STRATEŠKI PLAN RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE LEPOSAVIĆngomediapulse.org/wp-content/uploads/2017/05/Strategic-Plan-for... · prirodnih resursa, usmerenih na razvoj proizvoda ruralnog

Leposavić, jul 2016.

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA

TURIZMA OPŠTINE LEPOSAVIĆ

2017-2022

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE

LEPOSAVIĆ 2017-2022

Realizovano od NVO Media Puls u saradnji sa STO Leposavić

sredstvima USAID-a

Leposavić, jul 2016

Konsultantska agencija „Savetnik u turizmu“:

doc. dr Branko Krasojević

M. Sc Danijela Vićentijević

Tehnički stručni tim:

mr. turizmolog Andrijana Milunović

dipl. geograf Martin Branović

dipl. turizmolog Nikola Radosavljević

NVO „Media Puls“: dipl. pravnik Milan Branović,

programski direktor Obaveštenje o autorskom pravu: Strateški plan razvoja turizma opštine Leposavić 2017-2022 © 2016 Asocijacija za unapređenje kapaciteta „Media Puls“, Leposavić Sva prava zadržana

Izjava o ograničenju odgovornosti:

Izradu ove publikacije omogućio je američki narod posredstvom Agencije Sjedinjenih Američkih Država za

međunarodni razvoj (USAID). Asocijacija Media Puls je u potpunosti odgovorna za sadržaj ove publikacije,

koji ne mora nužno odražavati stavove USAID-a ili vlade Sjedinjenih Američkih Država.

SADRŽAJ

SKRAĆENICE 4

UVOD 5

REZIME 7

SUMMARY 9

1. МEDOTOLOGIJA 11

2. SITUACIONA ANALIZA U TURIZMU OPŠTINE LEPOSAVIĆ 13

2.1.KLIMA 15

2.2. Demografijai najvažnija naselja u opštini Leposavić

od značaja za turizam 17

2.3. Saobraćajno grografski položaj u turizmu 21

2.4. Privreda i zaposlenost 23

2.5. Prirodni resursi 27

2.6. Kulturni resursi 31

2.6.1. Kvantitativno - кvalitativna analiza кulturnih resursa 37

2.6.2. Nematerijalno kulturno nasleđe 40

3. SWOT ANALIZA RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE LEPOSAVIĆ 45

4. VIZIJA, MISIJA I CILJEVI RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE

LEPOSAVIĆ 2017-2022 56

5. POSTOJEĆI I POTENCIJALNI TURISTIČKI PROIZVODI NA

TERITORIJI OPŠTINE LEPOSAVIĆ 58

5.1. Turistička ponuda - postojeći i potencijalni prioritetni

oblici turizma i njegovi segmenti tražnje 58

5.2. Istraživanje turističke ponude u opštini Leposavić-

segmenti tražnje prema prioritetnim turističkim proizvodima 73

6. ISTRAŽIVANJE TURISTIČKE TRAŽNJE U OPŠTINI LEPOSAVIĆ 83

7. MANIFESTACIJE KAO NAJPRIVLAČNIJI TURISTIČKI PROIZVOD U

OPŠTINI LEPOSAVIĆ 86

8. PREDLOG IDEJNOG REŠENJA BRENDIRANJA LEPOSAVIĆA KAO

TURISTIČKE DESTINACIJE 92

ZAKLJUČAK 98

AKCIONI PLAN 101

SPISAK UČESNIKA U RADU RADIONICA I KREIRANJU DOKUMENTA 112

REFERENCE 113

PRILOG 1. ORGANIZOVANJE TURISTIČKIH MANIFESTACIJA U OPŠTINI LEPOSAVIĆ 114

PRILOG 2. PREDLOG NOVOG TURISTIČKOG PROIZVODA - MANIFESTACIJE

„NEKA CVEĆE CVETA I GOVORI“ 120

STRATEŠKI PLAN RAZVOJA TURIZMA ОPŠTINE LEPOSAVIĆ 2017-2022

4

SKRAĆENICE

B2B (Business to Business) – korporativni odnos dve ili više organizacija koje dele svoje

resurse: informacije, robu, usluge ili investicije.

B2C (Business to Consumer) – organizacije koje prodaju proizvode/usluge krajnjim kupcima.

CDF (Community Development Fund) – Fond za razvoj lokalne zajednice

E-FAITH (European Federation of Associations of Industrial and Technical Heritage) –

Evropska federacija udruženja industrijskog i tehničkog nasleđа

ERIH (European Route of Industrial Heritage) – Evropska ruta industrijskog nasleđa

IDTV (integrated digital TV) - integrisani digitalni TV prijemnik koji sadrži sve komponente za

prijem i prikazivanje digitalnog signala

M-commerce – kupoprodaja robe i usluga putem mobilnih telefona i bežičnih tehnologija

uređaja

TICCIH (The International Committee for the Conservation of the Industrial Heritage) –

Međunarodni komitet za konzervaciju industrijskog nasleđa

UNDP (United Nations Development Programme) – Program razvoja Ujedinjenih nacija

UNWTO – Svetska turistička organizacija

USAID (The United States Agency for International Development) – Američka Agencija za

međunarodni razvoj

КО – Katastarska opština

LAPZ - Lokalni akcioni plan zapošljavanja opštine

MZ - Mesna zajednica

NP - Nacionalni park

NPK - Nacionalni park Kopaonik

NSZ – Nacionalna služba zapošljavanja

PPPPN NPK –Prostorni plan područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik

RAR - Regionalna razvojna agencija

STO - Sportsko turistička organizacija

TC - Turistički centar


5

UVOD

Turizam u opštini Leposavić je uz poljoprivredu, rudarstvo i preduzetništvo prepoznat kao

jedna od primarnih grana razvoja. S tim u vezi, u prvoj fazi neophodno je izraditi strateški

Plan razvoja turizma za period 2017-2022.1 godine. Ovim dokumentom se na osnovu

situacione analize (tekuće materijalne osnove za razvoj turizma) predviđa razvoj prioritetnih

proizvoda koji bi se u narednih pet godina pozicionirali na turističkom tržištu. Planiranje i

razvoj turizma opštine Leposavić bazirani su na analizi društvenog i ekonomskog stanja, pri

čemu se sagledavaju svi činioci u direktnoj i indirektnoj vezi sa razvojem turizma.

Asocijacija za unapređenje kapaciteta „Media Puls“ (naručilac usluga) iz Leposavića je

sredstvima USAID-a, kroz program „Unapredimo Kosovo Zajedno“, kojim upravlja

organizacija Community Development Fund (CDF), za izradu ovog dokumenta angažovala

konsultantsku agenciju „Savetnik u turizmu“ iz Beograda (davalac usluga). Davalac usluga je

zatim uz pomoć tročlanog tehničkog, stručnog tima (zaposlenih u Opštini, Sportsko -

turističkoj organizaciji (STO) i asocijaciji „Media Puls“), pristupio izradi Strateškog plana

razvoja turizma opštine Leposavić. Prema preuzetim obavezama iz projektnog zadatka na

osnovu Ugovora zaključenog između naručioca i davaoca usluga (od 15. aprila 2016. godine),

konsultantski tim agencije „Savetnik u turizmu“ je u cilju identifikovanja slabosti, prednosti,

mogućnosti i pretnji za razvoj turizma, na osnovu participativnog pristupa, pripremio i

moderirao radionice sa zainteresovanim stranama sa teritorije opštine Leposavić. Tehničku

pomoć pri organizovanju radionica pružili su opština Leposavić, STO i asocijacija „Media

Puls“. Na radionicama je posebno istaknut uticaj turizma na razvoj drugih privrednih grana

(preduzetništva, poljoprivrede, trgovine, usluga, građevinarstva...) i mogućnosti formiranja

turističkih proizvoda, kao prve faze brendiranja Leposavića kao turističke destinacije. Kao

rezultat radionice proizašli su SWOT analiza, vizija, misija i ciljevi razvoja turizma opštine

Leposavić za naredni petogodišnji period, koji su sastavni deo ovog dokumenta. Po

okončanju radionice, naručiocu usluga - asocijaciji „Media Puls“, dostavljeni su obrađeni

evaluacioni upitnici i izveštaji. Zatim se prišlo istraživanjima na osnovu upitnika u cilju

analize turističkog tržišta, odnosno ponude i tražnje, potencijalnih tržišnih segmenata i

prognoze daljeg razvoja. Po usaglašavanju Plana razvoja turizma sa strateškim ciljevima

1 Sector profile of tourism: http://www.mti-ks.org/repository/docs/Sector_profile_Tourism_130623.pdf

http://www.mti-ks.org/repository/docs/Sector_profile_Tourism_130623.pdf


6

opštine Leposavić, identifikovane su mere i instrumenti za njegovu realizaciju koji su

sagledani kroz aktivnosti u Akcionom planu, na kraju ovog dokumenta.

Ustanovljeno je da se razvoj turizma u opštini Leposavić prvenstveno zasniva na korišćenju

prirodnih resursa, usmerenih na razvoj proizvoda ruralnog turizma, turizma specifičnih

interesovanja (baziranih pretežno na prirodnim potencijalima) i turističkim manifestacijama

koji bi trebalo da se najbrže razviju u narednih pet godina. Komplementarni sadržaji u cilju

poboljšanja kvaliteta turističke ponude zasnovani su na nematerijalnoj baštini koja se

najbolje promoviše organizovanjem tematskih manifestacija u koje su uključene sve

zainteresovane strane (zaposleni u turizmu, kulturi, obrazovanju, nauci, vladinom i

nevladinom sektoru i etničke manjine sa teritorije opštine Leposavić).

U skladu sa projektnim zadatkom, u dokumentu se navode mogućnosti kreiranja turističkog

brenda – budućeg simbola opštine Leposavić oličenog u predstavniku lokalne planinske flore

– srpske lale (tulipa serbica) u formi cvetnog luka – kapije, Leposavića. Na bazi sprovednih

istraživanja predložene su opcije redizajniranja promotivnog materijala i veb-stranice STO

Leposavić i prateće promocije.

Navedene mere i aktivnosti predstavljaju osnovu za dalje kreiranje i osmišljavanje projektnih

ideja i detaljnu razradu postojećih i potencijalnih projekata koji bi se finansirali iz sredstava

opštine, međunarodnih organizacija i potencijalnih donatora.


7

REZIME

Turizam opštine Leposavić je uz poljoprivredu, rudarstvo i preduzetništvo, prepoznat kao

jedna od primarnih delatnosti ekonomskog razvoja. Planiranjem razvoja turizma po „bottom

up" principu, stvaraju se preduslovi da opština donese određene odluke čijim se

sprovođenjem određuje pravac razvoja ove važne privredne grane. Strategijom razvoja

turizma kreiraju se vizija i misija i određuju opšti, posebni i pojedinačni ciljevi, na osnovu

kojih se dalje predlažu rešenja društvenih, ekonomskih, tehničkih i institucionalnih problema

u skladu sa savremenim trendovima razvoja turizma u Evropi.

Strateški plan razvoja turizma opštine Leposavić je u funkciji olakšanja integralnog planiranja

razvoja turizma, proglašenja i održivog korišćenja turističkih prostora, prostornog

organizovanja i koordinacije aktivnosti organa i službi javnih, privrednih i drugih subjekata

na unapređenju i podsticanju razvoja turizma, istraživanja turističkog tržišta i razvoja

turističkih informaciono - komunikacionih sistema, propagande i promocije turizma. Za

uspešniji razvoj turizma, lokalna samouprava bi mogla doneti odgovarajući akt o zajedničkim

aktivnostima organa javnih službi i preduzeća, ustanova i drugih organizacija čiji je osnivač,

kako bi se turizam unapredio i postao jedan od stalnih izvora prihoda i faktor zaštite

prirodnih i kulturnih vrednosti, uz adekvatnu primenu elemenata ekonomske politike, a u

skladu sa raspoloživim resursnim potencijalima. Kao uzročno - posledični efekat navedenih

aktivnosti, predložen je redosled koraka za izradu Strategije brendiranja Leposavića kao

turističke destinacije i Akcioni plan razvoja turističkih proizvoda.

Aktivnosti predviđene Akcionim planom u korelaciji su sa opštim, posebnim i pojedinačnim

ciljevima i usmerene su na projekte razvoja koji imaju osnovno uporište u ovom dokumentu.

Ciljevi razvoja određeni su na bazi participativnog pristupa (učešćem zainteresovanih strana

na radionicama 15 i 16. aprila 2016. godine u Leposaviću), terenskih istraživanja turističke

ponude i tražnje („field research”) i kabinetskih istraživanja („desk research”) strateških

dokumenata na lokalnom nivou. Predstavnici zainteresovanih strana su na već pomenutoj

radionici, upoznati sa načinom kreiranja brenda turističkih proizvoda i brendiranja turističke

destinacije. Predloženo je da uz propagandni slogan „Lepo, lepše Leposavić“, razmotri i

slogan „Leposavić - autentično i lepo“. Za logo Leposavića kao turističke destinacije načelno


8

je prihvaćena srpska lala, a kao alternativa, kopaonička ljubičica, koje rastu na teritoriji

opštine.

Ustanovljeno je da se razvoj turizma u opštini Leposavić prvenstveno zasniva na korišćenju

prirodnih resursa, usmerenih na razvoj ruralnog turizma, turizma specifičnih interesovanja

(„hard” i „soft” aktivnosti) i turističkih manifestacija koje bi trebalo da se najbrže razviju u

narednom petogodišnjem periodu. Komplementarni sadržaji, u cilju poboljšanja kvaliteta

turističke ponude, zasnovani su na nematerijalnoj baštini koja bi se promovisala kroz

tematske manifestacije u koje su uključene sve zainteresovane strane (u turizmu, kulturi,

nauci, obrazovanju, vladinom i nevladinom sektoru i etničke manjine sa teritorije opštine

Leposavić).

Sastavni deo „Strateškog plana razvoja turizma opštine Leposavić 2017-2022“ čini predlog

kreiranja turističkog brenda uz pomoć vizualnih sadržaja, (logo, simboli, dizajn, boje...)

oličenog u predstavniku endemske planinske flore – srpske lale u formi cvetnog luka –

kapije, koja povezuje Sever i Jug. Na tim osnovama, predviđeno je uvođenje nove

manifestacije u turističku ponudu „Neka cveće cveta i govori“, koja bi uz niz drugih

izdiferenciranih turističkih proizvoda i sadržaja doprinela bržoj izgradnji turističkog imidža i

brenda Leposavića koji „obećava“, pa i „garantuje“ nezaboravno iskustvo i autentičan

doživljaj (npr. pomoću proizvoda „velnes na otvorenom“). Predlog za razvoj pomenute

manifestacije dat je kao prilog ovom dokumentu zainteresovanim stranama na teritoriji

opštine Leposavić sa ciljem da što efikasnije i efektivnije pristupe kreiranju i plasmanu ovog

novog turističkog proizvoda i tako pokrenu i druge turističke proizvode što bi vodilo ka

brendiranju Leposavića kao turističke destinacije. Navedene mere, aktivnosti i predlozi

osnova su za kreiranje i osmišljavanje projektnih ideja i razradu postojećih i budućih

projekata koji bi se finansirali iz sredstava opštine, međunarodnih organizacija i

potencijalnih sponzora i donatora.


9

SUMMARY

Tourism of Leposavic municipality was recognized as one of the primary activities of

economic development, along with agriculture, mining and entrepreneurship. By planning

the development of tourism, the preconditions are created that are needed for

municipalities to make certain decisions whose implementation determines the direction of

development of this important industry. Tourism development strategy creates a vision and

mission and determines the overall and specific objectives and particular results, based on

which solutions of social, economic, technical and institutional problems are proposed in

line with modern trends of development of tourism in Europe.

Tourism development plan of the municipality of Leposavic serves as a purpose to facilitate

integrated planning of tourism development, promulgation and sustainable use of tourist

areas, spatial organization and coordination of the activities of public bodies and

departments, economic and other entities in order to improve the development of tourism,

encourage the development of tourism, tourism market research and development of

tourist information - communication systems, propaganda and promotion of tourism. As the

causal effect of these activities, the Action Plan of activities for the development of tourism

activities and Template for Strategy branding Leposavic as a tourist destination, were

developed. For the successful development of tourism, the local government could adopt

the document on joint activities of the public services and companies, and institutions and

other organizations which it is the founder of, in order to improve tourism for it to become

one of the permanent sources of revenue and to serve a function of protection of natural

and cultural values, along with adequate applying of the elements of economic policy and in

accordance with available resource potentials.

The activities envisaged by the Action Plan are correlated with the overall and specific

objectives and particular results of the projects and are aimed at the development of

projects that are essential reference points in this document. The objectives of development

are determined based on a participatory approach (involvement of stakeholders in

workshops on the 15th and 16th of April in 2016 in Leposavic), field research of tourism

supply and demand based on the focus groups and desk research of existing strategic

documents at the local level.


10

Representatives of stakeholders were, at an already mentioned workshop, familiarised with

the process of creating a brand of tourism products and branding of tourist destinations. On

that occasion, it was proposed that in addition to the existing promotional slogan "Nice,

nicer, Leposavic", slogan "Leposavic - authentic and beautiful", should be considered. For

the logo of Leposavic, as a tourist destination, Serbian tulip was generally accepted, and as

an alternative logo - Kopaonik violet, which are growing on the territory of this municipality.

It was found that the development of tourism in the municipality of Leposavic is mainly

based on the use of natural resources, focusing on the development of rural tourism,

tourism of specific interests (primarily "hard" and "soft" activities in nature) and tourism

events that should be the fastest developing products in the fallowing five-year period.

Complementary facilities, in order to improve the quality of tourist offer, are based on the

intangible heritage that is best promoted by organizing local thematic events and involving

all stakeholders (employees in tourism, culture, science, education, government and non-

government sector and ethnic minorities in the territory of Leposavic).

An integral part of the strategic Plan for tourism development of the municipality Leposavic

2017-2022 are proposals for creating a tourism brand with the help of visual content (logo,

symbol, design, colors...) оf Leposavic municipality, embodied in representative of endemic

alpine flora - Serbian tulips in the form of floral arch - gate, which connects the North and

the South. On the basis of these proposals, the introduction of the tourist offer of the new

event "Let the flowers bloom and speak" is anticipated, which would contribute to the

faster development of the tourism image and brand Leposavic along with the series of other

new differentiated tourism products and facilities. Proposal for the development of this

event, as addition to this document, is delivered to the local stakeholders in order to

approach the creation and marketing of new tourism product more efficiently and

effectively which would, if planned and organized with the constant use of accepted

symbols, initiate the development of other tourism products in Leposavic as a tourist

destination.

Stated measures, activities and proposals, as an integral part of this document, represent

the basis for the creation and design of project ideas and a detailed breakdown of existing

and potential projects that are to be financed from the funds of the municipality,

international organizations and potential sponsors and donors.


11

1. METODOLOGIJA

Pri kreiranju ovog dokumenta pošlo se od koncepta „odozdo na gore“ (bottom up) koji se u

praksi pokazao mnogo efikasnijim nego koncept „odozgo na dole“ (top down). Naime,

evropskom poveljom o lokalnoj samoupravi uveden je princip subsidijariteta kojim se

regulišu odnosi između svih nivoa vlasti (opština, gradova, okruga, regiona, centralne vlasti)

koji uspostavlja odnose “odozdo na gore” i objedinjuju principi na kojima su zasnovani

sistemi lokalne samouprave i tо:

1. demokratičnost, koja podrazumeva da se odluke o ekonomskom razvoju, kvalitetu i

ceni usluga spuštaju do nivoa građana, uz ohrabrivanje njihovog učešća i participacije

i

2. ekonomičnost i efikasnost, čime se nadležnosti u realizaciji određenih poslova

poveravaju onom nivou lokalne vlasti koji može najkvalitetnije, najefikasnije i

najjeftinije da realizuje određene poslove.

Pri izradi „Strateškog plana razvoja turizma opštine Leposavić 2017-2022“, korišćena je

metodologija participativnog pristupa svih zainteresovanih strana na nivou lokalne

zajednice. To je podrazumevalo tesnu saradnju konsultantskog tima, kao davaoca usluga, sa

izabranim tročlanim tehničkim, stručnim timom, opštinskim institucijama, nevladinim

sektorom, sektorima turizma, kulture, obrazovanja, preduzetništva i stručnom javnošću. Svi

navedeni akteri doprineli su kreiranju ovog dokumenta, što ukazuje na njihovu spremnost

da učestvuju i u njegovoj realizaciji.

Osnovni koraci pri izradi ovog strateškog dokumenta bili su:

izbor konsultantske agencije za izradu ovog dokumenta

formiranje tehničkog, stručnog tima na lokalnom nivou

održavanje interaktivnih radionica sa zainteresovanim stranama radi izrade SWOT

analize, kreiranja vizije, misije i strateških ciljeva i prioriteta razvoja turizma opštine

analiza potencijala i kreiranje budućih pravaca razvoja na bazi istraživanja turističkog

tržišta, odnosno, ponude i tražnje

kvantitativno - kvalitativna analiza kulturnih potencijala


12

identifikovanje primarnog turističkog proizvoda po kome će opština Leposavić sa

aspekta turizma biti prepoznatljiva

davanje preporuka za brendiranje turističkog proizvoda

izrada akcionog plana razvoja i predloga za njegovu realizaciju (implementacija i

monitoring).

Pri sprovođenju metodologije korišćeno je više metoda i tehnika istraživanja prvenstveno

zasnovanih na statističkim metodama obrade podataka, kao što su:

ankete (zatvoreni upitnici za merenje stavova uz pomoć Likertove skale kod

ocenjivanja trenutnog stanja i budućeg razvoja turističkih proizvoda i kanala

distribucije, prema određenim grupama ispitanika)

polustruktuirani intevjui sa zainteresovanim stranama na lokalnom nivou

kabinetsko istraživanje (“desk research”) strateških i drugih dokumenata

terenska istraživanja („field research“), koja su podrazumevala upoznavanje sa

prirodnim i kulturnim resursima i smeštajno - ugostiteljskom ponudom u cilju

procene trenutnog stanja i potencijala za razvoj turizma i preduzetništva

obrada istraživačkih upitnika u cilju ispitivanja turističke ponude i tražnje

diferenciranje primarnih i sekundarnih turističkih proizvoda i komplementarnih

sadržaja radi unapređenja kvaliteta turističke ponude.

U cilju efikasnije realizacije ovog dokumenta predviđena je institucionalizacija nadležnosti,

koja podrazumeva da se odluke sa opštinskog nivoa podrže od strane građana i poslovnih

aktera, u skladu sa principima društvene inkluzije i jačanja socijalnog preduzetništva.

Korišćena metodologija usmerena je ka jačanju saradnje između svih zainteresovanih strana

i predviđa mehanizme za ostvarivanje definisanih ciljeva, praćenje (monitoring) i evaluaciju

predviđenih aktivnosti na bazi transparentnosti i demokratičnosti.

Rezultati evaluacionih upitnika, popunjenih od strane učesnika radionica, pokazuju da su rad

predstavnika konsultantske agencije „Savetnik u turizmu“ na izradi ovog dokumenta i

metodološki pristup pri izradi strateškog plana razvoja turizma opštine Leposavić 2017-2022,

veoma visoko ocenjeni.


13

2. SITUACIONA ANALIZA U TURIZMU OPŠTINE LEPOSAVIĆ

Situaciona analiza najčešće prethodi SWOT analizi i obuhvata analizu internih potencijala i

eksternih uslova razvoja turističke destinacije.

Analiza internih potencijala uključuje inventarizaciju i klasifikaciju svih elemenata turističkog

potencijala i ostalih komplementarnih ili suprotstavljenih faktora u cilju spoznaje prednosti i

nedostatka razvoja turističke destinacije. Analizirani su: saobraćajno – geografski položaj u

turizmu, turističke vrednosti, socijalno – ekonomski i administrativno – institucionalni uslovi,

infrastruktura, turistička suprastruktura i oprema, kao i zagađenost i degradacija prostora.

Eksterna analiza uslova razvoja turističke destinacije se odnosi na istraživanje faktora

generativnog potencijala, ekonomskog okruženja, tržišta i konkurencije. Generativni

potencijal, kao ključni pokazatelj u kreiranju marketing strategije turističke destinacije,

pokazuje snagu emitivnog područja odakle turisti dolaze. Analiza ekonomskog okruženja se

odnosi na stopu inflacije, odnosa valuta, ekonomsku krizu, sankcije, visinu primanja građana,

plaćeno slobodno vreme i sl. Analiza tržišta je povezana sa analizom konkurencije koja bi

trebalo da se što više zasniva na partnerskoj saradnji, a što manje na međusobnoj tržišnoj

borbi.

Situacionom analizom se dolazi do brojnih podataka koji se zatim sintetizuju (razvrstavaju,

klasifikuju i povezuju), da bi se prišlo valorizaciji turističkih potencijala i njihovom rangiranju i

utvrdilo u šta je najprofitabilnije investirati.

Vodeći se principima održivog razvoja turizma iz Agende 212, koja podrazumeva ekonomske,

sociološke, kulturološke, ekološke i druge principe održivosti i Strategijom razvoja

Jugoistočne Evrope 2020, proistekle iz Strategije Evropske unije 2020, turizam je uz agro

biznis, prepoznat kao prioritetna privredna grana razvoja i jačanja konkurentnosti, te bi u

skladu sa tim opština Leposavić trebalo da sve svoje aktivnosti usaglasi sa ovim principima.

2 Agenda 21 su opšte prihvaćeni principi održivog razvoja turizma o kojima su se sporazumele vlade 182 zemlje na sastanku

na vrhu o planeti Zemlji u Rio de Žaneiru 1992. godine.


14

Da je opštini Leposavić zaista potreban Program razvoja turizma potvrđuje i slika

Urbanističkog plana koji bi nizom aktivnosti mogao poboljšati uslove za razvoj turizma, kao

što su:

unapređenje opšte eko - urbanističke slike područja, kako bi ekološka kultura kao

osnova održivog razvoja urbanizma bila vidljivija

rekonstrukcija infrastrukturne vodovodne i kanalizacione mreže, javne rasvete,

saobraćajne signalizacije, gradskih i međugradskih puteva

selektovanje otpadnog materijala radi reciklaže i ukupnog smanjenja njegove mase

očuvanje, rekonstrukcija i zaštita slobodnih i zelenih površina, parkova, dečijih

igrališta, sportskih terena, obala reka, izletišta i sl. od bespravne gradnje

očuvanje i unapređenje velikih šumskih površina kao značajnog fonda i izvora

kiseonika.

Jedna od najvećih prednosti Leposavića u turizmu je činjenica da južni, najsunčaniji deo

Nacionalnog parka Kopaonik leži na teritoriji ove opštine. Nacionalni park Kopaonik (NPK)

proglašen je 1981. godine, sa granicama utvrđenim Prostornim planom područja

Nacionalnog parka iz 1989. godine. Područje neposredne zaštite NPK površine od 1.238,46

ha pripada opštini Leposavić i obuhvata širu zonu naselja Belo Brdo, terene za alpsko skijanje

iznad ovog naselja i put Lisina - Belo Brdo - Zaplanina. U sklopu Mesne zajednice (MZ) Belo

Brdo, nalaze se katastarske opštine (KO) Belo Brdo i Guvnište. Područje posredne zaštite

NPK prostire se od granice područja neposredne zaštite NPK do spoljne granice zaštitne

zone NPK površine 10.784,99 ha, od čega 2.975,41 ha pripada opštini Leposavić.

Razvoj turizma opštine Leposavić se bazira na predviđenim mogućnostima razvoja u okviru

Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik (PPPPN NPK), na

osnovu principa održivog razvoja po sistemu „odozdo na gore“. Činjenica da se od ukupne

površine NPK od 20.538,27 ha, oko 4.213,87 ha nalazi u okviru granica opštine Leposavić,

doprinosi razvoju raznih oblika turizma u prirodi, uz već ostale potencijale koji se odnose na:

klimu, reljef, floru i faunu, hidrografiju, materijalno i nematerijalno nasleđe, smeštajne i

ugostiteljske kapacitete itd.


15

2.1. KLIMA

Klima je jedan od faktora koji utiču na razvoj turizma, a naročito u smislu dužine trajanja

turističke sezone, odnosno, učestalosti i dužine boravka turista. Geografski položaj i reljef

opštine Leposavić sa okolinom, uslovili su zastupljenost umereno - kontinentalne (do 800

m), subalpske (od 800 m do 1300 m) i planinske – alpske klime (iznad 1300 m nadmorske

visine).

Merna mesta u Leposaviću, Lešku i Borčanu mere samo ukupnu količinu padavina, dok se svi

ostali meteo parametri beleže u meteorološkoj stanici u Kosovskoj Mitrovici, oko 28 km od

Leposavića. Na delu teritorije opštine Leposavić koji pripada umereno – kontinentalnom

klimatskom tipu, maksimalne temperature vazduha u julu i avgustu dostižu do 38,5 oC. Jul

ima najvišu srednju mesečnu temperaturu u godini od 21,4 oC. Apsolutno minimalne

temperature beleže se u drugoj polovini januara i prvoj polovini februara, do čak - 28,5 oC.

