SKRIPTA

METODOLOGIJA NAUNIH ISTRAIVANJA

PRAKTIKUM SA VEBAMA IZ METODOLOGIJE ISTRAIVANJA U MENADMENTU

BUELJINA, 2008. god.

SadrzajVezba 1.

TEORIJSKI PRISTUP PROBLEMU ISTRAZIVANJA ................................................9

Vezba 2CITIRANJE I OZNAAVANJE CITATA................................................................... 15

Vezba 3STANDARD ZA PISANJE NAUCNOISTRAZIVACKIH RADOVA........................ 23

Vezba 4METODOLOSKA POLAZISTA U ISTRAZIVANJU................................................. 31

Vezba 5VARIJABLE (PROMENLJIVE) I INDIKATORI U ISTRAZIVANJU ...................... 37

Vezba 6TEHNIKE ISTRAZIVANJA - UPITNIK..................................................................... 43

Vezba 7SKALE PROCENE....................................................................................................... 49

Vezba 8INSTRUMENTI POSMATRANJA.............................................................................. 55

Vezba 9INSTRUMENTI INTERVJUISANJA.......................................................................... 61

Vezba 11

UZORAK ISTRAZIVANJA......................................................................................... 73

Vezba 12

IZRADA KODNE LISTE ............................................................................................. 81

Vezba 13

FORMIRANJE LISTE PRIMARNIH PODATAKA.................................................... 87

Vezba 14

STATISTICKE SERIJE................................................................................................ 91Vezba 15

STATISTlCKETABELE.............................................................................................. 97

Vezba 16

GRAFICKO PRIKAZIVANJE REZULTATA ISTRAZIVANJA.............................. 103Vezba 17

MERE PROSEKA....................................................................................................... 109Vezba 18

MERE VARUABILNOSTI......................................................................................... 115Vezba 19

MERE RELATIVNOG POLOZAJA .......................................................................... 121

Vezba 20MERE KORELACUE................................................................................................. 127

Vezba21

t-TEST.........................................................................................................................135

Vezba 22X2- TEST I KOEFICIJENT KONTINGENCUE (C) ..................................................141

Vezba 24PROJEKAT EMPIRIJSKOG ISTRAZIVANJA..........................................................151

LITERATURA IZ OBLASTI NAUCNO ISTRAZIVACKOG RADA.......................201

Nauka pocinje sa problemima i zavrsava se sa problemima. Karl PaperU razgovorima i napisima o delatnosti menadzera, studiranju i usavrsavanju za tu de-latnostjavlja se i pitanje da li menadzeri, osim sto treba da budu dobri strucnjaci i reflek-sivni prakticari, treba da budu naucnici koji nastoje i naucno da proucavaju polje svojih kompetencija u oblasti menadzmenta. Menadzer, upravo da bi uspesno realizovao svoj posao vodenja, organizovanja, planiranja, treba da ga i naucno utemelji. Zato je potrebno, da u korpusu sirokog strucnog obrazovanja usvoji i teorijske i prakticne osnove naucnog istrazivanja menadzmenta, kako bi uz visokokvalitetnu strucnost postigao i efektivnu i efikasnu prakticnu potvrdu. .

Ne plediramo ovde potrebu osposobljavanja menadzera da u prvom redu bude nauc-nik. Siroko polje mogucnosti istrazivanja u menadzmentu nisu za njega samo objekti naucnog istrazivanja, nego i saradnici kojima on pomaze u razvoju. Tome doprinose i rezultati naucnog istrazivanja - njegovog ali i onih istrazivaca kojima je nauka temeljna delatnost. To naravno ne znaci da se naucnim istrazivanjem moze odgovoriti na sva pitanja, sve pro-bleme sa kojima se menadzer srece - sto bi proizislo iz netacnog scientistickog pristupa. Nastojanja menadzera svoju kriticku refleksiju mogu naci u plodovima uma i srca, a os-tvarenje ove sintagme trebalo bi da bude u osnovi njegove racionalne i humanisticke delaine orijentacije. Svi cemo se verovatno sloziti da srce ima prednost, alije ovde bitan i urn, a da bi on odgovorio svojoj svrsi, neophodno je prisustvo nauke, koje se ostvaruje istrazi-vanjima u menadzmentu.

Menadzment se tradicionaino naziva ,,liberalna vestina", ,,liberalna" jer se bavi osno-vama znanja, samospoznajom, mudroscu i liderstvom; ,,vestina" jer se bavi praksom i primenom. Menadzeri koriste sva znanja i opazanja humanistickih, prirodnih i drustvenih nauka i ova znanja usmeravaju na postizanje rezultata. Ovim Praktikumom zeiimo da po-mognemo i podstaknemo sve one koji hoce da razmisljaju i samostaino istrazuju pojave realnosti i stvamosti u svakodnevnom okruzenju menadzera, kako bi zajednickim nastoja-njima, menadzment podigli na stepen duhovnog i naucnog razvoja, priblizili istini i smis-lu putem koga ce menadzment sve vise biti disciplina i praksa u kojoj ce ,,humanisticko" iznova steci priznanje, uticaj i znacaj.

Vezba 1. TEORIJSKI PRISTUP PROBLEMU ISTRAZIVANJAStruktura masterskog rada. Obim i struktura masterskog rada zavise od karaktera (prirode) i vrste rada. Posto je najveci deo istrazivanja pojava u manadzmentu teorijskog i empirijskog karaktera ovde cemo dati osnovnu strukturu masterskog rada u kome se pri-menjuje empirijsko istrazivanje. Medutim, potrebnoje naglasiti da nema univerzaino dob-re strukture koja bi vazila za sve masterske radove, a pogotovo ne za sva empirijska istrazivanja.

Struktura masterskih radova empirijskog karaktera se organizuje u tri osnovna dela:

(1) Teorijski okvir istrazivanja, (2) Metodoloske osnove istrazivanja, (3) Rezultati istrazivanja i njihova interpretacija. Ceo sistem elementarnih i segmentamih delova imajedins-tvenu logicku i teorijsku osnovu. Teorijski okvir istrazivanja pise se u prvoj fazi izrade projekta istrazivanja.

Proucavanje naucnih izvora. Upoznavanje sa osnovnom literaturom o problemu istrazivanja je u funkciji pisanja teorijskog pristupa problemu istrazivanja, formulisanja pre-dmeta istrazivanja i definisanje kljucnih termina i pojmova. Odabrane bibliografske jedi-nice (leksikografska dela, monografije, naucne studije, udzbenici, prirucnici, clanci, pret-razivanje Intemeta i dr.) se iscitavaju. Ono stoje vazno za pisanje masterskog rada trebalo bi zabeleziti na listicima ili u Word dokumentu, pri cemu se morajujasno razgraniciti citi-rani i parafrazirani tekstovi od sopstvenog opazanja i razmisljanja. To se postize pravilnim naznacavanjem izvora citata i parafraziranih delova teksta. Listici se odiazu u dosije istrazivanja i to po poglavljima, dok se Word dokumenti odiazu u foldere. Proucavanje literature (strucne i metodoloske) zahteva dosta vremena da bi se precizno i argumentovano odgovorilo na tri osnovna pitanja: sta, zasto i kako je ono sto je u vezi sa problemom vec istrazivano. To zahteva maksimaino stvaralacko angazovanje studenta.

Strukturisanje masterskog rada. Glavni tekst masterskog rada moze da bude pode-Ijen na: poglavlja i podpoglavlja. Poglavlja su osnovne strukturalne jedinice masterskog rada koje predstavljaju relativno samostalne i zaokruzene celine i koje su u vezi sa celim tekstom. Segmentiranje rada na poglavlja omogucuje zaokruzivanje problemskih celina pri pisanju i lakse pracenje sadrzaja pri citanju. Pozeljno je na kraju svakog poglavlja da se pisu zakljucci koji ce sluziti kao osnova za izradu sintetickih zakljucaka na kraju rada. Naslovi poglavlja su naslovi prvog reda, koji pocinju na novoj nepamoj stranici, numerisu se i vizueino odvajaju belinom od osnovnog teksta, pisu se na sredini velikim slovima sa duplim proredom ispod zaglavlja. Osnovni tekst sledi tri reda ispod naslova. Pored toga sto zaokruzuju sadrzajno jednu celinu poglavlja imaju ulogu da svojim zavrsetkom omo-guce citaocu odmor i koncentraciju za nastavak citanja. Podpoglavlja (odeljci) su struktu-raini delovi poglavlja. Naslovi podpoglavlja masterskog rada blize odreduju njihov sadr-zaj. Takode se numerisu, imaju posebne podnaslove i ne pocinju na novim nepamim stra-nicama rada. To su naslovi drugog reda. Bez podele na poglavlja, tekst masterskog rada bi za studente bio tezak za pisanje, a citaoci bi ga tesko razumeli.

U oznacavanju strukturalnih delova masterskog rada najcesce se primenjuje dekadni sistem arapskih rednih brojeva, koji je sistematican i pregledan. Strukturaini elementi vi-seg reda moraju da sadrze najmanje dva strukturalna elementa (jedinice, celine) nizeg reda. U oznacavanju se dopusta upotreba do cetiri dekadne jedinice. Ukolikoje sadrzaj potebno rasclaniti na vise od cetiri dekadne jedinice, primenjuje se sistem arapskih brojeva s razlicitim oznakama ili sistem drugih izraza i znakova.

Struktura numeracije poglavlja1. POGLAVLJE

1. 1. Prvo podpoglavlje

1. 1.1. ....................

1. 1.2. ....................

1. 2. Drugo podpoglavlje

1. 2. 1............:.......

1. 2. 2. ....................

1. 2. 3. ....................

2. POGLAVLJE

2. 1. Drugo podpoglavlje

2. 1. 1......................

2. 1. 2......................

Pasusi (paragrafi) su najmanje logicko-sadrzajne celine teksta masterskog rada sa nekom razradenom misli, i potrebno je obratiti posebnu paznju na njihovo formiranje. U pasusima se razraduje jedna misao, jedan aspekt, jedan problem ili jedna pojava predmeta proucavanja i istrazivanja. Sastoje se od vise recenica povezanih tako da cine koherentnu misaonu celinu i predstavljaju deo vece celine - podpoglavlja. Pocinju glavnom misli, ali. mogu pocinjati i naglasenim recima. Pasusi su medusobno povezani, tako da svaki pasus. nastaje iz prethodnog i priprema sledeci. Prva i zadnja recenica u pasusu osigurava pove-zanost prethodnog i sledeceg su za sledeci pasus. Time tekst postaje koherentniji. Velicina pasusa zavisi od sadrzaja teksta i autorovog stila pisanja. Pasusi mogu da imaju istaknute kljucne reci (deskriptore). Prema ulozi koju imaju u tekstu pasusi se dele na funkcionalne, prelazne i zakljucne. Funkcionaini pasusi sluze za razradu problema, interpretaciju dobi-jenih podataka, rezultata i tvrdnji. Njima se dokazuje neka postavka ili tvrdnja. Dokaziva-nje tvrdnji moze se ostvariti: (1) logickim zakljucivanjem, citatima, (2) dokazivanjem primera, (3) uporedivanjem ili (4) analogijom. Prelazni pasusi imaju funkciju da medusobno povezu ostale pasuse. Zakljucnim pasusom se daje zakljucak prethodnih pasusa kojim su razradeni ili interpretirani rezultati istrazivanja. Pasusi se ne obelezavaju posebnim naslovima, iako sadrze prikrivene naslove koji se ne unose u sadrzaj rada. Pocetni red pasusa se najcesce uvlaci u tekst za pet do osam slovnih mesta. Novi pasusi se odvajaju pro-redom kojije za jedan razmak veci od proreda kojim se pise ostali tekst.

Definisanje osnovnih pojmova. U posebnom podpoglavlju, ili u sklopu nekog podpoglavlja, raspravlja se o pojmovno-terminoloskoj problematici iz predmeta istrazivanja, tj. definisu se kljucni pojmovi sadrzani u fbrmulaciji teme istrazivanja. Istrazivac mora odrediti osnovne pojmove pre nego sto se upozna sa osnovnom strucnom literaturom o predmetu svog istrazivanja i pre nego sto konsultuje leksikografsku i drugu literaturu. Ve-oma je vazno precizno odrediti i definisati pojmove zbog toga sto se u literaturi o mena-dzmentu pojedini termini i pojmovi razlicito tumace i upotrebljavaju. Do toga dolazi pod uticajem razlicitih teorija, ideoloskih i metodoloskih pristupa, te zbog interdisciplinamog pristupa istrazivackim problemima. U defmisanju osnovnih pojmova koriste se monograf-ska i leksikografska dela (recnici, enciklopedije i leksikoni) autora i naucnih autoriteta koji su se bavili torn problematikom.

