Sosyalizm Nedir_2

SOSYALZM KNC KTAP

Sovyet Deneyinin Dersleri: topik ve Bilim-D

Sosyalizm

SOSYALZM - KNC KTAP


Sosyalizm

Rza Yrkolu

Yazarn teki Kitap ve Brorleri

Durgunda Bir Kurun (iirler) 1967

Emperyalizmin Zayf Halkas Trkiye 1978 Proletarya Entarnasyonalizmi 1979

nc Program ve Grevlerimiz 1979 Ak Mektup 1980

Snf Savann Vard Aama ve Komnist Partisin Taktikleri 1980

Propaganda ve Ajitasyonun Gncel Sorunlar 1980 Sosyalizm stn Gelecektir 1980

Bu Kavga Gelecek Kavgasdr 1981 Kankun Konferans ve Dndrdkleri 1982

Yaayan Sosyalizm 1982 Sosyalizm ve Demokrasi 1983 Durum ve Grevlerimiz 1982

yi nc Deil, Kt Art Bile Deil 1984 Faizmin zl 1984 Krkn Yars I II 1986 rgt ve rgt 1986

Tarihin Sava ars 1987 Yayna Dnk Eitim Seferberlii 1990

Okunacak En Byk Kitap nsandr 1990 Faizm ve Burjuva Demokrasisi 1991

Sosyalizmin zl zerine Makale 1993 Dou Asya Krizi 1998

Trkiye Komnist Partisi 6. Program Tasla 1999

Yayna hazrlayanlarn notu

Deerli okuyucular, ciltlik bu almann nasl ortaya ktn anlatan byle bir yazy, gnl isterdi ki yazarn kendisi yazsn. Ne yazk ki, TKP tarihinin bu en nemli fikir adam gen yanda aramzdan ayrld. Onu 11 Aralk 2001 tarihinde yitirdik.

Trkiye halk onu en ok, kendi istei dorultusunda, Trkiye Komnist Partisinin btn paralarnn katlmyla, Heybeliadadan denize serpilen kl-leriyle tand. Umarz bu alma, halkmzn onu fikirleriyle de daha iyi tanmas asndan katkda bulunur.

Daha nce baslm olan birinci kitaptaki yazm hatalarn dzelttik, aln-tlar gzden geirdik, dipnotlar yeniden dzenledik.

kinci ve nc kitaplar bilgisayar dosyalar halindeydi. Kitaplarn planlar karlm ve blm blm dosyalar almt. Dosyalarda kabaca iki kategori malzeme seiliyordu:

1) Blm yazarken yararlanlacak Trke ve ngilizce metinler. Bunlarn bazlar zerinde redaksiyon almas yaplmt.

2) Yazm bitmi ya da yarm kalm zgn metin paralar. Bazs btn iinde yerini alm, bazs ise ait olduu yere balanmay bekliyordu.

Metinleri bylece tasnifleyerek ilerledike, yazarn berrak mantnn kendini prl prl ortaya koyduunu grdk. Paralar deta kendiliinden yan yana gelip btn ykselttiler. Metin iinde veremediimiz birinci kategori malzemelerin en nemlilerini her blmn sonuna ek olarak koyduk.

nc kitap ikinciye nazaran daha az ilenmiti. Ancak bu kitapta ele alnan fikirlerin dergilerde kan makalelerde gelitirilmi olduunu grdk. Bir bakma nc kitap makalelerle srdrlmt. Bu tespitten hareketle son makalelerini kitaba ekledik.

Bu kitap ve makaleler, aslnda Yrkolu yoldan nerdii programn teorik arka plan almasdr. Bir baka deyile btn bu almalar gelip programla hayata mdahale klavuzluuna ykselmitir. Bu adan baknca, Program ve Programatik Tezlerin zerinde yllarca allan asl eser olduunu anlyoruz. Onun iin Program Tasla ve Programatik Tezler Taslan kitap dizisine Sonsz olarak aldk.

Yazarn kendisi yaasayd ve bu almay o tamamlasayd, sonu mutlaka bundan ok daha iyi olurdu. Ayrca kendisi son yazm srasnda baz konularda bizim ngremeyeceimiz deiiklikler de yapabilirdi.

Kitaba eletiri ynelteceklerin bu durumu aklda tutarak, kitaptaki fikirler zerinde, kiisellie dmeden, retken, yararl bir tartma yrtmelerini bekleriz. Bu, mr boyunca komnizmi ilerletecek fikir tartmasndan yana olmu, zellikle son yllarnda ise bunun hasretini ekmi yazar iin de gzel bir anma nitelii tayacaktr.

Onun ans nnde saygyla, sevgiyle eiliyoruz.

NDEKLER

Sinopsis 1 1. Rusya, Tarih, Siyasal Kltr ve Leninin Dehas 7 1.1. Tarihsel ereve 7 1.2. SSCBde Snf Mcadeleleri 14 1.3. Yeni Ekonomik Siyaset (NEP): Yol Bulunmutu 31 1.4. Ekler 45

2. kn Balangc: deolojik Revizyon 61 2.1. Stalin ve Tarihsel ereve 61 2.2. deolojik Revizyon 65 2.3. Stalin ve Marksizm-Leninizmin Yaratlmas 66 2.4. Sosyalizmde znel enin Yeri 71 2.5. Stalin Deerlendirmesi 78 2.6. Ekler 86

3. Gerek Sorunlar Yanl Reeteler 97 3.1. Sosyalist Kuruculuk 97 3.2. Zorla Kollektifletirme ve Yiyecek Sorunu 100 3.3. Sosyalist Endstrileme: Yukardan Devrim 110 3.4. Deer Yasas, Merkezi Plan ve Brokratikleme 112 3.5. Ekler 120

4. Yanl Reetelerin Sonular 131 4.1. Yanl Reetelerin Toplumsal ve Ekonomik Sonular 131 4.2. Yanl Reetelerin Devletteki Sonular 145 4.3. Yanl Reetelerin Partideki Sonular 183 5. Son Perde: st Ynetimin Partiden Kopuu 197 5.1. Merkezi Ekonomiyi Aklclatrma: Pazar 197 5.2. st Ynetimler Kopuyor: 1989 ve 1990 Kilit

Kadrolarda Deimeler 205 5.3. Ekler 221

6. Deerlendirme 247 6.1. kn Altnda Yatan Temel Dinamikler 247 6.2. k ve Tarih 264 6.3. Ekler 275

SOSYALZM KNC KTAP


Sosyalizm

lkesinden hibir zaman ayrlmam bir srgnden erideki srgnlere

SOVYET DENEYNN DERSLER: TOPK VE BLM DII SOSYALZM

1

SNOPSS

1. Hibir sistem tm gelime olanaklarn tketmeden yklmaz (Marks). rnein feodalitede her yerde mlkiyete kar eitliki kyl ayaklanmalar olmutur. Bunlarn baar kazandklar yerlerde zlemler gereklememi, bu kez baa geen kyl liderleri feodallemilerdir.

Sovyetler Birliinin bana gelenler de bir anlamda ve bir lde bu rnee benzemektedir. Herhangi bir byk sorunu (savalarn getirdii bunalmlar vb. ya da kapitalizmin devresel krizlerini) deerlendirerek iktidar almak her zaman olanakldr da, toplumu sosyalizme gtrebilmek iin, toplumun, sosyalizme yryebilecei bir gelimeyi yaratm olmas ya da yaratabilmesi gerekir. 2. Kapitalizm, retken glerle retim ilikileri arasndaki eliki ferahlatlamaz bir noktaya geldii zaman mrn doldurur. Kapitalizm, sistem olarak, sonuna u koulla gelir:

a. retimden iiyi giderek dlaynca. (retimden iiyi nereye dek dlayabilir?)

b. Mlkiyetten bireyi giderek dlaynca. (Mlkiyetten bireyi nereye dek dlayabilir?)

c. Dnyada taaca alanlar kalmaynca. 3. Sosyalizm, teorik modelinde, kapitalizmin artk toplumu gelitiremeyecei noktadan sonra toplumu komnizme gtrmek zere bir ara aamadr. Komnizmin alt aamasdr. 4. Komnizm (ve sosyalizm) ile kapitalizm ayn retken gler dze-yinde var olamaz.

Makineli retim - kapitalizmin retken gcdr. Elektronik, otomasyon, robotlar sosyalizmin retken gcdr.

5. Bugn dnyada kapitalizm gelime potansiyelini tketmemitir. 6. Sistem gelime potansiyelini tkettiinde, Marksn ngrsnn hakll ortaya kacaktr. O gnk i ie gemiliin ve karlkl

SNOPSS

2

bamllklarn dzeyi nedeniyle, bir kapitalist lkedeki devrim, kanlmaz olarak teki lkeleri de tututuracak ve sosyalizme gei topluca olacaktr. 7. Emperyalizmin yaratt iddetli elikiler ve bu elikilerin sk sk u ya da bu lkede siyasal krizlere yol amas nedeniyle, byk olas-lkla, devrime toplu geiten nce tekil devrimleri grmeye devam edeceiz.

Emperyalist sistemin zayf halkalar kavram, sistemin mrn tketmedii sre iinde devrim yapabilme ans en yksek olan lkeleri anlatr. 8. Emperyalizmin zayf halkalar (devrim olaslnn en yksek olduu lkeler), gelime dzeyi asndan sosyalizme hazr deillerdir. Hepsinin temel hedefi, u ya da bu arlkla, kalknmadr. Bu lkelerde devrim frsatlar, kapitalizm gelimesini tamamlad iin deil, ileri kapitalist lkeler sorunlarn, skntlarn ve elikilerini bu lkelere transfer ettikleri iin ortaya kmaktadr. 9. i snf iktidar altnda, bu kalknma aamasnn geneliyle tamam-lanmas hedeflenir. Sosyalizme ise, metropol lkelerde aa yukar ayn anda gerekleecek devrimlerle dnya emperyalist sisteminin ykl-masnn ardndan, topluca geilecektir. Tek lkede sosyalizm olamaz. 10. Sosyalist aamada, piyasann, rekabetin ve deer yasasnn ileyii son bulur. Para kalkar. rnler kullanm deeri iin retilir. Ve retim-deki verimlilik, deer yasasnn z olan emek-zamanla llr. Komnizme geiin, esir edici iblmnden kurtulmann, bo zamann artmasnn, yeni insann yaratlmasnn temeli de ancak bu aamada gelimeye balar.

Sovyet Sosyalizmi

11. Sovyet devrimi dnya kapitalist sisteminin geliimi asndan erken gelmi bir sosyalist (siyasal) devrimdir. Olmas olabilirliinin kantdr. 12. O gnk Rusya, ekonomik, toplumsal, kltrel alardan geri bir lkeydi. Hedef kalknmayd. rnein 1987de bile, Sovyet igcnn %40 kol iisiydi. Demek ki, Sovyetler Birlii iin sorun hi de top-lumu kapitalizmin artk gelitiremeyecei noktadan alp ileri gtrmek


3

olmamtr. Endstrileme gibi burjuva tarihsel bir grevi proletarya diktatrl stlenmitir. 13. Sovyet deneyiminin verdii temel ders, tekil lkelerde, sosyalizme hazr olmayan lkelerde, sosyalizme geilemeyeceinin aka kabul edilmesinin, dnyada gler dengesinin sosyalizm lehine dnmesine dek, piyasa ekonomisine, rekabete ve deer yasasnn ileyiine iradi ve brokratik mdahaleler yaplmamasnn zorunluluudur. Ekonomik ve toplumsal koullar olgunlamadan snflar kararla kaldrlamaz. re-tim aralar zerinde ortak mlkiyet, kararla kurulamaz. 14. Bu balamda, NEP program ok nemlidir. NEP nlemlerinin hepsi, ii snf iktidar altnda toplumu olabildii kadar rahat brakarak zenginlik yaratmaya yneliktir.

NEP program, hala emperyalizmin egemenlii altndaki bir dnyada devrimini yapm lkenin, dnya sosyalist devrimine dek uygulayaca programdr. Dolaysyla, sosyalizmin gereklerinin tam anlamyla var olmad lkelerdeki tm devrimler iin geerlidir. 15. Dolaysyla, Sovyetler Birliinin tek bana emperyalizmi gemesi olaanst zordu ve uzun bir tarih isterdi. 16. Bu nedenle, Sovyetler Birliinin, bir deil, iki tarihsel grevi vard:

Uluslararas grev: Devrimlere yardm. lke ii grev: Ekonomiyi gelitirme. Bu hedeflerin ikisinde de affedilmez hatalar ilendi.

17. Marksn syledii, Leninin Sovyetler Birlii iin ne koyduu, ileri kapitalist lkelere yetimek ve onlar gemek hedefi, dnya sosyalist devriminden nce gerekleen tm sosyalist devrimler iin geerlidir.

Ancak, bu doru hedefi gerekletirebilmek iin doru reete yaz-mak gerekir. En ksa zamanda yakalamak ve gemek ama bu en ksa zaman belirleyecek nedir? En ksa zamann ls, ekonominin, toplu-mun ve kltrn genel durumu olmaldr. 18. yleyse, toplumun ve kltrnn dokusunda onulmaz yaralar aan, tm toplumu zorla seferber eden ar hzl kalknma temposu ar bir yanltr. 19. Kylnn zor yoluyla kollektifletirilmesi ve byle kaldrlmas, Marksizme smayan ikinci bir ar yanltr.

SNOPSS

4

20. Ekonomik ve toplumsal koullar var olmadan, her eyi kesinlikle belirleme abas iinde olan merkezi planlamada srar, nc byk yanltr.

