Rodna Veličkovska: Muzičkite dijalekti vo makedonskoto tradicionalno narodno peenje

Родна Величковска

МУЗИЧКИТЕ ДИЈАЛЕКТИ ВО МАКЕДОНСКОТО ТРАДИЦИОНАЛНО

НАРОДНО ПЕЕЊЕ - ОБРЕДНО ПЕЕЊЕ -

Скопје 2008

ИНСТИТУТ ЗА ФОЛКЛОР „МАРКО ЦЕПЕНКОВ“ – СКОПЈЕ

МАКЕДОНСКО НАРОДНО ТВОРЕШТВО

НАРОДНИ ПЕСНИ, Книга 17

INSTITUTE OF FOLKLORE „MARKO CEPENKOV“ – SKOPJE

МАКЕДОНСКО НАРОДНО ТВОРЕШТВО

НАРОДНИ ПЕСНИ, Volume 17

Rodna Veličkovska

MUSICAL DIALECTS IN THE MACEDONIAN TRADITIONAL FOLK

SINGING - RITUAL SINGING -

Skopje 2008


МАКЕДОНСКО НАРОДНО ТВОРЕШТВО НАРОДНИ ПЕСНИ, Книга 17

Родна Величковска

МУЗИЧКИТЕ ДИЈАЛЕКТИ ВО МАКЕДОНСКОТО ТРАДИЦИОНАЛНО

НАРОДНО ПЕЕЊЕ - ОБРЕДНО ПЕЕЊЕ -

Скопје 2008

Страна 4 - ПРАЗНА -

Оваа книга претставува дел од докторската дисертација,

насловена како “Музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење - обредно пеење” одбранета на Факултетот за музичка уметност во Белград на 20.12.2006, пред Комисијата во состав: д-р Димитрије Големовиќ, редовен професор, д-р Драгослав Девиќ, редовен професор, д-р Оливера Васиќ, редовен професор, д-р Нице Фрациле, вонреден професор и д-р Весна Микиќ, доцент. Им изразувам голема благодарност на сите нив, како и на рецензентите на оваа книга: д-р Севим Пиличкова и д-р Лидија Стојановиќ- Лафазановска.

Поради обемноста и сложеноста на материјалот, за целите на проучувањето се наметна потребата трудот да се подели во две книги:

1. Музичките дијалекти во македонското традиционално народно обредно пеење, Книга I и Книга II. Во првата книга се опфатени музичките дијалекти во

македонското традиционално народно обредно пеење, а втората книга го носи насловот “Картографирањето како метода при ареалните проучувања во етномузикологијата”, при што ќе бидат истакнати принципите на бележење на разновидните форми на музичко-фолклорните дијалекти во македонското традиционално народно обредно пеење.

Авторoт


УВОД

Секоја музичко-фолклорна област има свои особени обележја, кои се создавани и утврдувани со векови и кои се јавуваат во различни видови песни. Нивното место во животот на луѓето, нивната содржина во текстот, поетската метрика, метроритмиката, тоналноста, мелодиката, орнаментиката и слично, заедно со бројните локални специфичности на изведувачкиот стил се од несомнено значење за секој поединец и колектив воопшто.

Очигледно е дека народните песни се категоријални феномени, кои настанале врз основа на сложениот историски развој и потекнуваат од конкретни историски ситуации, во кои единствено се создаваат, репродуцираат и примаат. Кај нив начелно се имплицира и променливоста како една од нивните битни обележја. Оттука произлегуваат далекусежните заклучоци во функциските подрачја на содржината, мотивиката, уметничкото обликување како и во областа на семантиката, стилистиката, метриката итн. кои се во меѓусебна врска, а променливоста е една од нивните битни обележја.

При проучувањето на една музичко-фолклорна област во суштина се приоѓа кон откривањето на нејзините доминантни морфолошки карактеристики. Паралелно со анализата на сличностите и разликите на локалните музичко-фолклорни појави, се навлегува во подрачјето каде се разгледуваат општите проблеми кои се однесуваат на сите области во една етнографска целина. Токму затоа предмет на овој труд е проучувањето на музичките диjалекти во македонското традиционално народно пеење и тоа на обредното пеење. Проучувањето се одвиваше по следните два принципа:

1. Хоризонтален принцип - просторен, кој се однесува на територијалната распространетост на музичките дијалекти. 2. Вертикален принцип - временски, по кој се врши категоризација

според сличностите и разликите во традиционалното народно (обредно) пеење. Спроведените истражувања се темелат на емпирискиот материјал кој е собран при теренските истражувања вршени на територијата на

- 8 - Родна Величковска Република Македонија од 1952 година до денес. При овие истражувања применета е методата на интервјуа, слободни разговори, опсервации и слично.

При проучувањата на музичко-дијалектните особености на традиционалните пеачки форми во тој процес се користени компаративно-типолошката и дијалектолошката метода. Со тие методи се следи постоењето, развојот и постепеното исчезнување на голем дел од комплексот традиционални пеачки форми, потоа сложените внатрешни процеси и многу други изразни структурни законитости.

Со помош на формалната, функционалната и структурната анализа беше овозможено реконструирање на појавите во традиционалното народно пеење што помогна да се објаснат спецификите на постоечките видови фолклорно изразување во блиското минатото, а добар дел и на денешните форми кои сеуште егзистираат на теренот и се изведуваат во традиционален манир.

Методата на анализа и синтеза на главните елементи овозможи да се фрли појасна светлина врз генезата, динамичната структура и музичко-дијалектниот "сплет" така што се доби попрецизен увид во терминологијата при атрибуцијата на песните, која битно го олесни текот на проучувањатa. Книгата: „Музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење - обредно пеење“ е поделена на два дела. Дел I:

Во првото поглавје се зборува за музичките дијалекти, за постоењето на музичките дијалекти покрај јазичните и проблемот на нивното поклопување или непоклопување.

Во второто поглавје се дава преглед на музичко-фолклорните дијалекти на Македонија (историски развиток и денешна состојба). Тука се расправа за теоретските и методолошките проблеми кои помогнаа околу поставувањето на проблемот на музичките дијалекти како посебна појава во традиционалното народно обредно пеење.

Во третото поглавје конкретно е претставена територијалната распространетост на музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење – обредно пеење (регионална класификација), при што издвоени се три основни групи музички дијалекти, со 13 поддијалектни типови.

Со етномузиколошката анализа, применета во четвртото поглавје, се истражуваат структурно-композициските законитости на напевите и типолошко-функционалната природа на песните. Се укажува на

- 9 - Музичките дијалекти

во македонското традиционално народно пеење специфичноста на пеачката практика во Македонија со оглед на тоа што традиционалното народно пеење е всушност најизворниот дел од културното наследство во рамките на македонската обредно-пеачка народна традиција.

Петото поглавје претставува заклучок на трудот. Во шестото поглавје е дадено резиме на англиски јазик, а во

последното, седмото поглавје, се наоѓа библиографија на трудовите и на изворите од каде што е црпен материјалот. Дел II:

Во првото поглавје е даден прилогот со нотни и текстуални примери на песни.

Во второто поглавје се дадени: 1. Карта на територијалната распространетост на трите основни музички дијалекти во македонското традиционално народно пеење, 2 Карта на територијалната распространетост на музичките дијалекти по региони и регионални групи, 3. Карта на територијалната распространетост на музичко-дијалектните групи со истражуваните пунктови и 4. Карта на територијалната распространетост на музичките дијалекти по жанрови кои се однесуваат на женското обредно пеење.

