Fiska- og náttúrugripasafn

Ársskýrsla 2010

2

Fiska- og

náttúrugripasafn

Vestmannaeyja

Ársskýrsla 2010

Gestir

Alls komu 13.653 gestir á Fiska og náttúrugripasafn Sæheima árið 2010. Þar af voru fullorðnir gestir

7.321 talsins en börnin 6.332. Er þetta talsverð aukning frá fyrri árum og kemur þar margt til. Má þar

nefna:

Opið hús í tengslum við Þrettándagleði í fyrsta sinn og komu alls 439 gestir.

Glerlistasýning Berglindar Kristjánsdóttur dró að sér 647 gesti yfir sjómannadagshelgina.

Hið svokallaða pollamót, sem er knattspyrnumót yngri flokka var óvenju fjölmennt í ár og

komu yfir 1000 gestir á safnið dagana sem það stóð yfir.

Þegar Herjólfur hóf siglingar frá Landeyjahöfn í lok júlí, jókst mjög aðsókn að safninu og má

nefna að árið 2009 komu um 1000 gestir á safnið í ágúst en í ár voru þeir yfir 3000 á sama

tíma.

Opnunartími Sumaropnunartími safnsins frá 16. maí til 15. september er klukkan 11:00 til 17:00, alla daga

vikunnar. Yfir vetrartímann frá 16. september til 15. maí er safnið opið á laugardögum klukkan 13:00

til 16:00. Breyting varð á vetraropnunartíma safnsins þann 6. mars en fram að þeim tíma var safnið

opið á sunnudögum klukkan 15:00 til 17:00 yfir vetrartímann. Á öðrum tímum er safnið opið eftir

samkomulagi.

Aðgangseyrir Aðgangseyrir inn á safnið er 500 krónur fyrir fullorðna (hækkaði úr 400 krónum þann 6.mars). Börn

14 ára og yngri greiða ekki aðgangseyri. Eldriborgarar og öryrkjar greiða sama verð og aðrir.

Starfsmenn Margrét Lilja Magnúsdóttir var í 75% vinnu sem safnstjóri. Georg Skæringsson í 20% starfi sem

umsjónarmaður safnsins. Aðrir starfsmenn í sumarvinnu við vörslu og afgreiðslu voru Örn Hilmisson,

Hlynur Georgsson, Guðný Hilmisdóttir og Viktoria Ayn Pethypiece.

3

Sýningar Fastar sýningar Aðaláhersla safnsins er sýning á lifandi fiskum og öðrum sjávarlífverum. Á safninu eru 12 sjóker þar

sem finnast helstu nytjategundir okkar íslendinga auk fágætari tegunda. Um 30 metra djúp borhola

er utan við safnið og upp úr henni er dælt mörg þúsund lítrum af sjó daglega og er því stöðugt

gegnumstreymi af hreinum sjó í búrum safnsins.

Einnig eru á safninu fuglasafn, steinasafn, skordýrasafn, skeljasafn og eggjsafn auk annarra

náttúrugripa.

Sérsýningar Auk hinna hefðbundnu sýninga á safninu eru þar tvær sérsýningar. Önnur þeirra fjallar um sambýli

manns og lunda en hin segir frá Surtseyjargosinu sem hófst árið 1963. Auk þessara sýninga eru

myndir af lækningajurtum í Flóru Vestmannaeyja í stigagangi safnsins.

Árið 2010 voru settar upp tvær nýjar sýningar. Um sjómannadagshelgina var sett upp glerlistasýning í

fiskabúrunum en þar var á ferðinni Berglind Kristjándóttir glerlistakona. Sýningin féll í góðan jarðveg

hjá gestum safnsins og setti hún skemmtilegan svip á safnið. Hin sýningin var hefðbundnari en þá

voru sýndar neðansjávarljósmyndir og –kvikmyndir teknar af Erlendi Bogasyni kafara.

Safnabúð Lítil safnabúð er rekin í afgreiðslu safnsins. Hún er mjög smá í sniðum en hefur ágætt úrval

minjagripa sem tengjast flestir náttúru Eyjanna en lundinn er þar mest áberandi. Úrvalið jókst

talsvert árið 2010 en þá var boðið í auknum mæli upp á handgerðar íslenskar vörur.

Fræðslustarf Skólahópar Fjöldi skólahópa kemur árlega á safnið en sterk hefð er fyrir því að skólarnir í Vestmannaeyjum komi

með nemendur sína á safnið til fróðleiks og skemmtunar. Þessar heimsóknir byrja strax í leikskóla og

mörg börn koma árlega á safnið upp allan grunnskólann með bekknum sínum. Börnin leysa ýmis

verkefni í þessum heimsóknum sem sniðin eru að hverju aldursskeiði fyrir sig. Einnig hefur safnið

verið í samvinnu við Framhaldsskólann í Vestmannaeyjum þar sem nemendur við skólann fá að nota

safnið til rannsókna og verkefnavinnu og skila svo jafnvel verkefnum sem nýtast safninu.

Fræðsluefni á heimasíðu Unnið er að fræðsluefni fyrir börn á grunnskólaaldri þar sem Aðalnámsskrá Grunnskóla í

náttúrufræði er höfð að leiðarljósi. Þar verður aðaláherslan lögð á lífið í sjónum við Ísland. Þetta

fræðsluefni verður aðgengilegt á heimasíðu safnsins www.saeheimar.is og nýtist til kennslu í

náttúrufræði hjá öllum grunnskólum landsins.

4

Fjárhagur

Samkvæmt ársreikningi voru heildartekjur safnsins kr. 14.560.480 á móti útgjöldum kr. 14.053.331

og var því rekstrarafkoma sem nemur kr. 507.149. Meðhöndlun á rekstrarafkomu verður í samræmi

við samning Vestmannaeyjabæjar og Þekkingarsetursins og notast til að vinna að frekari

uppbyggingu á safninu og verkefnum í tengslum við safnið. Framlag samkvæmt samningi

Vestmannaeyjabæjar við Þekkingarsetur Vestmannaeyja er kr. 10,8 milljónir á ári. Inni í því framlagi

eru 2 milljónir í rekstrarfé frá fjárlögum vegna 2010 og kr. 500 þúsund frá Safnaráði.