Bu tarihsel zaafa da uygun reeteyi yazmak gerekliydi. O teknik d-zeye ulaana dek her eyi ve her yeri kapsayan planlar yerine, temel gstergelerle ve eilimlerle ilgilenen, gerisini yerel giriime brakan bir plan kavram gelitirmek gerekirdi. Bu ise znde yine bir eit NEPtir. 21. Kilit demokrasiydi. Rusyann sosyalist topluma gemeye hazr olmadn gsteren en byk bir zaaf da demokrasi sorununda ortaya kar. Rusya, hibir demokrasi deneyimi olmayan bir lkeydi. Bu nedenle, devrimden sonra da toplumdan komnist partisine demokrasi ynnde bir basn gelmedi. Ama sosyalizm, tanm gerei, aktif yn demokrasisidir, sosyalist demokrasidir. Devlet, ii snfnn yneti-minde ve denetiminde olacaktr. Oysa, Rusyada ynetim ve denetim, bu yetkiyi onun adna kullanan parti ve devlet brokrasisinde oldu.

Buna da doru bir reete yazmak gerekliydi. Komnist Partisi ise, toplumda demokratik alkanl gelitirmek ynnde aba harcamad, tersine, setii politikalar bu gerilie yaslanarak uygulad. 22. Devlet ii snfnn denetimi altnda olmaynca, retim aralarnn toplumun mlkiyetinde olmas da nominal kald. Egemen snfn hizmetkar olmas gereken brokrasi bylece zgn karlara sahip ynetici bir katman oldu. Parti ve devletin ynetim aygt devletten, partiden ve halktan koptu. Bugn hzla ykselen Rusya sermayesi ite bu katman iinde yeerdi. 23. Bu gidi geri devirilmeyi hazrlyordu. Sosyalist lkelerin, o tarihsel geriliin ardndan emperyalizmi ksa srede gemesini kimse bekleyemezdi. Ama hedefe yryememenin ve bu nedenle de kmenin temel nedeni, lke gereksinimlerine gereki, cesur ama sabrl reete-lerin yazlamamasdr. Asl ac olan, bu reeteleri Marksn, bugnleri grmesine yaptlarnda ilemi olmasdr.

Can alc nokta, halkn, yaamnda giderek iyileme grmesidir. Bu olursa halk, emperyalizmi yakalama ve geme srecine, onun istedii kadar zaman tanr ve aldatldk duygusuna da kaplmaz. Oysa, byle olmad. te iin sonunu getiren de bu oldu. Sovyet halk kapitalizmi istemedi, yalnzca iyi yaamak, kendine verilen szlerin tutulmasn istedi.


5

24. kn 1980 sonlarna rastlamas, Batda zellikle 1970lerden itibaren olaanst hzlanan bilimsel-teknolojik devrime ve retim sre-cinde ortaya kan deimelere ayak uyduramama nedeniyledir.

Sovyetler Birliinde pek ok teknolojik bulu yaplyordu ama retim ilikileri bu yenilikleri armyordu. retiminin dk nitelii nedeniyle maln Batya deil, ancak az gelimi lkelere satyordu. Ama Batdan nitelikli mal ve teknoloji almak zorundayd. Ticaretinin ancak te birinden azn dvizle yapabiliyordu. Dnya ticaretinde tut-tuu yer, %16dan %4e dmt. Batnn teknoloji yenilemesine ayak uyduramamt. Oysa kullanmdaki makinelerinin %11i, yirmi yldan eskiydi. 25. Son yarg: Her ey, 1927-30lara dek tm komnistlerce kabul edi-len, tek lkede sosyalizm olmaz Marks grnn terk edilmesi ve yerine tek lkede sosyalizm grnn kabul edilmesiyle balad.

Tek lkede sosyalizmin kurulabileceine inanlnca, bunu en ksa s-rede gerekletirme, bunun iin de her trl anti demokratik ve totaliter basky topluma ve komnistlere uygulama mubah sayld. Sosyalizm kurulunca bu aclar nk geride kalacakt.

iddete dayal endstrileme ve kollektifletirme, emir-kumanda planlamas, plak diktatrlk uygulamas, bunlarn hepsi, tek lkede sosyalizm olur yaklamnn trevleridir.

SNOPSS

6


7

1. RUSYA, TARH, SYASAL KLTR

VE LENNN DEHASI.

1.1. Tarihsel ereve

Sovyet deneyimine ilikin bir genelleme, tm krizleri, dnmleri ve birbirini dalgalar halinde izleyen ykselme ve durgunluk evrelerine yol aan motor gleri incelemeyi gerektirir. Ama byle bir inceleme kendini yalnzca yeni rejimle snrlayamaz. Devrim ncesi dnemin de incelenmesi ve arln dne yol aan koullar zerinde dnl-mesini de gerektirir. Bu gereklilik, zellikle de, kkleri olduka eskilere uzanan ve yirminci yzyln altml ve yetmili yllarna kadar lkeye, ulusa, ulusal zelliklere egemen olan muazzam lekli bir toplumsal snf, yani kyllk iin de geerlidir. Gerekten de yakn dnemlere kadar devam eden bu egemenlik, analiz iin can alc nemdedir.

Sovyetler Birliinin sistemi, balca iki enin birlikte rndr: Marksist ideoloji ve Rus siyasal gelenei. Bu iki enin herhangi biri tek bana Sovyet sistemini aklayamaz. Sovyet sistemi dediimiz krma yap, arkaik Rus devlet anlayna, modern bir ideolojinin alanmas yoluyla ortaya kmtr.1

Rusya devleti, on drdnc yzyl balarnda kuruldu ve Bat dnyasndan ok farkl koullar altnda geliti. Kuzeybat Asyann usuz bucaksz ormanlk topraklar ok verimsizdi ve iklimi de tarm iin elverili deildi. Bu nedenle Ruslar topra yzyllar boyu yar ger biimde ilediler. Birka ylda bir, yeni alanlar ektiler. Bu 1 Richard Pipes, Sovyet Sistemi: Krizden ke.

RUSYA, TARH, SYASAL KLTR VE LENNN DEHASI

8

hareketlilik nedeniyle de, toplumsal ve siyasal rgtlenmenin ileri biimlerini gelitiremediler. leri biimler, yerleik toplum ister. Dolaysyla, ortaya kan toplumsal kurumlar ilkel kurumlard. Ortaa Rusyasnn devleti, asl olarak, topra d saldrlardan koruyan ve yerleime amak zere yeni topraklar zapteden askersel bir rgtlen-meydi. Bu durum, on be ve on altnca yzylda gelien Rus monarisi-nin karakterini gl biimde etkilemitir.

Rusya devlet rgtlenmesinin baz nemli zelliklerini yle srala-yabiliriz:

Birincisi, Rusyada modern devletin kuruluu, o topraklardaki bamsz beyliklerin zaptn ve tek bir ynetim altna alnmasn iste-mitir. Bu nedenle daha ilk balardan, topraksal genileme Rusyada egemenliin simgesi olmutur.

kincisi, Rusya devletinin kurulduu Kuzeybat Asya blgelerinde nfus azd. Buralar ok sayda prenslikler tarafndan koloniletirilmiti. Prensler buralara yerleenlere koruma ve topraklar kullanma amada gereler saladlar. Rus yneticiler, kendi ynetim alanlarn zel mlk-leri olarak grrlerdi. Egemenliin ve mlkn (yani siyasal otorite ile sahipliin) birbirine getii rejimler, patrimonyal rejimlerdir. Rusya, on sekizinci yzyln ortalarna dek klasik bir patrimonyal rejimdi. Bu tarihten sonra, zel mlkiyet kavramnn gelimesiyle bu devlet, Bat tipi hkmet biimlerine doru yava bir deiim iine girdi.

ncs, Rusya Hristiyanl Romadan deil, Bizanstan almt. 1453de Osmanlnn Bizans fethinden sonra Rusya, dnyada Orto-doks Hristiyanl benimsemi tek devlet olarak kald. Batlda heretik (sapkn) Latinler, Gneyde ve Douda kafir Mslmanlar vard. Bu nedenle, ynetici elitte, ruhban katmanda ve halkta, ulus st daha geni bir toplulua aitlik (mmet) yerine, bir eit ulusal ve dinsel teklik duy-gusu geliti. Tarih boyunca Rus halknda soyutlanmlk ve kuatma altnda olma duygusu hep sregeldi.

Bu tarihsel mirastan, Rusyann siyasal kltrn (ki bu kltr, ikti-dardaki hkmetlerin aklanm amalar ne olursa olsun, siyasal tutumlarn byk oranda etkilenmitir) anlamada yardmc olacak birka ok nemli sonu kar. Yakn zamanlara dek (on sekizinci yzyln sonu) Rusya, Bat

siyasal geleneinin en belirleyici bir zellii olan, siyasal erkle zel mlkiyet hakk arasndaki fark tanmamt. Bu nedenle, bu ok byk nem tayan farkn Rus siyasal dnce ve pratiindeki kkleri son derece clzdr.


9

Rusya hkmetleri hukuku ve yasay, devletle halk arasndaki ili-kileri dzenleyen ilkeler btn olarak deil, halk denetleme arac, yani bir ynetsel ara olarak grmlerdir.

Modern a ncesi Rusya monarisi, denetimi altndaki halk kendi zel mlkiyeti olarak grm, tm halk tebaa yapmtr. Toprak sahibi asillerin de yaamlar boyu ordu ve devlette hizmet etmele-rini istemitir. On sekizinci yzyln ortalarna dek Rusyada, hak ve zgrlkler deil, yalnzca grevler yklenmi bamllar ve tebaa vard. O tarihlerde Rusyann merkez illerindeki nfusun %85i ya devlete ya da toprak beylerine baml durumdayd. Bunlarn ne yasal bir konumlar ve ne de haklar vard.

Dolaysyla, Rusyann siyasal kltr, zel mlkiyet, hukuk ve insan haklar konularnda son derece clzd. Buna karlk, devletin gc her alanda son derece geniti. Devlet, tam bir yaylmac devletti ve Hristiyan Avrupa ya da slam Dou ve Ortadouda olduunun tersine, hibir ulus st toplulua ballk tamyordu.

Rusyann patrimonyal gelenekten Bat geleneine evrimi on yedinci yzyln sonlarnda balad ve Byk Petroyla birlikte hzland. Batl-lama itisi, Batnn daha gl ve zengin olduunu ve bunlara sahip olabilmek iin onlar gibi rgtlenmeleri gerektiini anlamalarndan geldi. Batllamay aran ilk drt, askersel alanda Rus ordularnn on yedinci yzylda daha iyi rgtlenmi ve donanm sve ve Osmanl ordular karsnda tutunamamalaryla ortaya kt. Bu durumu gren Petro byk reformlara giriti.

Reformlar daha sonra baka alanlara da srad. 1762de, toprak soy-lular zerindeki zorunlu devlet hizmeti kaldrld. 1861de serflik kald-rld. zel mlkiyet ilkesi on sekizinci yzyln sonunda getirildi. Rusyada kapitalizm gelitike, erkle mlkiyetin geleneksel i ie ge-milii yklmaya balad. On dokuzuncu yzyln ortasnda gerekle-tirilen hukuksal reformlarla vatandalar arasndaki ilikiler dzenlendi. Hukuk, devletle vatandalar arasndaki ilikileri kapsamyordu. Devlet hala hukukun da stnde duran konumunu koruyordu.

Rus monarisi, Batllarken bile, siyasal erk zerindeki tekeline skca yapmt. teki Avrupa hkmetlerinin, hatta Osmanlnn anayasal ve parlamenter kurumlar getirmesinden ok sonra bile, yasa karma yetkisini toplumla paylamay reddetti. 1905 Ekimine dek bu byle srd. lkeyi yneten brokrasi, yalnzca ara kar sorumlu ol-du. Ama o tarihte, Japonya ile savata alnan yenilginin ve lke apnda ykselen yn mcadelesinin ardndan monari bir anayasa ve


10

parlamentoya raz oldu. Ne var ki, alkanlklar kolay deimezdi ve monari anayasay srekli olarak inedi. Bylece, 1917 devrimiyle arln yklmasnda, monariyi halkla balayan siyasal kurumlarn olmaynn katks byk oldu.

Bir ulusun, bir toplumun tarihsel deneyleri tarafndan biimlendirilen siyasal kltr, o toplumun damarlarna iler ve en az dil ya da gelenekler denli yava ve isteksizce deiir. Devrimci hkmetler varolan kltr hzla yeniden biimlendirmeye soyunabilirler ama sonunda her zaman yenilmilerdir. Tm dnya devrim tarihi gstermektedir ki, gelenekler devrimlere uymak iin deimemiler, eninde sonunda devrimler kendilerini geleneklere uydurmulardr. Rusyada Marksizmin geirdii evrim ite bu dorunun mkemmel bir kantdr.

Sosyalizm Batda domu, Rusyaya on dokuzuncu yzyln yarsn-da girmi ve nce aydnlar arasnda yanda kazanmtr. Trkiyede olduu gibi, Rusyada da tutucu evreler, tm olumsuzluklardan bu d kaynakl ideolojiyi sorumlu tutmulardr. Tabii bu tutum, Trkiye iin olduu gibi, Rusya iin de hi inandrc deildir. nk Rusyada giderek totaliterlikle zdeleen bu ayn Marksist ideoloji, Batda hi de benzer sonular dourmamtr. Orada Kautski, Berntayn (Bernstein), Mitterand, Mare (Marchais), Berlinguer, Toni Bleeri (Tony Blair) yaratmtr. Ayn Marksizm Avrupada hzla bir toplumsal reform hare-ketine dnmtr. Marksizm, Batnn hibir lkesinde totaliterlie dnmemitir. Yalnzca Rusyada, Asya, Afrika ve Latin Amerika lkelerinde (yani ekonomik, siyasal ve kltrel alardan geri lkelerde) Marksist ideoloji baskc hkmet biimleriyle el ele yaamtr. Bu yadsnamaz gerek unu anlatr ki, belirleyici olan dnceler deil, bu dncelerin iine dt topraktr.