Pojmovi se utvrduju dedukcijom iz naslova predmeta istrazivanja. Biraju se najcesce dva, eventuaino tri, a retko veci broj pojmova kojeje.potrebno defmisati. Teorijskom defi-nicijom zahvataju se sustinski uzi pojmovi koji se odnose na sadrzaj predmeta istrazivanja. Valjane defmicije nekih pojn-iova mogu se preuzeti iz drugih izvora i uneti u projekat. Ako takve definicije nisu do kraja podesne za konkretni predmet istrazivanja obavlja se suza-vanje ili prosirivanje sadrzaja pojmova.

Teorijski pristup problemu. Svaki problem istrazivanja pripada nekom teorijskom kontekstu. Zato je znacajno da se on postavi i obrazlozi teorijskim znanjima, kako bi se smestio u odredeni, njemu pripadajuci, teorijski kontekst. Taj deo je posvecen teorijskim osnovama (okvirima, shvatanjima, polazistima; teorijskom utemeljenju, zasnivanju i sl.) predmeta proucavanja i istrazivanja. Polazna osnova za izradu teorijskog pristupa je postojeci fond saznanja o problemu kojim istrazivac raspolaze. Da bi se taj fond saznanja prosirio neophodno je izucavanje postojece literature koja pripada odredenoj naucnoj ob-lasti i koja omogucuje da se daju odgovori na postavljena pitanja ili da se provere iskazi koji su u neskladu sa istrazivacevim uverenjem i nalazima istrazivanja. U literaturi se, dakle, traga za svedocanstvima koja su za ili protiv mogucih probnih odgovora na postav-Ijeno pitanje. Proucavanje izabrane literature vodi postavljanju problema istrazivanja. Na osnovu saznanja do kojih se dolazi preispituju se gledista, komentari i zakljucci autora i daju sopstvena uopstavanja.

Od kvaliteta ovog dela masterskog rada zavisi celokupno istrazivanje odabranog predmeta. Dobro uraden teorijski pristup problemu predstavlja veoma celovitu teorijsku i naucnu osnovu istrazivanja, kriticku analizu literature, kako predmetno-sadrzajne tako i metodoloske.

Struktura teorijskog dela masterskog rada uglavnom zavisi od prirode teme i njenog sadrzaja. U njemu se iznose vec postojeca teorijska saznanja iz oblasti koja se istrazuje. Utvrduju se razvoj, stanje i tendencije proucavanog problema u domenu odredene naucne oblasti (menadzmenta). Iznose se najbitnije naucne cinjenice koje su znacajne za teorijsko tumacenje izabrane problematike. U tekstu koji donosi teorijsku raspravu morajasno da se uocava staje sopstveni prilog autora, a sta korisceni tekstovi i rezultati drugih autora. To se postize pravilnom upotrebom citata i parafraziranih delova.

Ovaj deo masterskog rada, obuhvata uvek vise vrsta izdiferenciranih problema. Ako je, na primer, predmet istrazivanja bio iz oblasti motivacije saradnika, onda se u ovom delu moraju izneti osnovna psiholoska, socioloska, antropoloska i druga polazista od kojih je istrazivac posao.To nikako ne znaci da ce istrazivac prepricavati opste stvari o motivaci-ji saradnika sadrzane u udzbenicima, enciklopedijama, psiholoskoj (i drugoj) literaturi, vec ce izlagati i obrazlagati samo ono sto predstavlja osnovu u njegovom istrazivanju (od cega zavisi i formulisanje predmeta i problema istrazivanja, cilja i zadataka istrazivanja, hipote-za istrazivanja, utvrdivanje varijabli istrazivanja itd.).

Prethodna istrazivanja. Istrazivac je, duzan da analizira ranija istrazivanja o problemu koji se istrazuje, da ih kriticki oceni i da precizno odredi u cemu se on slaze sa sta-vovima i polazistima drugih istrazivaca. Time istrazivac produbljuje svoja polazista, teorijski utemeljuje svoj predmet istrazivanja. U ovom delu masterskog istrazivackog rada iznosi se istorija interesovanja za odabranu temu iz koje treba da se vidi kakav tokje imalo u proslosti njeno proucavanje. Iznose se samo rezultati glavnih istrazivanja vezanih za istrazivacku temu. To su podaci o autoru, predmetu istrazivanja, vremenu istrazivanja, metodama, uzorku, rezultatima do kojih se doslo istrazivanjem i zakljuccima. Saznanja do kojih se dode u proucavanju prethodnih istrazivanja sluze da bi se projektovano istraziva-nje na njih oslonilo i da bi se dobijeni rezultati mogli porediti. Na osnovu proucene literature dolazi se do saznanja o tome dokle se stiglo u izucavanju istrazivackog problema, na koja saznanja se treba osloniti i kakve korake treba preduzeti u projektovanom istraziva-nju.

U ovom delu rada, kako smo vec konstatovali, istrazivac je obavezan da analizira i kriticki oceni i metodoloske aspekte ranijih (samo najznacajnijih) istrazivanja istog pred-meta, srodnog predmeta, predmeta iz iste oblasti. On morajasno izloziti u cemuje njego-vo istrazivanje slicno, odnosno razlicito u metodoloskom pogledu, u odnosu na druge is-trazivace. Sva razmatranja - i ona koja se odnose na strucne i ona koja se odnose na metodoloske aspekte obavljenih istrazivanja - moraju biti strogo ufunkciji predmeta istrazivanja. Dakle, ne treba davati nikakve teorijske, istorijske, opste i sl. poglede, koji nisu u fun-kciji predmeta istrazivanja.

Oblikovanje teksta. U teorijskom pristupu predmetu i problemu masterskog rada izbegavaju se opsta mesta (opste rasprave, prepricavanja, navodenja i sl.). Masterski rad je izvestaj o sasvim odreaenom istrazivanju. U masterski rad ulazi samo ono sto je u di-rektnoj funkciji konkretnog proucavanja i istrazivanja. Razumljivo, neko opste mesto se moze navesti samo ako obavljeno istrazivanje, njegovi rezultati, zakljucci i sl., omoguca-vaju kriticku analizu i ocenu takvog mesta. U torn slucaju mora se dati argumentacija za takvu kriticku analizu, pa se time opste pretvara u konkretno i moze biti znacajan rezultat u proucavanju i istrazivanju.

Proucavanje problema koji je obuhvacen masterskim radom cesto zahteva interdisci-plinami pristup. Problem moze da se odnosi na proveru onog sto su drugi istrazivaci utvr-dili, ili na proucavanje segmenata nekog novog pitanja, ili vec proucavanog pitanja ali sada sa novog aspekta.

Kako je teorijska razrada bilo kog naucnog pitanja i problema uvek stvaralacki akt (delatnost), treba nastojati da se nicim ne sputava i ogranicava, da se ni na koji nacin ne sablonizuje (ukalupljuje) taj stvaralacki proces. To znaci da je teorijsko razmatranje bilo kog naucnog pitanja i problema poseban cin i da se ono moze vrsiti uz puno uvazavanje svih specificnosti odabranog predmeta proucavanja i istrazivanja. To znaci da se metodoloske norme i zahtevi uvek moraju stvaralacki koristiti iz aspekta osobenosti predmeta proucavanja ili istrazivanja.

Iz teorijskih razmisljanja do kojih se dolazi proucavanjem literature proizilazi problem istrazivanja, paje iz tih razloga potrebno prouciti svu literaturu kojaje u vezi sa prob-lemom proucavanja. Obicno se prvo objasnjava sira problematika podrucja koje se zeii istrazivati, ukazuje se na vaznost istrazivanja izabranog podrucja, da bi se nakon toga uka-zaio na uzi, odnosno tacno odredeni problem na kojije usmereno istrazivanje.

Izradu masterskog rada prati vodenje protokola istrazivanja i fbrmiranje dosijea istrazivanja. Protokol (dnevnik) istrazivanja je dokumentaciona osnova istrazivanja u kojoj se registruju istrazivacki postupci, dogadaji, pregovori, razgovori, i to hronoloskim redosle-dom kako su se pojavljivali, sto je moguce objektivnije i tacnije, detaljno ili u osnovnim konturama. Takav protokol cini zbirka zapazanja istrazivaca koja predstavlja dokumenta-cionu osnovu za pisanje izvestaja istrazivanja.

Dosije istrazivanja sadrzi dokumente koji su pratili istrazivanje. Namena dosijea istrazivanja je da se u njega unesu i sacuvaju podaci do kojih se u toku istrazivanja dode. Dosije istrazivanja treba da sadrzi: evidencionu listu o prikupljanju dokumenata, odiuku nastavno-naucnog veca o odobrenju masterskog rada, kopirane naucne radove, radnu bib-liografiju, odobrenje nadleznog organa o izvodenju istrazivanja, opste podatke o istraziva-nju, podatke o ispitanicima, meme instrumente, tabele primamih podataka, radne tabele i sl. U dosije se odiaze i dnevnik istrazivanja. Dosije istrazivanja predstavlja dokumentacio-nu osnovu za pisanje izvestaja istrazivanja.

Vezba 2: CITIRANJE I OZNACAVANJE CITATA

Citiranje je postupak doslovnog navodenja delova teksta drugih autora ili sopstvenog teksta (autocitiranje) koje prate napomene o naucnim izvorima (bibliografskim jedinica-ma). K-oristi se u strucnim, naucnim, preglednim i dmgim pisanim radovima pri analizi, kritickoj oceni, preuzimanju, prihvatanju, odbacivanju misli drugih autora.

Razlozi citiranja mogu biti: (1) stvaranje osnove za verifikovanje svojih i tudih rezul-tata; (2) adekvatno objasnjenje sopstvenih rezultata; (3) oslanjanje na dokaze ili cmjenice drugih autora.

Stvaranje osnove za verifikovanje tudih i svojih rezultata moze biti: (1) odavanje po-casti pionirima; (2) isticanje zasluznih autora; (3) stvaranje bibliografske baze; (4) biblio-grafski vodic kao veza za dalje nalazenje bibliografskih podataka; (5) priznavanje vred-nosti srodnih istrazivanja; (6) dokazivanje teorije; (7) dokazivanje hipoteze; (8) isticanje savremenosti problematike; (9) ukazivanje na originalne publikacije u kojima se govori, o ideji ili konceptu.

Citati za adekvatno objasnjavanje sopstvenih rezultata mogu biti u funkciji: (1) kori-govanje sopstvenog rada; (2) korigovanje rada drugih; (3) kritickog osvrtanja na prethodne radove iz domena teme; (4) pripremanje citaoca za sledeci rad autora; (5) ukazivanja na nedovoljno poznate i necitirane radove; (6) potvrdivanja podataka i cinjenica; (7) pobija-nja rada ili ideja drugih; (8) opovrgavanja prioriteta drugih; (9) upoznavanja metodologije i (10) upoznavanja statisticke obrade.

Citati mogu biti u funkciji oslanjanja ili pobijanja dokaza ili cinjenica drugih autora i mogu se odnositi na: (1) iskoriscen podatak, tabelu i drugo; (2) iskoriscen primer iz dru-gog rada; (3) uzetu ilustraciju ili sliku; (4) navodenje teksta drugih autora; (5) uzetu defi-niciju drugih autora; (6) ukazivanje na suprotna istrazivanja; (7) ukazivanje na suprotne rezultate; (8) dopunu rezultata drugih i (9) uporedivanje sa rezultatima drugih (Saric, 2004:13-14).Citiranje (bez navodenja znakova navoda) u funkciji argumentacije vlastitih stavova

Do rezultata do kojih smo istrazivanjem dosli, dosao je u svojim istrazivanjim i profesor Petar Petrovic.

Citiranje (bez navodenja znakova navoda) u funkciji ilustracije Da je zaista tako mislio, o tome svedoce ove njegove reci.

Citiranje u funkciji suprotstavljanja mislima i stavovima drugog autora

Da je on zaista tako mislio, o tome svedoce ove njegove reci _________________________________________________________

Citiranje (bez navoctenja znakova navoda) u funkciji komparacijaTako misli Piter Draker ____________________________________.

Do slicnih rezultata dosao je i D. Ristic _______________________.

Citiranje (bez navoctenja znakova navoda) u funkciji argumentacije sopstvenog misljenja Do rezultata do kojeg smo dosli u istrazivanju ________ dosao je i D. Ristic.