Tekjur 2010 Sæheimar, fiskasafn

Samningur við Vestmannaeyjabæ 10.800.000

(Hlutur ríkis á fjárlögum 2.000.000)

Aðgangseyrir 2.638.550

Sala minjagripa 696.930

Aðrir styrkir 425.000

Samtals 14.560.480

Útgjöld 2010

Launakostnaður 9.739.586

Annar rekstrarkostnaður

Húsnæðiskostnaður 1.269.512

Rekstur áhalda og tækja 1.407.544

Aðkeyptur akstur og rekstur bifreiða 20.107

Skrifstofukostnaður 489.522

Gjaldfærður kostnaður v/áætlunar

Stjórnun og umsýsla 563.455

Vörunotkun 563.605

Samtals 14.053.331

Afkoma 507.149

5

Nýjungar Breyting á rekstrarfyrirkomulagi Þekkingarsetur Vestmannaeyja tók yfir rekstur Fiska- og Náttúrugripasafns Vestmannaeyja þann 1.

janúar 2010. Vestmannaeyjabær hafði áður rekið safnið frá stofnun þess árið 1964. Kristján Egilsson

sem verið hefur forstöðumaður safnsins frá árinu 1975 lét af störfum vegna aldurs um áramótin.

Páll Marvin Jónsson framkvæmdastjóri Þekkingarseturs Vestmannaeyja er nú yfirmaður safnsins og

framkvæmdastjórn Þekkingarsetursins er jafnframt stjórn Fiskasafnsins. Auk Páls Marvins sitja í

stjórninni þeir Arnar Sigurmundsson og Elliði Vignisson. Margrét Lilja Magnúsdóttir var ráðin

safnstjóri og Georg Skæringsson umsjónarmaður safnsins. Bókhald fyrir safnið verður unnið á

Þjónustuskrifstofu Þekkingarsetursins. Menningar- og fræðsluráð Vestmannaeyjabæjar fer með

faglega stjórnun.

Breyting á nafni safnsins Á þessum tímamótum var nafni safnsins breytt í Sæheimar – Aquarium. En söfnum bæjarins og

starfsemi þeim tengd er skipt upp í Sæheima, Sagnheima og Eldheima. Innan Sæheima er einnig

rekin sjávarrannsóknamiðstöð.

Nýtt logo Ákveðið var að hann nýtt vörumerki (logo) fyrir safnið vegna nafnabreytingarinnar. Sæþór Vídó, sem

er grafískur hönnuður, hannaði merkið eftir hugmyndum starfsmanna safnsins. Nýja merkið var

prentað á boli fyrir starfmenn safnsins. Einnig var sett plastfilma í útihurð með nýja merkinu ásamt

upplýsingum um opnunartíma safnsins, símanúmer o.fl.

Breytingar á opnunartíma Áður var vetraropnun á sunnudögum frá kl.15:00 til kl.17:00. Það var mjög algengt að hringt væri í

starfsmenn safnsins til að fá það opnað á laugardegi því þessi opnunartími hentaði ekki þeim sem

voru gestkomandi í Eyjum og ætluðu heim á sunnudeginum, en Herjólfur fór seinni ferð sína kl.16:00.

Því var ákveðið að prófa að flytja opnunartímann yfir á laugardaga og lengja hann um eina

klukkustund. Nýji vetraropnunartíminn er frá kl. 13:00 til kl.16:00 á laugardögum. Þessi breyting tók

gildi 6. mars 2010.

Styrkir Rekstrarstyrkur frá Safnaráði Safnið hlaut 500.000 króna rekstrarstyrk frá Safnaráði. Styrkurinn var notaður í almennan rekstur

safnsins. Ekki var sótt um verkefnastyrki fyrir safnið fyrir árið 2010.

Styrkir frá Menningarráði Suðurlands Menningarráð Suðurlands veitti safninu tvo styrki á árinu vegna sýningahalds. Annan styrkinn fékk

safnið vegna sýningar Berglindar Kristjánsdótttur glerlistakonu á verkum hennar í búrum safnsins,

sem opnaði 4. júní. Seinni styrkurinn var veittur vegna sýningar Erlendar Bogasonar kafara á

neðansjávarljósmyndum og –kvikmyndum sem opnuð var í tengslum við Safnahelgi á Suðurlandi

þann 5. nóvember. Báðir styrkirnir voru 300.000 krónur.

6

Viðburðir Þrettándahátíð Þrettándahátið var haldin í Vestmannaeyjum dagana 8. til 10. janúar. Hápunktur hennar er þegar

jólasveinar, tröll og álfar safnast saman og dansa við bálköst áður en þau halda til síns heima. En

einnig eru ýmsir smærri viðburðir í boði þessa helgi og þar á meðal er opið hús á Fiskasafninu. Þessa

helgi komu á safnið 439 gestir (220 börn og 219 fullorðnir).

Fjölskylduhelgi Árlega stendur Vestmannaeyjabær fyrir fjölskylduhelgi yfir hvítasunnuna. Er þá boðið upp á ýmislegt

s.s. tuðruferðir, klifur og sprang með Björgunarfélaginu, frítt er í sund ofl. Þessa helgi er opið hús hjá

Fiskasafninu og frítt inn. Alls voru gestir safnsin þessa helgi 718 talsins (362 börn og 356 fullorðnir).

