti ostale. Predsjed-nik je sjedio u sredini, a uza nj s lijeve i desne strane dva slubenika. Imao je dva pisara, biljenika, jedan je biljeio one koji su se slagali s osudom, a drugi je biljeio one koji se nisu slagali s osudom. Nasuprot predsjednika sjedio je optuenik, a njemu s desna njegov branitelj. Ra-sprava je poela iznoenjem optube i ispitivanjem okolnosti koje su optuenom mogle ii u prilog. Nisu se primale optube koje nisu bile potkrijepljene bar dvama istovjetnim svjedoenjima. Na smrt osueni neka se pogubi na iskaz dvojice ili trojice svjedoka. (Pnz 17, 6)

None sjednice Sinedrija nisu bile zakonite. Talmud propisuje: Kad se radi o osudi na smrt, rasprava se mora zapoeti i dovriti od izlaska do zalaska sunca ali osuda na smrt moe biti donesena istom sljede-i dan. Sudbene rasprave trebaju zapoeti ujutro.9 Sinedrij je mogao osuditi i na smrt, ali je za izvrenje smrtne kazne u svakom pojedinom sluaju bilo potrebno odobrenje rimskog namjesnika, budui da su Ri-mljani oduzeli idovima tzv. ius gladii et aggratianti.10

Pravorijek se nije izricao isti dan kad je bio izglasan, nego sljedei dan. Zato postupak kojemu je prijetila opasnost da e zavriti smrt-nom osudom, nije nikada zapoinjao uoi subote ili blagdana. Dok je osuenik bio na putu prema stratitu, na sudu se i dalje traio dokaz, koji bi mu iao u prilog, kako bi se odmah moglo zaustaviti izvrenje smrtne kazne. U tu su svrhu pred suditem bila dva sudska teklia, jedan na konju, a drugi stojei sa zastavom u ruci, i ako bi suci otkrili kakav dokaz u korist osuenoga, ovjek sa zastavom dao bi odmah znak konjaniku i ovaj bi kao munja odmaglio prema stratitu kako bi obustavio izvrenje smrtne osude. Tako je Talmud propisivao.11

8 Budui da je hram bio zatvoren, neki dre da se je Isusa ispitivalo u kui velikog svee-nika, jer su Rimljani izbacili Sinedrij iz slubenih hramskih prostorija, usp. Josip BURI, nav. dj., 94.

9 Presuda koja je Isusu nou izreena: Zasluio je smrt (Mt 26, 66), nema zakonsku snagu. im je svanuo dan, Sinedrij se je opet sastao da ponovi nad Isusom osudu koju je ve one noi bio izrekao (Lk 22, 66-71).

10 Usp. Stipe JURI, Povijesne potekoe i zakonske nepravilnosti sudskog postupka pro-tiv Isusa, u: Bogoslovska smotra, 61 (1991.), 1-2, 22-45.

11 Josip BURI, nav. dj., 95.



Isusova smrt i osuda na kri znai sud svijeta i poraz sotone, a taj e proces suenja trajati do njegova ponovnoga dolaska.12 U tom periodu iekivanja Dana suda boanski sud se zaodjenuo u ljudski sud. Isu-sovo obeanje slanja Duha apostolima znailo je da se suenje ljudima nastavlja kao prijelazna faza prema onome eshatolokom. Apostoli i Crkva tako nastavljaju na zemlji, ondje gdje je na neki nain prestao boanski sud, ali uvijek usmjeren prema konanome eshatolokom sudu. Kojima otpustite grijehe otputaju im se U tom kontekstu potrebno je predstaviti barem neke trenutke iz povijesti apostolske i postapostolske crkve.

2. Razvojni put suda u prvoj Crkvi

Od samih poetaka Crkva je bila sastavljena od osoba koje su vrile odreenu vlast i na taj nain imale odreeni autoritet. Prevladavala je ideja da je prva Crkva svoju vlast temeljila na isto karizmatskom prin-cipu, a osobe od autoriteta su imale karizmatski predznak. Dogodio se je ipak, prijelaz od karizmatske na hijerarhijsku Crkvu. U Crkvi se raaju institucije, a tu svoje mjesto pronalazi i crkveni sud.

2.1. Crkvena organizacijaApostoli su uspostavljali odreene slube unutar crkvene zajednice

i pozivali zajednicu da bude posluna, ali i da bude kritina prema slubenicima. U postapostolskom razdoblju osoba od autoriteta posta-je biskup.

Klement Rimski u poslanici Korinanima kae: I nai su apostoli po Gospodinu naemu Isusu Kristu znali da e biti prepirke oko bi-skupske slube. Zbog toga, dobro znajui to e se dogoditi, postavie ranije spomenute i zatim zapovjedie da nakon njihove smrti njihovu slubu preuzmu drugi prokuani muevi. Tako one koje su postavili apostoli, odnosno kasnije drugi odlini ljudi uz suglasnost cijele Crkve

12 U sluaju Isusove osude na smrt uoavaju se mnoge zakonske nepravilnosti, koje upu-uju na injenicu da su postojali kriminalni sudovi i procesi u rimskim provincijama. Donoenje i izvrenje smrtnih presuda bilo je u nadlenosti rimske vlasti. Budui da je Judeja bila rimska provincija, a Jeruzalem nije bio slobodni grad, slijedi da Sinedrij nije mogao imati vrhovnu vlast u sudstvu i da je kriminalna jurisdikcija u Judeji bila u rukama rimskog upravitelja. Stoga je neizbjeno govoriti o nefunkcioniranju i nekom-petentnosti mjesnih sudova po rimskim provincijama. O zakonskim nepravilnostima, kriminalnim sudovima i procesima imamo kod ovih autora: Stipe JURI, nav. dj; Pero VIDOVI, Kada je umro Isus?, u: Biblija danas, 1 (2011.), 6-12; FABRINI, CENERINI, MA-TTIOLI, BUDRIESI, La diffusione del cristianesimo nei primi secoli, Castel Bolognese, 1997.

16 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

ne smiju nepravedno biti udaljeni iz slube Vidimo pak da ste vi neke, koji su poteno ivjeli, udaljili sa slube koju su oni besprijekor-no i asno vrili.13

Iz ovog pisma s kraja prvoga stoljea vidimo neke injenice. Prva je ta da se poziva na autoritet biskupa, koji su dobili od apostola, a auto-ritet pretpostavlja svaki oblik vlasti koju ima biskup, pa i sudsku vlast. Druga je injenica da je u pitanjima ovog problema ili kazusa svrgnu-tih slubenika u korintskoj zajednici odluivala, odnosno sudila cijela zajednica. Ne znamo je li u toj zajednici postojala nekakva institucija ili tribunal koja je provela istraivanje o estitosti ili krivnji odreenih slubenika. Trea injenica koja bi se mogla iitati je da Klement kri-tizira takav jednostran i nepromiljen postupak uklanjanja sa slube, a to bi moglo potaknuti na razmiljanje da u toj zajednici, a i u drugim zajednicama tek poinje stvaranje i oblikovanje suda kao institucije koji bi ispitao cjelokupnu situaciju.

