S t r o n a81.161.205.29/~andrzejs/Prezentacje/Dominika_Czapska_kl... · 2015. 6. 8. · S t r o n a | 6 Wstęp Wstęp Polska należy do krajów europejskich obfitujących1 w jeziora,

Dominika Czapska

S t r o n a | 2

Spis treści Spis ilustracji ................................................................................................................. 4

Wstęp ........................................................................................................................... 6

Największe jeziora w Polsce ......................................................................................... 8

Śniardwy ................................................................................................................... 8

Mamry .................................................................................................................... 10

Łebsko .................................................................................................................... 11

Gardno .................................................................................................................... 15

Jamno ..................................................................................................................... 16

Wigry ...................................................................................................................... 17

Gopło ...................................................................................................................... 19

Drawsko .................................................................................................................. 21

Roś .......................................................................................................................... 21

Druzno .................................................................................................................... 23

Narie ....................................................................................................................... 24

Niegocin.................................................................................................................. 25

Jeziorak ................................................................................................................... 28

Miedwie.................................................................................................................. 29

Dąbie (jezioro w Szczecinie) ................................................................................... 32

Jezioro Ryńskie ....................................................................................................... 34

Łańskie .................................................................................................................... 36

Raduńskie ............................................................................................................... 37

Orzysz ..................................................................................................................... 37

Żarnowieckie .......................................................................................................... 40

Druzno .................................................................................................................... 41

Wicko Wielkie ......................................................................................................... 42

S t r o n a | 3

Najgłębsze jeziora w Polsce ....................................................................................... 43

Hańcza .................................................................................................................... 43

Wielki Staw Polski .................................................................................................. 45

Czarny Staw pod Rysami ........................................................................................ 47

Czarny Staw Gąsienicowy ....................................................................................... 50

Morskie Oko ........................................................................................................... 51

Wdzydze ................................................................................................................. 53

Morzycko ................................................................................................................ 54

Ełckie ...................................................................................................................... 55

Gaładuś ................................................................................................................... 57

Spis indeksów ............................................................................................................. 59

Łącza do rozdziału ...................................................................................................... 60

S t r o n a | 4

Spis ilustracji

Rysunek 1 Rozmieszczenie jezior na terenie Polski ..................................................... 6

Rysunek 2 Jezioro Śniardwy ......................................................................................... 8

Rysunek 3 Śniardwy ................................................................................................... 10

Rysunek 4 Mamry ....................................................................................................... 10

Rysunek 5 Jezioro Łebsko ........................................................................................... 11

Rysunek 6 Jezioro Łebsko ........................................................................................... 12

Rysunek 7 Szuwary trzcinowe .................................................................................... 13

Rysunek 8 Łebsko widziane z Mierzei Gardnieńskiej ................................................. 14

Rysunek 9 Gardno ...................................................................................................... 15

Rysunek 10 Jezioro Jamno ......................................................................................... 16

Rysunek 11 Jezioro Wigry .......................................................................................... 17

Rysunek 12 Jezioro Wigry .......................................................................................... 18

Rysunek 13 Jezioro Wigry I Wigierski Park Narodowy ............................................... 19

Rysunek 14 Jezioro Gopło i łódź wikingów ................................................................ 20

Rysunek 15 Jezioro Drawsko ...................................................................................... 21

Rysunek 16 Jezioro Roś .............................................................................................. 22

Rysunek 17 Jezioro Druzno ........................................................................................ 23

Rysunek 18 Jezioro Narie ........................................................................................... 24

Rysunek 19 Widok na Niegocin z wieży ciśnień w Giżycku ........................................ 25

Rysunek 20 Jezioro Niegocin ...................................................................................... 26

Rysunek 21 Port na Niegocinie w Giżycku ................................................................. 27

Rysunek 22 Jezioro Jeziorak ....................................................................................... 28

Rysunek 23 Jezioro Miedwie ...................................................................................... 29

Rysunek 24 Promenada nad Miedwiem .................................................................... 30

Rysunek 25 Miedwie - przystań ................................................................................. 31

Rysunek 26 Jezioro Dąbie ........................................................................................... 32

S t r o n a | 5

Rysunek 27 Kanał Iński i Nurt i północna część jeziora Dąbie ................................... 33

Rysunek 28 Jeziora Ryńskie ........................................................................................ 34

Rysunek 29 Jezioro Ryńskie ........................................................................................ 35

Rysunek 30 Jezioro Łańskie ........................................................................................ 36

Rysunek 31 Jeziora Raduńskie.................................................................................... 37

Rysunek 32 Jezioro Orzysz ......................................................................................... 38

Rysunek 33 Jezioro Orzysz ......................................................................................... 39

Rysunek 34 Jezioro Żarnowieckie .............................................................................. 40

Rysunek 35 Jezioro Druzno ........................................................................................ 41

Rysunek 36 Jezioro Wicko Wielkie ............................................................................. 42

Rysunek 37 Jezioro Hańcza ........................................................................................ 43

Rysunek 38Najgłębsze jezioro w Polsce ..................................................................... 44

Rysunek 39 Wielki Staw Polski ze szlaku na Szpiglasową Przełęcz ............................ 45

Rysunek 40 Wielki Staw Polski i jego otoczenie ....... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 41 Wielki Staw ............................................................................................. 46

Rysunek 42 Czarny Staw........................................... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Rysunek 43 Czarny Staw, widok ze szlaku na Rysach ............. Błąd! Nie zdefiniowano

zakładki.

Rysunek 44 Czarny Staw otoczony ścianami Niżnich Rysów i Kazalnicy .................... 50

Rysunek 45 Czarny Staw Gąsienicowy ....................................................................... 51

Rysunek 46 Morskie Oko ............................................................................................ 52

Rysunek 47 Jezioro Wdzydze ..................................................................................... 54

Rysunek 48 Jezioro Morzycko .................................................................................... 55

Rysunek 49 Jezioro Ełckie ........................................................................................... 55

Rysunek 50 Widok z mostu na jezioro Ełckie ............................................................. 57

Rysunek 51 Jezioro Gaładuś o zmierzchu .................................................................. 58

S t r o n a | 6

Wstęp

Wstęp

Polska należy do krajów europejskich obfitujących1 w jeziora, które zgrupowane są

głównie w północnej części kraju, a więc na terenie obejmującym obszar ostatniego

zlodowacenia (Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie). Zdecydowana większość jezior

w Polsce to jeziora polodowcowe2.

Na Pomorzu występują jeziora przybrzeżne, powstałe w wyniku odcięcia od morza

mierzeją dawnej zatoki morskiej (Sarbsko, Łebsko, Jezioro Dołgie Wielkie, Jezioro Dołgie

Małe, Gardno, Wicko, Bukowo, Jamno, Koprowo, Resko Przymorskie i Liwia Łuża).

Niewielka liczba to jeziora górskie, przede wszystkim cyrkowe – w cyrkach (kotłach)

lodowcowych, np. Czarny Staw, Morskie Oko, Mały Staw, Wielki Staw.

Pierwszym opracowaniem dotyczącym liczby i rozmieszczenia jezior w Polsce była

praca Wincentego Pola z 1875 roku, w której wykazano 5673 jeziora między Odrą

a Dnieprem. W 1925 r. ukazała się praca S. Lencewicza z wykazem 6659 jezior o powierzchni

powyżej 1 ha. Współczesnym, najbardziej kompletnymi aktualnym skatalogowaniem jezior

Polski są opracowania

A. Choińskiego, obejmujące

jeziora powierzchni 1 ha.

Trzyczęściowy katalog jezior

Choińskiego obejmuje 7081

jezior o pow. większej niż

1 haich łączna powierzchnia

to 2813,77 km². W stosunku

do roku 1954 liczba jezior

zmniejszyła się aż o 2215.

Spowodowane to było szybkim zanikaniem najmniejszych jezior. Jeziorność Polski wynosi

1 dużo

2 powstałe w skutek działalności lodowca

Rysunek 1 Rozmieszczenie jezior na terenie Polski

S t r o n a | 7

Wstęp

tylko 0,9% powierzchnikraju. Dla porównania w Szwecji jeziora zajmują ponad 8,5%

powierzchni, a w Kanadzie około 7,6 procent.

S t r o n a | 8

Największe jeziora w Polsce


Śniardwy

Największe jezioro w Polsce, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiatach:

mrągowskim i piskim, położone w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich, w dorzeczu3 Pisy. Jest

to jezioro polodowcowe. Lustro wody jest na wysokości 116 m n.p.m. W wielu miejscach

płytkie dno jeziora usiane jest głazami narzutowymi, które kryją się tuż pod powierzchnią

wody (20 do 30 cm pod lustrem wody) stwarzając zagrożenie w żegludze.

System wodny jezior Śniardwy, Kaczerajno, Seksty, Warnołty obejmuje obszar

o powierzchni 113,4 km².

Rysunek 2 Jezioro Śniardwy

3zlewnia danej rzeki, czyli cały obszar, z którego wody powierzchniowe spływają do systemu

określonej rzeki. Granicą dorzecza jest dział wodny, a jego punktem zamykającym – ujście danej rzeki do recypienta.

S t r o n a | 9


Głębia jeziora wynosi do 23,4 m. Nad jego brzegami leżą wsie: Popielno, Głodowo,

Niedźwiedzi Róg, Okartowo, Nowe Guty, Zdęgowo i Łuknajno. Przez Śniardwy prowadzi szlak

żeglugi mazurskiej.

Jest to jezioro morenowe4(moreny dennej), wytopiskowe, z ośmioma wyspami.

Największe z nich to: Szeroki Ostrów, Czarci Ostrów, Wyspa Pajęcza i Kaczor. Z licznych zatok

dwie południowe nazywane są jeziorami: Warnołty i Seksty.

Śniardwy są połączone z następującymi jeziorami: Tuchlin, Łuknajno, Mikołajskim,

Roś, Białoławki i Tyrkło. Połączone systemem kanałów mazurskich, akwen5ten tworzy

Wielkie Jeziora Mazurskie.

Śniardwy znajdują się w dwóch powiatach: mrągowskim i piskim. Obszar jeziora

należy do gminy Mikołajki (zachodnia część) i gminy Pisz (wschodnia część). Północno-

wschodni brzeg jeziora należy do gminy Orzysz, a południowo-zachodni do gminy Ruciane-

Nida.

Cały obszar Śniardw znajduje się w Mazurskim Parku Krajobrazowym. Ponadto

uzupełniającą formę ochrony stanowi obszar specjalnej ochrony ptaków "Puszcza Piska",

który także obejmuje cały obszar jeziora. Jest to jeden z nielicznych zbiorników, który

posiada 2 odpływy powierzchniowe: Kanał Jegliński, prowadzący do jeziora Roś i rzekę

Wyszkę, wpływającą do jeziora Białoławki. Oba cieki mają przepływ regulowany (śluzą,

jazem). Pod względem podatności na degradację ekologiczną zanieczyszczeniem przez

człowieka, jezioro zakwalifikowane jest do drugiej kategorii (2,29 punktów). Posiada ono

dość korzystne warunki morfometryczno-zlewniowe. Dla zachowania stanu czystości, ważna

jest właściwa gospodarka ściekowa w rejonie dopływów (przy maksymalnej redukcji

zanieczyszczeń). Jezioro jeszcze nie posiada bezpośrednich zrzutów ścieków. Ocena zbiornika

pozostaje czasowo pozytywna pomimo występowania znacznej ilości związków fosforowych

przy dnie.

4rodzaj jezior polodowcowych, powstałych w obniżeniu pomiędzy wzniesieniami moren czołowych

i obniżeniu moreny dennej 5dowolnie określony obszar wodny

S t r o n a | 10


Rysunek 3 Śniardwy

Mamry

Jezioro w północno-wschodniej Polsce, woj. warmińsko-mazurskim, w Krainie

Wielkich Jezior Mazurskich.