Januar ima najnižu prosečnu godišnju temperaturu od - 0,7 oC. Prvi mrazevi počinju već

krajem septembra, a najkasnije u oktobru i traju do maja meseca, posebno u dolini Ibra i

njegovih donjih pritoka, gde se povremeno javlja i temperaturna inverzija vazduha. Naime,

sušna dolina Ibra ograđena je planinama sa istoka i zapada, pa je u njoj toplije nego u

okolini, što potvrđuju i prisutni tipovi flore i faune. Maksimum padavina u obliku kiše je u

maju i oktobru, a minimum u januaru i februaru, odnosno avgustu i septembru. Prosečna

količina padavina iznosi 581 mm. Prvi sneg u nižim predelima počinje polovinom novembra,

ne prelazi visinu od 50 cm i zadržava se oko 45 dana. Najčešće duvaju severni,

severozapadni i jugoistočni (tzv. kosovac) vetrovi.


16

Slika broj 1. Dolina reke Ibar

Izvor: STO Leposavić

Subalpski klimatski tip se odlikuje hladnim zimama i umereno toplim letima, pri čemu su

jeseni toplije od proleća. Na Kopaoniku, na visinima preko 1300 m, zastupljena je alpska

klima. Najhladniji mesec je januar, sa srednjom mesečnom temperaturom vazduha od - 5,2

oC, a najtopliji avgust sa 12,8 oC. Prosečna letnja temperatura vazduha je 15,33 oC, a

prosečna zimska - 4,23 oC. Najveća količina padavina izluči se leti (265 mm), a najmanja zimi

(152 mm), dok je jesen (248 mm), nešto vlažnija od proleća (226 mm). Prosečna godišnja

količina padavina na Kopaoniku iznosi 891 mm. Maksimum padavina je u maju (119 mm), a

minimum u januaru (42 mm). Na Kopaoniku i Rogozni sneg pada do 150 dana, od sredine

oktobra do maja. Magla se često javlja i traje oko 94 dana godišnje. Planinski vazduh preko

cele godine, deluje sedativno i stimulativno na ljudski organizam što je od značaja za razvoj

raznih oblika turizma na planini.


17

Slika broj 2. Padine Kopaonika


Dužina i visina snežnog pokrivača na Kopaoniku od velikog je značaja za posećenost i

uspešnost zimske turističke sezone, koja je u fizičkim i finansijskim statističkim pokazateljima

još uvek mnogo bogatija od letnje. Međutim, velika prednost Leposavića je dužina trajanja

sunčevih intervala (insolacija) koja iznosi i do 3.000 sati godišnje, povećava temperaturu

vazduha, izaziva prijatan osećaj, ulepšava izgled pejzaža i drugo, što pruža mogućnosti za

raznovrsne sportske i rekreativne aktivnosti na otvorenom.

2.2. Demografija i najvažnija naselja u opštini Leposavić od značaja za turizam

Opština Leposavić osnovana je 1960. godine spajanjem nekadašnjih opština Leposavić, Lešak

i Ibarska Slatina. Danas se na površini od oko 536 km2 nalazi sedam mesnih zajednica (Lešak,

Leposavić i Sočanica, Belo Brdo, Vračevo, Bistrica i Šaljska Bistrica), i 72 sela, sa oko 4.818

domaćinstava sa ukupnom populacijom od oko 20.000 stanovnika. Srbi čine većinu

stanovništva ali su prisutne i druge etničke zajednice, prvenstveno Albanci i Bošnjaci. Pre

konflikta u tri sela na jugu opštine (Košutovo, Bistrica i Ceranja) živelo je oko 600 kosovskih

Albanaca koji su se uglavnom iselili za Kosovsku Mitrovicu. Prema podacima Komeserijata za


18

izbeglice u opštini je registrovano 112 domaćinstava sa 336 raseljenih i prognanih lica.

Poslednjih decenija stanovništvo Leposavića se iseljavalo, uglavnom ka gradskim i

industrijskim centrima poput Zvečana, Kosovske Mitrovice i ka većim gradovima u Srbiji.

Leposavić je najveće naselje opštine. Nalazi se pored magistralnog puta u Ibarskoj dolini na

nadmorskoj visini između 445 i 500 m, 30 km severno od Kosovske Mitrovice. Od ukupno

9.500 stanovnika, trećina živi u selima (Jošanica, Kajkovo, Dren, Kostin Potok, Majdevo,

Tvrđan, Kutnje...). Naselje je osnovano 1928. godine rodovima Jevremović, Đelošević,

Radosavljević i Nedeljković. Prema predanju sam naziv mesta potiče od ličnog muškog

imena Lepoje – Lepo (antroponim). Za vreme poznatih metanastazičkih kretanja s krajem

XVIII i početkom XIX veka, u selu je, pre predaka današnjih rodova, doseljen rod Savić. U

ovom rodu, po lepoti, bio je poznat Lepoje – Lepo, po kome je i selo dobilo ime, jer se on

smatra njegovim osnivačem.

Leposavić je doživeo procvat 60-ih godina XX veka кada je osnovano više većih preduzeća.

Od 1999. godine industrija je znatno oslabila i nije više nosilac razvoja i poboljšanja životnog

standarda stanovništva, već to pokušavaju da budu mnogobrojna privatna preduzeća. S toga

bi Leposavić kao administrativno-upravni, kulturno-prosvetni i trgovinski centar, s obzirom

na svoje sveukupne potencijale, mogao da se postepeno preorijentiše na razvoj turizma.

Slika broj 3. Naselje Leposavić



19

Lešak je staro naselje sa desne strane reke Ibra, 10 km severno od Leposavića, na

nadmorskoj visini od 455 metara. Naziv verovatno potiče od imena leska, gustog listopadnog

grma. U lešku živi oko 2.000 stanovnika, ogromnom većinom, srpske nacionalnosti.Od 1955.

do 1959. godine naselje je imalo status opštine. Danas ova varošica ima Mesnu kancelariju,

Poljoprivrednu srednju školu i fakultet, zdravstvenu ustanovu, bioskop i biblioteku. U Lešku

posluje i fabrika mašinskih delova „Ivo Lola Ribar“- u sastavu istoimene holding kompanije.

U okolini su brojna živopisna sela (Gulije, Potkomlje, Ostraće, Ibarsko Postenje, Borova,

Beluće, Berberište, Donji Krnjin...) u kojima bi se stanovništvo moglo baviti seoskim

turizmom. Na teritoriji Leška je i poznati rudnik olova u Belom Brdu, „Kopaonik“ koji bi se

pod pretpostavkom izvesnih ulaganja, mogao koristiti za potrebe turizma industrijskog

nasleđa.

Slika broj 4. Naselje Lešak


Sočanica je naselje razbijenog tipa, sa desne strane Ibra, sa oko 1.500 stanovnika. U naselju

su: osnovna škola, bioskop, zdravstvena ustanova, pošta i biblioteka. Objekat stare škole


20

pretvoren je u Muzej Topličkog ustanka. U srednjevekovnim spisima iz 1363. godine pominje

se grad Galič, koji se nalazio na istoimenom brdu na putu ka seoskoj crkvi, danas manastiru

Sv. Jovana Preteče. U Sočanici se nalaze ostaci rimskog grada Municipijum, koji je zauzimao

površinu od 30 ha. Pojedini meštani sela oko Sočanice imaju neka početna iskustava sa

prihvatom turista. U selu podno planinskog venca Šatorice, Borčane, na oko 10 km od

Sočanice, živi oko 80 starijih žitelja. U selu je rođen poznati romanopisac Toma

Radosavljević. Kod sela Vuča na oko osam kilometara od Sočanice, nalaze se topli

termomineralni izvori, više vidikovaca, šumskih terena sa lekovitim biljem, lovišta i prostora

za odmor i rekreaciju. Selo Jelakce na preko 1000 m nadmorske visine, na granici sa

opštinom Kuršumlija okruženo je sa sedam planinskih visova gde je moguće razviti razne

sadržaje planinskog turizma.

Od svih naselja u Sočanici je najveći broj seoskih domaćinstava, od kojih su neka uz manja

ulaganja, spremna da se uključe u ponudu seoskog turizma (Kamenica, Mošnice, Pridvorica,

Slatina, Grkaje). Tu su i sela Šaljska Bistrica, Košutovo i Ceranja naseljena isključivo

Albancima islamske veroispovesti koji su u razgovoru vezanom za pripremu ovog

dokumenta, istakli da Bistrička reka pruža više mogućnosti za razvoj izletničkog i planinskog

turizma pod pretpostavkom izgradnje manjeg ugostiteljskog objekta.

Slika broj 5. Naselje Sočanica



21

Opštini Leposavić pripadaju i mesne zajednice, Vračevo, Belo Brdo i Bistrica, gde je takođe

moguće pokrenuti razvoj seoskog turizma.

2.3. Saobraćajno geografski položaj u turizmu

Opština Leposavić geografski pripada južnom i središnjem delu ibarsko - kopaoničkog kraja i

proteže se meridijanskim pravcem, uskom dolinom reke Ibar, od Donje Kamenice na jugu,

do Bistričke reke na severu, obuhvatajući planinske oblasti jugozapadnog Kopaonika i

severoistočne padine Rogozne. Prema Prostornom planu područja posebne namene

Nacionalnog parka Kopaonik i Odluci o izradi izmena i dopuna Prostornog plana područja

posebne namene NPK („Sl. Glasnik br. 32/2015“), područje neposredne zaštite Nacionalnog

parka Kopaonik u okviru nadležnosti opštine Leposavić, prostire se na površini od 1.238,46

ha. Obuhvata širu zonu naselja Belo Brdo, pogodne terene za alpsko skijanje iznad ovog

naselja i novi put Lisina - Belo Brdo - Zaplanina. Geografske koordinate opštine su između

240 59' 58" i 430 16' 00" severne geografske širine i 200 36' 09" i 210 01' 00" istočne

geografske dužine. Na severu su opštine Raška i Brus, na jugu, Kosovska Mitrovica i Zvečan,

na istoku, Kuršumlija i Podujevo, a na zapadu opština Novi Pazar.

Saobraćajnice na teritoriji opštine Leposavić građene su pod uticajem prirodnih i društvenih

faktora. U prošlosti je preko Leposavića prolazilo nekoliko važnih drumskih puteva od kojih

je jugoistočni krak Rimskog puta vodio dolinom Neretve preko Foče, Sjenice, Novog Pazara,

do Sočanice, gde je kod sela Pridvorica, prelazio Ibar, (ostaci kamenog mosta i vojnog

utvrđenja, municipijum Dardanorum, iz II veka nove ere) odakle je nastavljao ka jugu, preko

Ulpiane (kod današnjeg Lipljana), Kačanika, Skoplja i Soluna ka egejskoj obali.

Danas opština Leposavić ima povoljan turistički položaj u više putnih pravaca: prema

Vojvodini, mediteranski prema Crnoj Gori, Srednjoj i Severnoj Evropi, preko juga države ka

Makedoniji, Albaniji i Grčkoj i prema Bugarskoj ka jugozapadnoj Aziji - Turskoj. Kroz opštinu

Leposavić prolazi magistralni put tzv. Ibarska magistrala, Beograd - Kraljevo – Priština -

Skoplje, koji se nastavlja Moravsko - vardarskom magistralom do Egejskog mora. Regionalni

put E 65, preko Kosovske Mitrovice, Zubinog Potoka i Ribarića, predstavlja vezu sa Crnom

Gorom, a preko Peći sa Metohijom. S obzirom na veliki privredni, a posebno potencijalni


22

turistički značaj ovih puteva, moralo bi se mnogo više ulagati u njihovu modernizaciju.

Leposavić je sa Kopaonikom povezan preko Rudnice (udaljene oko 20 km), te je započeta

izgradnja asfaltnog puta do sela Jelakce i Belo Brdo, što je od značaja za dostupnost južnim

padinama ove planine. Asfaltiranjem puta od Leposavića do Kuršumlije, razdaljina do Niša bi

se skratila za skoro 100 km, što bi sigurno povećalo broj dolazaka iz trećeg grada po broju

stanovnika u Srbiji, u Leposavić. Lokalni putevi su uglavnom zastareli, tako da im je

neophodna temeljna restauracija. Slab kvalitet putne mreže ograničava, pa i onemogućava

razvoj turizma, što se posebno odnosi na vrlo privlačna, a saobraćajno nedostupna ili teško

dostupna planinska sela.

Prema Prostornom planu upravljanja NPK, glavni saobraćajni prilazi području NPK

predviđeni su iz pravaca: Raške i Leposavića, sa magistralnog puta M-22.3 Raška -Leposavić,

preko Rudnice postojećim regionalnim putem R-119a, koji u zaštitnu zonu NPK ulazi sa

jugozapadne strane kod Šipačine. Sa ovog puta se u područje NPK pristupa kod Čajetine -

Kostovca kroz pomoćnu, jugozapadnu kapiju NPK a direktno, planiranim kružnim putem oko

Kopaonika kod Kostovca, u pravcu Jošaničke Banje i Belog Brda. Dopunski saobraćajni prilazi

području NPK su iz pravca Leposavića, sa magistralnog puta M-22.3 Raška - Leposavić, preko

Drena postojećim regionalnim putem R-218, koji u zaštitnu zonu NPK ulazi sa južne strane

kod Belog Brda, odnosno preko Leška postojećim lokalnim putem koji u zaštitnu zonu NPK

ulazi sa južne strane kod Guvništa. Sa ovih puteva se kod Belog Brda i Guvništa direktno

pristupa planiranom kružnom putu oko Kopaonika u pravcu Lisine - Čajetine i Brzeća. Kružni

put povezuje više sela i zaseoka u opštini Leposavić, Guvnište sa osam grupacija kuća i Belo

Brdo sa zaseocima Leskova, Sandžak, Gradište, Planinica i Marušići.

Značajna je i železnička pruga Lapovo - Kraljevo - Kosovo Polje – Skoplje. Međutim, zbog

dugogodišnjeg neodržavanja i neulaganja, kvalitet prevoznih usluga je veoma loš i

nekonkurentan u odnosu na šire okruženje. Aerodrom u Prištini, od Leposavića udaljen oko

75 km, u perspektivi predstavlja veliku šansu za razvoj međunarodnog turizma. Od značaja

za ovaj kraj je i aktiviranje nekadašnjeg vojnog aerodroma u Lađevcima kod Kraljeva u koji je

do sada uloženo preko 10 miliona evra kako bi se osposobio za civilni saobraćaj.


23

Mobilna telefonija, kao najprofitabilniji deo telekomunikacija je u ekspanziji, tim pre što su

investicije znatno manje i isplativije nego u fiksnu telefonsku mrežu. Teritorija opštine

Leposavić pokrivena je uslugama svih mobilnih operatera u okruženju uz mogućnost

korišćenja interneta, što je od značaja za turiste i lokalno stanovništvo. Razvoj kablovskih

distributivnih sistema je dinamičan, te je do sada registrovano preko 4.500 korisnika.

2.4. Privreda i zaposlenost

Opšta ekonomska situacija u opštini je vrlo nepovoljna. Stopa nezaposlenosti je visoka i pod

velikim uticajem političko bezbednosne situacije. Prema podacima Nacionalne službe za

zapošljavanje u Kosovskoj Mitrovici, ukupan broj nezaposlenih lica na teritoriji opštine

Leposavić krajem 2015. godine iznosio je 2.463 lica, od kojih je 1.394 ženskog pola. Posebno

je teška situacija u agraru s obzirom da preovlađuje poljoprivredno stanovništvo a nedostaju

savremene poljoprivredne mašine. Poljoprivrednu proizvodnju bi moglo da pokrene

ponovno osnivanje zemljoradničkih zadruga i otkupnih stanica za poljoprivredne proizvode

koji bi fabrikama mogli da ponude proizvode na preradu. Do 1991. godine okosnicu

programa urbane industrijalizacije činilo je rudarstvo, predvođeno DP “Kopaonik” u okviru

sistema RMHK “Trepča”. U otežanim uslovima i sa smanjenim kapacitetom još uvek posluju

nosioci metalne industrije, FMD “Ivo Lola Ribar” i “PPT – Zglobni ležajevi”. Značajno mesto

zauzima drvna industrija, s obzirom na veoma bogat šumski fond u vlasništvu opštine, koji u

poslednje vreme naglo osiromašuje usled neplanske i nelegalne seče šume. Međutim,

gotovo svi veliki privredni sistemi koji su decenijama obezbeđivali egzistenciju lokalnog

stanovništva, sada rade na minimumu kapaciteta ili uopšte ne rade, a preduslova za njihovu

privatizaciju nema. S druge strane, privatni sektor je veoma usitnjen i tek u početnoj fazi

razvoja. Preovlađuju samostalne trgovinske radnje od kojih mnoge ne plaćaju redovno

poreze i doprinose, niti prijavljuju svoje radnike.

Sredstva budžeta opštine Leposavić čine ustupljeni prihodi i transferi iz Republike Srbije i

sredstava predviđena Kosovskim budžetom3. Pored ova dva primarna izvora finansiranja,

projekti se u opštini finansiraju i iz Razvojnog fonda za sever Kosova kao i od strane

3 Detaljnije na linku u referenci broj 1


24

donatora4. U cilju poboljšanja opšte privredne situacije, opština Leposavić nastoji da

obezbedi uslove za obavljanje stručne prakse nezaposlenih lica koja se prvi put

osposobljavaju za zanimanja za koja su stekla određenu vrstu i stepen stručne spreme a koja

se nalaze na evidenciji NSZ i podrži zapošljavanje mladih kroz stvaranje uslova za stručno

osposobljavanje pripravnika i lica bez radnog iskustva za samostalan rad u struci.

Istovremeno, u turizmu Leposavića su zvanično registrovana samo lica koja rade u opštini i

Sportsko – turističkoj organizaciji, dok ostali zaposleni u ovoj delatnosti uglavnom nisu

prijavljeni ili nisu u evidenciji. Takođe, veći broj lica koje se bave proizvodnjom i prodajom

domaćih proizvoda (voća, povrća, rakije, sira, kajmaka...), nije zvanično registrovano.

Iznenađuje da se proizvodnjom suvenira niko u Leposaviću ne bavi već se oni naručuju u

centralnoj Srbiji, što bi se moglo promeniti osmišljavanjem i pokretanjem proizvodnje

originalnih lokalnih i regionalnih suvenira.

Materijalnu bazu turizma opštine Leposavić čine smeštajni, ugostiteljski i saobraćajni

kapaciteti od značaja za razvoj i drugih privrednih grana srodnih turizmu (poljoprivrede,

trgovine, građevinarstva...). Osnovna karakteristika smeštajnih kapaciteta (ukupno oko 200

ležajeva) u opštini Leposavić je njihova usitnjenost. Naime, ni jedan smeštajni objekat nema

dovoljne kapacitete za smeštaj bar jedne veće autobuske grupe, a vrlo je nepoželjno

smeštati jednu turističku grupu u više različitih objekata. Mada tri motela i nekoliko manjih

privatnih smeštajnih objekata sa svojim ukupnim smeštajnim kapacitetima trenutno

zadovoljavaju tražnju za smeštajem, ukupan obim, a naročito struktura smeštaja, nisu u

skladu sa prirodnim i kulturnim potencijalima opštine i očekivanjima od turističke privrede,

što ograničava razvoj organizovanog receptivnog turizma. Tako npr. Motel „Oktan“ u Lešku,

pored magistranog puta, raspolaže sa 30 ležajeva u 12 smeštajnih jedinica. Motel „Ribnjak“

u dolini Dobravske reke uz 25 ležajeva u 10 smeštajnih jedinica, nudi bazene za kupanje i

prateće sportske objekte i ima sopstvenu proizvodnju konzumne pastrmke. U naselju

Leposavić dobro je locirano prenoćište i restoran „Tiha noć“. U smeštajnoj ponudi su i

konačišta „Ulije“, „Bambi“, „Vlašković“ i hostel „Jevremović“. Nekoliko smeštajnih objekata

je u prethodnih desetak godina obustavilo rad, a neki su u izgradnji kao npr. objekat

Fudbalskog kluba „Kopaonik“ u Lešku, Lovački dom (smeštajne jedinice i restoran) na brdu

4 Detaljnije na linkovima u referencama broj 2 i 3


25

Čukarak u Leposaviću itd. Pri većem okupljanju posetilaca i turista, naročito u vreme

održavanja manifestacija postoji i mogućnost alternativnog smeštaja. Tako bi se npr. Dom za

smeštaj studenata, mogao povremeno koristiti za smeštaj manje zahtevnih turista.

Slika broj 6. Konačište i restoran „Tiha noć“


Prema PPPPN NPK očekuje se da se planirani razvoj turizma u zaštitnoj zoni NPK zasniva na

programima sekundarnih turističkih centara, turističkih naselja, naselja sa turističkom

funkcijom i turističkih punktova. Tako je planirano da jedan od pet sekundarnih turističkih

centara bude Belo brdo (KO Leposavić) sa:

2.000 turističkih ležaja (od toga: 700 ili 35,0% u turističkim apartmanima, 800 ili

40,0% u pansionima i 500 ili 25,0% u privatnom smeštaju), 1.400 za skijaše (70%) i

600 za neskijaše (30%);

1.350 dnevnih izletnika - 1.080 skijaša (80%) i 270 neskijaša (20%);

200 zaposlenih (10% od broja turističkih ležaja) i 40 u javnim i sportsko-rekreativnim

sadržajima, ukupno 240, od toga po 50% stalnih i sezonskih;

javnim servisima i službama u funkciji turizma - parkinzi i garaže, trgovine,

ugostiteljstvo, tehnički servisi u funkciji smeštajnih, javnih i sportsko - rekreativnih

sadržaja, manja polivalentna sala (kulturološka upotreba), etno i eko-klubovi,

turistički biro, recepcija itd.


26

sportsko - rekreativnim sadržajima: sportsko - rekreativnim centrom sa

polivalentnom salom za sportove, solarijumom, otvorenim klizalištem i terenima za

male sportove (mali fudbal/rukomet, košarka, odbojka, tenis), roler poligonom i

sportskim klubovima (klizački, teniski i drugo), i disperzovano rekreativno-zabavnim

sadržajima organizovanim u klubove (safari, konjički, biciklistički, paraglajding itd).

Navedeni smeštajni kapaciteti i sadržaji još nisu privedeni nameni, a njihova realizacija se

može očekivati po dobijanju finansijskih sredstava iz sopstvenih izvora opštine i donatora.

Slika broj 7. Еtno restoran „Kod MIta“


Od ugostiteljskih objekata aktivni su: Etno restoran „Kod Mita“, Etno kuća „Jošanica“,

restorani „M“, „Skadarlija“, „Lovac“, „Čamac“, picerija „Bajka“ restoran motela „Bambi“ i

drugi.

Od autoprevoznika i saobraćajnih preduzetnika na lokalu, najprisutniji su: Inter turs,

Milenković prevoz, Boki prevoz, Dačo prevoz, Italijan prevoz, Timotijević prevoz i drugi.


27

Koliko je stanje na planu zapošljavanja, ali i generalno, zaista teško, potvrđuje upravo

sprovedeno istraživanje omladinskog edukativnog kluba „Sinergija“ iz Kosovske Mitrovice u

okviru projekta “Mladi se pitaju” gde je od 480 ispitanika starosti između 15 i 30 godina,

60,6% anketiranih navelo da je nezaposlenost najveći problem mladih u Severnoj Mitrovici,

Leposaviću, Zubinom Potoku i Zvečanu. Slede, nasilje u porodici, loš obrazovni sistem,

siromaštvo i kriminal među mladima. Posebno zabrinjava podatak da 81 odsto mladih želi da

napusti svoja mesta jer nisu zadovoljni situacijom u kojoj žive i okolnostima u kojima se

nalaze ali i da nisu spremni da se uključe u proces rešavanja problema jer je postojeća

administracija „nedovršena“ i zato što se nalaze u “procepu” između dva sistema.

2.5. Prirodni resursi

Kombinacija blage umereno - kontinentalne sa subalpskom - planinskom klimom, reljef,

vode i pedološki sastav tla, uticali su na formiranje raznovrsnog biljnog i životinjskog sveta

na teritoriji opštine Leposavić. Biljni svet se smenjuje srazmerno razlici u nadmorskoj visini,

od najniže tačke na oko 400 m nadmorske visine, sa barskom vegetacijom i obradivim

površinama u dolini Ibra, do najviše tačke od 2017 m, sa šumskom i planinskom

vegetacijom. Šume, ispresecane livadama i pašnjacima, zauzimaju oko 56% teritorije opštine

Leposavić, što pogoduje razvoju stočarstva. U nižim delovima doline Ibra rastu vrbe, jove i

topole, a na većim visinama uglavnom hrast i bukva. Hrastove šume se nalaze na visinama

od 400 m do 1100 m na prisojnim planinskim stranama, a najviše u Gnježdanu na Rogozni.

Bukva se javlja samostalno i u zajednici sa drugim drvnim vrstama, na visinama od 750 m do

oko 1100 m na južnim obroncima Kopaonika. Zastupljeni su i cer, jasen, javor, crni i beli

grab, jasika, leska, glog, kleka itd.


28

Slika broj 8. Padine Kopaonika


Na višim nadmorskim visinama rastu četinari, uglavnom bor, jela, smreka, omorika i smrča.

Na obroncima Kopaonika javlja se pitomi kesten, na nižim šumovitim delovima dren, a u

naseljima, lipa. Oko 150 cerovih stabala (Quercus cerris) kod mesta Dublje, nedaleko od sela

Duboke, na površini od oko jednog hektara pripadaju kategoriji retkih primeraka biljnog

sveta i zaštićeno su prirodno dobro. Na šumskim proplancima, planinskim pašnjacima,

livadama i vrletima raste raznovrsno, kvalitetno šumsko voće: šumska jagoda, kupina,

borovnica, drenjina, leska, trnjina, šipurak, divlja trešnja, divlja jabuka, divlja kruška, što je

od značaja za formiranje bogatije gastronomske turističke ponude. Raznovrsnost planinske

flore i njenu turističku vrednost obogaćuje livadsko i šumsko cveće (visibaba, narcis,

ljubičica, ruža, snežni cvet, sunovrat, orhideja, vres, bela rada…) i lekovito bilje (trava iva,

đurđevak, maslačak, majčina dušica, hajdučka trava, bokvica, kantarion, zova, kamilica, lipa,

glog, klek…). Od endemičnih vrsta cveća ističu se Pančićeva režuha, runolist, srpska lala i

kopaonička ljubičica.

U Gornjem Jarinju razvila se pseudo makija, karakteristična za oblast sa mediteranskom

klimom, što je uslovljeno toplim strujanjima od Egejskog mora, preko doline Vardara,

Lepenca i prevoja kosovskih planina, do doline Ibra. Od mnogobrojnih vrsta pečurki sreću se


29

i koriste: rudnjača, smrčak, vrganj, lisičarka, borska rujnjača, sunčanica i druge. Klima, biljni

pokrivač i vodeni tokovi na teritoriji opštine Leposavić doprineli su bogatstvu faune, što je

od značaja za razvoj sportsko - rekreativnog, lovnog i ribolovnog turizma.

Vodeni tokovi i jezerca (bare, makve), sa raznovrsnom ribljom faunom, predstavljaju

potencijal za razvoj ribolovnog turizma, koji međutim, zbog zagađenja, izazvanim

prvenstveno ispuštanjem industrijskih otpadnih voda RMHK Trepče i kosovskih

termoelektrana, ubrzano osiromašuje. Trenutno zastupljene riblje vrste u tekućim vodama

su: klen, belica, krkuša, govedarac, mrena, skobalj i druge, dok se šaran održao zahvaljujući

poribljavanju. U stajaćim vodama se javljaju babuška, karaš, tolstolobik, sunčica, manić,

grgeč, linjak, štuka itd. Male, bistre i brze planinske rečice (Borčanska, Mala reka, Šaljska

Bistrica) staništa su potočne pastrmke što upotpunjuje ribolovnu ponudu ovih krajeva.

Od vodozemaca postoji više vrsta žaba, a od gmizavaca, uglavnom zmije (belouška, poskok,

šarka, smuk), gušteri i daždevnjaci. Kod ptica preovlađuju močvarice (siva čaplja, liska,

barska šljuka, divlja patka...). Iz porodice koka sreću se: fazan, prepelica, šumska šljuka,

jarebica, leštarka i druge. Iz porodice orlova: krstaš, soko, jastreb, mišar. Od ptica grabljivica:

velika sova, sova ušara i druge. Često se sreću ptice poput grlice, gavrana, svrake, vrane,

kreje i dr. Na području opštine Leposavić postoje uslovi za unapređenje fonda divljači i

razvoj lovstva. Od krznašica se mogu naći: sivi puh, kuna zlatica i kuna belica, lasica, tvor,

veverica, lisica, jazavac i divlja mačka. Od sitnije divljači po brojnosti se ističe zec, a vrlo

zanimljivo je slepo kuče. Od krupne divljači ima divljih svinja, srna, vukova, medveda,

divokoza, jelena, riseva.... Lovištima ,,Leposavska reka - Klik” (4198 ha) i ,,Gnježdanska reka”

(9706 ha) na teritoriji opštine gazduje lovačko udruženje ,,Kopaonik” i preduzeće ,,Srbija

Šume“ sa sedištem u Leposaviću. Zadovoljavajući broj lovne divljači od značaja je za lovni

turizam, pod pretpostavkom izgradnje odgovarajuće infrastrukture u lovištima i smeštajnih

kapaciteta za lovce.