U drugom stoljeu Tertulijan najavljuje: Sainjavamo jedno tijelo zbog svijesti jedne vjere, zbog jedinstva discipline i veza nade.14 To je sigurno dobra najava i za formiranje sudske vlasti u Crkvi. A Klement Aleksandrijski svjedoi da postoje ve organizirane zajednice koje se pozivaju na njegov autoritet. Na elu tih zajednica su poglavari, koji su preuzeli smjenu od prvih apostola i njihovih suradnika. Ustanov-ljuje se organizacija gipka i napredna, kae Klement.15 Nazire se orga-nizacija crkvenih institucija, o emu svjedoe i drugi crkveni oci ovog i kasnijeg razdoblja.

2.2. Biskup osnovni princip suda u CrkviTeite autoriteta prebacuje se na osobu biskupa, koji je primio cha-

risma veritatis certum, po volji Oca nebeskoga.16 Poeci Crkve, njezin nauk i biskupsko nasljedstvo u temelju imaju oznaku apostoliciteta. To znai da institucija i njezini slubenici vuku svoje korijene od apostola, a apostoli od Krista. Takva svijest je neprestano kolala u mislima cr-kvenih otaca. Budui da su biskupi najvii autoritet unutar zajednice, njihova ovlast obuhvaa ba sva podruja svagdanjeg ivota, pa tako i podruje sudske vlasti.

13 Usp. Apostolski oci 2, Split, 2010., 43, 1-3.14 TERTULIJAN, Apologia 39, I.15 Usp. Klement ALEKSANDRIJSKI, Quis dives salvetur?, 42.16 Usp. Irenej LIONSKI, Protiv hereza IV, 6, 2.



U treem stoljeu polako se raa princip jednog biskupa u jednom gradu ili na jednom teritoriju. Sveti Ciprijan dobiva pismo od pape Kornelija u kojem ga upoznaje s izjavom nekih afrikih biskupa koji su se vratili iz izme u krilo Crkve: Mi ne nijeemo da je samo jedan Bog i da treba biti samo jedan biskup u katolikoj Crkvi.17 Biskup je autokrat u Crkvi, jer on ureuje crkveni ivot na svim podrujima: od primanja u crkvenu zajednicu do ekskomuniciranja iz zajednice.

Uloga biskupa Rima se proiruje i na podruje izvan Rima, razlog tomu je sollicitudo omnium ecclesiarum (2 Kor 11, 28), i to u pitanjima koja se tiu vjere, morala ili nekih drugih ivotnih situacija. irina autoriteta rimskog biskupa svakako lei u apostolu Petru, to crkveni slubenici neprestano naglaavaju. Tako jedno pismo upueno biskupima dono-si: Ureenje ope Crkve u nastajanju ima poetak u asti blaenog Petra u kojem se nalazi njezino vodstvo i punina. Iz njegovog izvora potekli su naime crkveni propisi po svim Crkvama religije koja raste sreenou. To isto svjedoe i odredbe Nicejskog sabora, jer je uvidio da nita ne moe zakljuiti iznad njegove (Petrove) nadlenosti.18

to se tie podlonika, klerici su bili prvi koji su bili podloni cr-kvenom sudu. U kontekstu crkvenog sudita naglaavaju se povlastice koje su imali klerici. To je ujedno i privilegij Crkve. Na neki nain, povlastica za kler je bila obveza. Jednostavno nije ju mogao izbjei. Postoje mnoge zakonske odredbe, posebno one s koncila iz etvrtoga stoljea, gdje se istie povlastica kao obveza. Biskup je onaj koji je mo-gao jednom od klerika odobriti da doe pred laiki ili graanski sud, ija e se odluka potovati.

U vrijeme obraenja koje je omoguio car Konstantin Crkva dobi-va povlastice, a s njom i njezin kler. To znai da Crkva i njezini klerici uivaju veliku naklonost vlasti u kreiranju materijalne situacije, sud-ske i druge ovlasti. Vie povlastica, vie i ovlasti, vie i klerika. Bazilije Veliki svjedoi o problemu koji se tada javio. Naime sve je vie bilo onih koji su eljeli pristupiti u kleriki stale, radi povlastica, a da nisu proli odreenu provjeru njihova vladanja. Puno je rodbinske veze i simpatije, pa kae: Zbog toga svako trgovite ima velik broj klerika, ali ni jedan nije dostojan oltara. Budui da je stanje postalo nepodno-ljivo, osobito sada kada se, iz straha od vojnike slube, velik broj

17 CIPRIJAN, Pismo 49: Quantam sollicitudinem.18 H. DENZINGER P. HNERMANN, Zbirka saetaka vjerovanja, definicija i izjava o vjeri

i udoreu, akovo, 2002., br. 233.

18 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

upisuje u crkvenu slubu, prisiljen sam da obnovim kanonske odredbe otaca19 Oito se nisu potovali odreeni propisi, pa je bilo potrebno pokazati koliku vlast u prosudbi ima biskup, koji je morao energino ustvrditi kako on jedini ima vlast u toj stvari odluivati. Naglaena je centralizacija, a to je znak da on sam suvereno odluuje o ovim i dru-gim sluajevima unutar Crkve.

Sa sudskog gledita, Konstantin je dao Crkvi vanu povlasticu. Bi-skupska jurisdikcija ve je slubeno priznata. Ona je bez priziva, kao carski autoritet, i ini se da se namee svakom kraninu, a ak i po-ganima ako su ukljueni u parnicu s kranima.20 Ono to je dobro istaknuti je to da se mijenja mentalitet krana radi uvoenja takvih odredbi. Posve je razliito za kranina hoe li se dragovoljno obraati presudi biskupa od kojega se oekuje moralni savjet ili e protiv volje biti priveden pred biskupa ija je presuda bez priziva i koji raspolae sredstvima graanske zakonske prinude da se primijeni presuda.21

Biskup, kao pojedinani autoritet, koncili, na kojima su okupljeni mnogi klerici i laici, u prvim stoljeima poprimaju autoritet na svim podrujima religioznog, a ponekad i politikog ivota, kao to su to u idovskoj zajednici imali Tora, Mojsijev zakon ili Sinedrij u Isusovo vrijeme.