Mamry to jezioro polodowcowe morenowe. Jedno z największych jezior w Polsce.

Dno jeziora jest zróżnicowane z licznymi zagłębieniami i wypłyceniami, przy czym

część północna jest wyraźnie głębsza, dno porasta roślinność wynurzona i łąki podwodne

złożone z ramienic. Brzegi jeziora przeważnie niskie i podmokłe, w części porośnięte lasem.

W kompleksie jezior znajdują się 33 wyspy o łącznej powierzchni 213 ha, część z nich na

jeziorach Mamry i Kisajno tworzy rezerwat ornitologiczny. Największa wyspa na

Mamrachi Mazurach to Upałty. Z Mamr wypływa rzeka Węgorapa.

Rysunek 4 Mamry

S t r o n a | 11


W przeszłości jeziora kompleksu Mamr tworzyły oddzielne zbiorniki wodne

połączone strumieniami. Poziom wody w jeziorach podniósł się w XVI-XVII w. o kilka metrów.

Na podniesienie poziomu wody w kompleksie Mamr miały wpływ: zapora na Węgorapie,

ruchy skorupy ziemskiej – wynoszenie gruntu w części północnej kompleksu o 1 mm rocznie.

Pod wodą znalazły się m.in.: dawna droga do kościoła z Kaludo Węgielsztyna, niektóre osady

i cmentarze pruskie. Na podstawie badań przeprowadzonych w 2005 roku wody jeziora

Mamry Północne zaliczono do II klasy czystości i II kategorii podatności na degradację.

W roku 1999 wody jeziora również zaliczono do wód II klasy czystości.

Badania przeprowadzone w latach 1990 i 1993 wskazywały na pierwszą klasę

czystości wód jeziora Mamry.

Łebsko

Łebsko– jezioro przybrzeżne w województwie pomorskim (na terenie gmin Wicko

oraz Smołdzino) na Wybrzeżu Słowińskim, trzecie pod względem powierzchni jezioro

w Polsce.

Ma powierzchnię 7142 ha, długość 16,4 km, szerokość 7,6 km a maksymalna

głębokość to 6,3 m (kryptodepresja). Łebsko położone jest w województwie pomorskim, na

obszarze dwóch powiatów: słupskiego i lęborskiego.

Leży na terenie Słowińskiego Parku Narodowego. Powierzchnia jeziora stanowi

21,8% całkowitej powierzchni parku oraz 33,1% powierzchni lądowej, w tym wodnej

śródlądowej. Północny brzeg stanowi Mierzeja Łebska z ruchomymi piaskami.

Rysunek 5 Jezioro Łebsko

S t r o n a | 12


Rysunek 6 Jezioro Łebsko

Łebsko jest trzecim największym pod względem powierzchni jeziorem w Polsce, po

Śniardwach i Mamrach. Stanowi natomiast największe jezioro przybrzeżne oraz największy

zbiornik wodny w Słowińskim Parku Narodowym. Zajmuje powierzchnię 71,4 km².

Maksymalna głębokość dochodzi do 6,3 m, średnia wynosi 1,6 m. Pojemność jeziora to 0,118

km³. Ma 16,4 km długości oraz 7,6 km szerokości. Długość linii brzegowej mierzy 55,4 km.

Przez Łebsko przepływa rzeka Łeba, uchodząca do Morza Bałtyckiego. Wnosi ona do

jeziora 11 m³ wody na sekundę. Łebsko jest zbiornikiem słonawowodnym. Za sprawą

krótkiego odcinka ujściowego rzeki między jeziorem a morzem, w Łebsku dochodzi do

okresowego napływu wód słonych z Bałtyku. W czasie tego zjawiska zasolenie jeziora może

dochodzić do 3‰. Zbiornik posiada także połączenie kanałami z jeziorami Gardno i Sarbsko.

Ze względu na typ miktyczny6Łebsko zaklasyfikowano do jezior polimiktycznych7, czyli takich,

w których obserwuje się częste mieszanie wód.

Niewielka głębokość średnia oraz akumulacyjna działalność Łeby sprzyjają

szybkiemu wypłycaniu misy jeziora8. Proces ten skutkuje zarastaniem zbiornika, a co za tym

6rodzaj jeziora ustalony na podstawie częstotliwości i zasięgu mieszania mas wód

7mieszane często, czasem codziennie, gdy gęstość wody jest podobna na każdej głębokości

8naturalna wklęsła forma terenu w pewnej części wypełniona wodą

S t r o n a | 13


idzie stałym zmniejszaniem się jego powierzchni. Do ciągłej zmiany powierzchni jeziora

przyczynia się również osadzanie piasku u północnego brzegu. Nawiewany on jest z wydm,

przemieszczających się w kierunku południowo-wschodnim. W latach 1891 – 1965 linia

brzegowa z przesuwała się z prędkością 0,5 – 1,2 m/rok. W okresie od 1884 r. do 1920 r.

Łebsko zmniejszyło się o 104 ha. Od 1941 r. obszar zajmowany przez zbiornik uległ

zredukowaniu o około 382 ha. Zjawisko wypłacania jeziora dotyczy całej jego powierzchni.

Zmiany poziomu lustra wody w jeziorze oraz w odcinku ujściowym Łeby są od siebie

zależne. Determinują je głównie zmiany poziomu lustra wody w Bałtyku. W lutym, marcu

oraz kwietniu obserwuje się największe amplitudy między średnimi poziomami wody

w Łebsku i w ujściu Łeby, najmniejsze zaś w maju, czerwcu oraz lipcu. Skrajne wartości stanu

wód w jeziorze uwarunkowane są przede wszystkim rozkładem i natężeniem wiatrów.

Rysunek 7 Szuwary trzcinowe

Jezioro jest miejscem występowania grzybieni białych oraz grążeli żółtych.

W pelagialu9 licznie występują rośliny z rodzaju wywłóczników oraz rdestnic, głównie

9wody otwarte oceanów, mórz i wielkich jezior oddzielone od brzegów strefami litoralu i sublitoralu

S t r o n a | 14


rdestnica przeszyta W płytkiej strefie przybrzeżnej rosną skupiska oczeretu jeziornego oraz

trzciny pospolitej. Szerokość trzcinowisk miejscami wynosi ponad 100 m. W szuwarach

trzcinowych schronienie znajduje wiele gatunków ptaków.

Łebsko położone jest na obszarze Słowińskiego Parku Narodowego, utworzonego

1 stycznia 1967 r., zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 września 1966 r.

w sprawie utworzenia Słowińskiego Parku Narodowego. Zajmuje blisko 22% jego

powierzchni. Jezioro objęte jest ochroną czynną10, która przewiduje stosowanie zabiegów

ochronnych, mogących oddziaływać na procesy naturalne.

Słowiński Park Narodowy podzielono na obręby i obwody ochronne. Powołanie

obwodów na służyć efektywniejszej ochronie i dokładniejszemu poznaniu zasobów

przyrodniczych obszaru. Wyodrębniono obręb wodny, w ramach, którego powstał Obwód

Ochronny Łebsko. Obejmuje on również odcinki cieków wpływających do jeziora, jak i z niego

wypływających, znajdujących się w granicach parku narodowego, a także kanały: Żarnowski,

Gardno-Łebsko oraz Łupawa-Łebsko.

Rysunek 8 Łebsko widziane z Mierzei Gardnieńskiej

W 1977 roku park narodowy został uznany za rezerwat biosfery, w ramach

programu UNESCO „Człowiek i Biosfera” (Man and the Biosphere), który ma na celu

10

sposób ochrony przyrody stosowany na całości lub części rezerwatu przyrody lub parku narodowego, w razie potrzeby zabiegów ochronnych, ingerujących w naturalne procesy

S t r o n a | 15


wspieranie rozwoju zasobów ludzkich, przy jednoczesnym zachowaniu bioróżnorodności.

Stanowi jeden z dziesięciu rezerwatów biosfery w Polsce.

Gardno

Gardno – poligenetyczne11jezioro przybrzeżne położone na Wybrzeżu Słowińskim

w województwie pomorskim. Od Morza Bałtyckiego oddzielone jest piaszczystą mierzeją,

przeciętą przepływającą przez Gardno rzeką Łupawą. Ma powierzchnie 2469 ha

i maksymalną głębokość 2,6 m. W całości wchodzi w skład Słowińskiego Parku Narodowego.

W obrębie akwenu jeziora znajduje się rezerwat Wyspa Kamienna.

Jezioro stwarza idealne warunki do uprawiania turystyki kwalifikowanej. Przez kilka

miesięcy w roku zjeżdżają tu windsurfingowcy. Idealne warunki odnajdują także żeglarze

i wędkarze. Baza hotelowa w okolicach jeziora jest stale rozwijana.

Rysunek 9 Gardno

Poziom wód jeziora Gardno w okresie maksymalnej transgresji litorynowej był

wyższy o 3 m od obecnego poziomu. Zasięg morza litorynowego z tego okresu wyznacza

szczątkowo zachowany dawny wał brzegowy między jeziorem Dołgie Duże i Dołgie Małe. Do

najważniejszych czynników wywierających decydujący wpływ na stany wody jeziora należą

11

o złożonej genezie

S t r o n a | 16


silne wiatry i zmiany poziomu zwierciadła wody w morzu. Oba te zjawiska występują

najczęściej w okresie od listopada do lutego. Panujące w tym czasie silne wiatry z sektora

północno-zachodniego powodują zjawisko napływu wód morskich do jeziora. Nierzadkie są

przypadki napływu wód morskich latem, w okresach niewielkiego spadku wody Łupawy

między morzem a jeziorem. Na stany wody jeziora Gardno wpływa również dopływ

powierzchniowy ze zlewni jeziora. Wzrost stanów wody związany z dopływem

powierzchniowym zdarza się tylko w wyjątkowych sytuacjach. Należą do nich całkowite lub

częściowe zahamowanie dopływu wód jeziora, spowodowane zapiaszczeniem ujścia Łupawy.

Są to jednak sytuacje krótkotrwałe, rzędu najwyżej kilku dni.

Jamno

Jamno – jezioro przybrzeżne na Wybrzeżu Słowińskim, w województwie

zachodniopomorskim, w powiecie koszalińskim, w gminie Mielno, odcięte mierzeją od Morza

Bałtyckiego. Powierzchnia lustra wody wynosi według różnych źródeł od 2205,2 ha do

2239,6 ha. Zajmuje 9 miejsce w Polsce pod względem powierzchni, a 3 w województwie.

Jest jeziorem, gdzie intensywnie uprawia się sporty wodne. Nad akwenem znajdują

się liczne przystanie żeglarskie, a w trakcie sezonu pływają tu statki turystyczne.

Jamno jest jeziorem polimiktycznym.

Rysunek 10 Jezioro Jamno

Według danych regionalnego zarządu gospodarki wodnej, dominującymi gatunkami

ryb w wodach Jamna są: leszcz, sandacz, węgorz europejski. Pozostałymi gatunkami ryb

S t r o n a | 17


występującymi w jeziorze są: szczupak pospolity, lin, karaś, okoń, płoć, krąp, jazgarz, troć

wędrowna. W Jamnie występuje minóg rzeczny, który jest gatunkiem ściśle chronionym

w Polsce.

W typologii rybackiej Jamno jest zaliczane do typu sandaczowego12. Według danych

WIOŚ w Szczecinie z 2006 roku wydajność połowowa jest wysoka i wynosi 30–40 kg/ha.

W strukturze połowów zdecydowanie przeważa leszcz, którego udział wynosi ok. 82%.

Z Jamna odławiane są również: węgorze, sandacze, okonie, szczupaki oraz płocie.