Važan prirodni potencijal za razvoj zdravstva i turizma imaju termomineralni izvori Vučanske

banje, udaljeni oko 3,5 km od magistralnog puta Leposavić - Kosovska Mitrovica. Izvorska

voda, bogata kalcijumom, temperature od 22 do 36C, povoljno utiče na reumatska i kožna


30

oboljenja. Na osnovu poslednjih merenja, izdašnost ovih izvora se kreće od 0,12 do 0.2 litara

u sekundi. Ispitivanja na Rudarsko - geološkom fakultetu i Institutu za hidrogeologiju u

Beogradu, potvrdila su da je ova voda tvrda (12,7) i bogata karbonatnim jonima i

magnezijumom. Na izvorima su za sada napravljeni samo mali betonski bazeni, što je

nedovoljno. Mada ove izvore pri lepom vremenu obiđe i do 1000 ljudi mesečno, putni prilaz

je veoma loš i neuređen, nema nikakve infrastrukture, ni turističke ponude, pa čak ni korpi

za otpatke, klupa, osvetljenja i slično. Za početak bi se mogao izgraditi manji vizitorski centar

kako bi posetioci imali minimalne uslove za dnevni boravak. Međutim, za veća ulaganja

neophodno je sačiniti „Studiju izvodljivosti“ koja bi trebalo da utvrdi opravdanost

investiranja, odnosno stepen isplativosti ulaganja u izgradnju ove banje, tim pre što se u

susednoj opštini Zvečan, obnavlja banja Banjska, sada pod imenom Rajska banja (bazeni,

spa&wellness, vizitorski centar, restoran...), koja je nekada bila izuzetno poznata i posećena.

Jedno od mogućih rešenja je primena potpuno različitog poslovnog koncepta Vučanske

banje u odnosu na banju Banjska (Rajsku banju), kako ove banje jedna drugoj ne bi

konkurisale, već nudile različite, komplementarne sadržaje u oblasti zdravstvenog i

„spa&wellness turizma“.

Opštinska služba za razvoj i planiranje ističe da je realizacija projekta banjskog lečilišta

osnova razvoja turizma, pri čemu su ciljevi jednog takvog projekta:

zdravstveno - lečilišna ponuda, odmor i razonoda lokalnog stanovništva i turista

razvoj turizma na teritoriji opštine Leposavić kao podrška ekonomskom razvoju

poboljšanje životnog standarda lokalnog stanovništva i otvaranje novih radnih

mesta

zaštita životne sredine i poboljšanje ekoloških uslova u okolini banje

sprečavanje širenja zaraznih bolesti zbog nepravilnog korišćenja izvorišta banje

poboljšanje infrastrukture, putne mreže i smeštajnih kapaciteta na teritoriji

opštine.


31

Slika broj 9. Termomineralni izvor u Vuči


U međuvremenu, da se termomineralni izvori ne bi nekontrolisano rasipali, ova kvalitetna

voda bi se mogla odmah koristiti za obogaćivanje poljoprivrednih proizvoda mineralnim

materijama što je trend u razvijenom svetu. Ovaj model treba primeniti na poljoprivrednim

kulturama u neposrednoj blizini izvora, uz organizovani otkup voća i povrća, što bi doprinelo

većoj proizvodnji zdrave hrane.

2.6. Kulturni resursi

U oblasti kulture deluje Centar za kulturu “Sava Dečanac”, sa bibliotekom Sveti Sava i

domovima kulture u Leposaviću, Lešku i Sočanici, pozorište iz Gračanice. U zgradi Centra za

kulturu, nalazi se i KUD “Kopaonik” koje je čuvar tradicije lokalnog i regionalnog,

prvenstveno srpskog stanovništva, organizator mnogih kulturnih manifestacija i pobednik na

brojnim međunarodnim i domaćim folklornim takmičenjima. Centar za kulturu je od velikog

kulturnog i turističkog značaja ne samo za opštinu Leposavić, već i za ceo region i ne sme se

dozvoliti njegovo dalje propadanje. Trenutno stanje objekta (zgrade) je nezadovoljavajuće.

Na više mesta se javila vlaga i buđ, dok krov na više mesta prokišnjava i ugrožava vrednu ali


32

pomalo muzejski već prevaziđenu, stalnu postavku arheološkog i etnografskog nasleđa na

ovim prostorima. Ugroženi su i zaposleni koji rade u neuslovnim prostorijama uz jasno vidljiv

nedostatak prostora za rad i tekuće aktivnosti.

Slika broj 10. Centar za kulturu u Leposaviću


Problemi se relativno lako mogu rešiti izgradnjom još jedne etaže, za šta je već urađen

projekat. Time bi se dobilo dodatnih oko 700 m2 na već postojećoj betonskoj ploči, a radovi

bi se mogli brzo i ekonomično izvesti. Novi prostor na spratu mogao bi da sadrži: muzičke

kabinete, plato za vežbanje, balsku salu, višenamenski amfiteatar (za edukaciju, razne

skupove, konferencije, priredbe itd). Nema nikakve sumnje da bi novi prostor brzo opravdao

svoje postojanje jer bi mogao da posluži i kao alternativa za održavanje mnogih kulturnih i

umetničkih manifestacija (prvenstveno na bazi nematerijalnog kulturnog nasleđa) u

zatvorenom prostoru preko cele godine, što bi osnažilo Leposavić kao turističku destinaciju i

učinilo je vidljivijom za posetioce i turiste. Na zgradu Centra za kulturu neophodno je

postaviti natpis kako bi se znalo šta je u objektu.


33

Muzej kulture u Leposaviću predstavljen Institutom za srpsku kulturu iz Prištine radi od

1988. godine. Muzej ima odeljenja za književnost, srpski jezik, arheologiju, istoriju

umetnosti, entnologiju i etnomuzikologiju.

Kao rezultat saradnje Centra za kulturu iz Leposavića i Narodnog Muzeja „Toplice“ iz

Prokuplja, od 2006. godine u Sočanici, u zgradi nekadašnje osnovne škole postoji „Spomen

soba Topličkog ustanka“. Trenutna postavka je veoma skromna i potrebno je njeno

muzejsko osavremenjavanje i obogaćivanje. Prilaz i okruženje oko objekta se moraju što pre

urediti i obeležiti. Prostorija u kojoj se postavka nalazi bi se mogla koristiti za razne prijeme i

važnije sastanke na lokalnom nivou kako bi se javnost šire upoznala sa ovim kulturno

turističkim sadržajem ali i ovaj važan objekat zaštitio od daljeg propadanja.

Spomeničko nasleđe

Spomeničko nasleđe oslikava nekadašnji život ljudi na ovim prostorima i ima posebno mesto

u prezentaciji kulturne baštine u turizmu opštine Leposavić. Naročito se izdvajaju manastiri,

crkve i spomenički kompleksi od kojih su najpoznatiji:

Crkva u Drenovi posvećena Blagovestima, najverovatnije iz XV veka, u selu Drenova

kod Leška. Svojim spoljnim izgledom podseća na seosku kućicu. U XVII veku crkva je

bila napuštena i oštećena, da bi 2001. godine bila obnovljena.

Manastir Svete Petke u Ceranjskoj reci sagrađen je u 18.veku nedaleko od

magistralnog puta Leposavić-Kosovska Mitrovica. Manastir je obnovljen 2013.godine

kada je postavljeno zvono sa zvonikom.

Manastir Sv. Vrača, u Vračevu, posvećen je svetim vračima Kozmi i Damjanu.

Manastir se spominje u Sopoćanskom pomeniku krajem XV veka, a crkva je

obnovljena 1860. godine. Po izgradnji konaka u njemu boravi malobrojno monaško

bratstvo.

Crkva na Dublju, posvećena Velikoj Gospojini, istočno od sela Duboka, podignuta je

na temeljima crkve iz 1926. godine. Na osnovu natpisa na nadgrobnom mermernom

krstu na groblju pored crkve iz 1766. godine, može se zaključiti da je crkva

najverovatnije podignuta u XVI veku.


34

Crkva Sv. Nikole se nalazi u selu Zemanica koje Vuk Karadžić pominje u svojoj

„Danici“ 1828. godine kao mesto koje su pod komandom držali Karađorđevi ustanici.

Crkva je verovatno obnovljena u XVI veku pri obnovi Pećke Patrijaršije. Poslednja

obnova bila je 2002. godine.

Manastir Sv. Jovana Krstitelja u gornjem toku Sočanske reke, nalazi se u podnožju

brda Sokoljače i posvećen je Usekovanju glave Sv. Jovana Krstitelja. Crkva je 1862.

godine podignuta na srednjevekovnim temeljima. Posebnu pažnju privlači oltar u

skrivnici i pokretna ploča na podu crkve. Posebno zanimljiv je lik Sv. Jovana Krstitelja,

koji se nazire u obližnjem prastarom boru.

Crkva Raspeća Hristovog u Uliju, u podnožju brda Gradac, podignuta je na temeljima

stare crkve, 1935. godine. Crkva je u narodu poznata kao Sveta Petka zbog

manastirske slave koja se proslavlja 8. avgusta, na dan Prepodobne mučenice Sv.

Mati Paraskeve. O manastiru brinu malobrojne monahinje.

Crkva u centru Leposavića, podignuta 2002. godine, proslavlja 12. maj, praznik Sv.

Vasilija Ostroškog, kada se okupi veliki broj vernika i posetilaca.

Crkva u Lešku izgrađena je na temeljima stare crkve iz 1925. godine, da bi posle

zemljotresa 1980. godine, bila podignuta nova, posvećena Uspenju Presvete

Bogorodice. Crkva 2. avgusta proslavlja Sv. proroka Iliju, kada se održava i sabor sa

bogatim kulturno umetničkim programom.

U opštini Leposavić postoji i više crkvišta, od kojih se neka obnavljaju. Nastanak većine

naselja u opštini Leposavić se uglavnom vezuje za crkvene praznike, pa je tako proslava

slava, tzv. sabora, vremenom postala tradicija. Tada veliki broj meštana prisustvuje crkvenim

obredima, izvođenju kulturno - umetničkih programa, a omladina se uveče zabavlja do

kasnih noćnih sati. Tako se u Leposaviću proslavlja praznik Sv. Vasilija Ostroškog, u Lešku, Sv.

proroka Ilije, u Sočanici Vaskrsenje Gospoda Isusa Hrista itd.

Neke od manastira, crkava i proslava treba uključiti u kružna putovanja i ekskurzije koje

obuhvataju šire okruženje, što bi mogla da pokrene Sportsko turistička organizacija, kada

već nema ni jedne receptivne turističke agencije – turoperatora u Leposaviću.

Arheološko nasleđe

Od značaja za razvoj turizma i sticanje ekonomske i neekonomske dobiti u opštini Leposavić

su i arheološka nalazišta od kojih je najpoznatije Municipium Dardanorum (na epigrafskim


35

spomenicima označen kao Municipium DD), u Sočanici, desno od magistralnog puta Raška -

Kosovska Mitrovica. Prvobitno naselje domorodačkog, dardanskog stanovništva, podignuto

je u I veku, da bi kao antičko naselje bilo najaktivnije od II do IV veka naše ere kada je na

obližnjim planinama Kopaonik i Rogozna cvetalo rudarstvo. Forum je obnovljen u vreme

Dioklecijana u III veku, ali je vek kasnije opusteo.

Slika broj 11. Аrheološko nalazište „Municipium Dardanorum“


Istraživanjima tokom 60-tih godina XX veka na lokalitetima Luka i Čivutan, u okviru

centralnog dela lokaliteta otkriveni su: gradski forum, hram, bazilika i terme. U osi foruma

podignut je hram posvećen Antoniju, ljubimcu cara Hadrijana. Hram i trg uokvireni su

porticima, a duž dužih bočnih strana trga, nalazila su se skladišta za žito.

Drugo poznato arheološko nalazište „Nebeske stolice“ (u narodu poznato pod imenom

„Crkvine“), nalazi se pod Pančićevim vrhom na nadmorskoj visini od 1800 metara, ispod

istoimenog uzvišenja. Potiče iz kasno antičkog (III/IV vek) i ranohrišćanskog perioda (V/VI

vek). Na temeljima stare hrišćanske bazilike u okviru kultnog središta otkriven je podni

mozaik sa geometrijskim izomorfnim motivima i slikom pauna, simbolom vaskrsenja.

Pretpostavlja se da se bazilika nalazila u sklopu tvrđave iz ranovizantijskog doba, na brdu


36

Čučaica, južno od Nebeskih stolica ili utvrđenja Gradac, u zaseoku Gornji Levići, kod sela

Đerekare.

Slika broj 12. Pogled sa arheološkog nalazišta „Nebeske stolice“

Izvor: Konsultantska agencija „Savetnik u turizmu“

Dipl. arhelog Svetlana Hadžić, jedan od najboljih poznavalaca kulturnog nasleđa na ovim

prostorima, decembra 2005. godine sačinila je listu svih arheoloških lokaliteta u opštini

Leposavić:

1. Ibarska Slatina - Galič, ostaci antičkog građevinskog kompleksa i ostaci srednjovekovnog

manastira Sv. Konstantina i Jelene sa nekropolom, XII-XIV vek.

2. Sočanica - Rimski provincijski grad Municipium DD, II - IV vek i ostaci crkve Usekovanja

glave svetog Jovana Krstitelja, 1862. godine.

3. Ceranjska reka - Ostaci crkve "Mramor" sa fragmentom mermerne skulpture iz XIV veka.

4. Pridvorica - Dva bunkera na prilazima mostu na reci Ibar, spomenici iz NOB-a i ostaci

grobljanske crkve iz XVII - XVIII veka.

5. Jošanica - Četiri spomenika "krajputaša".


37

6. Kajkovo - Ostaci grobljanske crkve, XVI-XVII vek.

7. Ostraće Donje - Ostaci grobljanske crkve na potezu Velike Livade.

8. Kamen - Ostaci seoske crkve, XIV vek.

9. Ostraće - Ostaci turske karaule - Merkez.

10. Graničane - Ostaci grobljanske crkve, XVI-XVII vek.

11. Donje Jerinje - Mijatovići, ostaci grobljanske crkve, XVI-XVII vek.

14. Leposavić - Lokalitet Tvrđan, arheološko nalazište sa ostacima manjeg antičkog

utvrđenja, II-IV vek.

15. Dren - Ostaci grobljanske crkve, XVII - XVIII vek.

17. Vuča - Lokalitet Crkvine sa ostacima villa rusticae, u okviru šireg područja Municipiuma

DD, II - IV vek. Ostaci grobljanske crkve, XVII - XVIII vek.

18. Gornji Krnjin - Ostaci Latinske crkve sa grobljem, XIV-XV vek.

19. Kamenica - Ostaci crkve Sv. Konstantina i Jelene, podignute u XIV veku na temeljima

antičke građevine.

20. Vračevo - Crkva Sv. Vrača, XIV vek, obnovljena 1860. godine.

Uprkos značajnom obimu i vrednom arheološkom blagu na teritorije opštine Leposavić, ono

nije u funkciji turizma. Ovi kulturni resursi bi se morali rangirati (objektivno vrednovati u

kulturno - istorijskom smislu), pa tek onda u zavisnosti od rezultata, eventualno pretvoriti u

turističke proizvode kako bi se formirala adekvatna turistička ponuda i izazvala turistička

tražnja.

2.6.1. Kvantitativno - kvalitativna analiza kulturnih resursa

Za potrebe izrade ovog dokumenta sprovedeno je istraživanje na terenu u opštini Leposavić

u cilju kvalitativno - kvantitativne analize i ocene postojećih kulturnih resursa. Istraživanjem

je obuhvaćeno 17 ispitanika iz oblasti kulture, turizma, obrazovanja i zaposlenih u vladinom i

nevladinom sektoru. Nakon konsenzusa o odabiru najpoznatijih kulturnih resursa na

teritoriji opštine Leposavić, učesnici ankete su ih bodovali prema sledećim indikatorima:

turističko - geografski položaj, umetnička vrednost, turistička vrednost ambijenta, turistička

atraktivnost, prepoznatljivost, izgrađenost i opremljenost prostora na kome se nalazi

kulturno dobro. Bodovanje je vršeno uz pomoć Likertove skale (ispitanici su ocenjivali


38

indikatore bodovima 1-5 (1=minimum.; 5=maksimum). Na osnovu dobijenih rezultata,

izračunata je srednja vrednost inikatora, a potom i krajnja srednja vrednost za svako

pojedinačno kulturno dobro. U tabeli 1. predstavljena je vrednost kulturnih dobara prema

datim indikatorima.

Tabela broj 1. Kvantitativno – kvalitativna metoda valorizacije kulturnih dobara na teritoriji opštine Leposavić

Kulturno dobro/indikatori

Tur. Geografski položaj

Umetnička

vrednost

Tur. Vrednost ambijent

a

Tur. Atraktivnost

i prepoznatljiv

ost

Izgrađenost i

opremljenost prostora

Uklopljenost u

turističko bogatstvo

Ukupna ocena (prosek indikat

ora)

Rimski grad Municipium Dardanorum, Sočanica

4.6 4.2 3.8 3.4 2.1 3.5 3.6

Crkva Sv. Nikole, Zemanica

4 3.8 3.5 2.9 2.8 3.2 3.4

Crkva u Drenovi

3.1 4 3.8 3.3 2.8 3.2 3.4

Crkva posvećena Velikoj Gospojini na Dublju

2.6 3.1 3.2 2.3 2.2 2.8 2.7

Manastir Sv. Vrača, Vračevo

4.4 4.5 4.6 4 4.2 4 4.3

Маnastir Sv. Jovana Krstitelja, Gornja Sočanica

4.2 4.3 4.1 3.7 4 3.5 4.06

Manastir Sv. Petke u Uliju

4.5 3.7 3.5 3.5 3.6 3.3 3.7

Crkva Sv.Vasilija Ostroškog, Leposavić

4.9 4.5 4.5 4.6 4.6 4.2 4.5

Crkva Uspenja Presvete Bogorodice, Lešak

4.8 4.4 4.2 4.1 4 4 4.2

Spomen soba Topličkog ustanka

4.5 3.8 3.7 3.2 3.1 3.3 3.6


39

Crkva u Borjanici, Lešak

2.8 3.2 2.8 2.6 2.4 2.5 2.7

Crkva Sv.Petke Ceranjska Reka, Sočanica

3.4 3.5 3.9 2.9 3.1 3.2 3.3

Nebeske Stolice na Kopaoniku, Leposavić

3.7 3.5 4.2 3.9 2.6 3.7 3.6

Etno -postavka u Centru za kulturu, Leposavić

4.8 4.4 4.2 3.6 3.9 3.9 4.1

Izvor: Obrada „Savetnik u turizmu“ prema sprovedenim istraživanjima (april-jun, 2016. godine)

Na osnovu kvantitativno - kvalitativne analize zaključuje se da su i crkva Sv. Vasilija

Ostroškog u Leposaviću (4.5), manastir Sv. Vrača u Vračevu (4.3), crkva Uspenja Presvete

Bogorodice u Lešku (4.2), etno - postavka u Centru za kulturu u Leposaviću (4.1) i manastir

Sv. Jovana Krstitelja u Gornjoj Sočanici (4.06), ocenjeni najvećim prosečnim ocenama prema

svim indikatorima, što ukazuje na potrebu njihove mnogo temeljnije turističke valorizacije.

S druge strane, kulturna dobra, manastir Sv. Petke u Uliju (3.7), Rimski grad Municipium

Dardanorum u Sočanici, Nebeske Stolice na Kopaoniku i Spomen soba Topličkog ustanka

(ocenjeni sa istom ukupnom prosečnom ocenom od 3.6) mogu biti važni komplementarni

(dopunski) sadržaji pri povećanju atraktivnosti kulturno -turističke ponude, tako što bi se

vezali za razne tematske događaje - proslave, performanse i drugo, od interesa za posetioce

(izletnike) i turiste.


40

Slika broj 13. Crkva Sv. Vasilija Ostroškog u Leposaviću


Centar za kulturu u Leposaviću bi posle restauracije i eventualnog proširenja koristivog

prostora, mogao da organizuje veće kulturno turističke događaje u zatvorenom prostoru kao

alternativa manifestacijama „na otvorenom“.

Ostala kulturna dobra koja se nalaze na teritoriji opštine Leposavić, mogu se u većoj ili

manjoj meri, koristiti kao dopunska ponuda za izletnike i turiste čiji je primarni motiv posete

neka od manifestacija ili boravak u prirodi.

2.6.2. Nematerijalno kulturno nasleđe

Nematerijalno kulturno nasleđe u sebi sadrži načine, predstave, jezik, izražavanje, narodne

mudrosti i kreativnosti, alate, objekte, zanate i kulturni prostor koji ih predstavlja, kao i

zajednice, grupe i priznate pojedince koji su i sami deo svoje kulturne baštine. Ova vrsta

nasleđa se prenosi s kolena na koleno i stvara vekovima od strane zajednice i grupe u

sopstvenom okruženju u uzajamnoj zavisnosti sa prirodom i istorijom, što im daje osećaj

identiteta i kontinuiteta i doprinosi promovisanju poštovanja kulturne raznolikosti i

tradicionalnog stvaralaštva. Leposavić sa okolinom ima slikovitu narodnu nošnju, običaje i


41

igre, koji se najčešće reprodukuju na folklornim tzv. sabornim svečanostima. Posebno

zanimljive su igre iz potkopaoničkog kraja, vezane za proslavu venčanja koje se izvode

zajedno sa drugim izvornim, uglavnom ljubavnim narodnim pesmama.

Slika broj 14. Obredno – običajno nasleđe Srba


Od posebnog značaja u turističkoj ponudi ovog kraja je izuzetno bogato obredno - običajno

nasleđe Srba. Naime, Srpski narod je nasledio veoma razvijenu obredno - običajnu praksu iz

predhrišćanskih vremena, ali je primanjem hrišćanstva došlo do hristijanizacije usmenog

nasleđa i obreda kao sastavnih delova života. Obredi i pesme pratile su promene u prirodi,

te je tako i obredna praksa vezana za godišnji solsticij i uglavnom u funkciji umilostivljenja

viših sila da godina bude rodna.

Severni deo Kosova i Metohije ima svoje specifičnosti u obredno - običajnoj praksi (u smislu

dinarskog varijeteta, o kojem je pisao Jovan Cvijić). Ova etnopsihološka zajednica ima

očuvano tradicionalno nasleđe koje se ogleda u obredima, običajima i pesmama. Negovane

su zimske, prolećne i letnje obredne pesme, uglavnom agrarnog karaktera. Zimske

koledarske pesme proslavljale su rađanje mladog Sunca, a pevali su ih na svetog Ignjatija

maskirani mladići i devojke koji su u obrednim povorkama išli kroz selo. Na sličan način


42

slavio se i Jeremijin dan, a ove obredne povorke završavale su se darivanjem koje je imalo

funkciju imitativne magije koja je trebalo da obezbedi rodnu godinu. Koledarske pesme su se

hristijanizovale i ostale da žive kao božićne, praćene bogatim običajima vezanim za Badnji

dan i Božić. Radnje koje su pratile rođenje Isusa Hrista obavljale su se po strogo određenom

pravilu i u izvornom obliku sačuvane su do danas (odlaženje po badnjak, unošenje badnjaka i

slame u kuću, posipanje domaćina pšenicom, obedovanje na podu - u nekim selima,

sačekivanje položaonika, pravljenje krstova od slame i obeležavanje polja, pravljenje

česnice... ). U zimskom periodu poštovalo se i Bogojavljenje, propraćeno radnjama koje bi

trebalo da obezbede berićetnu godinu i sreću u porodici.

Prolećne pesme su bile u funkciji slavljenja vegetacije i vezivale su se uglavnom za važne

hrišćanske praznike poput Lazareve subote, Đurđevdana i Vaskrsa, gde su običaji ukazivali

na uspostavljenja komunikacije sa Onostranim i prinošenje žrtve u obliku obrednih radnji,

pevanja pesama i pravljenja gozbi koje su preko imitativne magije obezbeđivale berićetnu

godinu. Tako je Đuđevdan slavio pobedu svetlosti nad tamom i leta nad zimom. Verovalo se

da priroda u proleće ima veliku snagu, da voda i biljke imaju magijsku moć, što se

manifestovalo sakupljanjem biljaka i kićenjem kuće, žarenjem koprivom, kupanjem u vodi u

kojoj je prenoćilo bilje ili kupanjem u reci. U toku leta, za vreme velikih suša, pevale su se

dodolske pesme. Devojke (dodole) kitile su se vencima od trave i cveća, išle su od kuće do

kuće i pevale dodolske pesme. Dodole su se prskale vodom, da bi preko imitativne magije

prizvale kišu, a obred se završavao darivanjem i obedovanjem.

Pored obredne, na severu Kosova i Metohije bila je razvijena i običajna praksa, posebno tri

procesa inicijacije (obreda prelaza) rođenje, svadba i smrt, praćena običajima i pesmom.

Svatovske pesme bile su deo kompleksnog običaja koji je pratio događaje u mladinoj i

mladoženjinoj kući. Uz radnje koje su imale ulogu zaštite neveste i obezbeđivale njen

siguran prelazak u mladoženjinu kuću pevale su se i pesme koje su pratile segmente svadbe.

Pevalo se kumu, starom svatu, barjaktaru, nevesti, mladoženji, svekru, svekrvi... kada se

isprosi devojka, kada se svatovi okupljaju i kreću po mladu, kada ulaze po devojku, prilikom

opraštanja od roditelja, na putu do mladoženjine kuće, prilikom ustaljenih radnji (pri

podizanju nakončeta, soljenju lonaca, posipanju ukućana vodom) koje su obezbeđivale sreću


43

u braku. Sačuvan je i kult nazdravljanja, posebno na slavama. Običaj podizanja slave

propraćen je ustaljenim radnjama koje su u funkciji napretka doma čiji je svetac zaštitnik.

Iako je patrijarhalna kultura uslov za očuvanje obredno - običajne prakse Srbi na severu

Kosova i Metohije uspeli su da, iako pod uticajem savremenog doba, očuvaju pojedine

oblike tradicionalne kulture. To se posebno manifestuje na svadbama, slavama i sahranama,

gde dominantno mesto zauzima obredna čaša i poštovanje običaja vezanih za nazdravljanje.

Zdravica je ne samo oblik poštovanja kulta gosta, već se preko nje oživljava i kult predaka,

koji zauzima važno mesto u tradiciji naroda koji imaju dugo kolektivno pamćenje. Poštovanje

predačkog nasleđa govori o tome da se običaji vrlo sporo menjaju i da je njihovo očuvanje,

na ovom tlu, pod raznim istorijskim i savremenim uticajima, važno u očuvanju identiteta, što

potvrđuju i preostali oblici obredno - običajne prakse u tradicionalnoj kulturi Srba sa severa

Kosova i Metohije. Brojni elementi obredno - običajnog nasleđa mogu se brzo i lako staviti u

funkciju turizma, prvenstveno u formi edukativnih sadržaja kulturno, umetničkih i zabavnih

događanja na ovim prostorima, što bi povećalo njihovu atraktivnost i uticalo na veću

posećenost.

Gastronomija

Način pripreme hrane je oblik nematerijalnog kulturnog nasleđa. Trpeza koja se naročito u

selima opštine Leposavić nudi gostima je lokalna - „domaća“. Ognjišta imaju kultni i

upotrebni karakter. Hleb se na ovim prostorima pravi od pšenice, ječma, raži, ovsa ili

mešanjem dve ili više vrsta žitarica. Mesi se kao pogača ili sa kvascem (kiseo hleb). Sve do

osnivanja prvih pekara, hleb se pekao u ognjištu ili na pećima. Smatra se da je pogača starija

od hleba jer su je još pagani prinosili na žrtvu, da bi se kasnije i Božićna česnica mesila kao

pogača.


44

Slika broj 15. Lokalni gastromski specijaliteti


Najpoznatija tradicionalna jela na ovim prostorima su filija (pita rednica), metanica,

tradicionalno jelo Bošnjaka, pinđur, pita od kajmaka, kosovska pogača, proja, kačamak sa

krompirom, gibanica, pita savijača sa zeljem i sirom, gulaš i druga... Tu su i kiselo mleko,

kopaonički sir i kajmak i brojne poslastice, štrudla sa makom, jabukama, orasima, pita sa

višnjama, baklava... Posebno karakteristično i autentično za ove krajeve je tradicionalna

proizvodnja - pečenje rakije, prvenstveno šljivovice u prirodi. Turisti bi se mogli upoznati sa

procesom proizvodnje, od razgledanja voćnjaka, načina gajenja voća, do njegovog branja,

pripreme, opreme i pravljenja – pečenja rakije i podruma, uz degustaciju, prodaju i sl.


45

3. SWOT ANALIZA RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE LEPOSAVIĆ

SWOT5 analiza razvoja turizma opštine Leposavić ima za cilj da predstavi osnovne

karakteristike i specifičnosti potencijala za razvoj turizma, uzimajući u obzir spoljašnje i

unutrašnje okruženje. SWOT je jedna od najčešćih korišćenih tehnika za efikasno donošenje

strateških odluka, kao i politika, mera i instrumenata za njihovo efektivno ostvarivanje. Na

radionici za izradu SWOT analize razvoja turizma opštine Leposavić učestvovale su

zainteresovane strane iz oblasti turizma, kulture, obrazovanja, civilnog i nevladinog sektora,

preduzetnici i predstavnici lokalne samouprave u okviru lokalne zajednice (opštine

Leposavić). Participativnim pristupom i interaktivnim učešćem zainteresovanih strana

identifikovane su snage, slabosti, mogućnosti i pretnje za razvoj turizma opštine, što za

krajnji rezultat ima ostvarivanje koristi za lokalnu zajednicu.