Glerlistasýning Berglindar Þann 4. júní opnaði Berglind Kristjánsdóttir glerlistakona sýningu á verkum sínum í búrum

Fiskasafnsins. Opnun sýningarinnar var í tenglsum við Sjómannadaginn en þá helgi er ávallt opið hús

á Fiskasafninu. Verkin voru unnin sérstaklega með Fiskasafnið í huga og í hverju búri er tekið mið af

lífverunum sem þar eru. Glerlistaverkin lífguðu mjög upp á umhverfið í búrunum og var ekki annað

að sjá en að fiskar og aðrir íbúar búranna væru ánægðir með tilbreytinguna.

Ljósmyndir voru teknar af vinnuferlinu og einnig voru teknar myndir af verkunum eftir að þeim hafði

verið komið fyrir í búrunum. Sérstaklega var lögð áhersla á samskipti lífveranna við verkin.

Menningarráð Suðurlands veitti styrk til sýningarinnar. Sýningin stóð fram eftir sumrinu og mörg

verkanna voru enn í búrunum í lok ársins. Sjómannadagshelgina komu 647 gestir á sýninguna en yfir

10.000 gestir hafa heimsótt safnið síðan og séð sýninguna um leið.

Íslenski safnadagurinn Sunnudaginn 11. júlí var gestum boðinn frír aðgangur að safninu í tilefni íslenska safnadagsins.

Markmið safnadagsins er að vekja athygli á því hlutverki sem söfn gegna í samfélaginu.

7

Ljósmyndasýning Erlendar Sýning Erlendar Bogasaonar kafara var opnuð þann 5. nóvember á Fiskasafninu. Sýningin er í

tengslum við Safnahelgi á Suðurlandi og Menningarráð Suðurlands veitti styrk til sýningarhalsdsins.

Erlendur sýnir ljósmyndir og kvikmyndabrot sem hann hefur tekið neðansjávar. Einnig hélt hann tvo

fyrirlestra í máli og myndum um rannsóknir sínar neðansjávar. Annars vegar fyrirlestur um fund

hverastrýtanna í Eyjafirði, sem eru einstakt náttúrufyrirbæri og hafa þegar verið friðaðar. Erlendur

var fyrstur manna til að kafa niður að strýtunum og hafa ljósmyndir hans þaðan ratað í tímarit á borð

við Nature. Hins vegar hélt hann fyrirlestur um rannsóknir sínar á aukinni veiðni kyrrstæðra

veiðarfæra þar sem hann sýndi myndir af því hvernig fiskurinn hegðar sér í námunda við ýmis

veiðarfæri og mismunandi beitu.

Sýningin var sett upp í fiskasalnum þar sem fjórir digital rammar eru staðsettir milli fiskabúranna og

voru ljósmyndirnar látnar rúlla þar, u.þ.b. 20 myndir í hverjum ramma. Þar voru ljósmyndir af

mörgum þeirra tegunda sem finnast í búrum safnsins. Fimmti ramminn er staðsettur í steinasalnum

og þar sýndi Erlendur ljósmyndir af fuglum undir yfirborðinu og ljósmyndir sem teknar eru í

ferskvatni. Kvikmyndabrotin voru sýnd á stórum sjónvarpsskjá í fiskasalnum.

Bæði ljósmyndirnar og kvikmyndirnar verða sýndar áfram á safninu og hafa nemendur í náttúrufræði

við Grunnskóla Vestmannaeyja komið og skoðað þær.

Tónleikar á Fiskasafninu Í tengslum við Safnahelgi á Suðurlandi kom til Vestmannaeyja fjöldi listamanna og urðu margir þeirra

veðurtepptir á sunnudeginum þegar gerði hið versta veður. Einhverjir hafa sjálfsagt blótað

ástandinu en þau Margrét Pálsdóttir og Áskell Másson tónlistarmenn sem voru í Föruneyti Gísla

Helgasonar gerðu gott úr þessu. Þau höfðu samband við Erlend Bogason sem var með

ljósmyndasýningu á Fiskasafninu og buðust til að syngja og spila á sýningunni hans. Þau fluttu nokkur

suðræn lög fyrir gesti safnsins. Var þetta bæði óvænt og skemmtileg uppákoma, gestunum til mikillar

ánægju. Fiskarinir létu sér þó flestir fátt um finnast nema blágóma ein sem dansaði í takt við

tónlistina.

8

Framkvæmdir Kör fyrir báta Keypt voru tvö 800 líta kör til að hafa um borð í bátum en

þau eru sérútbúin til að flytja lifandi fiska og aðrar

sjávarlífverur. Annað karið hefur verið um borð í Brynjólfi

VE frá upphafi og hafa þeir komið með fjölda lifandi fiska

að landi fyrir safnið. Hitt karið hefur verið í mismunandi

bátum og fór meðal annast um borð í loðnuskipið Sighvat

Bjarnason VE, sem kom með um 500 loðnur á safnið.

Hlýsjávarbúr Í byrjun maí var sett upp 300 lítra hlýsjávarbúr í fiskasalnum. Þar má finna fisktegundir þær sem voru

aðalpersónur í teiknimyndinni “Leitin að Nemó”.

Snetibúr Þann 18 maí var kommið upp snertibúri í fiskasalnum. Þar gefst gestum safnsins tækifæri til að

handfjatla og skoða nánar ýmsar sjávarlífverur s.s. krossfiska, krabba, ígulker og sprettfiska (fyrir þá

allra sneggstu). Börnin hafa sérstaklega gaman af þessu og eru oft vandræði fyrir foreldrana að koma

þeim frá búrinu. Snertibúrið er hringlaga um 1 ,5 m í þvermál og 30 cm djúpt. Þar er gegnumstreymi

af hreinum sjó og komið var fyrir lýsingu í botni þess.

Eftirlitsmyndavélar Settar voru upp þrjár eftirlitsmyndavélar á safninu. Ein þeirra var staðsett í afgreiðslu safnsins en

tvær voru settar upp bakatil í safninu þar sem hægt er að fylgjast með því hvort að sjór flæðir upp úr

búrunum. En það flæðir ósjaldan upp úr búrunum ef frárennslisop þeirra stíflast. Hefur þá gjarnan

lekið sjór niður á neðri hæð hússins þar sem Slökkvistöðin er til húsa.