Wigry

Jezioro znajduje się na pograniczu Pojezierza Wschodniosuwalskiego i Równiny

Augustowskiej, będących częścią Pojezierza Litewskiego. Większość jeziora leży w gminie

Suwałki w pow. suwalskim, zaś południowa część - w gminie Nowinka w pow. augustowskim.

Wschodni brzeg jeziora stanowi granicę

powiatu suwalskiego i sejneńskiego.

Wigry kształtem przypominają

literę "S". Ze względu na kształt linii

brzegowej pierwotnie jezioro nosiło

nazwę Wingry, która wywodziła się od

jaćwieskiego słowa wingris (kręty, wijący

się).

Tę nazwę wymienił kronikarz Jan Długosz, pisząc o łowach Władysława Jagiełlły

z 1418 na terenie zwanym Wingri. Linia brzegowa ma długość około 60 km, brzegi są wysoki

i porośnięte lasami iglastymi.

Liczne są półwyspy, m.in. Wysoki Wągieł o długość około 4 km, Rosochaty Róg,

Klasztorny, oraz wyspy, które zajmują powierzchnię około 70 ha. Na półwyspie Klasztornym

położona jest miejscowość Wigry z zabytkowym klasztorem byłego zakonu kamedułów gdzie

w 1999 roku odpoczywał papież Jan Paweł II. Przez cieśniny i strumyki jezioro Wigry łączy

12

typ jeziora charakteryzującego się średnią głębokością (z reguły 6 - 12 m), mulistym dnem, intensywnie rozwiniętą roślinnością wynurzoną, i nieco mniej rozwiniętą roślinnością podwodną oraz średnią przejrzystością wody

Rysunek 11 Jezioro Wigry

S t r o n a | 18


sięz 16 innymi jeziorami. Przez jezioro przepływa Czarna Hańcza. W części północnej jeziora

wpływa rzeka Wiatrołuża. W niektórych zakolach tych rzek ustanowiono ostoje bobrów.

W okresie wcześniejszym obecne jezioro Wigry stanowiło fragment kompleksu

określanego, jako Prawigry, w skład, którego wchodziło kilka sąsiadujących zbiorników.

Zbiorniki te obecnie są samodzielnymi jeziorami: Długie, Muliczne, Okrągłe, Leszczewek.

Jezioro Wigry składa się z kilku części różniących się wielkością, głębokością, liczbą wysp,

charakterem brzegów oraz żyznością wód. Znaczna część Wigier charakteryzuje się

umiarkowaną trofią13

(występują tu jeszcze

rzadkie zwierzęta tleno-

oraz zimnolubne). Do

gatunków typowych dla

niższej trofii należą do

nich ryby: sieja i sielawa

oraz skorupiaki wodne

z rodzaju Pallasiola oraz

Mysis, które zasiedlają

głębsze strefy jeziora.

Litoral14jeziorny w znacznej części zachował pierwotny charakter. W rozległych

trzcinowiskach spotkać można około 140 gatunków ptaków,z których około 30 to ptaki

wodne lub wodno-błotne. Ochrona ichtiofauny polega na restytucji gatunków, które

występowały w przeszłości i z różnych przyczyn wyginęły lub stały się nieliczne (troć

jeziorowa, sum). W Wigrach występuje jeszcze sielawa i sieja – gatunki wrażliwe na

pogarszanie się środowiska wodnego. Wigry są jednym z dwóch polskich jezior, w których

sieja przystępuje do tarła.

Brzegi jeziora mają w większości miejsc pierwotny charakter, niezmieniony przez

człowieka. Są rajem dla zwierząt, w tym dla około 140 gatunków ptaków. Do zachodniego,

13

termin określający produktywność biologiczną zbiorników wodnych 14

rozciąga się on od pobrzeża aż do głębokości przenikania światła i obejmuje płytki obszar 6 – 8m, zróżnicowany pod względem środowiskowym i biologicznym

Rysunek 12 Jezioro Wigry

S t r o n a | 19


południowego i wschodniego brzegu jeziora dochodzi Puszcza Augustowska, ciągnąca się

daleko poza granice państwa, aż po Druskieniki i Grodno.

W celach ochrony gatunków cennych prowadzone są działania polegające na

zwiększeniu liczebności dużych ryb drapieżnych. Ryby drapieżne takie jak szczupak

zmniejszają liczebność ryb karpiowatych, skutkiem, czego jest zmniejszenie presji na

zooplankton a w dalszej kolejności zmniejszenie zakwitów glonów planktonowych,

przyczyniających się do powstania okresowych deficytów tlenu w profundalu.

W 1975 roku jezioro Wigry wpisane zostało przez Międzynarodową Unię Ochrony

Przyrody (IUCN) na listę najcenniejszych akwenów świata (Projekt "Aqua"). Natomiast

w 1998 roku Międzynarodowe Towarzystwo Limnologiczne (SIL) objęło jezioro Wigry

programem pomocy naukowej oraz lobbingu15 na rzecz jego ochrony.

Rysunek 13 Jezioro Wigry I Wigierski Park Narodowy

Gopło

Jezioro na Pojezierzu Gnieźnieńskim, leży na Kujawach, położone w woj. kujawsko-

pomorskim, niedaleko Inowrocławia. Przez Gopło przepływa Noteć, a nad jego północnym

15

działania podmiotów zorganizowanych w celu kontaktowania się z politykami i aparatem administracyjnym dla uzyskania określonych informacji

S t r o n a | 20


brzegiem leży Kruszwica. Jest ono połączone Kanałem Ślesińskim z Wartą. Natomiast Noteć

zapewnia połączenie wodne z Wisłą i Odrą. Jest to największe jezioro województwa

kujawsko-pomorskiego i regionu Kujaw.

Jest to jezioro rynnowe, pochodzenia polodowcowego, o południkowym przebiegu

i rozwidlonym południowym końcu. Linia brzegowa jest niska, urozmaicona, z licznymi

zatokami i półwyspami, w niektórych miejscach brzegi zabagnione; liczne są też wyspy. Nad

Gopłem znajduje się rezerwat ornitologiczny16. Jezioro zamieszkuje sum europejski –

największa słodkowodna ryba Europy. Nazwa jeziora wiązana jest ze słowiańskim

plemieniem Goplan a także

z legendami o Popielu i Goplanie.

Jezioro Gopło wraz

z przylegającym obszarem tworzy

obszar Nadgopla. Najważniejszym

elementem przyrodniczym

obszaru jest Jezioro Gopło –

dziewiąte, co do wielkości jezioro

w Polsce, które wraz

z przepływającą przez nie Notecią

stanowi główny hydrologiczny17

system. Bardzo dobrze rozwinięta linia brzegowa, liczne wysepki oraz płaskie brzegi sprzyjają

rozwojowi szuwarów i wilgotnych łąk. Szeroka strefa szuwarów i łąk – zwłaszcza kalcyfilnych

– oraz resztki wilgotnych lasów łęgowych są najcenniejszym elementem szaty roślinnej

północnego Nadgopla. W tej części obszaru w strukturze użytkowania dominują grunty orne

i łąki, a lasy zajmują niewielką powierzchnię. W części południowej rzeźba terenu jest o wiele

bardziej urozmaicona. Jest tam więcej lasów, porastających wydmowe obszary Gopła. Ostoja

obejmuje obszar, na którym zachowało się wiele cennych zabytków z czasów istnienia

organizacji plemiennej Goplan oraz z okresu sztuki romańskiej.

16

miejsce chronione, gdzie mieszczą się rzadkie ptaki 17

zajmujący się badaniem wody (pod każdą postacią), występującej w środowisku przyrodniczym

Rysunek 14 Jezioro Gopło i łódź wikingów

S t r o n a | 21


Drawsko

Jezioro na Pojezierzu Drawskim, położone w woj. zachodniopomorskim, w powiecie

drawskim, w gminie Czaplinek. Powierzchnia zwierciadła wody wynosi 1781,5 ha. Objętość

wody w zbiorniku wynosi 331 443,5 tys. m³.

Według publikacji z 1991 roku maksymalna głębokość wynosi 79,7 m, a średnia

głębokość 17,7 m. Drawsko jest drugim jeziorem po Hańczy pod względem głębokości

w Polsce.

Przez jezioro Drawsko przepływa rzeka Drawa, nad Drawskiem położone jest miasto

Czaplinek. Na jeziorze znajduje się 12 wysp: Lelum, Polelum, Mokra, Środkowa, Zachodnia,

Bagienna, Samotna, Dzika (Bobrowa), Żurawia, Czapla, Kacza oraz największa wyspa Bielawa,

która jest piątą wyspą jeziorną w Polsce pod względem wielkości.

Drawsko powstało

w miejscu skrzyżowania się

kilku głębokich rynien

polodowcowych18.

Roś

Roś – jezioro położone na Pojezierzu Mazurskim w województwie warmińsko-

mazurskim na południowy wschód od jeziora Śniardwy, ok. 2 km na północny wschód od

miejscowości Pisz. Kształtem przypomina odrębne baseny, składa się z trzech prawie

równoległych rynien połączonych łagodnymi zakolami. Łączna długość wszystkich rynien

18

podłużne formy powierzchniowe Ziemi powstające pod powierzchnią lodowca (głównie lądolodu) wskutek erozji przez wody podlodowcowe. Stanowią one prostolinijne lub lekko kręte zagłębienia, o stromych wysokich krawędziach z obu stron.

Rysunek 15 Jezioro Drawsko

S t r o n a | 22


wynosi ok. 25 km. Ma dość rozbudowany system połączeń rzeczno-kanałowych z wieloma

zbiornikami, m.in. Kanałem Jeglińskim poprzez jezioro Seksty z jeziorem Śniardwy.

Występują dwie zatoki19: Rudzka i Bylicka. Pomiędzy częścią centralną a północną

jeziora rozciąga się Półwysep Piechowski. Drugi półwysep to Czarny Róg, na którym leży

osada o tej samej nazwie.

Rysunek 16 Jezioro Roś

19

część zbiornika wodnego (oceanu, morza, jeziora) wcinająca się w ląd, ograniczona często od wód otwartych przylądkami lub małymi wyspami, przy czym rozmiary i kształt tego akwenu nie mają większego znaczenia.

S t r o n a | 23


Druzno

Płytkie, zarastające jezioro deltowe na Żuławach Wiślanych. Jezioro położone jest

w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Elbląg. Stanowi część Zalewu

Wiślanego odciętą aluwiami.

Przez Druzno przechodzi tor wodny stanowiący przedłużenie Kanału Elbląskiego.

Jezioro wraz z pobliskimi terenami tworzy rezerwat "Jezioro Drużno" (miejsca lęgowe

ptactwa wodnego i błotnego, głównie kaczek, perkozów, mew i rybitw; również drobnych

ptaków Wróblowych. Do jeziora uchodzi kilka niewielkich cieków wodnych, między innymi:

Balewka, Brzeźnica, Burzanka, Dzierzgoń, Elszka, Kowalewka, Marwicka Młynówka, Tina

(jedno odgałęzienie w dolnym biegu), Wąska.

Biocenoza20 jeziora była przez wiele lat obiektem badań hydrobiologicznych21

(w tym parazytologicznych), zainicjowanych w latach 50 XX w. przez Wincentego

L. Wiśniewskiego (Uniwersytet Warszawski). Wiosną i latem 1948 badano szczegółowo

tutejszą ornitofaunę. Obserwowano wtedy bąka zwyczajnego, rudzika, srokę zwyczajną,

żurawia zwyczajnego, jarzębatkę, gajówkę, słowika szarego, pliszkę siwą. Bardzo licznie

występowała mewa śmieszka, a rzadziej: rybitwa rzeczna, bocian czarny i ślepowron

zwyczajny. Krążyła też jedna para bielika zwyczajnego. Ponadto zanotowano wtedy takie

gatunki jak: brzęczka, strumieniówka, łozówka i łabędź niemy.