Citiranje (bez navoctenja znakova navoda) u funkciji iskazivanja naucnog postenjaOvo nije moja originalna misao, vec je pre mene ___________________

Citiranje (bez navoctenja znakova navoda) jasno iskazanih misli koje su u vezi sa problemomPoper istice: paradigma _________________________________

Citiranje sa navoctenjem znakova navoda je doslovno preuzimanje misli drugog autora i stavljanje u kontekst vlastitih misli sa tacno navedenim izvorom. Da bi doprineli jas-noci teksta citati svojim sadrzajem i oblikom treba da se uklopaju u tekst i da ne budu predugi. Uzimaju se iz primamih izvora, a ukoliko su uzeti iz sekundamih izvora na to se ukazuje u zagradi (Piter Draker, prema Ristic i saradnici, 2008, 94) ili u fusnoti.

Na izvore iz kojih su citati uzeti upucuje se na dva nacina:

(1) u zagradama se navodi prezime autora, godina izdanja knjige ili clanka i stranica, (2) u fusnoti se naznacavaju svi podaci o bibliografskoj jedinici iz koje je citat uzet.

Prva mogucnost se vise koristi u radovima koji se objavljuju u casopisima i zbomici-ma i kod knjiga gde se literatura daje po poglavljima, a druga mogucnost uglavnom kod monografija (dakle, ovo su za autora mogucnosti i nacini, a ne striktna pravila i obaveze).

Primeri navodenja citata

Citat moze da se nalazi izmedu znakova navoda(1) Kod recenice medu navodnicima kojaje zavrsena, krajnji deo znakova navoda je ispred drugih interpunkcijskih znakova. Za to dajemo dva primera:

Strategijaje predvidanje o tome kako ce trziste izgledati i osposobljavanje firme da stekne prednost na novom trzistu ( Ristic i saradnici, 2008, 93).

(2) Kada se deo recenice nalazi medu navodnicima, krajnji deo znakova navoda je ispred drugih interpunkcijskih znakova.

Ristic istice da je vrlo tesko napraviti model pomocu kojeg bi eventuaino objas-nili kako izgleda posao upravljanja preduzecem (2008, 98).

Ali ja vas molim da imate na umu da se deca ne mogu nicemu nauciti pomocu pravila koja se staino gube iz njihovog secanja (Lok, 1950, 42).

(3) Ako u citiranoj recenici postoji umetak, delovi recenice se stavljaju medu znake navoda.

Nema ozbiljnijeg preduzeca u svetskim razmerama koje ne bi zeielo da osvoji sto veci deo raspolozivog trzista.Onda bi pre mogli reci, smatra Ristic, da su navedene strategije u stvari politike koje vode njihovi organi upravljanja (2008, 95).

Nijednu stvar koju deca treba da nauce ne smete nikada pretvoriti u teret za njih, rekaoje Lok, niti im je smete nametnuti kao zadatak (1950, 55).

Izostavljanje citiranih rei u sredini, na kraju i na pocetku citata.(1) Izostavljanje citiranih reci u sredini citata oznacava se pomocu tri uzastopne tacke.(2) Izostavljanje moze biti na kraju i na pocetku citata.

U sustini donosenje odiuke je postizanje odredenog cilja ... zeijeni cilj se ostvaruje u usiovima brojnih ogranicenja koja po prirodi mogu doprineti ostvarenju ili ne ostvarenju istih (Ristic i saradnici, 2008, 165),

Coveku je usadena i zeija za znanjem, i ne samo trpeljivost prema radu ... (Komenski, 1954,38).

...jer on ne moze da postane covek ako ne bude ucio (Komenski, 1950, 47).

Ispravljanje greske u citatu.Greske u citatima se ne ispravljaju. Iza greske se u zagradi stavlja sic. Priroda hoce da deca budu dca (sic) pre nego budu ljudi (Ruso, 1925, 14).

Naglasavanje delova u citatu .

U citatu se mogu boldirano naglasavati (podvuci) neki delovi, a i davati neko krace sto sazetije objasnjenje. Tada se u zagradi navode inicijali onog koje podvukao deo citata. Sta znaci kreativna imitacija. Akoje kreativno, kako onda moze da bude imitaci-ja? Ako je imitacija necega, onda tu nema nikakve kreativnosti. U cemu je onda stvar? (podvukla M.A.) Pa, radi se o tome da neki veliki proizvodaci, u nekoj oblasti ne zeie da previse eksperimentisu, previse ulazu u razvoj (Ristic i saradnici, 2008, 95).

Koriscenje polunavodnika (,...') za tekst koji je u originalu meu navodnicima.I ona Terencijeva izreka: 'Idi napred, a ja cu za tobom', spada ovamo (Komenski, 1954,178).

U torn smislu 6emo uzetijedan istorijski primer u analizu. Svi ste verovatno gle-dali film , Deset bozjih zapovesti'. To je film o povratku Jevreja iz ropstva u Egiptu. U torn filmu ima jedna scena koja prikazuje ... (Ristic i saradnici, 2008, 29).

Strucnjaci za njih kazu:, Devedesete su prekretnica u americkoj istoriji. Moramo, na kreativan nacin, da unistimo i rekonstruisemo vecinu nasih institucija i javnih i privat-nih.Zivimo u svetu nastalom posle. hiadnog rata...U ovom trenutku svet se suocava sa potpuno novim izazovima...' (Hass, Tamarkin, prema Ristic i saradnici, 2008, 80).

Poznate rei i misli se ne moraju stavljati medu znakove navodaKomenski je rekao, coveka valja vaspitavati ako hoces da postane covek (1954, 47).

Govoreci o situaciji u kojoj se svi nalazimo, Ristic smatra da smo svi mi u cabru, da ce neki isplivati, a mnogi, na zaiost, nece.

ParafraziranjeSenge u svojoj knjizi Pet disciplina (1990) ukazuje da organizacija koja uci sta-lno razvija sposobnost za kreiranje buducnosti, da ucenje prilagodljivosti mora biti povezano sa stvaralackim ucenjem koje povecava covekovu sposobnost stvaranja. Organizacija koja uci je, prema ovom autoru, organizacija u kojoj ljudi kontinuirano prosi-ruju svoj kapacitet da kreiraju rezultate koje zeie, gde se uzgajaju novi i ekspanzivni ob-rasci razmisljanja, gde je kolektivna zeija oslobodena i gde ljudi kontinuirano uce kako da uce zajedno.

Citiranje sekundarnih izvora. A. Tofler u knjizi Sok buducnosti upozorava: ' Ne morate vi nista da menjate, niko vas ne prisiljava na to, odiozite promene koliko god hocete, samo znajte da cete mo-rati kad tad da ih prihvatite. Treba znati da je cena veca sto se promene vise odiazu (Tofler, prema Ristic i saradnici, 2007, 140).

Dz. Koterje sa svojim saradnicima istrazivao kako se odvajaju promene u nekih petnaestak kompanija u Americi i dosao do odredenih zakljucaka o tome koje su to gres-ke koje ljudi najcesce cine kada ulaze u neku promenu ... On je naveo osam najcescih gresaka koje rukovodstvo u firmama cini pri uvodenju promena. Njegovi nalazi su i za strucnjake koji se ozbiljno bave menadzmentom fascinantni i zato cemo se i mi ovde za-drzati na tim greskama ... (Koter, prema Ristic i saradnici, 2007, 141).

Citiranje koautorskih radova. U cemu je problem mozda se najbolje moze videti iz izvestaja koji je napravio konsultant Tauers Perm (Towers Perrin) u saradnji sa Nacionalnim udruzenjem proizvo-daca. Izvestaj se odnosi na misljenje nekoliko hiljada danova NAM o tome kakve su vestine njihovih radnika. Rezultati su objavljeni 1992. godine, u isto vreme kadaje spiker japanskog predstavnickog doma okvalifikovao americke radnike kao lenje, sebicne i nepismene.

Citiranje (bez navodenja znakova navocta) dva autora - umesto veznika i maze da se koristi i znak &.U razmatranju resavanja problema (D. Krec.& R. Kracfild, 1998 ) razlikuju cetiri osnovne faze __________________________________________

Navodenje, kada se u tekstualnoj diskusiji ime autora u recenici koristi direktno.

Vizija, prema recima Kotera (1998), igra kljucnu ulogu u kreiranju promene time sto predstavlja pomoc u usmeravanju, sinhronizovanju i inspirisanju postupaka velikog broja ljudi.

Navodenje kada se u tekstualnoj diskusiji ime autora u recenici ne koristi direktnoDanas se sve manje govori o informatickom drustvu, a sve vise o dobu znanja. lako je dao kriterijume za nastanak naucnih revolucija (K.un, 1962) on se nije bavio prirodom, vrstom i mestom tih revolucija u ukupnom drustvenom razvoju Pod revolucijom je pod-razumevao promenu vladajucih paradigmi, teorija i verovanja.

Umetnuto citiranjeRazradujuci ideju razvoja procesa obrazovanja, Ristic pise: Postoji jos jedan deo price o razvoju procesa obrazovanja, koji obuhvata pedagoske aspekte.Toje pitanje kako se prenosi znanje, koji je sistem ucenja, sta su ciljevi obrazovanja. Sve vise se smatra daje znanje sve manje jedini cilj.Sve vise se insistira na izgradnji stavova prema znanju, zivo-tu, struci i nacinu resavanja problema (2008, 33), sto potvrduje i nase opredeljenje o torn pitanju.

Citiranje dela receniceNa novu funkciju televizije kao medijatora, ubrzanja procesa sticanja znanja (Mitrovic, 1964), potrebnoje gledati sa puno optimizma.

Naknadno isticanje red u citatuNasuprot takvoj realnosti, u programu za predmet Poslovna etika, postoje ciljevi koji proklamuju upoznavanje sa osnovnim etickim pojmovima i principima, sa prirodom eticke argumentacije, stvaranje sposobnosti razresavanja moralnih konflikata (podvuceno M.A.), razvoj licnosti i moraine odgovomosti buducih menadzera.

(Fakultet za menadzment, (2006) Razvojni program, projekat reforme 2006-2010, 163).

Citiranje u okviru citataI ona Terencijeva izreka: 'Idi napred, ajacuza tobom' spada ovamo (Komenski 1954,178).

Vezba 3: STANDARD ZA PISANJE NAUCNOISTRAZIVACKIH RADOVA

CITIRANJE I NAVODENJE IZVORA PO APA STANDARDU

(prema "Publication Manual of the American Psychological Association", 5. izdanje)UVOD

APA standard (American Psychological Association) je u svetu najcesce koriscen na-cin citiranja i navodenja izvora. Koristi ga veliki broj medunarodnih i nacionalnih naucnih fiasopisa i izdavackih kuca u Evropi i Americi. Standard je veoma logican, funkcionalan i dinamican, pa su u poslednjem (petom) izdanju njegovog prirucnika unete neke novine i izmene, koje je potrebno poznavati. Navedeni prirucnik je na engleskom jeziku i prilicno obiman (440 strana osnovnog i 28 uvodnog teksta), a za detaljnije informacije ili slucajeve koji nisu navedeni u ovom skracenom pregledu, mozete prirucnik naruciti direktno od izdavaca. Vise informacija o standardima i raznim drugim izdanjima APA mozete naci na njihovom vebsajtu http://apastyle.apa.org/.

U cilju pracenja savremenih tokova u korektnom pisanju, pripremi i publikovanju naucnoistrazivackih radova, te stremljenju ka kontaktima sa inostranim institucijama i reda-kcijama casopisa, neophodnoje usvojiti ovaj standard za pisanje seminarskih, diplomskih, masterskih i doktorskih radova, te istrazivackih radova, strucnih i naucnoistrazivackih clanaka i na nasem Fakultetu. Iz navedenog prirucnika prikazace se samo delovi koji se odnose na citiranje i navodenje referenci u tekstu i delu Literatura (popisu referenci), i to slucajevi koji se najcesce srecu prilikom pisanja naucnoistrazivackih radova u kinezio-logiji.

STA I KAKO TREBA CITIRATI?1. U tekstu treba citirati kada se preuzimaju izjave, misli, rezultati, hipoteze, konstatacije ili tvrdnje drugih osoba. Ako ne navedemo autora, onda je to zapravo "intelektualna krada" i "kicenje tudim perjem". Medutim, ono sto je postalo deo opsteg znanja - ne citira se.

2. Treba citirati uvek iz originalnog izvora, a ako on nije dostupan, moze se izuzetno pre-uzeti citat iz drugog izvora, ali toje potrebno navesti (preuzeto od: ..., ili prema: ...).

3. Citirati treba u originalnom obliku, u navodnicima, ili se samo navedu autorove izjave, bez navodnika.

4. Rezultate, misli, stavove, izjave i sl. citirati tako da se nakon toga u zagradi napise prezime autora i godina izvora, a izmedu ta dva podatka staviti zapetu.