2.3. Koncili u slubi jedinstva Crkve

Uz biskupa nastaju koncili, kao institucije koje imaju ovlast. Skup-tina biskupa, kao nauitelja i pastira, mora sauvati ispravnost vjere i discipline. Tako e sinode ili koncili raspravljati i odluivati o pitanji-ma od opeg znaenja za zajednicu.

Koncil u Niceji je donio zakon o djelovanju sinode: redovita oku-pljanja biskupa su se umnoavala, premda posvuda nisu imala istu vanost. Rimska sinoda i ona u Konstantinopolu imale su posebno znaenje. Te dvije sinode su postale osnovni izvor crkvenoga pisanog prava. Ako naprimjer promatramo odluke koje je donijela sinoda u

19 Alexandre FAIVRE, Laici u poecima Crkve, Zagreb, 1988., 136. Teodozijev Kodeks iz 355. godine je propisao da biskupi ne mogu biti sueni od graanskog suda niti su trebali sudjelovati u sudskom procesu (11, 39, 8). Takva dravna povlastica je dovela do toga da ni klerici nisu mogli biti procesuirani od strane dravnog suda, nego su bili podloni crkvenom autoritetu, usp. Vittorino GROSSI Angelo DI BERARDINO, La Chiesa antica: ecclesiologia e istituzioni, Rim, 1984., 119.

20 Usp. Justinijanov kodeks, I, 13, 1 i 2.21 Alexandre FAIVRE, nav. dj., 137.



Kartagi, uoit emo jednu solidnu pravnu formaciju kod biskupa. Vje-rojatno je to zato to su biskupi pohaali govornike kole. Spor koji je voen s donatistima imao je snani pravni karakter. Rimsko pravo, primijenjeno u svagdanjem ivotu, postalo je vaan izvor za zapadnu teologiju i za formaciju biskupa.

Koncil u Efezu 431. godine raspravljao je izmeu ostaloga i o Ne-storijevu nauku. Budui da se radilo o doktrinarnom pitanju od op-ega znaenja, koncil je donio osudu Nestorijeva nauavanja. Naime taj koncil donosi: Budui da je uz ostalo visoko potovani Nestorije odbio i odazvati se na poziv i nije primio od nas poslane svete i bo-gobojazne biskupe, prisiljeni nudom pokrenuli smo ispitivanje bez-botava koja potjeu od njega; kako temeljem njegovih pisama i spisa koji su bili proitani, tako temeljem i onoga to je nedavno u ovom glavnom gradu o njemu reeno i od svjedoka potvreno, dokazali smo mu da misli bezbono i da to navijeta; prinueni kako kanonima tako i pismom Celestina naeg svetog oca i brata po slubi, biskupa rimske Crkve, doli smo stoga, uz mnogo suza i tjerani nudom, do sljedee alosne presude protiv njega22

U sreditu toga treeg opeg koncila stoji osuda Nestorija, ali i cr-kveni sud koji je u slubi koncila. Vidljivo je zajednitvo biskupa s rim-skim biskupom u pitanjima doktrine, zatim se uoava da je provedena odreena sudska procedura ispitivanja optuenoga. Nisu ni svjedoci zanemareni, koji su bili pitani kao ni javno miljenje u gradu Efezu. Sve je rezultiralo osudom koja se temeljila na iskazima svjedoka, kanona i pisama biskupa. Odluka koju je donio taj sabor vrijedila je za cije-lu Crkvu, to bi se moglo potvrditi i jednim pismom pape Bonifacija I. biskupu Rufu: Sinodi u Korintu uputili smo takvo pismo iz kojeg sva braa trebaju shvatiti da se o naoj presudi ne smije ponovno raspravljati. Nikad naime nije bilo doputeno ponovno raspravljati o onom to je utvrdila Apostolska Stolica.23

Niu se tako koncil za koncilom kako na Istoku tako i na Zapadu, a najznaajniji e se odvijati u etvrtom i petom stoljeu. Oni e prosu-ivati cjelokupni ivot u crkvenoj zajednici, od ispravnosti vjerovanja i djelovanja. Naprimjer za etiri velika koncila u etvrtom stoljeu Gr-gur Veliki kae: Prihvatimo etiri koncila svete ope Crkve kao etiri

22 H. DENZINGER P. HNERMANN, Zbirka saetaka vjerovanja definicija i izjava o vjeri i udoreu, akovo, 2002., br. 264.

23 H. DENZINGER P. HNERMANN, nav. dj., br. 232.

20 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

knjige svetog evanelja.24 Budui da ih je sazivao svjetovni vladar, njihove su odluke imale pravovaljani uinak i za graansko podruje.

Crkva je u svojim poecima pruala otpor prema svemu to je bilo novo a da je bilo krivovjerno, a to je inila intenzivnim ispitivanjima i istraivanjima, kako bi donijela konani sud ili osudu na opoj ili po-krajinskoj razini, sazivajui sabor ili sinodu.

Apologeti drugog stoljea su uloili puno napora u obrani kran-stva protiv osuda od strane pogana i judaizma, to je esto bilo povo-dom progona krana od strane dravne vlasti. Crkva u prvim stoljei-ma puno preuzima od rimskog prava. Na temelju pravnih odredaba i odluka saznajemo kakvo je bilo drutvo u kojem su se raali krani i u kakvom su drutvu bili progonjeni. Naprimjer po pitanju progona, potrebno je vidjeti po kojim su to zakonima krani bili progonjeni i po kojem su kriteriju odreivane kazne. Dakle zakon nije bio jednak za sve, nego se ravnao pro qualitate personarum, prema kojemu isti (zlo)in moe biti razliito kanjen.

Prvi kranski pisci, kao to su Justin, Tertulijan i Laktancije, zalau se za afirmaciju tolerancije prema kranima. Tertulijan ustaje protiv sudskog postupka po kojemu kranin postaje rtva na kojoj se primje-njuju drugi zakoni te upozorava: Niti jedan zakon ne daje sam po sebi uvjerenje da je pravedan, ve to uvjerenje treba dati svima onima od kojih se oekuje da e ga se pridravati. Sumnjiv je onaj zakon koji se ne eli kontrolirati i zao je ako se po njemu postupa bez nadzora.25

Ne moe se krane osuditi na temelju imena ili nekog uvjerenja, nego samo ako ustraju u zloinima. Justin upozorava graanske vlasti neka se informiraju i istrae optube koje se podiu protiv krana, a ne da nasjedaju na slijepe predrasude i puka govorkanja (malorum rumorem hominibus), popraena mrnjom. Poziva vlasti neka postupaju po pravdi.26

Kada je pravo rimskog graanina dano svima, poelo se suditi pre-ma socijalnom statusu osobe; razlikovali su se honestiores i humiliores: za isti delikt honestior je iao u progonstvo, a humilior je podvrgnut smrtnoj kazni.