Ljósmyndarammar Í lok september voru keyptir fimm digital ljósmyndarammar sem settir voru á milli búranna í

fiskasalnum. Hægt er að hlaða fjölda ljósmynda inn í minni þeirra og fletta þeim. Einnig er hægt að

sýna í römmunum styttri kvikmyndabrot. Smíðaðar voru festingar utan um rammana úr krossvið og

plexigleri. Rammarnir voru notaðir í tengslum við glerlistasýningu Berglindar, þar sem sýndar voru

myndir frá vinnuferlinu auk mynda sem teknar voru í búrunum eftir að glerlistaverkunum hafði verið

komið fyrir þar. Einnig voru neðansjávarljósmyndir Erlendar Bogasonar kafara látnar rúlla í

römmunum.

9

Sjónvarpsskjár og flakkari Þann 4. nóvember var settur upp 52 tommu sjónvarpsskjársjár í enda fiskasalarins. Við hann var

tengdur harður diskur eða svokallaður flakkari. Frá því um Safnahegina 5.-7. nóvember hafa verið

sýndar á skjánum kvikmyndir sem Erlendur Bogason kafari hefur tekið neðanskjávar.

Heimasíða Stofnuð var heimasíða fyrir safnið sem var opnuð í byrjun desember 2010. Slóðin inn á hana er

www.saeheimar.is. Margmiðlunarfyrirtækið Smartmedia í Vestmannaeyjum sá um uppsetningu

síðunnar. Unnið er að gerð fræðsluefnis fyrir síðuna.

Viðgerðir Á hverju ári þarf að huga að búrunum og öðru á safninu. Búrin eru upprunaleg og hafa verið nánast

óbreytt frá uppsetningu þeirra árið 1964. Reglulega þarf að huga að þeim, gera við leka, hreinsa

frárennslisrör, hreinsa það sem í þeim er, þétta glerið og mála botn og hliðar.

Oftast er um smærri viðgerðir að ræða en einstöku sinnum er

um stórar skemmdir að ræða og hundruðir lítra af sjór flæða

út á gólf. Þegar starfsmenn safnsins mættu til vinnu þann 12.

nóvember mætti þeim talsvert mikið flóð en frárennslisrör

undir einu búranna hafði gefið sig. Um helmingur sjávarins

(um 2000 lítrar) hafði þegar flætt úr búrinu og þurfti að hafa

snör handtök við að stöðva lekann og bjarga dýrunum úr

búrinu. Búrið var alveg tæmt og gert við það auk þess sem það

var málað og skipt um allt sem í því var.

Ýmis verkefni

Fiðrildagildra Í samvinnu við Náttúrstofu Suðurlands var sett upp fiðrildagildra í Stórhöfða. Gildran var sett upp 6.

maí og farið var vikulega og gildran tæmd og aflinn greindur. Náttúrustofur víðs vegar um landið

ásamt Náttúrfræðistofnun Íslands, standa fyrir vöktun á fiðrildum sem finnast á landinu.

Gerð tilraun með að ala loðnuseyði Sighvatur Bjarnason VE kom með um 500 loðnur þann 8. mars. Morgunin eftir urðu starfsmenn vitni

að hrygningaratferli loðnunar. Sighvatur Jónson fréttaritari Ríkissjónvarpsins í Vestmannaeyjum var

með frétt um þetta í fréttatíma sjónvarpsins. Þann 25. mars var tekinn sandur úr botni búrsins, sem

loðnan hafði hrygnt í og farið með hann í sjávarrannsóknamiðstöð Sæheima. Þar var sandurinn

ásamt hrognunum settur í sérútbúin ker fyrir seiðaeldi. Talsvert af hrognunum klöktust en illa gekk

að finna fæðu sem seiðin gátu tekið. Nokkrar tegundir af fæðu voru prófaðar í kerjunum en eftir

nokkrar vikur vöru öll seiðin dauð.

Verkefni nemenda Framhaldsskólans Nemendur á lokaári náttúrufræðibrautar Framhaldsskólans í Vestmannaeyjum gerðu verkefni í

tengslum við safnið. Fengu þau úthlutað nokkrum tegundum sem finnast á safninu og gert að skrifa

um líffræði þeirra. Starfsmenn safnsins hönnuðu verkefnin og lásu þau yfir.

10

Náttúruvísindadagar Náttúruvísindadagar grunnskólans voru síðustu vikuna í apríl og komu nemendur skólans að venju í

heimsókn á safnið og leystu þar ýmis náttúrutengd verkefni.

Pysjueftirlitið Eins og fyrri ár tók safnið að sér hið svokallaða pysjueftirlit en það er fólgið í því að þeir sem finna

pysjur í bænum koma með þær á safnið þar sem þær eru vigtaðar og vængmældar. Með þessu móti

má fylgjast með breytingum milli ára í fjölda pysja og ástandi þeirra. Aldrei hafa fundist jafn fáar

pysjur og í ár en einungis var komið með 10 pysjur á safnið. Endurspeglar það afar lélegan

varpárangur lundans í ár. Lundastofninn virðist eiga undir högg að sækja og voru veiðar nánast engar

í ár vegna þess. Safnið er í samvinnu við Náttúrustofu Suðurlands við þessa vöktun. Kristján Egilsson

tók myndirnar hér fyrir neðan af pysjueftirlitinu árið 2007, en þá var komið með yfir 1600 pysjur á

safnið.

Uppeldi rituunga Komið var með óvenju marga rituunga á safnið. Í flestum tilvikum var um að ræða unga sem fundust

undir fuglabjörgum. Þeir voru margir horaðir og illa haldnir við komuna á safnið. Svo virðist sem

foreldrarnir afræki ungana og mögulega er það vegna skorts á æti.