SNAGE

Veličina teritorije na kojoj se prostire opština Leposavić

Veliki broj mladog, aktivnog i obrazovnog stanovništva

Zadovoljavajući stručni kadar

Gostoprimstvo lokalnog stanovništva

Entuzijazam za pokretanje poslovnih aktivnosti

Bogatstvo prirodnih resursa (biodiverzitet, prisustvo endemskih vrsta biljaka,

termo mineralni izvori vode)

Deo zaštićene zone Nacionalnog parka Kopaonik pripada opštini Leposavić

Značajni kulturni resursi

Veliki potencijal rudarskog – industrijskog nasleđa

Povoljni uslovi za prozvodnju zdrave hrane i lekovitog bilja

Dobra saobraćajna povezanost

Razvijena putna i železnička mreža

5 SWOT je engleska skraćenica za Strengths, Weaknesses, Opportunities i Threats (snage, slabosti, mogućnosti i pretnje).

SWOT analiza je osnova za razvoj strategije razvoja prema kojoj se strateški ciljevi, odnosno strategije razvijaju maksimalno

koristeći snagu i mogućnosti kako bi se u optimalnom vremenskom roku ublažile ili prevazišle slabosti i pretnje.


46

Slobodno zemljište u vlasništvu opštine za potrebe razvoja turizma (imovinska

snaga)

Dobra međusektorska saradnja između vladinog i nevladinog sektora u oblasti

turizma, kulture i obrazovanja

Dobra saradnja unutar zainteresovanih strana na lokalnom nivou

Aktivnosti nevladinih organizacija

Aktivnosti Sportsko turističke organizacije

Postojanje prepoznatljivih turističkih manifestacija (Spust bez Granica,

Međunarodni sabor folklora i sl.)

Aktivnosti Centra za kulturu

Činjenica da se opština Leposavić prostire na površini od 536 km² i obuhvata sedam mesnih

zajednica (tri veće, Lešak, Leposavić i Sočanicu i četiri manje, Vračevo, Bistricu, Belo Brdo i

Šaljsku Bistricu) sa oko 20.000 stanovnika, većinom aktivnih, radno sposobnih mladih ljudi,

predstavlja dobru polaznu osnovu za razvoj turizma. Primarni resurs za razvoj turizma čine

prirodni potencijali i veliki deo slobodnih površina u vlasništvu opštine, pogodnih za razvoj

turizma u prirodi (pešačenje – „backpacking“, avanturistički turizam, planinarenje po

obeleženim stazama - „hiking“, dugotrajno hodanje uzbrdo - „trekking“, planinski biciklizam,

paraglajding, letenje zmajem, alpinizam, adrenalistički sportovi u prirodi, vožnja kajakom,

rafting, slobodno penjanje - „free climbing“, misija „preživljavanja“ u prirodi, „velnes na

otvorenom” džip safari - „Off Road 4x4“ i sl.) i ruralni turizam.

Imajući u vidu da čak 4.213,87 ha teritorije Nacionalnog parka Kopaonik (južne padine

Kopaonika), administrativno pripada opštine Leposavić, otvara se mogućnost razvoja

izletničkog turizma (posebno turista koji borave u drugim delovima Kopaonika), sa

celodnevnim boravkom u Leposaviću. S obzirom na biološku raznovrsnost (biodiverzitet),

postojanje endemskih vrsta biljaka (crvene srpske lale, jedne od najugroženijih biljaka u Srbiji

i žute kopaoničke ljubičice, koja raste samo na kopaoničkom kamenjaru), bogatstvo

termomineralnih izvora, industrijsko nasleđe i kulturne vrednosti, postoje mogućnost za

razvoj i adekvatno tržišno pozicioniranje turističkih proizvoda, naročito u oblasti turizma

posebnih interesovanja (tematskog turizma), kao što su aktivnosti u prirodi i jedinstvene


47

manifestacije. Kako su učesnici radionice naveli, adekvatna saradnja zainteresovanih strana

sa lokalnom samoupravom postoji, što predstavlja dobru polaznu osnovu za razvoj turizma

na pricipima održivosti (kreiranje adekvatne turističke ponude kroz jačanje socijalnog

preduzetništva i uključivanje lokalnog stanovištva sa etničkim manjinama u razvoj turizma).

SLABOSTI

Nerazvijena infrastruktura (komunalna, putna, turistička i PTT - nepokrivenost WI FI

signalom) i turistička suprastruktura

Nepostojanje planske dokumentacije i ažurnog katastra nepokretnosti za potrebe

turizma

Nizak nivo svesti lokalnog stanovništva o značaju turizma, ekologije i životne sredine

Nedovoljan broj usko specijalizovanog stručnog kadra u turizmu

Nepostojanje strukovnih škola u turizmu (formalno obrazovanje) i nedovoljno

neformalno obrazovanje

Visoka stopa nezaposlenosti

Nedovoljno istraženi i neiskorišćeni prirodni resusi (termomineralne vode)

Nestabilno snabdevanje vodom i električnom energijom u ruralnim sredinama

opštine

Ekološki problemi - zagađenost životne sredine (zemlje, vode i vazduha, javne

deponije, jalovišta, neplanska seča šume itd.)

Politizacija pri donošenju ključnih odluka (nepotizam i partokratija)

Nepostojanje statističkog praćenja i istaživanja u cilju razvoja turizma

Skroman obim i kvalitet smeštajnih kapaciteta

Nedovoljna primena standarda i nekategorisani smeštajni i ugostiteljski objekti

Nerazvijeno preduzetništvo

Nedostatak turističkih sadržaja, neizgrađenost i nedovoljna atraktivnost turističke

ponude

Neizdifirenciranost i neravnomerna vremenska disperzija turističkih manifestacija i

događaja tokom godine

Skromna i jednolična suvenirska ponuda


48

Neizgrađenost imidža Leposavića kao turističke destinacije

Nepostojanje Turističko informativnog centra

Nedostatak investicija u turizmu

Nedovoljno ulaganje lokalne samouprave u turizam

Nepostojanje receptivne turističke agencije - organizatora putovanja

Neiskorišćeno zemljište u vlasništvu opštine

Neprečišćavanje otpadnih voda

Nepostojanje javnih toaleta

Osnovne slabosti u razvoju turizma opštine Leposavić se ogledaju u nedovoljnom poznavanju

destinacije i obaveštenosti turističke tražnje, neadekvatnoj infrastrukturi, skromnoj promociji

i propagandi i neobaveštenosti lokalnog stanovništva o značaju turizma.

Jedan od najvećih nedostataka u početnoj fazi razvoja turizma je nizak nivo svesti lokalnog

stanovništva o značaju turizma kao privredne grane za ekonomski razvoj lokalne zajednice na

duži rok. Neadekvatna komunalna, saobraćajna, turistička infrastruktura i suprastruktura,

kao i nedovoljan broj objekata za smeštaj i smeštajnih jedinica, predstavljaju ozbiljnu

smetnju razvoju turizma na teritoriji opštine Leposavić.

Održivi razvoj uključuje zaštitu životne sredine, socijalnu i ekonomsku komponentu i

omogućava da se izađe u susret potrebama sadašnjih generacija pri čemu zadovoljavanje

njihovih potreba ne dovodi u pitanje mogućnosti zadovoljavanja potreba budućih generacija.

To međutim, u praksi znači dugoročno korišćenje potencijala i njegovo obnavljanje upravo

kroz korišćenje, bez ugrožavanja. Međutim, jedna od ključnih slabosti za razvoj turizma i

lokalnu zajednicu su upravo ekološki problemi - zagađenost životne sredine (zemlje, vode i

vazduha, javne deponije, jalovišta, neplanska seča šume, ilegalna eksploatacija peska blizu

korita reke Ibar i neprečišćavanje otpadnih voda). Nedovoljno istraženi prirodni resursi

(prvenstveno termalne vode) i nedovoljan broj stručnog kadra u turizmu, uz nepostojanje

formalnog (nema smerova za turizam u srednjim školama) i neformalnog obrazovanja u

turizmu i ugostiteljstvu, predstavlja ozbiljnu slabost, koja bi se mogla prevazići adekvatnim


49

strateškim merama i instrumentima. Situaciju otežavaju česte promene političke strukture,

koje negativno utiču na kreiranje i sprovođenje dugoročne politike u turizmu.

Turističke manifestacije utiču na stvaranje imidža i oslikavaju identitet mesta, što implicira

pažljivu selekciju programskih tema i sadržaja i njihovu ravnomerniju vremensku disperziju

tokom godine. Učesnici radionice su ocenili da nedovoljan broj i neravnomerna

raspoređenost manifestacija/događaja po mesecima, kao i njihova nedovoljna profilisanost

kao turističkog proizvoda, predstavljaju jednu od slabosti za razvoj turizma. Uz to, slaba i

jednolična suvenirska ponuda, mali broj zanimljivih turističkih sadržaja i neizgrađenost

imidža Leposavića uticali su na to da se na turističkom tržištu ova opština ne doživljava kao

turistička destinacija.

MOGUĆNOSTI

Usvajanje Generalnog urbanističkog plana (GUP) opštine

Donošenje razvojnih planova i strategija (plan razvoja turizma, GUP, akti saobraćajne,

komunalne i turističke infrastrukture, lokalni ekološki akcioni plan)

Završetak izgradnje sportsko – rekreativnog bazenskog kompleksa kraj Ibra (dodatni

turistički sadržaji)

Iskorišćenje zemljišnih površina u vlasništvu opštine, za potrebe turizma

Uvesti smer turizma i ugostiteljstva u srednjoškolsko obrazovanje

Uvesti kontinuirano neformalno obrazovanje (obuke, treninge, radionice) za potrebe

turizma i ugostiteljstva

Kreiranje raznovrsne kulturne i gastronomske ponude i dodatnih turističkih sadržaja

zahvaljujući prisustvu etničkih manjina na teritoriji opštine (običaji, folklor, pesma,

igra, način života, gastronomija i stari i umetnički zanati, suveniri).

Povezivanje mesnih zajednica opštine pri kreranju turističke ponude na bazi

industrijskog nasleđa

Dobijanje saglasnosti za korišćenje resursa u vlasništvu RMHK Trepča za razvoj

turizma industrijskog nasleđa

Povezivanje opština iz regiona pri kreiranju komplementarnih turističkih proizvoda


50

Gondola koja bi povezala južnu stranu Kopanonika (Nebeske stolice) sa opštinom

Leposavić tako što bi se nastavila na postojeće kapacitete skijališta

Kreiranje integrisanog turističkog proizvoda na bazi prirodnih i kulturnih potencijala

opštine Leposavić

Uključivanje volontera u pripremu i realizaciju turističkih manifestacija i drugih

turističkih sadržaja

Razvoj preduzetništva na bazi proizvodnje vina, rakije, sira i tradicionalne kosovske

„domaće hrane“

Razvoj ruralnog, seoskog i avanturističkog turizma

Izletnički i tranzitni turizam (blizina Kopaonika, Lukovske banje, Đavolje varoši,

Banjske, Kosovske Mitrovice)

Bolje održivo korišćenje lovno - ribolovnih potencijala opštine

Povezivanje više istih i/ili sličnih tematskih turističkih manifestacija u jednu

Povezivanje sa susednim opštinama u cilju razvoja zajedničkog turističkog proizvoda

Znamenite ličnosti Leposavića, kao što su: Avram Popović i Sava Dečanac (svetovno

ime Đorđe Barać) Blagoje Pavlović, Blagoje Radosavljević, Tomo Radosavljević itd.

Kreiranje robnih marki, brendova i logotipa Leposavića kao turističke destinacija

Efikasnije i efektivnije marketinške aktivnosti

Uvođenje i primena informaciono - komunikacione tehnologije u turizmu (Internet,

društvene mreže, mobilna telefonija i aplikacijama za pametne telefone)

Ponuda smeštaja u privatnim kućama, stanovima i sobama na selu (u cilju razvoja

ruralnog turizma i jačanja preduzetništva)

Mogućnost povezivanja Leposavića kao turističke destinacije sa Evropskom pešačkom

stazom E-7

Korišćenje magistralnog puta Kuršumlija - Leposavić - Novi Pazar

Osnivanje receptivne turističke agencije - organizatora putovanja

Jačanje intersektorske saradnje

Jačanje regionalne saradnje i učešće u regionalnim projektima razvoja turizma

Subvencionisanje razvoja poljoprivrede i preduzetništva

Finansiranje aktivnosti iz donacija, stranih ulaganja i fondova međunarodnih

organizacija


51

Imajući u vidu brojne potencijale i mogućnosti za razvoj turizma opštine Leposavić, nesporno

je da se sa postojećim prirodnim i kulturnim resursima, uz dobru pripremu i organizaciju,

može započeti proces njihovog pretvaranja u turističke proizvode, u cilju formiranja

konkurentne turističke ponude. Polazna osnova za to je usvajanje GUP, strateških planova

razvoja i drugih pratećih dokumenata od strane opštine. Ukoliko bi se u funkciju turizma

stavile velike površine slobodnog zemljišta sa objektima u vlasništvu opštine (npr. zgrada

škole u selu Sandžak, proplanak u selu Belo Brdo na padinama Kopaonika, selo Jelakce sa dva

mala prirodna jezera i sl.), i jedan deo neaktivnog rudarskog kopa „Žuta prla“ sa nekadašnjim

ugostiteljskim objektom vila „Japanka“, u vlasništvu RMHK Trepča, za nekoliko godina opština

Leposavić bi mogla ponuditi više turističkih atrakcija.

U cilju obogaćivanja ponude u svim godišnjim dobima potrebno je uključiti sportsko -

rekreativne, izletničko - planinarske i lovno - ribolovne sadržaje sa smeštajem u vikend

kućama i seoskim domaćinstvima. Ovi sadržaji posebno dobijaju na značaju aktiviranjem

Evropske pešačke staze E7, koja se proteže od Lisabona do Crnog mora u dužini od preko

2.000 kilometara. To je ta velika šansa ali i izazov za sve lokalne sredine kroz koje prolazi,

poput Leposavića da iskoriste svoje turističke potencijale.

Termo mineralni izvor tople vode bogate kalcijumom pod imenom Banja Vuča za sada čini

samo adekvatnu resursnu osnovu za razvoj izletničkog turizma, ali ukoliko se pronađe

investitor, mogli bi se razviti zdravstveni, banjski i „spa&wellness“ turizam. Materijalno i

nematerijalno kulturno nasleđe uključujući sela u kojima žive etničke manjine (Bošnjaci i

Albanci), pruža mogućnost za kreiranje kulturno turističke ponude i njoj kompatibilnih

sadržaja. Postojeći kulturni resursi, brojne crkve, kao što su crkva u Drenovi i hram sv. Vasilija

u Leposaviću, manastir Sočanica, spomen soba Topličkog ustanka, arheološko nalazište i

druga materijalna kulturna dobra na teritoriji opštine Leposavić od značaja su za razvoj

kulturnog, odnosno verskog turizma, kulturno tematskih ruta, gastro tura i sl.

Očuvana tradicija i nematerijalno kulturno nasleđe (pesma, igra, folklor, običaji, priče i

legende, znamenite ličnosti ovog kraja), predstavljaju osnov za kreiranje novih i/ili

unapređenje već postojećih turističkih proizvoda. Neophodno je što pre započeti sa

neformalnim (kursevi, obuke, radionice), a onda i sa formalnim obrazovanjem, odgovarajućih


52

profila turističko - ugostiteljske struke, da bi se podstaklo preduzetništvo u turizmu (npr.

smeštaj u privatnim domaćinstvima sa uslugom hrane i pića). Jače povezivanje mesnih

zajednica u okviru opštine Leposavić, ali i umrežavanje više opština u jednu turističku

destinaciju (npr. osnivanjem klastera), stvorile bi se mogućnosti za formiranje integrisanog

turističkog proizvoda, što bi uz jačanje međusektorske saradnje doprinelo širem

ekonomskom razvoju. Iz svega navedenog, kao neophodnost, nameće se izgradnja imidža i

turističkog identiteta Leposavića, o čemu će biti reči u daljem tekstu ovog dokumenta.

PRETNJE

Nepostojanje planske dokumentacije i ažurnog katastra nepokretnosti za potrebe

turizma

Neplanska gradnja i razvoj naselja

Dalje zagađivanje životne sredine (povećanje broja i obima divljih deponija)

Neplanska seča šuma i trajno uništavanje prirodnih resursa

Nedovoljno ulaganje u turističku infrastrukturu

Nedovoljna intersektorska saradnja (turizam, kultura, obrazovanje, ekologija, vladin i

nevladin sektor...)

Komplikovane i brojne administrativne i birokratske procedure i barijere

Dugoročno zadržavanje postojećeg viznog režima (za potencijalne turiste)

Nemogućnost korišćenja najkraće saobraćajne veze za turiste koji bi u Leposavić

stizali sa Kopaonika, zbog administrativnog prelaza (što ograničava broj izletnika u

Leposavić i smanjuje prihode od turizma)

Pogoršanje bezbednosti i sigurnosti

Predrasude kod potencijalnih turista (strah za bezbednost i sigurnost)

Sporo usklađivanje domaćeg sa evropskim zakonodavstvom

Dugoročna neiskorišćenost prirodnih i kulturnih resursa

Neodrživost manifestacija

Odliv mladih kadrova i ruralni egzodus (veliki broj starih i samačkih domaćinstava u

selima)

Slab imidž Leposavića kao turističke destinacije u javnosti


53

Nedovoljna novčana sredstva za potrebe promocije

Nedovoljno finansijskih sredstava za dugoročni razvoj turističkih proizvoda

Nestabilna politička situacija

Pad kupovne moći

Korupcija

Produbljivanje ekonomske krize

Dalje ugrožavanje životne sredine (povećanje broja i obima divljih deponija), neplanska seča

šume i trajno uništavanje prirodnih resursa uz odliv stručnog kadra sa teritorije opštine

Leposavić, predstavljaju veliku pretnju za razvoj turizma. Nepostojanje planske

dokumentacije i ažurnog katastra nepokretnosti za potrebe turizma, kao i nedovoljno

ulaganje u komunalnu i turističku infrastrukturu može značajno ugroziti dugoročni razvoj

turizma. Ukoliko se tome pridodaju rizici po sigurnost i bezbednost potencijalnih turista

praćeni brojnim predrasudama, dezinformacijama i alarmantnim vestima o ovom kraju i

narodima koji ovde žive, dolazi se do nepoželjnog imidža Leposavića u široj javnosti.

Jedna od mogućnosti u turizmu Leposavića je privlačenje izvesnog broja turista sa Kopaonika

(prema zvaničnim statističkim podacima u 2015. godini, na Kopaoniku je evidentirano

102.198 turista, koji su ostvarili 427.383 noćenja). Međutim, do Leposavića izletnici mogu

doći samo preko administrativnog prelaza Jarinje, a ne planinskim putevima, što je

destimulativno i ograničavajuće.

Brojne turističke manifestacije po kojima je opština Leposavić donekle prepoznatljiva („Spust

bez Granica niz Ibar“, „Dani filma“ u Leposaviću i sl.), predstavljaju turističke proizvode u

početnoj fazi razvoja. Međutim, zbog prisustva velikog broja ljudi u veoma kratkom

vremenskom intervalu, njihova ekonomska održivost ali i vremenska neizdiferenciranost,

nisu u skladu sa održivim razvojem turizma. Kako je kreranje turističkog imidža i brenda

jedan od prioriteta za razvoj Leposavića kao turističke destinacije, nedostatak novčanih

sredstava za progresivnije marketinške aktivnosti usmerene na razvoj turizam i brendiranje

turističke destinacije, predstavljaju ozbiljnu prepreku za ubrzaniji razvoj turizma.


54

Iz svega navedenog zaključuje se da konkurentna resursna osnova, pogotovo prirodnih

resursa, za razvoj turizma opštine Leposavić, postoji, te bi trebalo započeti sa podizanjem

svesti lokalnog stanovništva o značaju turizma za razvoj lokalne zajednice. S obzirom da

opština Leposavić ima jednu od najviših stopa rasta nataliteta u regionu, ali ne i dovoljno

usko profilisanog stručnog kadra za rad u turizmu i ugostiteljstvu, potrebno je što pre po

prioritetima, organizovati obuke nezaposlenih, poslodavaca i zaposlenih kako bi se

unapredila postojeća i stekla nova znanja, a posebno veštine za rad u sektoru turizma.

Usvajanjem GUP i drugih strateških planova i programa razvoja, kao i korišćenjem zemljišnjih

poseda u vlasništvu opštine u svrhe turizma, stvorila bi se dobra polazna osnova za razvoj

turizma na teritoriji opštine Leposavić. U vezi sa tim, od presudnog značenja je unapred

predvideti infrastrukturne i turističke objekte i sadržaje koji će obezbediti dobru posećenost

preko cele godine, a ne samo tokom sezone. To podrazumeva unapređenje putne,

komunalne i turističke infrastrukture i suprastrukture. Od značaja za kreiranje nove turističke

ponude je dobijanje saglasnosti RMHK Trepča o pretvaranju neaktivnih rudnika (rudarski kop

„Žuta prla“ i ugostiteljski objekat „Japanka“) u turističke atrakcije i sadržaje.

U skladu sa obimom i kvalitetom svih potencijala opštine Leposavić postoje realne osnove za

razvoj turizma, prvenstveno u oblasti turizma specijalnih (specifičnih) interesovanja

(selektivnih oblika turizma/tematskog turizma) kao jednog od savremenih trendova u

turizmu koji se zasniva na tzv. 3E (Entertainment, Excitement, Education) principu: zabavi,

uzbuđenju i obrazovanju. Međutim, da bi se osmislio čitav niz pratećih aktivnosti i sadržaja,

ovaj turistički proizvod mora biti detaljno istražen, proučen i osmišljen prema zahtevima

specifičnih kupaca, kako bi se autentičnost i jedinstvenost posebno naglasili, naročito pri

promociji i realizaciji turističkih putovanja.

Na osnovu svih rezultata radionice izdiferencirani su sledeći turistički poizvodi na kojima bi se

razvoj turizma opštine Leposavić mogao bazirati:

- Turizam specijalnih interesovanja zasnovan na aktivnostima u prirodi

- Ruralni turizam

- Izletnički i tranzitni turizam


55

- Komplementarni turistički proizvodi na bazi materijalnog i nematerijalnog kulturnog

nasleđa, industrijskog nasleđa i gastronomije

- Turističke manifestacije/događaji, kao turistički proizvod koje se već sada nalazi u početnoj

fazi razvoja ali koji se mora obogatiti raznovrsnim sadržajima.

U cilju privlačenja posebno tranzitnih turista, od velike koristi bi bilo otvaranje Turističko

informativnog centra sa kosovske strane, nakon administrativnog prelaza Jarinje. Na

stranama koje slede, na bazi sprovednih istraživanja, biće predstavljena segmentacija

turističke tražnje i diferencijacija turističkih proizvoda.

Uklanjanje i ublažavanje slabosti i jačanje prednosti za razvoj turizma najefikasnije se može

realizovati izradom Plana aktivnosti za razvoj trenutno najkonkurentnijeg turističkog

proizvoda uz istovremeno kreiranje imidža i brenda Leposavića kao turističke destinacije. S

obzirom na trenutno stanje proizvoda u turizmu, to bi najpre mogla biti neka od turističkih

manifestacija. Unapređenje programskih aktivnosti određene manifestacije bi se izvelo

uvođenjem elemenata nematerijalnog nasleđa i dodatnih raznovrsnih sadržaja koji oslikavaju

identitet mesta. Kao budući jedinstven simbol identiteta mesta nametnule su se retke biljne

vrste (srpska lala i kopaonička ljubičica), čija bi simbolika pratila sve manifestacije/događaje i

druge turističke proizvode u razvoju, u cilju postepenog kreiranja željenog imidža i brenda

nove turističke destinacije.

Uz finansijsku pomoć donatora i namenskih novčanih fondova međunarodnih organizacija,

Leposavić sa okolinom bi od nekada tipično rudarskog mesta, mogao da postane atraktivna

brdsko planinska, izletnička i vikend turistička zona.


56

4. VIZIJA, MISIJA I CILJEVI RAZVOJA TURIZMA OPŠTINE LEPOSAVIĆ 2017-2022

Participativni pristupom uz učešće svih zainteresovanih strana sa teritorije opštine Leposavić

(na radionicima u aprilu 2016. godine), određena je vizija, misija i ciljevi razvoja turizma u

narednom petogodišnjem periodu.

VIZIJA

Opština Leposavić je prepoznatljiva turistička destinacija po svojim raznovrsnim

prirodnim i društvenim resursima na osnovu kojih se ubrzano razvijaju različiti oblici

turizma (manifestacioni turizam, turizam posebnih interesovanja, ruralni turizam,

izletnički i tranzitni turizam i drugi srodni vidovi turizma), koji su povezani sa

turističkom ponudom u okruženju i usaglašeni sa zahtevima tražnje.

MISIJA

Razvoj turizma u opštini Leposavić usmeren je na satisfakciju korisnika usluga

kreiranjem privlačne turističke ponude zasnovane na očuvanim prirodnim i kulturno -

istorijskim vrednostima. Autentičnim sadržajima manifestacija i ruralnog turizma

oslikava se kulturni identitet, a preko turizma posebnih interesovanja, upoznaju

prirodne vrednosti Leposavića kao destinacije, dok se strategijom sektorskog

povezivanja objedinjuje turistička ponuda i spajaju sever i jug regiona.

Opšti cilj razvoja turizma opštine Leposavić

Održivi ekonomski razvoj zasnovan na razvoju turizma i preduzetništva kroz inkluzivni

pristup svih zainteresovnih strana, uključujući etničke manjine, na nivou lokalne

zajednice.

Aktivnosti usmerene na ostvarivanje opšteg cilja:

Donošenje strateških dokumenata usmerenih na razvoj turizma

Donošenje pravnih akata za podsticaj i jačanje preduzetništva u turizmu


57

Dobijanje saglasnosti RMHK Trepča o korišćenju neaktivnog rudarskog kopa „Žuta prla“ i vile

„Japanka“ u svrhe turizma,

Kreiranje i razvoj nove turističke manifestacije („Neka cveće cveta i govori“),

Kreiranje novog logotipa, brendiranje manifestacije i razvijanje koncepta „Kapije

Leposavića“

Podsticanje razvoja socijalnog preduzetništva i kreativnih industrija

Poseban cilj

Povećanje stope zaposlenosti u turizmu i preduzetništvu od ukupno 25% i prihoda po

tom osnovu od ukupno 30%, u narednih pet godina.

Aktivnosti usmerene na ostvarivanje posebnog cilja:

Otvaranje novih smeštajnih objekata u privatnom vlasništvu

Završetak izgradnje i otvaranje sportsko rekreativnog centra u Lešku

Izgradnja dva vidikovca (Lovačke kuće na Čukarku i Gornji Leposavić na putu ka vrhu Kamilje)

i dva vizitorska centra, na Belom Brdu ispod Nebeskih stolica i „Banje Vuča“

Pretvaranje rudarskih kopova u turističke atrakcije

Otvaranje turističko - informativnog centra „Kapije Leposavića“

Otvaranje prodavnice autentičnih lokalnih gastronomskih proizvoda i suvenira

Pojedinačni ciljevi

Brendiranje opštine Leposavić kao turističke destinacije na bazi prioritetnih

autentičnih turističkih proizvoda

Kreiranje konkurentne turističke ponude prvenstveno na osnovu manifestacionog

turizma, turizma specijalnih interesovanja i ruralnog turizma

Jačanje preduzetništva u turizmu kroz subvencije i donacije, modelom javno

privatnog partnerstva i sektorskim povezivanjem

Promocija turizma na bazi diferencijacije turističkih proizvoda.

Aktivnosti usmerene na ostvarivanje posebnih i pojedinačnih ciljeva, predviđeno vreme

(rokovi) realizacije, zaduženja osoba i insitucija i neophodna novčana sredstva, dati su u

Akcionom planu na kraju ovog dokumenta.


58

5. POSTOJEĆI I POTENCIJALNI TURISTIČKI PROIZVODI NA TERITORIJI OPŠTINE LEPOSAVIĆ

5.1. Turistička ponuda - postojeći i potencijalni prioritetni oblici turizma i

njegovi segmenti tražnje

S obzirom na postojeće prirodne i kulturne resurse i činjenicu da su prisutni na radionici za

izradu SWOT analize istakli potencijalne, prioritetne turističke proizvode, na osnovu kojih bi

se turizam u opštini Leposavić mogao razvijati, potrebno je istaći njihova osnovna obeležja

kako bi se ovi proizvodi tržišno formirali i pozicionirali:

I. Turizam specifičnih (specijalnih, posebnih) interesovanja - tematski turizam

Ova vrsta turizma se odnosi na putovanja radi aktivnog odmora, aktivnosti i doživljaja, u

skladu sa specifičnim interesovanjima pojedinaca ili grupa. Radi se o specijalizovanom

turizmu u kome turisti razvijaju svoja sopstvena interesovanja i posećuju mesta i lokacije

koja su u direktnoj vezi sa njihovim ličnim interesovanjima (slikarstvo, vajarstvo,

pripremanje hrane, „velnes na otvorenom” razni hobiji). Ova klijentela ne želi

standardizovana i kruto upakovana masovna putovanja, već zahteva veliku dozu

fleksibilnosti na bazi održivosti i indivudualne orijentacije. Svetska turistička organizacija

(UNWTO) predviđa da će tematski turizam i turizam u prirodi biti među prvih pet turističkih

proizvoda koji će imati najveći rast turističkog prometa do 2020. godine.