24 Grgur VELIKI, Epistula III, 10: PL 77, 613.25 TERTULIJAN, Apologeticum, 37: PL 1, 463B.26 Usp. Tomislav Zdenko TENEK, Dostojanstvo i prava ljudske osobe i meuljudski od-

nosi kod crkvenih otaca, u: Ljudska prava i Katolika crkva. Dostojanstvo osobe i temeljna ljudska prava u nauavanju Katolike crkve: Zbornik radova znanstvenog skupa odranog u Sarajevu od 27. 29. travnja 2000., ur. V. Blaevi, Sarajevo, 2000., 183.



To istiemo stoga to elimo naglasiti kako u prvim vremenima Cr-kve nije bilo nikakvih, a najmanje pravednih sudskih procesa za kr-ane. Dakle Crkva je po apologetima imala trostruku zadau: pobijati osude, suoavati se s drugim religijama i filozofijom te izlagati kran-ski nauk. Pouena evaneljem i nepravednim postupanjem rimskih zakona, Crkva je u svojim poetcima svoje zakone i ljudske sudove nastojala produbljivati egzegetirajui svetopisamske tekstove koji su se odnosili na pravo i dostojanstvo ljudske osobe.

2.4. Dekretali nain discipline

Novi nain rjeavanja crkvenih i pravnih pitanja bila je pojava pa-pinskih dekretala, to jest pisama koja su odgovarala na disciplinarna pitanja i koja su donosila vane odluke. Na neki nain biskup Rima postaje institucija koja ima plenitudo potestatis, u zajednitvu s drugim biskupima, autoritet sveopeg nauavanja, zakonsku mo. Pomou dekretala propisi biskupa su imali vrijednost koncilskih kanona te nadzor nad disciplinom.

Treba spomenuti da je bilo i nesporazuma izmeu Crkve na istoku i Crkve na zapadu. Na istoku je prevladavala kolektivna crkvena svi-jest, pa se stoga nisu lako prihvaale odluke ex auctoritate. Istonjaci su inzistirali na pojmu zajednitva i smatrali su da neke velike odluke treba donositi zajedno, bez obzira to se radi o Petrovom nasljedstvu. Stoga nisu prihvaali da causae maiores prosuuje Rim, a prema isto-njacima dekretali nisu bili izvor prava i pravnog djelovanja.

Ve je Koncil u Niceji priznao prednost rimskog sjedita s obzirom na one na Istoku. Od pape Damaza pa nadalje susreemo jedno nasto-janje povezano s moderatio episcopalis sedis apostolicae. Taj poloaj pr-venstva i nadmoi irio se ne samo u predgraima, u sjevernoj Italiji, Galiji, panjolskoj i Iliriku, nego i u sjevernoj Africi. To prvenstvo po-drazumijevalo je pravo priziva, potvrdu sinodskih odluka u sluaju ca-usae maiores te izbor biskupa. Moderatio episcopalis sedis apostolicae oitu-je se i u propisima koji nadilaze granice provincije. Radi se o propisima koje donose dekretali. U tim dokumentima vidljivo je od pape Damaza pa nadalje da oni posreduju na temelju apostolskog autoriteta, koji je potvren u nicejskim kanonima.

Bez obzira na intervenciju rimskog biskupa na svim podrujima vjere i nauka, te i izvan teritorija na zapadu, nije jo uvijek postojala potpuna juridika svijest u Petrovoj slubi. Radi se o razdoblju od prva tri stoljea.

22 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

2.5. Konstantinovi dekreti Dolaskom Konstantinovog razdoblja usavravaju se crkvene struk-

ture, i one koje su postojale postaju stabilnije, po uzoru na one dravne. Crkva radi na svojemu socijalnom i juridikom izgledu. Car Konstan-tin je ulagao puno truda i napora glede unutarnjih pitanja u Carstvu. Za cilj je imao sauvati opstanak Carstva, a to e moi ako sauva mir unutar crkava dok one budu raspravljale o teolokim i disciplinskim pitanjima.

Prije svega Konstantin doputa biskupima cursus publicus. To dopu-tenje je ma s dvije otrice. Cursus publicus omoguuje biskupima da se mogu ujedinjavati. Ta injenica je sigurno jedna prednost i za krane, jer se mogu to bre kretati od jednog mjesta do drugoga. To je takoer omoguilo kranima da vide svoje biskupe, a i biskupima da mogu razmjenjivati svoje ideje. Nasuprot toj pogodnosti za to organiziraniji ivot krana stoji, ipak, jedna nejasnoa, a ona je da je za svako korite-nje cursus publicusa trebalo traiti doputenje od imperatora. Vjerojatno s nakanom da sam car moe nadzirati svako kretanje biskupa.

Konstantinu je Crkva u prvom planu, a to je evidentno u trenucima kada sam car, izmeu ostaloga, daje graansku pravnu valjanost pre-sudama koje je presudio biskup. Dati jednom biskupu javni i pravni autoritet ne znai samo rjeavanje religioznih kazusa, nego donositi presude o njima izmeu krana i Carstva. to bi to praktino znailo? S jedne strane hoe se rei da Carstvo nije imalo dovoljno sudskih slu-benika na udaljenim podrujima, s druge strane figura biskupa zado-bila je politiku vrijednost, jer je smatrano da je i on javni slubenik koji ovisi o imperatoru. Kada je Konstantin dopustio audientia episcopalis, dao je biskupima ovlast rjeavanja kontroverzi meu kranima. To se ne tie samo vjerskih pitanja i problema, nego i ekonomskih. Bi-skup je shvaan kao javni slubenik u ovisnosti o imperatoru, i kada biskup vri audientia episcopalis, onda mora primjenjivati rimsko pravo, ne evanelje. Na taj nain Konstantin ima siguran nadzor nad svima.27 Dok je biskupu dan moralni autoritet u primjeni pravednosti, u isto

27 Teodozijev kodeks, I, XXVII, potvruje audientia episcopalis. Audientia episcopalis je utok ili alba biskupu bez prava priziva, makar jedna protivnika strana to i ne eli. Ona posvu-da gubi na svome znaenju nakon 350. godine. Godine 376. Gracijan pridrava redovi-tom tribunalu kriminalne sluajeve, ostavljajui biskupima samo religiozna pitanja. To je vailo i na Zapadu do 399. godine. S Arkadijem i Honorijem na zapadu se moglo utei biskupu samo ako su to traile obje protivnike strane. U Africi, u petom stoljeu, ini se da su to pravo biskupi koristili samo u sluajevima kada je bila upletena Crkva.



vrijeme kontroliran je princip pravednosti kod samih biskupa, ali uvi-jek pod prizmom rimskog prava.