Bu gerek nda, Sovyet totaliter sisteminin aklanmas, sos-yalizmde deil, ekonomik-toplumsal koullarda ve siyasal kltrde aranmaldr. Onaylayalm ya da onaylamayalm, Batda sosyalizm bir toplumsal adalete ve siyasal demokrasiye katk hareketine dnmtr. Az gelimi lkelerde ise, sosyalist teori otomatik olarak devlet karlarna btnlenmi ve devletin, halkn emei ve mlk zerinde hak talep etmeyi srdrmesine yardmc olmutur. Bunun sonucunda, Batda sosyalizm ideolojisi, siyasal demokrasiyi toplumsal adalet amacyla birletirerek, hi olmazsa demokrasi kavramn geniletirken, geri lkelerde, gemite devletin gcn u ya da bu denli snrlam kurum ve gelenekleri bile ykmann gerekesini salamtr.

Rus sosyalist aydnlar da demokratik ideallere balydlar. lkeleri-nin, siyasal zgrln ve toplumsal eitliin en gzelini yaatan bir


11

lke olmasn istiyorlard. Rus halknn baskdan kurtulmasnn ancak kendi almalar sonucu olacana inanmlard. Ne var ki, ynlarn, yani temel olarak kyllerin, ayn siyasal ya da toplumsal idealleri pay-lamadklarn ok ksa srede rendiler.

Sosyalistlerin ardndan, Rusyada on dokuzuncu yzyln sonlarnda Marksistler glendiler. Onlar da demokratik ideallere balydlar, ter-re kar kyorlar ve devrimci proletaryaya gveniyorlard. Fakat ok gemeden Marksistler de iilerin yaklamnn kyllerden pek farkl olmadn grdler.

Bu deneylerin nda, bir grup sosyal demokrat, Leninin yneti-cilii altnda ana gvdeden koptu ve ayr bir fraksiyon iinde rgtlen-di. Bu oluum daha sonra Bolevik Partisine dnt. Lenin, sos-yalizme hazr olmayan bir lkede ii snf, kendi eilimlerine bra-klrsa, kapitalizmle uzlaacaktr dedi. Bunu engellemek iin, kk ve gizli alan, yelerinin tm yaamlarn devrim davasna adadklar bir parti kurdu. Bu parti, i rgtlenmesinde kesin bir otoriter model izledi. Bu, Rusyann siyasal koullarna uyarlanm Marksizmdi.

Rus sosyalist ve komnistlerinin iddet, gizlilik ve anti demokratik yntemlere eilimi, ancak iinde altklar zor koullarla aklanabilir: Son derece keyfi bir rejim ve serf kafa yapsnn hala srd bir toplum. Rusya devrimcileri, Batl muadillerinin tersine, hibir zaman grlerini akta dile getirme ve seimlere katlma frsatn elde ede-mediler, her zaman ar bask altnda tutuldular. Ama bu aklama da, yine, demokratik olmayan siyasal kltrn, en demokratik ideolojileri bile arpttn ve de demokratik olmayan ortamn, demokratik olma-yan devrimciler rettiini gsterir.

1917ye dek, Leninin partisi, Rusya siyasal yaamnda marjinal bir olguydu. arlk tkezleyip anari yaylnca etkinlii hzla artt. te yanda, 1917 Rusyasnda Bolevikler, kk bir parti olmalarna karn (ubat 1917de, 160 milyonluk lkede yalnzca 30 bin yesi vard) iktidar almaya istekli, disiplinli tek partiydi.

Toplumun, kendi ekonomik ve kltrel gelimesinin altnda ya da stnde bir dzeni kaldramamas, hatta kuramamas, tarihsel mater-yalizmin temel dorusudur. Belirli retken gler, belirli retim ilikilerini dourur, bunun zerinde de belirli bir insan, toplum ve kltr tipi ortaya kar. Bu tipin nasl bir ynetim biimi gerektirdii, kaln izgileriyle bellidir. Ynetim biimi, toplumun retken glerinden, retim ilikilerinden ve kltrel dzeyinden bamsz deildir.

Sovyetler Birlii, ekonomik, toplumsal ve kltrel gelimesiyle, sos-yalizme hazr olmayan bir toplumdu. Sosyalizm ekonomide, toplumda


12

ve insanda belirli bir dzey gerektirir. Bu dzey yoksa, sosyalizm kurulamaz.

1917-1920 arasnn devrimci iddeti, st ve orta snflarn toptan imhasyla sonuland. Batllam kesimin bylece ortadan kalk, geleneksel Rusyay daha da ne kard. (Bu, Stalini liderlie ykselten temel olgulardan birisidir.) Sosyalizm adna tarm ve endstride retim aralarnn kamulatrlmas da, eski feodal Moskova Prensliindeki gibi, bir kez daha lkenin tm kaynaklarn hkmetin denetimi altna koydu. Egemenlik ve mlkiyet yine i ie geti.

Rusyann tarihsel izgisinin baka bir belirgin zellii de, iddetli emperyal eilimdir. Doal olarak, yaylmaclk eilimi yalnzca Rus-yaya ait deildir. Avrupa devletlerinin byk ounluu da yaylmac aamadan getiler. Yirminci yzylda saldrgan militarizmle zdeleen Almanya, on sekizinci yzylda airler ve hayalciler toplumu olarak bilinirdi. Bar sve, on yedinci yzylda Orta Avrupay yerle bir etmiti. Hollanda, spanya ve Portekiz de, kendi yaylmac dnem-lerinde, byk imparatorluklar kurmulard.

Bu byle de olsa, Rus emperyalizmi baz zgllkler gsterir. Bun-lardan biri, srekliliidir. Rusya tarihinde yaylma, bir aama deil, kalc bir durum olmutur. teki zorluklarn dikkati lke iine dndr-d ksa aralar dnda Rus devleti on drdnc yzyln bandan itibaren olaanst bir hrsla yaylmacl srdrmtr. On altnc yzyln ortasyla on yedinci yzyln sonu arasndaki 150 ylda Rusya, her yl imdiki Hollanda kadar bir alan topraklarna katmtr. Rus emperyalizminin ikinci zellii de, askersel karakteridir. Askersel ey-lemlerini ekonomik ve kltrel yaylmayla destekleyen ve glendiren Bat smrgeci glerinin tersine, Rusya asl olarak silaha dayanmtr. nc zellik ise nfus yapsn deitirmesindedir. Rusyann yayl-mas kendi snrlar boyunca olduundan, yabanc topraklarn zaptn genellikle Ruslarn oraya gelip yerlemesi izlemitir. Bylece her zapt edilen alan, Rus topra olmutur.

Bu denli srarl bir yaylmaclk ve zaptettii yerleri bu denli iddetle koruyan bir emperyalizm, bunun nedenleri sorusunu ne getirir.

Pek ok Rusya uzman, bu lkenin durmak bilmez yaylmacln yle aklamaktadr: Bunun nedeni, komu lkeler tarafndan toprak-larnn durmakszn istila edilmesinin yaratt endiedir!

Bu aklamay ciddiye almak zordur. Bu tezi ne srenlerin, Rusya tarihine ilikin en ufak bir bilgileri olmamas gerekir. Rusya, sekiz yzyl boyunca ya da drt saldr ve istila grmtr: On nc yzylda Rusyann Moollar tarafndan zapt, 1812de Napolyonun


13

istilas, i sava srasnda mttefik glerin istilas, ki gerek bir istila denemez ve 1941de Nazi saldrs. Srekli istilalara urayan bir lkenin, giderek dnyann en byk lkesi olmas, adamn birinin srekli soyularak gitgide zenginlemesi denli samadr. Tarihsel gerek-lerin gsterdii gibi, sregen saldrlarn kurban olmamas bir yana, Rusya, son 300 ylda srekli saldrgan savalar iinde olmutur. Endie ya da korku bytmeye hakl bir nedeni olabilecek olan da Rusya deil, Rusyann komulardr. 1700 ile 1870 yllar arasnda Rusya, 106 yln 38 askeri sefer yrterek geirmitir. Bunlarn 36 tanesi saldr, iki tane-si savunma amaldr. Bu gerekler, Rus saldrganlnn bir savunma refleksi olduu yolundaki teoriyi rtmeye yeterlidir.

Rus yaylmaclnn daha ciddi aklamalar, somut ekonomik, corafyasal ve siyasal eleri dikkate almak zorundadr.

Birinci e ekonomiktir. Rusya yoksul bir lkedir, ana ticaret yolla-rnn uzandadr, uluslararas ticarete katlamamtr. Doal kaynaklar zengindir ama bunlar karmak ve ilemek zor ve pahaldr. Her eyden nemlisi, ne topraklar ve ne de iklimi tarma uygun deildir, ki tarm 1930lara dek nfusun %80-90nn temel geim kaynayd. Nfus art, yeni kyly geindirecek yeni toprak gereksinimini srekli canl tutmutur. Bu da, byk bir ordu gereini getirmitir. Bu nedenle, yeni pazarlar arayndaki yerli sermayenin da tamas anlamna gelen Avrupa ve Japonya emperyalizminin tersine, Rus emperyalizmi yoksul-luktan kat. Durum bir eit ksr dng idi. Yoksulluk yaylmay zorunlu kld, yaylma byk askersel harcamalar gerektirdi, askersel harcamalar ise lkenin retken kaynaklarn emdi ve yoksulluu yeni-den retti.

kinci e corafyasaldr. Tarm zerinde bu denli olumsuz bir etki yaratan doa, Rusyann saldrganlna ise esiz frsatlar salamtr. Rusya, jeo-siyasetilerin kalp blgesi dedikleri bir blgede yerle-mitir. Dnya nfusunun ve doal kaynaklarnn ounluunu tayan blgelere komu olan tek lkedir. Rus askeri, Avrupa, Ortadou ve Asyann her blgesine, ayaklarn suya dedirmeden ulaabilir. Bu jeo-siyasal konum Rusyaya fetihler iin byk olanaklar sunmutur. Frsat-lar her zaman yeni istilalar iin akllar elmi ve ekonomik koullar da her zaman yaylmay tevik etmitir.

nc ve en karmak eler dizisi siyasaldr. Bunlardan devlet kurma ve gelitirme srecinde toprak zaptetme geleneine daha nce deinmitik. teki eler Rusya hkmetleriyle, onlara bal halk arasndaki ilikiyi ilgilendirir.


14

Rusya hkmetleri her zaman ierdeki konumlarn, darda yarat-tklar korkuyla halk etkileyerek glendirme gereini duymulardr. D hkmetlere korku salarak, komularndan aldklar topraklar kendi tebaasna datarak Rus hkmetleri, meruluklarna g katmlardr. D yaylmayla iteki otorite arasndaki yakn ba, daha devrimden ok nce dikkatli gzlemciler tarafndan dile getirilmitir. Rusyadaki geli-melerle zel olarak ilgilenen Marks ve Engels de bunlar arasndadr. 1890da, Rusya diplomatik servisine atf yaparak Engels yle yazar:

Asl olarak yabanc maceraclardan kurulan bu gizli rgtlenme, Rus imparatorluunu bugnk gcne ykseltmitir. Demir bir inatla, gzleri amaca kilitlenmi olarak, hibir yalandan, hileden ve cinayetten ekinmeden, evreye yksek rvetler saarak, hibir zaman zaferden ar gvene kaymadan, yenilgiden ylmadan, milyonlarca askerin ve hi olmazsa bir arn lleri zerinden, yetenei orannda vicdansz bu ete (tm Rus ordularnn toplam bir yana) Rusyann snrlarnn genilemesini salamtr. (...) [Bu etedir ki] Rusyay byk, gl ve korkulan yapmtr ve onun nnde dnya egemenlii yolunu amtr. Ancak, bunu yaparken, ieride de arln erkini glendirmitir. Kaba yurtsever toplum iin zaferin an, birbirini izleyen fetihler, arln gc ve parlts, onun tm gnahlarndan, despotizminden, tm adaletsiz-liklerinden ve keyfiliklerinden ok daha nemlidir.2

Engelsin bu syledikleri ok dikkate deerdir. Btn hkmetler yurttalarnn dikkatlerini iteki zorluklardan baka yne evirebilmek iin zaman zaman savalardan yararlanmlardr. Fakat Rusya iin bu durum geici ya da tekil deildir, d zafer varolu biimidir. Srekli fetihler, lke iindeki dzeni srekli klmann yolu olmutur.

1.2. SSCBde Snf Mcadeleleri*

SBKPnin Yirminci Kongresi, toplumda yaygn olarak uygulanan terr yaratan elikilerin zmlemesini yapmad. Bunun yerine, Stalini kii 2 F. Engels, Die auswartige Politik des russischen Zarenthums, Die Neue

Zeit, VIII (1890), 146. * Bu blmde asl olarak Charles Bettelheimn ayn adl kitabndan yararlanl-

mtr


15

olarak sulamakla yetindi. Stalin, gemi dnemin tm olumsuzlukla-rnn tek sorumlusu ilan edildi. SBKPnin bylesine kof bir aklamay kabul etmesi, Marksizmi bir zmleme arac olarak kullanmay daha o yllarda terk etmi olduunun kantdr.

Bu sahte aklama, ekonomik ve siyasal gc bir aznln elinde toplayan ekonomik ilikileri glendirmeye hizmet etmitir. Bylece, bu ekonomik ilikilerin yaratt elikiler de, azalmak yerine, oalp derinlemitir.

Toplumsal elikilerin derinlemesinin yaratt sonulardan biri, Sovyet ekonomisinin ktlemesi olmutur. Bir baka sonu ise, uluslararas siyasetteki sosyalist tonun giderek terk edilmesidir.

ABD ile ayn kulvarda koma abas, SSCBye inanlmaz bir silahlanma yar dayatt. ABDnin gayri safi milli haslann %7-8ini askersel harcamalara ayrmasna karlk, SSCB %25-30unu ayryor-du.