Rysunek 17 Jezioro Druzno

20

zachodzi w organizmach żywych, w wyniku, czego powstają związki organiczne 21

nauka o życiu organizmów w środowisku wodnym, hydrobiologia w szczególności zajmuje się organizmami, których wielkość pozwala badać je makroskopowo

S t r o n a | 24


Narie

Narie – jezioro w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie ostródzkim, w gminie

Morąg, leżące na terenie Pojezierza Iławskiego.

Jezioro jest typową rynną polodowcową. Zbocza rynny wznoszące się ponad wody

jeziora są wyraźne i miejscami osiągają 40 m wysokości. Ma silnie rozwiniętą linię brzegową

o długości około 50 km.

Głębokość jeziora w kilku

miejscach przekracza 40 m.

Obszar, jaki zajmuje jezioro

to około 1260 ha. Na jeziorze

znajduje się 19 wysp,

z których największe to Duża

Wyspa, Mała Wyspa,

Duchów, Kaczy Ostrów, Złota

i inne. Rozciągłość jeziora

z północy na południe

wynosi prawie 10 km,

natomiast szerokość jest zmienna i waha się od 150 m w części północnej do ponad 3 km

w części środkowej na wysokości miejscowości Bogaczewo. Jezioro odwadnia w kierunku

północnym niewielka rzeczka Narienka. Najbliższa większa wieś, do której dojeżdża PKP, to

Żabi Róg, a miasto to Morąg. Nad jeziorem położone są: Kretowiny, Bogaczewo, Gulbity,

Boguchwały, Pojezierce i Wilnowo

Wokół jeziora Narie i na nim obowiązuje strefa ciszy, co oznacza, że nie wolno tam

pływać używając silników spalinowych. Gospodarzem jeziora jest zakład rybacki

w Bogaczewie – tu można nabyć zezwolenia wędkarskie. Swoją siedzibę ma także Morąski

Klub Żeglarski "Keja".

Rysunek 18 Jezioro Narie

S t r o n a | 25


Niegocin

Niegocin – jezioro morenowe w Krainie Wielkich Jezior w województwie

warmińsko-mazurskim; powierzchnia 2604 ha, głębokość do 39,7 m. Niegocin jest trzecim

pod względem rozmiarów akwenem w Krainie Wielkich Jezior Mazurskich.

Jezioro Niegocin to jezioro wytopiskowe22 typu morenowego, sielawowego mające

zróżnicowane dno z dużą liczbą zagłębień i rozległych płycizn śródjeziornych, brzegi jeziora są

przeważnie niskie, północną część brzegu zajmują zabudowania miasta Giżycka. Linia

brzegowa jest dobrze rozwinięta i ma długość ok. 35 km. W litoralu dominuje roślinność

wynurzona23 (około 2/3 długości linii brzegowej) z gatunkami takimi jak trzcina pospolita.

Roślinność zajmuje

ponad 15% powierzchni

dna jeziora.

Na północy

Niegocin łączy się

z jeziorem Kisajno

(część jeziora Mamry)

przez kanały. Chcący

przepłynąć na Kisajno

mogą wybrać dwie

drogi. Pierwsza z nich to wschodni Kanał Giżycki prowadzący przez Giżycko. Druga prowadzi

przez Kanał Niegociński do jeziora Tajty i dalej przez krótki Kanał Piękna Góra. Na południu

przez sieć jezior i kanałów (Jezioro Boczne, Kanał Kula, Jezioro Jagodne, Jezioro Szymoneckie

(właściwie zatoka Jagodnego), Kanał Szymoński, Szymon, Kanał Mioduński, Kotek Wielki,

Kanał Grunwaldzki, Tałtowisko, Kanał Tałcki) można dotrzeć do jeziora Tałty i dalej na Jezioro

Mikołajskie i Śniardwy.

Na północnym brzegu jeziora leży Giżycko, a na zachodnim Wilkasy. Przez Niegocin

biegnie szlak żeglowny z Giżycka do Mikołajek, Rucianego-Nidy i do Pisza. Dwie największe

22

rodzaj jeziora polodowcowego, powstałego w zagłębieniu utworzonym po wytopieniu się brył martwego lodu, klinów lodowych lub soczewek lodu gruntowego (wytopisko)

23 Helofity, tworzące przybrzeżne szuwary, np.: trzcina pospolita

Rysunek 19 Widok na Niegocin z wieży ciśnień w Giżycku

S t r o n a | 26


zatoki traktowane są, jako osobne jeziora. Chodzi tu o Jezioro Boczne na południowo-

zachodnim brzegu (na szlaku do Mikołajek) i Jezioro Niałk na południowo-wschodnim końcu.

We wschodniej części jeziora znajduje się wyspa Grajewska Kępa.

Jeszcze w XVI w. Niegocin i Jezioro Boczne, były oddzielnymi zbiornikami, a między

Rydzewem a Bogaczewem istniało lądowe przejście. Świadczy o tym fakt, że do początków

XVII w. plebania rydzewskiego kościoła znajdowała się w Bogaczewie. Dopiero na skutek

przyboru wód jeziornych przeniesiono ją w pobliże kościoła.

Koniec lat 80 XX wieku to okres bardzo złej, jakości wody w jeziorze. Niegocin

praktycznie zamieniał się w biologiczną pustynię. W 1995 r. otwarto biologiczno-

mechaniczną oczyszczalnię ścieków w Giżycku i zlikwidowano galwanizernię24 w pobliskich

Wilkasach, co radykalnie wpłynęło na stan środowiska biologicznego jeziora. Obecnie wody

Niegocina zaliczane są do III klasy czystości. Korzystne zmiany są już widoczne i odczuwalne,

ponieważ od 1998 roku można kąpać się w całym Niegocinie. W latach 50 widzialność sięgała

3 m. Jezioro oceniono, jako eutroficzne25. Istnieje wiele punktowych źródeł zanieczyszczeń

wokół jeziora. Zbiornik należy do II kategorii podatności na degradację a jego wody

zakwalifikowano do III klasy czystości. W porównaniu z latami poprzednimi obserwuje się

nieznaczną poprawę, jakości wody.

Rysunek 20 Jezioro Niegocin

24

odnosi się do jednego z podstawowych zagadnień galwanostegii, czyli praktycznego wykonywania trwale przylegających cienkich powłok metalicznych poprzez osadzanie jednego metalu na innym

25jezioro słodkowodne odznaczające się dużą koncentracją substancji odżywczych rozpuszczonych

w wodzie, co powoduje silny rozwój życia biologicznego przy jednoczesnym spadku ilości tlenu w wodzie

S t r o n a | 27


Jezioro jest zasobne w związki biogenne, stężenia fosforanów wiosną oraz

w hypolimnionie26 latem przekraczają wartości dopuszczalne dla I-III klas czystości. Stężenia

fosforanów wskazują wartości pozaklasowe.Zauważalny jest stopniowy wzrost eutrofizacji

jeziora, a wskaźniki sanitarne nie są korzystne i decydują o klasie czystości jeziora.

Wokół jeziora położonych jest wiele ośrodków wypoczynkowych oraz atrakcyjne

miejscowości turystyczne takie jak: Giżycko, Wilkasy, Rydzewo (powiat giżycki), Grajwo,

Bystry i Strzelce.

Liczne przystanie w Giżycku i w Wilkasach są głównym punktem zainteresowania

wodniaków uprawiających żeglugę turystyczną. Nad Niegocinem nie ma dzikich zakątków,

odpowiednich na biwak. Rozległa tafla wody umożliwia urządzanie regat latem, natomiast

zimą zamarznięta tafla Niegocina jest doskonałym terenem dla miłośników bojerów. Przez

jezioro prowadzi także szlak rejsów statków wycieczkowych.

Nad jeziorem jest plaża, kąpielisko, a także port Żeglugi Mazurskiej. W jezioro wcina

się długie betonowe molo, a na zachód od niego rozciąga się park. Przy Kanale Łuczańskim,

(Giżyckim) znajduje się budynek przedwojennego schroniska. Na drugą stronę przetoki

można przejść przez most obrotowy, który został skonstruowany w II połowie XIX w.

26

dolna warstwa w jeziorach

Rysunek 21 Port na Niegocinie w Giżycku

S t r o n a | 28


Poprzedni most obrotowy zawalił się w 1859 i władze miasta podjęły decyzję

o wykonaniu nowego. Nowa konstrukcja została wykonana w 1889 i waży ponad 100 ton.

Most jest obracany ręcznie przez jednego operatora. Jest przesuwany według rozkładu

rejsów statków Żeglugi Mazurskiej.

Jeziorak

Jeziorak – jezioro rynnowe położone w północno-wschodniej Polsce w obrębie

Pojezierza Iławskiego. Jeziorak jest najdłuższym oraz szóstym pod względem powierzchni

jeziorem w Polsce. W jego obrębie działa WOPR Iława.

Na Jezioraku znajduje się wiele zatok, półwyspów i 16 wysp, a największe z nich to

Wielki Ostrów (Wielka Żuława) i Wielki Bukowiec. Jezioro połączone jest z Kanałem

Elbląskim. Brzegi jeziora są zalesione – północne wysokim drzewostanem, a południowe

niskim. Nad Jeziorakiem leży miasto Iława.

Jezioro o nazwie Jeziorak jest również miejscem akcji książki: "Nowe przygody Pana

Samochodzika", gdzie tytułowy bohater szuka skarbów zrabowanych podczas II wojny

światowej.

Rysunek 22 Jezioro Jeziorak

Oś wąskiego, rynnowego jeziora biegnie z północy na południe, w środkowej części

łamiąc się i zmieniając kierunek na południowy wschód, a potem na południowy zachód.

W części środkowej Jeziorak rozszerza się; tu leży kilka wysp. Na wysokości wsi Siemiany

S t r o n a | 29


wybiega na północny wschód zatoka Kraga, która przez jezioro Dauby łączy Jeziorak

z Kanałem Elbląskim. Do zachodniego brzegu wpada strumyk z jeziora Urowiec, a nieco wyżej

przesmyk wiedzie do jeziora Płaskiego. Główny akwen biegnie dalej ku północy i dzieli się na

dwie zatoki: wschodnią ślepą i zachodnią połączoną kanałem z jeziorem Ewingi.,

łąki i z południowego krańca Jezioraka wypływa rzeka Iławka.Brzegi Jezioraka są przeważnie

wysokie i strome. Zachodni brzeg i środkowa część brzegu wschodniego przylegają do

wielkich kompleksów leśnych. Resztę obrzeży pokrywają polamniejsze kępy lasu.

Miedwie

Miedwie – jezioro w południowo-zachodniej części Pobrzeża Szczecińskiego na

Równinie Pyrzyckiej.

Powierzchnia zwierciadła wody obejmuje 35 km² (piąte, co do wielkości w Polsce,

drugie po jeziorze Dąbie, w województwie zachodniopomorskim). Jezioro leży na wysokości

14 m n.p.m., a jego

głębokość wynosi

43,8 m, co daje

największą w Polsce

kryptodepresję27.

Linia brzegowa ma

długość ok. 39 km,

brzegi są bezleśne,

w południowej

części bagniste.

Przez Miedwie przepływa rzeka Płonia, z większych cieków uchodzą do niego Ostrowica,

Miedwinka, GowienicaMiedwiańska, Rów Kunowski. W okolicach Żelewa znajduje się ujęcie

wody pitnej dla mieszkańców Szczecina53°17′45″N 14°52′11″E. Nad północnym brzegiem

jeziora znajduje się plaża Ośrodka Sportu i Rekreacji ze Stargardu Szczecińskiego.