Crkveni sud u poecima Crkve nema svoje jasne konture, razrae-nost i proces djelovanja, kao to je to imao dravni ili rimski sud. Dr-avni ili rimski sud je imao svoju dugu tradiciju, naviknut je na jednu strogu proceduru i na primjenu tono razraenih pravila. Dok je cr-kveno sudite ostavilo malo traga. Openito gledano, Crkva u prvim stoljeima preuzima puno toga od rimskoga prava. U razdoblju etvr-toga i petoga stoljea dogaa se kodifikacija civilnog prava, za vrijeme vladanja cara Teodozija II. (g. 438). Kodifikacija zakonika civilnog pra-va ukljuuje ujedno i zakone prava s religioznim karakterom. U isto vrijeme se razvija i kanonsko pravo, prepoznato po sinodama i dekre-tima. Bez obzira na tu ovisnost o civilnom pravu, u prvoj Crkvi se uo-ava velika kreativnost u cjelokupnoj organizaciji, koja je s vremenom dobivala sve vie na svojoj sigurnosti i stabilnosti. Tadanje crkvene institucije, pa i crkveno sudite, putaju svoje korijene u strukture koje su nastajale u prednicejskom i nicejskom razdoblju.

Oito je da se stvar mijenja nestankom Zapadnoga Rimskog Car-stva. Biskup, ne samo na crkvenom podruju, nego i na mnogim dru-gim podrujima postaje jedino sidro spasenja. I sami krani kad su na-ili na nepravedne predstavnike civilnog suda, obraali su se biskupu. Nadali su se da e postii jedan pravedniji proces suenja kod biskupa. Oekivali su drugaije suenje i s manje stroim kaznama.

Zakljuak

Sud je tema promiljanja veine crkvenih otaca, bez obzira radilo se o pojedinanom ili opem sudu. No vano je istaknuti da se tek u sred-njem vijeku crkveno uiteljstvo oitovalo puno ire na temu crkvenoga suda.28

Ulazei u problematiku ivota prvih krana uoena je normaliza-cija svagdanjeg ivota u razliitim ljudskim i vjernikim situacijama pojedinca i zajednice. Pronalo se puno tema interesantnih za funkci-oniranje svagdanjeg ivota, ali vrlo malo onih trenutaka i detalja koji nas mogu s velikom sigurnou uvjeriti u nekakvu vrstu strukturu crkvenoga suda. Radi se o vremenu od prvih nekoliko stoljea, kada se kranska zajednica vie posvetila za nju znaajnijim temama, ka-tehetsko-liturgijsko-propovjednikom stilu ivota. Od estog do jeda-

28 Usp. H. DENZINGER P. HNERMANN, nav. dj., br. 856-859; 1000-1002.

24 ZBORNIK RADOVA

Drago TUKARA

naestog stoljea crkveno pravo, pa onda i crkveno sudite, obilno se razvijaju. iri se sudska vlast, usavrava se sama procedura, kao dobra podloga za kasnija vremena.

Teoloki promatrano, izmeu ovlasti koje Bog ima kao konani su-dac i ovlasti koje ima ovjek, Boje stvorenje, postoji jedan siguran kon-tinuitet. Postoji kontinuitet od Mojsija do Isusa, od Isusa do apostola, od apostola do Crkve. U teolokoj misli crkvenih otaca nema svijesti da je neto prekinuto izmeu suda Bojega i ljudskoga. Iako prva stoljea ne poznaju strogo pravno postavljenu i uspostavljenu instituciju suda, prepoznaje se praksa u kojoj se primjenjuje djelovanje suda putem odredbi i odluka donesenih od strane biskupa ili nekog sabora.

ovjek je preuzeo sudaku palicu na zemlji i zapoeo proces sue-nja. Na neki nain, stvaranjem ovjeka dogodio se je prijelaz s Boan-skog suda na ljudski. Zemaljski sud u sluaju Isusa vrhunac je ljudske nevjere i zloe, potvrda zanemarivanja glasa savjesti. Pokazalo se da je crkveni i ljudski sud, uz onaj Boji, neophodan za funkcioniranje bilo kojeg grada ili zajednice. Stoga nam je bio cilj prikazati u kratkim crtama da je i za prvu Crkvu, kao i za izraelsku zajednicu, formiranje njezina suda vaan trenutak za funkcioniranje svagdanjeg ivota. Isto tako nakana nam je bila prikazati jedan kontinuitet sudske vlasti od poetnog propovijedanja apostola do dana dananjega.

Summary

Tribunal in the Holy Scripture and the thinking of the Church Fathers

As part of the topic on Structural presumptions for judicial power in the Church this article gives a brief presentation of notion of forum in the Holy Scripture, in the writings of the Church Fathers and Church councils in the first centuries. These then lay down the structure and division of the article itself. The author observes the foun-dations and activity of tribunal in general amongst the Israelites according to the law of Moses and other rules based on some quotes in the Holy Scripture. The existence and the notion of tribunal of justice in the time of Moses is well known. Life in fact functioned in keeping with proclaimed rules. The author first refers to the forum that existed in Jesus time and in fact conducted judicial trial against Jesus. In the trial against Jesus Christ is described the structure of the tribunal, with all its elements that characterize it as the lawful authority to implement justice and preserve Gods law. In the thinking of the Church Fathers the author reveals the fact that the Church Fathers as did their predecessors, the Apostolic Fathers, were aware that without hav-ing a certain defined Church organisation which meant also ecclesiastical tribunals, the community would not be able to function normally. Particular reference is made



to certain Church councils which adopted certain decisions that later became canoni-cally valid. The contribution of the Church Fathers certainly serve as valuable evi-dence from which we can perceive the beginnings of structure of Church authority. The author stresses that from the very early days of the Church to this day there has been a continual form of Church tribunal, realised through apostolic heritage, above all in the ministry of Bishops, councils and decretals.

Key words: Holy Scripture, Church Fathers, tribunal, forum, Sanhedrin.