Sovyetler Birliinin tuttuu yolun, birka liderin kiisel sorumluluu olduunu hi kimse syleyemez. Sz konusu liderlerin o katlara ykselmeleri ancak SSCBdeki toplumsal ilikiler temelinde aklanrsa bir anlam tar.

Sovyetler Birliinde meta-para ve cret ilikilerinin varl, gerek toplumsal ilikiler temelinde aklanmak zorundadr. Toplumsal iliki-ler, insanlarn istek ve iradelerinden bamsz olarak iler, bu nedenle de, kararlarla yok edilemez.

SSCBde smr ilikileri, devlet sahiplii rts altnda yrmek-teydi. Kapitalist lkelerdeki smr ilikilerinden farkll biimdeydi. Bu farkl biim, onun devlet kapitalizmi olmasdr ve daha Engelsin zamanndan bu yana biliyoruz ki, devlet kapitalizmi yalnzca en arya gtrlm kapitalizmdir.

Tarihsel ve diyalektik materyalizmin gerek devrimci karakteri yeniden ykseltilmek isteniyorsa, resmi Marksizmin u temel konuda syledikleri reddedilmek zorundadr: 1) Snf ilikilerinin temeli, 2) retken glerin rol, 3) Devletin varlnn ve snp gitmesinin koullar.

imdi bu tezi ele alalm ve bunlarn yerine getirdikleri ideolojik ve siyasal ilevleri anlamaya alalm.

Snf ilikileri ve mlkiyet sahipliinin yasal biimleri: Birinci yanl, sahipliin yasal biimleriyle snf ilikilerini mekanik bir biimde zdeletirmektir.


16

Stalin, SSCB Anayasa tasla zerine, 25 Kasm 1936da Yedinci Sovyetler Kongresine sunduu raporda bu yanl sergilemitir.3

Stalin, bu raporunda, 1924-1936 arasnda Rusyada sahiplik biim-lerinin dnm srecini anlatmtr. Stalin, bu dnemde retim ve deiim aralarnn zel sahiplii ortadan kaldrlm ve onun yerine, iki baka sahiplik biimi (devlet ve kollektif iftlik mlkiyeti) getirilmitir, der ve yle balar:

Endstri alannda kapitalist snf ortadan kalkt. Tarm alannda kulak snf ortadan kalkt ve ticaret alannda tacirler ve tefeciler ortadan kalkt. Bylece, tm smrc snflar artk ortadan kalk-mtr.4

Bu rapora gre, artk yalnzca ii snf, kyl ve artk smrc bir snf kalmadndan halka hizmet etmek zorunda olan aydnlar vardr. Bu nedenle de, snflar arasndaki ekonomik ve siyasal elikiler gerileyip yok olmaktadr.5

Bu tezin kabul edilmesi, Sovyetler Birliindeki elikilerin zmlenebilmesini engellemitir. Bu tez, proletaryann artk var olma-yan ve kapitalist zel mlkiyet yeniden kurulmadka da bir daha var olamayacak olan bir burjuvaziye erki kaptrabilecei dncesini, anlamsz bir dnce durumuna getirir. Bu tez, snf mcadelesi artk geride kald diyerek proletaryay mcadele bilincinden uzaklatrr.

Oysa, sahipliin yasal biimlerindeki deiimler, snflarn varlnn ve snf mcadelesini yaratan koullarn ortadan kalkmas iin yeterli deildir. Marks ve Leninin sk sk vurguladklar gibi, bu koullar sahipliin yasal biimlerinden deil, retim ilikilerinden kaynak-lanrlar.

Snflar, tarihsel olarak belirlenmi toplumsal retim sisteminde tuttuklar yere, retim aralaryla olan (ou durumda yasayla formle edilen ve belirlenen) ilikilerine, emein toplumsal r-gtlenmesindeki rollerine ve dolaysyla toplumsal zenginlikten aldklar payn boyutlarna ve bu pay al biimine gre bir-birinden ayrlan byk insan gruplardr. Snflar bunlardan birinin

3 Stalin, Leninizm, s. 561. 4 Agy. , s. 565. 5 Agy, s. 567.


17

belirli bir toplumsal ekonomik sistemde tuttuu deiik yerden tr bakasnn emeini sahiplenebildii insan gruplardr.6

Leninin snflarn retim aralaryla olan ilikilerinin yasayla belirlenmesine ou kez kaydn dmesinden yasal dzenlemenin yalnzca bir olaslk olduunu anlyoruz. Demek ki, retim aralarna yasal bir ilikinin varl, snflar tanmlamasnn zorunlu, hatta gerekli bir yn deildir.

Proletarya diktatrlnn ve mlkiyetin kollektif biimlerinin varl, kapitalist retim ilikilerinin ya da proletarya ve burjuvazi gibi uzlamaz snflarn ortadan kalkmas iin yeterli deildir. Burjuvazi deiik biimlerde varln srdrebilir ve zellikle de, devlet burju-vazisi biimini alabilir.

Proletarya diktatrlnn tarihsel rol yalnzca sahiplik biimlerini deitirmek deildir. Ayn zamanda, el koyma toplumsal srecini dntrmek ve bylece eski retim ilikilerini ykp yenilerini kurarak, kapitalist retim biiminden komnist biime geii salamaktr.

Bu sylenenlerde yeni bir ey yok, yalnzca Marks ve Lenine geri dn var. Marksa gre, proletarya diktatrl, genelde snf farklar-nn ortadan kalkmasna ulamada zorunlu bir gei noktasdr.7

retken glerin gelimesinin ncelii: Bu tezi doru anlamak gerekir. Tarihin itici gc snf mcadelesidir ve snflar var olduu srece, toplumsal ilikiler, snflar arasndaki atmalar yoluyla dn-r. Dolaysyla, sosyalist toplumsal ilikiler de ancak snf mcadelesi yoluyla ykselebilir. Ne var ki, bu snf mcadelesi gkten dmez. retken glerle retim ilikileri arasndaki bitmez elikiden doar ve retken glerin her yeni dzeyiyle de biim deitirir.

Devletin varl: Smrc snflarn yok olduu tezini kabul etmenin yaratt glklerden bir tanesi, Sovyet devletinin varln il-gilendirir. Sovyet devletinin varolu biimi ve aygtlarnn doas sorun yaratr, nk bu eit devlet ancak snf uzlamazlklar temelinde var olabilir. Byle bir devlet aygtn glendirmek ise, bu antagonizmlerin derinlemesinin bir gstergesi olur. Oysa bu antagonizmlerin yok oluuna, devletin bask organ olarak ortadan kalkmas ve onun yerini ynlarn zynetim organlarnn almas elik eder.

Stalin, partinin On Sekizinci Kongresine sunduu raporda bu sorunu ele ald.8 Engelsin Anti-Dhringdeki formlasyonunu hatrlatarak 6 LTY, Byk Balang, C. 29, s. 421. 7 Bu dncenin ilk formlasyonu Marksn Weydemeyere 5 Mart 1852

tarihli mektubundadr.


18

yle dedi: Boyun edirilecek hi bir toplumsal snf kalmaynca, snf egemenlii ve imdiki retim anarisine dayanan bireysel varolma sava ve bunlardan doan atma ve arlklar giderilir giderilmez, bask altnda tutulacak hi bir ey kalmaz ve zel bir bask gc olarak devlet artk gerekli deildir.9

Stalin, sorunu zebilmek iin, Marks devlet doktrinindeki baz genel konular tam ilenmemitir ve yetersizdir10 demek zorundayd, ki bu dorudur. Ancak hemen ardndan, Sovyetler Birliinin bir devlete ve byk bir devlet aygtna, i toplumsal ilikiler nedeniyle deil, fakat d e, yani kapitalist kuatma nedeniyle, gereksinimi vardr belirle-mesiyle bu yetersizliin giderilmesini nermitir:

lke iinde askersel bask ilevi ld gitti. (...) Bu bask ilevinin yerine, devlet, sosyalist mlkiyeti, halkn mlkiyetini hrszlardan, dolandrclardan koruma ilevini kazand. lkeyi d saldrdan koruma ilevi aynen kald: Sonuta, Kzlordu ve Donanma, bunlarn yan sra, d entelijans servislerinin lkemize gnderdikleri casuslar, suikastlar ve ykclar yakalayp ceza-landrmada vazgeilmez olan ceza organlar ve entelijans servisi de aynen kald.11

Yn rgtlerinin lkeye gnderilen dman unsurlar meydana karp yakalama grevini stlenebilir olmalar gerekirken, d tehli-keyle baa kmak iin i baskda uzmanlam byk bir gce gereksinim vardr demek teorik bir elikidir. Dardan gelen dmanla iBirlii yapabilecek bir snfn kalmad iddia edilen bir lkede bylesine baskc bir devlet aygtn savunmak teoriyi iyice skntya sokar. Eer mesele yalnzca casus ve hrszlar yakalamak ise, bu aptaki bask aygtna ne gerek vard?

Birinci dnem (1917-1923)

Sovyet devriminin birinci aamas, proleter erkinin kurulmasn ve ilk ekonomik, siyasal deiimleri ierir. Ekim 1917den Mays 1918de 8 Rapor 10 Mart 1939da sunuldu. Stalin, Leninizm, s. 619. 9 MESY, C. 3, s. 147. 10 Stalin, Leninizm, s. 687. 11 Agy. , s. 662.


19

Beyazlarn isyannn balamasna dek olan zaman kapsar. Bu dnemde, Sovyetler, geni bir kamulatrmaya gitmeden ama byk endstriyel iletmeleri, madenleri, bankalar kamulatrarak ve ekonomiyi ii snfnn denetimi altna koyarak, burjuvazinin ekonomik gcn krma-ya altlar. Lenin bu siyaseti, devlet kapitalizmi olarak adlandrd. Bu adm daha sonra, sosyalizme doru ikinci adma, yani retimin ii tarafndan dzenlenmesine geecekti.12

1918in ilk aylarnda, bu ikinci adm ksa srede atlacak gibi gzk-myordu. Bunun eitli nedenleri vard. Bazlar Sovyetlerin kt almasyla balyd.13 Bazlar da partide genel kabul gren Rusyann ancak Avrupadaki proleter devrimle sosyalizme yryebilecei yolun-daki doru deerlendirmeyle balyd.

Beyaz ayaklanmalarnn balamas ve emperyalist ordularn mdaha-lesi, balangta ngrlenlerden ok farkl ekonomik, siyasal yntemlere yol at. Bu yntemlerde nde gelen rol devlet aygtndayd. Devletin zor kullanm, zellikle tarm rnlerine zorla el koyma biimi, 1918 Haziranndan 1921 Martna dek uzanan sava komnizmini yaratt.

sava dneminin sonunda, Rusya yklm durumdayd, ktln eiindeydi. Sava komnizmi yntemleri durumu dzeltmekten ok uzakt. Dolaysyla, Yeni Ekonomik Siyaset (NEP) kabul edildi. Bu siyaset ilk nce, 1917-1918 knn devlet kapitalizmine dn gibi gzkt. NEP dncesi, 1929da terk edilene dek birka kez deiim geirdi.

Leninin lm, Rus devriminin bir aamadan tekine geiiyle denk dt. Bu dnemde retim canland ve proletarya yeniden olutu, kyllk iinde farkllama artt. Bu, ilk yllardan farkl bir aamayd.

Rus devrimini izleyen ilk yllar anlamada Leninin yazdklar byk nem tar. Bu yazlarda Leninin Sovyet siyasetine vermek istedii ynelimleri, berrak zmlemeleri ve gemite izlenmi siyasetlerin eletirel deerlendirmelerini buluruz. Ancak dikkat etmemiz gereken husus udur: Leninin vard siyasal sonular ve nerdii nlemler ile gerekte olanlar, hatta devlet ve partinin gerekte izledii siyaseti birbirine kartrmamak gerekir. nk Leninin nerileri uygulama alannda sk sk nemli direnilerle karlat. Ya snf mcadelesinin nesnel sreci hedeflenenlerden baka ynlere doru geliti, ya da, parti ve devlet aygt sarsak bir uygulama sergiledi.

12 LTY, Sovyet Hkmetinin Acil Grevleri, C. 27, s. 255. 13 LTY, C. 27, s. 133.


20

1930larn bandan beri Sovyetlere egemen olan tarih anlay, Sovyet devrim tarihini partinin verdii kararlarn bir sonucu olarak takdim eder. Bu anlaya gre, tarihi madem ki partinin kararlar biim-lendiriyor, o halde btn baar ya da baarszlklarn sorumlusu partidir. Bu tarih anlaynn tarihsel materyalizmle ilgisi yoktur. nk, eer tarih partinin karar metinlerine indirgenirse, tarihsel hareketin esas z olan snf elikilerinin gelime ve deime devinimi hasr alt edilmi olur.

Tarihsel materyalist zmleme snflar ve snflar aras mcadele zerinde odaklar. Bu analiz yntemi Bolevik Partinin eylemini inkar etmez, yalnzca bu eylemi olmas gereken yere koyar. Parti tarihin znesi deildir. Ynlarla bal her parti gibi Bolevik Parti de tarihin akna katlmtr ama onu tayin etmemitir.

Devrimci parti, tarihin hareketine katlarak belli koullarda hareketin yolunu etkileyebilir. Parti, tarihsel hareketin potansiyel olarak barnda tad deiimin fiilen gereklemesini salayarak tarihin akna yn verebilir. Devrimci partinin tarihsel srece mdahalesi bu anlama gelir. Mdahalenin etkili olabilmesi partinin snf elikilerinin gbeinde yer almasna ve doru siyaset dorultusunda ynlar harekete geire-bilmesine baldr.