Sumarstarfsmaður á safninu, Hlynur Georgsson, tók að sér umsjón með ungunum og annaðist þá

mjög vel og gaf þeim nóg að éta. Útbúin var girðing fyrir utan safnið þar sem rituungarnir dvöldu yfir

daginn. Nokkrir þeirra flugu úr girðingunni þegar þeir voru tilbúnir til þess en öðrum var sleppt suður

á eyju.

11

Hrygning

Ár hvert hrygna einhverjar af þeim lífverum sem á safninu eru.

Þann 6. febrúar hrygndi steinbítur í einu búranna. Hrygningin misfórst og átu steinbítarnir

hrognaklasann og hrygnan var þar enginn eftirbátur hinna steinbítanna.

Þann 16. febrúar hrygndi önnur steinbítshrygna í sama búri. Þá voru flestir aðrir steinbítar fjarlægðir

úr búrinu og aðeins tveir skildir eftir auk hrygnunnar, sem taldir voru hængar. Lítill áhugi var hjá

meintum hængum á öðru en að éta hrognin. Þeir náðu fljótlega að eyðileggja kökkinn. Hrygnan var

særð á eftir.

Þann 8. mars var komið með 500-600 loðnur og þær settar í búr með sandi í botninum. Morguninn

eftir þegar ljósin voru kveikt hófst hrygningaratferli loðnunnar. Næstu morgna var fylgst með

hrygningu hennar og rataði atferlið í fjölmiðla.

Í febrúar komu þeir á Brynjólfi VE með nokkrar grásleppur og rauðmaga. Fljótlega var ljóst að

grásleppurnar voru farnar að þykkna talsvert og greinilega hrognafullar. Aðeins einn af

rauðmögunum tók að roðna og sýna grásleppunum áhuga. Önnur grásleppan hryngdi 25. maí á stað

sem sá rauði hafði valið fyrir hana og eftir að hafa frjóvgða hrognin tók hann við að vernda þau.

Hann gætti þess að þau fengju nægjanlegt súrefni og hélt óvinum frá hrognaklasanum. Rauðmagar

taka þetta hlutverk sitt mjög alvarlega og hefur jafnvel sést til rauðmaga ráðast á stóran steinbít sem

var komin of nærri hrognaklasa hans. Við vorum því mjög undrandi þegar við tókum eftir því að

annar af gráu körlunum tók til við að hjálpa þeim rauða við að vernda hrognin. Þeir félagarnir gættu

hrognanna saman en kerlingin lét þau alveg afskiptalaus. Grái karlinn rækti hlutverkið af enn meiri

hörku en sá rauði og leit á gesti safnsins sem svarna óvini og reyndi að bægja þeim í burtu. Hann

gékk reyndar svo nærri sér við verndun hrognanna að hann drapst. Þá tók þriðji rauðmaginn til við að

passa hrognin en hann hafði alveg haldið sig til hlés fram að þessu. Seinni grásleppan hrygndi þann

28.júní og sami rauðmaginn virðist vera makinn en það er greinilega nokkuð af honum dregið enda

drapst hann þremur dögum síðar. Svo virðist sem hrognin hafi ekki frjóvgast og klaktist úr hvorugum

klasanum.

Þann 3. júní þegar verið var að koma glerlistaverkum fyrir í einu búranna tókum við eftir því að

kolkrabbi sem gengið hafði undir nafninu Vídalín hafði fest egg sín á eitt listaverkanna. Því miður

voru hornsílin sem voru með henni í búrinu helst til gráðug og átu eggin jafnóðum.

12

Komið með dýr á safnið Eins og ávallt voru sjómenn iðnir við að færa safninu gjafir á árinu (tafla 1). Bæði komu þeir með

fjölda lifandi fiska og einnig óvenjulega og sjaldgæfa fiska til uppstoppunar (sjá töflu). Hér á eftir

verður farið yfir það sem óvenjulegt má telja, en auk þessa var safninu færðir fjöldi fiska og annara

sjávardýra sem eru algengari en þau sem hér eru nefnd.

Óvenjuleg lifandi dýr

29. janúar

Áhöfnin á Brynjólfi VE kom með lifandi dílamjóra (Lycodes

esmarki), sem veiddist á um 300 faðma dýpi á Halamiðum.

Hann er djúpsjávarfiskur og er því aðlagaður að öðrum

aðstæðum en eru í búrum Fiskasafnsins. Sérstaklega er

þrýstingsmunurinn gífurlegur. Dílamjórinn lifði í tvær vikur.

Þetta er í annað sinn sem dílamjóri lifir á safninu en í janúar

1989 kom áhöfnin á Valdimar Sveinssyni VE með dílamjóra

sem lifði í fjóra mánuði á safninu. Er það í fyrsta skipti sem

hann hefur lifað svo lengi en yfirleitt eru þeir dauðir nokkrum

tímum eftir að þeir veiðast.

9.febrúar

Áhöfnin á Portlandi VE kom með 7 háfa (Squalus acanthias)

að landi sem þeir færðu safninu. Háfar eru nokkuð algengir í

hlýja sjónum út af suður- og suðvesturlandi en það er ekki

algengt að fá þá á safnið. Það hefur reynst erfitt að fá þá til að

taka æti og átti það einnig við um þessa. Aðeins einn af þeim

byrjaði að éta þegar settur var lifandi makríll í búrið til þeirra

og hefur hann tekið æti síðan. Hann var sá eini þeirra sem enn

var á lífi nú um áramótin og var vel í holdum.

17. febrúar

Áhöfnin á Jóni Vídalín VE kom með óvenju stóran kolkrabba að

landi, sem veiðst hafði á um 130 m dýpi út af Reykjanestánni.

Um var að ræða vörtusmokk (Eldone chirrhosa) sem er nokkuð

algengur hér við land. Kolkrabbinn, sem gekk undir nafninu

Vídalín, var ekki bara óvenju stór heldur var hann einnig

ófeimin við að sýna sig, en kolkrabbar fela sig gjarnan í holum

eða bak við steina. Hann vakti því mikla athygli safngesta og

rataði í kastljós fjölmiðla. Þegar verið var að koma fyrir

glerlistaverkum í búrinu hjá Vídalín fyrir sjómannadagshelgina

kom í ljós að Vídalín var kvenkyns því hún hrygndi og festi egg

sín á eitt listaverkanna. Kolkrabbar drepast eftir hrygninu og Vídalín kvaddi þennan heim um haustið.