5. Ako se navode rezultati ili nesto drugo iz jednog rada od jednog autora treba navesti prezime autora i u zagradi godinu publikovanja rada (npr. Ristic, 2008). Ako se pise da je odgovarajuci autor dobio neke rezultate, treba pored prezimena autora u zagradi staviti odgovarajucu godinu (npr. rezultati analize nelineamih relacija morfoloskih i motorickih varijabli, koje je dobio Ambrozic (1996), pokazali su ...). Kada se navodi vise radova istog autora, onda se napise prezime autora, zapeta, godine publikovanja tih ra-dova koje se odvajaju zapetama (Bala, 1981, 2000). U slucaju navodenja dva ili vise izvora istog autora ili grupe autora u istoj godini, potrebnoje staviti u zagradu prezime autora, zapeta, godinu i po abecednom redu mala slova, zapeta, i navoditi redom, zat-voriti zagradu. Npr. (Bala, 2002a, 2002b) ali tim redosledom moraju se navesti ti izvo-ri i u poglavlju Literatura.

6. Ako se navode dva autora: (Bala i Madic, 2002) ili Bala i Madic (2002), ondaje potre-bno uvek navoditi oba prezimena i godinu. Za pisanje u medunarodne casopise umesto "i" koristiti "&", ali sa zapetom i iza pretposlednjeg autora, a pre & (npr. Bala, & Madic, 2002).

7. U slucaju da su autori istih prezimena treba navesti i inicijale imena (npr. R. D. Luce (1959) i P. A. Luce (1986) i koristiti tu formu tokom celog rada (bez obzira na razlicite godine), kako se ne bi unela zbrka.

8. Kada se navodi rad sa tri, cetiri, ili najvise sest autora, potrebno je prvi put navesti sva prezimena i godinu. U sledecim navodenjima treba ukljuciti prezime samo prvog autora i dodati "i saradnici" ili "i sar." ili "et al.". Npr. Obradovic, Kmeta, Cvetkovic, Sto-janovic i Gutovic (2002) - prvo citiranje u tekstu, a zatim samo Obradovic et al. (2002) ili (Obradovic et al. 2002).

9. -Kadaje vise od 6 autora onda treba navesti kao u prethodnom primeru u slucaju pono-vljenih navodenja, odnosno samo prezime prvog autora i "et al." ili "i sar.," i godinu (npr. Cvetkovic et al. 2002)(Cvetkovic i sar., 2002). U popisu bibliografskih jedinica, odnosno listi izvora (referenci), koja se nalazi na kraju u poglavlju Literatura, potrebno je obavezno navesti sve autore. Medutim, ako se radi o clanku u naucnom casopisu navode se prezimena i inicijali sest saradnika a zatim se stavlja i saradnici, odnosno et al.10. U slucaju navodenja dva ili vise izvora sa sest i vise autora kod kojih prvi i sledeci imaju ista prezimena, potrebnoje navesti sukcesivno prve autore sve dok se ne razliku-ju izvori. Npr. sledeca dva izvora:

Kosslyn, Koenig, Barrett, Cave, Tang i Gabrieli (1992) Kosslyn, Koening, Gabrieli, Tang, Marsoiek i Daly (1992)

u tekstu treba navesti u sledecem obliku:

Kosslyn, Koenig, Barrett, et al. (1992) i Kosslyn, Koenig, Garieli, et al. (1992), kako bi se razlikovali.

11. Ako se citira rad za koje nema podataka o autoru, umesto prezimena treba navesti nas-lov rada (npr.: Statut Fakulteta za menadzment, 2006).

12. Posredno citiranje, koga treba veoma retko koristiti, jer se ocekuje da se citaju origina-li, zahteva navodenje u zagradi autora i godinu, ali u produzetku i autora i godinu iz-danja rada u kome je ta informacija nadena. Npr. (Bala, 1986; prema: Ambrozic, 1996).

NAVODENJE IZVORA (na kraju rada, kao Literatura)Izvori su najcesce razne bibliografske jedinice (diplomski, magistarski, doktorski radovi, clanci u strucnim i naucnim casopisima, razne knjige, novine i sl.), ali i drugi mediji na kojima se mogu naci odgovarajuce informacije (film, televizija, radio, internet, autori-zovani kompakt diskovi i dr.). Svaka informacija ima svoj izvor, pa ako se koristi u radu, mora se navesti izvor te informacije. Postoje standardizovani nacini navodenja za svaku vrstu izvora, a ovde ce se ukazati na navodenje iz najcescih izvora prema APA standardu.

Opsti zahtevi prilikom navodenju izvora:1. Izvori se navode na kraju rada i to u poglavlju koji nosi naziv: Literatura.

2. Svi izvori mogu (ali ne moraju) biti numerisani rednim arapskim brojevima.

3. Izvore navodimo po abecednom redu prezimena prvog autora (odnosno naslovu rada, kadaje autor nepoznat). Ako se isti autor pojavljuje prvi put samostamo, drugi put kao prvi autor rada sa dva ili vise autora, prvo se navode njegovi samostaini radovi, zatim radovi autora i koautora tako da su uredeni po abecedi prezimena drugoga, treceg ....

4. Ako se isti autor pojavljuje vise puta, navode se radovi po godini izdanja, i to starija pa zatim mlada dela.

5. Ako jedan, ili dva ili vise istih autora u istom redosledu imaju dve ili vise reference . koje su publikovane u istoj godini, prvo se stavi referenca prema abecednom redosledu naslova rada, kao i mala slova po abecedi pored godine u zagradi (npr. Baheti, J. R. (2001a). Control... i Baheti, J. R. (2001b). Roles of...).

6. Ako dva autora imaju isto prezime, onda se njihovi inicijali urede po abecednom redosledu (npr. Brown, J. R., ide ispred Brown, A. R.).

7. Ako dva ista autora u istom redosledu imaju dve ili vise referenci koje su publikovane u razlicitim godinama, prvo se stavi starija referenca.

8. Ako rad jos nije publikovan (ali je u postupku publikacije), treba napisati sve podatke o radu ali umesto godine treba staviti "u stampi".

9. Ako je autor rada nepoznat, umesto prezimena treba napisati naslov rada i ostale podatke.

10. Obavezno je navesti SVE autore, a ne samo prvoga, kao sto je kod citiranja. Autore odvajamo zapetom, a izmedu pretposlednjeg i poslednjeg staviti "i" ili "&" (u engles-kom se stavlja zapeta i ispred &).

11. Pri navodenju monografije (knjige) naslov rada pisati u kurzivu (kosi tekst), a pri navodenju clanaka, kurzivom treba pisati naziv i volumen casopisa.

12. Svi podaci se pisu u originalnomjeziku (akoje koriscen originaini izvor a ne publiko-vani prevod), a ako se stavlja i prevod naslova onda ga treba dodati na srpskom u ugla-stoj (srednjoj) zagradi [tacno prema originalnom naslovu].

13. Potrebno je dobro prouciti sledece primere u kojima ce se prikazati ukratko najcesce situacije navodenja raznih izvora.

NAVODENJE KNJIGE (MONOGRAFIJE) Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. Mesto: Izdavac.Andevski, M. (2007). Menadzment obrazovanja. Novi Sad: CEKOM books.

Mulaik, S.A. (1972). The Foundations of Factor Analysis. New York: McGraw-Hill Book Company.

(Vise autora, prevod naslova)Thomas, J.R., Nelson, J.K., & Silverman, S. J. (2005). Research Methods in Physical Activity [Istrazivacke metode u fizickoj aktivnosti]. Champaign: Human Kinetics.

(Bez autora)Publication Manual of the American Psychological Association (Fifth Edition). (2005). Washington, D.C.: American Psychological Association.

(Bez autora, ima samo urednika, editora, ed.)Cattell, R.B. (Ed.). (1966). Handbook ofMultivariate Experimental Psychology. Chicago: Rand McNally & Company.

NAVODENJE DIPLOMSKIH, MAGISTARSKIH ILI DOKTORSKIH RADOVAAko su radovi objavljeni (publikovani), navodi se i izdavac, a ako nisu, treba napisati da ti radovi nisu objavljeni. Za vecinu takvih radova navodenje je sledece:Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. Neobjavljeni diplomski rad, Mesto: Usta-nova.Andevski, A. (2006). Modeli humane i efektivne komunikacije u preduzetnistvu. Neobjavljen diplomski rad, Novi Sad: Visa skola za poslovne sekretare i menadzment.

Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov, Magistarski rad, Mesto: Ustanova.Vecei-Funda, V. (2008). Razvojna kompetencija ravnatelja kao pokretac promjena u sko-li. Neobjavljen magistarski rad, Novi Sad: Fakultet za menadzment.

Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov, Doktorska disertacija, Mesto: Ustanova.Holotkov, V. (2008). Razvijnje opstih mode/a ekspertnog sistema E-biznisa. Neobjavljena doktorska disertacija, Novi Sad: Fakultet za menadzment.

ISTRAZIVACKI IZVESTAJ FAKULTETA ILI UNIVERZITETAPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov (Istrazivacki izvestaj). Mesto: Ustanova, izdavac.Lenert, S., Bala, G., Ber, A., Duric, V. i Tumin, M. (1978). Neke vaznije razlike u somat-skom statusu ifizickim sposobnostima ucenika visih razreda osnovnih skola sela i grada u SAP Vojvodini (Istrazivacki izvestaj). Novi Sad: Fakultet fizicke kulture.

POGLAVLJE U KNJIZIPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov poglavlja. U Inicijal imena urednika Prezime urednika (Ur.), Naslov knjige, prva strana poglavlja-poslednja strana poglavlja. Mesto: Izdavac.Momirovic, K., Bala, G. i Hosek, A. (2002). Taksonomska struktura nekih simptoma abe-rantnog ponasanja dece od 4 do 7 godina. U K.. Momirovic i D. Popovic (Ur.), Psihopatija i kriminal, 125-142. Leposavic: Univerzitet u Pristini, Centar za multidisciplinama istrazi-vanja Fakulteta za fizicku kulturu.

Ako knjiga nije jos stampana, a poznati su svi elementi, onda se oni navedu, ali se umesto godine stavi (u stampi), a ako jos pisu poznate stranice, onda se one izostave. Medutim, u pravilu navode se samo one reference koje su publikovane (stampane Hi u elektronskom obliku).NEOBJAVLJENI ILI OGRANICENO DOSTUPNI RADPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. Neobjavljeni rad.Bala, G. i Ambrozic, F. (2002). Osnove kineziometrije. Neobjavljeni rad.

CLANAK U CASOPISUPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. Naziv casopisa, volumen (broj), prva stra-na clanka-poslednja strana clanka.Bala, G., Hosek-Momirovic, A. i Golubovic, S. (2007). Aberantno ponasanje i kognitivna sposobnost predskolske dece. Psihologija, 40 (4), 509-525.

Bala, G. (1999). Struktura relacija motorickih i kognitivnih dimenzija studenata fizicke kulture pod nelineamim modelom. Psihologija, 3-4, 241-258.

(Clanak u stampi - stavlja se nakon autora u zagradu u stampi ako je na srpskom, od-nosno in press akoje na engleskomjeziku)

Bala, G. (in press). Quantitative differences in motor abilities ofpre-school boys and girls. Kinesiologia Slovenica.(Clanak nije predat u stampi, nepublikovan)Bala, G", Hosek, A. i Momirovic, K. (2002). Ucestalost nekih simptoma aberantnog pona-sanja dece od 4 do 7 godina. Tehnicki izvestaj, Beograd: Institut za kriminoloska i socio-loska istrazivanja.

CLANAK U DNEVNIM NOVINAMANaslov clanka. (godina, dan i mesec publikovanja). Dnevne novine, strana na kojoj je clanak.Usiovi vezbanja dece u predskolskim vrticima. (2003, 18. septembar). Dnevnik, str. 8.

CLANAK U DODATKU (SUPPLEMENT)Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. Ime casopisa, volumen (Suppl. Broj suple-menta), prva strana clanka-poslednja strana clanka.Kriska, M.A. (1997). Introduction to a collection of physical activity questionnaires [Uvod u zbirku upitnika o telesnoj aktivnosti]. Medicine & Science in Sports & Exercise, 29(Suppl. 6), 5-9.

SAOPSTENJE U ZBORNIKU KONFERENCIJE, SIMPOZIJUMA ILI KONGRESA (kao i prilog u enciklopediji)Prezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. U Naslov zbornika (str. prva strana clanka-poslednja strana clanka). Mesto: Izdavac.Bala, G. (1999). About the methods for oblique transformation of motor behaviour factors implemented in the SPSS program package. U Proceedings of the 6th International Scientific Conference of the International Association of Sport Kinetics in cooperation with the Faculty of Sport-University of Ljubljana, "Sport Kinetics '99"(58-61). Ljubljana: Faculty of Sport.