27

zagłębienie terenu wypełnione przez wodę lub lód, przez co tworzy się jezioro lub lodowiec, którego dno jest poniżej średniego poziomu morza

Rysunek 23 Jezioro Miedwie

S t r o n a | 30


Obecny zbiornik jest pozostałością dawnego wielkiego akwenu, tzw. Zastoiska

Pyrzyckiego, w którym gromadziły się wody topniejącego lądolodu28. Jeziorzysko to

obejmowało początkowo również obszar obecnego jeziora Płoń, a jego poziom był o 3 m

wyższy od obecnego, jednakże stopniowo zmniejszało swoją wielkość. Do 1746 powierzchnia

jeziora wynosiła prawie 4,2 tys. ha przy poziomie 16,5 m n.p.m., lecz w połowie XVIII wieku

król Fryderyk Wielki zarządził meliorację okolic jeziora oraz regulację rzeki Płoni w celu

pozyskania żyznych ziem dla rolnictwa. W wyniku działań Davida Gilly’ego powierzchnia

jeziora zmniejszyła się o 575 ha, a poziom wody obniżył się o 2,5 m, w wyniku, czego

powstały nowe jeziora Będgoszcz, Zaborsko i Żelewko połączone Płonią.

Na wschodnim brzegu w Kluczewie do roku 1993 mieściła się baza lotnicza Armii

Czerwonej, która nie posiadając oczyszczalni ścieków miała wpływ na wzrost

zanieczyszczenia wód jeziora.

Rysunek 24 Promenada nad Miedwiem

28

gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi; występuje na Antarktydzie i Grenlandii. W Polsce występował podczas zlodowaceń plejstoceńskich

S t r o n a | 31


W 1976 roku wybudowano jaz29, który reguluje odpływ wody z Miedwia. Od tego

czasu trwa okres podwyższonych stanów średnich, występują większe wahania poziomu

wód, oraz bardziej rozłożonym w czasie występowaniem stanów wysokich (wyższe lustro

wody latem oraz brak stanów niskich w miesiącach wiosennych.

W latach 2003–2006 na Miedwiu obowiązywał zakaz używania jednostek

pływających z napędem spalinowym w odległości 200 m od brzegu z wyjątkiem podejść do

pomostów i przystani.

Rysunek 25 Miedwie - przystań

29

budowla hydrotechniczna wybudowana w poprzek rzeki lub kanału piętrząca wodę, w celu utrzymania stałego poziomu rzeki dla celów żeglugowych lub (w ograniczonym zakresie) zabezpieczenia przed powodzią

S t r o n a | 32


Dąbie (jezioro w Szczecinie)

Dąbie – jezioro deltowe30 w Dolinie Dolnej Odry, w województwie

zachodniopomorskim, w całości granicach Szczecina, osiedla Dąbie. Powierzchnia lustra

wody obejmuje 54,08 km², co stanowi 4 miejsce w Polsce i 1 w województwie. Przez jezioro

przebiega tor wodny z portu Schwedt do Zatoki Pomorskiej. Nad Dąbiem zlokalizowanych

jest kilka obiektów żeglarskich.

Dąbie można wyraźnie podzielić na dwie części: północne Dąbie Wielkie

i południowe Dąbie Małe. Jezioro ma dobrze rozwiniętą linię brzegową. Niecka jeziora jest

pochodzenia polodowcowego.

Średnia głębokość jeziora wynosi 2,61 m. Maksymalna długość jeziora wynosi

15 km, a maksymalna szerokość – 7,5 km.

Według danych z 1996 roku objętość wody w zbiorniku wynosiła 129,5 mln m³.

Dzięki kanałom łączącym główny nurt Odry z jeziorem powstało kilkanaście wysp

o łącznej powierzchni 1389 ha, główne z nich to: Dębina (516 ha), Czarnołęka (270 ha) oraz

Mewia Wyspa, Radolin, Ostrów Grabowski i inne.

Rysunek 26 Jezioro Dąbie

30

jezioro na obszarze delty rzecznej, powstające pomiędzy wałami brzegowymi odgałęzień rzeki

S t r o n a | 33


Dąbie jest częścią estuarium Odry. Od południowo-zachodniego brzegu Dąbie

połączone jest z Duńczycą (Zachodnią i Wschodnią). Od południowego brzegu uchodzi

Regalica, odchodzącej od Odry Wschodniej. Do południowej zatoki Małe Dąbie uchodzi dwie

rzeki: Płonia oraz Chełszcząca. Od wschodniej strony spływają z polderów Kanał Komorowski

oraz Kanał Łąka. Od zachodniego brzegu do Dąbia uchodzi Święta, która odchodzi od Odry.

W północnej części Dąbie jest połączone przesmykami Iński Nurt, Czapina i Babina

z Odrą, z którą następuje wymiana wód.

Jezioro obejmuje 18% powierzchni Szczecina. Dąbie znajduje się w wykazie

śródlądowych dróg wodnych. W związku z tym Dyrektor Regionalnego Zarządu Gospodarki

Wodnej w Szczecinie, który jest administratorem wód nie utworzył obwodu rybackiego na

jeziorze.

Przez Dąbie przebiega tor wodny o długości 14,5 km, szerokości 150 m i głębokość

10 m, który łączy port Schwedt/Oder z Zatoką Pomorską. Dąbie jest jedynym jeziorem

w Polsce dostępnym dla statków pełnomorskich.

Nad jeziorem położone jest szczecińskie osiedle Dąbie oraz 2 miejscowości powiatu

goleniowskiego: wieś Lubczyna i osada Bystra.

Nad brzegiem Dąbia znajduje się 5 marin żeglarskich, 2 przystanie żeglarskie

stowarzyszeń oraz 2 przystanie turystyczne.

Rysunek 27 Kanał Iński i Nurt i północna część jeziora Dąbie

S t r o n a | 34


Jezioro Ryńskie

Jezioro Ryńskie - jezioro w woj. warmińsko-mazurskim, w pow. giżyckim, w Rynie,

leżące na terenie Krainie Wielkich Jezior Mazurskich.

Jezioro Ryńskie w zasadzie stanowi jedną całość z Jeziorem Tałty, w wyniku

umownego podziału wyodrębniono dwa jeziora. Jezioro Ryńskie ma powierzchnię 6,7 km²,

długość 7 km, średnią głębokość ok. 13 m z maksymalną głębokością 20,2 m w pobliżu Rynu.

Na jeziorze są trzy wyspy o łącznej powierzchni 4,5 ha. Największa o nazwie Duża Wyspa

znajduje się w pobliżu

wsi Wejdyki i prawie na

osi Zatoki Rominek

kształtem

przypominającej

fiord31. Na północ od

Wejdyk, też na

zachodnim brzegu

jeziora znajduje się

wieś Notyst Wielki.

Dalej do półwyspu

Pazdur rozdzielającego jeziora nie ma już wsi. Na wschodnim brzegu Jeziora Ryńskiego na

Półwyspie Mrówki znajduje się wieś Mrówki, a dalej w kierunku Rynu wieś Rybical. Do

północnego krańca jeziora w Rynie dopływa woda z dalej na północ, położonego wyżej

Jeziora Ołów. Woda płynie kanałem podziemnym wybudowanym przez Krzyżaków. Kanał

zaopatrywał w wodę zamek w Rynie, a przy wylocie kanału do Jeziora Ryńskiego znajdował

się młyn wodny.

Do jeziora przylegają 3 wsie (Rybical, Wejdyki i Mrówki). W rejonie brzegów

zlokalizowano 3 ośrodki wczasowe, 9 pól namiotowych oraz pojedyncze domki rekreacyjne.

Jest zbiornikiem intensywnie wykorzystywanym do celów rekreacyjnych. Przez jezioro

prowadzi część szlaku Żeglugi Mazurskiej. Jest bezpośrednim odbiornikiem ścieków

31

rodzaj głębokiej zatoki, mocno wcinającej się w głąb lądu

Rysunek 28 Jeziora Ryńskie

S t r o n a | 35


z rozbudowanej i zmodernizowanej miejskiej oczyszczalni w Rynie. Ścieki odprowadzane są

po oczyszczeniu mechaniczno-biologiczno-chemicznym w ilości 326 m³/dobę.

Zbiornik zasilany jest wodami 6 dopływów, największy z nich to dopływ z Jeziora

Notyst o przepływie chwilowym 154 l/s wiosną i 31 l/s latem. Jakość wód dopływu nie

przekraczała norm II klasy. Pozostałe cieki nie miały wpływu, poza rowem płynącym przez

Wejdyki, gdzie ilość fosforanów wiosną osiągały normy III klasy i dopływem z jeziora Ołów,

którego stan sanitarny latem obniżał się do norm II klasy, pozostałe parametry nie

przekraczały I klasy.

Na podstawie przeprowadzonych badań J. Ryńskie zakwalifikowano do trzeciej klasy

czystości, jako zbiornik zanieczyszczony przez szereg lat ściekami z miasta Ryn, wykazuje

dużą zasobność w biogeny32 i materię organiczną. Rynnowy charakter jeziora sprzyja silnym

ubytkom tlenowym w okresie letnim, cechy korzystne Jeziora Ryńskiego zostały

zdominowane przez wieloletnie zrzuty zanieczyszczeń.

Rysunek 29 Jezioro Ryńskie

32

są to pierwiastki i związki odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie wszystkich organizmów żywych

S t r o n a | 36


Łańskie

Jezioro Łańskie – jezioro w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie olsztyńskim,

w gminie Stawiguda w pobliżu wsi Łańsk, leżące na terenie Pojezierza Olsztyńskiego.

Jezioro ma urozmaiconą linię brzegową i kilka wysp. Największa z nich jest Stodółka

– ma ok. 5 ha powierzchni – zaś największy półwysep – Lalka – ok. 1,3 km długości. Znajduje

się tu ośrodek wypoczynkowy. Przez jezioro przepływa rzeka Łyna. Lasy na wschodnim

brzegu objęte są ochroną w rezerwacie Las Warmiński.

Zwierciadło wody położone jest na wysokości 134,9 m n.p.m. lub 134,7 m n.p.m.

Średnia głębokość jeziora wynosi 16,0 m, natomiast głębokość maksymalna 53,0 m lub 54 m.

Na podstawie badań przeprowadzonych w 2003 roku wody jeziora zaliczono do II

klasy czystości.

Rysunek 30 Jezioro Łańskie

S t r o n a | 37


Raduńskie

Jeziora Raduńskie – zespół jezior rynnowych na Pojezierzu Kaszubskim powiecie

kartuskim (województwo pomorskie), położony na obszarze Kaszubskiego Parku

Krajobrazowego. Jeziora Raduńskie zajmują obszar głębokiej rynny polodowcowej, przez

którą przepływa rzeka Radunia. W szerokim aspekcie pod hasłem tym rozumie się wszystkie

jeziora "Kółka Raduńskiego", w węższym natomiast jedynie akwen dwóch największych:

Raduńskiego Dolnego i Raduńskiego Górnego – przedzielonych Bramą Kaszubską. Połączony

akwen jezior Raduńskich wespół z okolicznymi Wzgórzami Szymbarskimi jest nazywany

również Szwajcarią Kaszubską.

Rysunek 31 Jeziora Raduńskie

Orzysz

Orzysz – jezioro położone na Pojezierzu Mazurskim, w Krainie Wielkich Jezior

Mazurskich, w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, w gminie Orzysz.

Na południowo-zachodnim brzegu jeziora leży miasto Orzysz.