Sadraj


SADRAJ

Rije urednika .................................................................................................................................................................................................... 7

Drago TUKARA:SUD U SVETOM PISMU I U PROMILJANJU CRKVENIH OTACA ......................................................... 9

Saetak .............................................................................................................................................................................9Uvod ...................................................................................................................................................................................91. Sud u Svetom pismu .................................................................................................................................10

1.1. Sud na tragu Staroga zavjeta .................................................................................................101.2. Sud na tragu Novoga zavjeta ................................................................................................11

2. Razvojni put suda u prvoj Crkvi ..................................................................................................152.1. Crkvena organizacija .....................................................................................................................152.2. Biskup osnovni princip suda u Crkvi ......................................................................162.3. Koncili u slubi jedinstva Crkve ........................................................................................182.4. Dekretali nain discipline ....................................................................................................212.5. Konstantinovi dekreti .................................................................................................................22

Zakljuak .....................................................................................................................................................................23Summary: Tribunal in the Holy Scripture and the thinking

of the Church Fathers ................................................................................................................................24Ivica IVANKOVI RADAK:STUPNJEVI I VRSTE SUDOVA PREMA ZAKONIKU KANONSKOG PRAVA IZ 1983. I UPUTI DIGNITAS CONNUBII .............................................................................................................................................................27

Saetak .........................................................................................................................................................................27Uvod ................................................................................................................................................................................281. Vlast upravljanja i sudska vlast .....................................................................................................282. Razliiti stupnjevi sudova ...................................................................................................................313. Razliite vrste sudova ..............................................................................................................................34Zakljune misli ......................................................................................................................................................38Summary: Grades and kinds of tribunals according to the 1983 Code of Canon

Law and the Instruction Dignitas Connubii .............................................................38Jure VRANJI:TERITORIJALNI SUDOVI I PARNICE NITAVOSTI ENIDBE ......................................................................41

Saetak ..........................................................................................................................................................................41Uvod ................................................................................................................................................................................421. Teritorijalni (podruni) sudovi prvoga stupnja (prve instancije) ................42

1.1. Biskupijski sud ....................................................................................................................................421.2. Meubiskupijski sud prve instancije ............................................................................431.3. Proirenje mjerodavnosti na susjedni ili oblinji (biskupijski ili

meubiskupijski) sud ..................................................................................................................442. Teritorijalni sudovi druge instancije .........................................................................................45

2.1. Metropolijski sud .............................................................................................................................452.2. Meubiskupijski sud druge instancije .........................................................................462.3. Jedan ili vie sudova biskupske konferencije .......................................................46


238 ZBORNIK RADOVA

2.4. Opi propisi o prizivu ..................................................................................................................463. Teritorijalni sudovi tree instancije ............................................................................................48Umjesto zakljuka ..............................................................................................................................................49Summary: Territorial tribunals and cases of nullity of marriage .................................50

Slavko ZEC:SUDOVI APOSTOLSKE STOLICE I PARNICE NITAVOSTI ENIDBE ...............................................51

Saetak ..........................................................................................................................................................................51Uvod ................................................................................................................................................................................521. Apostolska signatura i parnice nitavosti enidbe .....................................................53

1.1. Apsolutna i relativna nemjerodavnost enidbenih sudova (papinsko povjeravanje i proirenje mjerodavnosti) .....................................54

1.2. Proirenje mjerodavnosti u drugim sluajevima ..............................................571.3. Rjeavanje sukoba mjerodavnosti meu enidbenim sudovima .....581.4. Odluka (decretum) o nitavosti enidbe ...................................................................591.5. Oprost od dviju istoznanih presuda (doppia conforme)........................601.6. Oprost od pozivanja (citatio) na enidbeni sud? ..............................................611.7. Hijerarhijski utok ..............................................................................................................................621.8. Mjerodavnost za disciplinske postupke ....................................................................621.9. Oprost od akademskih naslova za slubenike suda ......................................641.10. Godinje izvjee enidbenog suda de statu et activitate ..........................641.11. Odluka o izvrnosti presude o nitavosti enidbe

(decretum exsecutivitatis) .....................................................................................................652. Rimska rota i parnice nitavosti enidbe ..............................................................................67

2.1. Narav i uloga Rimske rote openito ..............................................................................692.2. Uloga i mjerodavnost Rimske rote prema uputi

Dostojanstvo enidbe ..............................................................................................................722.2.1. Rimska rota sud drugog te treeg i daljnjeg stupnja ..................722.2.2. Pozivanje (provocatio) na Apostolsku Stolicu ......................................732.2.3. Priziv na Rimsku rotu nain pobijanja

prvostupanjske presude ..............................................................................................732.2.4. Rimska rota i prevencija prizivnih sudova ..............................................74

2.3. Jedinstvo pravosua i pomo niim sudovima ..................................................75Zakljuak .....................................................................................................................................................................78Summary: The tribunals of the Apostolic See and processes

that declare the nullity of marriage .............................................................................79Endre NAGy:PERSONALNI SUDOVI............................................................................................................................................................................81

Saetak ..........................................................................................................................................................................81Uvod ................................................................................................................................................................................811. Sudovi za redovnike .................................................................................................................................82

1.1. Pravna narav ........................................................................................................................................821.2. Mjerodavnost .......................................................................................................................................831.3. Struktura i hijerarhija ....................................................................................................................85

2. Drugi personalni sudovi .......................................................................................................................86

Sadraj


2.1. Personalni sudovi vojnih ordinarijata ..........................................................................862.1.1. Pravna narav ...........................................................................................................................862.1.2. Mjerodavnost .........................................................................................................................872.1.3. Struktura i hijerarhija .....................................................................................................87

2.2. Sudovi razliitih obreda .............................................................................................................882.3. Sudovi prognanih i izbjeglih .................................................................................................88

Zakljuak .....................................................................................................................................................................88Summary: Personal tribunals.....................................................................................................................89

Lucija BABI:KOORDINACIJA, SURADNJA I PODREENOST CRKVENIH SUDOVA ........................................91

Saetak ..........................................................................................................................................................................91Uvod ................................................................................................................................................................................911. Koordinacija sudova i novina upute DC ..............................................................................922. Suradnja obveza i mogunosti....................................................................................................953. (Ne)podreenost sudova ......................................................................................................................98Zakljuak ..................................................................................................................................................................101Summary: Coordination, cooperation and subordination

of ecclesiastical tribunals ..................................................................................................102Ivan KOVA:CRKVENI SUD I (NAD)BISKUPIJSKA TIJELA: AUTONOMIJA I SURADNJA.........................103

Saetak .......................................................................................................................................................................1031. Autonomija crkvenog suda .............................................................................................................1042. Dijecezanski biskup i crkveni sud ............................................................................................1073. Povezanost crkvenoga suda i biskupijske kurije .......................................................1104. Suradnja crkvenoga suda i pastoralnih djelatnika ...................................................114

4.1. Suradnja crkvenog suda i pastoralnih djelatnika u pripravi zarunika na enidbu ....................................................................................115