Во третото поглавје доаѓа речникот na pomalku poznati zborovi i dijalektalizmi од македонските говорни типови.

Четвртото поглавје содржи: 1. Регистар на насловите на песните, 2. Регистар на видовите песни, 3. Регистар на магнетофонските ленти и касети од Архивот на Институтот за фолклор "Марко Цепенков" - Скопје од кои се црпени песните, 4. Регистар на места, 5. Регистар на населени места со областите (регионите), 6. Регистар на пеачките и кажувачите, 7. Регистар на снимателите, 8. Регистар на дешифрантите, и 9. Регистар на мелографите. и на крајот од трудот, во петото поглавје, се приложени илустрации.


1. МУЗИЧКИ ДИЈАЛЕКТИ

МУЗИЧКИТЕ И ЈАЗИЧНИТЕ ДИЈАЛЕКТИ И ПРОБЛЕМОТ НА НИВНОТО ПОКЛОПУВАЊЕ ИЛИ НЕПОКЛОПУВАЊЕ

Во својот развиток секое традиционално народно пеачко творештво поседува специфични национални белези кои се оформиле по пат на естетскиот развој на народот во зависност од географските, историските, стопанските, социјалните и културните услови. На ист начин се издвоиле и одделни музички дијалекти или идиоми како резултат на музичко-естетското мислење на различните етнички групи, од кои е составен еден народ, покрај заемните влијанија кои неизбежно се јавуваат меѓу соседните групи или народности.

Музичкиот дијалект претставува комплекс од различни стилски особености на националниот музички фолклор, кој е распространет на една одредена територија.1 Сличен на говорниот2, музичкиот дијалект се образува како самостојна музичка единица, која претставува средство за естетско комуницирање на народот на една одредена етничка припадност.

Кога се говори за музичките дијалекти, неизбежно е да се повикаме на методите на лингвистичката дијалектологија, дисциплина која дала најмногу резултати во оваа област. При тоа таа пружа голем поттик во проучувањето на етномузиколошката проблематика, бидејќи, заедно со дијалектите на говорниот јазик ја примаме и прифаќаме разновидноста на народната музика за да го изразиме целото богатство на музичко-фолклорните дијалекти. 1 В. Гошовский, Украинские песни Закарпатья, Москва, 1968, стр. 41. 2 По дефиниција "Дијалект е регионално или општествено дистинктивен вариетет на некој јазик, кој се одликува со конкретен збир на зборови и граматички структури", Dejvid Kristal, Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd, 1988, стр. 47. Од лингвистички аспект, дијалектот е јазична единица, која претставува средство за заемно општење на одреден колектив и е територијално и социјално ограничен, Ст. Стойков, Българска диялектология, София, 1968, стр. 5. Поимот дијалект, според А. Пецо може да се сфати и во поширока смисла на зборот за означување на поголема говорна целина, која се состои од макродијалекти, а во потесна рамка се однесува на помали говорни целини како наречја и говори и се означуваат како микродијалекти, Асим Пецо, Преглед српскохрватских дијалеката, Научна књига, Београд 1985, стр. 3. Дијалектите претставуваат предмет на дијалектологијата, чија главна задача е да даде верна слика на современата територијална распространетост на јазикот и да ги истакне оние различни белези, преку кои се разграничуваат одделни дијалекти. За тоа подетално види кај D. Kristal, Ibid., стр. 47.

- 12 - Родна Величковска

Поимот музички дијалект подразбира севкупност на сите карактеристични структури на песните, нивната метроритмичка, мелопоетска и друга особеност на одредена територија, земајќи ги предвид и специфичните локални варијанти на песните, познати и надвор од пределот на одреден дијалект како и присуството или одсуството на карактеристичните типови песни или жанрови на песни во даден дијалект итн.

Околу дефинирањето на поимот музичко-фолклорни дијалекти постојат и други слични мислења: Т. Тодоров во својата студија која се осврнува на прашањето за раѓањето на фолклорно-музичките дијалекти,3 истакнува дека тие претставуваат разновидности на народната музика од различни реони, на еден крај или една земја во целост. Т. Џиџев, пак, вели дека музичко-фолклорните дијалекти се јавуваат како разновидност на општонародниот музички јазик4 и дека секоја област може да се подели на помали целини во кои постојат незначителни разлики во регистрираните музичко-фолклорни појави, кои важат за целокупната област.

Музичките дијалекти се образуваат во рамките на музичко-фолклорното искуство, кое се состои од најтипичните поетски и музички изразни средства, од комплекс на разни стилски особености на националниот музички фолклор распространет на една одредена територија и поседува своја "лексика",5 морфологија и фонетика, образувајќи притоа интердијалектни, субдијалектни и преодни дијалектни зони.6

Само по себе се подразбира дека регионалните музички дијалекти се јавуваат со изразени карактеристични локални стилски одлики, со постоење на некои особени песни, а исто така и со бројни локални особености на изведувачкиот стил.

Имајќи предвид дека музичките дијалекти се главен предмет на

овие истражувања, со нив се цели да се објасни нивната појава и развој, да

3 Тодор Тодоров, „По въпроса за зараждането на фолклорно-музикалните диялекти”, Българско музикознание, т. 1, София 1971, стр. 73. 4 Тодор Джиджев, „Фактори на музикално-фолклорните диялекти в България”, Българско музикознание, VI, кн. 2, София, 1982, стр. 3. 5 Гошовски под поимот "лексика" подразбира музичко-поетски типови, иако научно гледано, музичко-дијалектолошката анализа на лексиката ја сочинуваат фразите и јасно изразените мотиви во песните, В. Гошовский, У истоков народной музыки Славян, Москва, 1971, стр. 19. 6 Ibid., стр. 19.


во македонското традиционално народно пеење се проучат нивните музичко-стилски особености и да се изградат критериуми за нивното разграничување. Освен тоа, сметајќи ги музичките дијалекти како посебнa одликa на народната музика, која поседува специфична граматика во различни етнографски области, се наметнува потребата да се откријат дијалектните особености на музичкиот фолклор на еден народ, а што подразбира проучување на неговата изворна форма, со цел да се даде појасна слика на музичкиот јазик. Особеностите пак на народниот музички јазик навлегуваат во различните области на народната музика што не е можно да се опфати во еден труд, па овде ќе стане збор само за музичките дијалекти во вокалната традиција. Музичките дијалекти во традиционалото народно пеење (обредното пеење) се територијално распространети и ако нив ги наблјудуваме како посебна категорија, може да се забележи дека тие претставуваат не само јазичен туку и музички единствен изграден систем со свои сопствени карактеристики. Говорниот јазик претставува општествен продукт, кој живее, се развива и доживува различни промени во сите правци, истакнува А. Пецо.7 Прифаќајќи ја констатацијата на Пецо, може да се каже дека и музичкиот јазик претставува општествен производ, кој исто така живее, се развива и претрпува различни трансформации. Единствената разлика меѓу нив е во тоа што говорните дијалекти обично се доведуваат во врска со посебниот изговор или акцент, што помага околу откривањето на еден дијалектен тип, додека музичките дијалекти не зависат од акцентската позиција на говорниот текст во песните, туку пеаниот текст е во тесна врска со метроритмиката на напевите и акцентската положба на силните и слабите тактови времиња. Ако ги наблјудуваме песните од една и од друга страна (пред сî се мисли на песните како говорен текст и музичка содржина), треба да се истакне круцијалниот момент дека единственото непоклопување на поетскиот и музичкиот текст е токму местото на акцентот во песната.