13

8. mars

Þó að loðna sé algengur fiskur við Íslandsstrendur þá

hefur hún ekki oft sést í búrum safnsins, enda kemur hún

aðeins upp á grynningar til að hrygna og drepst svo að

hrygningu lokinni. Áhöfnin á Sighvati Bjarnasyni VE fékk

um borð kar frá Sæheimum sem er sérstaklega útbúið til

að flytja lifandi fiska. Þeir voru á loðnuveiðum rétt austan

við Eyjar og settu 500-600 loðnur í karið og færðu

safninu. Við höfðum því litla loðnutorfu í einu búrana og

gátum fylgst með mökunaratferli og hrygningu hennar.

22. apríl

Valgeir Valgeirsson á Bergey VE færði safninu langfótung

(Paromola cuvieri), sem kom í netin rétt austan við Eyjar.

Langfótungar eru einnig oft kallaðir nornakrabbar og eru

mjög sjaldgæfir hér við land. Áberandi einkenni

langfótungs er að aftasta fótaparið er veigalítið og

klærnar á enda þeirra eru áberandi krepptar inn á við.

Þetta fótapar situr einnig ofar og nær skildinum en aðrir

fætur krabbans. Það var fyrir nokkrum árum sem

uppgötvaðist að krabbinn notar þessa fætur til að halda péturskipi eða öðrum flötum hlutum eins og

hlífiskildi yfir búknum. Þetta atferli sást fyrst á Fiska- og náttúrugripasafni Vestmannaeyja.

Langfótungur þessi drapst eftir nokkra daga en þeir á Bergey VE færðu okkur annan skömmu síðar,

sem var enn hinn sprækasti í lok ársins.

6. júní

Landselskópur fannst yfirgefinn í Klettsvík að kvöldi

sjómannadagsins. Mikið var um að vera þennan dag í

höfninni og farnar margar tuðruferðir í Klettsvíkina.

Hugsanlega hefur urtan kvekkst við þessa miklu umferð og

yfirgefið kópinn þess vegna. Einnig er hugsanlegt að hann

hafi verið eitthvað veikur því að morguninn eftir var hann

dauður. Hann verður að öllum líkindum stoppaður upp.

18 júní

Skipverjar á Arnarfellinu komu með leðurblöku sem þeir

höfðu fundið um borð. Skipið var að koma frá Hollandi og

Bretlandi. Hún vakti mikla hrifningu gesta, sérstaklega þó

þeirra yngri og voru nokkrir drengir sem tóku að sér það

verkefni að veiða handa henni lifandi skordýr. Það var því

talsverð sorg hjá þeim þegar þurfti að svæfa leðurblökuna

vegna beiðni frá héraðsdýralækni. Leðurblökur eru taldar

geta borið með sér sjúkdómsvaldandi vírusa og er því

ólöglegt að halda slík dýr á Íslandi.

14

27. ágúst

Þann 26. ágúst veiddi Hvalur 8 RE 388 langreið, sem við var föst sæsteinsuga (Petromyzon marinus).

Starfsmenn Hvals hf losuðu hana af hvalnum og sendu til okkar

í Sæheimum. Var hún hin hressasta við komuna og var svo

tillitssöm við gesti safnsins að festa sig á rúðuna í búrinu,

þannig að hringlaga munnurinn með öllum beittu tönnunum

blasti við. Sæsteinsugur eru mjög óvenjuleg dýr og gaman að fá

eintak á safnið. Þær lifa af því að sjúga blóð úr fiskum og

hvölum og því er aðeins flóknara að gefa henni að éta en

öðrum dýrum sem á safninu eru. Í júli kom áhöfnin á

Vestmannaey með tvær sæsteinsugur og drápust þær báðar

fljótlega.

Um 30 tegundir steinsuga þekkjast og finnast þær bæði í fersku vatni og sjó. Aðeins ein þessara

tegunda, sæsteinsugan, hefur fundist á Íslandsmiðum og þá sem flækingur. Sæsteinsugan drapst

mánuði eftir komuna á safnið. Hennar er sárt saknað þó að hún hafi verið frekar ófrýnileg, enda ólík

öllum öðrum dýrum sem á safninu eru. Starfsfólk safnsins hafði sett til hennar fiska sem hún ætti að

geta sest á til að nærast, en hún leit ekki við þeim. Kannski hefur henni fundist meðalstór þorskur

vera óspennandi eftir að hafa verið á stórum hval, en eins og gefur að skilja gátum við ekki boðið

henni upp á hval. Steinsugur verða ekki langlífar í fiskasöfnum nema að þær finni sér fórnarlamb til

að nærast á.

1 .nóvember

Í byrjun nóvember fannst útselskópur við Breiðdalsvík sem var illa á sig kominn og grét hástöfum.

Finnendur hans, þeir Njáll Torfason og Snjólfur Gíslason gáfu honum volgan rjóma og hresstist hann

talsvert við það. Þeir höfðu samband við Sæheima og óskuðu eftir að þar yrði kópurinn fóstraður

áfram. Flugfélagið Ernir flaug með kópinn endurgjaldslaust til Eyja. Þar tók Georg Skæringsson á móti

honum og kom honum fyrir í húsnæði Þekkingarsetursins á hæðinni fyrir ofan Miðstöðina. Þar hefur

kópurinn aðgang að hreinum sjó til að synda í og einnig lítilli eyju sem hann getur legið upp á.