4.2. Uloga upnika u pretprocesnoj fazi postupka za proglaenje nitavom enidbe ...................................................................................117

4.3. Uloga upnika u istranom dijelu postupka za razrjeenje nesakramentalne enidbe ...............................................................118

4.4. Upis izvrne presude u matice .........................................................................................1205. Crkveni sud i obiteljska savjetovalita .................................................................................121Zakljuak ..................................................................................................................................................................122Summary: The ecclesiastical tribunal and (arch)diocesan bodies:

autonomy and collaboration ..........................................................................................123Josip ALKOVI:PRAVILNIK SUDA U KANONSKOJ ZNANOSTI I SUDSKOJ PRAKSI .............................................125

Saetak .......................................................................................................................................................................125Uvod .............................................................................................................................................................................1261. Pojam pravilnik (kan. 95) ..................................................................................................................1272. Ordinatio tribunalis (kan. 1602, 3) .......................................................................................1293. Prikaz mogueg sadraja pravilnika suda .......................................................................132Umjesto zakljuka ...........................................................................................................................................134Summary: The regulations of the tribunal

in canonical science and jurisprudence ...............................................................135


240 ZBORNIK RADOVA

Ivan MILOTI:PRUANJE PRAVNE POMOI CRKVENIM SUDOVIMA U REPUBLICI HRVATSKOJ RAZMATRANJA DE LEGE FERENDA....................................................................................................................................137

Saetak .......................................................................................................................................................................1371. Uvod .......................................................................................................................................................................1382. Pojam crkvenog suda ............................................................................................................................1403. Analogije u hrvatskom pravu za rjeavanje problema prikupljanja

procesnog materijala i utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda izvan kanonskopravne sfere ............................................................................................145

4. Smjernice za rjeenje problema prikupljanja procesnog materijala i utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda izvan kanonskopravne sfere ...........................................................................................................................1484.1. Koncept i pravni temelj prikupljanja procesnog materijala i

utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda .......................................1484.2. Ciljevi ureenja da crkveni sud izvan kanonske sfere prikuplja

procesni materijal i utvruje odlune injenice ...............................................1514.3. Pravna stvar u kojoj se prua pravna pomo ....................................................1524.4. Tijelo kojemu se prua pravna pomo (molitelj)

i podnositelj zahtjeva .................................................................................................................1554.5. Pruatelj pravne pomoi .........................................................................................................1564.6. Nain komunikacije izmeu crkvenog suda i dravnih tijela ..........1574.7. Zahtjev za pruanje pravne pomoi (zamolnica) ..........................................1584.8. Nain i postupak pruanja pravne pomoi .........................................................1604.9. Nadlenost za pruanje pravne pomoi .................................................................1624.10. Trokovi pruanja pravne pomoi ............................................................................163

5. Zakljuak............................................................................................................................................................163Summary: Offering legal assistance to ecclesiastical tribunals

in the Republic of Croatia The thoughts of de lege ferenda .........165DODATAK ..........................................................................................................................................................................................................167PRILOG I.: CRKVENI SUDOVI U HRVATSKIM OKOLNOSTIMA: AKTUALNOSTI IZAZOVI PERSPEKTIVE (Okrugli stol, Zadar, 22. listopada 2011.) .......................................167

Crkveni interdijecezanski sud u Splitu.............................................................................................................167Interdijecezanski enidbeni sud prvoga stupnja u Rijeci .......................................................171Vrhbosanski nadbiskupski sud prvog stupnja u Sarajevu ....................................................175Meubiskupijski sudovi u Zagrebu .....................................................................................................................178

PRILOG II.: DOKUMENTI ZA USPOSTAVU MEUBISKUPIJSKIH SUDOVA ........................181PRILOG III.: NACRT PRAVILNIKA MEUBISKUPIJSKIH SUDOVA ..................................................184PRILOG IV.: NACRT TAKSOVNIKA SUDSKIH TROKOVA I USLUGA ...........................................207PRILOG V.: FORMULARI ZA SURADNJU IZMEU CRKVENIH SUDOVA I IZMEU CRKVENOG SUDA I DRUGIH USTANOVA ..................................................................................................................212PRILOG VI.: ADRESAR IZABRANIH CRKVENIH SUDOVA ZA HRVATSKE OKOLNOSTI .........................................................................................................................................................234

Glas Koncila

Zborn ik radova

5 S T U D I A C A N O N I C A C R O A T I C A1. Nitavost enidbe: procesne i supstantivne teme, J. alkovi (ur.), Zagreb, 2009.2. J. alkovi, Obveze i prava vjernika laika (kann. 224-231). Poslanje i djelovanje,

Zagreb, 2010.3. Posebni sudski postupci i postupanja, J. alkovi (ur.), Zagreb, 2010.4. Vjernici, drutva, pokreti, J.alkovi (ur.), Zagreb, 2011.

Cijena: 240,00 knwww.glas-koncila.hr

ISBN 978-953-241-357-1


Str

uk

tura

lne

pre

tpo

sta

vk

e s

ud

sk

e v

las

ti u C

rkv

i

RIJE UREDNIKASUD U SVETOM PISMU I U PROMILJANJU CRKVENIH OTACASaetakUvod1. Sud u Svetom pismu1.1. Sud na tragu Staroga zavjeta1.2. Sud na tragu Novoga zavjeta

2. Razvojni put suda u prvoj Crkvi2.1. Crkvena organizacija2.2. Biskup osnovni princip suda u Crkvi2.3. Koncili u slubi jedinstva Crkve2.4. Dekretali nain discipline2.5. Konstantinovi dekreti

ZakljuakSummaryTribunal in the Holy Scriptureand the thinking of the Church Fathers

STUPNJEVI I VRSTE SUDOVA PREMA ZAKONIKU KANONSKOG PRAVA IZ 1983. I UPUTI DIGNITAS CONNUBIISaetak Uvod1. Vlast upravljanja i sudska vlast2. Razliiti stupnjevi sudova3. Razliite vrste sudovaZakljune misliSummaryGrades and kinds of tribunals according to the 1983 Code of Canon Law and the Instruction Dignitas Connubii

TERITORIJALNI SUDOVI I PARNICE NITAVOSTI ENIDBESaetakUvod1. Teritorijalni (podruni) sudovi prvoga stupnja (prve instancije)1.1. Biskupijski sud1.2. Meubiskupijski sud prve instancije1.3. Proirenje mjerodavnosti na susjedni ili oblinji (biskupijski ili meubiskupijski) sud

2. Teritorijalni sudovi druge instancije2.1. Metropolijski sud 2.2. Meubiskupijski sud druge instancije2.3. Jedan ili vie sudova biskupske konferencije2.4. Opi propisi o prizivu