Od specifičnih oblika turizma u Leposaviću sa težištem na aktivnostima u prirodi, mogli bi se

razviti: planinski turizam, avanturistički turizam6, kulturni turizam, verski turizam, sportski

turizam, gastronomske ture, manifestacije i običaji.

Prednosti baš ovih specifičnih oblika turizma, za njihov početni razvoj u opštini Leposavić

ogledaju se u tome što sе:

6 Prepoznat kao poseban potencijal na Kosovu u dokumentu: Kosovo Sector Asessment and Selection Report -

USAID/EMPOWER Private Sector (http://empowerkosovo.org/publications/wp-

content/uploads/2014/11/RaportiAnglisht.pdf)

http://empowerkosovo.org/publications/wp-content/uploads/2014/11/RaportiAnglisht.pdf

http://empowerkosovo.org/publications/wp-content/uploads/2014/11/RaportiAnglisht.pdf


59

kapital ulaže u lokalnu zajednicu

otkrivaju skrivene lepote i vrednosti prostora

valorizuju prirodni i antropogeni motivi

uključuju male (nerazvijene) lokalne zajednice

koristi lokalno znanje i potencijali lokalne radne snage i

ulaže u nove programe razvoja lokalne zajednice

Mogućnosti daljeg razvoja ove vrste turizma leže u pružanju novih oblika usluga kroz:

stvaranje sekundarnih turističkih destinacija (kakva će u svojoj prvoj fazi biti opština

Leposavić)

stvaranje izletničkih zona i pravaca (čemu se ovim programom razvoja turizma, teži)

stvaranje oaze mira i zadovoljstva u očuvanom okruženju (za šta postoje preduslovi)

uključivanje novih kulturnih sadržaja (za početak, nova manifestacija)

uključivanje turista u autentičnu lokalnu zajednicu (koja to najvećim svojim delom,

već jeste)

Specifičan turistički proizvod bi trebalo da što više naglasi autentičnost i ulogu lokalnog

faktora. S toga, turistička ponuda Leposavića za ovaj segment turističke tražnje mora biti

istražena i proučena, a turistički proizvod osmišljen prema zahtevima specifičnih kupaca.

Programe bi trebalo podeliti po ciljnim grupama i sezonama na tzv. grube (“hard”) i blage

(“soft”) aktivnosti.

Od grubih aktivnosti najčešće se praktikuju: vožnja kanuom i kajakom, proučavanje kanjona i

veštačkih pećina (napuštenih rudarskih okana), planinski biciklizam, „cross country“ skijanje,

planinarenje, dugotrajno hodanje uzbrdo („trekking“), paraglajding, letenje zmajem, rafting,

slobodno penjanje („free climbing“), džip safari - „Off Road 4x4“ itd.


60

Slika broj 16. Džip safari - „OFF ROAD 4X4“


Kod blagih aktivnosti preovlađuju: kampovanje, pešačenje po obeleženim stazama

(„hiking“), biciklizam, jahanje, lov, ribolov, rečne ekspedicije, razne aktivnosti u prirodi (npr.

foto safari) itd.

Slika broj 17. Pešačenje po obeleženim stazama



61

Jedan od predloga i novina na ovim prostorima koji bi turističku ponudu Leposavića učinio

potpuno različitom od konkurentske (avanturističke, koja uključuje fizičku aktivnost,

kulturnu razmenu ili interakciju i kontakt sa prirodom) u okruženju (npr. opština Zubin

Potok), mogao bi biti tzv. ”velnes na otvorenom”, kao jedna od blagih aktivnosti. Radi se o

konceptu blagostanja zasnovanom na prirodnim resursima koji utiču na sva čovekova čula,

ne izazivajući adrenalinski šok i uzbuđenje (kao u avanturističkom turizmu), već blagostanje i

zadovoljstvo. Naime, ljudima su sve potrebniji zdravi odmori koji obnavljaju telo, duh i um,

kroz povratak prirodi i fokusiranje na samog sebe. Tako se npr. hodanjem po pesku, travi ili

kamenju, vrši akupresura određenih tačaka na stopalima koje su povezane sa unutrašnjim

organima, što pozitivno utiče na protok energije i oslobađanje od stresa, te se organizuju

„bosonoge” ture kroz šumu radi jačeg povezivanja s prirodom. Sve popularnije su školice,

kreativne igraonice i proslave rođendana za decu u prirodi (puštanje zmajeva, hula - hop,

frizbi, preskakanje lastiša, sakupljanje plodova, izrada nakita od žireva, šišarki, bobica,

semenki...). Radionice i aktivnosti za odrasle u prirodi obuhvataju: rekonekciju sa prirodom,

posmatranje izlaska i zalaska sunca, meditaciju, smeh (oterapiju), pevanje/pojanje, jogu

(naročito solarnu), tai či vežbe, helioterapiju, holističke i šumske terapije, kaligrafiju itd.

Od svih napomenutih aktivnosti može se osmisliti čitav niz mini turističkih proizvoda koji bi

se ponudili turističkoj tražnji iz većih urbanih sredina. Ove radionice su inspirisane tzv.

„Vision Walk“ tehnikom i njenom srodnošću sa geštalt psihoterapijom, kojom se dolazi do

odgovora na pitanja koja zaokupljaju pažnju pojedinca u određenom momentu. Odgovori na

pitanja stižu u stanju pojačane svesnosti dok se hoda kroz prirodu, bez određenog cilja da se

negde stigne, već samo praćenjem unutrašnjeg osećaja. Kako se telo i um utišavaju, poruke

se pojavljuju, te u tišini prirode sve postaje ogledalo u kom pojedinac introspekcijom traži

odgovor.

Kao drugi predlog, zanimljivo bi bilo na planinskom terenu (Kopaonika/Rogozne)

organizovati tzv. „preživljavanje u prirodi“, pomoću raznih tehnika umeća, kao što su: izrada

improvizovanog smeštaja, paljenje vatre improvizovanim sredstvima, prikupljanje vode i

hrane za zadovoljenje osnovnih životnih potreba, veštine poznavanja posebnih oblika


62

kretanja i orijentacije za savladavanje prepreka u terenskim uslovima. Sa usavršavanjem

ovih tehničkih veština, unapređuju se i psiholološke adaptacione sposobnosti u uslovima

prirodnog ambijenta kako bi se postigla ravnoteža psiho - fizičkog sistema radi

preživljavanja. Boravak u prirodi sa minimalno raspoloživom opremom u „divljem“

ambijentu predstavlja zanimljiv obrazovni rad na sebi i na drugima. U tom smislu potrebno

je unapred pripremiti moguće scenarije preživljavanja u prirodi kako bi se predvidele sve

vanredne situacije i delovalo preventivno.

I. Ruralni turizam

Ruralni turizam u najširem smislu podrazumeva turizam na seoskim domaćinstvima

(agroturizam), odmore u prirodi, izlete u seoske predele i boravišni turizam , gde usluga

osim smeštaja uključuje i manifestacije, festivale, rekreaciju, proizvodnju i prodaju ručnih

radova, zanatskih i poljoprivrednih proizvoda itd. Ova vrsta turizma podrazumeva razne

aktivnosti, usluge i sadržaje koje obezbeđuju domaćini (poljoprivrednici, seljaci), na svojim

porodičnim imanjima da bi privukli turiste u cilju stvaranja dodatnog prihoda, a uz

uvažavanje principa održivog razvoja i očuvanja prirodnih resursa. U okviru ruralnog turizma

sadržani su lokalna kultura, tradicija, privredne delatnosti, aktivnosti na otvorenom prostoru

i doživljaji u nenarušenom ruralnom ambijentu, pri čemu lokalna zajednica ima ključnu

ulogu.

Ruralni turizam i agro-turizam je još jedan sektor sa velikim razvojnim potencijalom na

Kosovu. Broj turista koji preferiraju ovakav vid turizma na međunarodnom i na nacionalnom

nivou je u porastu. Takođe, uočen je trend građana iz urbanih područja da provode više

vremena u ruralnim područjima, gde su u direktnom kontaktu sa prirodom i tradicionalnim

poljoprivrednim i stočarskim aktivnostima. Zato, razvoj ruralnog turizma kroz

implementaciju najboljih međunarodnih praksi, može obezbediti raznovrsniju i dužu

turističku ponudu u mnogim ruralnim predelima i značajno doprineti povećanju zaposlenosti

i prihoda od turizma.7

Posebni oblici ruralnog turizma uključuju: turizam u seoskim domaćinstvima, lovni, ribolovni,

ekoturizam, sportsko – rekreativni turizam, rezidencijalni (kuće za odmor), edukativni,

7 http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Government_Programme_2015-2018_eng_10_mars.pdf

http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Government_Programme_2015-2018_eng_10_mars.pdf


63

gastronomski i etnogastronomski, turizam zaštićenih delova prirode, kulturni turizam i druge

oblike turizma.

Mada mnoga, posebno brdsko planinska, sela (Belo Brdo, Jelakce, Borčane, Kršmala, Jarinje,

Slatina...), u opštini Leposavić, imaju prirodne, a neka i kulturno - istorijske predispozicije za

razvoj seoskog turizma, ni jedno od njih nije u turističkom smislu dovoljno razvijeno.

Nesumnjivo vredni prevenstveno prirodni resursi, nisu dovoljni, već je potrebno formirati i

integrisati mrežu saobraćajnih, komunalnih smeštajnih i drugih kapaciteta u jedinstveni

sistem, sačiniti niz manjih turističkih proizvoda pa ih tek onda izabranim različitim kanalima

ponuditi turističkom tržištu.

Ruralni turizam obezbeđuje seoskom stanovništvu dodatnu zaradu, podiže životni standard

i smanjuje iseljavanje, što znači da mladi mogu naći ne samo ekonomske, već i socio -

kulturne motive da nastave život u ruralnoj sredini. Tako bi ruralni turizam u opštini

Leposavić mogao da doprinese očuvanju seoske sredine, zaštiti prirode i kulturne baštine i

ekonomski motiviše stanovništvo da ostane na selu.

II. Izletnički i tranzitni turizam

Izletnički turizam ima karakteristike i rekreativnog i kulturnog turizma, te spada u

kombinovane oblike kratkotrajnih turističkog kretanja, najčešće prema plažama, planinama

ili šumama, ali i radi obilaska spomenika i naselja. Rekreativni smisao proizilazi iz potrebe za

rekreacijom i psihofizičkim osveženjem, a kulturni smisao iz svesti i navike čoveka za takvim

kretanjem. Pod izletom se podrazumeva individualno ili grupno posećivanje prirodnih

atraktivnosti i kulturno - istorijskih vrednosti. Izletnik je dnevni posetilac koji u turističkoj

destinaciji ne boravi duže od 24 sata i najčešće ne koriste usluge smeštaja, te je vrlo teško

odrediti njihov ukupan broj.

Osnovu razvoja izletničkog turizma u opštini Leposavić čini južni deo planinskog venca

Kopaonika, Kom u Lešku, Oštro Koplje u Sočanici, obodi Rogozne i Kamilje i druga izletnička

mesta od interesa za lokalno stanovništvo i brojne turiste na destinacijama u neposrednom

okruženju Leposavića. Međutim, da bi se ova vrsta turizma razvila potrebno je prvenstveno


64

obnoviti stare i izgraditi nove asfaltne lokalne puteve do izletišta (posebno saobraćajnu vezu

sa Kopaonikom) i izgraditi makar osnovnu turističku infrastrukturu na njima.

Svi pomenuti prioritetni turistički proizvodi bi se mogli ubrzanije razvijati ukoliko bi se

povezali sa međunarodnom Evropskom pešačkom stazom E7. U vezi sa tim, potrebno je

pratiti pripremljeni „Program razvoja Južnog Kopaonika“, koji podrazumeva uređenje

planinarskih staza, sanaciju tri napuštena školska objekta (u selima Belo Brdo - zaseok

Sandžak, Jelakce i Borčane) i povezivanje sa Evropskom pešačkom stazom E-7, koja od

Španije, prolazi kroz Francusku, Italiju, Austriju i Mađarsku i preko Zapadne Srbije izlazi na

Nacionalni park Kopaonik, nastavljajući ka Republici Makedoniji i Grčkoj. Uređenje bi

obuhvatilo oko 300 km delimično već markiranih ali putokazima nedovoljno obeleženih,

planinskih staza i stimulisalo izgradnju smeštajnih kapaciteta u izuzetnom prirodnom

ambijentu.

Pored toga, ovakva inicijativa će značajno povećati mogućnosti, ne samo opštine Leposavić

već i celog Kosova, da postane deo tzv. Balkanske mape za različite grupe posetilaca, za

boravke od jednog i više dana.8

Realizacija projekta ,,Južni Kopaonik'', otvorila bi brojne mogućnosti korišćenja prirodnih

lepota od strane izletnika i turista, organizovanja školica u prirodi i daljeg razvoja ruralnog

turizma uz oživljavanje seoskih domaćinstava.

Od koristi bi bile turističke i planinarske geografske karte, za sva potencijalno zainteresovana

lica kako bi se bolje orijentisalo na terenu, mada je uvek poželjno imati lokalne vodiče.

Pored pešačkih, od značaja su i staze za sve prisutniji planinski biciklizam i organizovanje

džipijada.

Tranzitni turizam podrazumeva skup odnosa i pojava koji nastaju kao kompleksan odraz

faktora u vezi sa kretanjem turista kroz mesta, regije ili zemlje, pri čemu njihovo zadržavanje

traje od nekoliko minuta do jednog ili više noćenja, u zavisnosti od cilja zaustavljanja.

Tranzitna kretanja u drumskom saobraćaju se javljaju duž glavnih komunikacija i u njihovim

8 http://www.kryeministri-ks.net/repository/docs/Government_Programme_2015-2018_eng_10_mars.pdf



65

gravitacionim područjima, a karakteriše ih masovan promet, kratko zadržavanje, naglašena

sezonska koncentracija i veća potrošnja u odnosu na sve druge vrste tranzita. Ova vrsta

turista se nerado udaljava od glavnih saobraćajnica, te se njihova glavna potrošnja ostvaruju

u objektima pored puta, pod uslovom da postoji raznovrsna i bogata ponuda sa obeležjima

lokalne sredine. Da bi se objekti, mesta ili regija turistički aktivirali moraju se povezati sa

izvorima tražnje za šta je neophodno postojanje kvalitetnih saobraćajnica.

Tranzitni turisti su potencijalno tržište koje akumulira značajna finansijska sredstva i čije

aktiviranje može imati višestruko pozitivne efekte na privredu Leposavića. Ova turisti imaju

specifične zahteve, što zahteva organizovanje raznovrsne ponude od točenja goriva, opravki

i održavanja motornih vozila, ponude rezervnih auto delova, do polifunkcionalnih objekata

za smeštaj (motela, bungalova i kampova), za usluge hrane i pića (restorani, „brze“ hrane i

ekspres - restorani) i drugih sadržaja (tržni centri sa raznovrsnim asortimanom, sportsko -

rekreativnim i zabavnim sadržajima i servisnim uslugama) od značaja za motorizovane

turiste.

Magistralni put, tzv. Ibarska magistrala, kao glavna saobraćajnica, čini osnovnu tranzitno -

turističku funkciju opštine Leposavić, povezujući je sa većim gradskim centrima i već

afirmisanim turističkim lokalitetima. Zato bi već na ulazima iz svih glavnih saobraćajnih

pravaca na teritoriju opštine Leposavić tranzitni putnici morali biti unapred informisani o

redovnoj turističkoj ponudi a posebno o tekućim vanrednim događanjima od značaja za

posetioce i turiste. Uz to je nužno, uz postojeće, ubuduće locirati savremeno opremljene

smeštajne, ugostiteljske i trgovinske objekte na glavnim, najprometnijim koridorima.

III. Manifestacioni turizam (turizam događaja ili „event“ turizam)

Manifestacije predstavljaju različite događaje, oblike predstavljanja i izražavanja koje se

organizuju najčešće zbog zabave i informisanja i predstavljaju doprinos lokalnoj zajednici.

Turističke manifestacije su unapred organizovana dešavanja koja svojim sadržajima i

kvalitetom privlače posetioce, nezavisno od nekih drugih turističkih atrakcija u blizini.

Manifestacioni turizam ima kulturna (izložbe, književne večeri, scenska umetnost) i

rekreativna obeležja (sport i rekreacija) ali je najčešće reč o kombinovanom vidu turističkog


66

kretanja. Manifestacije treba planirati što ravnomernije tokom godine, a posebno u

predsezoni i postsezoni kako bi se turistički promet po mesecima bio što uravnoteženiji.

Slika broj 18. Manifestacija „Spust bez granica“ niz Ibar


Manifestacije kao poseban vid turizma u rekreativnom, zabavnom, sportskom i edukativnom

smislu pružaju gostima i lokalnom stanovništvu Leposavića mnogo zadovoljstva, jačaju svest

o nacionalnom identitetu i utiču na povećanje turističke tražnje. Tako se npr. za Leposavić

vezuje Festival Domaćeg Filma, za Lešak „Prvi glas Ibarske doline“ (pesme sa izvornim,

tradicionalnim melosom), za Sočanicu Dani domaće rakije i sira (sa izlagačima alkoholnog

pića i mlečnih proizvoda) i itd. Od većih manifestacija ističu se i „Dan pčelara“ u Leposaviću u

organizaciji udruženja pčelara „Ibarski cvet“, smotra narodnog stvaralaštva „Gospojinski

sabor“ u Sočanici, Leposaviću i Lešku, na kojoj učestvuju domaća i strana kulturno -

umetnička društva, Memorijalni turnir u šahu Boro Milovanović, u Lešku, Seoske sportske

igre povodom Uskršnjih praznika, u selu Beluće u Lešku, Božićni koncert, Turnir u malom

fudbalu u Sočanici, Lešku i Leposaviću, pod nazivima Vidovdan, Mladost, Prijateljstvo,

Izložba stoke simentalske rase u Lešku kao jedina manifestacija sajamskog tipa na teritoriji

opštine Leposavić itd.


67

IV. Komplementarni turistički proizvodi na bazi industrijskog nasleđa

Industrijsko nasleđe često predstavlja značajan kulturni resurs u razvoju turizma čije

uključivanje u turističku ponudu doprinosi atraktivnosti i obogaćivanju nestandardnih,

atraktivnih sadržaja. Do sada je veliki broj napuštenih industrijskih objekata i rudnika širom

Evrope uspešno revitalizovano, adaptirano, oživljeno novim sadržajima i prenamenjeno za

novu upotrebu, uz funkciji zaštite nasleđa.

S obzirom da su napušteni industrijski objekti na teritoriji opštine Leposavić najvećim delom

prepušteni fizičkom propadanju i devastaciji, a da pri tom njihov kulturno - istorijski značaj

nije procenjen, ubrzo će biti nepovratno izgubljeni za lokalnu zajednicu. S toga bi radi

revitalizacije spomenika industrijske kulture trebalo što pre sastaviti listu svih industrijskih

objekata, izvršiti njihovu valorizaciju u smislu zaštite kulturnog nasleđa, a zatim i njihovo

oživljavanje različitim adekvatnim sadržajima od komercijalnog interesa.

Revitalizacija industrijskog nasleđa preko kulturnog turizma doprinela bi ostvarivanju

njegove ekonomske održivosti i opštem socio - ekonomskom razvoju lokalne zajednice i

regiona. Kulturni turizam jedan je od instrumenta i mogućih rešenja za kvalitetnu

revitalizaciju i iskorišćavanje potencijala industrijskog nasleđa u socio - ekonomskom

razvoju. Projekti revitalizacije industrijskog nasleđa šansa su da se ovo nasleđe transformiše

u komercijalne kulturno - turističke proizvode koji bi imali jasnu izmenjenu namenu i

funkciju u savremenom turizmu i životu lokalnog stanovništva.


68

Slika broj 19. KOP „Žuta prla“


U skladu sa predloženim daju se sledeće preporuke za razvoj oblasti industrijskog nasleđa u

svrhe turizma:

Uskladiti dokumenta na lokalnom nivou sa dokumentima Evropske unije i

odgovarajućim kosovskim strategijama i programima kako bi se promenio postojeći

sistem zaštite kulturnog i industrijskog nasleđa 9

Evidentirati sva zdanja/objekte koja bi mogli da predstavljaju industrijsko kulturno

nasleđe. Analizirati za šta bi se sve mogla koristiti kako bi se to unelo u strateški plan

razvoja opštine (primere pozitivne prakse, rudnik žive u Idriji – Slovenija10 ili Senjski

rudnik kod Despotovca11)

Ustanoviti kategorije industrijskog nasleđa na bazi kojih treba razviti kriterijume

njegovog očuvanja (utvrditi tip zgrade, istorijski period, stil koji predstavlja, da li vredi

da se očuva i da li može da se koristi u željene svrhe itd.)

9 Što bi omogućilo da se i opština Leposavić sa svojim naučnim, tehničkim i industrijskim nasleđem preko regionalne rute

industrijskog nasleđa, priključi svetskim i evropskim organizacijama ERIH, TICCIH, E-FAITH i dr. (Detaljnije na linkovima u referencama broj 5, 6, 7, 8 i 13) 10

http://www.visit-idrija.si/si/object/46/antonijev-rov-turisticni/ 11

http://senjskirudnik.biz/

http://www.visit-idrija.si/si/object/46/antonijev-rov-turisticni/

http://senjskirudnik.biz/


69

Obaviti kabinetska i terenska istraživanja zgrada/objekata u cilju utvrđivanja njihovog

značaja i kulturno - istorijske valorizacije u cilju adekvatne zaštite

Izgraditi integrativan pristup oblasti industrijskog nasleđa, veze između različitih

profesija, sektora, institucija i angažovati stručnjake raznih profila koji bi radili na

zaštiti industrijskog nasleđa

Istražiti potrebe različitih društvenih i socio - demografskih kategorija stanovništva -

potencijalnih korisnika ovih prostora (npr. umetnici, turizmolozi, geolozi...). Na

osnovu dobijenih rezultata ustanoviti okvir i pripremiti projekat studije izvodljivosti

Primeniti „bottom up“ pristup rešavanju problema, tj. uključiti lokalnu zajednicu u

pronalaženje novih funkcija i razloga postojanja i delovanja novostvorenih prostora

Sprovesti obuku stručnjaka i profesionalaca i upoznati lokalno stanovništvo,

prvenstveno mlade, putem medija kako bi prepoznali zanemarene vrednosti

industrijskog nasleđa u okruženju

Utvrditi optimalni način kako industrijsko nasleđe može pokrenuti lokalnu zajednicu

koja u napuštenoj fabrici/rudniku treba da vidi mogućnost za stvaranje novog

zanimljivog mesta okupljanja. U tom smislu uključiti i poslovni sektor

Oformiti nadležno telo u opštini za inicijative na ovom planu kako bi se obezbedila

njihova transparentnost, povezali različiti akteri na realizaciji projekta, formirala

mreža pojedinaca, NVO, predstavnika državnih vlasti, poslovnog sektora i drugih da

bi svi zajedno doprineli strateškom razvoju

Prostore u revitalizovanim industrijskim objektima treba dati na korišćenje svima koji

su spremni da investiraju i vode računa o očuvanju i ekonomskoj održivosti ovog

nasleđa.

Na bazi iznetih preporuka i primera pozitivne prakse u bližem (Senjski rudnik kod

Despotovca) i širem okruženju (Rudnik žive Idrija u Sloveniji), industrijsko nasleđe na tlu

opštine Leposavić (prvenstveno kop Žuta prla) se može pretvoriti u interaktivni muzej sa

kulturno zabavnim sadržajima, dok obližnja vila „Japanka“ može uz minimalna ulaganja

postati vizitorski centar sa restoranom.

Na već opisane turističke proizvode od prioritetnog značaja za opštinu Leposavić mogli bi se

nadovezati i drugi oblici turizma kao što su: sportsko - rekreativni i lovni i ribolovni turizam.


70

V. Sportsko – rekreativni turizam

U sportskom turizmu, sport je glavni motiv putovanja i boravka turista na destinaciji. U ovoj

vrsti turizma razlikujemo:

Takmičarski sportski turizam, koji podrazumeva putovanja radi učestvovanja na

domaćim i međunarodnim sportskim takmičenjima, pri čemu je osnovni motiv

putovanja sam sportski događaj bilo da učesnici u njemu učestvuju ili ga samo

posmatraju.

Sportsko - rekreativni turizam, koji podrazumeva bavljenje raznim aktivnostima u

svrhu zadovoljenja potreba za kretanjem, igrom, aktivnim odmorom i razonodom, a

koja nemaju takmičarski karakter.

Primeri aktivnosti u okviru zimskog sportsko – rekreativnog turizma su skijanje, skijaško

trčanje, klizanje, sportske igre na snegu i ledu i sl., a u okviru letnjeg sportsko – rekreativnog

turizma su šetnje, trčanje, planinarenje, sportovi na vodi, sportske igre, golf, tenis, jahanje

itd.

Slika broj 20. Lokalna sportska takmičenja


Povoljne morfološke i klimatske karakteristike Leposavića doprinose upražnjavanju letnjih i

zimskih sportova na otvorenom prostoru, posebno na obroncima Kopaonika i terenima

pored Ibra. Izgradnja sportskog centra na južnim padinama Kopaonika, sigurno bi privukla


71

profesonalne sportiste i amatere na visinske pripreme i takmičenja i omogućila razne druge

sportske i rekreativne aktivnosti na planini.

Radovi na izgradnji izuzetno važnog sportskog kompleksa pored magistralnog puta i Ibra se

moraju što pre nastaviti, jer dolazi do ubrzanog propadanja do sada izgrađenog. Ne sme se

dozvoliti da ovo bude još jedna promašena investicija, tim pre što se radi o odličnoj lokaciji i

sportskom kompleksu koji ima veliku perspektivu na lokalnom, pa i regionalnom planu.

Neophodno je da svi relevanti politički i društveni subjekati, zajedno i odmah, postignu

konsenzus i izvrše pritisak da se radovi na ovom projektu dovedu do kraja.

Velike mogućnosti Leposavića u sportskom i rekreativnu turizmu pruža jedna od najlepših

modernih sportskih hala na ovim prostorima, površine 2.303 m², koja može da primi oko

1.100 gledalaca. Od velike koristi bilo bi animiranje svih susednih opština ali i ciljnih grupa u

širem okruženju u cilju što većeg stepena iskorišćenosti sportske hale preko cele godine u

komercijalne svrhe. U tom smislu, hala bi se mogla povremeno koristiti i za razne kulturne

programe, priredbe, izložbe i sl. Kao prvi važan korak u ovom smeru bila bi izrada godišnjeg

kalendara svih planiranih događanja u hali.

Slika broj 21. Sportska hala u Leposaviću



72

Prostori za sport i rekreaciju su često sastavni deo terena za kampovanje koje ne koriste

samo kamperi već i lokalno stanovništvo. Umesto improvizovanih kampova pored reke,

treba unaprediti i bolje organizovati kampove sa pratećim objektima, što bi bilo od koristi za

privlačenje pre svega, mlađe populacije. Jednu takvu inicijativu bi mogla da pokrene

Sportsko turistička organizacija, koja bi bila i glavni nosilac aktivnosti.

VI. Lovni i ribolovni turizam

Lovni i ribolovni turizam u opštini Leposavić imaju tradiciju, što je i očekivano s obzirom na

konfiguraciju terena, šumsko i vodeno bogatstvo. Polaznu osnovu lovnog turizma u

Leposaviću čine očuvana priroda i dobri stanišni uslovi za lov više vrsta životinja,

zadovoljavajući fond divljači i mogućnosti njegovog unapređenja. O fauni i lovnim sezonama

staraju se „Šumsko gazdinstvo Leposavić“ i brojna privatna udruženja lovaca, uz podršku

snaga KFOR-a koje blagovremenim obaveštenjima, proverama i kontrolama, nadziru lovišta,

uz stroge kaznene mere. Lovna udruženja u saradnji sa sličnim asocijacijama iz susednih

opština, nastoje da zajednički unaprede lovni turizam i privuku naročito lovce više platežne

moći. Međutim, da bi se podigao kvaliteta usluga i profitabilnost lovnog turizma potrebno je

preduzeti niz organizacionih i tehničkih mera i aktivnosti kao što su: poboljšanje vrsta i

povećanje broja lovne divljači, stalno podmlađivanje pojedinih vrsta radi održanja razvojne

osnove, obezbediti zimsku prehranu i unaprediti zaštitu i stanišno – čuvarsku službu.

Ohrabruje činjenica da lovci ovog kraja rade na obnavljanju lovnog fonda o čemu svedoči

fazanerija u selu Postenje.

Ribolov na tekućim i stajaćim vodama u opštini Leposavić je solidno razvijen i veliki broj

ribolovaca je spreman da radi na poboljšanju mogućnosti za razvoj svog omiljenog hobija.

Na Ibru se peca na plovak, dubinski i varaličarenjem. Tokom godine se voblerima i leptirima

love klen, mrena, bucov, a povremeno i štuka. Na prelazima između virova i sprudova se,

voblerima i kašikama, lovi som. Međutim, ribolovni turizam na Ibru ugrožava velika

zagađenost vode i nedovoljna saradnja sa lokalnim samoupravama kroz koje reka protiče.