Kópurinn fékk nafnið Golli í höfuðið á þeim Gogga og Palla starfsmönnum Sæheima, en þeir hafa í

sameiningu séð um uppeldið. Það veitti ekki af tveimur karlmönnum til að gefa honum að éta í

upphafi því hann var mjög matvandur og alveg þrælsterkur. Þeir fengu upplýsingar um matargjafir

frá Húsdýragarðinum og Selasetri í Friedrichskoog í Þýskalandi.

Þegar kópurinn fannst var hann alþakinn ljósum hárum en þannig eru útselskópar við fæðingu og

fyrstu vikurnar. Þeir missa hárin eftir nokkrar vikur og fá þá sama lit og fullorðnir selir. Á þessum tíma

eru kóparnir á spena og þyngjast mjög mikið. Þeir liggja á landi í u.þ.b. fjórar vikur eftir fæðingu.

Urturnar koma á land á hverju flóði og gefa þeim að sjúga en virðast annars halda sig í sjónum við

staðinn þar sem kóparnir liggja uppi. Að fjórum vikum liðnum yfirgefur urtan kópinn. Þá er hann

búinn að missa ljósu hárinn og farinn að synda og kafa í flæðarmálinu. Hann yfirgefur þó ekki

kæpistöðvarnar fyrr en nokkru seinna. Miðað við þessar upplýsingar (úr bókinni „Villt íslensk

spendýr“ frá 1993) og að Golli missti ljósu hárin á þremur vikum hjá okkur, þá hefur hann líklega

verið um viku gamall þegar hann fannst . Um áramótin var hann farinn að sporðrenna heilu síldunum

og hafði náð 50 kg þyngd, en það er sú þyngd sem miðað er við þegar kemur að því að sleppa

útselskópum.

15

14. desember

Áhöfnin á Brynjólfi VE kom með rauðháf (Lepidorhinus squamosus) en hér við sunnanvert landið eru

norðurmörk útbreiðslusvæðis hans. Hann er botnfiskur sem heldur sig á 500-800m dýpi. Því miður

drapst hann fljótlega eftir komuna á safnið. Brynjólfur kom einnig með geirnyt eða rottufisk

(Chimaera monstrosa) í sömu ferð. Þar er einnig um að ræða tegund sem er við norðurmörk

útbreiðslusvæðis síns og er sömuleiðis botnfiskur sem hefur fundist á 100-1000m dýpi.

Rottufiskurinn lifði aðeins í nokkra daga á safninu.

Óvenjulegir fiskar til uppstoppunar Þann 14. janúar kom áhöfnin á Guðmundi VE með stóra bramafisk (Brama brama) í góðu ástandi,

sem þeir færðu safninu. Stóri bramafiskur er flækingur hér við land.

Þann 1. júlí færði Vinnslustöðin safninu nokkuð stóran tunglfisk (Mola mola) til uppstoppunar. Hann

veiddist á Reykjaneshrygg af Kap VE .

Útbreislusvæði tunglfisks er í Miðjarðarhafi og í Atlantshafi að Skandinavíu. Hann kemur hingað að

landinu sem flækingur. Lítið er vitað um lífshætti hans en er talinn lifa á talsverðu dýpi.

Þann 28. október kom Óskar Ólafsson með rauðserk (Beryx decadactylus) sem hafði veiðst suður af

Horni. Rauðserkur er botnfiskur með útbreiðslu frá Miðjarðarhafi til Noregs og hefur fundist hér

einstöku sinnum sinnum sem flækingur.

Þann 15. nóvember kom Valþór NS 123 með gjölni (Alepocephalus bairdii), sem þeir veiddu á

talsverðu dýpi SA af Vík. Hér við land finnst gjölnir eingöngu á miklu dýpi undan S og SV ströndinni

og þar er hann nokkuð algengur á 700-850 m dýpi.

Fuglar á safninu

Komið er með fjölda fugla á safnið ár hvert. Oft er um að ræða særða eða vængbrotna fugla, sem

lítið er hægt að hjálpa en sem betur fer er einnig oft komið með fugla þar sem góð umönnun og

matargjafir duga til að koma þeim á ról á ný. Þeim er sleppt út í náttúruna þegar þeir virðast tilbúnir

til þess.

Eins og áður hefur verið nefnt var komið með fjölda rituunga s.l. sumar sem fundust svangir og

hraktir undir fuglabjörgum. Því miður var þetta of seint fyrir suma en aðrir hresstust mjög á nokkrum

dögum og flugu út í frelsið þegar þeir voru tilbúnir til þess. Rita var algengasta fuglategundin, sem

komið var með á safnið árið 2010, sem er mjög óvenjulegt.

16

Alla jafna eru það lundapysjur sem eru algengasta fuglategundin sem komið er með á safnið. Í ár

voru þær einungis 10 talsins og endurspeglar það afar lélegan varpárangur hjá lundanum þetta ár.

Þær lundapysjur sem komið er með á safnið fljúga í átt að ljósunum í bænum í stað þess að halda á

haf út. Börnin í bænum fara í leiðangra á kvöldin til að bjarga pysjunum og sleppa þeim daginn eftir í

sjóinn. Komið er með pysjurnar á safnið til að vigta og vængmæla þær. Einnig er komið með litlar og

dúnaðar pysjur sem við höldum eftir og reynum að fita. Olíublautar pysjur eiga einnig athvarf hjá

okkur og eru þær hreinsaðar áður en þeim er sleppt.

Auk rituunga og pundapysja er einnig nokkuð algengt að komið sé með skrofuunga og sjósvöluunga

þegar þeir lenda í því sama og pysjurnar er þeir ætla á haf út. Einnig er komið er með nokkurn fjölda

fýlsunga ár hvert. Fýlsungarnir reyna yfirleitt að æla á bjargvætti sína og og er því stundum hringt á

safnið og óskað eftir að starfsfólk þess komi fýlsungum til bjargar. Reynt er að sinna því eins og

kostur er. Einnig er komið með nokkra langvíuunga á hverju sumri sem finnast yfirgefnir á sjónum.