3. Teritorijalni sudovi tree instancijeUmjesto zakljukaSummaryTerritorial tribunals and cases of nullity of marriage

SUDOVI APOSTOLSKE STOLICE I PARNICE NITAVOSTI ENIDBESaetakUvod1. Apostolska signatura i parnice nitavosti enidbe1.1. Apsolutna i relativna nemjerodavnost enidbenih sudova (papinsko povjeravanje i proirenje mjerodavnosti)1.2. Proirenje mjerodavnosti u drugim sluajevima1.3. Rjeavanje sukoba mjerodavnosti meu enidbenim sudovima1.4. Odluka (decretum) o nitavosti enidbe1.5. Oprost od dviju istoznanih presuda (doppia conforme)1.6. Oprost od pozivanja (citatio) na enidbeni sud?1.7. Hijerarhijski utok1.8. Mjerodavnost za disciplinske postupke1.9. Oprost od akademskih naslova za slubenike suda1.10. Godinje izvjee enidbenog suda de statu et activitate1.11. Odluka o izvrnosti presude o nitavosti enidbe (decretum exsecutivitatis)

2. Rimska rota i parnice nitavosti enidbe2.1. Narav i uloga Rimske rote openito2.2. Uloga i mjerodavnost Rimske rote prema uputi Dostojanstvo enidbe2.2.1. Rimska rota sud drugog te treeg i daljnjeg stupnja2.2.2. Pozivanje (provocatio) na Apostolsku Stolicu2.2.3. Priziv na Rimsku rotu nain pobijanja prvostupanjske presude2.2.4. Rimska rota i prevencija prizivnih sudova

2.3. Jedinstvo pravosua i pomo niim sudovima

ZakljuakSummaryThe tribunals of the Apostolic See and processes that declare the nullity of marriage

PERSONALNI SUDOVISaetakUvod1. Sudovi za redovnike1.1. Pravna narav 1.2. Mjerodavnost 1.3. Struktura i hijerarhija

2. Drugi personalni sudovi2.1. Personalni sudovi vojnih ordinarijata2.1.1. Pravna narav2.1.2. Mjerodavnost2.1.3. Struktura i hijerarhija

2.2. Sudovi razliitih obreda2.3. Sudovi prognanih i izbjeglih

ZakljuakSummaryPersonal tribunals

KOORDINACIJA, SURADNJA I PODREENOST CRKVENIH SUDOVASaetakUvod1. Koordinacija sudova i novina upute DC2. Suradnja obveza i mogunosti3. (Ne)podreenost sudovaZakljuakSummaryCoordination, cooperation and subordination of ecclesiastical tribunals

CRKVENI SUD I (NAD)BISKUPIJSKA TIJELA: AUTONOMIJA I SURADNJASaetak1. Autonomija crkvenog suda2. Dijecezanski biskup i crkveni sud3. Povezanost crkvenoga suda i biskupijske kurije4. Suradnja crkvenoga suda i pastoralnih djelatnika4.1. Suradnja crkvenog suda i pastoralnih djelatnika u pripravi zarunika na enidbu4.2. Uloga upnika u pretprocesnoj fazi postupka za proglaenje nitavom enidbe4.3. Uloga upnika u istranom dijelu postupka za razrjeenje nesakramentalne enidbe 4.4. Upis izvrne presude u matice

5. Crkveni sud i obiteljska savjetovalitaZakljuakSummaryThe ecclesiastical tribunal and (arch)diocesan bodies: autonomy and collaboration

PRAVILNIK SUDA U KANONSKOJ ZNANOSTI I SUDSKOJ PRAKSISaetakUvod1. Pojam pravilnik (kan. 95)2. Ordinatio tribunalis (kan. 1602, 3)3. Prikaz mogueg sadraja pravilnika sudaUmjesto zakljukaSummaryThe regulations of the tribunal in Canonical science and jurisprudence

PRUANJE PRAVNE POMOI CRKVENIM SUDOVIMA U REPUBLICI HRVATSKOJ RAZMATRANJA DE LEGE FERENDASaetak1. Uvod2. Pojam crkvenog suda3. Analogije u hrvatskom pravu za rjeavanje problema prikupljanja procesnog materijala i utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda izvan kanonskopravne sfere4. Smjernice za rjeenje problema prikupljanja procesnog materijala i utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda izvan kanonskopravne sfere4.1. Koncept i pravni temelj prikupljanja procesnog materijala i utvrivanja odlunih injenica od crkvenog suda4.2. Ciljevi ureenja da crkveni sud izvan kanonske sfere prikuplja procesni materijal i utvruje odlune injenice4.3. Pravna stvar u kojoj se prua pravna pomo4.4. Tijelo kojemu se prua pravna pomo (molitelj) i podnositelj zahtjeva4.5. Pruatelj pravne pomoi4.6. Nain komunikacije izmeu crkvenog suda i dravnih tijela4.7. Zahtjev za pruanje pravne pomoi (zamolnica)4.8. Nain i postupak pruanja pravne pomoi4.9. Nadlenost za pruanje pravne pomoi4.10. Trokovi pruanja pravne pomoi

5. ZakljuakSummaryOffering legal assistance to ecclesiastical tribunals in the Republic of Croatia The thoughts of de lege ferenda

DODATAKPRILOG I.CRKVENI SUDOVI U HRVATSKIM OKOLNOSTIMA: AKTUALNOSTI IZAZOVI PERSPEKTIVE(Okrugli stol, Zadar, 22. listopada 2011.)CRKVENI INTERDIJECEZANSKI SUD U SPLITUINTERDIJECEZANSKI ENIDBENI SUD PRVOGA STUPNJA U RIJECIVRHBOSANSKI NADBISKUPSKI SUD PRVOG STUPNJA U SARAJEVUMEUBISKUPIJSKI SUDOVI U ZAGREBUPRILOG II.DOKUMENTI ZA USPOSTAVU MEUBISKUPIJSKIH SUDOVAPRILOG III.NACRT PRAVILNIKA MEUBISKUPIJSKIH SUDOVAPRILOG IV.NACRT TAKSOVNIKA SUDSKIH TROKOVA I USLUGAPRILOG V.FORMULARI ZA SURADNJU IZMEU CRKVENIH SUDOVA I IZMEU CRKVENOG SUDA I DRUGIH USTANOVAPRILOG VI.ADRESAR IZABRANIH CRKVENIH SUDOVA ZA HRVATSKE OKOLNOSTI

Documents

STRUKTURALNE PRETPOSTAVKE SUDSKE VLASTI U CRKVI