Postoji više veštačkih ribnjaka sa ili bez prateće infrastrukture (smeštaj, ishrana, sanitarije...)

gde se uz dozvolu i poludnevnu ili celodnevnu uplatu može loviti više vrsta riba.


73

5.2. Istraživanje turističke ponude u opštini Leposavić - segmenti tražnje prema prioritetnim turističkim proizvodima

Na osnovu terenskih istraživanja i rezultata obrade istraživačkih upitnika popunjenih od

predstavnika zainteresovanih strana sa teritorije opštine Leposavić (preduzetnika,

zaposlenih u turizmu, kulturi, nauci, obrazovanju, vladinom i nevladinom sektoru), došlo se

do podataka o stanju i perspektivama razvoja primarnih i sekundarnih turističkih proizvoda

koji bi činili turističku ponudu.

Grafikon broj 1. Potencijalni prioritetni turistički proizvodi u opštini Leposavić

Izvor: Obrada istraživačkih upitnika, konsultantska agencija „Savetnik u turizmu“

Prema obrađenim rezultatima upitnika ispitanici su identifikovali najveće potencijale

turističke ponude koju čine proizvodi: turizam u prirodi (pešačenje, planinarenje,

orijentiring...) i avanturistički turizam, turizam baziran na materijalnom i nematerijalnom

kulturnom nasleđu, planinski i manifestacioni turizam.

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

2,2

1,6

1,2 1,59

2,6 2,59

1,97 2,18

2,8

3,53

1,27


74

Grafikon broj 2. Očekivani period mogućeg razvoja turističkih proizvoda u skladu sa potencijalima u opštini Leposavić


Rezultati istraživanja prikazani na slici br 23. ukazuju da se razvoj turističkih proizvoda

očekuje sledećom vremenskom dinamikom:

Kratkoročno (u narednih godinu dana) intenzivno treba razvijati

događaje/manifestacije, turizam u prirodi (pešačenje, planinarenje, orijentiring,

biciklizam...), kulturni turizam nematerijalnog nasleđa i tematske (vinske,

gastronomske i druge) rute

Srednjeročno (u periodu od pet godina) razvojne šanse treba usmeriti na ruralni

turizam, banjski turizam (pod pretpostavkom prethodnog investiranja) i kulturni

turizam, baziran na materijalnom nasleđu.

Dugoročni razvoj turističkih proizvoda podrazumeva kontinuirana ulaganja u razvoj,

sa očekivanim efektima nakon 10 godina za proizvode: planinskog i „Spa&Wellnes“

turizma, a potom i drugih oblika turizma.

0

2

4

6

8

10

12

Kratkoročno Srednjoročno Dugoročno


75

Grafikon broj 3. Segmenti turističke tražnje prema ponuđenim turističkim proizvodima u opštini Leposavić


Obrada istraživačkih upitnika o segmentima turističke tražnje prema ponuđenim turističkim

proizvodima na teritoriji opštine Leposavić pokazala je sledeće:

Planinski turizam - indivudualci, deca, roditelji sa decom i tinejdžeri

Banjski turizam - starija populacija 65+, roditelji sa decom i indivudualci

„Spa&Wellnes“turizam - indivudualci, mladi parovi i starija populacija 65+

Ruralni turizam - roditelji i deca, indivudualci, starija populacija 65+

Kulturni turizam materijalnog nasleđa - individualci, roditelji i deca, starija

populacija 65+

Kulturni turizam nematerijalnog nasleđa - indivudualci, roditelji i deca, mladi parovi

bez dece

Kulturno - tematske rute (vinske, gastronomske...) - indivudualci, starija populacija

65+, mladi parovi bez dece;

Događaji/manifestacije - tinejdžeri, roditelji sa decom i deca

Avanturistički turizam - tinedžeri, individualci i mladi parovi bez dece

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Deca Rodetelji i deca Tinejdžeri Individualci Mladi parovi bez dece Starija populacija 65+


76

Turizam u prirodi (pešačenje, planinarenje, orijentiring, biciklizam...) – utvrđeno je

veliko interesovanje za ovim proizvodom kod svih ponuđenih tržišnih segmenata

Poslovni turizam – interesovanje postoji samo od strane individualaca.

Posmatrano prema prioritetnim turističkim proizvodima u šematskom prikazu na sledećoj

strani sagledava se uporedni pregled turističke ponude (turističkih proizvoda) prema ciljnim

grupama tražnje.


77

Šematski prikaz razvoja turističkih proizvoda prema prioritetu (vremenskom intervalu) i ciljnim grupama

Vrste Turističkog proizvoda

Period razvoja Ciljne grupe

Kratkoročno Srednjeročno Dugoročno Deca Individualci Roditelji i

deca Tinejdžeri

Mladi parovi bez

dece 65+

Turizam u prirodi (“soft”) aktivnosti

o o o o o o

Avanturistički turizam o o o

Turizam materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa i kulturno - tematske gastronomske rute

o o o o

Planinski turizam o o o o

Manifestacije o o o

Ruralni turizam o o o

Banjski turizam o o o

„Spa&Wellnes“ turizam o o o


78

Na osnovu dubljih istraživanja za potrebe ovog dokumenta daje se prikaz ciljnih tržišta i

segmenata potencijalne tražnje za prioritetnim turističkim proizvodima koji su

izdiferencirani pri analizi trenutnog stanja na teritoriji opštine Leposavić.

Grafikon broj 4. Ciljna tržišta prema ponuđenim turističkim proizvodima na teritoriji opštine Leposavić


Obrada istraživačkih upitnika o ciljnim tržištima prema ponuđenim turističkim proizvodima

na teritoriji opštine Leposavić pokazala je sledeće:

Ponuda planinskog, banjskog i ruralnog turizma prema prognozama je usmerena na

domaću turističku tražnju i tražnju turista sa prostora bivših jugoslovenskih

republika, dok je „Spa&Wellnes“ ponuda namenjena samo domaćim turistima

(odnosi se na banju Vuču i eventualne „Spa&Wellnes“ sadržaje u okviru novih,

prvenstveno hotelskih, smeštajnih kapaciteta).

0

2

4

6

8

10

12

14

16

Domaći turisti Turisti iz еx YU Turisti iz JIE Turisti iz zemalja ZE Turisti iz zemalja Dalekog istoka


79

Kulturno - turistička ponuda zasnovana na materijalnom nasleđu usmerena je ka

domaćim turistima i turistima iz bivših jugoslovenskih republika i zemalja Zapadne

Evrope (ZE).

Proizvodi kulturnog turizma na bazi nematerijalnog nasleđa usmereni su na

domaće tržište i turiste iz zemalja Jugoistočne Evrope (JIE).

Prema prognozama najveće interesovanje za kulturno - tematskim (vinskim,

gastronomskim...) rutama, događajima/manifestacijama i turizmu u prirodi

(pešačenje, planinarenje, orijentiring, biciklizam i „soft” aktivnosti), postoji na

domaćem tržištu i u bivšim jugoslovenskim republikama.

Interesovanje za turistički proizvod avanturistički turizam („hard” aktivnostima u

prirodi) obuhvata najveći broj ciljnih tržišta i postoji kod domaćih, turista iz bivših

jugoslovenskih republika i zemalja JIE i ZE.

Potencijalno interesovanje za proizvodima poslovnog turizma prema rezultatima

istraživanja, postoji samo kod domaće turističke tražnje.

Grafikon broj 5. Najefikasnije marketinške aktivnosti i kanali komunikacije prema prioritetnim turističkim proizvodima Leposavića


Štampani materijal, mediji, brošure,

katalozi,plakati и bilbordi

Radio i TV Nastupi na sajmovima

Internet prezentacije i društvene mreže

Studijska putovanja za novinare i turoperatere


80

U cilju efikasnijeg sprovođenja marketing aktivnosti, neophodno je odrediti prioritetne

razvojne proizvode i njima adekvatne marketing strategije za bolje tržišno pozicioniranje i

izabrati načine promocije i distribucije.

Prema sprovedenom istraživanju, predstavnici zainteresovanih strana u turizmu smatraju da

su najefikasniji načini promocije prioritetnih turističkih proizvoda u opštini Leposavić:

štampani materijal, elektronski i štampani mediji, brošure, katalozi, plakati, bilbordi, internet i

prezentacija uz pomoć društvenih mreža. Slede, radio i TV i nastupi na sajmovima, dok su

studijska putovanja za novinare i turoperatore najmanje zastupljena, što nikako ne znači da ih

treba zanemariti pri promociji turističke ponude Leposavića.

Distributivni (prodajni, marketing) kanali spadaju u najvažnije elemente marketinga koji

uglavnom kao posrednici, olakšavaju prodaju i isporuku turističkog proizvoda/usluge od

proizvođača do krajnjeg kupca. Njihova uloga se sastoji u tome da informišu potencijalne

turiste i posrednike i da uspostave mehanizam koji omogućuje krajnjim korisnicima da

naprave, potvrde i plate svoju rezervaciju. Uloga kanala prodaje najčešće varira u zavisnosti

od faze životnog ciklusa određenog proizvoda. Tako, početak životnog ciklusa turističkog

proizvoda (kao u slučaju Leposavića), nalaže angažovanje više članova kanala (najčešće

turoperatora), da bi se obezbedila dovoljna pokrivenost turističkog tržišta. U tom smislu,

trebalo bi se povezati sa zainteresovanim regionalnim receptivnim turoperatorima iz Prištine i

drugih većih gradova u širem okruženju, koji bi imali komercijalni interes da ponude i

promovišu Leposavić u paketu sa ostalim turističkim destinacijama na ovom delu Balkanskog

poluostrva. U sledećoj fazi rasta, pažnja se posvećuje podršci koju članovi kanala pružaju

turističkim proizvodima, u odnosu na podršku koja se daje konkurentima, npr. za isti proizvod.

U fazi zrelosti, potrebno je motivisati kanale da podrže proizvod, najčešće drugim elementima

marketing miksa, kao što su razne tehnike prodaje, popusti, nadogradnja usluga po istoj ceni i

podrška promotivnim kampanjama na ciljnom tržištu (npr. učešće turističke organizacije pri

izradi brošure turoperatora ili neke promotivne kampanje).

Leposavić kao turistička destinacija i ponuđači turističkih proizvoda bi morali pri promociji i

prodaji da mnogo više koriste elektronske kanale distribucije.


81

Međutim, konačna odluka o izboru kanala prodaje proističe iz plana marketing aktivnosti i

marketing strategije i rukovodi se rezultatima istraživanja turističke tražnje, jer navike turista

pri kupovini bitno predodređuju strukturu kanala prodaje.

Izbor distributivnih kanala zavisi od karakteristika: proizvoda, tržišta, preduzeća u turizmu

(posebno finansijske pozicije), kupca, posrednika, okruženja, konkurencije... U tom smislu

potrebno je sačiniti optimalni izbor između:

tradicionalnih direktnih (telefon, fax, pošta..) i indirektnih kanala distribucije

(turoperator, korporativna turistička agencija, maloprodajna turistička agencija,

globalni distributivni sistemi...) i

savremenih direktnih (Web sajt, slanje upita i mail-a..) i indirektnih kanala distribucije

(rezervacioni sistemi, online turističke agencije i online turoperatori, m-commerce,

IDTV (integrated digital television)....

U vezi sa prethodno iznetim, u narednoj tabeli se daje pregled turističkih proizvoda prema

ciljnim tržištima i kanalima distribucije od značaja za primenu strateških mera i instrumenata

razvoja turizma na teritoriji opštine Leposavić.


82

Šematski prikaz - Turistički proizvodi prema ciljnim tržištima i kanalima distribucije

Vrste turističkog proizvoda

CILJNA TRŽIŠTA Marketinške aktivnosti i kanali komunikacije

Domaći turisti Turisti iz еx YU

zemalja Turisti iz JIE

Тuristi iz zemalja ZE

Štampani materijal, brošure, katalozi, plakati i bilbordi

Radio i TV

Nastupi na sajmovima

Internet prezentacije i

društvene mreže

Studijska putovanja za

novinare i turoperatore

Turizam u prirodi(“soft”) aktivnosti

o o o

Avanturistički turizam

o o

Turizam baziran na materijalnom i nematerijalnom kulturnom nasleđu i kulturno tematskim rutama na bazi gastronomije

Materijalno i

nematerijalno nasleđe

Tematske

rute

Materijalno nasleđe

Tematske rute

Nematerijalno nasleđe

Materijalno nasleđe

o o o o

Planinski turizam o o o

Manifestacije/ Događaji

o o o

Ruralni o o

Banjski o o o

„Spa i wellnes“ o o


83

6. ISTRAŽIVANJE TURISTIČKE TRAŽNJE U OPŠTINI LEPOSAVIĆ

Istraživanje za potrebe ovog dokumenta vršeno je na grupi planinara iz Novog Sada i

Beograda, koji su obilazili opštine Leposavić i Zubin Potok, 16. aprila 2016. godine.

Ispitivanje stavova tražnje obuhvatilo je uzorak od 31 osobe, i to 12 ženskog (39%), i 19

osoba (61%) muškog pola. Starosna struktura ispitanika se kretala od 15 do 55 i više godina.

Između 15-20 godina bilo je 3% ispitanika, 25-35 godina, 13% ; 35-45 godina, 29%, 45-55

godina 26% a najveći broj ispitanih bio je u starosnoj dobi od 55 i više godina, što čini 29%

od ukupnog broja.

Tabela broj 2. Ocena turističke ponude (1=min.; 5=max.)

Оcena turističke ponude Prosečna

ocena

Prirodni potencijali 4.1

Kulturni potencijali 3.9

Stanje pune infrastrukture 1.8

Kvalitet gastronomske ponude (raznovrsnost, ukus, jedinstvenost)

2.8

Kvalitet smeštajnih kapaciteta 2.4

Mogućnost zabave i rekreacije, dodatni sadržaji 3.2

Sigurnost I bezbednost 2.3


Rezultati istraživanja pokazuju da je ispitivana grupa najzadovoljnija prirodnim i kulturnim

potencijalima, a najnezadovoljnija stanjem putne infrastrukture. Ovi stavovi su potpuno

očekivani, te bi se pre kreiranja prepoznatljivog turističkog proizvoda moralo investirati u

popravku i izgradnju putne infrastrukture kako bi prirodni i kulturni turistički potencijali bili

što dostupniji tražnji. Ocena za sigurnost i bezbednost (2,3) nikako ne zadovoljava i

destimulativno deluje na potencijalnu tražnju. S toga je neophodno da mediji osim

negativnih, izveštavaju više o pozitivnim vestima. Tako bi npr. izveštavanje medija o

turističkim posetama ovom kraju doprinelo poboljšanju stavova potencijalne tražnje o

sigurnosti i bezbednosti na ovim prostorima. Pomalo iznenađuje niska ocena (2,8) za kvalitet


84

gastronomske ponude (raznovrsnost, ukus, jedinstvenost), što potvrđuje da ima još mnogo

prostora da se ponuda hrane i pića proširi i učini raznovrsnijom.

Slika broj 22. Rekreativno planinarenje


Prema odgovorima ispitanika najveći nedostaci turističke ponude u opštini Leposavić su:

premalo kvalitetnih smeštajnih kapaciteta (hotela, hostela, planinarskih domova), posebno

onih po nižim cenama, nedovoljno markiranih planinarskih staza, neadekvatna promocija i

prezentacija prirodnih i kulturnih vrednosti, slabe marketinške aktivnosti (reklama i

propaganda) u turizmu, nepostojanje lokalne turističke agencije i lokalnih turističkih vodiča,

slaba putna infrastruktura, premalo opštih i korisnih informacija o Leposaviću, nedovoljna

sloboda kretanja ljudi, robe i kapitala, nepostajanje otvorenih i zatvorenih bazena, sa

sadržajima za odmor i zabavu, nepostojanje organizovane turističke ponude za seoski

turizam itd.

Planinari, kao vrlo važan segment turističke tražnje, su bili gotovo jednoglasni da su najveći

faktori privlačnosti i prednosti turističke ponude u opštini Leposavić: obilje prirodnih i


85

kulturnih dobara, ljubaznost lokalnog stanovništva, te da je boravak u ovim krajevima

poseban doživljaj, čemu naročito doprinosi blizina Kopaonika.

I najnovija istraživanja turističke tražnje u širem okruženju opštine Leposavić idu u prilog

razvoju turizma ovog kraja. Naime, Turistička organizacija Srbije i agencija „ProPozitiv“ su od

25. januara do 18. marta. 2016 godine, sproveli terensko istraživanje u kome je učestvovalo

2.005 ispitanika starosti od 18 i više godina iz 51 opštine u Republici Srbiji, koji su posetili

neku turističku destinaciju u Srbiji tokom 2015. godine. Glavni cilj istraživanja bio je

utvrđivanje činjenica o demografskim i ekonomskim karakteristikama domaćih turista i

karakteristikama njihovog odmora u gradovima, banjskim mestima, planinskim mestima,

seoskim domaćinstvima i ostalim turističkim destinacijama.

Sagledavajući turističke posete po regionima, ubedljivo najmanje ispitanih turista je posetilo

KiM, samo 0,2%, što je zanemarljivo i veoma zabrinjavajuće. Međutim, mnogo razloga za

optimizam pruža saznanje da su najčešći motivi za posetu turističkoj destinciji bili Prirodne

atrakcije, čist vazduh i klima (52%), kao i da je ubedljivo najveće zadovoljstvo posećenom

destinacijom bilo upravo zbog prirodnih atrakcija, čistog vazduha i klime, što je izjavilo čak

60% od ukupno ispitanih. Ovi rezultati idu u prilog činjenici da bi se Leposavić sa svojim

prirodnim potencijalima, čistim brdsko - planinskim vazduhom, povoljnim klimatskim

karakteristikama i sa preko 2.000 sunčanih sati godišnje, mogao brzo nametnuti na

turističkom tržištu Srbije kao poželjno odredište. Preduslov za to je da se prirodni resurski

postepeno pretvore u turističke atrakcije i isti promovišu ciljnim grupama širom Srbije u

skladu sa istraživanjima za potrebe ovog dokumenta, za šta nisu potrebne kapitalne

investicije, a ni mnogo vremena.


86

7. MANIFESTACIJE KAO NAJPRIVLAČNIJI TURISTIČKI PROIZVOD U OPŠTINI LEPOSAVIĆ

Turističke manifestacije izazivaju osećanje zajedničkog ponosa i međusobne povezanosti

lokalne zajednice i prilika su za predstavljanje novih i tradicionalnih oblika lokalne kulture i

umetnosti, podstiču turistička kretanja, promovišu preduzetništvo i generišu prihode. Da bi

manifestacija bila opšte prihvaćena, uspešna i dugoročno održiva, potrebno je da se svi

slojevi lokalne zajednice, a posebno etničke manjine, neposredno uključe u njeno planiranje

i izvođenje. Za to je potrebna dobra priprema i mnogo rada uz sledeće neophodne korake:

1. Planiranje, kojim se određuju ciljevi manifestacije, tema i naziv, programski sadržaj,

datum i vreme, dužina trajanja u danima

2. Organizovanje, radi uspešnog upravljanja, koordiniranja i definisanja uloga i

odgovornosti. Manifestacija bi trebalo da ima organizacioni odbor, predsednika

odbora, eventualno počasnog predsednika, volontere, učesnike manifestacije prema

programskom sadržaju i koordinatora aktivnosti

3. Prikupljanje sredstava, koje obuhvata prodaju izložbenih prostora, obezbeđivanje

sopstvenih, donatorskih, sponzorskih i drugih sredstava

4. Promovisanje manifestacije u svim vrstama medijskog sadržaja (novine, TV, radio,

društvene mreže i sl.). Promotivne aktivnosti se mogu, ali ne moraju, poveriti

profesionalnoj organizaciji

5. Funkcionisanje manifestacije, odnosno obezbeđivanje logističke i tehničke pomoći za

realizaciju manifestacije

6. Evaluaciju - detaljnu analizu i procenu rezultata u skladu sa postavljenim ciljevima.

Šta je urađeno, ko je i kako to uradio? Šta treba zadržati, unaprediti, isključiti

ubuduće i sl.

Sve planirane manifestacije u ruralnim i urbanim sredinama na prostoru opštine Leposavić

treba pravovremeno uneti u godišnji Kalendar manifestacija, koji bi se prosledio

zainteresovanima u štampanoj i elektronskoj formi na B2B i B2C osnovi.


87

Tabela broj 3. Kalendar postojećih manifestacija u opštini Leposavić

Naziv manifestacije Organizator Vreme održavanja Kratak opis

Stazama Topličkog

Ustanka

Centar za kulturu „Sava

Dečanac“ Kraj januara

Obeležavanje dana

početka Topličkog

ustanka, jedinog u

Evropi za vreme 1.

Svetskog rata

Uskršnje seoske igre STO Leposavić Prvi dan Uskrsa Sportska nadmetanja

sela

Dan opštine SO Leposavić 12. maj

Međunarodna trka.

Dan Pčelara i kulturno -

umetnički program

Radničke sportske igre SO Leposavić Kraj maja

Preko 40 godina

okuplja radne

organizacije sa

teritorije opštine

Rok Fest Omladinski kulturni centar, Građanska inicijativa „Rok Fest“

Sredina juna

Popularizacija rok muzike od strane

mladih, neafirmisanih bendova iz zemlje i

regiona

Turniri u malom fudbalu

Omladinski savez opštine

Od sredina juna do početka avgusta

Već 50 godina okuplja ekipe u malom fudbalu

sa teritorije opštine Leposavić i šire

Žene u rekreaciji STO Leposavić Kraj juna

Animiranje osoba ženskog pola da se

bave sportom i rekreacijom

Еtno festival Centar za kulturu „Sava Dečanac“

Sredina jula

Promovisanje tradicije, gastronomije i kulture u opštini. Takmičenje za prvu harmoniku na

KiM


88

Gulašijada u Jošanici Etno kuća Jošanica Tokom jula

Manifestacija koja se održava jula meseca u

etno kompleksu u Jošanici.

Spust bez granica Omladinska inicijativa Leposavić

Sredina jula

Spust na Ibru povezuje Leposavić i Rašku i simbolično otklanja

granice među ljudima. Kamp za učesnike.

Takmičenje u spremanju riblje čorbe,

koncert itd.

Džipijada Šatorice „Off road“ klub „Sever“ Jun

Okuplja ljubitelje

vožnje po brdovitom

zemljanom terenu

Prvi glas Ibarske doline Centar za kulturu „Sava

Dečanac“ Polovina jula

Okuplja pevače svih

opština kroz koju

protiče reka Ibar

Gospojinski sabor Centar za kulturu „Sava

Decanac“ Kraj avgusta

Okuplja kulturno-

umetnička društava iz

Srbije, zemalja u

okruženju i cele Evrope

Dani rakije i domaćeg

sira Sočanica MZ Sočanica Kraj septembra

Promocija najboljih

proizvođača rakije i sira

u opštini

Festival domaćeg filma Centar za kulturu „Sava

Dečanac“ Prva polovina oktobra

Prikazivanje najnovijih

filmova domaće

kinematografije

Sajam poljoprivrede

Lešak Kancelarija za KiM Oktobar

Promocija

poljoprivrednika iz cele

regije

Likovna kolonija

Centar za kulturu „Sava

Dečanac“

Novembar Međunarodna slikarska

kolonija


89

Sabor lovaca Lovačko udruženje

„Kopaonik“ Novembar

Okupljanje lovaca iz

Srbije

Planinarska akcija

Šatorice

Planinarski klub

„Kopaonik“ Novembar

Poslednjih 15 godina

okuplja planinare iz

Srbije

Izvor: Kalendar priredbi STO Leposavić

Turističke manifestacije u Leposaviću se već sada nalaze u početnoj fazi razvoja ali se moraju

češće unapređivati raznovrsnim sadržajima, kako se ne bi smanjilo interesovanje gostiju. Da

bi se poboljšala održivost svake od manifestacija potrebno je analizirati ih pojedinačno a

zatim, neke od njih integrisati - spojiti (sa drugim manifestacijama u opštini Leposavić ili sa

susednim opštinama), a druge, obogatiti (zanimljivijim sadržajima i inovacijama). Ne sme se

dozvoliti da programski sadržaji manifestacija budu isti iz godine u godinu, već je potrebno

inovirati ih i učiniti aktuelnijim kako bi se privukao veći broj posetilaca.

Kao dodatak strategiji, zainteresovanim stranama se predlaže način organizovanja turističkih

manifestacija i razrađuje novi turistički proizvod - manifestacija „Neka cveće cveta i govori“

na centralnu temu endemske biljke „srpske lale“. Brendiranje ove manifestacije kao

turističkog proizvoda, predstavlja uvod u brendiranja Leposavića kao turističke destinacije.

Mogući komplementarni sadržaji turističkih manifestacija

(uporedni tematski događaji i programski sadržaji)

U cilju očuvanja imena i dela znamenitih ljudi od značaja za Leposavić, predlaže se da se u

okviru raznoraznih kulturnih događanja tokom godine planiraju prigodni programski

sadržaji. Tako bi ove ličnosti uz pomoć „storytelling“ i „living history/heritage“ tehnika mogle

oživeti jer bi se vodiči (kustosi, animatori) mogli predstaviti kao oni i govoriti u prvom licu

jednine o zanimljivim epizodama iz „svog“ života. „Storytelling“ (pripovedanje),

podrazumeva prepričavanje zanimljivih priča u vezi sa nastankom kulturnog dobra, načinom

života i znamenitim ličnostima vezanim za određeno kulturno dobro i vreme njegovog

nastanka. „Living history/heritage“ su interpretacije kostimiranih turističkih vodiča, koji se u


90

ulozi određene ličnosti (vladara, pisca, pesnika...), obraćaju u prvom licu jednine i tako

dočaravaju istorijsku atmosferu i „povratak u prošlost“.

Ličnosti od značaja za Leposavić

Za Leposavić i okolinu se vezuje više istaknutih i uglednih ličnosti iz raznih oblasti kao što su:

Sava Dečanac (1831 – 1913) svetovno ime Đorđe Barać, je u narodu najpoznatiji kao

episkop Srpske pravoslavne crkve. Međutim, njegov životni put je bio veoma trnovit i buran.

Diplomirao je na Kijevskoj duhovnoj akademiji. Bio je učitelj u Peći, rektor Bogoslovije u

Prizrenu, komandovao je u ratovima sa Turcima i Bugarima, učestvovao je u radu Berlinskog

kongresa 1878. godine, posvećen za episkopa žičkog, a isticao se kao pisac, naročito

arhipastirskih poslanica itd. Umro je u Čačku. Privremeno je sahranjen u manastiru Žiča, da

bi njegove mošti bile prenesene u manastir Visoki Dečani 1936. godine.

Avram Popović (1867 – 1934) književnik, koji je u svojoj bogatoj biografiji bio između

ostalog, prvi direktor Gimnazije u Kosovskoj Mitrovici i odgovorni urednik dnevnog lista

Večernji glas u Beogradu.

Toma Radosavljević (1928 – 2006) je rođen selu Borčanu u opštini Leposavić. Završio je

Filozofski Fakultet u Prištini (grupa srpsko - hrvatski jezik i jugoslovenska književnost) i radio

kao profesor književnosti u Leposaviću, gde je i umro. Objavio je veći broj romana (,,Janičar“,

,,Godine užasa“, ,,Ciganče“, ,,Oplakana Srbija“, ,,Očevi“) i zbirku pripovedaka. U znak

zahvalnosti i sećanje na pisca od 2010. godine dodeljuje se književna nagrada ,,Toma

Radosavljević“ za najbolji esej, kratku priču i pesmu za koju se nadmeće preko stotinu

autora.

Blagoje Pavlović (1934 – 2010) iz Instituta za srpsku kulturu u Prištini, tvorac je zanimljivog

dela „Albanizacija Kosova i Metohije“, a svojim delom „Naselja i migracije stanovništva

opštine Leposavić“ doprineo je boljem poznavanju demografije ovog kraja.

Blagoje Radosavljević (1951 - 2014) je kao pesnik opevao ovaj kraj. Rođen u Potkomlju kod

Leška u opštini Leposavić. Poeziju je objavljivao u Raški, Smederevu, Tanu i Červanu (na

turskom), Politici, Mladosti, Našem glasu... Učesnik je mnogih festivala poezije. O ovoj

zanimljivoj ličnosti, prof. dr Valentina Pitulić, sa Filozofskog fakulteta, Katedre za srpsku

književnost i jezik u Prištini, koja sada živi u Lešku, piše:

„Više nam ne dolaze vozovi. Zatravile kosmetske pruge. Ali bane odnekuda naš Blagoje.

Tumara po brdima, sokacima, izbama.... Ohrabri, osokoli, uteši. Unese divni nemir retkih


91

zanesenjaka i ode. Posle dugo zurimo u njive. U njegov trag. Čekamo da proklija tamo gde je

prošao. Sam. I evo knjige. Oteta lepota u Sibir semenu naših balkanskih zima. Da duhovno

zrno spremi za setvu. Vreme je.“

Na osnovu životnih i radnih biografija znamenitih ličnosti ovog kraja, moguće je u Kulturnom

centru Leposavića organizovati razne tematske večeri o životu i delu ovih ličnosti,

performanse, dečije predstave, književne i poetske večeri i sl.