Aðrir fuglar voru m.a. þrestir, starrar, dúfur, bæjarsvala, toppskarfur, hrossagaukur, keldusvín og

mávar. Fuglarnir voru í mismunandi ástandi og örlög þeirra í samræmi við það. Sumum var hægt að

bjarga en aðrir voru svæfðir.

Greinilega voru fuglarnir ekki allir óánægðir með vistina á safninu og má þar nefna dæmi af dúfu sem

komið var með til okkar þann 1. maí. Hún var hrakin og blaut þegar hún kom á safnið og var henni

komið fyrir í stóru búri og fékk korn að éta. Eftir tvo daga í góðu yfirlæti var henni sleppt út og sama

dag sást hún reyna að komast inn um glugga í húsinu. Hún hélt sig í nágrenni við safnið í nokkra daga.

17

Fuglar í pössun á safninu

Lundapysjan Angie sem er frá síðasta ári var hjá okkur í tvær vikur í sumar þegar eigandi hennar brá sér til Danmerkur. Hún undi sér vel á safninu og vakti mikla lukku hjá gestum safnsins enda mjög gæf og skemmtileg. En hún hélt sig nánast alfarið í búri sínu meðan pollamótið stóð yfir. Líklega hefur henni þótt nóg um lætin í drengjunum.

Lundapysja frá þessu ári hefur einnig verið af og til í pössun hjá okkur. Finnandi hennar ákvað í haust að halda henni þar sem að hún kom frekar seint og var lítil og létt. Þannig að lífslíkur hennar hefðu ekki verið miklar ef henni hefði verið sleppt í sjóinn. Pysjan hefur þyngst mikið og er spræk enda fengið nóg að éta og vel verið hugsað um hana.

Smyrill var hjá okkur í nokkra daga fyrr í haust. Hann hefur líklega lent á bíl og laskast á væng en finnandi hanns tók hann í fóstur. Smyrillinn vakti mikla athygli hjá gestum safnsins enda glæsilegur fugl og óvenjulegt að geta skoðað ránfugla í návígi. Smyrillin tók flugið í haust og sást til hans við bæ á Suðurlandi nokkrum dögum seinna.

Síðast en ekki síst ber að nefna hann Rassmus, sem er páfagaukur og mikill spjallari. Hann hefur nokkrum sinnum verið í pössun hér og hefur kjaftað við starfsfólkið og gestina. Það hefur verið mjög gaman að hafa hann og margar páfagaukasögurnar verið sagðar.

Skordýr Árlega er komið með talsverðan fjölda skordýra til greiningar á safnið. Bæði er um að ræða skordýr

sem fólk finnur úti í náttúrunni og þykja óvenjuleg og einnig skordýr sem fólk finnur í híbýlum sínum.

Af skordýrum sem finnast í náttúrinni eru fiðrildi lang algengust. Margar yglutegundir hafa numið hér

land á síðustu árum og einnig verið algengir flækingar. Bæði fullorðna dýrið og lirfan eru stór og

áberandi og því hefur verið komið með nokkurn fjölda á safnið til greiningar. Ertuygla er þar

algengasta tegundin.

Skordýr sem fólk er að finna í hýbílum sínum eru oftast bjöllutegundir, sem eru nokkuð algengar í

húsum. Einnig er oft komið með skordýr sem hafa einfaldlega flækst inn og gera engan skaða.

18

Tafla 1.

Dags. Gefandi Fisktegund 14. jan. Guðmundur VE Bramafiskur (til uppstoppunar)

20.jan. Brynjólfur VE Hrognkelsi, tindabykkja, rauðsprettur, blágóma, dílamjóri

2. feb. Portland VE Blár trjónukrabbi

3. feb. Brynjólfur VE Tindabykkja, hlýri, hrognkelsi, ýsa, skötuselur, urrari

3. feb Portland VE Tindabikkja, ósalúra, sexstrendingur

8. feb. Portland VE Kolkrabbar, urrarar

9.feb. Portland VE Hrognkelsi, háfar

17. feb. Jón Vídalín Kolkrabbi

8. mars Sighvatur Bjarnason VE Loðna

22. apr Bergey VE Langfótungur

2. júní Sigurður Gíslason Humar

24. jún Frú Magnhildur VE Háfur, skötuselur, urrari, tindabykkja

1.júl Kap VE Tunglfiskur (til uppstoppunar)

12.júl Vestmannaey VE Sæsteinsuga

15. júl Vestmannaey VE Sæsteinsuga

22.ágúst Makríll

27.ágúst Hvalur hf Sæsteinsuga

31.ágúst Brynjólfur VE Þorskur, steinbítur, gaddakrabbar

3.sept Brynjólfur VE Skötuselur, kolkrabbi, urrari, þorskur, skeljar

13. sept Brynjólfur VE Kolkrabbi, rækjur, langimjóri

17.sept Brynjólfur VE Kolkrabbar, skötuselur, steinbítur, þorskur

6.okt Portland VE Kolkrabbar

13. okt Portland VE Kolkrabbar

27.okt Friðrik Jesson VE Skessukrabbar

28.okt Óskar Ólafsson Rauðserkur (til uppstoppunar)

8 nóv Brynjólfur VE Kolkrabbi, makríll, kuðungakrabbi

15.nóv Valþór NS Gjölnir (til uppstoppunar)

22.nóv Brynjólfur VE Langfótungur, gaddakrabbi, sæbjúgu, kolkrabbi

25.nóv Portland VE Háfar, hrossamakríll

26.nóv Brynjólfur VE Kolkrabbi, rækjur

14.des Bryjnólfur VE Rottufiskur, rauðháfur

19

Undirskriftir

Vestmannaeyjum 15. maí 2011.

Sign. Margrét Lilja Magnúsdóttir

Margrét Lilja Magnúsdóttir, safnstjóri

Sign. Páll Marvin Jónsson

Páll Marvin Jónsson

Framkvæmdastjóri Þekkingarsetur Vestmannaeyja