Разграничувањето на музичките дијалекти единствено е можно со споредување на еден музички дијалект со друг, а тоа се постигнува со изработка на "систем на индикатори" на музичките карактеристики на песните од различни музичко-дијалектни области, кои се земаат како критериуми за издвојување на еден музички дијалект од друг,8 за што ќе стане збор подолу.

7 Асим Пецо, Преглед српскохрватских дијалеката, Научна књига, Београд 1985, стр. 5. 8 Мария Самоковлиева, „Очертване на музикалнодиялектната граница между Тракия и Средна Западна България в Пазарджиско”, Българско музикознание, год. V, кн. 4, София 1981, стр. 23.


Проучувањата на музичките дијалекти на една територија, можат да се одредат со некои општонационални белези на песните, со што се поставува законитоста на народното музичко мислење. Научни и наполно објективни податоци можат да дадат само компаративните проучувања на одделни типови песни. Тоа се потврдува со присуството на повеќе музички дијалекти во традиционалното народно пеење. Кога се има превид оваа дистинктивна особеност меѓу дијалектологијата и етномузикологијата, проучувањето на народната музика кај традиционалното народно пеење задолжително бара системско проучување на музичките дијалекти на еден народ, затоа што во разновидностите на територијално одредените пеачки стилови лежи богатството, автохтоноста и естетското музичко сфаќање. Кога ќе се појде од вака поставените прашања, само по себе се наметнува користењето на посебни методи на истражување на постоечките музички дијалекти, од кои се очекува да се добијат одредени валидни резултати при анализата на материјалот.

2. МАКЕДОНСКИТЕ МУЗИЧКО-ФОЛКЛОРНИ ДИЈАЛЕКТИ (Историски развиток и денешна состојба)

На планот на македонските музичко-фолклорни дијалекти не постои некое темелно истражување бидејќи на тоа не се работело систематски и доследно. Досегашните регионaлни проучувања кои се вршени и објавени, се однесуваат само на општите проблеми кои се однесуваат на народното пеење. Првите пишани податоци од полето на етномузикологијата со одредени регионaлни специфики или жанровски разновидности датираат од XIX-от век. Меѓу првите етномузиколози кои треба да се спомнат се познатите македонски мелографи од крајот на XIX-от век: Тодор Гавазов (со 168 скапоцени нотни записи од Прилепскиот и Велешкиот крај), Александар Конев (со 92 нотни записи од повеќе региони на Македонија), Георги Л'жев, (со 47 нотни записи од цела Македонија, вклучувајќи ја Мегленската и Воденската област од Егејска Македонија), Тодор Нетков и Иван Клинков (со нотни записи од Охридскиот регион), Георги Смичков (со нотни записи од Прилепскиот крај) и Ангел Букурештлиев (со нотни записи од Разлошката област од Пиринскиот крај на денешна Бугарија). Како што веќе беше истакнато, во последната децанија на XIX-от век, во повеќе томови од софискиот "Зборник со народни умотворби" тие објавиле околу 400 мелодии со македонски народни песни, кои придонеле за сочуваноста и афирмацијата на македонското музичко фолклорно богатство, опфаќајќи бројни варијанти на песните кои се пееле во тоа време1, а и денес можат лесно да се најдат на теренот во повеќе краишта на Република Македонија.

Како што е познато, музичкиот фолклор на македонскиот народ, уште повеќе од пред еден век па сî до најново време бил занимлив за многу собирачи на народни песни, како од соседните балкански земји, така и пошироко, а тоа се: Милоје Милојевиќ,2 Владимир Ѓорѓевиќ,3 1 Живко Фирфов и Методија Симоновски, Македонските мелографи од крајот на XIX век, Институт за фолклор, Скопје, 1962, стр. 12. Голем број песни подеднакво е хармонизиран од страна на српските композитори, меѓу кои е и Стеван Мокрањац, од бугарските композиторот тоа го сторил Добри Христов, а од македонските композитори со проблемот се занимавале Стеван Гајдов, Живко Фирфов и други. 2 Милоје С. Милојевић, Песме и обичаји укупног народа србског, кн. I: Обредне песме, скупио и издао Милоје С. Милојевић, Државна штампарија, Београд, 1869.

- 16 - Родна Величковска Лудвик Куба,4 Николај Кауфман, Тодор Тодоров,5 Миодраг Васиљевиќ,6 Бирте Треруп,7 Сузана Циглер8 и други. Од македонските запишувачи и истражувачи најпознати се: Јосиф Чешмеџиев,9 Панчо Михајлов,10 Добри Христов,11 Коста Црнушанов,12 Живко Фирфов,13 Васил Хаџиманов,14 Александар Линин,15 а во поново време Ѓорѓи Смокварски,16 Драгослав Ортакав,17 Трпко Бицевски,18 Ѓорѓи Ѓорѓиев,19 Боривоје Џимревски20 и

3 Влад. Р. Ђорђевић, Српске народне мелодије : Јужна Србија, књ. 1, скупио Влад. Р. Ђорђевић, са уводом Ернеста Клосона, Скопско Научно Друштво, Скопље, 1928. 4 Ludvik Kuba, Slovanstvo ve svych zpevech. Kniha XIV ; Písne makedonské / súplnymi puvod-ními texty a českymi preklady Jana Udce; zpev a klavír - Praha : Nákladem vlastním. V Komisi. - Hudebni Matice Umelecké Besedy, 1929. - II Vydání. Dil V : Písne Jihoslovanské = Македонски песни / preložil Jan Hudes. - London : J. and W. Chester Ltd. - Paris : Max Eschig et Cie - Leipzig : Breitkopf und Härtel, 1929. 5 Николай Кауфман и Тодор Тодоров, Народни песни от Югозападна България - Пирински край, БАН, София, 1967. 6 Миодраг А. Васиљевић, Југословенски музички фолклор II: Народне мелодије које се певају у Македонији, "Просвета", Београд, 1953. 7 Birthe Traerup, East Macedonian Folk Songs : Contemporary Traditional Material from Maleševo, Pijanec and the Razlog District, Akademisk Ferlag, Copenhagen, 1970, Acta Ethno-musicologica Danica, No. 2. 8 Susanne Ziegler, „Das Volkslied in Westmazedonien, Ein Strukturvergleich von Text und Musik“, Osteuropa, Institut an der Freien Universität Berlin (Balkanologische Veröffentlichun-gen, Band 2, Harrassowitz - Wiesbaden, Berlin, 1979; Suzanne Ziegler, "Wiederholungsfiguren in Text und Musik der mazedonischen Volkslieder", Македонски фолклор, VII/13, Скопје, 1974, стр. 99-103. 9 Јосиф Чешмеджиев, Български македонски песни, оригинални и в народен тон, Библиотека "Устрем", No 3, Първа сплитка, София, 1926. 10 Панчо Михайлов, Български народни песни от Македония, София, 1924. 11 Добри Христов, 66 народни песни на македонските българи, събрани и с съпровод на пиано от Добри Христов, Македонски научен институт, София, 1931. 12 Коста Църнушанов, Македонски народни песни, текст и мелодии записал Коста Църнушанов, БАН, София, 1956. 13 Живко Фирфов, Македонски музички фолклор, песни I, уредил Живко Фирфов, Книгоиздателство "Кочо Рацин", Скопје, 1953; Живко Фирфов, Македонски музички фолклор, песни II, музички редактори Живко Фирфов и Методија Симоновски, редактор на текстовите Ристо Ст. Проданов, Фолклорен институт на НР Македонија - Оддел за народна музика и кореографија, Скопје, 1962. 14 Васил Хаџиманов, „Мелодије македонских лазарских народних песама“, Рад IX-ог конгреса СФЈ у Мостару и Требињу 1962, Сарајево, 1963, стр. 393-405. 15 Александар Линин, „Односот меѓу мелодијата и текстот на македонските зимски обредни народни песни“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 323-333. 16 Ѓорѓи Смокварски, „Старо двогласно певање у македонској народној музици“, Работата на XIII конгрес на СФЈ во Дојран 1966 година, Скопје, 1968, стр. 483-493. 17 Драгослав Ортаков, „Стилските и естетските специфики на македонското музичко народно творештво“, Народното творештво на почвата Македонија: Историја на културата на Македонија, Прилози за истражување на историјата на културата на почвата на Македонија, кн. 6, Скопје, МАНУ, 1998, стр. 145-147.