U cilju očuvanja, prezentacije i interpretacije nematerijalnog kulturnog nasleđa i

učvršćivanja kulturnog identiteta i razvoja turizma, jedan od predloga za kreiranje dodatnih

sadržaja prilikom većih manifestacija ili organizovanja posebne manifestacije je simulacija

običaja kosovske svadbe, u izvođenju dece. U realizaciju ove aktivnosti uključilo bi se više

zainteresovanih strana iz oblasti kulture, obrazovanja i turizma. Glavni cilj organizovanja

ovakvih sadržaja je povećanje atraktivnosti kulturno turističke ponude i podizanje svesti

lokalnog stanovništva o značaju tradicije (nematerijalnog nasleđa) za jačanje kulturnog

identiteta lokalne zajednice i razvoja turizma.

Logička matrica za organizovanje ovakvih aktivnosti može se videti u prilogu I ovog

dokumenta, pod nazivom „Organizovanje turističkih manifestacija u opštini Leposavić“.


92

8. PREDLOG IDEJNOG REŠENJA BRENDIRANJA LEPOSAVIĆA KAO TURISTIČKE DESTINACIJE

Pre predloga određenog rešenja izgradnje destinacijskog brenda Leposavića, potrebno je

ukazati na značaj elemenata koji čine jednu turističku destinaciju i predstavljaju osnovu za

brendiranje.

Destinacijski ekspert Svetske Turističke Organizacije (UNWTO) Rodžer Karter, navodi da

turističku destinaciju čini šest osnovnih elemenata:

1. Atrakcije - svi objekti i pojave u prostoru koje na bilo koji način privlače turiste. One su

uglavnom primarni cilj putovanja, uzrok i razlog dolaska turista na konkretnu destinaciju.

2. Pogodnosti predstavljaju široki set svih usluga i objekata u službi boravka gostiju, kao što

su: osnovna infrastruktura, komunalne usluge, javni prevoz, putevi, smeštaj, ugostiteljstvo,

trgovina, zanatstvo, sportski tereni, turistički vodiči itd.

3. Dostupnost se ogleda u turističko - geografskom položaju destinacije, saobraćajnoj

infrastrukturi, saobraćajnim terminalima, viznom režimu, uslovima za ulazak u zemlju i dr.

4. Imidž, kao jedinstveni karakter, ugled i slika destinacije je presudan u privlačenju gostiju.

Jedinstvenost, atraktivnost, znamenitosti, kvalitet životne sredine, bezbednost, nivo i

kvalitet usluga, ljubaznost domicionog stanovništva imaju ključnu ulogu u imidžu destinacije

koji se stvara i održava uz pomoć marketinga, a naročito, e – marketinga, brendiranja,

lobiranja, putem medija itd.

5. Cena je važan aspekt konkurentnosti destinacije. S obzirom na kompleksnost turističke

ponude, na formiranje cena utiču mnogi faktori na turističkom tržištu.

6. Kadrovi u kombinaciji sa savremenim tehnologijama, rezervacionim i informacionim

sistemima su primarni resurs u turizmu. S toga, školovanje i razvoj kadrova treba usaglasiti

sa planovima i ciljevima razvoja, kako bi se osposobili stručnjaci koji će razumeti suštinu

turističkog fenomena. Obrazovanje u turizmu se mora tretirati kao investicija!

Sve ove osnovne elemente treba objektivno proceniti pre započinjanja brendiranja

Leposavića kao turističke destinacije. U tom smislu potrebno je prvo sagledati pojam brenda

i faze njegove izgradnje – brendiranje.


93

Brend kao marka, ime, pojam, termin, znak, simbol, dizajn oblik ili kombinacija svega

navedenog, služi za identifikovanje dobara ili usluga jednog ili grupe poslodavca

(proizvođača, ponuđača, prodavca) i za diferenciranje od konkurencije. Brend se stvara kroz

dugotrajni proces planiranja i dugoročnog ulaganja, za šta je potrebno započeti proces

brendiranja - strategijskog menadžmenta dizajniranja i implementacije marketing programa

i aktivnosti kako bi se izgradilo, merilo i upravljalo vrednošću brenda.

Smisao definisanja brenda je u određivanju njegovog sublimiranog i prepoznatljivog

konkurentskog identiteta kojim se efikasno prezentuju:

nasleđeni i izgrađeni turistički resursi i atrakcije,

podržavajući faktori i resursi,

destinacijski menadžment i

turističke atrakcije u okruženju na kojima se zasniva, kreira i razvija brend turističke

destinacije.

Brend mora imati karakteristike koje se razlikuju od proizvoda/usluga namenjenih

zadovoljavanju istih potreba i zavisi od percepcije kupaca koji različito vrednuju određeni

proizvod i sliku (imidž). Prihvatanje brenda se zasniva na iskustvu sa određenim proizvodom

i pratećim marketinškim programom.

Za stvaranje uspešnog brenda, tj. jasne vidljivosti i prepoznatljivosti, čemu Leposavić kao

turistička destinacija teži, potrebno je da:

destinacija bude različita od drugih

postoji sopstvena oblast uspeha od značaja za korisnike usluga

se uspostavi emocionalna veza sa korisnicima usluga

se izgradi internacionalizacija brenda od strane zaposlenih koji predstavljaju

destinaciju i neposredno utiču na stvaranje iskustva

Osnovni cilj brendiranja turističke destinacije je isticanje jedinstvenih atributa, očuvanje i

promocija identiteta i tradicije i opšteg imidža odredišta. Pripremi koncepta brenda

prethode istraživački rad, iskustvo u kreiranju turističkih proizvoda i izrada strateških

marketinških planova u turizmu. Konačni brend model bi trebalo da proistekne iz sinergije


94

koja omogućuje uspešno tržišno pozicioniranje Leposavića u turizmu, za početak, na

regionalnom planu.

Na radionicama 15. i 16. aprila 2016. godine u Leposaviću, predstavnici zainteresovanih

strana su se upoznali sa načinom kreiranja brenda i propagandnog slogana Leposavića kao

turističke destinacije. Tom prilikom je predloženo da se pored postojećeg „Lepo, lepše

Leposavić“, razmotri i alternativni slogan „Leposavić - autentično i lepo“. Učesnicima

radionice su prezentovana četiri osnovna pitanja pri kreiranju brenda od značaja za korisnike

usluga, i tо:

1. Kо ste vi? – odgovor je u identitetu brenda

2. Šta ste vi? - odgovor je u značenju brenda

3. Šta mislim o vama? - odgovor je u brendu

4. Kako smo vi i ja povezani? – koji pokazuje odnos brenda i korisnika usluga.

Učesnici radionica su kao poželjni simbol turističke destinacije Leposavić, izdvojili srpsku lalu

i alternativo kopaoničku ljubičicu, endemske biljke koje rastu na ovom brdsko -planinskom

području. Moderatori radionice su kroz primere dobre prakse (na prikazanim brošurama i

plakatima), ukazali na vizuelni identitet propagandnog materijala sa logotipom i sloganima.

Na osnovu svega iznetog, Leposavić bi vremenom uz pomoć vizualnih sadržaja (logo,

simboli, dizajn, boje...), cvetne lučne kapije, isprepletane srpskim lalama (ili u kombinaciji sa

kopaoničkom ljubičicom) koja spaja Sever i Jug, i propagandnog trobojnog slogana (npr.

lepo, Lepše, LEPOSAVIĆ - u beloj boji), usko povezanih vrednosti sa ovim krajem i lokalnim

stanovništvom, mogao da izgradi brend koji „obećava“, pa i „garantuje“ nezaboravno

iskustvo i autentičan doživljaj (npr. pomoću proizvoda „velnes na otvorenom“).

Proces brendiranja podrazumeva:

identifikovanje i osnivanje pozicije brenda

planiranje i implementaciju marketing programa brenda

merenje i interpretiranje performansi brenda


95

razvijanje i održavanje vrednosti Brenda

Prva faza brendiranja turističke destinacije započinje sveobuhvatnom SWOT analizom u

četiri ključne oblasti: okruženje, proizvod, tržište i konkurencija. Na osnovu dobijenih

rezultata definiše se vizija za potrebe brendiranja destinacije, identitet brenda i predlozi

funkcionalne, emocionalne i simboličke vrednosti za svaki od ciljnih tržišnih segmenata.

Zatim se formulišu logo i slogan, način pozicioniranja i diferenciranja i komunikaciona

strategija kako bi se preneo identitet brenda. U poslednjoj fazi brendiranja trebalo bi

primeniti strategiju i taktiku na osnovu dobijenih rezultata iz prethodnih faza.

Primer nedavnog uspešnog brendiranja je logo i žig garancije kvaliteta proizvoda tzv.

„Planinski doručak“, kao jednog od ključnih rezultata u specijalizaciji gastronomske ponude i

brendiranja turističke destinacije Zapadna Srbija, realizovan uz pomoć USAID. Pored

registracije žiga kvaliteta kojim se obeležavaju lokalni tradicionalni proizvodi i usluge hotela,

restorana i seoskih domaćinstava iz Zapadne Srbije, kreiran je i „planinski meni“, koji pruža

priliku za uživanje u tradicionalnim jelima pripremljenim na inovativan način. “Najbitnija je

saradnja proizvođača i hotela i restorana koji prodaju ove proizvode kao deo turističke

ponude. Gastro turizam nema konkurenciju, jer svaka turistička destinacija ima svoja

specifična jela. Cilj je da se standardizuje kvalitet tih proizvoda i pakovanja zbog njihove

prepoznatljivosti na tržištu” (RAR Zlatibor).

Slika broj 23. Žig „Planinski doručak“

Izvor: Regionalna razvojna agencija Zlatibor


96

Mada je opština Leposavić u turističkom smislu nedovoljno razvijena, ona u perspektivi

može da postane tražena turistička destinacija. Brendiranjem novog turističkog proizvoda,

manifestacije „Neka cveće cveta i govori“ sa fokusom na „srpsku lalu“, postepeno bi se

izgrađivao novi identitet i započelo brendiranje Leposavića kao turističke destinacije, koja bi

se vremenom sve više tržišno razlikovala od konkurentskih. Jednom prihvaćeni vizuelni

izgled srpske lale i propagandni slogan treba koristiti što češće, kako bi se u svesti tražnje što

pre poistovetili sa ovim krajem i lokalnim stanovništvom.

Da bi se Leposavić kao turistička destinacija uspešno brendirao, brend mora da „oživi“ u

svesti svih koji u njega dolaze, odnosno, mora prvo da se razvije, da bi se njime upravljalo.

Pri razvoju brenda potrebno je definisati, pozicionirati i komunicirati sve njegove osnovne

vrednosti. Sa druge strane, upravljanje brendom podrazumeva njegovo jačanje na bazi

konzistentnosti, koordinacije i dugoročnog doprinosa lokalne vlasti u upravljanju portfoliom

i oceni performansi destinacijskog brenda.

Stepen privlačnosti zavisi od mogućnosti izgradnje jedinstvenog identiteta i diferencijacije

Leposavića kao turističke destinacije u odnosu na konkurenciju. Turistima treba ponuditi

jedinstveno iskustvo koje se zasniva na osećanjima i stanju svesti, te je ključno kako turisti

doživljavaju Leposavić i lokalno stanovništvo u zavisnosti od toga kako su tretirani i kako se

osećaju tokom boravka.

Mada je proces izgradnje turističkog brenda dugotrajan i zahtevan, on je višestruko isplativ.

Brendiranje se mora stalno pratiti i unapređivati kako bi se ocenila njegova aktuelnost i

potreba za eventualnim redizajniranjem. S toga je nužno odrediti ključne nosioce turističke

ponude i njihovu ulogu, primarne prirodne i kulturne atrakcije Leposavića i utvrditi po čemu

se one izdvajaju o drugih. Pri tome se mora uvažiti da brendiranje turističke destinacije

podrazumeva svesnu i plansku aktivnost usmeravanja razvoja na određenom prostoru i

posmatranja destinacije kao konkurentnog turističkog proizvoda.

Da bi se sve prethodno navedeno uspešno izvelo, proces brendiranja mora biti podstaknut

od strane najviših upravljačkih struktura na nivou turističke destinacije. U tom smislu,

predlaže se osnivanje uže grupe stručnjaka (menadžera u turizmu, istraživača, marketara...) i


97

njihovih spoljnjih saradnika (dizajnera, producenata, tekstopisaca...), koja bi se dugoročno

bavila brendiranjem Leposavića kao turističke destinacije.


98

ZAKLJUČAK

Opština Leposavić je na samom početku razvoja turizma i uvođenja upravljačkog mehanizma

za profesionalno vođenje procesa razvoja turizma - destinacijskog menadžmenta i

marketinga. Preduzetništvo i porodični biznis i pored postojanja značajnih resursa i

potencijala, nisu dovoljno zastupljeni i prepoznati kao razvojna šansa. Međutim, pored ovih

slabosti, planskim razvojem turizma na teritoriji opštine Leposavić mogu se ostvariti

mnogobrojne ekonomske, društvene i sociološke koristi za lokalnu zajednicu. To pre svega

znači, da politiku u oblasti turizma treba voditi tako da se maksimiziraju snage i mogućnosti,

a minimiziraju slabosti i pretnje, odnosno, da je potrebno prilagoditi i proširiti postojeću

turističku ponudu, a sadržaje usaglasiti sa zahtevima konkretnih tržišnih segmenata, kako bi

se oni mogli koristiti kao dodata vrednost i za druge oblike tražnje.

Prema rezultatima kabinetskih i terenskih istraživanja i upoređivanjem sa konkurentskom

ponudom u okruženju opštine Leposavić, a na osnovu ukupnih prirodnih i kulturnih

potencijala, izdiferencirani su turistički proizvodi za koje postoji najveća verovatnoća da će

se najbrže i najviše razviti, kao što su: Turizam specijalnih interesovanja zasnovan na

aktivnostima u prirodi (“soft” i “hard” aktivnosti), Ruralni turizam, Izletnički i tranzitni

turizam, Turističke manifestacije/događaji i komplementarni turistički proizvodi na bazi

materijalnog i nematerijalnog kulturnog nasleđa, industrijskog nasleđa i gastronomije.

Analiza turističkih proizvoda je pokazala da su trenutno turističke manifestacije, najefikasniji

način za privlačenje prvenstveno domaćih, ali i stranih turista. Iz tog razloga osmišljen je novi

događaj - manifestacija „Neka cveće cveta i govori“, sa atraktivnim programskim sadržajima

baziranim na participativnom i inkluzivnom pristupu lokalne zajednici. Na ovaj novi turistički

proizvod, nadovezali bi se proizvodi ruralnog i sportsko - rekreativnog turizma, dok bi

komplementarni turistički proizvodi na bazi industrijskog nasleđa i gastronomije dodatno

doprineli privlačenju većeg broja izletnika i turista, kao i povećanju prihoda od turizma. U

aktivnostima koje formiraju turističku ponudu učešće bi uzele i etničke manjine koje žive na

prostoru opštine Leposavić.


99

U vezi sa novim turističkim proizvodom, u ovom dokumentu se daju predlozi za:

logotip (srpska lala u kombinaciji sa kopaoničkom ljubičicom ili bez nje), u formi

cvetne lučne kapije Leposavića, koja spaja Sever i Jug

propagandni trobojni slogan (lepo, Lepše, LEPOSAVIĆ - u beloj boji) koji naglašava

lokalne vrednosti i doprinosi izgradnji brenda koji „obećava“, pa i „garantuje“

nezaboravno iskustvo i autentičan doživljaj (npr. pomoću niza velnes proizvoda na

otvorenom) i

brendiranje Leposavića kao turističke destinacije.

Jednom prihvaćeni vizuelni identitet i propagandni turistički slogan treba koristiti što češće,

kako bi se proces brendiranja pokrenuo, lokalno stanovništvo ih u celosti prihvatilo, a tražnja

nedvosmisleno povezala sa baš ovim krajem i ljudima.

U cilju što boljeg pozicioniranja na turističkom tržištu neophodno je primeniti strategiju

diferencijacije (izdvajanja najkonkurentijih) turističkih proizvoda i iznenađenja u odnosu na

konkurenciju i očekivanje tražnje, i to tako što bi se u okviru tematskog turizma ponudio

čitav niz mini proizvoda visokog kvaliteta, na bazi „blagih“ aktivnosti u prirodi po

pristupačnim, konkurentskim cenama.

Ovaj okvirni strateški dokument planskog razvoja turizma, između ostalog, pripremljen je

kako bi se u praksi usvojile i realizovale aktivnosti iz Akcionog plana. Detaljnija objašnjenja

za svaki od turističkih proizvoda i njihovo kreiranje u funkciji poboljšanja turističke ponude

opštine Leposavić, nude širok spektar budućih projektnih ideja i inicijativa, od kojih su neke

već predložene, dok bi se druge vremenom generisale u zavisnosti od stepena saradnje

javnog i privatnog sektora na lokalnom nivou i tendencijama na širem turističkom tržištu.

Apsolutni trenutni prioritet je usvajanje strateških i planskih dokumenta, uz kontinuirano

podizanje nivoa svesti lokalne zajednice o značaju razvoja turizma za održivi ekonomski

razvoj opštine uz pomoć najviših organa lokalne vlasti i medija. Sve to bi trebalo da bude

praćeno nizom obuka i treninga iz oblasti turizma i ugostiteljstva, (strani jezici, turistički

vodiči, animatori i seoski domaćini da započnu i/ili unaprede turističku delatnost, hotelijeri i

restorateri da standardizuju svoje poslovanje i kategorišu objekte) radi sticanja


100

funkcionalnih znanja i veština, uz pribavljanje novčanih sredstava od strane investitora,

strateških partnera, donatora i sponzora. U međuvremenu, je neophodno obezbediti

saglasnosti od RMHK Trepča u cilju revitalizacije značajnog industrijskog nasleđa kao veoma

bitnih komplementarnih sadržaja za unapređenje turističke ponude.

Umrežavanje turističke ponude opštine Leposavić sa obližnjim turističkim destinacijama

(npr. u formi klastera), prvenstveno onim koje imaju različitu, komplementarnu, turističku

ponudu, u cilju kreiranja integrativnog turističkog poizvoda, doprinelo bi efekasnijoj

promociji u zemlji i regionu.

Usvajanjem ovog dokumenta i sprovođenjem niza predloženih rešenja i aktivnosti u oblasti

turizma, Leposavić sa okolinom, bi od nekadašnjeg tipično rudarskog mesta, mogao da nađe

svoje trajno mesto na turističkoj mapi regiona i da već u prvoj fazi razvoja turizma postane

tražena brdsko planinska, izletnička i vikend turistička zona, poznata po brojnim kulturnim i

zabavnim događajim i sportsko - rekreativnim, sadržajima, što bi vodilo ka stvaranju novog

lanca vrednosti i pozitivnog imidža.


101

AKCIONI PLAN RAZVOJA TURISTIČKIH PROIZVODA OPŠTINE LEPOSAVIĆ

OPŠTI CILJ: ODRŽIVI EKONOMSKI RAZVOJ ZASNOVAN NA RAZVOJU TURIZMA I PREDUZETNIŠTVA KROZ INKLUZIVNI PRISTUP SVIH ZAINTERESOVNIH STRANA

AKTIVNOSTI ZADUŽENJA/ODGOVONOSTI PREDVIĐENI ROK NAČIN FINANSIRANJA

1. Donošenje strateških dokumenata usmerenih na razvoj turizma (plan razvoja turizma 2017-2022 sa akcionim planom aktivnosti, GUP, akti saobraćajne, komunalne i turističke infrastrukture, Lokalni ekološki akcioni plan

Opština 2017-2018 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

2. Donošenje pravnih akata za podsticaj i jačanje preduzetništva u turizmu (kategorizacija smeštajnih objekata i privatnog smeštaja u ruralnom području i sl.), revitalizacija objekata u posedu opštine za razvoj turizma (stare škole u selima Šatorice, Sandžak i Berberište), izgradnja tematskog parka u selu Belo brdo na padinama Kopaonika)

Opština 2017 i dalje Nisu potrebna finansijska

sredstva

3. Izrada studije izvodljivosti za turistički razvoj južne padine Kopaonika i termomineralnog izvora Vuča

Opština

STO Leposavić 2017-2022

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

4. Ispitivanje sastava i izdašnosti termalnih izvora u selu Kijevčiće i Jelenska Reka i njihov potencijal za turističku i zdravstvenu primenu

Opština

STO Leposavić 2017-2022

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora


102

5. Dobijanje saglasnosti RMHK Trepča o korišćenju neaktivnog rudarskog kopa „Žuta prla“ i vile „Japanka“ u svrhe turizma.

Оpština

RMHK Trepča 2017-2018

Nisu potrebna finansijska sredstva

5.1. Dobijanje saglasnosti RMHK Trepča o

korišćenju neaktivnog rudarskog kopa „Žuta prla“ i vile „Japanka“ u svrhe turizma Kursevi stranih jezik

5.2. Оbuka za lokalne turističke vodiče I animatore

5.3. Obuka seoskih domaćina u ruralnom i seoskom/agro turizmu

Opština

2017-2018

2017-2018

2017-2018

2017-2018

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

6. Kreiranje I razvoj nove turističke

manifestacije („Neka cveće cveta i govori“)

STO Leposavić

Media Puls, NVO 2017-2022

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

7. Kreiranje novog logotipa i brendiranje

Manifestacije

Opština

STO Leposavić

Lokalna zajednica

Media Pulse, NVO

2017-2019 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora


103

8. Razvijanje koncepta Leposavića – „Kapije Severa i Juga“

Isto 2017-2018 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

9. Podsticanje razvoja socijalnog preduzetništva i kreativnih industrija (subvencionisanje radi jačanja suvenirske ponude, proizvodnje i prodaje rukotvorina - starih zanata baziranih pretežno na industrijskom nasleđu itd.)

Opština

STO Leposavić

Lokalna zajednica


Sredstva donatora

POSEBAN CILJ

Povećanje stope zaposlenosti u turizmu zа 25% i preduzetništvu zа 30%

AKTIVNOSTI ZADUŽENJA/ODGOVORNOSTI PREDVIĐEN ROK NAČIN FINANSIRANJA

1. Otvaranje novih smeštajnih objekata u privatnom vlasništvu (hoteli, moteli, hosteli, apartmani, stanovi i sobe u privatnim kućama)

Оpština

STO Leposavić

Lokalna zajednica


Sredstva donatora

2. Završetak izgradnje sportsko rekreativnog centra u Leposaviću, Lešku i Sočanici

Opština 2017-2018

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora


104

3. Izgradnja dva vidikovca (Lovačka kuća na Čukarku i Gornje Leposaviće na putu ka vrhu Kamilje) i dva vizitorska centra na Belom Brdu ispod Nebeskih stolica i „Banja Vuča“

Оpština

STO Leposavić

Lokalna zajednica


Sredstva donatora

4. Pretvaranje rudarskih kopova u turističke atrakcije (mini interaktivne muzeje sa atraktivnim sadržajima, uz naplaćivanje ulaza)

Оpština

STO Leposavić

Lokalna zajednica

Centar za kulturu

2017 i dalje Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

5. Otvaranje turističko - informativnog centra „Kapije Severa i Juga“ na kojem će se nuditi propagandni materijali svih zainteresovanih opština sa severa Kosova

Оpština

STO Leposavić

Lokalna zajednica


Sredstva donatora

6. Otvaranje prodavnice autentičnih lokalnih

gastronomskih proizvoda i suvenira

Оpština

STO Leposavić

Lokalna zajednica



105

POJEDINAČNI CILJEVI

CILJ 1: BRENDIRANJE OPŠTINE LEPOSAVIĆ


1. Radionica sa predstavnicima lokalne zajednice u cilju kreiranja logotipa i grafičke karte identiteta (srpska lala/kopaonička ljubičica)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština

Urađeno u 2016 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

2. Radionice sa lokalnom zajednicom u cilju kreiranja novog slogana za prepoznatljiv turistički proizvod – manifestaciju „Neka cveće cveta i govori“

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština

Urađeno u 2016 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3. Uključivanje zainteresovanih strana u programske aktivnosti manifestacije „Neka cveće cveta i govori“ uz sektorsko povezivanje (kultura, turizam, obrazovanje, poljoprivreda, ekologija...)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

4. Uključivanje gastronomske ponude etničkih manjina u programske sadržaje manifestacije.)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Etničke manjine


Sredstva donatora


106

5. Оrganizacija i realizacija nove turističke manifestacije „Neka cveće cveta i govori“ (plan i vodič za ovu manifestaciju dostavljeni zainteresovanim stranama)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

CILJ 2: КREIRANJE KONKURENTNE TURISTIČKE PONUDE


1.Razvoj manifestacionog turizma (poboljšanje kvaliteta postojećih i uvođenje novih (kulturno-zabavnih, privrednih, sportskih, dečijih...) manifestacija

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

1.1. Оrganizovanje i razvoj nove turističke manifestacije: „Neka cveta cveta i govori“ (planiranje, organizovanje, realizacija i evaluacija)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

1.2. Uvođenje novih sadržaja u cilju prezentovanja nematerijalne baštine (dečija manifestacija) i podsećanja na zaslužne ličnosti ovog kraja (veče poezije i pripovedanja: Avram Popović, Sava Dečanac, Blagoje Pavlović, Blagoje Radosavljević)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Centar za kulturu Leposavić

Obrazovni sektor/Opština


Sredstva donatora


107

1.3. Uključivanje preduzetnika u proizvodnju i prodaju poljoprivrednih proizvoda i novih suvenira

Media Pulse , NVO

Preduzetnici

STO Leposavić

Opština

2017 i dalje

Sopstvena sredstva

2. Razvoj turizma specijalnih interesovanja (turizam u prirodi, avanturistički turizam, tematske ture u prirodi...)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

2.1. Uređenje i obeležavanje planinarskih, pešačkih i biciklističkih staza, staza za džip safari, stena za penjanje, uređenje infrastrukture za alpinizam i adrenalinske sportove i sl.

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Privatni sektor

Opština


Sredstva donatora

2.2. Кreiranje tematskih ruta (orijentiring, stazama lokalnih biljaka, pečuraka, „hiking /biking / trekking“, “Off Road 4x4” do Nebeskih stolica i drugih mesta )

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora


108

2.3. Izgradnja terena za sportsko adrenalinski sadržaj (paintball, alpinistička stena,biciklističke i moto kros staze…)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić/Opština 2017 i dalje

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3.Razvoj ruralnog turizma

3.1. Оrganizovanje i realizacija obuke za pružanje usluga (smeštaja i ishrane) u privatnom smeštaju

Media Pulse , NVO

STO Leposavić/Opština 2017 i dalje

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3.2. Кategorizacija svih vidova smeštaja Opština 2017 i dalje Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3.3. Završetak izgradnje etno sela kod Leška u selu Donji Krnjin

Opština/

Privatni sektor 2017

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3.4. Povećanje smeštajnih kapaciteta uključivanjem lokalnog stanovništva iz sela Drenova, Jelakce, Šatorice u pružanje usluga smeštaja i ishrane

Opština

Privatni sektor 2017 i dalje

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3.5. Promocija smeštajnih kapaciteta u ruralnim oblastima uz pomoć „Cross marketinga” (npr. uključivanjem proizvođača rakije i vina)

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora


109

CILJ 3: JAČANJE PREDUZETNIŠTVA JAVNO PRIVATNIM PARTNERSTVOM I SEKTORSKIM POVEZIVANJEM


1. Renoviranje starih škola (Sandžak, Berberište, Borčane...) za prihvat i smeštaj turista

Opština


Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

2. Renoviranje vile „Japanka“ u turističko - ugostiteljske svrhe

Opština


Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

3. Renoviranje Centra za kulturu. Unapređenje starih i kreiranje novih komercijalnih sadržaja

Opština


STO Leposavić

Media Pulse, NVO

2017 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

4. Kreiranje atraktivnih turističkih sadržaja i otvaranje najpristupačnijeg rudnog okna za prezentaciju industrijskog nasleđa

Opština


STO Leposavić

Media Pulse, NVO

2018 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora


110

5. Оtvaranje auto kampa kod Leška u komercijalne svrhe ( na obali Ibra u selu Donji Krnjin)

Opština

STO Leposavić

Media Pulse, NVO


Sredstva donatora

6.Završetak sportsko -rekretivnog centra u Leposaviću,Lešku i Sočanici

Opština 2017-2018 Sopstvena sredstva

Sredstva donatora

CILJ 4: PROMOCIJA TURIZMA NA BAZI DIFERENCIJACIJE TURITIČKIH PROIZVODA


1. Brendiranje destinacije na bazi nove turističke manifestacije „Neka cveće cveta i govori“

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

2. Оsmišljavanje novog logo znaka i slogana destinacije - srpska lala/ kopaonička ljubičica“

Media Pulse , NVO

STO Leposavić

Opština


Sredstva donatora

3. Promocija novog proizvoda (putem interneta, brošura, „Cross marketing”, kratkog filma i sl.)

STO Leposavić

Opština 2017 i dalje

Sopstvena sredstva

Sredstva donatora


111

4. Uvođenje novog programskog sadržaja – Kosovska svadba - dečija manifestacija

STO Leposavić

Centar za kulturu

Obrazovni sektor

Opština


Sredstva donatora

5. Оtvaranje turističko - informativnog centra (simboličnog oblika i dizajna „Kapije koja spaja Sever i Jug“) u cilju promocije turističke ponude severa Kosova

STO Leposavić

Opština

Lokalne zajednice sa severa Kosova


Sredstva donatora


112

UČESNICI RADIONICA ZA IZRADU STRATEŠKOG PLANA RAZVOJA OPŠTINE LEPOSAVIĆ (15-16.04.2016. - LEPOSAVIĆ

Konsultantska agencija „Savetnik u turizmu“ zahvaljuje svim učesnicima radionica (spisak od 28 osoba na ovoj strani) na vrlo korisnim sugetijama koje su doprinele kvalitetnijoj izradi ovog dokumenta. Posebnu zahvalnost dugujemo tehničkom stručnom timu u sastavu: Andrijana Milutinović, Martin Branović i Nikola Radosavljević. Doprinos ovom Strateškom planu dali su i prof. dr Valentina Pitulić sa svojim tekstom o Obredno - običajnom nasleđu Srba na ovim prostorima i Željko Tarbuk koji je autor većine objavljenih fotografija.