Devrimci partinin tarihsel srece mdahalesi eer ynlar bu mdahaleyi benimsiyorsa etkili olur. Ancak bu koulda parti fiilen ynetici bir rol oynar. Ekim 1917de ve birok baka durumda Bolevik Parti gerekten de byle bir rol oynad. Bu dnemlerde partinin eylemi belirleyici tarihsel nemdeydi. Ne var ki, bu durumlarda bile, toplumsal deiimleri belirleyen yine nesnel srelerdi.

Bolevik Partinin etkin mdahale koullar olumadnda, yani elikileri doru zmlemediinde, yeterince doru bir hat belirle-mediinde, sava komnizmi dneminde olduu gibi ynlarla ilikileri ktletiinde tarihin nesnel sreci yine ilemeye devam etti. Ama partinin olumlu bir etkisi olmadan ilemeye devam etti. Dolaysyla, alnan kararlar beklenen sonular retmedi. Bu da gsterir ki, ncelikle zmleme altna alnmas gereken, snf mcadelesinin nesnel sre-cidir. Partinin siyasal izgisi, ald kararlar ve parti iinde yryen mcadeleler, bu nesnel srele balantl olarak incelenmelidir.

Devrimin lk Be Ylnn Bilanosu Lenin yaamnn son yllarnda, 1921 ve 1923 arasnda, Rus devriminin bilanosunu karmaya alt. Bu bilano, kapitalizmden komnizme


21

geiin ve zel olarak da, bu geiin balang dneminin temel sorun-laryla ilgili, bugn de geerli, ok nemli dersler tar.

Lenin almasn tamamlayamadan ld. Analizinin gittii yn gsteren sonular henz tam olarak ortaya koyamamt. Leninin sy-lediklerini doru kavrayabilmek iin onun baladn srdrmek, ayn izgide ilerletmek zorundayz. Leninden sonra Rus devriminin girdii rotann derslerini dikkate alarak onun balattn bugne tayabiliriz.

Leninin bilanosunun en nemli sonularn ortaya koyabilmek iin, iki zorluu amak gerekir.

Birincisi, Lenin 1921 ve 1923 yllar arasnda getirdii fikirleri hala eski zmlemelerinde kulland kavramlarla ifade ediyordu. Leninin henz tamamen terk etmedii bu terminoloji, eer ok dikkat edilmezse, dncesindeki yenilikleri gzlerden gizleme ihtimalini iinde tar.

kincisi ve zellikle, Bolevik Partinin yeni fikirleri ancak ksmen anlayabilmi olmasdr.

Proleter devrim ve demokratik devrim, Rus devriminin i ie ge-mi, alabildiine karmak ikili karakterini oluturuyordu.

Proleter devrime tekabl eden ynetici rol proletarya ve onun partisindeydi. Proletarya diktatrlnn kurulmas ve proleter devrime zg deiimlerin gereklemesi bu nclk sayesinde oldu.

Demokratik devrime tekabl eden belirleyici rol kyllkteydi. Ky-llk, byk lekli toprak sahipliini ykarak bireysel kyl retimini yaygnlatrmak gibi sosyalist olmayan amalar iin savayordu.

Leninin Rus devriminin demokratik grevleri ve proleter grevleri diye ayrm yapmas ite bu nedenledir.

Rus Devriminin Demokratik levleri Lenin, 1921 Kasmnda devriminin drdnc yldnm iin yazd, imdi ve sosyalizmin tam zaferinden sonra altnn nemi adl makale-sinde devrimimiz yalnzca burjuva-demokratik grevlerini tamamlad diye yazd. Lenin bunu sylerken byk lekli toprak sahipliinin ve ona elik eden siyasal styapnn ortadan kaldrlmasn kastediyordu.

Leninin kastnn ne olduunu tespit ettikten sonra u soruyu sora-biliriz: Rus devriminin burjuva demokratik grevlerinin 1921e kadar tamamlanm olmas mmkn mdr? Hayr. Sermayenin retken biri-kiminin nndeki engeller gerekten yok edilmedii srece devrimin burjuva-demokratik grevleri tamamlanm olmaz. Hatta, 1917 sonra-snda kk lekli kyl retiminin genellemesi, retken birikime yeni engeller yaratt. Bu gelimeler, pazardan kopmu ve kendi iine


22

kapanm pederahi ekonominin genilemesini getirdi. Birka yllk NEP deneyi bu anlamda gsterdi ki, Rus devriminin burjuva demokra-tik grevleri tamamlanmamtr.

Leninin 1921 ve daha sonra 1923de iaret ettii gibi demokratik devrim ve proleter devrim eitsiz geliiyordu. Proleter devrimin bala-mas iin demokratik devrimin tamamlanmas diye bir zorunluluk yoktur. Ne var ki, proleter devrimin sosyalist grevler stlenebilmesi ve proletaryann ynlara nclk rolnn glenebilmesi iin snf mcadelesinde belirli aamalarn geirilmesi gereklidir.

Halkn ounluunun kyl olduu bir lkede, bu i ar zordur ve proletaryann kyllkle salam balaklk kurmuluunu varsayar.

Rus devriminde ii kyl balaklnn can alc nemi vard. Proletaryann nclk roln, kyllkle ilikilerini pekitirecek tarzda oynamas gerekiyordu. Proletaryann kylnn hazr olmad toplum-sal ilikileri kra dayatmaktan zellikle kanmas gerekiyordu. Bu noktada Bolevik Parti sava komnizmi dneminde gerekten ciddi hatalar yapt.

Lenin yanl grd ve 1921 Hazirannda Kominternin nc Kongresine sunduu raporda yle dedi:

Kar devrim Sibirya ve Ukraynada geici zaferler kazanabildi. nk oralarda burjuvazi kyll kendi yanna ald, nk ky-ller bize karyd. Kyller sk sk yle diyordu: Biz komnist-lerden deil, Boleviklerden yanayz. Boleviklerden yanayz nk onlar toprak aalarn kaldrdlar; fakat komnistlerden yana deiliz nk onlar bireysel iftilie karlar.14

Bolevik Partiyi NEPe gtren faktrlerden biri, kylnn bireysel iftilii pekitirme ve rnn serbeste deitirme isteiydi. yleyse, krda toplumsal ilikilerin sosyalist dnmn ileriye brakmak gerekiyordu.

Rus Devriminin Proleter levleri 1921in sonuna doru Lenin, Altnn nemi makalesinde Rus devriminin proleter grevlerini yle sralad:

(1) Emperyalist dnya savandan devrimci ekili.

14 LTY, C. 32, s. 486.


23

(2) Proletarya diktatrlnn bir biimi olarak Sovyet sisteminin kurulmas.

(3) Sosyalist sistemin ekonomik temelinin yaratlmas; en nemli, en temel olann ana zellikleri henz tamamlanmamtr.15

Bu belirleme son derece nettir. Son iki nokta zellikle ilgi ekicidir. nk gstermektedir ki, proleter devriminin iki en nemli grevi 1921de daha yeni ele alnmaya balamtr.

Leninin yukardaki alntda, en nemli, en temel olann ana zellikleri henz tamamlanmamtr szleriyle kastettii, sosyalist sis-temin ekonomik temelinin yaratlmasdr.

Bundan kastedilen, her eyden nce, retken glerin dk dzeyi-dir. Grev, sosyalizmin maddi temellerinin yaratlmasdr. Fakat, Lenin, sosyalizmin ekonomik temelinden sz ederken, yalnzca ret-ken glerin gelimesini deil, ayn zamanda iki birbiriyle ilintili grevin de yerine getirilmesi gereini dnyordu.

Birincisi, Rusya gibi bir lkede, ii ve kyl arasnda salam balaklk kurulmas. 1921de bu balaklk yeterince gl deildi. Birinci grev bu balakl glendirmekti, ki NEPin amalarndan birisi de buydu.

kincisi, ynlarn yaam koullar o denli ktyd ki, bu durumu dzeltmeyi ncelikle ele almak zorunluydu. Emeki halk aln ve souun elinden kurtarmak gerekiyordu, yoksa, ynlarn yeni rejime gvenleri kalmayacakt.

Lenin Nisan 1921 tarihli Ayni vergi brornde Rusyadaki mevcut ekonomik ilikilerin berrak bir zmlemesini yapt. Bror gsterdi ki, mevcut ilikiler sosyalizme yabancyd ve proletarya diktatrlnn uzun erimli tarihsel grevi bu durumu deitirmekti.

Lenin Ayni vergi brorne, 1918de yazd Solcu ocukluk ve Kk Burjuva Anlay brornden uzun pasajlar ald. Bunun nemi uradadr: Byk lekli endstriyi tmyle devletletiren sava kom-nizmi bittikten sonra 1921de Lenin, retim ilikilerinin tam da 1918deki gibi olmadn ama lkedeki retim ilikilerinin greceli arlnn da byk lde deimediini deerlendirmektedir. Lenin 1921de, 1918de olduu gibi, yle demektedir: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri terimi, mevcut ekonomik sistemin sosyalist dzen olduunu deil, Sovyet erkinin sosyalizme gei iradesini yanstr. 16 15 LTY, C. 33, s. 112. 16 LTY, C. 32, s. 330.


24

Rusyada Proletarya Diktatrl 1921 sonunda, Lenin devrimin bilanosunu kardnda, en nemli kazanmn proletarya diktatrlnn kurulmas olduunu vurgulad.

Leninin bu vurgusu, devrimin yerine getirmesi gereken grevlerin bitmediinin de altnn izilmesi anlamn tayordu. Proletarya dikta-trlnn kendisi bile henz yeterince salam deildi ve biimi de gelitirilmeye muhtat.

Daha sava komnizmi dneminde Lenin, devrimden nce dn-dkleri erk biimin aslnda yaama geirilemediini ve Sovyetlerin emeki ynlarca altrlan organlar deil, fakat onlar adna ilev gren organlar olduunu sylyordu.

Lenin 1923de daha da ilerisini syledi: En zararl ey, (...) gerekten sosyalist, Sovyet, vb., demeye layk yeni bir devlet aygtnn kurulmas iin elimizde ok sayda unsurun bulunduu varsaymna gvenmemizdir.17

Devrimin stnden be yl gemi ve proletarya diktatrlnn ger-ekletirildii biim, kelimenin ii uras anlamyla, pek sovyete benzemiyordu. Yneten gcn proleter doas asl olarak partinin proleter karakteri ve ileri iilerle kurduu ilikilerden geliyordu.

Partinin proleter karakteri de ok salam deildi. yeliin hzl bymesi ve yeni gelenlerin siyasal eitiminin dkl proleter karakteri sulandrmt. Lenin 26 Mart 1922de Molotova gnderdii mektubunda bu duruma yle dikkat ekti: Parti yelerinin byk ounluunu ele alrsak, imdiki zor durumda gerek bir proleter lider-liin gerektirdii siyasal dzeyden daha geri olduklarn grrz. Dahas ayn mektupta unlar da syledi: Partimizin proleter siyaseti, yeliin karakterince deil, fakat partinin Eski Muhafzlar diyebile-ceimiz kk bir gurubun olaanst prestiji sayesinde belirleniyor.18

Demek ki, proletarya diktatrlnn bu geici biimini karakterize eden unlard: Bolevik Partinin liderlii altnda ynlarn devrimci eylemi, parti liderliiyle ynlarn ileri kesimleri arasnda yllar iinde kurulan gven ilikisi ve bu liderliin burjuvaziye kar mcadelenin sorunlaryla baa kabilme kapasitesi.

Ne var ki, proletarya diktatrlnn bu geici biimi krlgand. nk, partinin ynetici gurubu sayca ok kkt, blnmt ve en 17 LTY, Az olsun z olsun, C. 33, s. 488. (ab) 18 LTY, C. 33, s. 256.


25

nemlisi, yneticilerin ounluu birok kereler oportnist fikirlerden ne kadar kolayca etkilenebildiklerini gstermilerdi.

Rus Devriminin Aamalar Devrimden be yl sonraki bilanosunda Lenin devrimci srete dneme iaret etti.

Birinci dnem, 1917 Ekiminden 1918 baharna kadar. Bu dnemde devrim temel siyasal grevlerini yerine getirdi: Proletarya diktatrl-nn kurulmas, toprak aalarnn mlkszletirilmesi, emperyalist savatan kma ve ulam ve deiimdeki bata gelen retim aralarnn milliletirilmesi.19

kinci dnem, 1918 baharndan 1921 baharna kadar sren sava komnizmi dnemi. Bu dnemde, merkezi grevler askerseldi.

nc dnem 1921 baharnda balad. Lenin bu dnemi NEP izgisinde devlet kapitalizminin gelimesi olarak adlandrd.20

O zamanlar proletarya diktatrlnn yneldii zgl biimi anla-yabilmek iin lkede ar basan ekonomik ilikilerin doasn hesaba katmak gerekir. nk son zmlemede, siyasal biimler ekonomik ilikiler tarafndan belirlenir. Snf mcadelesi burjuva siyasal aygtn ykabilir, fakat ekonomik ilikiler dntrlmedike, burjuva devlet aygtn yeniden kurma eilimi her zaman yaar.

Leninin Yaplan Hatalar zmlemesi

Lenin, Ekim devriminin drdnc yldnm mnasebetiyle Pravdada yaynlanan makalesinde yle dedi:

Kk kyller lkesinde proleter devletin emriyle rnlerin devlete komnist izgide retilip datlabileceini bekledik, ya da daha dorusunu syleyelim, zerinde yeterince dnmeden byle bir ey olabileceini varsaydk. Deney bizim yanl olduu-muzu gsterdi.21

zlenen siyasetin yanll burada aka kabul ediliyor. Lenin komnist retim ve datmn nndeki balca engelin kk kyl retimi olduunu sylyor. Bu aklama, komnist rgtleme biim- 19 LTY, C. 33, s. 87. 20 Agy, s. 100 21 Agy, s. 58.