во македонското традиционално народно пеење други. Во нивните истражувања посебно не се проучувани музичко-дијалектните специфичности на македонското традиционално пеење. Бројот на трудовите кои се одликуваат со научен приод е многу мал. Трпко Бицевски во својата објавена докторска дисертација "Двогласјето во Македонија", преку табеларен преглед ја истакнува жанровската разновидност како и регионaлната застапеност на двогласот со неговите особености.21 Инаку, Бицевски објавил и неколку збирки и зборници со народни песни од одредени региони од Егејскиот дел на Македонија, кои денес се наоѓаат во Грција, а кои не се предмет на моите проучувања, бидејќи засега нема можности да се спроведе супстанцијално теренско истражување на тие подрачја. Ѓорѓи Смокварски во својот докторат, покрај архаичните форми на балканскиот двоглас, говори и за македонскиот архаичен двоглас,22 без да навлезе во музичко-дијалектните специфики на македонскиот двоглас и богатата терминологија околу начинот на водењето на гласовите.

Има две студии кои делумно можат да ги осветлат некои музичко-дијалектни специфики на традиционалното пеење во регионите во кои се вршени етномузиколошки истражувања. Познатиот дански етномузиклог Бирте Треруп во 1970 година објавила збирка од 70 народни песни од источна Македонија (Беровско, Пехчевско и Делчевско),23 чиишто текстови, се преведени и на англиски јазик. Притоа, авторката укажува на некои музички карактеристики на песните во споменатата збирка. Имено, таа накратко се осврнува на стиховите, ритамот и мелодиските особености на песните, тонските низи, амбитусот и мелодиското движење, како и на двогласното пеење од бурдонски тип, запоставувајќи ја жанровската определеност на песните.

Во студијата на Зузана Циглер "Народни песни од западна Македонија" застапени се 113 песни од Охридскиот, Струшкиот,

18 Трпко Бицевски, „Обредната песна во Кичевско“, Народно стваралаштво - Folklor, Београд, св. 65, јануар-март 1973. 19 Ѓорѓи Ѓорѓиев, „Некои карактеристики на народната песна од Шоплукот“, Zbornik 18. Kongresa Jugoslovanskih folkloristov, Bovec, 1971, Ljubljana, 1973, стр. 192-201 и други. 20 Боривое Џимревски, „Свадбени обреди и песни од с. Брезно (Тетовско)“, Македонски фолклор, V/9-10, Скопје, 1972, стр. 189-200. 21 Трпко Бицевски, Двогласјето во Македонија, Институт за фолклор, Посебни изданија, кн. 11, Скопје, 1986. 22 Ѓорѓи Смокварски, Архаичните форми на двогласното народно пеење на Балканот (докторска дисертација, одбранета на Факултетот за музичка уметност во Скопје при Универзитетот "Кирил и Методиј" - Скопје, 1983 година). (Ракопис). 23 Birthe Traerup, East Macedonian Folk Songs : Contemporary Traditional Material from Maleševo, Pijanec and the Razlog District, Akademisk Ferlag, Copenhagen, 1970, Acta Ethno-musicologica Danica, No. 2.

- 18 - Родна Величковска Мавровскиот и Дебарскиот регион. Покрај регионалната и жанровската определеност на песните, авторката укажува и на некои музички карактеристики на тие песни, имено: 1) на структура на стихот (метриката, рефрените), 2) на структура на мелодијата (амбитусот, тонските низи, ритамот) и 3) на мелопоетските форми на песните.24

Во сите тие трудови недостасува системско анализирање на песните во однос на музичките дијалекти, што би ја олеснило нивната одреденост и би се истакнале нивните специфичности. Ѓорѓи М. Ѓорѓиев во својата докторска дисертација за македонското народно пеење со извикување,25 покрај народната терминологија поврзана со овој начин што се користи при пеењето (за таа цел се служи исклучиво со регионaлната терминологија преземена од теренот) укажува и на некои појави кои содржат особености, типични за извикувањата и архаичноста на општите и автономните особини на извикувањата како и на прашањата за нивното потекло. Тој исто така дава и типологизација на извикувањата, чиј типолошки редослед го одредувал според степенот на важноста на одреден извик на кој самите изведувачи на песните му придаваат одредено значење.26 Истовремено ја прикажува и територијалната распространетост во однос на некои видови традиционално народно пеење. Неговите истражувања претставуваат значаен придонес кон ареалното истражување, кое може да помогне околу откривањето на дијалектните особености на песните со извикување.

Со проучувањето на музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење се цели да се даде верна слика на современата територијална дистрибуција на музичкиот јазик карактеристичен за обредното пеење и да се истакнат различните белези со кои се разграничуваат меѓу себе одделните музички дијалекти.

Проучувањето се одвива по следните принципи:

- Хоризонтален (просторен), кој се однесува на територијалната распространетост на музичките дијалекти.

24 Susanne Ziegler, Das Volkslied In Westmazedonien, Ein Strukturvergleich von Text und Musik, Osteuropa, Institut an der Freien Universität Berlin (Balkanologische Veröffentlichungen, Band 2, Harrassowitz - Wiesbaden, Berlin, 1979. 25 Ѓорѓи М. Ѓорѓиев, Македонско народно певање са узвикивањем (докторска дисертација), Факултет музичке уметности, Београд, 1985, стр. 27. 26 Ibid., стр. 47.


во македонското традиционално народно пеење

Според овој принцип, првенствено се наблјудуваат само оние видови песни кои пружаат најверна и најтипична слика на одделни преживеани пеачки појави, бидејќи тие во суштина претставуваат и основа за одредување на карактеристиките при разграничувањето на еден вокално-музички дијалект од друг. За таа цел, проучени се што е можно повеќе музички дијалекти и се истакнати специфичностите на македонската вокална обредна традиција од сите региони на Република Македонија.

- Вертикален (временски), при кој е извршена категоризација по сличностите и различностите на македонското традиционално обредно пеење, што претпоставува постоење на трансформации кои со текот на времето довеле до измени во некои од видовите на традиционалното народно музичко изразување.

Проучувањето на музичките дијалекти се прави за да се избегне музичкото унифицирање, односно појавата на сведување на многу музички дијалекти на далеку помал број од постоечкиот.

За да се направи јасен преглед на музичките дијалекти, пред сî треба да се согледаат овиe два суштествени момента:

а) застапеноста и б) состојбата на традиционалните народни пеачки форми во современото живеење.