1. Aleksandar Tanasković, NVO „Eko Leposavić“

2. Andrija Nešović, NVO „ Media Pulse“

3. Andrijana Milunović, Opštinska uprava Leposavić

4. Aco Radosavljević, Opštinska uprava Leposavić

5. Bojan Milosavljević, NVO ,,Spust bez granica“ Splavarenje Ibrom

6. Branislav Vasović, NVO ,,Omladinski kulturni centar“

7. Dragan Pešaković, Opštinska uprava Leposavić

8. Zoran Bošković, Lovačko udruženje „Kopaonik“

9. Zoran Vukadinović, Etno selo ,,Drenova“

10. Zorica Timotijević, Opštinska uprava Leposavić

11. Ivan Vučković, Centar za kulturu ,,Sava Dečanac“ Leposavić

12. Marija Pešaković, ,,Sportsko turistička organizacija“ Leposavić

13. Martin Branović, NVO „Media Pulse“

14. Milan Branović, NVO „Media Pulse“

15. Мilija Jevremović, restoran „M“

16. Miloš Vukadinović, UNDP 17. Miljana Petrović, Udruženje žena

„PSP“ 18. Nenad Milosavljević, NVO

„Baština“ 19. Nikola Radosavljević, ,,Sportsko

turistička organizacija“ Leposavić 20. Radovan Nastić, privatni

preduzetnik 21. Radoljub Knežević, Planinarsko

društvo „Kopaonik“ Leposavić 22. Siniša Radosavljević, Etno selo

,,Donji Krnjin“ 23. Siniša Ristović, NVO ,,Prijateljstvo“ 24. Slavica Janićijević, Opštinska

uprava Leposavić 25. Slađana Simić, ,,Sportsko turistička

organizacija“ Leposavić 26. Slobodan Barać, ,,Sportsko

turistička organizacija“ Leposavić 27. Srboljub Milosavljević, NVO „Spust

bez granica“ 28. Tomislav Vukićević,Opštinska

uprava Leposavić


113

REFERENCE

1. http://komunat-ks.net/wp-content/uploads/2011/11/5.-Srednjoronci-plan-

ukupnih-prihoda-od-opstinskog-budzeta-a.pdf

2. http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/eu_kosovo/20160610_df

_sr.docx

3. http://lokalnirazvoj.org/upload/News/Documents/2016_07/Infografik_1.pdf

4. http://stoleposavic.rs/

5. http://ticcih.org/

6. http://www.e-faith.org/home/

7. http://www.erih.net/welcome.html

8. http://www.kryeministri-

ks.net/repository/docs/Government_Programme_2015-2018_eng_10_mars.pdf

9. http://www.leposavic.net/

10. http://www.leposavic.net/kultura-turizam/

11. http://www.rapp.gov.rs/sr-Latn-CS/regionalni-prostorni-planovi/cid302-

83190/regionalni-prostorni-plan-za-teritorijalnu-celinu-opstina-kosovska-

mitrovica-severni-deo-zvecan-leposavic-i-zubin-potok

12. http://www.skgo.org/municipalities/191/tourism

13. https://www.mkrs-ks.org/repository/docs/Strategy-CH.pdf

14. http://www.mti-ks.org

15. http://empowerkosovo.org

16. http://www.kryeministri-ks.net

17. www.pro-pozitiv.com

18. www.srbija.travel

19. UNWTO (2007), A practical Guide to Tourism Destination Management, Madrid

20. Vodič za organizovanje festivala, USAID, 2004

21. Turistički kompas „Lepo, lepše, Leposavić“, Media Puls, 2012

22. Lokalni akcioni plan zapošljavanja opštine Leposavić

23. Popesku J. (2008), Menadžment turističke destinacije, Beograd: Univerzitet

Singidunum - Fakultet za turistički i hotelijerski menadžment

24. Uredba o utvrđivanju Prostornog plana područja posebne namene Nacionalnog

parka Kopaonik i Odluka o izradi izmeni i dopuni Prostornog plana područja

posebne namene Nacionalnog parka Kopaonik („Sl. Glasnik br. 32/2015“).

http://komunat-ks.net/wp-content/uploads/2011/11/5.-Srednjoronci-plan-ukupnih-prihoda-od-opstinskog-budzeta-a.pdf

http://komunat-ks.net/wp-content/uploads/2011/11/5.-Srednjoronci-plan-ukupnih-prihoda-od-opstinskog-budzeta-a.pdf

http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/eu_kosovo/20160610_df_sr.docx

http://eeas.europa.eu/delegations/kosovo/documents/eu_kosovo/20160610_df_sr.docx

http://lokalnirazvoj.org/upload/News/Documents/2016_07/Infografik_1.pdf

http://stoleposavic.rs/

http://ticcih.org/

http://www.e-faith.org/home/

http://www.erih.net/welcome.html



http://www.leposavic.net/

http://www.leposavic.net/kultura-turizam/

http://www.rapp.gov.rs/sr-Latn-CS/regionalni-prostorni-planovi/cid302-83190/regionalni-prostorni-plan-za-teritorijalnu-celinu-opstina-kosovska-mitrovica-severni-deo-zvecan-leposavic-i-zubin-potok



http://www.skgo.org/municipalities/191/tourism

https://www.mkrs-ks.org/repository/docs/Strategy-CH.pdf

http://www.mti-ks.org/

http://empowerkosovo.org/

http://www.kryeministri-ks.net/

http://www.pro-pozitiv.com/

http://www.srbija.travel/


114

PRILOG 1.

ORGANIZOVANJE TURISTIČKIH MANIFESTACIJA U OPŠTINI LEPOSAVIĆ

Turističke manifestacije izazivaju osećanje zajedničkog ponosa i međusobne povezanosti

lokalne zajednice i prilika su za predstavljanje novih i tradicionalnih oblika lokalne kulture i

umetnosti, podstiču turistička kretanja, promovišu preduzetništvo i generišu prihode.

Uprkos pomenutim koristima pre organizovanja manifestacije potrebno je sprovesti malo

istraživanje kako bi se dobili odgovori na ključna pitanja: Zašto, Ko, Kada, Gde i Šta se

organizuje? Ko su spoljne i unutrašnje zainteresovane strane? Ko će sve prisustvovati, a ko

podržati manifestaciju? Koje su demografska i psihografska obeležja potencijalnih učesnika?

Šta je sve potrebno za uspešnu organizaciju?

Da bi manifestacija bila opšte prihvaćena, uspešna i dugoročno održiva, potrebno je da se svi

slojevi lokalne zajednice, a posebno etničke manjine, neposredno uključe u njeno planiranje

i izvođenje. Za to je potrebna dobra priprema i mnogo rada uz sledeće neophodne

korake:

1. Planiranje

Ciljevi: Važan korak u planiranju manifestacije je izrada liste postavljenih ciljeva i zadataka

kojom se određuje šta i ko radi, ko sve od toga ima koristi i kakav se ishod očekuje. Unapred

postavljeni zadaci pomažu da se svi akteri usaglase sa ciljevima organizatora. Lista zadataka

po okončanju manifestacije služi i kao sredstvo za evaluaciju, odnosno merilo za procenu

uspeha.

Tema i naziv: Manifestacija mora da ima centralnu temu, tj. idejni koncept kao osnovu za

zanimljive i promotivne aktivnosti koje naglašavaju karakter lokalne zajednice i čine je

jedinstvenom. Ime manifestacije mora biti privlačno, lako za pamćenje i usko povezano sa

centralnom temom kako bi ona što pre postala deo lokalne tradicije i uspostavila dobre

odnose sa javnošću.

Datum i vreme: Od suštinskog značaja je određivanje vremena održavanja manifestacije

kako bi se eventualno nadovezala na neke već postojeće sadržaje, da bi se izbeglo

preklapanje sa nekim sličnim događajem u bližem okruženju, a da bi se na najbolji način


115

ostvarili ciljevi i svrha. Dužinu trajanja manifestacije treba odrediti u zavisnosti od pratećih

sadržaja i obezbediti alternativni zatvoreni prostor u slučaju lošeg vremena.

Dijagram broj 1.Organizovanje manifestacije/događaja

Izvor: Vodič za organizovanje festivala, USAID, 2004.

PONUDA

PIĆE ŠTANDOVI UMETNOST/ZANATI

PREDSEDNIK

MANIFESTACIJE

ZABAVNI DEO ĆIŠĆENJE PUBLICITET

PREDSTAVE

UTVRĐIVANJE

BUDŽETA I

NABAVKA

FINANSIJE

HRANA

OBAVEŠTENOST

PROMOCIJE

UPRAVNI ODBOR

MANIFESTACIJE

PRIKUPLJANJE

SREDSTAVA

PARADA/KARNEVAL

NAGRADE/PRIZNANJA


116

2. Organizovanje

Slika broj 29. pokazuje primer organizacione strukture za upravljanje manifestacijom (Primer

organizacione strukture manifestacije).

Da bi se obezbedilo uspešno upravljanje i koordiniranje manifestacijom, moraju se definisati

uloge i odgovornosti. Odbor za manifestaciju bi trebalo da čine najkompetentniji i

najiskusniji članovi od autoriteta. Odbor određuje osnovna pravila i glavne saradnike i

odgovoran je za ukupno upravljanje manifestacijom kroz izradu niza ugovora, prikupljanje

sredstava, promociju i nadgledanje upravljanja manifestacijom. Predsednik odbora je

najčešće i portparol koji predstavlja i promoviše manifestaciju u odnosima s javnošću, otvara

i zatvara program, deli priznanja i sl. Za počasnog predsednika se obično bira istaknuta

ličnost u skladu sa temom festivala.

Volonteri, učenici završnih razreda srednjih škola, studenti turizma, odnosa s javnošću,

umetnosti, novinarstva i drugi kojima je ovakva vrsta prakse potrebna, moraju biti lično

zainteresovani i posvećeni datoj manifestaciji s obavezom poštovanja svih datih vremenskih

rokova.

3. Prikupljanje sredstava

Za prikupljanje sredstava je od ključnog interesa za uspešnost i održivost manifestacije za šta

postoje različite tehnike i metode od koji su najčešće:

Prodaja štandova naročito kad su u pitanju zanatski i umetnički radovi i rukotvorine.

Moguće je prodati samo određeni prostor, dok izlagači obezbeđuju sve ostalo

(stolove, paravane, stolice…), ili u ponudu uključiti struju i tende iznad štanda itd. Na

cenu štanda utiče očekivani broj posetilaca, veličina, lokacija i uređenost ponuđenog

prostora itd.

Procenat od prodaje, (najčešće od 10% do 20%) koji se isplaćuje organizatoru

manifestacije

Nenovčane donacije u vidu raznog materijala, pribora i usluga od značaja za

manifestaciju, čiju vrednost i doprinos treba da proceni Odbor za manifestaciju


117

Prodaju hrane i pića može vršiti sam organizator ili da to pravo ustupi nekom drugom

na bazi koncesije, što zavisi od prirode manifestacije i sposobnosti organizacionog

tima

Prodaja suvenira

Naplaćivanje ulaznice se vrši kod ograđenog prostora, gde se ulaz može kontrolisati,

kada je program toliko zanimljiv da vredi platiti ulaznicu ili se prihodi od naplate

ulaznica usmeravaju u humanitarne svrhe itd.

Sponzorstvo firmi zahteva da se sa promotivnom kampanjom počne mnogo ranije jer

većina firmi priprema svoje budžete pre početka kalendarske godine. Pre

eventualnog potpisivanja ugovora, firmama se moraju predstaviti sve činjenice i

brojke u vezi sa manifestacijom kako bi se lakše procenio interes za sponzorstvom. U

praksi se najčešće uplaćuje polovina od ugovorene sume tri meseca unapred, a druga

polovina dve nedelje pre početka manifestacije.

4. Promovisanje

Pri promociji manifestacije mora se imati u vidu sledeće:

izgradnja dobrih međuljudskih odnosa sa svim akterima uključenim u rad oko

manifestacije

rokovi se moraju unapred odrediti i poštovati

osobe zadužene za promociju moraju da znaju sve u vezi sa dešavanjima (tačno

vreme, datum, kontakte ključnih osoba od značaja za manifestaciju i osoba u

medijima…). Potrebno je imati jedinstvenu ažurnu listu svih kontakt adresa

turistički sektor (turističke agencije, hoteli, restorani, autoprevoznici i drugi) mora

dobiti štampane i elektronske postere i programe, kako bi informisali svoje korisnike

usluga

saopštenje za štampu (press release) i informativni materijal mora biti dostavljen

medijima na vreme

dogovoriti intervjue i gostovanja na lokalnoj/regionalnoj televiziji i radiu

od promotivnih materijala treba koristiti: Internet stranicu manifestacije, bilborde,

transparente, postere i parole, brošure, javna glasila - radio, TV, štampa (novine,

časopise), kalendar manifestacija, reklame uz račune firmi i banaka, reklame u i na


118

autobusima, taxi vozilima, nalepnice, bedževe, šolje, priveske za ključeve, olovke,

hemijske olovke…

promotivni materijal treba da bude jednostavan i jasan i da ima dopadljiv dizajn i

formu, za šta su neophodni logo i moto festivala. Neki promotivni predmeti vezani za

manifestaciju se mogu redovno prodavati preko cele godine.

tokom manifestacije, potrebno je imati štand za obaveštenja/medije (info desk) na

kome bi se distribuirao letak sa osnovnim podacima o manifestaciji, sadržaju i satnici

programa

Promotivne aktivnosti se mogu, ali ne moraju, poveriti profesionalnoj organizaciji.

5. Funkcionisanje manifestacije

Da bi se manifestacija odvijala po planu potrebno je obezbediti logistiku i neke važne

detalje.

Mesto održavanja manifestacije mora imati dovoljno prostora za izlagače i posetioce (npr.

park, trg, veliki parking) i treba da bude lako dostupno potencijalnim posetiocima. Poželjno

je napraviti skicu u razmeri sa putevima, drvećem, trotoarima, odvodnim sistemom,

hidrantima za vodu, vodovima za struju i odrediti lokacije za odmor, stanicu prve pomoći,

štandove za hranu i piće, mesta za zabavu, izložbe i za ostale sadržaje. Skicu bi trebalo

odštampati i deliti zajedno sa informativnim letkom.

Pravna pitanja i Obezbeđenje od rizika zavise od obima i sadržaja manifestacije. Za dozvole i

odobrenja potrebno je zadužiti jednu osobu pravne struke. Obezbeđenje od rizika

podrazumeva određivanje i otklanjanje ili smanjivanje eventualnih pritužbi pomoću detaljne

procene rizika. Polisom osiguranja bi se mogle pokriti sve potencijalne štete od

elementarnih nepogoda (vetar, kiša, grad), požara, povreda ljudi, štete na imovini, opšte

finansijske obaveze, obaveze zakupaca, krađe, zarade radnika i otkazivanje izvođača.

Poželjno je imati plan bezbednosti na mestima javnih okupljanja u dogovoru sa policijom.

Za program je neophodno pripremiti odgovarajuću logistiku, kao na primer:

Da li se program odvija na drvenoj bini, travnjaku, ispod šatora ili u zatvorenom

prostoru?

Za večernji program potrebno je osvetljenje koje obezbeđuju izvođači ili organizatori.


119

Muzičke grupe uglavnom imaju svoje ozvučenje, ali treba voditi računa i o

mikrofonima, pojačalima, zvučnicima, elektro kablovima za šta treba odrediti

tehničko lice koje bi brinulo o čitavom sistemu.

Za neke izvođače na manifestaciji potrebna je prostorija za presvlačenje.

Savetuje se potpisavanje ugovora sa svim izvođačima, da bi se imala kompletna

dokumentacija, nezavisno da li je honorar predviđen ili nije.

Potrebno je planirati vreme za svakog od izvođača i za svaku od tačaka kako bi se

napravio optimalan raspored za promenu opreme, pripremu scene itd.

Potrebno je angažovati jednog ili više voditelja programa koji moraju biti informisani

o rasporedu i scenariju.

Mora se unapred znati šta se od hrane i pića sme nuditi, a šta ne. Za sanitarna pitanja

(pranje ruku, odvod vode, pribor za jelo…), trebalo bi se posavetovati sa opštinskom

sanitarnom službom.

Mesto na kome se održava festival mora biti jasno obeleženo, sa dovoljno korpi za

otpatke i kontejnera. Prostor posle održavanja manifestacije mora biti očišćen i

uređen.

6. Evaluacija

Od suštinskog je značaja po završetku manifestacije uraditi detaljnu analizu i proceniti

rezultate u skladu sa postavljenim ciljevima. Šta je urađeno, ko je i kako to uradio? Šta treba

zadržati, unaprediti, isključiti ubuduće i sl. Ova analiza pomaže u određivanju primarnog

tržišta, ograničenih budžeta za marketing, ekonomskog uticaja manifestacije na turizam i

planiranje razvoja i drugo.

Organizator bi trebalo da zaduži jednu osobu koja bi sakupila sve što su mediji i drugi objavili

o manifestaciji. Ovaj „press clipping“ je odličan način da se izgradi istorija i tradicija

manifestacija.


120

PRILOG 2.

PREDLOG NOVOG TURISTIČKOG PROIZVODA – MANIFESTACIJE „NEKA CVEĆE CVETA I GOVORI“

Turistički proizvod kao i svaki drugi, prolazi kroz svoje faze životnog ciklusa: razvoj,

uvođenje, rast, zrelost i pad. Da bi se osigurala dugoročna perspektiva turističke destinacije

potrebno je razvijati postojeće i uvoditi nove proizvode na turističko tržište. S toga se

predlaže uvođenje nove turističke manifestacije u slavu proleća i cveća, koja bi u svojoj prvoj

fazi razvoja i uvođenja, okupila lokalno stanovništo uključujući i sve etničke zajednice

Leposavića, pa i susednih opština. U drugoj fazi rasta, se pored lokalnog stanovništva,

očekuje dolazak većeg broja izletnika i tranzitnih turista iz šireg okruženja.

Nova manifestacija pod nazivom „NEKA CVEĆE CVETA I GOVORI“ bi se održavala svakog 10.

maja, u trajanju od dva dana i prethodila već tradicionalnoj proslavi Praznika i slave Sv.

Vasilija Ostroškog 12. maja. Manifestaciju bi u svim njenim fazama pratila i obeležila dva

lokalna cveta, primarno, crvena divlja lala, (Tulipa serbica), ali i žuta Kopaonička ljubičica

(Viola kopaonikensis). Simbolika i tradicija oba cveta snažno je povezana sa hrišćanskom ali i

islamskom kulturom, što je od značaja za njihovu buduću ekploataciju u marketinške svrhe.

Tulipan – lala (liliaceae)

Cvet tulipan poznatiji kao lala, pripada porodici ljiljana i potiče sa prostora Male Azije. Ime je

dobio po persijskoj reči “dublend” ili turskoj “tulipant”, što znači omot na glavi – turban,

zbog karakterističnog oblika cveta. Stabljika lale je čvrsta i obla, a nosi glatke duguljaste

listove. Cvetovi su uglavnom krupni, a na vrhu stabljike se nalazi jedan, a ređe, više cvetova.

Postoji na stotine vrsta lala u skoro svim bojama, crvenoj, žutoj, roze, ljubičastoj, beloj,

uokvirene drugom bojom, pa sve do tamnih, skoro crnih boja. Lale se odlično prilagođavaju

svim uslovima pa se mogu naći u livadama, baštama i saksijama na terasama i balkonima i

odraz su odnosa čoveka i prirode.

Tulipani su u prirodi najrasprostranjeniji oko Kaspijskog jezera i Crnog mora, odakle su

preko Male i Srednje Azije i stigli u srednju Evropu. Vrsta Tulipa Gesnerijana je predak svih

kultivisanih sorti. Prvi detaljan opis lale dao je A. G. Busecq 1554. godine, u pismu

austrijskom caru Ferdinandu Prvom, u kome navodi da u vrtu turskog sultana u Istanbulu


121

postoji veoma interesantna biljka. Lala je po prvi put u Evropi procvetala u Ausburgu

(Nemačka) 1559. godine. Ubrzo je došlo do pravog tulipanskog ludila (tulipomanije) u

Evropi kada su ukrštanjem lukovica divljih lala, donetih sa Levanta, dobijene nove boje i

oblici, pogodni za ukrašavanje vila i vrtova. Centar trgovine tulipanima postala je Holandija i

za lalu se borilo, ginulo, sticalo i gubilo veliko bogatstvo. Lukovica lale je jedno vreme služila

za vrednovanje imovine i sklapanje poslova. Osim Holandije, zemlje lala, ovaj cvet je

nacionalni simbol Turske i Irana. Lala je bila omiljeni cvet sultana Sulejmana Veličanstvenog

(1494–1566), te se svakog aprila u Istanbulu održavaju svečanosti u čast ovog prolećnog

cveta. U vreme vladavine sultana Ahmeda III (1703-1730) lala je bila znak prestiža i simbol

bogatstva, izobilja, razvoja i napretka, te se ovaj period Otomanske imperije naziva “doba

lala”.

Simbolika lale od značaja za planiranje programskih sadržaja manifestacije.

Stara persijska legenda govori o ljubavi princa Farhada i njegove sluškinje Širin za koju mu je

pogrešno javljeno da je iznenada umrla. Princ, ne mogavši da podnese bol i očaj, bacio se sa

najviše stene kako bi se pridruži svojoj voljenoj. Svaka kap krvi mladog princa se pretvorila u

crvenu lalu i tako odala počast ovoj nesebičnoj ljubavi. Od tada u staroj Persiji crveni tulipan

važi za simbol strastvene ljubavi.

Poklanjanjem lale, iskazuju se ljubav i naklonost. Ovaj cvet se povezuje sa izobiljem,

ponosom i ambicijom, a kako najavljuje proleće, simbolizuje i novi početak. Crvene lale su

jedan od najmoćnijih simbola iskrene i prave ljubavi i šalju poruku: “verujem u ljubav”. Bele

lale ukazuje na čistotu duše, nevinost i skromnost ali i na opraštanje i lepe uspomene na

nekoga. Tako je polje belih lala jaka asocijacija na rajski vrt. Plave lale označavaju mir,

smirenost i poverenje i poklanjaju se osobama koje bude poštovanje, odanost i vernost.

Ljubičasta (purpurna) lala je tradicionalno povezana sa kraljevskim porodicama te se

poklanja ljudima od ugleda i na visokom položaju. Kod ružičastih lala pored ljubavi, naglasak

je na brizi i solidarnosti, te je u njima objedinjena “savršena sreća”. Žute lale su simbol

prijateljstva, asociraju na radost, slavlje i veselje, ali i ukazuju i na beznadežnu ljubav. Lale

vole sunčevu svetlost, što asocira na bogatstvo, plodnost, život i uskrsnuće. Prema

holandskoj legendi, ko uspe da vidi kako se pupoljak lale pretvara u cvet, doživeće da mu

ljubav uzvrati osoba za koju je verovao da ga nikada neće voleti.


122

Srpska lala (Tulipa serbica) je vrsta divlje lale koja cveta tokom aprila i maja. Njena jedina

staništa su u jugoistočnoj Srbiji i severnom Kosovu. Istraživanjem porodice ljiljana - lala na

ovom delu Balkanskog poluostrva bavili su se botaničari Josif Pančić, 1884. godine, Budimir

Pavlović 1962. i Nikola Diklić 1975. godine. Prirodnjak Pavlović je na brdu Beli Laz kod naselja

Srbovac, pet kilometara severno od Kosovske Mitrovice i na lokalitetu Donja Kamenica, na

planini Rogozna, u opštini Leposavić, na visini od oko 900 m sa obe strane reke Ibar

pronašao staništa srpske lale, pogrešno zaključivši da se radi o vrsti Tulipa scardica. Tek

1997. godine, Budislav Tatić i Zoran Krivošej potvrđuju da se radi o lokalnom endemu Tulipa

serbica, vrlo sličnom sa Tulipa scardica, uz nekoliko morfoloških razlika, utoliko što ova prva,

ima svetliji jednobojni cvetni omotač, blede drške prašnika i ljubičaste šiljate polenske

kesice.

Slika broj 24. Srpska lala


Drugi cvet koji bi se uz crvenu „divlju“ lalu mogao brendirati je žuta Kopaonička ljubičica.

Ljubičica (Viola)

Ljubičica je rod dikotiledonih skrivenosemenica iz familije Violacea. Obuhvata oko 500 vrsta,

uglavnom u severnim umerenim predelima naše planete. LJubičice su uglavnom

višegodišnje zeljaste, ukrasne biljke, sa cvetovima zanimljive arhitekture i boja, poznatim po

slatkom mirisu i lekovitim svojstvim kod prehlade, astme, reume i niza infekcija. Ime roda

ukazuje na najčešću boju kruničnih listića cveta – ljubičastu.


123

Kopaonička ljubičica (Viola kopaonikensis) je lokalni stenoendemit koja se isključivo javlja

samo na serpentinskim kamenjarima Kopaonika na visinama od 1500 do 2000 m (Kukavice,

Nebeske stolice i Treske). Cvet je intenzivno žute boje do dva santimetra u prečniku,

sastavljen od pet nejednakih kruničnih listića. Stablo je razgranato, sa jajastim, talasasto

nazubljenim listovima, do 1,5 cm. Kako je Kopaonik ovoj vrsti jedino stanište, ljubičica je

trajno zaštićena, a planom upravljanja Nacionalnog parka obuhvaćena je i determinacija

staništa i praćenje stanja populacije.

Simbolika ljubičice od značaja je za planiranje programskih sadržaja manifestacije.

LJubičica je nežni cvetić koji podseća da je stiglo proleće. Postoje razna verovanja vezana za

ljubičicu koju su kroz istoriju, mnogi doživljavali kao svoju, a opet je pripadala svima.

Ljubičice su simbol vernosti. Plava ljubičica poručuje "Uvek ću biti uz tebe" i znači sigurnost,

a Bela ljubičica "Iskoristi priliku za sreću" i simbol je skromnosti. Sanjati ljubičice znači sreću i

uspeh u životu.

Ljubičica kao livadsko cveće, stidljivo proviruje ispod snega sa prvim zracima prolećnog

sunca, kao simbol skromnosti, tajne ljubavi ali i hrabrosti jer se prva suprotstavlja zimi. Ovaj

prolećni cvet je izvor inspiracije od antičkog vremena do danas. Ljubičica je vekovima bila

simbol Atine. Prema grčkoj mitologiji ružni Hefest, bog vatre i kovača, je pomoću ljubičica

koje osvajaju mirisom i lepotom, pridobio naklonost Afrodite boginje lepote i ljubavi.

Vrhovni Bog Zevs je napunio livadu ljubičicama, kako bi utešio svoju ljubavnicu, koju je zbog

svoje ljubomorne žene Here, morao pretvoriti u kravu. Stari Latini su ljubičicu posvećivali

boginji Veneri. Lepota jedne nimfe opčinila je Apolona koji se u nju zaljubio i stalno je pratio,

što joj je zasmetalo. Nimfa se požalila boginji Dijani koja nije uspela da Apolona spreči u

tome, te je oslobodila nimfu tako što ju je pretvorila u nežni, lepi cvet koji krasi polja u

proleće. U hrišćanskoj ikonografiji ljubičice su simbol smernosti, a bela ljubičica,

tradicionalni simbol Device Marije, njene poniznosti i boli zbog Isusove smrti. Tako ovaj cvet

simbolizuje hrušćansku snagu, otpornost i večnost vere.

Ljubičice su kroz istoriju bile omiljeno cveće Evropljana, a posebno Francuza. U starim

poslastičarnicama još se mogu naći ušećereni cvetići ljubičice koje zaljubljeni momci kupuju

devojkama.

Ljubičica je „lični cvet“ i amblem Napoleona Bonaparte. Njegova najveća ljubav, Žozefina,

nosila ih je na venčanju, da bi joj ih kasnije Napoleon poklanjao za svaku godišnjicu braka.


124

Pre zatočeništva na ostrvu Elba pored Žozefinine kuće, Napoleon je ubrao stručak ljubičica,

koje su posle njegove smrti nađene u medaljonu koji je nosio oko vrata. U vreme trubadura

u Evropi, nagrada za najbolju ljubavnu pesmu bila je zlatna ljubičica. Ovu mirisnu biljku žene

su koristile za jutarnje umivanje.

Slika broj 25. Kopaonička ljubičica


I na Istoku ljubičica ima počasno mesto. Arapi su latice ljubičice stavljali u šerbet, kao začin.

Prema legendi, Muhamed je zimi pio topao (čaj), a leti, ohlađen, napitak od cveta ljubičice.

Stara muslimanska izreka kaže: „Posebnost cveta ljubičice među drugim cvetovima, ista je

kao i posebnost islama među drugim religijama”.