26

lerinin yaama gemesinden nce baz aamalarn geilmesi gerektiini anlatyor. Lenin ayn fikri birka gn sonra yle yineledi: Dorudan komnist retim ve datma gemeye karar vermekle yanl yaptk.22

Sava komnizmi hatalar aslnda kararnamelerle toplumsal ilikile-rin deitirilebilecei yanlgsndan kaynaklanyordu. Lenin bunu yle dile getirdi: retim ve datmn devlete rgtlenmesini getirerek bir ncekinden farkl bir ekonomik sistem kurduumuzu sandk.23

Bu sylenenler, sava komnizmine zg devlet mdahalelerinin nceki ekonomik sistemi deitirmediini, yalnzca onun ileyiindeki baz koullar deitirdiini aka teslim ediyor. Onun iin Lenin ayn raporda yle dedi: Duruumuzu mevcut kapitalist ilikiler temelinde almalyz.24

Lenin 15 Mart 1921de Onuncu Parti Kongresinde ayni vergi stne konuurken, Rusyada, zellikle tarmda yl iinde sosyalist dnmlerin yaplabileceini dnen komnistlerin rya grd-n syledi.25

Lenin sava komnizmini kapitalizme kar dorudan bir saldr olarak, baarszla urayan bir kalkma olarak niteledi ve kesinlikle ak seik bir yanlt diye vurgulad.26

Balca deolojik Engeller Proletarya diktatrl altnda retim aralarn devletletirmenin, re-tim aralarnn toplumsallatrlmas anlamna geldii yolunda yanl bir kabul vard. Bu kabuln arkasnda da proleter devletin eylemiyle ynlarn eylemini zdeletirme yanl yatyordu. Proleter karakterli de olsa devlet, devlet olduu srece, ynlarla zde deildir.

Devletin eylemiyle ynlarn eylemini zdeletirme eilimi ksmen ynlarn retim aralarnn gerek toplumsallamasnda etkin olarak rol alabilecekleri koullar hakkndaki bilginin yetersizliiyle balyd. Gerek toplumsallatrmaya hazr olmayan bir toplumda, retim aralar stnde dorudan denetim kurma yolunda atlacak admlar, genellikle her iletmedeki iilerin dar karlarna hizmet eder. Bu da sonuta retim aralarn, retimin eitli birimlerindeki iilerin ortak 22 LTY, C. 33, s. 62. 23 Agy, s. 88. 24 Agy, s. 98. 25 LTY, C. 32, s. 216. 26 LTY, C. 33, s. 86


27

mlkiyetine (kapitalist sahipliin zel bir trne) dntrr. retim aralar, her bir iletmenin iilerinin retilen deere el koymasn salamada kullanld lde sermaye olarak ilev grr. Marks, ii kooperatifleri yelerinin retim aralarn kendi emeklerinin istihdam iin kullandklar lde kendi kendilerinin kapitalisti olduklarn syler.27 Aktr ki bu retim aralarnn gerek toplumsallatrlmas deildir. Ama bu sorunlar partide ele alnmyordu.

Lenin her zaman partisinin nndeydi. Pek ok yaamsal sorunda Lenin, Merkez Komitesini ikna etmek iin uzun sre kavga vermek zorunda kald.

17 Mart 1921de A. Joffeeye yazd mektupta Lenin yle diyordu: rgtsel ve kiisel konularda ka kere aznlkta kaldm sana anla-tamam.28 Parti Leninin konumunu gecikmeli olarak kabul ediyordu ve kabul ederken de bunu Leninin dncesindeki yeni olan yeterince zmsemeden yapyordu. Dolaysyla, ynlarn giriimine yant verme ve demokratik merkeziyetilii uygulama konusunda Leninin getir-dikleri ile Bolevik Partisinin eylemi arasnda dikkate deer bir uurum bulunmaktayd.

Varolan bunca uyumsuzlua karn Leninin Bolevik Partisinin banda kalabilmi olmas bu partinin devrimci karakterine iaret eder. nk yalnzca devrimci bir parti, basit bir trafik memuru ya da ara-bulucu gibi davranmayan ve gerein en sk Marksist teorisyeni olan bir lideri banda tutup onun liderliini korumaya yetenekli olabilirdi.

1923te Leninin vard baz sonularla partide kabul gren kav-ramlar arasnda geni bir uurumun olmas rastlant deildi. Lenin vard yeni sonular daha henz aklamt. Bunlar da dank ak-lamalar halindeydi ve Leninin bu sonular zafere ulatrmak iin mcadele edecek zaman yoktu. Ayrca Bolevik Partisine 1923te szan ok sayda burjuva ve kk burjuva unsur, bu grlere kar duran toplumsal taban parti iinde temsil ediyordu.

Partiyi proletarya diktatrln daha yksek bir biimine ilerletme grevini yerine getirmekten alkoyan iki tr ideolojik snrllk vard.

Birincisi, Leninin ilkesel olarak kar tutum almasna karn, hala sava komnizmi yntemlerine komnist retime geite bir rol bii-liyordu. kincisi, toplumsal ilikilerin devrimci dnmnde ynlarn eyleminin yerine devletin eyleminin geirilmesi szde knanmakta iken, pratikte uygulanmyordu. Leninin, devlet aygtnn snf karakterinin 27 Kapital, C. 3, s. 131. 28 LTY, C. 45, s. 99.


28

burjuva hatta arc olduuna ilikin syledii hemen her ey byk lde kulak arkas ediliyordu. Parti, ynlar bu aygta kar rgtle-yemiyordu.

Balca Siyasal Engeller Parti ile kyl arasndaki ilikinin yetersizlii, grevlerin yerine getirilmesinde zellikle ciddi bir sorundu. Kyl, partiden ok, devletle iliki iinde idi. Bu yzden, Leninin ayni vergi zerine yazdklarn okurken, proleter adan dzgn biimde yerine getirilmesi beklenen bir dizi grevin (en geni yerel giriimin yaratlmas, kk endstriye destek verilmesi, kooperatiflerin ynetilmesi) parti yelerince deil, memurlar tarafndan stlenildiini gryoruz.29

Parti ve kyl arasndaki siyasal ilikiler NEPin uygulanmasnda balca engeldi. Bu engeli ortadan kaldrmaya ynelik giriimler, parti ile devlet arasndaki ilikilere arpyordu. Parti, devletle olan ilikileri yznden, devlet iinde yer alan burjuva toplumsal ilikileri dn-trme savamn ykseltemiyordu.

1921de parti iinde balatlan temizliin ap gsterdi ki, parti o tarihte kendisini burjuva elerden ynsal lekte temizleyebiliyordu. Ancak arnma Leninin nerdii gibi yaplmam ve temizlik srasnda ynlarn yardmna bavurulmamt. Bu yzden temizlik ok yetersiz kald. Devlet aygt iindeki burjuva ilikilere kar etkin mcadele edebilmek iin nce parti iindeki burjuva siyasal ilikileri deitirmek gerekiyordu. Ynlar devreye sokmadan yaplann yetersiz kalaca akt.

Devletin ynetsel ve ekonomik aygtlarnn varl, onlarn alma biimi ve partiyle olan ilikileri partinin gerekletirebilecei grevleri snrlamaktayd.

Partiyle devletin i ielii ou kez parti yelerinin burjuva ilikile-rin temsilcisi olan devlet grevlilerin etkisi altnda faaliyet gstermesini getiriyordu. Lenin bu konuyu 1922 ylnda On Birinci Parti Kongresine hazrlad siyasal raporda ele ald ve brokratik aygt sz konusu olduunda komnistlerin ynettiinden kuku duyduunu, hatta dahas onlarn ynetildiini syledi.30 Bu raporda Lenin, parti ile devlet arasndaki ilikileri, fethetmi ve fethedilmi halklar arasndaki

29 LTY, C. 32, s. 352-353. 30 LTY, C. 33, s. 289.


29

ilikilere benzetti. Birincisi, ikincisinin kltr stnlnden tr ona tabi olmaktayd.

kinci Dnem (1923-1930) 1928 yl balarndaki ekonomik ve siyasal kriz, 1929 yl sonlarnda NEPin tamamen terk edilmesini getirdi. Bu deiikliin belirleyici mo-menti Stalinin kendisi tarafndan byk deiim olarak adlandrld.31

Balaklk Siyaseti Olarak NEP NEP geri ekiliten baka bir eydi. O ii snf ve kyllk arasnda aktif balaklkt. Bu balaklk, yalnzca ekonomiyi yeniden dzelt-mek iin deil, ayn zamanda ekonomik ve siyasal yardm yoluyla kyl ynlarn sosyalizme ekmeyi olanakl klmak iin de gerekliy-di. Kylyle aktif balaklk olarak NEP, proletarya diktatrlnn zel bir biimiydi ve 1920ler Sovyet Rusyasndaki zgl koullara denk dmekteydi.

Bu balaklk Marksizmin temel ilkeleriyle tamamen uyumluydu. NEP formlasyonundan ok nce, 1919 Hazirannda, Lenin proletarya diktatrln snflar arasnda balaklk olduunu yazmt:

Proletarya diktatrl, emeki halkn ncs proletarya ile emeki halkn ok sayda proleter olmayan katmanlar (kk burjuvazi, kk mlk sahipleri, kyllk, aydnlar vb.) ya da bu katmanlarn ounluu arasnda, sermayeye kar snf balak-lnn zgl bir biimidir. Bu balakln amac, sermayenin kesin alaa edilmesini salamak, burjuvazi tarafndan gsterilen direni ve restorasyon giriimlerini tamamen bastrmak, sosya-lizmin sonul kuruluunu ve konsolidasyonunu salamaktr.32

Aktr ki, Lenin iin NEP, ne bir ekonomik siyaset, ne de bir geri ekiliti. O proletarya diktatrlnn zel biimiydi.

Eer ynetici parti, zerinde durduu zemindeki gerek toplumsal ilikilerin hala kapitalist ilikiler olduunu kavrasayd ve bu ilikilerin 31 STY, C. 12, s. 124. 32 LTY, C. 29, s. 381. (abc)


30

denetim altna alnmasna ve retken glerin elverdii lde dn-trlmesine ilikin grevleri belirleyebilseydi, sosyalizm yolunda ilerle-nebilirdi.

On Birinci Kongrenin kapannda, 2 Nisan 1922de yapt konu-mada Lenin iki ilkeyi vurgulad: Birincisi, yeni ilerleme temkinli gitmeliydi. kincisi, bu ilerleme kyllkle birlikte olmalyd.

1923 Ocanda Lenin sosyalizme doru ilerlemenin kyllk a-sndan almas gereken biimlerden birini somut olarak tanmlad: Eer kylln tm kooperatiflerde rgtlenmi olsayd, imdi iki aya-mz da sosyalizmin topra zerine basyor olurdu.33

Parti liderliince yaplan NEP yorumu zamana gre deiiyordu. Her yorum, NEP stne iki temel eilimin bir tr bileimini iermekteydi. G dengelerine gre bazen biri bazen tekisi egemendi.

Birinci eilim, NEPi, durum iyiletiinde kurtulmak zere kabul edilen bir ekonomik siyasete, geri adma indirgiyordu.34 Bu eili-min mantksal sonucu, NEPin bir kapitalist gelime yolu olduuna varyordu.

teki eilim ise Leninin dncesine daha yaknd. Bu gr NEPin, ii ve kyl arasnda zgn bir balaklk biimi olduunu ve kyl ynlarn kooperatiflere doru harekete geirecek biimde gelitirilmeye ak olduunu savunuyordu. Bu yorum, NEPten yakn gelecekte kurtulmay ngrmyor, yalnzca dntrlmesi gerek-tiini ileri sryordu. NEP, uygun nlemler alnmak kouluyla, sosyalist yolda ilerlemeyi salayacakt. Bu gr, gelimenin kapitalist eler tayacan, ancak srecin snf mcadelesiyle denetim altna alnp dntrlmesi gerektiini savunmaktayd.

1925e kadar ki dnemde yaplan yorum, NEPi grece uzun mrl bir snf balakl siyaseti olarak grmekteydi. Bununla birlikte bu balakla verilen ierik balca ekonomikti.

1925 yl sonundan itibaren NEPin aslnda geici bir karakter tad gr gelitirildi. NEPin proletarya ile kyllk arasnda aktif balaklk adna temsil ettii her ey tedrici olarak terk edilmeye baland. Bu yzden, 1928-1929 yllarnda NEP krizi adyla ortaya

33 LTY, C. 33, s. 474. 34 NEPten kurtulma szn Stalin ilk kez 27 Aralk 1929 tarihinde yapt

konumada kulland. Bu konumada Stalin NEPin derhal terk edileceini sylemedi. Ama tarihi belirsiz bir gelecekte bunun olacann iaretini verdi. O zamana kadar NEPe sadk kalnacakt. (STY, C. 12, s. 178)


31

kan kriz, gerekte NEPin uygulanmamas yznden ii kyl balaklnn bozulmasnn dourduu krizdi.

1.3. Yeni Ekonomik Siyaset (NEP): Yol bulunmutu Dnmeye, Rusyann mujik (kyl) toprayla balanmas gerekir. Ancak, Rusyadaki sorunlarn ounun kayna, genellikle sanld gibi yalnzca kyl deil, son derece karmak bir yapya sahip olan tm tarmsal sistemdir. Emine Enginin de baslmam almasnda belirttii gibi, Sovyet tarihinde hibir dnem bu tarmsal zellikler anla-lmadan aklanamaz.

Devrim ncesi Rusya bir tarmsal krallkt. Nfusun byk oun-luu kylyd. Ulusal gelirin nemli blm tarm kaynaklyd. D ticaret buna gzel bir kanttr: Rusyann dalmnda endstri mallar birinci sradayd ve de yeni gelimekte olan endstri rnlerinin dnya pazarnda rekabet edemeyii, i pazarda geni bir devlet korumasn zorunlu klyordu. te yanda, dsatm rnlerinin %80i tarmsal rnlerden oluuyordu.