Jezioro typu rynnowego o powierzchni 1070,7 ha, położone na wysokości 117 m

n.p.m., o zróżnicowanej głębokości i na ogół zalesionych brzegach, ciągnące się

z południowego zachodu na północny wschód. Linia brzegowa o nieregularnym kształcie,

charakteryzuje się licznymi zatokami o różnej wielkości oraz długimi półwyspami o wąskich

S t r o n a | 38


cyplach, głęboko wrzynającymi się w jezioro. W części południowej jeziora znajduje się

wydłużona zatoka oddzielona długim i krętym półwyspem Ameryka od sąsiedniego Jeziora

Wierzbińskiego (70 ha).

Jezioro posiada 10 wysp o łącznej powierzchni ok. 74 ha. Największa z nich to

Różany Ostrów zwana również Wyspą Róż (54 ha) - połączona mostem z lądem. Jezioro łączy

się z pobliskimi zbiornikami za pomocą wielu strug, cieków i kanalików. Z jeziora wypływa

rzeka Orzysza, łącząca akwen z położonymi niżej jeziorami Tyrkło i Śniardwy. Biegnie tędy

szlak kajakowy.

Cechą charakterystyczną tego akwenu jest duża zmienność głębokości oraz bogata

roślinność, do brzegów przylegają przeważnie lasy sosnowe i świerkowe.

Gatunki ryb: sielawa, leszcz, okoń, szczupak, sandacz, krąp, wzdręga, płoć, ukleja.

Rysunek 32 Jezioro Orzysz

S t r o n a | 39


Półwysep Ameryka leży między jeziorami Orzysz i Wierzbińskim, zwanym niekiedy

Zatoką Wierzbińską. Od strony zachodniej obydwa jeziora oddziela wąski przesmyk

zwieńczony mostkiem. Szerokość półwyspu wynosi od ok. 100 do 300 m. W najwęższych

prześwietleniach widoczne są oba akweny jednocześnie. Nad brzegiem obu jezior rosną

cieniste zarośla z olszą czarną. Korzenie niektórych drzew, podmywane falą wystają znacznie

ponad powierzchnie gruntu, tworząc osobliwą formę przestrzenną. Oba jeziora mają postać

eutroficzną i podobny skład zbiorowisk przywodnych. Występuje tu roślinność bagienna,

taka jak: karbieniec pospolity, psianka słodkogórz, mięta nadwodna, grążele żółte, moczarka

kanadyjska. W kilku miejscach brzeg jest piaszczysty i łatwo dostępny. Występują tu także

rośliny synantropijne33: łopiany, serdecznik pospolity, pokrzywa zwyczajna, trybula leśna,

glistnik jaskółcze ziele, bylica pospolita. Dalej na wschód a następnie na południe, półwysep

staje się coraz szerszy a roślinność bujniejsza. Pojawiają się borówki, jeżyny, mchy, a jesienią

grzyby. W lesie napotkać można okopy z czasów II wojny światowej. Wzdłuż Jeziora

Wierzbińskiego, na jego południowym brzegu rozciąga się wieś Wierzbiny.

Rysunek 33 Jezioro Orzysz

33

rośliny, które przystosowały się do życia w środowisku silnie przekształconym przez człowieka

S t r o n a | 40


Żarnowieckie

Jezioro Żarnowieckie – jezioro rynnowe w północnej Polsce, w województwie

pomorskim, powiecie wejherowskim, na Wysoczyźnie Żarnowieckiej. Powierzchnia 1431 ha,

długość 7,6 km, szerokość 2,6 km, maksymalna głębokość 16 m. Przez jezioro przepływa

rzeka Piaśnica. Dno jeziora znajduje się poniżej poziomu morza (kryptodepresja).

Dawna własność cystersów z Oliwy.

Nad jeziorem miała powstać pierwsza w Polsce elektrownia jądrowa, ale jej budowę

przerwano w 1990. Obecnie znajduje się tam największa w kraju elektrownia szczytowo-

pompowa (o mocy 716 MW), uruchomiona w 1982. Od 2011 r. nad Jeziorem Żarnowieckim

istnieją 4 przystanie jachtowe (w Lubkowie-DPS, Brzynie, Nadolu i Lubkowie).

Rysunek 34 Jezioro Żarnowieckie

S t r o n a | 41


Druzno

Druzno – płytkie, zarastające jezioro deltowe na Żuławach Wiślanych. Jezioro

położone jest w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Elbląg. Stanowi

część Zalewu Wiślanego odciętą aluwiami.

Przez Druzno przechodzi tor wodny stanowiący przedłużenie Kanału Elbląskiego.

Jezioro wraz z pobliskimi terenami tworzy rezerwat "Jezioro Drużno" (miejsca lęgowe

ptactwa wodnego i błotnego, głównie kaczek, perkozów, mew i rybitw; również drobnych

ptaków wróblowych).

W 2002 roku ze względu na bogactwo roślinne i bioróżnorodność zostało uznane

międzynarodową formą ochrony i wpisane na listę ramsarską34.

Do jeziora uchodzi kilka niewielkich cieków wodnych, między innymi: Balewka,

Brzeźnica, Burzanka, Dzierzgoń, Elszka, Kowalewka, Marwicka Młynówka, Tina (jedno

odgałęzienie w dolnym biegu), Wąska.

Biocenoza jeziora była przez wiele lat obiektem badań hydrobiologicznych (w tym

parazytologicznych), zainicjowanych w latach 50 XX w. przez Wincentego L. Wiśniewskiego

(Uniwersytet

Warszawski). Wiosną

i latem 1948 badano

szczegółowo tutejszą

ornitofaunę.

Obserwowano wtedy

bąka zwyczajnego

(76 sztuk podczas

wiosennych

przelotów), rudzika,

srokę zwyczajną,

żurawia zwyczajnego, jarzębatkę, gajówkę, słowika szarego, pliszkę siwą. Bardzo licznie

34

13 obszarów przyrody chronionej wpisanych

Rysunek 35 Jezioro Druzno

S t r o n a | 42


występowała mewa śmieszka, a rzadziej: rybitwa rzeczna, bocian czarny i ślepowron

zwyczajny (ten ostatni gatunek zaobserwowano tylko dwa razy). Krążyła też jedna para

bielika zwyczajnego. Ponadto zanotowano wtedy takie gatunki jak: brzęczka, strumieniówka,

łozówka i łabędź niemy.

Wicko Wielkie

Wicko Wielkie – jezioro oddzielone od Zalewu Szczecińskiego, mieliznami35

i cieśninami delty wstecznej Świny. Jezioro jest dawną zatoką północnej części Zalewu

Szczecińskiego.

Administracyjnie większa część zachodnia należy do miasta na prawach powiatu

Świnoujście, a wschodnia do powiatu kamieńskiego (gminy Międzyzdroje).

Jezioro o powierzchni 12 km², z czego około 95% znajduje się w obszarze

Wolińskiego Parku Narodowego, od południowego wschodu zamknięte Pagórkami Lubińsko-

Wapnickimi.

Na wschodnim brzegu jeziora znajdują się 2 porty morskie: Lubin i Wapnica.

W pobliżu północnej części jeziora leży przystań żeglarska Łunowo (przystań śródlądowa).

Na północnym brzegu, w rejonie przystani żeglarskiej prowadzi znakowany

turystyczny szlak turystyczny czerwony E9 Szlak Nadmorski im. dr. Czesława Piskorskiego

(Świnoujście→ Międzyzdroje).

Rysunek 36 Jezioro Wicko Wielkie

35

piaszczyste lub żwirowe płytkie miejsce w rzece lub obszarach szelfowych morza

S t r o n a | 43

Najgłębsze jeziora w Polsce


Hańcza

Hańcza – jezioro położone na Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Jego głębokość

wynosi 108,5 m, co sprawia, iż jest to najgłębsze jezioro w Polsce i w całej środkowej części

Niżu Europejskiego. Zlewnia jeziora, odwadniana przez sieć cieków i rowów

melioracyjnych36, zdominowana jest przez tereny rolnicze z fragmentami borów

świerkowych i lasów mieszanych oraz niewielkimi obszarami zarośli na terenach podmokłych

i nieużytkach. W zlewni zbiornika znajdują się mniejsze zbiorniki wodne: Oklinek, Boczniel,

Jegliniszki.

Hańcza to rynnowe jezioro

polodowcowe o niskiej trofii.

Na brzegach liczne są głazy,

aniektóre z nich mają

kilkumetrową obszerność.

Nagromadzenie głazów jest tak

znaczne, że sprawiają wrażenie

sztucznie ułożonych.

Wody jeziora Hańcza są bardzo czyste, przezroczystość dochodzi do 12 m. Dno

piaszczysto-żwirowe. W litoralu roślinność wynurzona słabo rozwinięta (ze względu na

niskątrofięi charakter dna), podobnie jak roślinność zanurzona.

36

przeznaczone do odprowadzenia nadmiaru wody spływającej po powierzchni gruntu lub nadmiaru wody odsączonej z gleby do większych cieków

Rysunek 37 Jezioro Hańcza

S t r o n a | 44


Jezioro ma powierzchnię 304,4 ha, średnią głębokość 38,7 m, długość 4530 m.

Położone jest na wysokości 227 m n.p.m. Jest jednym z największych na Suwalszczyźnie.

Przepływa przez nie rzeka Czarna Hańcza.

Jezioro ma średnio rozwiniętą linię brzegową z kilkoma malowniczymi zatokami.

Poza obniżeniami na krańcach północnym i południowym brzegi akwenu są strome, a nawet

bardzo strome: wschodnie, stanowiące moreny czołowe, zajmuje dorodny bór świerkowy;

zachodnie, ukształtowane w pagórkowatą wyżynę lodowcową – pola orne i pastwiska. Tylko

w okolicy Wsi Hańcza zachował się fragment lasów liściastych z dużym udziałem lipy.

W 1974 Hańcza została wpisana na listę Projektu Aqua UNESCO, z powodu swojej

głębokości, a zarazem dzięki wysokim, podwodnym ścianom, utworzonym ze zwięzłych

osadów polodowcowych.

Jezioro jest atrakcyjnym miejscem dla uprawiania nurkowania.

Rysunek 38 Najgłębsze jezioro w Polsce

S t r o n a | 45


Wielki Staw Polski

Wielki Staw Polski lub po prostu Wielki Staw – jezioro położone w Tatrach Wysokich

na wysokości 1665 m n.p.m., w Dolinie Pięciu Stawów Polskich u zboczy Miedzianego.

Powierzchnia jeziora wynosi 34,14 ha, głębokość 79,3 m. Nowsze sondowanie

przeprowadzone przez Adama Choińskiego określiło głębokość na 80,3 m. Jest to drugie, co

do powierzchni jezioro w Tatrach po Morskim Oku (34,54 ha). Według niektórych źródeł

powierzchnia Wielkiego Stawu jest w rzeczywistości większa niż Morskiego Oka,

a pierwszeństwo tego ostatniego wynika z wykonania pomiaru przy wyższym stanie wody.

Wcześniejsze (1909–1910) pomiary Ludomira Sawickiego określały powierzchnię Wielkiego

Stawu na 35,78 ha, a Morskiego Oka na 33,42 ha.

Rysunek 39 Wielki Staw Polski ze szlaku na Szpiglasową Przełęcz

S t r o n a | 46


Wielki Staw Polski jest najgłębszym i najdłuższym (998 m) jeziorem w Tatrach

i trzecim pod względem głębokości w Polsce. Pojemność zbiornika wynosi ok. 13 mln m³

wody i jest to największa

pojemność jeziora w Tatrach (jego

pojemność stanowi 1/3 pojemności

wszystkich jezior tatrzańskich).