Интензивните проучувања на најстарата македонска народна музичко-фолклорна традиција започнале во пеесеттите години на минатиот век. Така, при крајот на седумдесеттите години на 20. век, Институтот за фолклор "Марко Цепенков" во Скопје почнал да се бави со регионaлни истражувања на фолклорот. Со тоа, покрај другите области на народното творештво, се добил неопходен увид во особеностите на музичкиот фолклор од различни области на Македонија. Тие истражувања во процесот на едно комплексно согледување на македонскиот музички фолклор претставуваат појдовна основа за одредување на музичките дијалекти на вокалната македонска обредно-пеачка традиција.

Со нивна помош овозможено е следење на постоењето, развојот, промените и исчезнувањето на одредени музички жанрови. Утврдено е дека постои жива пеачка традиција, дека суштествуваат песни кои се знаат и пеат во одредени моменти, но кои главно ја загубиле својата првобитна функција, а останало само сеќавање на некои од нив или нивни фрагменти.


Споменатите регионaлни истражувања откриваат занимливи локални музички црти и појави, што на извесен начин ја дополнува и збогатува претставата за македонскиот музички фолклор.

Овој труд се базира на дел од богатиот фонд од теренски материјали кои се чуваат во Архивот на Институтот за фолклор "Марко Цепенков" во Скопје, добиени по пат на интензивни теренски истражувања вршени од 1952 година до денес, на мал дел од објавените збирки и зборници со народни песни, додека најголемиот дел се состои од мои лични теренски проучувања на вокалната традиционална народна музичка практика,27 спроведени во различни региони на Република Македонија. Тоа се претежно области кои се карактеризираат со современи форми на пеење, но кадешто сеуште во голема мерка паралелно опстојува традиционалното вокално обредно изразување. Долгорочно вклучена во поранешните како и во сегашните регионaлни проектни истражувања, се обидов да го опфатам и претставам македонското традиционално народно пеење со неговите главни особености и разновидности, а понекогаш и до најситни детали.

Македонските музичко-фолклорни дијалекти можат да се најдат сочувани и речиси негибнати, што било условено од водењето на затворен начин на живот на неговите носители, од недостатокот на народно просветување и извесниот отпор кон инојазичните и туѓите култури. Таа условеност се однесува на целата земја сî до ослободувањето од отоманската доминација, па и подоцна во некои области, и е особено изразено во планинските предели кои се прилично оддалечени од градските центри. Освен тоа, во поново време фолклорот е на пат да попушти во своето нормално егзистирање пред налетот на модерните услови на живеење и силно експонираните и изразени светски културни влијанија кои наметнуваат униформност во повеќе сфери на животот. Поради тој тренд многу е тешко да се одредат точните граници меѓу одделните музичко-фолклорни области. Меѓутоа, миграциските движења на населението во минатото, во помали или поголеми етнички групи, што се должи пред сî на историските или економските причини, во извесна смисла создаваат услови за пренесување на музичкиот фолклор на новата почва, или за негова промена при неминовниот процес на заемно влијание со соседната или локалната вокална традиција. Контактите и реципрочниот трансфер на народната музичка пракса меѓу соседните области се постојана и закономерна појава, при што доаѓа до создавање на преодни форми, кои носат комбинирани обележја на два или повеќе 27 како долгогодишен истражувач во Институтот за фолклор "Марко Цепенков" во Скопје мелографирав повеќе од 13.000 записи со македонски народни песни.


во македонското традиционално народно пеење традиционални музички дијалекта.28 Дури и повеќе, и во границите на една иста музичко-фолклорна област традиционалната народна пеачка пракса не мора да биде наполно непроменета. Се случува меѓу две соседни села да постојат некои разлики во поглед на песните, како и во однос на други музички форми, а има и случаи кога во едно исто село, со население од различни етнички групи, секоја од нив во поголемиот дел случаи, да ги чува карактеристиките на својот традиционален музички израз.

2.1. Теоретски и методолошки проблеми при проучувањето на музичките дијалекти во македонското традиционално

народно пеење

Идејата за проучување на музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење се појави од потребата што подлабоко да се проучи традиционалното народно пеење и сите негови пропратни епифеномени, со обид да се стори нешто во однос на тенденцијата за изедначување и обезличување на македонското традиционално народно пеење од различните краеви на Република Македонија. Материјата е доста опширна и многу сложена, а прашањето за музичките дијалекти кои уште на прв поглед се евидентни во македонското традиционално народно пеење, поточно во обредното пеење, е главен предмет на моите проучувања, со настојување да се откријат основните карактеристики кои се битни за решавање на некои проблеми и дилеми врзани за регионaлната музичка специфика наспроти заедничкото и општото во македонското традиционално народно пеење.

Поради сето тоа, при решавањето на поставените задачи, неопходно беше да се разрешат и следните теоретски и методолошки проблеми:

2.1.1. Дефинирање на поимот "народна песна"; 28 во таа смисла е, на пример, случајот со областа Пијанец. Според информацијата на фолклористот Димитар Узунски од тој крај, лазарската обредна пеачка традиција во селото Вирче, Пијанечко, која не е својствена за ова село, донесена е од доселеничките родови од с. Луке, Кривопаланечко, па така во тоа село е востановена таа традиција (денес таму одат "лазарици", додека пак во соседните и другите села во Пијанечко речиси и не постојат лазарски празнувања. Промените, на моменти, се чувствуваат и во говорниот дијалект од Делчевското подрачје. Податокот е од 1969 година. АИФ, м.л. 1560.


2.1.2. Одредување на улогата, односно функцијата на песните во животот на луѓето; 2.1.3. Утврдување на карактеристиките на песните по жанрови и типови во традиционалното пеење и нивната систематизација; 2.1.4. Определување на музичките дијалекти во македонското традиционално народно (обредно) пеење и нивните специфики (регионална класификација). Со разрешувањето овие теоретски и методолошки проблеми се

доби јасна претстава околу одредувањето на музичките дијалекти во македонското традиционално пеење и нивните особености.

2.1.1. Дефинирање на поимот "народна песна"

Познато е дека етномузикологијата како една од дисциплините која се занимава со проучување на традиционалното музичко изразување ја следи и истражува етногенезата и законитостите на националното музичко мислење. Во дадениов случај народната песна како музичко-поетска творба од усната традиција на еден народ е создавана од самиот тој народ придржувајќи се до сопствените поетски и музички средства. Во литературата, под називот "народна песна" се подразбираат сосема спротивни појмови. Обично секој истражувач или собирач на народни песни ја наблјудува поаѓајќи од сопствените задачи и цели на проучувањето. Според Гошовски, таа претставува уметност на усната традиција на "работниот народ",29 кој ја создавал во согласност со сопствените пеачки и музички средства. Тие средства се должни да кореспондираат со уметничкиот идеал и естетскиот вкус на народот, кој преку неа ги изразува своите мисли и чувства.30 Народната песна постои во многубројни варијанти, кои се јавуваат како составен дел од духовната култура на народот и се одликува со посебен локален пеачки стил и посебно колективно музичко-поетско мислење.

29 Под поимот "работен народ", Гошовски ги подразбира само непосредните произведувачи на материјалните вредности - селаните и работниците, В. Гошовский, Украинские песни Закарпатья, Москва, 1968, стр. 11. 30 Во "сопствени средства" спаѓаат асимилираните елементи на музичката култура на етничките групи или соседните народи, кои биле "слухово" позајмувани за време на заемното општење на народот во текот на веќе одамна изминатите времиња.