Leninin, devrimin nesnel snrlaryla ilgili uyarlarna ramen Bolevikler erki ele geirdikten sonra ok farkl bir yol izlediler ve i sava dneminde, sava komnizmi denen ilkel kavramlarn gaddar sistemini kurumlatrdlar.

Resmi sylem, sava komnizmini basite yabanc mdahalesinin ve i savan zorunlu kld geici acil nlemler olarak tantr. Kukusuz sava dneminin gereksinimleri bu eilimin arkasndaki itici gt, fakat Bolevikler ayn zamanda bunu sosyalist ekonominin kuruluunda vazgeilmez bir adm olarak grdler. Bu nedenle 1919larn balarnda Rus Komnist Partisinin Program Tasla yle diyordu:

Burjuvazinin mlkszletirilmesini ve retim ve datm aralarnn Sovyet Cumhuriyeti mlkiyetine geirilmesini tamam-la. (...) Ticaretin yerine rnlerin planl, rgtl ve lke apnda datmn yerletirmeyi srdr. Hedef, tm datm mekanizma-sn kesin bir biimde merkeziletirerek, tm nfusu, tm temel rnleri en hzl biimde, en sistematik, en ekonomik ve en az emek harcayarak databilecek, retici ve tketici komnlerinde rgtlemektir. (...) Olabilen en hzl bir biimde, parann ortadan


32

kaldrlmasnn yollarn deyecek en radikal nlemleri getirmeye al.35

Burada ilgin olan, program taslann ii-kyl balaklndan hi sz etmemesi, onun yerine proleter ve krsal kesimin yar proleter elerini partinin dayanaca ana gler olarak belirlemesidir. Burada vurgu retimden ok, yeni sosyalist mlkiyet ilikilerine yaplmaktadr.

Aktr ki, byle bir perspektif, acil krizi zmenin ok tesinde bir anlam tayordu. Sava komnizmi, znde, kuatma altndaki bir kalede tketimin denetimiydi. Ancak, Sovyet hkmeti bu denetim yntemlerini, dolaysz retim ve datmn planl ekonomi sistemine gelitirmeyi umuyor ve bunun iin urayordu. Sava komnizminden, giderek komnizme varmay umuyordu.36

Troki u aydnlatc notu da ekliyordu: Tm hesaplar Batda devrimin erken baars umuduna dayan-yordu. Zafer kazanm Alman proletaryasnn Sovyet Rusyaya, daha sonra karln yiyecek maddeleri ve hammadde olarak geri alaca, yalnzca makineler ve yapm mallar deil ayn zamanda binlerce yksek nitelikli ii, mhendis ve rgtleyiciyi bor verecei tartma gtrmez bir veri olarak grlyordu.37

Rus ekonomisine sava komnizminin etkileri hem endstride, hem de tarmda korkun oldu. Acmasz nlemler retimde felakete yol aan dler getirdi ve Boleviklerin siyasal tabann ciddi biimde oydu. Kyl ynlarnn devrime sempatisi yok oldu. Krsal alandaki silahl kar koyu ve ordu iindeki isyan rnein Krontad isyan bu gaddar uygulamann dorudan sonularyd. Sonunda Lenin durumu yle zet-leyecekti:

Ksmen bizi altnda ezen sava sorunlarndan ve ksmen de Cumhuriyetin emperyalist sava sona erdiinde kendini iinde bulduu dehetli konumdan tr, dorudan komnist retim ve datma gemeyi kararlatrma yanln yaptk. Fazla yiyecee el koyma sistemi altnda kyllerin, bize fabrikalarda databile-ceimiz ve bylece komnist retim ve datma ulaabileceimiz miktarda tahl salayacan dndk.

35 LTY, C. 29, s. 112 36 Troki, Temel Yazlar, s. 161. 37 Agy, s. 162.


33

Bu plan bu denli belirgin ve ak seik dndmz syleyemem, ancak, hemen hemen bu izgide hareket ettik. Ne yazk ki bu byledir. Ne yazk ki diyorum nk ksa deneyim gsterdi ki, bu izgi yanlt. Kapitalizmden sosyalizme gei stne daha nce yazdklarmza, yani, komnizmin alt aamasna varrken bile, sosyalist muhasebe ve denetimin atlanmasnn imkansz olacana ters dyordu () 1921 baharnda, dorudan komnizme ynelme giriiminde bulunurken, Kolak, Denikin ya da Pilsudskinin bize yaatt yenilgilerden ok daha ciddi bir yenilgiye ekonomi cephesinde uradk. (...) Krsal blgelerdeki fazla yiyecee el koyma sistemi (...) retken glerin bymesine engel oldu ve 1921 baharnda yaadmz derin ekonomik ve siyasal krizin ana nedenini oluturdu.38

Sava komnizmi anlaynn inanlmaz samal uradadr. Silahla almay, parann kullanmdan kalkmas olarak deerlendiriyorlard. Evet, sosyalizmde meta retimi, piyasa kategorileri yoktur, kuponlar meta deiimini yok eder ama sosyalist retim ilikisi, retken glerin tam toplumsallam olduu bir aama ister. Bunsuz sosyalizm kurulamaz. retim biiminin retken glerle uygunluu yasas fazla zorland zaman ok zararl sonular olur. retken glerin istedii biimlerin tesinde biim rgtlenmeleri dayatmak Sovyetler Birliindeki sonu-lar verir.

Fakat, dnemle ilgili daha sonra yazlanlar, bu olmadan i savata zafer olanakszd iddiasndan baka bir ey sylemiyor. Byle sylenince, eer yeterince iddet uygularsanz, retken glerin kaldrabilecei dzeyin tesindeki biimleri kurup iletebilirsinizin hazrl yaplm oluyor. Daha sonraki uygulamalar hakl karmaya alan yaklam ite byle gerekelendiriliyor. nk Stalinin, sava komnizminin birok teorik varsaymn ieren 1929daki Byk Deiimi ok daha yaygn bir bask ve iddetle uygulanmtr.

Sava komnizminin yaratt krizle kar karya kalan Lenin, sos-yalizme gei sorunuyla ilgili sosyalist dncenin en cesur ve nemli buluunu gelitirdi: NEP. Bir ok nemli teorik bulularda olduu gibi, NEP de ilk bata esas olarak Rus ekonomisinin korkun durumuna ksa dnemli pratik bir zm olarak domutu. Lenin eski Rus ekonomi-sinden dolaysz bir biimde komnist izgideki devlet retim ve 38 LTY, C. 33, s. 62-63.


34

datmna geileceini varsayan (...) bizim daha nceki yaklammzdan stratejik bir geri ekiliti39 diyor. (Daha nce de, taktik bir geri ekilitir, demiti.)

Baz yazarlar, daha nceki taktik geri ekilme belirlemesinin yerine bu kez stratejik ekilme diyerek Leninin nceki fikirlerinden ayrld-n sylyorlar. Bu doru deildir. Lenin, byk gerekiliiyle lkenin gereksinimini gryor ve nerdii nlemleri, taktik ekilme olarak sunuyor. Bunun bir nedeni vardr: Sz konusu yllar Avrupada devrimci durum ortamdr ve eer devrim olursa, geri ekili gerekten de taktik bir ekilme olarak kalacaktr.

Lenin, NEP programnn tm temel dncelerini gelitirmeye daha 1917de balad. Bolevikler iktidar elde tutabilirler mi makalesinde, devlet kapitalizmine yer verdi. Sovyet Hkmetinin Acil Grevlerinde de (1918) sosyo-ekonomik dnmlerin ilk sonularn irdeledi ve sosyalist ekonominin temellerinin yaratlmas iin bir plan gelitirdi. Lenin makalede u somut nlemleri sralad:

rnlerin retiminde ve datmnda kesin bir ulusal muhasebe ve denetim.

Byk apl endstri temelinde emek retkenliinin lke apnda ykseltilmesi.

Genel eitim ve kltr dzeyinin ykseltilmesi. Emein daha iyi rgtlenmesi. Toplumsal retimde emein meyveleri zerinde iilerin maddi

karlar ilkesine uymak. Sosyalist rekabetin azami lde gelitirilmesi. Eski burjuva uzmanlarn ekonomiye ekilmesi. Proletarya diktatrl altnda ynetimin ve ekonomik gelimenin

temel ilkesi olarak demokratik merkeziyetilik. Tek adam menajerlii ile kollektivizm ilkelerinin birletirilmesi. Yani Lenin daha o zaman, kapitalizmden sosyalizme gei dneminin

ekonomik siyasetinin teorik ilkelerini koymutu: Sovyet hkmetinin denetimi altnda devlet kapitalizmi.

Devrimin ilk dnemi iin Lenin, devlet kapitalizmi olarak karakterize ettii, ok renkli, ok sesli bir gei toplumu tasarlyordu.

Lenin, devlet kapitalizmini, proleter devletin, hala varln srdren kapitalist elerle karlkl ilikisi olarak dnmekteydi. 1917 ylnda, devrimin ekonomik programnn, tek devlet bankasnn yaratlmas, en byk iletmelerin kamulatrlmas ve teki endstri dallarnda da 39 LTY, C. 33, s. 61.


35

zorunlu sendikalatrma olduunu sylyordu. En acil olarak zerinde durduu ey, devlet bankas eliyle yukardan ve ii konseyleri eliyle aadan dzgn bir muhasebe ve denetimdi Devlet bankas, sosyalist toplumun iskeleti gibi bir ey salayacakt. Bu nedenle, 1918 baharna dek (ki o tarihlerde, Rus kapitalistlerinin, devlet kapitalizminin iletil-mesinde bir sorumluluk stlenmeye niyetli olmadklar ortaya kt), Lenin, Buharin ve teki sollardan gelen genel kamulatrma isteine kar durdu. Mays 1918de, Solcu ocukluk ve Kk Burjuva Anla-yn yazd ve kendisini eletiren solcularn, gei dnemi gerekliliini grmezden geldiklerini syledi

Gei szc ne anlama gelir? Ekonomiye uygulandnda, bugnk sistemin hem kapitalizmden, hem sosyalizmden eler, paralar tad anlamna gelmez mi? 40

Ne yazk ki, i sava ve enflasyonun getirdii ortam, Lenini, bu karma ekonomi dncesini bir yana brakmak zorunda brakt. Ama ancak 1921e dek. O tarihte ayn dnceyi yeni bir biim altnda can-landrd: Yeni Ekonomik Siyaset (NEP).

NEP 1921de yaplan Onuncu Parti Kongresinde kabul edildi. NEP sava komnizmine gre yeni idi ama, znde Leninin 1918de gelitirdii politikann mantksal bir devamyd.

Lenin NEP yntemlerini aklamak iin Ayni Vergiyi yazd. Kapitalizmde krsal kesimle kent arasndaki ekonomik ba, iftlik

rnleriyle endstri mallarnn deiimi biiminde idi. ok yapl bir ekonomi ieren sosyalizme gei dneminde, devlet endstrisi ile kk lekli kyl ekonomisi arasndaki ticari ba (satma ve satn alma temelinde deiim), kentle ekonomik ban kylle tek uygun biimi olarak varln srdrd.

NEPin getirdii nlemler: 1. Devlet mlkiyetindeki kk iletmelerin zel kiilere uzun

dnemli kiralanmas. 2. zel zanaatkar endstrisinin gelitirilmesi. 3. Yabanc sermayeye ayrcalklar verilmesi. 4. Belli ller iinde krsal kesimde cretli emek kullanm ve

topran kiraya verilmesi. 5. Ayni vergi. 6. Serbest ticaret.

40 LTY, C. 27, s. 335.


36

Proletarya diktatrl altnda devlet kapitalizmi snrlanabilir ve denetlenebilir bir kapitalizmdi. Sosyalizme gei dneminde, sosyaliz-min n koullarn hazrlamak iin tek uygun yoldu. Devlet kapitalizmi snf savamnn yeni bir biimi, muzaffer proletarya ile yenik bur-juvazi arasndaki ilikinin zgl tarihsel bir biimiydi.

NEP, kapitalizmden sosyalizme geite Sovyet devletinin, tarihsel ve nesnel olarak gerekli siyasetiydi. i-kyl balakln pekitirmeyi, proletarya diktatrln glendirmeyi, ykm nlemeyi ve lkenin retken glerini gelitirmeyi amalyordu. Bu siyaset, ekonominin yksek tepeleri Sovyet devletinin kontrolnde kalmaya devam ederken, zel sermayenin belli snrlar iinde var olmasna izin verdi.

NEPin motoru, kylnn rnne zorla el koyma sisteminin yerine getirilen ayni vergi idi. Devlet tarmdan kaynak ekmeye yine devam edecekti. Ama bu vergi yoluyla olacakt. Hem de parayla denen vergi biiminde deil, rnle denen vergi biiminde olacakt. Lenin byle bir admn kapitalizme nemli lde geri dnmek anlamna geldiini kabul ediyordu.

nk artk rne el koyma sisteminin kaldrlmas, kyllerin, vergi dendikten sonra geri kalan tarm rnleriyle serbeste ticaret yapabilecekleri anlamna gelir ve vergi, retilenin yalnzca kk bir parasn alr. Kyller nfusumuzun ve tm ekono-mimizin dev bir blmdr ve bu yzden de kapitalizmin bu serbest ticaret topranda bymesi kanlmazdr.41

Kapitalizme almann amac ynlyd: a) Kyl tarmnn retken glerini gelitirmek, b) Kk endstriyi gelitirmek, c) B-rokrasinin zararlarn azaltmak. 42

Krsal kesimde kapitalizme verilen bu dn, baka dnleri de a-ryor ve onlara elik ediyordu: zel ticaret yasallatrlmt. Devlet mlkiyetindeki birok kurulu zel kapitalistlere kiralanmt. Kk iyerlerine yeniden faaliyet izni verilmiti. Devlet irketleri maliyet hesab yaptrmna sokulmutu. Yabanc sermaye Rusyada yatrm yap-maya tevik edilmi ve karlar darya tama hakk tannmt. Bunlar yaplrken, geni apl endstri, bankalar ve d ticaret (ekonominin yksek tepeleri) devletin elinde braklmt.