Ako je zbornik ureden od strane jednog Hi vise urednika, onda se navodi kao poglav-Ije u knjizi (monografiji). Treba navesti da li je zbornik radova ill sazetaka.Dordic, V. (2007). Socijaini status i sedentamo ponasanje predskolske dece. U G. Bala (Ur.), Zbornik radova Interdisciplinarna naucna konferencija sa medunarodnim ucescem ,,Antropoloski status i fizicka aktivnost dece, omiadine i odraslih" (175-180). Novi Sad:

Fakultet sporta i fizickog vaspitanja.

TELEVIZIJSKA EMISIJAPrezime producenta, inicijal imena. (Producent). (Datum). Naslov. Mesto: Distributer.Crystal, L. (Executive Producer). (11. 10. 1993)(engleski, americki (1993, October 11)). The MacNeil/Lehrer news hour (Television broadcast). New York and Washington, DC: Public Broadcasting Service.

ON-LINE SAZETAKPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov. [on-line]. line casopisa, volumen, prva strana-poslednja strana. Sazetak iz: line zbirke Datoteka: ime datoteke Jedinica:oznaka -jedinice.Meyer, A.S., & Bock, K. (1992). The tip of the tongue phenomenon: Blocking or partial activation? [on-line]. Memory and cognition, 20, 715-726. Sazetak iz: DIALOG Datoteka:PsycINFO Jedinica: 80-16351

ON-LINE CASOPIS, DOSTUPAN SVAKOM NA ELEKTRONSKOJ POSTIPrezime, inicijal imena. (Godina, mesec). Naslov. [duzina clanka]. Ime casopisa (Online serijska publikacija], volumen (broj). Dostupno na E-mail: e-adresa Poruka: tekst porukeFunder, D.C. (1994, March). Judgmental process and content: Commentary on Koehler base-rate [9 paragraphs]. Psycoloquy [On-line serijska publikacija], 5(17). Dostupno na E-mail: psyc@pucc Poruka: Get psyc 94-xxxxx

SAZETAK NA CD-ROMPrezime, inicijal imena. (Godina). Naslov clanka [CD-ROM]. Naslov casopija, volumen, prva strana-poslednja strana. Sazetak iz: Izvor i broj jedinice.Meyer, A.S., & Bock, K. (1992). The tip-of-the-tongue phenomenon: Blocking or partial activation? [CD-ROM]. Memory & Cognition, 20, 715-716. Sazetak iz: SilverPlater Datoteka: PsycLIT Jedinica: 80-16351

WWW (INTERNET, WEB SITE, WEB SAJT)Naslov strane. (Datum). Mesto: Izdavac. Postavljeno dan.mesec.godina sa Web sajta: http naslovElectronic reference formats recommended by the American Psychological Association. (19.11.1999). Washington, DC: American Psychological Association. Postavljeno 3.5.2000 saWeb sajta: http://www.apa.org/webref.html. Svi izvori koji su posluzili za odgovarajuce primere, navedeni su u obliku pravilnog navoenja kao ilustraciju za poglavlje LITERATURA:

LITERATURABala, G. (1999a). About the methods for oblique transformation of motor behaviour factors implemented in the SPSS program package. Proceedings of the 6th International Scientific Conference of the International Association of Sport Kinetics in cooperation with the Faculty of Sport-University of Ljubljana, "Sport Kinetics '99"(58-6 O.Ljubljana: Faculty of Sport.

Bala, G. (1999b). Struktura relacija motorickih i kognitivnih dimenzija studenata fizicke kulture pod nelineamim modelom. Psihologija, 3-4, 241-258.

Bala, G. (u stampi). Quantitative differences in motor abilities of pre-school boys and girls. Kinesiologia Slovenica.Bala, G., & Ambrozic, F. (2002). Osnove kineziometrije. Neobjavljeni rad.

Bala, G., Hosek-Momirovic, A. i Golubovic, S. (2007). Aberantno ponasanje i kognitivna sposobnost predskolske dece. Psihologija, 40(4), 509-525.

Bala, G., Hosek, A. i Momirovic, K. (2002). Ucestalost nekih simptoma aberantnog pona-sanja dece od 4 do 7 godina. Tehnicki izvestaj, Beograd: Institut za kriminoloska i socioloska istrazivanja.

Cattell, R.B. (Ed.). (1966). Handbook of' Multivariate Experimental Psychology.

Chicago: Rand McNally & Company.

Crystal, L. (Producent). (11. 10. 1993). The MacNeil/Lehrer news hour. New York and Washington, DC: Public Broadcasting Service.

Electronic reference formats recommended by the American Psychological Association. (19.11.1999). Washington, DC: American Psychological Association. Postavljeno 3.5.2000 na http://www.apa.org/webref.html.

Funder, D.C. (1994,. March). Judgmental process and content: Commentary on Koehler base-rate [9 paragraphs]. Psycoloquy [On-line serijska publikacija], 5(17). Dostup-no na E-mail: psyc@pucc Poruka: Get psyc 94-xxxxx

Kriska, M.A. (1997). Introduction to a collection of physical activity questionnaires [Uvod u zbirku upitnika o telesnoj aktivnosti]. Medicine & Science in Sports & Exercise, 29(Suppl. 6), 5-9.

Lenert, S., Bala, G., Ber, A., Duric, V. i Tumin, M. (1978). Neke vaznije razlike u somat-skom statusu ifizickim sposobnostima ucenika visih razreda osnovnih skola sela i grada u SAP Vojvodini (Istrazivacki izvestaj). Novi Sad: Fakultet fizicke kulture.

Madic, D. (2000). Povezanost antropoloskih dimenzija studenata fizicke kulture sa njiho-vom uspesnoscu vezbanja na spravama. Neobjvljena doktorska disertacija, Novi Sad: Fakultet fizicke kulture.

Meyer, A.S., & Bock, K. (1992a). The tip of the tongue phenomenon: Blocking or partial activation? [on-line]. Memory and cognition, 20, 715-726. Sazetak iz: DIALOG Datoteka: PsycINFO Jedinica: 80-16351

Meyer, A.S., & Bock, K. (1992b). The tip-of-the-tongue phenomenon: Blocking or partial activation? [CD-ROM]. Memory & Cognition, 20, 715-716. Sazetak iz: SilverPla-ter Datoteka: PsycLIT Jedinica: 80-16351

Momirovic, K., Bala, G. i Hosek, A. (2002). Taksonomska struktura nekih simptoma aberantnog ponasanja dece od 4 do 7 godina. U K. Momirovic i D. Popovic (Ur.), Psi-hopatija i kriminal (str. 125-142). Leposavic: Univerzitet u Pristini, Centar za mul-tidisciplinarna istrazivanja Fakulteta za fizicku kulturu.

Mulaik, S.A. (1972). The Foundations of Factor Analysis. New York: McGraw-Hill Book Company.

Nikolin, S. (2000). Motoricko ponasanje dece predskolskog uzrasta u zavisnosti od doba dana. Neobjavljeni diplomski rad, Novi Sad: Fakultet fizicke kulture.

Vezba 4: METODOLOSKA POLAZISTA U ISTRAZIVANJU

Masterski rad empirijskog karaktera sadrzi i obavezno poglavlje koje se najcesce naslovljava kao Metodoloske osnove (okviri, polazista, komponente, i sl.) istrazivanja, koga je u projektu potrebno precizno razraditi. Taj deo sadrzi objasnjenja za sva metodo-loska pitanja projektovanog istrazivanja. Prvi deo naucnog rada Teorijske osnove istrazivanja daje podlogu da se kvalitetno i pregledno uradi deo projekta koji obuhvata Metodoloske (empirijske) osnove istrazivanja.Projektovanje istrazivanja je vazan proces u kome istrazivac odiucuje o svim bitnim pitanjima koja se ticu istrazivanja imajuci uvek u vidu celinu istrazivanja (smenjuju se samo pitanja koja su u sredistu njegove paznje). Proces projektovanja i sadrzaj projekta sledi prirodni, hronoloski sled aktivnosti koje su logicki i operativno uzajamno povezane. Ne postoji univerzaini recept, spisak aktivnosti koje istrazivac mora da realizuje i ovde ce se navesti spisak obaveznih aktivnosti vezan za postupak projektovanja koji mozemo oznaciti kao skolski.

U metodoloskom poglavlju masterskog rada obavezno se daju formulacije, uz najnu-znija objasnjenja, predmeta, problema, cilja, zadataka, hipoteza, karaktera istrazivanja, varijabli istrazivanja, populacije i uzorka na kome ce se vrsiti istrazivanje, metoda, postu-paka i istrazivackih instrumenata koje ce se koristiti u istrazivanju, njihovog karaktera, nacina sredivanja, abrade, analize i nacina izvodenja zakljucaka. Ovde ce biti izneti sadr-zaji prvih sest konstitutivnih elemenata koje treba da sadrzi poglavlje Metodoloske osnove istrazivanja projekta masterskog rada sa empirijskim istrazivanjem. To su: predmet, problem, cilj, karakter, zadaci i hipoteze istrazivanja.Predmet istrazivanja. Predmet istrazivanja je tesno povezan sa problemom istrazivanja. Predmetom istrazivanja se konkretizuje ono sto ce biti istrazivano. Potrebno je iz-begavati uopsteno, neodredeno, dugacko, zumalisticko i neprecizno formulisanje predmeta istrazivanja kao i svodenje na konstataciju. Predmetom istrazivanja se odreduje sta se istrazuje, odreduje se pojava koja se istrazuje, o kojoj se zeii doci do odredenog saznanja. Definisanje predmeta istrazivanja znaci identifikovanje, odredivanje konteksta, situiranje problema istrazivanja, jasno razgranicavanje od drugih slicnih problema. Predmet istrazivanja moze biti: problem, pitanje, aspekt, pojava, proces, stvar, koncepcija. Predmet se odreduje vremenski, prostomo i disciplinamo. Odreduje se vreme u toku koga se prati predmet istrazivanja i prostor na kome ce se pratiti predmetna pojava. Disciplinamo odre-denje predmeta istrazivanja odnosi se na izbor naucne discipline kojoj pripada. Odreduje se i uza oblast u kojoj se problem nalazi. Njegovo lociranje je u okviru neke od oblasti (ili disciplina) kojima se bavi menadzment, kao sto su: marketing, upravljanje promenama, ljudski resursi, organizaciono ponasanje, komunikacije, reinzenjering, upravljanje razvo-jem, upravljanje projektima, preduzetnistvo, strategy ski menadzment, operativni menadzment, organizacija i ekonomika preduzeca. Proucavanje predmeta nekad zahteva inter-disciplinami pristup.

Predmet u sebi (formulaciji) mora sadrzati i problem koji je u osnovi predmeta istrazivanja. Tek kad istrazivac utvrdi neki razlog, uzrok, rezultat, odnos koji usiovljava neko stanje, pa se postavlja pitanje da li je to stvamo tako, tada je na putu da se dode do prave formulacije predmeta istrazivanja.

Suavanje predmeta istrazivanjaKomunikacija.

Interaktivna komunikacija.

Interaktivna komunikacija kao faktor efikasnosti.

Interaktivna komunikacija kao faktor efikasnosti nastavnog casa.

Problem istrazivanja. Problem nastaje kada nam postojeca znanja o nekoj pojavi ni-su dovoljna ili ne mozemo adekvatno da ih povezemo dakle, kada se u svesti istrazivaca javi znanje o neznanju koje treba posebno pojasniti. Buduci da se istrazivac opredeljuje za problem ili pitanje koje zeii da istrazuje, prvo sto treba da uradije da taj problem i pitanje formulise kao predmet istrazivanja. Timeje on, u stvari, zapoceo rad na idejnom naucno-istrazivackom projektu, na formulisanju ideje istrazivanja. Istrazivac u ovom potpoglav-lju objasnjava kako je nastala njegova zamisao nazvana skica istrazivanja, konceptua-lizacija istrazivanja, razrada ideje istrazivanja i sl. Ovo znaci da empirijska i teorijska istrazivanja u menadzmentu pocinju postavljanjem problema, tj. njegovim defmisanjem i obrazlaganjem. Problem istrazivanja je veza izmedu teorijskog i istrazivackog dela projek-ta i proizilazi iz teorijskih razmisljanja do kojih se dolazi proucavanjem literature. Problem se najcesce formulise u upitnom oblikti, vrlo precizno i postaje osnovna vodilja u is-trazivanju, tzv. Arijadnina nit. U projektu istrazivanja problem opredeljuje metodologiju kojom ce biti istrazen. Pri definisanju problema istrazivanja obicno se najpre objasnjava sira problematika podrucja koje se zeii istrazivati, ukazuje se na vaznost istrazivanja izab-ranog podrucja, da bi se nakon toga ukazalo na uzi, odnosno tacno odredeni parcijaini problem na kojije usraereno istrazivanje. Medutim, sama formulacija problema ne sme da bude siroko postavljena, niti preuska. Neki istrazivaci problem istrazivanja postavljaju na kraju prve glave rada Teorijski pristup istrazivanju.Problem moze da se odnosi na proveru onog sto su drugi istrazivaci utvrdili, ili na proucavanje novog pitanja.