Очигледно е дека народните песни се категоријални феномени, кои се создале врз основа на сложен историски развој, од конкретни историски ситуации, во кои единствено се продуцирааат, репродуцираат и рецепираат. Кај нив начелно треба да се имплицира и променливоста како една од нивните битни обележја. Оттука произлегуваат далекусежните заклучоци на пример за функциските подрачја на содржината, мотивиката, уметничкото обликување како и за специјалните области на семантиката, стилистиката, метриката итн., кои се во заемна динамична врска, а променливоста е една од нивните битни обележја.

2.1.2. Одредување на улогата, односно функцијата на песните во животот на луѓето

Истражувањето на народните песни од современа перспектива

претставува посебно сложен културен и уметнички феномен во кој на специфичан начин се рефлектира врската меѓу музиката, реалниот живот и општествената заедница. Некогаш народната песна била тесно функционално врзана за празнувањата и разните свечености во текот на целата година, како и за сезонската полска и друга работна активност. Таа го носела значењето на некогашните претстави за митот, религијата, светот, историјата, моралот и етиката на заедницата. За секоја песна, односно мелодија, се знаело времето и местото на изведување и "секоја од нив имала своји атрибутивни одредници кои ја означувале приликата во која таа се изведувала",31 па така тие заедно чинеле систематски циклус кој по својата суштина се дели на две групи:

а) Песни во обредите кои биле од големо значење за целата селска заедница. Во оваа група се вбројуваат песните врзани за годишниот циклус на обичаи (божиќни, водичарски, лазарски, велигденски, ѓурѓовденски, додолски и песни за спречување на временските непогоди) и трудовите песни, како што се жетварските, црепнарските и други, врзани за трудовата дејност на селанецот.

б) Песни врзани за преодниот животен циклус на обичаи и обреди: раѓање, свадба и смрт.

31 Radmila Petrović, Srpska narodna muzika: Pesma kako izraz narodnog muzičkog mišljenja, Srpska Akademija nauka i umetnosti, Posebna izdanja, knj. DXCIII, Odeljenje društvenih nauka, knj. 98, Beograd, 1989, стр. 17.


Обичаите пак, како важни етнички карактеристики, се регулатори на целокупниот народен живот.32 Тие обичаи народот во текот на своето долгогодишно искуство ги утврдил како правила и непишани закони кои ги прифатила целата заедница и се раководи по нив. Главната улога во обредите и обичаите како, и во пеењето, ја имала жената,33 како на планот на пошироката заедница, така и во рамките на семејството. Нејзината доминантна улога се состои во организирањето, раководењето и исполнувањето на традиционалните обреди.34 Накратко, таа е чувар35 на традицијата. Преку големиот број ритуални чинови таа ги негува основните егзистенцијални вредности на заедницата: здравјето на луѓето и добитокот, плодноста на нивите итн., особено во времето кога природата се буди. Нејзината грижа се изразува преку дејностите како што е собирањето на билките со лековито и магиско својство, кои се користат за лечење на луѓето или добитокот и низ други бројни обредни практики кои се проследени со бројни песни што претставува неразделен дел од вкупниот систем на обредноста.

Имајќи предвид дека жената е чувар и носител на традицијата, во овој труд предмет на проучување е пред сî вокалната женска традиција, такашто може да се говори главно за "женско обредно пеење", создадено во далечното минато, кое се сочувало по пат на усно пренесување од генерација на генерација. Во него се согледува социолошкиот, идеолошкиот и психолошкиот контекст, односно атмосферата во која егзистира овој вид пеење, а во пошироките рамки на една пеачка традиција. Целокупната концепција на интерпретацијата е изградена врз основа на клучната (и стереотипна) улога на жената преку постојаното обновување на искуствата низ духовната проекција на песната, која

32 Ibid., стр. 31. 33 Д. Големовиќ не случајно жената ја нарекол стожер на српската вокална традиција, затоа што поголемиот дел од народната традиција почива на неа, Димитрије О. Големовић, „Жена како стожер српске вокалне традиције“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање, "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ при ФМУ, Београд, 1998, стр. 45-54. 34 "Нејзината доминација почнува со почетекот на Големите (велигденски) пости и трае се до завршетекот на аграрната година (тоа е периодот март-август), Оливера Васић, „Улога полова у обредној пракси нашег народа“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање, "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ при ФМУ, Београд, 1998, стр. 42. 35 Зa jaзично-чуварската улога на жената говори Т. В. Цивјан во нејзината студија за лингвистичките основи на балканскиот модел на светот, кадешто истакнува: "Во целата разновидност на женскиот пантеон на балканскиот модел на светот и функциите на жената во структурата на балканскиот свет јасно се истакнува основната улога на Големата Мајка: таа ја има улогата на чуварка на куќата, семејството, обичаите<...>, улогата на чуварка на сакралните информации кои се содржат во зборот", Т.В. Цивян, Лингвистические основы балканской модели мира, Москва, 1990, стр. 87-88.


во македонското традиционално народно пеење постои единствено низ живата орална трансмисија на текстот,36 секако и на мелодијата. Во овој контекст може да се вклучи и толкувањето на Бен Амос, според кој фолклорот може да се замени со поимот уметничка комуникација во мали групи.37 Тука може да се додаде и тоа дека пеењето претставува модел на креирање и рекреирање кое се разменува меѓу низа други "мали групи", создавајќи притоа традиција проширена во времето и просторот.38 Имено, станува збор за модел кој усно се пренесува од поколение на поколение во рамките на музичко-фолклорната продукција на еден народ. Синкретичноста на обредното пеење е одраз на обредната група како нејзин единствен носител кое поседува еден општ образец кој се изведува како дел од севкупната обредна функција. Повеќето модели (песни, напеви) се јавуваат во услови на колективно вокално музицирање, а нивен носител, како што веќе беше истакнато, е жената. Магичната врска всушност е релацијата која жената ја воспоставува со обредниот модел, во кој женското пеење зазема централно место. Тоа пеење е одраз на заедничкото делување на функционалната група, а заштитен знак на групата е нејзиното пеење, со сопствената претстава за значењето на тоа пеење, неговата функција, како и неговите естетски вредности. Улогата на звукот во форма на синкретично обредно пеење и његовата формална организација се основните параметри на континуитетот, бидејќи од тој магичен звук се очекува обезбедување на плодноста,39 здравјето и благосостојбата на луѓето и добитокот.

36 Славица Србиновска, „Помеѓу биолошката и естетската креативност: стереотипи на "женското" во усната книжевност“, Истражувања од областа на родовите студии, Зборник, Том 1, Euro-Balkan Press, Скопје, 2002, стр. 40. 37 Dan Ben-Amos, „Toward a Definition of Folklore in Context“, Journal of American Folklore, 1972, Vol. 84, No 331, стр. 3-15. 38 Ibid., стр. 3-15. 39 Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија, Институт за фолклор, "Марко Цепенков ", Посебни изданија, кн. 45, Скопје, 2002, стр. 59-60.

2.1.3. Утврдување на карактеристиките на песните по жанрови и типови во традиционалното пеење и нивната систематизација

При актуализацијата на проблемот на "женското" во традиционалното пеење и "живата орална трансмисија" на теренот, треба да се истакне фактот дека во сите региони на Република Македонија до денес застапени се разни видови песни кои сведочат за постоењето на една многу стара македонска обредно-пеачка култура, која низ повеќевековното постоење неминовно претрпела промени, но која ги сочувала и своите карактеристики на архаичноста. Од вкупниот број мелографирани и дешифрирани песни, како од сопствените теренски истражувања вршени во разни области на Република Македонија, вклучувајќи ги и оние на други внатреашни и надворешни истражувачи и собирачи на Институтот за фолклор „Марко Цепенков“ во Скопје одбрани се 500 најрепрезентативни примери, а во оваа прва книга се застапени 181 песнa, а останатите ќе бидат вклучени во втората книга. Сите примери се во функција на расветлување на појавата и формите на традиционалното обредно пеење со цел да се одредат музичките особености типични за одделни краеви на Република Македонија.