Dawny przewodnik tatrzański pisał

o tym stawie: „W toniach jego

schowałby się cały krakowski

kościół Panny Maryi z swą wysoką

wieżą, żeby tylko wierzchołek dachu

z koroną nad powierzchnię wystawał”. Najwyższa odnotowana temperatura wody wynosiła

11,2 °C. Ma ona barwę zieloną, a jej przejrzystość jest większa niż pozostałych jezior

w dolinie i wynosiła w czasie pomiarów 13,2 m.Zagłębienie Wielkiego Stawu zostało

wyżłobione w plejstocenie37 w miejscu konfluencji lodowca spływającego z kotła pod

Szpiglasowym Wierchem z lodowcem z Dolinki pod Kołem i Dolinki Pustej. Wyrzeźbieniu

głębokiej misy sprzyjał opór stawiany masom lodu przez pobliskie wzniesienie Wyżniej Kopy

(1713 m). Dno jeziora opada stromo przy brzegach, w pobliżu środka tafli jest natomiast

dośćpłaskie. Średnie nachylenie stokówpod powierzchnią wody wynosi 19°50′. Dno pokryte

jest także kamieniami i żwirem, a poniżej 40 m warstwą ciemnego mułu. Od

37

nieformalnie nazywany jest też epoką lodowcową, lub epoką lodową, ze względu na olbrzymie lodowce kontynentalne (lądolody)

Rysunek 41 Wielki Staw

Rysunek 40 Wielki Staw Polski i jego otoczenie

S t r o n a | 47


północnegowschodu staw zamknięty jest ryglem skalnym38z wałem moreny czołowej,

przerwanym w miejscu odpływu. Wielki Staw zasilany jest trzema stałymi dopływami:

potokiem z kotła Szpiglasowych Stawków, potokiem z Czarnego Stawu oraz potokiem

doprowadzającym wody z Dolinki Pustej i Dolinki pod Kołem. Żwir naniesiony przez ten

ostatni dopływ utworzył deltę wrzynającą się od zachodu w taflę stawu.

Część wód przenika do niego również podziemnie (np. z Małego i Przedniego

Stawu). Wody odpływające z jeziora tworzą potok Roztoka, na którym znajduje się wodospad

Siklawa.

Brzegi porasta kosodrzewina, której zarośla powoli zwiększają swą powierzchnię po

dawnych zniszczeniach spowodowanych gospodarką pasterską. Uwagę turystów zwraca

pojedynczy okaz modrzewia kilkumetrowej wysokości. Nad północno-zachodnim brzegiem,

na wysokości ok. 1725 m znajduje się najstarszy szałas tatrzański, wzmiankowany już w XVII

wieku, a odnowiony w roku 1986. W jego pobliżu znajdują się liczne nienazwane małe oczka

wodne. W maju 1952 r. utonął w Wielkim Stawie niedźwiedź, pod którym załamała się kra

(został przez pracowników schroniska wydobyty i znajduje się w Muzeum Tatrzańskim).

Z rzadkich w Karpatach gatunków roślin nad brzegiem jeziora stwierdzono występowanie

wełnianeczki alpejskiej i turzycy skąpokwiatowej.

Czarny Staw pod Rysami

Czarny Staw pod Rysami, nazywany także Czarnym Stawem nad Morskim Okiem

- tatrzańskie jezioro położone w kotle polodowcowym w Dolinie Rybiego Potoku. Cienie

rzucane przez szczyty oraz występująca w wodzie sinica Pleurocapsa polonica nadają jezioru

ciemny, nieomal czarny kolor, co ma swoje odzwierciedlenie w jego nazwie.

Zbliżone kształtem do koła jezioro położone jest na wysokości 1583 m n.p.m., czyli

188 m wyżej niż lustro wody Morskiego Oka. Powierzchnia Czarnego Stawu wynosi około

20,64 ha, głębokość maksymalna – 76,4 m, (co daje drugie miejsce w Tatrach, a czwarte

w Polsce), pojemność 7 761 700 m³ wody.

38

wał z litej skały zagradzający w poprzek żłób lodowcowy, w którym może oddzielać przegłębienie (m.in. cyrk lodowcowy) od niższego odcinka doliny

S t r o n a | 48


Jezioro zamknięte jest wyraźnym progiem skalnym, zbudowanym z mocno

wygładzonych przez egzarację skał39. Jest to efekt działań lodowca, który utworzył w tym

miejscu tzw. mutony (ta forma skalna nazywana jest też barańcem). Nimi spadają

niewielkimi kaskadami wody Czarnego Stawu, tworząc wodospad nazywany

Czarnostawiańską Siklawą.

Bezpośrednio nad jeziorem wznoszą się ściany Kazalnicy (wysokość ściany wynosi

około 576 m). Kocioł

Czarnego Stawu otacza

grań od Mięguszowieckiego

Szczytu Czarnego przez

Wołowy Grzbiet, Rysy,

Niżnie Rysy i Żabią Grań

z Żabim Szczytem Wyżnim,

Żabim Mnichem aż po

39

jeden z trzech procesów erozji glacjalnej (obok detrakcji i detersji), tłumaczony, jako zdzieranie

Rysunek 42 Czarny Staw

Rysunek 43 Czarny Staw, widok ze szlaku na Rysach

S t r o n a | 49


Owcze Turniczki.

Już od 1883 próbowano zarybiać jezioro pstrągami z Morskiego Oka, jednak

bezskutecznie. Jest to jezioro wybitnie oligotroficzne: surowe warunki życiowe i przede

wszystkim brak pożywienia uniemożliwiają tutaj pstrągom życie. Jezioro to zamarza

w październiku–listopadzie, a taje w miesiącach maj–lipiec, w miesiącach letnich

temperatura wody waha się w granicach 7–11,5 °C. Nad jego brzegami zacienionymi

potężnymi ścianami grani głównej panuje chłód nawet w czasie największych upałów.

Wincenty Pol pisał: "Nie darmo tak go nazwano, jest to kraina śmierci". Jednak nad jego

brzegami występuje ciekawa flora. M.in. stwierdzono tutaj występowanie skalnicy

odgiętolistnej, mietlicy alpejskiej, sita trójłuskowego, turzycy Lachenala i wiechliny

tatrzańskiej – gatunków roślin w Polsce występujących tylko w Tatrach i to w niewielu tylko

miejscach, a także turzycy skąpokwiatowej w Polsce z rzadka występującej tylko w Karpatach

i Sudetach.

Wody Czarnego Stawu w 1804 r. były badane przez Stanisława Staszica (mierzył

głębokość jeziora i temperaturę wody). Dokładniejsze pomiary wykonał Eugeniusz Klemens

Dziewulski w roku 1879.

Jak pisał Eugeniusz Janota, autor pierwszego polskiego przewodnika tatrzańskiego

z 1860 r., "W zachodniej stronie tego stawu postawiono żelazny krzyż na pamiątkę bytności

tamże Grzegorza Zieglera, biskupa tynieckiego i tarnowskiego (zm. w Lincu 1852). Na

żelaznej płycie znajdował się napis: Hic non plus ultra supranisi in cruce D. N. J. Christi.

1823". Krzyż ten, odlany z tatrzańskiego żelaza w zakopiańskich Kuźnicach, ustawiono

w1836 r. staraniem ówczesnego proboszcza z Poronina.

Zimą nad Czarny Staw, jako pierwsi dotarli ks. Walenty Gadowski, Bolesław Łazarskii

Jakub Gąsienica Wawrytko starszy (31 grudnia 1910). Staw i widoki znad niego od dawna

podziwiane były przez turystów. Węgierski alpinista Mór Déchy pisał: "jest to najpiękniejsza

sceneria jeziorna w całych Tatrach".

S t r o n a | 50


Rysunek 44 Czarny Staw otoczony ścianami Niżnich Rysów i Kazalnicy

Czarny Staw Gąsienicowy

Czarny Staw Gąsienicowy – jezioro polodowcowe z grupy Gąsienicowych Stawów

w Tatrach Wysokich. Położone jest na wysokości 1624 m n.p.m. w cyrku lodowcowym i jest

czwartym, co do głębokości jeziorem tatrzańskim. Nad jego zachodnim brzegiem wznoszą się

ściany Kościelca. Czarny Staw jest największym jeziorem Doliny Gąsienicowej i jednym

z dwóch położonych w części wschodniej, nazywanej czasem Doliną Czarną Gąsienicową

(drugie z nich to Zmarzły Staw Gąsienicowy). Jezioro ma kształt owalny, woda jest

przezroczysta, o zabarwieniu szafirowym. Na jeziorze, w pobliżu jego północno –

wschodniego brzegu znajduje się niewielka (310 m2) wysepka porośnięta kosodrzewiną.

Powstała ona na dawnym mutonie. Na wysepce tej planowano w 1909r. zbudowanie

mauzoleum Juliusza Słowackiego, ale w wyniku protestów działaczy ochrony przyrody nie

doszło do tego. Od północy jezioro zamyka skalny próg, z którego wypływa Czarny Potok

Gąsienicowy. Czarny Staw został sztucznie zarybiony w 1881roku (wpuszczono do niego

pstrągi potokowe i źródlane).

S t r o n a | 51


Nazwa wywodzi się z ciemnogranatowego, a nawet czarnego odcienia wody,

związanego z ocienieniem wód pobliskim szczytem i sinicami (Pleurocapsa polonica)

porastającymi głazy znajdujące się na brzegach jeziora. Przezroczystość wody wynosi 12 m.

Staw pokrywa się lodem przeważnie w październiku–listopadzie, topnieje zaś w miesiącach

maj–lipiec.

Jeziorem od początków XIX wieku zachwycali się tatrzańscy turyści. Było tematem

obrazów Alfreda Schouppégo, Wojciecha Gersona, Leona Wyczółkowskiego i wielu innych.

Pomiarów jego wysokości dokonał już w 1852 r. Stefan Ludwik Kuczyński. Pełniejsze pomiary

wykonał Eugeniusz Klemens Dziewulski w 1881 r., a dokładniejsze Ludomir Sawicki w 1909 r.

W latach 1884–1920 istniał nad brzegiem stawu bufet, będący własnością Józefa

Sieczki z Zakopanego. Spalił się w roku 1920.

Morskie Oko

Morskie Oko – największe jezioro w Tatrach, położone w Dolinie Rybiego Potoku

u stóp Mięguszowieckich Szczytów, na wysokości 1395 m n.p.m.

Rysunek 45 Czarny Staw Gąsienicowy

S t r o n a | 52


Jest to jezioro pochodzenia polodowcowego o charakterze karowo-morenowym.

Wypełnia wydrążoną przez lodowce misę skalną, zamkniętą od północy ryglem, na którym

leży wał moreny czołowej. Morskie Oko ma powierzchnię 34,93 ha, długość 862 m, szerokość

568 m, a w najgłębszym miejscu osiąga 50,8.Owalny kształt jeziora zaburzają nieco stożki

usypiskowe u wylotu większych żlebów: Marchwicznego, Żabiego (Biały Piarżek),

a zwłaszcza Szerokiego Żlebu (Mały Piarżek, zwany częściej Półwyspem Miłości). Od południa

pod ścianami Mięguszowieckich Szczytów i Cubryny piętrzą się, częściowo porośnięte

kosodrzewiną, masywne stożki piargowe40 nazywane łącznie Wielkim Piargiem. Dno jeziora

zasłane jest przy brzegach głazami, niżej żwirem i piaskiem, a poniżej około 40 metrów

warstwą ciemnego mułu, ze szczątkami roślinnymi i zwierzęcymi, o miąższości do

kilkudziesięciu centymetrów. Średnie nachylenie stoków pod powierzchnią wody wynosi

15°20′.