Problem istrazivanjaDa li postoji uzrocno-posledicna veza izmedu interaktivne komunikacije i efikasnosti nastavnog casa ?

Cilj istrazivanja. Ciljem istrazivanja se definise opsta namera istrazivanja, odnosno zeijeno stanje na koje su usmerene istrazivacke aktivnosti. Cilj istrazivanja treba daje us-kladen sa predmetom istrazivanja, dajejasno i konkretno definisan, da ima smisaonost, da je nagovesten nivoom uspesnosti, da se moze kvantitativno izraziti, te da je ostvarljiv. Iz-razava se normativnim, preskriptivnim iskazom, odgovara na pitanje zasto i koja saznanja se sticu o predmetu istrazivanja. Ciljem se izrazava svrsishodnost istrazivackog projekta, odnosno jasno odreduje sta se istrazivackim projektom zeii postici (svrsishodnost podu-hvata). Za potrebe istrazivanja odreduje se jedan cilj, pri cemu je aspiracija istrazivaca najcesce okrenuta praksi u menadzmentu, njenom kvalitetnijem naucnom osmisljavanju, i to na deskriptivnom nivou. Istrazivanjem se resava postavljeni problem istrazivanja, da bi se ostvario cilj istrazivanja.

Cilj istrazivanja

Cilj istrazivanja je da se utvrdi kvalitet interaktivne komunikacije izmedu nastavnika i studenata i ispitivanje njene povezanosti sa efikasnoscu nastavnog casa.

Znaaj i karakter istrazivanja. Karakter istrazivanja podrazumeva odredivanje vrs-te istrazivanja. Svaka vrsta istrazivanja - teorijska, empirijska, fundamentalna, eksplorati-vna, deskriptivna, eksplikativna, predikativna ima svoje specificnosti. Istrazivanje moze da bude: eksplikativno ili deskriptivno, dijagnosticko ili prognosticko, ekstenzivno ili in-tenzivno, terensko ili laboratorijsko, transferzaino ili longitudinalno. Potrebno je utvrditi kako ce se istrazivac odnositi prema pojavi koju proucava, pasivno, tj. proucava je bez meanja u njen tok, ili aktivno, namemo ili kontrolisano izazivajuci izvesne pojave (ekspe-rimentaino). Stvar postaje slozenijajer se slicne klasifikacije mogu dobiti primenom razli-citih - drugasijih kriterijuma, npr. na osnovu statistickog kriterijuma moze se govoriti o korelacionim, multivarijantnim, faktorskim istrazivanjima. Sve to se odrazava na karakter problema koji istrazivac mora da razresi dok radi na projektu istrazivanja.

Karakter istrazivanjaZbog prirode problema koji se ispituje istrazivanje koje planiramo projektom bice eksplorativnog karaktera sa ciljem da se provere postavljene hipoteze. Eksplorativna istrazivanja se preduzimaju u pocetnim proucavanjima neke oblasti koja sadrzi veoma mnogo n'epoznatog.

U ovom istrazivanju primenicemo i deskriptivnu metodu, cija sustina je u opisiva-nju pojava koje istrazujemo. Njihovim opisom upoznajemo karakteristike tih pojava te mozemo pristupiti razmatranju mogucih uzroka i povezanosti izmedu pojava. Deskriptivna metoda podrazumeva prikupljanje, obradu, prezentaciju i interpretaciju podataka kao i izvodenje zakljucaka na osnovu deskripcije, tj. opisa te pojave.

Istrazivanje ce omoguciti proveru funkcionisanja memih instrumenata u prikupljanju podataka.

Zadaci istrazivanja. U odnosu na cilj istrazivanja koji izrazava opstu nameru istrazivanja, zadaci istrazivanja su uzi, operativniji i konkretniji. Zadacima u istrazivanju se is-kazuju zahtevi u okviru postavljenog cilja istrazivanja. Njih je potrebno u istrazivanju os-tvariti da bi odabrani predmet bio istrazen. Broj zadataka istrazivanja zavisi od predmeta istrazivanja.

Zadaci koji proisticu i.z cilja istrazivanja1. Izvrsiti analizu uzrocno-posledicne veze izmedu kvaliteta interaktivne komunikacije i efikasnosti nastavnog 6asa;

2. Izvrsiti analizu interaktivne komunikacije odnosno utvrditi koliko je koriste nastavni-ci u svom radu;

3. Ustanoviti povezanost izmedu interaktivne komunikacije i efikasnosti nastavnog casa;

4. Utvrditi da li postoji razlika u kvalitetu interaktivne komunikacije s obzirom na broj studenata u gmpi;

5. Ispitati da li radni staz nastavnika ima znacajnog uticaja na kvalitet interaktivne komunikacije i efikasnosti nastavnog casa.

Hipoteze istrazivanja. Hipoteze su zamisljena, znacajna, probna, logicki i iskustveno dopustiva, a pri torn proverljiva resenja problema, odnosno pretpostavke o resenjima od-redenog problema. Izvode se na osnovi proucene literature, iz postojecih teorija, sprove-denih istrazivanja, aktuelnog videnja problema kao i ranijeg znanja i iskustva istrazivaca. Hipotezama se iskazuje odnos izmedu varijabli istrazivanja, konkretno hipoteze upucuju na odnos izmedu datog (poznatog) i zadatog (nepoznatog). Proizilaze iz formulisanog problema, cilja i zadataka istrazivanja.Hipoteza je vodic u traganju za izvorima podataka, sredstvo za evaluaciju sakupljenih cinjenica, argumenata.

Obicno se postavljajedna opsta hipoteza koja proizilazi iz cilja istrazivanja i vise po-sebnih hipoteza koje proizilaze iz konkretno formulisanih zadataka istrazivanja. U izvesta-ju istrazivanja svakoj hipotezi odgovara, posebno naslovljena, zasebna celina za interpre-taciju rezultata istrazivanja.

Hipoteze se proveravaju cinjenicama do kojih se dolazi u istrazivanju, pa se nazivaju radne hipoteze. Ukoliko se o predmetu hipoteze ne zna mnogo, onda se postavlja nulta hipoteza. Zahtevi koji se postavljaju za hipoteze su: da se odnose na predmet istrazivanja, da su saznajno vredne, da su precizno, jezicki jasne i konkretne, da su zasnovane na teoriji i na odredenim empirijskim podacima i cinjenicama i da su prakticno proverljive.

Prema L. Kuba i Dz. Koking (2003) postoje tri vrste hipoteza: kondicionalne, relacio-ne i kauzalne. Kondicionalne hipoteze su tvrdnje koje samo pretpostavljaju stanje stvari (ili usiova) nekog ili neceg. (Vecina nastavnika primenjuje interaktivnu komunikaciju.) Relacione hipoteze specifikuju odnos izmedu dve ili vise varijabli ili koncepata; one tvrde da se sa promenom jedne varijable menja i druga, tj. pretpostavljaju korelaciju izmedu dve ili vise stvari. (Vecaje verovatnoca da ce nastavnice vise podrzati interaktivnu komunikaciju nego nastavnici.) Kauzalne hipoteze izrazavaju korelaciju izmedu dve ili vise varijabli. Medutim, pored toga sto pretpostavljaju istovremeno postojanje dva faktora, one pretpostavljaju i dajejedan faktor odgovoran za drugi. (Neprihvatanje interaktivne komunikacije proizilazi iz snaznog uticaja obrazovne i informaticke tehnologije). Hipoteze ukazuju koje ce se cinjenice prikupiti i kako ce se povezati.

Hipoteze istrazivanja na osnovu prethodno postavljenih zadataka

Opsta hipoteza:

Pretpostavljamo da postoji uzrocno-posledicna veza izmedu kvaliteta interaktivne komunikacije i efikasnosti nastavnog casa.

Posebne hipoteze:1. Pretpostavlja se da u nastavnoj praksi na naim fakultetima dominira interaktivna komunikacija na nastavnom casu.

2. Pretpostavlja se da postoji povezanost izmedu efikasnosti nastavnog casa i interak-tivne komunikacije (unutrasnje povezanosti studenata i nastavnika).

3. Stepen unutrasnje povezanosti studenata i nastavnika dovodi do vece efikasnosti nastavnog casa.

4. Pretpostavlja se da na efikasnost nastavnog casa ne utice broj studenata u grupi.

5. Pretpostavlja se da na efikasnost nastavnog casa utice duzina radnog staza nastavnika

Vezba 5: VARIJABLE (PROMENLJIVE) I INDIKATORI U ISTRAZIVANJU

U istrazivanjima u menadzmentu zanimaju nas obelezja, svojstva, osobine, karakte-ristike, kvaliteti, atributi, cite, specifikumi i valencije (koji identifikuju neku velicinu) po-jave u menadzmentu, odiike ispitanika i sl. Stalna obelezja ispitanika (pol, starost, nivo obrazovanja, zanimanje, mesto stanovanja) su ona za koja ne ocekujemo da ce se menjati tokom istrazivanja. Medutim, postoje i promenljiva obelezja, ona koja opisujemo, merimo ili brojimo, npr. vodene aktivnosti, oblici saradnje, stilovi rukovodenja, socijaini odnosi, stepen postignuca, motivisanost, kognitivni razvoj, nivo intelektualne razvijenosti, moraini razvoj, socijaini razvoj, emocionaini razvoj, stavovi, preferencije, ponasanja, grupna ko-hezija, velicina organizacije, postupci vrednovanja, porodicni usiovi, socijaini usiovi i sl.

Svaka pojava koja se menja, svako svojstvo koje se ispoljava u razlicitim stupnjevi-ma, svaka velicina koja raste i opada, u istrazivackoj terminologiji naziva se promenljiva ili varijabia iz razloga sto su vrednosti tih pojava (obelezja, svojstva, osobina) varijabilna. Svojstva (osobine) kao predmet merenja mogu pripadati osobama, stanjima, procesima, stvarima, objektima, dogadajima. Svojstva (osobine) su u manjem ili vecem stepenu prisu-tna najedinicama uzorka istrazivanja na kojem se mere, a stepen javljanj a tog svojstva je promenljiv. Svojstva se pojavljuju u najmanje dva modaliteta.

Varijable se pojavljuju u hipotezama istrazivanja, pri cemu o njima nesto tvrdimo. Uvek se odnose na menjanje kolicine neceg, tj. na intenzitete i frekvencije nekog kvalita-tivnog odredenja.

Pojam varijable se veze za pojam velicine, jer osobine, svojstva, karakteristike poje-dinca mogu poprimiti razlicite velicine, spontano ili pod uticajem nekih drugih pojava ili osobina. Dok su varijable predmet merenja, vrednosti varijabli su rezultat merenja.

Varijabia moze biti deo, odnosno dimenzija neke celine, koju u istrazivanju ne mo-zemo neposredno proucavati, vec samo preko njenih delova ili aspekata koji cine varijablu i koji kao takvi moraju biti kolicinske prirode, moraju varirati u kontinuumu. Primer. Ne mozemo proucavati svest odraslih u celini vec samo neke dimenzije svesti (kognitivna, aksioloska, motivaciona, konativna).