Врз основа на тоа може да се заклучи дека одделни обредни и празнични песни нееднакво се застапени во сите региони на Македонија, па токму поради тој факт во едни области се придава поголемо значење на одреден вид пеење, а во други на друг вид, и обратно. Како најстари, ги истакнувам песните врзани за годишниот циклус обичаи. Се смета дека обредните песни се најстарите производи од овој фолклорен жанр. За нив тешко може да се каже кога точно се појавиле, но се претпоставува дека се создадени во периодот на варварството, а настанале меѓу сточарите и земјоделците.1

Потеклото пак на македонските обредни народни песни К. Пенушлиски го поврзува со обредната поезија на Јужните Словени, истакнувајќи притоа дека тие имаат врска со прасловенското паганство, "со светогледот на старите Словени уште од времето на нивното заедничко живеење".2 Споредувајќи ги македонските песни со песните на останатите словенски народи, треба да се истакне дека и покрај тоа што имаат многу заеднички елементи со песните на другите словенски народи,

1 Војислав Ђурић, Лирика у светској књижевности (врсте и антологија песама), Београд 1982. 2 Кирил Пенушлиски, Обредни и митолошки песни, Скопје, 1968, стр. 8.


во македонското традиционално народно пеење може да се забележи дека македонските песни развиле свои специфичности по кои се разликуваат од нив. Тука треба да се подвлече и фактот дека со доаѓањето на словенските народи на балканските простори, тие стапиле во контакт со староседелците и соседните несловенски народи, при што обредното пеење на последниве се одразило, во извесна мерка, врз начинот на пеење на словенското население. Покрај тоа, познат е фактот дека христијанството се борело да ги потисне старите пагански сфаќања, а со тоа постепено се напуштале и бројните обреди и песни поврзани со нив. Некаде полесно, а некаде потешко христијанската црква успеала некои обреди, како што се водичарските, лазарските, ѓурѓовденските итн. да ги асимилира, внесувајќи во нив нови христијански елементи, па така некои песни кои биле посветени на старите словенски божества, како што се Дајбог, Перун и други, биле поврзани и супституирани со некои светци и празници од христијанската религија и календар. Но и покрај таквата интервенција, во песните сеуште се чувствува паганското потекло. Па така, некои обреди и обредни песни, како што се, на пример, додолските, кои црквата не успеала да ги потисне и искорени, главно ги задржале своите пагански обележја.

Обредниот празничен систем на земјоделско-сточарскиот календар на народот во голем степен бил приспособен кон востановениот црковно-христијански празничен систем, но сепак останал исполнет со паганска содржина, непризната од христијанската догма, така што и самиот тој систем во извесна мерка бил синхронизиран со некои религиозни претстави, делумно напластени врз прастара паганска основа, во којашто се насетува нивниот вистински карактер, а кој најсилно се пројавува низ музичката и текстуалната содржина на песните во циклусот обредни песни.

Почетокот на сончевата година уште кај старите Словени била обележувана со големи свечености, чии остатоци ги наоѓаме на теренот и денес. Тие се врзани за празникот Коледе на почетокот на годишниот циклус, чии учесници во обредот се група маскирани момчиња и помлади женети мажи. Тие ги посетувале сите домаќинства во населените места, изведувале разни магиски дејства со желба да се влијае врз божествата со цел да се обезбеди добро здравје на домашните и изобилие и напредок во куќата,3 преку изведување на коледарски обреди и песни. Бидејќи предмет на проучување на оваа тема е женското обредно пеење, во продолжение на текстот ќе се задржам само на женската обредност и форма на пеење за

3 Српски митолошки речник, Београд, 1970, стр. 168.

- 28 - Родна Величковска време на божиќните празнувања, како дел од зимскиот календарски обреден комплекс.

2.1.3.1. Божиќни обреди и песни

Централно место во божиќните празнувања на Македонците зазема традиционалната обредна трпеза со симболите за здравје, плодородие и благосостојба на семејството и домот. Жената како главен приготвувач на обредната трпеза, а воедно и како главен носител на вршењето на обредните дејства исто така е и главен изведувач на обредното пеење. Во западномакедонските обредно-пеачки традиции божиќните песни се делат на две групи и тоа на:

1. песни кои се пеат за време на божиќните пости и 2. песни кои се пеат на самиот празник Божиќ.

1. Во песните кои се пеат за време на божиќните пости4 не се застапени елементи од христијанството. Во нив најчесто доминираат обредните песни со мотиви во кои се навестува доаѓањето на зимата5 и песните од секојднeвниот живот на селанецот, а се пеат на оро, пред црква или на сретсело (види ги примерите број 5, 6, 7 8 и 9).

2. Песните кои се пеат на Божиќ претставуваат конструкции под влијание на црквата, вметнати во обредните песни и се проткаени со мотиви од христијанството. Основните теми на овие песни се сведуваат на библиските елементи, сврзани со мистичното Христово раѓање.6 Еве еден таков пример, во кој сликовито е претставена заштитата на новороденото божество Исус Христос:

4 кои траат 40 дена. 5 како на пример во песната:

Вила Неда вито оро, го извила на планина, на планина, на рудина, другарки е заблазвеа:

- Блазе тебе, Бела Недо, дека водиш вито оро, дека носиш бел тестемел,...

Види кај Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 50. 6 Ibid., стр 55.



Онај стр`на оган горит, ветор веит не го силит, роса росит не го гасит. Се собрале овчарите,

исцепиле кавалите, запалиле силен огон, да го згрејат Риста бога, Риста бога над планина.7

Варијанта на оваа песна се наоѓа во прилогот со нотни примери, бр. 5.

2.1.3.2. Водичарски обреди и песни

По божиќните празнувања, во зимскиот календарски циклус

спаѓаат и водичарските празнувања, во кои традиционалната обредност и пеење се карактеристични за многу краеви на Македонија. Водичарските празнувања, во минатото па и денес, спаѓаат меѓу најголемите и најзначајните празници во годината во македонскита обредна традиција и траат два дена.8 Така на пример празникот (Богојавление, 19 јануари)9 во западномакедонската обредна традиција е познат и како "Машки Водици", поради тоа што првиот ден "по коледица",10 во церемонијалот учествуваат, односно "одат само мажи"11 и се во тесна врска со осветувањето на водата12 и кумствата13, а вториот ден (Свети Јован14

7 Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-струшкиот регион, Скопје, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185. 8 Родна Величковска, „Водичарски обреди и водичарско певање у Македонији“, Зборник радова "Дани Владе С. Милошевића", Бања Лука, 2008, стр. 229-241. 9 бил празник на паганскиот бог Дајбог или Дажбог и ги исполнувал желбите на луѓето кои му се обраќале при "отворањето на небото", Марко Китевски, Македонска народна лирика : Обредни песни, "Култура" - Институт за македонска литература при Филолошкиот факултет, "Блаже Конески", Скопје, 1997, стр. 35. 10 термин кој се користи во Охридскиот регион, но алудира на женските водичарски обредни поворки. 11 водичарски групи, предводени од кумот и некој постар и поискусен маж за благословување ("благосоење"). 12 Се работи за обредно фрлање на крстот во вода. Така, во западниот дел на Македонија, на 19 јануари ("машки водици") на реките се миеле домашните икони заедно со "паличниците" (паличник - дел од ралото за орање), при што се изговарале магичните формули: "како што е бел паличникот, така житото да биде бело ", што е во тесна врска со култот на плодноста. 13 Г. Паликрушева, во еден труд за кумството и побратимството на Свети Јован, истакнува дека во голем дел од западна Македонија сî до крајот на ХIХ-от век бил сочуван обичајот