Woda ma barwę zieloną (IV stopień w skali Forela-Ulego), a jej przejrzystość oceniali

badacze na 11 (Józef Szaflarski) do 14 m (Ludomir Sawicki). Występują wyraźnie oddzielone

warstwy wody, tzw. termokliny. Pomiar przeprowadzony 2 sierpnia 1937 r. wykazał, że

dobrze wymieszana przez falowanie górna warstwa wody miała grubość tylko

3 m i temperaturę 12,1 °C. Do głębokości 10 m temperatura spadała prawie o 1 °C/m, od

10 do 20 m dużo mniej (ok. 0,25 °C/m). Poniżej 20 m, aż do dna, temperatura była już stała

40

tworzy się w górach na skutek gromadzenia materiału skalnego pochodzącego z niszczenia stoków, cechuje się znacznym nachyleniem

Rysunek 46 Morskie Oko

S t r o n a | 53


(ok. 4 °C). Jezioro zamarza zazwyczaj w listopadzie, taje w maju, jednak istnieją duże różnice

w poszczególnych latach. Np. w zimie 1950/1951 Morskie Oko zamarzło dopiero w styczniu,

a stajało już w marcu. Od 1971 co roku prowadzone są pomiary pokrywy lodowej na jeziorze.

Wynika z nich, że zarówno długość okresu zalodzenia Morskiego Oka, jak i maksymalna

grubość pokrywy lodowej wykazują trend malejący. W latach 1971–1982 Morskie Oko było

skute lodem średnio przez 171 dni w roku, pojawiał się on przeciętnie

20 listopada, zanikał 9 maja, a średnia maksymalna grubość pokrywy lodowej wynosiła

72 cm. W okresie 1995–2007 lód utrzymywał się średnio przez 157 dni, pojawiał przeciętnie

5 grudnia, zanikał 25 kwietnia, a jego średnia maksymalna grubość wynosiła 56 cm.

Nazwa „Morskie Oko” jest tłumaczeniem z języka niemieckiego. Wcześniejszą,

używaną przez górali nazwą, jest Biały Staw. Odnotowana została ona już w 1650 roku.

Natomiast „morskimi okami” (Meerauge) nazywali tatrzańskie jeziora niemieccy osadnicy ze

Spiszu.

Morskie Oko nazywano także Rybim Jeziorem lub Rybim Stawem, gdyż należy do

nielicznych zarybionych w sposób naturalny jezior tatrzańskich. Zasilane jest dwoma stałymi

potokami: Czarnostawiańskim Potokiem, spływającym kaskadami Czarnostawiańskiej

Siklawy, oraz Mnichowym Potokiem, tworzącym Dwoistą Siklawę. Do jeziora wpada także

kilka cieków okresowych, m.in. z Szerokiego i Marchwicznego Żlebu. Ze stawu wypływa Rybi

Potok, rozlewający się w początkowym odcinku w kilka Rybich Stawków: Małe Morskie Oko,

Żabie Oko, Małe Żabie Oko.

Wdzydze

Wdzydze, zwane również kaszubskim morzem, Wielką Wodą lub Szerzawą - to

jezioro w Borach Tucholskich w powiecie kościerskim (województwo pomorskie), na

obszarze Kaszub Południowych.

Obejmuje połączonych ze sobą pięć jezior: Wdzydze, Radolne, Gołuń, Jelenie

i Słupinko.

Cały akwen objęty jest obszarem Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego.

S t r o n a | 54


Na jeziorze znajdują się duże wyspy (m.in. Ostrów Wielki, który jest zamieszkany,

Ostrów Mały, Sorka, Sidły i Glonek), których całkowita powierzchnia wynosi 150,7 ha. Przez

Wdzydze przepływa Wda.

W jeziorze, które nie ma stałego połączenia z Morzem Bałtyckim, żyje troć. Jej

występowanie w tym akwenie jest przedmiotem sporów wśród ichtiologów41.

Rysunek 47 Jezioro Wdzydze

Morzycko

Morzycko– jezioro na Pojezierzu Myśliborskim, na wschodnich obrzeżach miasta

Moryń w województwie zachodniopomorskim, w powiecie gryfińskim, w Gminie Moryń,

w otulinie Cedyńskiego Parku Krajobrazowego.

Morzycko jest dziewiątym pod względem głębokości w Polsce, występuje tu

zjawisko kryptodepresji.

Zbiornik posiada nieregularny kształt misy jeziornej. Jego centralną część

charakteryzują gwałtowne spadki i liczne przegłębienia, rzędu 30-40 m. Brzegi jeziora są

przeważnie wysoko wyniesione nad lustrem wody na 5-12 m. Strefę przybrzeżną stanowią

w przeważającej części lasy i obszary zadrzewione. Jezioro zasilane kilkoma niewielkimi

ciekami, większość z nich to dopływy okresowe. Najważniejszym dopływem jest rzeka Słubia

41

dział zoologii zajmujący się rybami, ich systematyką, biologią, morfologią, embriologią, fizjologią, ekologią, rozsiedleniem geograficznym i paleontologią

S t r o n a | 55


wypływająca z Jeziora Białęgi; odpływ wód znajduje się w mieście Moryń. W rejonie wlotu

i wylotu rzeki Słubi znajdują się obszary podmokłe. Miasto Moryń znajduje się na zachodnim

brzegu jeziora. Jakość wód jeziora odpowiada II klasie czystości. Jezioro zaliczane jest do

jezior sielawowych.

Rysunek 48 Jezioro Morzycko

Ełckie

Jezioro jest otoczone zabudową miasta Ełk oraz wsi Chruściele i Barany, a także

polami uprawnymi. Głównym źródłem zanieczyszczeń wody są miasto Ełk, pola uprawne

oraz tereny rekreacyjne zlokalizowane wzdłuż wschodniego brzegu jeziora. Brzegi

przeważnie niskie i bezleśne. Od zachodu wpada krótka struga z jeziora Sunowo, natomiast

z południowej strony wpada strumień z pobliskiego jeziora Jezioro Szarek.

Przewężenie rozdziela

jezioro na dwie części: północną

(Małe Ełckie) i południową (Duże

Ełckie). Na wyspie, połączonej

mostami i drogą znajduje się zamek

krzyżacki.

Rysunek 49 Jezioro Ełckie

S t r o n a | 56


Przez jezioro przepływa rzeka Ełk, która wpada do jego środkowej części i wypływa

z plosa południowo-zachodniego. Zbiornik od strony północno-zachodniej łączy się

z jeziorem Sunowo, a od południowego zachodu z jeziorem Szarek. Misa jeziora ma kształt

bumerangu. Długość maksymalna jeziora wynosi 4 km a szerokość 3,5 km, linia brzegowa

jest silnie rozwinięta. Jezioro jest wyraźnie zróżnicowane morfometrycznie i dzieli się na trzy,

wyraźnie wykształcone plosa:

ploso północne, oddzielone od reszty jeziora sztucznym półwyspem i mostem

drogowym;

ploso środkowe, oddzielone od północy wspomnianym półwyspem a od południa

wyraźnym przewężeniem i wypłyceniem;

ploso południowe.

Jezioro jest głębokie. Dno jest urozmaicone. Tworzy szereg głęboczaków i wypłaceń.

Najgłębsze miejsce jeziora znajduje się w północnej części plosa środkowego. W plosie tym

znajdują się także inne zagłębienia o znacznej głębokości. Stoki misy jeziornej w całym plosie

są bardzo strome, co utrudnia prowadzenie odłowów, zarówno sprzętem ciągnionym jak

i stawnym. Ploso północne jest płytsze. Posiada dwa głęboczaki, o głębokości przekraczającej

23 m stoki misy są tu łagodniej nachylone. Ploso południowe jest najpłytsze. Jego głębokość

tylko nieco przekracza 10 m. Stoki misy jeziornej tego plosa są nachylone łagodnie. Dno

tworzy szereg płycizn. Na trzech z nich utworzyły się wyspy trzcinowe. Otoczenie jeziora

tworzą zabudowania miasta Ełk oraz wsi Chruściele i Barany, a także pola uprawne. Udział

lasów i nieużytków jest niewielki. Zbiornik jest w stosunkowo niewielkim stopniu

wykorzystywany do celów rekreacyjnych. Jezioro Ełckie wymieniane było jeszcze w 1928

roku, jako wyjątkowo czyste (oligotroficzne) o bardzo dobrych warunkach tlenowych

w hipolimnionie, o czym świadczyło występowanie skorupiaka

refiktowanegoPallaseaquadrispinosa. W 1986 r stwierdzono przekształcanie jeziora w typ

eutroficzny, a w 1991 r dalsze pogarszanie warunków tlenowych wykazujące na postępujący

proces eutrofizacji. Wystąpiło niezwykłe przyśpieszenie eutrofizacji następujące w

warunkach naturalnych w okresie tysięcy lat.

S t r o n a | 57


Rysunek 50 Widok z mostu na jezioro Ełckie

Gaładuś

Gaładuś – to drugie pod względem wielkości jezioro Suwalszczyzny. Położone jest

w północno-wschodniej Polsce, na pograniczu polsko-litewskim, znajduje się w granicach

administracyjnych województwa podlaskiego na terenie gminy Sejny oraz (część)

w granicach Republiki Litewskiej w rejonie łoździejskim. Brzegi wysokie, bezleśne. Jezioro

ijego zlewnia znajdują się w dorzeczu Niemna, w szczytowej strefie zlewni Białej Hańczy.

Jezioro jest najpiękniejszym akwenem ziemi sejnejskiej. Ma kształt wyciągniętej, lekko

skręcającej na północny zachód wstęgi, rozszerzającej się w południowej części. Im dalej na

południe, tym kilkunastometrowe pagórkowate brzegi stają się wyższe. Porastają je łąki

ozdobione szpalerem drzew, lasankami i jarami. Roztaczają się stąd piękne widoki na wąską

taflę, łagodnie zarysowane zatoki i cyple oraz mniejsze i większe wyspy. Dobre warunki

naturalne, (jakość wód II klasa z tendencją w kierunku I klasy). Dno akwenu jest piaszczyste

ikamieniste urozmaicone niezliczoną ilością zagłębień i podwodnych górek. Zakaz pływania

łodziami z silnikami o mocy powyżej 5 KM.

S t r o n a | 58


Rysunek 51 Jezioro Gaładuś o zmierzchu

S t r o n a | 59

Spis indeksów

akwen ........................................................ 9 Biocenoza ................................................ 23 biogeny .................................................... 35 dorzeczu .................................................... 8 egzarację skał .......................................... 48 eutroficzne .............................................. 26 fiord ......................................................... 34 galwanizernię .......................................... 26 hydrobiologicznych ................................. 23 hydrologiczny .......................................... 20 hypolimnionie .......................................... 27 jaz ............................................................ 31 jezior polimiktycznych ............................. 12 jeziora polodowcowe ................................ 6 jezioro deltowe ........................................ 32 jezioro morenowe ..................................... 9 jezioro wytopiskowe ............................... 25 kryptodepresję ........................................ 29 lądolodu ................................................... 30

listę ramsarską ........................................ 41 Litoral ...................................................... 18 lobbingu .................................................. 19 mieliznami ............................................... 42 misy jeziora ............................................. 12 obfitujących .............................................. 6 ochroną czynną ....................................... 14 ornitologiczny ......................................... 20 pelagialu .................................................. 13 plejstocenie ............................................. 46 poligenetyczne ........................................ 15 roślinność wynurzona ............................. 25 rośliny synantropijne .............................. 39 rowów melioracyjnych ............................ 43 ryglem skalnym ....................................... 47 rynien polodowcowych ........................... 21 trofią........................................................ 18 typ miktyczny .......................................... 12 typu sandaczowego ................................ 17 zatoki ....................................................... 22

S t r o n a | 60

Łącza do rozdziału

Łącze do rozdziału 1



Documents

S t r o n a81.161.205.29/~andrzejs/Prezentacje/Dominika_Czapska_kl... · 2015. 6. 8. · S t r o n a | 6 Wstęp Wstęp Polska należy do krajów europejskich obfitujących1 w jeziora,