NEP, genel olarak byleydi. zelde onun nemi, temel belirleyici ve ezici sorunu, ulusallatrlm, toplumsallatrlm fabrikalarda ve 41 LTY, C. 33, s. 64. 42 LTY, C. 32, s. 326.


37

devlet iftliklerinde ina edilmekte olan yeni ekonomiyle, milyon-larca ve milyonlarca kylnn yaamlarn salad kyl ekonomisi arasnda bir halka oluturmakt.43

Bu halka, ayni vergi yoluyla oluturulacakt. Eski sistemde, hayatta kalabilmesi iin gerekli asgari geim aralarnn dndaki her ey kylden zorla alnyordu. Bu, orduyu, iileri ve kentlerdeki emeki halk beslemek iin yaplmt. Ayni vergi sisteminde, kylden eskisine gre ok daha az alnyordu. Verginin ngrd miktarn stnde kalan rn, isterse satmakta zgr olan kylye kalyordu.

imdi, ayni verginin acil ekonomik nemini ele alalm. Ayni vergiyi gerekli klan, kyl tarmnda olaanst acilleen krizdi. Bu krizin sonular bizim ulam sistemini, kendi endstrimizi restore etmemizi etkiliyordu.44

Ama ayni vergiye geii daha da acilletiren, endstrideki derin kriz-di. Ayni vergi, ancak sava komnizmiyle karlatrldnda, kyllere verilen bir taviz olarak grnr. Olmas gerekenle, yani Leninin proletarya ile kyllk arasnda dzgn ekonomik ilikiler olarak tanmladyla karlatrldnda ise, ayni vergi, kyllerin kentlerdeki iilere ve proleter devlete verdii bir taviz, bir bortur. Kyl diyor-du Lenin, bize kredi veriyor.45

Lenin, sosyalizm altnda tek doru sistemin rnlerin dzenli sos-yalist deiimi, yani meta retimi ve deiimini reddeden bir deiim olduunu ok ak koydu:

Ayni vergi, bize ar yokluk, enkaz ve sava tarafndan daya-tlan, kendine zg sava komnizminden, rnlerin dzenli sosyalist deiimine geiin biimlerinden biridir. 46 Bir kk kyl lkesinde diktatrln uygulayan proletar-yann doru siyaseti, kylnn ihtiya duyduu mamul maddeler karlnda tahl elde etmektir. Bu, proletaryann grevlerine e den ve sosyalizmin temellerini glendirerek onu topyekn zafere gtrecek olan tek doru yiyecek siyasetidir.47

43 LTY, C. 33, s. 268-270. 44 LTY, C. 32, s. 287. 45 Agy, s. 342. 46 Agy, s. 342. 47 Agy, s. 343.


38

Ayni vergi, rnlerin dzenli sosyalist deiimine bir gei biimiy-di. Endstrinin zayf olmas bunu gerekli klmt:

Ayni vergi bu siyasete bir geitir. Savan (ki daha dn devam ediyordu ve yarn kapitalistlerin agzll ve kt niyetliliine bal olarak yeniden patlak verebilir) arl altnda henz yle-sine ezilmi ve harap olmu haldeyiz ki, ihtiyacmz olan btn tahln karlnda kylye mamul madde veremiyoruz. Ayni vergiyi, bunun farknda olarak, yrrle koyuyoruz. Yani (ordu ve iiler iin) gerekli grdmz tahln asgarisini vergi bii-minde alacaz ve gerisini mamul madde karl elde edeceiz.48 Atlama tahtas, endstriyel mallarn tarmsal rnle deiimini hazrlamak, kylnn rnn kent ve fabrika yaps mallardan baka bir eyle deitirmek zorunda kalmayaca ama onu kapitalist sistem altnda varolan biimlerden herhangi birine tabi klmayacak bir sistem yaratmaktr. Bununla birlikte, varolan ekonomik koullar altnda, biz bunu bile dnemezdik. te bu nedenle szn ettiim gei biimini, yani rn karln vermeden bir vergi biimi altnda almak ve bunun stne ek rn deiim yoluyla elde etmek yolunu benimsedik. Ancak bu uygun bir fonu gerektiriyor, bizimkisi son derece kktr.49

Ayni vergi, kyllerin ii snfna verdii bir bortu. Kyllk nfus iinde devasa arlk tayordu. Bu nedenle, hem genel olarak siyasetimizin, hem de zel olarak ekonomik siyasetimizin birincil gre-vi, ii snf ile kyllk arasnda belli ilikileri kurmaktr. Yz yze olduumuz ve gelecekte uzun yllar boyu kanlmaz olarak yz yze geleceimiz birincil sorun, bu iki snf arasnda dzgn, snflarn yok olmas asndan dzgn ilikilerin kurulmasdr.50 Bu nedenle eylerin merkezine yerletirilecek olan, kyldr.51

Kk kylye zendiriciler salamak zorunluydu: Fazla rne el koyma sistemi altnda kk kyl iftliklerinin hibir dzgn ekonomik temeli yoktur ve onlar yllarca l kal-maya mahkumdurlar. Kk iftilik yaayamaz ve geliemez,

48 Agy, s. 343. 49 Agy, s. 406. 50 Agy, s. 404 51 Agy, s. 409


39

nk kk ifti kendi faaliyetini konsolide edip gelitirmeye ve mahsul arttrmaya ilgisini kaybeder. Btn bunlar bizi bir ekonomik temelden yoksun brakr.52

Yukarda tanmlanan ekonomik ve toplumsal temelin zerinde, ayni vergi, krda kapitalizmin canlandrlmas anlamna geliyordu:

Doal olarak, ayni vergi, kylye vergi sonras art kendi isteine gre kullanma zgrl demektir. Devlet, kylye onun btn rnleri karlnda sosyalist fabrikalardan mal salaya-mad iin, artk rn ile ticaret yapma zgrl, zorunlu olarak kapitalizmin gelitirilme zgrl anlamna gelir. (...) Bununla birlikte, verilen snrlar iinde, ulam ve byk lekli endstri proletaryann elinde bulunduu srece bu, sosyalizm iin hi tehlikeli deildir.53

Sorun, kapitalizmin gelimesini engellemeye almak deil, onu devlet kapitalizmi kanalna sevk etmekti:

Bunun alma, (bu tek makul ve son mmkn olan tutumdur), kapitalizmin gelimesini yasaklamaya almak deil, onu devlet kapitalizmine kanalize etmektir. () Teorik ve pratik alardan tm sorun, bir dereceye dek ve belirli bir zaman iin kanlamaz olan kapitalizmin gelimesini devlet kapitalizmi kanallarna ynlendirmenin doru yntemlerini bulmak ve onu yakn gelecekte sosyalizme dnmn gvence altna alacak koullarla nasl evreleyeceimizi belirlemektir.54

Leninin ayni vergi fikri evresinde sylemi olduklarn zetlersek: Birincisi, ayni vergi, endstrinin tarmla dzgn bir meta deiimi

salayamayacak denli zayf olduu bir ortamda zorunluydu. Tarm rn-leri ile deiime girmeye yetecek kadar endstriyel mal retilemiyordu.

kincisi, endstri kyllerin ihtiyalarn karlayamad iin, bu ihtiyalarn krda kapitalizmin gelimesini salama yoluyla karlan-masna izin vermek gerekiyordu.

ncs, ayni vergi, kk kylye, tarm canlandrmak ve tarmsal rn arttrmak iin gerekli zendiriciyi salyordu. Bu zen-dirici, vergiyi dedikten sonra kalan rn kyllerin satma hakkyd.

52 LTY, C. 33, s. 44 53 Agy, s. 457 54 LTY, C. 32, s. 344-345


40

Bunun etkisi, kyllerin birer kk meta reticisi karakterlerini glendirmekti.

Bu nokta ayni verginin niteliini ortaya koyuyor. NEP ksa srede baar getirdi. Yalnzca 1921-1923 yllar arasnda

endstriyel retim iki katna kt. 1926ya gelindiinde be misli artla sava ncesi dzeyi (1913) at. Ayn be yllk dnemde elektrik retimi 520 milyon kilovat saatten 3.5 milyara karak sava ncesi dzeyin iki kat oldu. elik 183 bin tondan 3 milyonun stne ykseldi. 1926da tahl haslatnn 1921 dzeyini iki katndan fazla amasyla, tarm ayaklar stne dikildi. Dsatm, hala sava ncesinin ok altnda kalmasna ramen, dokuz kat artt.

NEP sorunsuz deildi. Devrimin ilk nlemleri (toprak reformu ve kulaklarn byk ounluunun yok edilmesi) yiyecein ounu reten byk iftlikleri ortadan kaldrmt. Sava komnizmine son verilme-siyle, NEP birbirine zt iki eilime yol at: Orta kylnn giderek artan pazar iin retimi ve yoksul kyl arasnda kendine yeterli, otarik ekonominin glenmesi.

Bu arada, devletin fiyatlar zerindeki denetimini srdrememesi ve i garantisi salayamamas iileri olumsuz etkiledi. NEP zenginlerine kar kzgnlk uyand. Bu nedenle, Bolevikler ki ou NEPi ideolojik olarak rahatlkla kabullenememiti bu ani ekonomik srama karsnda kark duygulara kapldlar. retimin artyla ferahlamlard ama kapitalist iletmelerin oalndan da huzursuzdular.

Lenin baka bir seeneklerinin olmadn sylyordu. Ana sorun, sosyalist ekonominin geliebilecei ve geleneksel zel iletmelerle rekabet edebilecei uygun yaplar oturtmaya alrken, kapitalizme yenilmeme sorunuydu.

NEPin balamasndan iki yl sonra, Lenin retici kooperatiflerinin nemini vurgulad. NEP gibi, bu fikir de Boleviklerde ok etkisi yapt. Geleneksel olarak, kooperatiflerle kapitalizmin dzeltilmi biimi diye alay edilirdi. Fakat imdi Lenin, siyasal erk ii snfnn elinde olduundan ve bu siyasal erk tm retim aralarna sahip olduundan, kooperatifler gei dnemi sorununa zm olacak diyordu:

Biz imdi zel karlar, zel ticari karlar ile bu karlarn devlet gzetimi ve denetimi arasndaki dengeyi, yani bu karlarn ortak karlara tabi oluunun derecesini, ki bu nceleri pek ok sosyalist iin alamaz noktayd, bulduk. Gerekten de, devletin tm geni apl retim aralarna hakim olmas, siyasal erkin proletaryann elinde oluu, bu proletaryann milyonlarca kk ve ok kk kyllerle balakl, proletaryann kyllk zerindeki oturmu


41

liderlii, btn bunlar daha nceleri iportaclk diye alay ettiimiz kooperatiflerden, sadece kooperatiflerden, mkemmel bir sosyalist toplum yaratmaya yeterli deil midir? (...) Bizim pratik ilerde alanlarmz kooperatif kurumlarmza tepeden bakyorlar. Onla-rn olaanst nemini, ilk bata ilkesel adan (retim aralar devletin mlkiyetindedir), ikincisi de yeni sisteme en basit, en kolay ve kyllerce en kabul edilir bir biimde gei asndan, takdir etmiyorlar!55

Bu yaklam, hem dncede, hem yaklamda ciddi bir deimeyi anlatyordu. Lenin de, itiraf etmeliyiz ki bizim sosyalizme tm bak-mzda radikal bir deiiklik oldu56 diyordu. Ama yine de belirtmek ge-rekir ki, bu, yirmi yl kadar nce dnd ii kyl balaklnn mantksal bir uzantsyd. yle ekliyordu Lenin: retim aralarnn mlkiyetinin toplumsal olduu, proletaryann burjuvaziye kar snfsal zaferi kazand bir ortamda, uygar kooperatifiler sistemi, sosyalizm sistemidir.57

Leninin buluu Sovyet zelini aan bir neme sahipti. Kapitalist iliki ve kurumlar sosyalizme gei toplumunda, varln srdrecektir. Bunlar ancak, daha verimli, daha evre dostu, daha demokratik ve entellektel olarak daha aydnlatc bir sistem stnlk kazannca ortadan kaybolmaya balar.

NEPin Sonu ve Yiyecek Sorununun Tarihsel Kkeni

Sovyetler Birliinde tarmn tarihini, ya da baka deyile direngen yiyecek sorununu ele alrken, aadaki faktr dikkate almak ve NEPin tarmdaki roln de bu erevede deerlendirmek gerekir.

Birincisi, sava komnizmiyle balayan uzun bir tarihsel dnem boyunca, kyden kente, tarmdan endstriye ykl miktarda kaynak aktarm yapld. Sava komnizmi srasnda artk rne kaba anlamyla el kondu. Karlnda kylye verebilecek bir ey de yoktu. Leninin kentle ky arasnda normal meta alveriine dnmeyi planlad NEP dneminde bile, ayni vergi, karlnda bir ey verilmeden kylnn 55 LTY, C. 33, s. 468. 56 Agy, s. 474 57 Agy, s. 470-71.


42

rnne tek yanl el koymay anlatyordu. Verginin kendisi sonuta bir el koymadr.

Sol muhalefetin endstri diktatrl belgisini ve ilkel sosyalist birikim teorisini reddetmesine ramen, Stalin de kylnn olaan vergi tes

Documents

Sosyalizm Nedir_2