Premafunkciji u odreSenom istrazivanju varijable mogu biti zavisne i nezavisne. Ne-zavisna varijabia utice na druge varijable, njome istrazivac manipulise - sistematski je varira da bi odredio efekat te promenljive na neku drugu promenljivu. U ovu grupu varijabli obicno ubrajamo socio-demografska obelezja ispitanika ubrajamo (stalna obelezja ispitanika, socijaini polozaj, obrazovanje, starost, pol, mesto rodenja, mesto boravka, socijaini kontekst), ali to mogu biti i obelezja organizacije (klima, kultura, grupna kohezija, ekspe-rimentalne stimulacije); obelezja rukovodilaca (strucna, meduljudski odnosi, stil rukovodenja i sl.); obelezja saradnika (sposobnosti, interest, motivacija, umor, zdravstveno stanje, porodicna situacija ucesnika, fizicko stanje organizma, mentalne sposobnosti, nasledni cinioci). Nezavisne varijable se nazivaju prediktorima iz razloga sto prethode drugim po-javama. Zovu sejos i antecedent! tj. cinioci, uzroci, usiovi javljanja drugih pojava (datih u zavisnim varijablama). U eksperimentalnom istrazivanju se nazivaju eksperimentalnim varijablama.Zavisna varijabia je predmet opazanja i merenja u toku istrazivanjima pojava. Sadr-zanaje uvek u problemu istrazivanja. U novije vreme termin zavisna varijabia koristi se za svaku varijablu koja je predmet proucavanja a ne samo za varijable u eksperimentu. Primer: Ako je problem istrazivanja: U kojoj meri su studenti ukljuceni u slobodne aktivnos-ti? Zavisna varijabia je ukljucenost studenata u slobodne aktivnosti. Medutim, problem istrazivanja moze da sadrzi i nezavisnu varijablu. Primer: Koliko uspeh studenata utice na ukljucenost u slobodne aktivnosti? Ovdeje nezavisna varijabia uspeh, a zavisna varijabia ukljucenost u slobodne aktivnosti.U menadzmentu zavisna varijabia mogu biti razni obrasci individualnog i grupnog ponasanja ljudi u socijalnom okruzenju, zatim svojstva osoba (i grupa) koja se ispoljavaju kroz ta ponasanja. Nazivaju se zavisne varijable jer se na osnovu iskustva prethodnih istrazivanja zna ili se pretpostavlja da su konsekvence ili efekti odredenih pojava koje su klasifikovane kao nezavisne varijable.

Primer nezavisne i zavisne varijable

Nezavisna varijala: kvalitet interaktivne komunikacije u nastavnom procesu.

Zavisna varijabla: efikasnost nastavnog casa (pod kojim podrazumevamo nivo realizacije postavljenih ciljeva i zadataka casa i nivo kognitivnih aktivnosti studenata koje dolaze do izrazaja kroz njihovu misaonu aktivnost).

Cesto zavisne i nezavisne varijable u odredenoj situaciji procesa istrazivanja mogu promeniti ulogu. To znaci da klasifikaciju varijabli na zavisne i nezavisne mozemo samo usiovno da shvatimo, s obzirom da ova podela vredi samo za konkretno istrazivanje. Primer, motivacija nastavnika (zavisna varijabia) je posledica njegovog materijalnog statusa (nezavisna varijabia), ali ona moze istovremeno biti i uzrok (nezavisna varijabia) uspeha studenata (zavisna varijabia). Veza izmedu zavisne i nezavisne varijable odreduje se pomocu koeficijenta korelacije.

Posebna vrsta zavisne varijable je nedostizna varijabia, koju cini osobina koju je obicno tesko egzaktno ustanoviti (odnosno izmeriti) i koja se izrazava kvalitativno. Naj-cesce su to varijable koje se odnose na afektivne osobine licnosti (emocije, motivi, uvere-nja, stavovi, interest) gdeje tesko obezbediti iskrenost ispitanika u odgovorima. Medutim, adekvatnim mernim instrumentima se ipak moze, s odredenim stepenom aproksimativnos-ti, utvrditi stanje i razvoj tih osobina.

S obzirom na merne skale pomocu koje se mogu meriti, varijable mogu biti: nomi-nalne, ordinalne, interventne i razmerne.

Nominalne varijable iskazuju se kroz modalitete koji mogu biti atributi, kategorije (modaliteti), npr. pol ucenika se iskazuje kroz modalitete musko i zensko. Po modalitetima varijable jedinice uzorka istrazivanja se mogu klasifikovati cime se utvrduje njihov identi-tet. Ordinalna varijabia se iskazuje po redosledu izlozenih kategorija koje podrazumevaju odnose vise, manje ili jednako. Po modalitetima ordinalne varijable moze se uspostaviti redosledjedinica istrazivanja. Ovoj grupi varijabli pripada: brzina u radu , saradnja s nas-tavnikom, skolske ocene. Intervalna varijabia iskazuje modalitete u vidu intervala koji su jednake velicine pa se kod ispitanika moze utvrditi razlika po stepenu izrazenosti. Varijable ovog tipa su: koeficijent inteligencije, postignuce na testu znanja, temperatura vazduha. Razmerna varijabia omogucuje da se pomocu njenih modaliteta dobije infbrmacija o raz-meru (odnosu), tj. utvrditi za kolikoje i koliko putaje nesto vece ili manje. To su varijab-

Ie: telesna masa , visina , kapacitet pluca, povrsine, brzina izrade pismenih zadataka u mi-nutama, obim autorskog tabaka izrazenih brojem slovnih mesta.

Eksperimentalna varijabia je uvek nezavisna varijabia (faktor koga istrazivac namer-no menja, da bi ustanovio kako ce te promene delovati na zavisnu varijablu koju istrazuje), a rezultatje zavisna varijabia. Kontrolisana varijabia je vrsta nezavisne varijable koja nije pretpostavljeni uzrok zavisne varijable, ali na nju utice. Parazitarna varijabia je nezavisna varijabia ciji uticaj u toku istrazivanja nije kontrolisan, koja se neplaniranojavlja i utice na rezultat smanjujuci njegovu tacnost, a ciji se uticaj na odredenu zavisnu varijablu u ekspe-rin-ientu nastoji neutralizovati da bi se ustanovilo kako eksperimentaini faktor utice na odredenu zavisnu varijablu.

U istrazivanjima se postavljaju tri vrste varijabli: eksplanatome, intervenisuce i speci-fikatome varijable. Tek na kraju izvedenog istrazivanja u menadzmentu istrazivac moze biti potpuno siguran da li neka konkretna varijabia pripada nekoj od navedenih. Eksplana-torna varijabia se u istrazivanjima pojavljuju uz zavisne i nezavisne varijable. To je treca varijabia koja deluje i na zavisnu i na nezavisnu varijablu i objasnjava obe, jer se nalazi u uzrocnom odnosu uzajamne povezanosti.

Intervenisuca varijabia se u istrazivanjima pojavljuje posle nezavisne varijable, od-nosno uzroka, a pre zavisne varijable, odnosno posledice i povezuje ih. Ona funkcionaino povezuje nezavisnu i zavisnu varijablu i znacajnaje za razumevanje i tumacenje rezultata. Ona nije vidljiva, vec je hipoteticne prirode; nije data kao konkretan sadrzaj, vec se o njoj zakljucuje na osnovu onoga sto joj je prethodilo i na osnovu onoga sto joj sledi. Intervenisuce varijable su sva posredna delovanja (svi uticaji koji narusavaju tok stvari, sva regula-toma delovanja). Primer. U proucavanju efikasnosti nastavnih metoda intelektuaini poten-cijali studenata mogu se uzeti kao primer intervenisuce varijable. U istom istrazivanju intervenisuce varijable mogu biti: efikasnost nastavnika, prethodno ucenje, motivacija za ucenje, umor, strah, neprijateijstvo, itd.

Specifikatorna varijabia je treca vrsta varijabli koja se dovodi u vezu sa zavisnom i nezavisnom varijablom. Radi se o takvoj vrsti varijabli koja usiovljava intenzitet povezanosti izmedu nezavisne i zavisne varijable ujednom svom delu, sto zahteva dopunsko ob-jasnjenje, uz pomoc dodatnog cinilaca.

Moderator varijabia je takva varijabia kojom se posreduje i menja (moderira) odnos izmedu nezavisne varijable X i zavisne varijable Y, tj. kojom se utice na stepen povezanosti izmedu dve varijable. Ona cini nejasnim samu povezanost. Ako bi na grupi studenata ispitivali povezanost izmedu gledanja sportskih programa na televiziji i odiaska na sport-ske priredbe dobili bismo visoku povezanost, ali ne zato sto bi zaista postojala povezanost izmedu jedne i druge varijable, nego sto studenti i vise gledaju sportske programe, a ujed-no i vise odiaze na sportske priredbe nego studentkinje. To znaci da ovde pol ucenika predstavlja moderator varijablu.

S obzirom na nacin izrazavanja varijable se dele na: (1) kvalitativne varijable i (2) kvantitativne varijable. Kvalitativne varijable su svojstva (atributi, karakteristike) pojave (pojedinca) koje variraju po vrsti, po kojoj se pojedinci razlikuju. Kvalitativne varijable su: pol, zanimanje, skolska sprema , stavovi i motivi ispitanika. Pol kao kvalitativna varijabia ne poseduje intenzitet. Pri merenju kvalitativnih varijabli treba obuhvatiti, a time i odrediti sve modalitete (kategorije, atribute), u kojima one variraju. Na primer, pol varira u modalitetima (kvalitativnim kategorijama) musko i zensko; zanimanje (nastavnik, peda-gog, lekar, menadzer, itd.); stepen obrazovanja (osnovna skola, srednja skola, visa skola, fakultet) itd.

Kvantltativna varijabia predstavljaju svojstvo koje varira u frekvenciji, stepenu ili ko-licini (uspeh u ucenju, staz nastavnika i sl.). Kvantitativne varijacije se izrazavaju pomocu kvantifikatora. Ova vrsta varijabli je vise podlozna kvantitativnom merenju i brojcanom izrazavanju. Kvantitativne varijable se dele na diskontinuirane i kontinuirane. Kontinnira-na varijabia je varijabia cije se vrednosti mogu razlikovati po neograniceno malim jedini-cama. Mora se imati u vidu kontinuiranost u vaspitanju, nastavi, umetnosti, u razvoju mis-Ijenja i sl. Diskontinuirane varijable se izrazavaju vrednostima koje se razlikuju prema tacno odredenim velicinama, najcesce samo po celim jedinicama. Kod ove vrste varijabli izmedu pojedinih vrednosti postoji skokovit, nekontinuirani prelaz, tj. vrednosti varijable su jasno medusobno odeljene. Vrednosti diskontinuirane varijable se dobiju na osnovu brojanja. Dihotomna varijabia je vrsta diskontinuirane varijable cije se vrednosti pojavlju-ju samo u dve kategorije - kvalitativna ili/i kvantitativna (stanja, klase, modaliteti). Dihotomna varijabia moze biti: (1) prirodno dihotomna, npr, pol, koji stvarno ima dve kategorije (deli se samo u kategorije musko, zensko); stav ispitanika prema necemu (pozitivan -negativan), ucesce ispitanika u necemu (da - ne) i (2) dihotomizirana (ona koja je stvarno kontinuirana, ali je namemo izrazena samo u dve kategorije ili dve vrednosti), npr. znanje na ispitu (polozio - nije polozio); brzina citanja (brzo - sporo) i sl. Varijable s vise katego-rija mogu se logickim spajanjem svesti na dihotomne varijable. Razlozi za vestacko stva-ranje dihotomnih varijabli su: teskoce u preciznosti merenja i statisticka obrada podataka. Kod dihotomizacije varijabli, za tacku dihotomizacije se uzima neka mera srednje vrednosti (medijana ili aritmeticka sredina), ili arbitrarno odabrana vrednost.

S obzirom na smer variranja kvantitativne varijable mogu biti: (1) unipolame i (2) bipolarne. Bipolarna varijabia varira u dva smera od nule prema maksimumu i od nule ka minimumu, npr. zadovol/stvo ucinkom u poslu varira od nultog intenziteta prema maksi-malnom zadovoijstvu i maksimalnom nezadovoijstvu. Unipolarna varijabia varira ujed-nom smeru, od nule do svog maksimuma.

Anketno pitanje za bipolarnu varijabluKoliko ste zadovoljni svojim nastavnikom?

a) veoma sam zadovoljan b) zadovoljan sam c) niti sam zadovoljan niti nezadovoljan d) nezadovoljan sam e) veoma sam nezadovoljan

Anketno pitanje za unipolarnu varijabluKoliko cesto gledate obrazovne programe na televiziji? a) vrlo retko b) retko c) niti cesto niti retko d) vrlo cesto e) redovno

Operacionalizacija varijabli je prevodenje osnovnih pojmova koji se javljaju u for-mulaciji predmeta istrazivanja u vidljive oblike radi posmatranja i ispitivanja. Svrha ope-racionalizacije je da se u objektivnoj stvamosti pronade ono o cemu mislimo, da se ono opise, da bi se merilo i time stavilo u odredeni odnos. Na temelju operacionalizacijske definicije osobine (svojstva, karakteristike) osoba, pojava, moguce je opazati ili meriti. Konkretne osobine operacionalizacijom postaju prihvatljivo prepoznatljive za istrazivaca.

Operacionalizacija varijable

Interaktivna komunikacija je dimenzija komunikacije u kojoj student prihvata vrednosti efikasne komunikacije i vrednosti svoga ucesca kao subjekta u interaktivnoj komunikaciji. Izrazava se na nivou u kojem se student slaze sa tvrdnjama na skalama stavova koje se odnose na vrednosti interaktivne komunikacije.

Indikatori predstavljaju metodolosko sredstvo koje u istrazivanjima u menadzmentu omogucava da se u stvamosti otkriju, ukazu, pokazu pojave znacajne za teorijsko uopsta-vanje, tj. za utvrdivanje pojavnih oblika varijabli. Npr. ako hocemo da utvrdimo stepen komunikativnosti studenatajedne grupe i njen odnos prema nekim drugim pojavama, onda kao indikatori komunikativnosti mogu posluziti razni oblici ponasanja u skladu s komuni-kativnim procesima koji se uzimaju kao znakovi njenog prisustva kod studenata. To moze biti: ucestalostjavljanja, ponasanje prijavnom nastupu, pregovaranju, koriscenje komuni-kativnih tehnika, sposobnost aktivnog slusanja. Na osnovu identifikovanja postojecih in-dikatora i njihove povezanosti moze se izvesti zakljucak o stepenu, obimu, intenzitetu i karakteru komunikativnosti u toj gmpi studenata. U ovom slucaju pojava komunikativnost studenata, koja je po prirodi unutrasnjeg karaktera, u istrazivanju je zamenjena pojavama spoljasnje prirode. Indikatori mogu biti kvantitativni i kvalitativni. Kvalitativni indikatori samo opisno izrazavaju pojavu. Indikatori treba da su: objektivni (da rezultati do kojih se dolazi njihovom upotrebom zavise od onoga sta se meri, a ne od onoga ko men), pouzdani (da se u merenjujedne varijable moze osloniti na indika.tor),precizm (da omogucuju regis-trovanje i najmanje razlike u velicini varijable pet intenziteta preciznosti) i reprezentativni (da se odnose na sto veci broj ispitanika).

Univerzum indikatora predstavlja ukupnost svih obelezja koje sacinjavaju i odreduju jedan pojam ili pojavu koju ovaj pojam oznacava. Npr. socio-ekonomski status porodice je sadrzaj koji je nemoguce direktno posmatrati, ali ga je moguce istrazivati tako da se kao njegovi indikatori uzmu: mesto stanovanja, posed, obrazovanje, prihod, zvanje, marka automobila i sl.

Merenje

Merenje moemo definisti kao skup pravila putem kojih dajemo brojene vrijednosti pojavama koje merimo ali tako da osnosi meu brojevima u najveem stepenu odgovaraju odnosima meu pojavama koje merimo.

Kod direktnog merenja predmet mjerenja i jedinica mjerenja su iste vrste, na primjer duinu, mjerimo duinom od jedniog metra; teinu teinom od jednog kolograma. Kod indirektnog mjerenja predmet mjerenja i jedinica mjeranje nisu iste vrste, na primjer inteligenciju mjerimo brojem rjeenih zadataka u testu inteligencije.

Predmeti istraivanja u drutvenim naukama mogu biti u razliitim stepenima mjerljivi i to poev od:

Podataka koji ine narativni ili slikovni opis predmeta i njegovih svojatava

Nominalni ili kategorijalni podaci (nominalna skala)

Ordinalni podaci (ordinarna skal)

Podaci mjerljivi na intervalnim skalama (intervalna skala)

Podaci mjerljivi na racio skalama (racio skala)

Narativan ili slikovni opis je osnov tzv kvalitativnih istraivanja. Ovdje imamo opis toka negog dogaaja (npr. ponaanja navijaa na fudbalskoj utakmici; karakteristinih poloaja I uloga u nekoj organizaciji; normi ponaanja u vrnjakoj grupi i slino). Za ovu vrstu podataka moe se rei da se ne odnose na jednostavna svojstva poput npr. stepena kolske spreme, I oni se ne mogu izraziti prostom oznakom, na primjer brojanim kodom, ve zahtjevaju sloen i slojevit opis. Na ovom nivou jo ne moemo govoriti o mjerenju.

Nominalna skala

Nemjerivi, ali prebrojivi inioci i svojatva neke pojave ine nominalne ili kategorijalne podatke. Na primjer, mi moemo grupu ljudi razvrstati (klasifikovati) u odreene kategorije I svakoj kategoriji umjesto imena dodojeliti neki broj (na primjer: brojem 1 oznaimo poljoprivrednike; 2 nezaposlene; 3 radnike itd.). Broj ovdje zamjenjuje ime. Ovo je najnii nivo mjerenja, satoji od klasifikovanja (razvrstavanja) podataka. Da bi klasifikacija bila nauna mora zadovoljiti neke uslove. Mora se najprije odrediti kriterijum klasifikacije, tj. Precizno opisati svojstvo po kome se predmeti razvrstavju. Treba obezbijediti da kriterijum klasifikacije bude potpun (iscrpan). Ne moe se desiti da neki lan populacije koju ispitujemo ostane nerazvrstan, nerasporeen, da nema svoju klasu. Tree obiljeje nune klasifikacije jeste iskljuivost. To znai da jedan lan populacije moe pripadati samo jednoj kategoriji. Drugim rijeima, ne moe biti preplitanja ili preklapanja meu kategorijam. Mogue su klasifikacije uz konbinovanje vie kriterija. Na primjer kombinovanjem kriterija mjesto ivljenja (selo/grad) I pol (m/) moemo dobiti etiri kategorije: m sa sela; sa sela; m iz grada; iz grada. Ako bi smo sada uveli brano stanje (udata-oenjen/neudata-neoenjen) dobili bi smo osam kategorija. Iako je ovo najnii nivo mjerenja uz nominalnu skalu se ipak mogu primjenjivati brojni statistiki postupci. Prebrojavanjem elemenata razvrstanih u svakoj kategoriju mogue je utvrditi frekvencijeu (f); proporciju (%);dominantnu vrijednost (mod); testirati razlike meu proporcijama (x2 test).

Ordinarni nivo mjerenja imamo kada podatke moemo da rangujemo po nekom svojstvu, tj. moemo da tvrdimo da je neto jednako, manje ili vee od neeg drugog, ali to ne znai da znamo za koliko je vee ili manje. Na ordinarnom nivu mjerenja broj oznaava rang. Takav sluaj imamo kod sljedeih podataka: stepen kolske spreme (osnovno-srednje-visoko); drutvene klase (nia-srednj-via); inovi u vojsci i sl. Jedan od najpoznatijih primjera ordinarne skale su kolske ocjene. Karakteristika ordinarne kale jeste da odreuje samo da li je neto vee ili manje od drugog, ali razlike izmeu pojedinih jedinica na skali nisu jednake. Niko ne moe da tvrdi da je razlika izmeu nie i srednje klase jednaka razlici izmeu srednje I vie klase ili da je razlika u znanju izmeu uenika koji imaju ocjene 1 i 2 jednaka razlici u znanju uenika koji imaju ocjene 4 i 5. Uz odrinalnu skalu pored do sada navedenih statistikih postupaka (uz nominalnu skalu) mogue je raunati: centralnu vrijednost i koeficijent rang korelacije.

Intervalna skala je korak vie u odnosu na ordinarnu skalu. Pored toga to znamo redosljed (rang) sada znamo i razliku meu brojevima na skali. Ta razlika je uvijek jednaka. Na primjer, razlika od 10 celzijusa uvijek je jednaka bez obzira da li se radi o razlici izmeu 00 i 10, ili izmeu 990 i 1000 celzijusa. Izrada i primjena skala ovog tipa u drutvenim naukama podrazumjeva: 1.) da njerno svojstvo linearno; 2. da ima konstantan porast; 3. da se normalno rasporeuje u populaciji. Najpoznatiji primjeri intervalnih skala u drutvenim naukama su testovi (npr. test inteligencije ili test znanja gdje se mjerno svojstvo izraava brojem rijeenih zadataka na testu).

Zbog svojstva jednakih intervala uz intervalnu skalu mogue je primjenivati veinu statistikih postupaka. Pored ve pomenutim mogue je izraunati: aritmetiku sredinu (x); standardnu devijaciju (s); z vrijednost (z); koeficijent korelacije (r); megue je testirati znaajnost razlika izmeu dvije aritmetike sredine (t-test) itd. Osnovni nedostatak ove skale jeste to nema apsolutnu, ve dogovorenu arbitrarnu nulu. Tako na primjer 00 celzijusa ne znai odsustvo temperature; 0 bodova na testu znanja ne znai apsolutno neznanje i sl.

Omjerna ili racio skala ima apsolutnu tj. prirodnu nulu. Nula ovje znai stvarno odsustvo svojstva koje se mjeri. Primjer omjerne skale su duina, visina, irina, tezina, pridodi domainstva. Zbog ovog svojstava (posjedovanja prirodne nule) uz podatke izraene na omjernoj skali mogue je primjenjivati sve raunske operacije (sabiranje, oduzimanje, dijeljenje, mnoenje itd.)

Metode istraivanja u drutvenim naukama

Metode istraivanja (ili metode testiranja hipoteze) u drutvenim naukama mogue je podijeliti u dvije osmovne grupe: teorijske i iskustvene (empirijske) metode.

1. Teorijske metode

Teorijske su one metode koje se uglavnom oslanjaju na postojei kvantum teorijskih znanja I informacija i kod kojih se vri kvalitativno prekomponovanje postojeih znanja, - ime se stvaraju novi uvidi, osvjetljavaju se do tada manje poznati ili nepoznati dijelovi predmeta istraivanja i sl.

Ovdje se teorijsko-logikom analizom postavljena hipoteza potvruju ili odbacuje najee na osnovu istraivanja literature o predmetu istraivanja: izdvajanjem argumenata i nalaza za I protiv postavljene hipoteze; ispitivanjem dokazne snage prikupljenih argumenata; izvoenjem zakljuaka koji mogu znaiti ili potpuno potvrivanje hipoteze ili njeno djelimino ili potpuno odbacivanje. Za ovu vrstu provjere hipoteze naroito je vano uzdravanje od tzv. pisanja sa tezom (mnogi pisci svoje polazite samo formalno navode kao hipotezu, a u stvari ga unaprijed smatraju istinitim, te svoje napore uglavnom usmjeravaju na nalaenje agrumenata koji idu u prilog hipotezi, a zanemaruju argumente koji bi joj protivurjeili).

2. Empirijske (iskustvene) metode

Iskustveni (empirijski) metodi su oni kod kojih postojea teorijska i iskustvena znanja slue kao osnov za identifikovanje problema i postavljanje hipoteza istraivanja. Sutina empirijske metoda sastoji se u sistematskom prikupljanju iskustvenih injenica (podataka) sa ciljem da se verifikuje postavljena hipoteza.

Prema osnovnim naelima na kojima se zasnivaju empirijske metode se mogu dalje dijeliti na:

Eksperimentalne, i

neeksperimentalne.

Unutar kategorije eksperimentalnih istraivanja glavne vrste su labaratoriski eksperiment I eksperiment u prirodnim uslovima. Neeksperimentalna istraivanja se mogu razvrstati na anketna istraivanja u populaciji i na terenska istraivanja u lokalnim zajednicama.

Havelka, N. Kuzmanovi, B. Popadi, D. (2004): Metode i tehnike socijalnopsiholokih istraivanja, Centar za primenjenu psihologiju, Beograd. Str. 7.

2.1. Eksperimentalna istraivanja

Eksperiment (lat. experimentum = proba, opit, ogled) je postupak (metod istraivanja) gdje se u strogo-kontrolisanim uslovima namjerno izaziva i mijenja jedna pojava (nezavisna varijabla), kako bi se utvrdio i izmjerio njen uticaj na drugu pojavu (zavisna varijabla), dok se ostali uslovi dre pod kontrolom (kontrolna varijabla).

Primjer: Koliko je veliki cent?

Eksperiment Brunera i Gudmana sa opaanjem novia predstavlja ubjedljivu

demonstraciju uticaja stava na perceptivni sud o veliini predmeta. Naime, oni su

ispitali dvije grupe djece istog uzrasta (10 g) i jednakih sposobnosti, a razliite samo po socijalnom statusu (djeca siromanih i bogatih roditelja). Rezultati istraivanja su pokazali da isti okrugli, kovani novi (npr. 50 centi) siromanija djeca precenjuju u

pogledu veliine, tj. vide ga kao vei u odnosu na grupu dece iz bogatijih porodica!

(vidi Rot, Osnovi socijalne psihologije, 2010)

U navedenom primjeru nezavisnu varijablu ini socijalni status djece (djeca iz siromanih I djeca iz bogatih porodica). Zavisna varijabla je perceptivni sud o veliini predmeta (u ovom sluaju perceptivni sud o veliini novia od 50 centi). Kontrolne varijable su dob (uzrast) I sposobnosti djece (nivo kole, intelektualne sposobnosti i sl.). Ekseperimentom se dokazuje uticaj nezavisne varijable (socijalnog poloaja) na zavisnu varijabli (perceptivni sud o veliini novca).

Odnos vari