- 30 - Родна Величковска Крстител, 20 јануари) е наречен "Женски Водици", бидејќи на тој ден во свеченостите се вклучуваат и жените со својата обредност и пеење. Тоа е и основната причина што на првиот ден, односно на "Машки Водици", мажите се главните изведувачи на обредите наречени "гатања",15 термин карактеристичен за областа Дебарца, во Охридскиот регион, а вториот ден, односно на "Женски Водици", главен збор во изведувањето на обредите имаат само жените, а кумата е главната личност во обредниот женски церемонијал. Значи, на тој ден сите жени од кумството, стари и млади ("од големо до мало"), со ракија и мезе, одат на ручек кај кумата. После ручекот сите заеднно шетаат од куќа на куќа во кумството и пеат водичарски песни.16

Во некои краишта на Македонија водичарските празнувања, освен тоа што се слават како дел од црковниот празник, истовремено се прославуваат и како општи празнувања, проследени со народни обичаи и песни. За време на овие празнувања "водичарките" претходно се подготвуваат, се запознаваат со деталите околу обичаите и обредите од постарите жени, со истовремено учење на песните за таа пригода.

Спoред содржината, песните можат да се поделат на две групи и тоа на:

а) Песни кои се пеат на кумот ("божикумот")17 и песни кои се пеат на трпеза кај кумот, пред црква или на сретсело, што претставува

бирање на "кумови на Свети Јован", што укажува на постоењето на една посебно интересна институција наречена "кумство на Свети Јован", Галаба Паликрушева, „Кумството и побратимството на Свети Јован“, Македонски фолклор, VIII, 15-16, Скопје 1975, стр. 64. Тоа е традиција која сî до денес се задржала во некои региони на Македонија. Исто така, од етнографските записи на А. Алексиев кои датираат од почетекот на ХХ-от век дознаваме дека кај Мијаците, Полјаните и Брсјаците постоеле кумства, Арсений Алексиев, „Етнографски бележки за поляните, брсяците и мияците“, Зборник за народни умотворения и народопис, XXX, София, 1914, стр. 36. 14 е зимски светец и припаѓа на групата главни светци, Јован Ердељановић, „Живот и обичаји племена Куча“, Српски етнографски Зборник, XLVIII, Београд, 1931, стр. 242). Овој светец се бори за една од функциите на небескиот пантеон, т.е. да ги поседува клучевите од рајот и на крајот од борбата го добива кумството и побратимството, Веселин Чајкановић, О врховном Богу у старој српској религији, Српска Краљевска Академија, Посебна издања, 34, Београд, 1941, стр. 31, 34, 36 и 37. 15 Тоа се всушност драмски претстави, главно врзани за кумството и крстовите, кои инаку во народот се познати како "распашување" и "опашување", или симболично одврзување и врзување на конец со кој е врзан босилок со пари за крстот. 16 Кажала Ѓорѓивка (Блажеска) Маркоска, родена 1950 година во село Слатино, во областа Дебарца, Охридско. 17 "Божикум-лажикум" е лицето кое е избрано за кум во селата од областа Порече, која се наоѓа во западниот дел на Македонија. Тој во старо време бил избиран со "ждрепка". Во помалите села имало само еден, додека во поголемите се избирале повеќе кумови (секое


во македонското традиционално народно пеење карактеристично пеење за западномакедонската пеачка традиција (види ги примерите број 10, 12, 13, 15, 16, 19, 21, 22, 23, 26 и 29) и

б) Песни со наменски карактер, упатени кон секој член од семејството. На пример, ако во куќата има девојки, се пеат песни наменети за девојки, или ако во куќата има млади момчиња (неженети) се пеат песни наменети за нив. Исто така, се пеат песни и на домаќинот, на домаќинката, на мали машки и женски деца. Тоа претставува карактеристично пеење како за западномакедонската, така и за северномакедонската пеачка традиција (види ги примерите број 11, 14, 17, 18, 24, 25, 27, 28, 30 и 31).

За втората група водичарски песни, односно за песните со наменски карактер, К. Пенушлиски вели дека се специфични македонски песни, бидејќи кај другите јужнословенски народи или воопшто ги немало или пак, ако постоеле, не се толку распространети.18

Н. Целакоски укажува на една многу важна карактеристика врзана за празникот "Женски Водици" во областа Дебарца, Охридски регион, а тоа е изведувањето на лазарски песни,19 истакнувајќи притоа дека овој спој на зимски и пролетни обреди и песни претставува реткост, и од научно гледиште, е мошне интересна појава.20 Прифаќајќи ја неговата констатација околу спојот21 на овие две музичко-фолклорни појави, ќе

маало имало свој "божикум"). Стариот "божикум" во црквата го предавал крстот на новиот "божи кум" кој се нарекува "лажикум". При таа пригода, кај стариот "божикум" се меси обредна погача во која се става мало "крсче", или некоја паричка, а другиот ден, односно на "Водици" навечер, пред почетокот на вечерата, "божикумот" ја крши погачата на онолку парчиња колку што треба да посети куќи во селото. Парчињата ги става во торба, а потоа на секој домаќин по ред му дава по едно од нив. Штом парчињата леб ќе се поделат, се бара "крсчето" или паричката во парчињата од "погачата". Тој што ќе го пронајде крсчето, или паричката, станува нов "божикум". Потоа следат обичаи околу предавањето на крстот ("плетење" и "расплетување" на крстот), Блаже Ристовски, „Водичарски обичаи и песни во Порече од збирките на Милан Ристески“, Македонски фолклор, год. III, бр. 5-6, Скопје, 1970, стр. 131-154. 18 Кирил Пенушлиски, Обредни и митолошки песни, Скопје, 1968, стр. 11. 19 За обредите и обичаите во врска со Свети Јован во селото Страцин, Кратовско, Трајка Лазарова вели: "идев лазáрке па појев, ако е беќáр ќе му испôјев за девôјку, ако је дете мало, појев дечку песну, ако је постар ќе појев за стáрога и такôј натáм". 20 Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 93. 21 Ј. Гајдук-Нијаковска во својот труд за функцијата на фолклорот вели дека неговото влијание врз формирањето на современата национална култура овозможува јасно да се манифестира неговата интегрирачка улога која се јавува во својство на иманентна карактеристика јасно ја покажува специфичноста на таа културна појава, Янина Гайдук-Нияковска, „Интегрирающая функция фольклора“, Фолклорът и съвременният свят : Проблеми на българския фолклор, Том 9, БАН, София, 1991, стр. 25. Притоа таа истакнува

- 32 - Родна Величковска додадам и тоа дека во оние села кадешто се пеат обредни песни за време на водичарските празнувања, не се пеат за време на лазарските празнувања, и обратно. Ретки се случаите кадешто тие се поклопуваат. Во основа, и во двата случаја се пее за здравје и љубов, и тие се јавуваат како основни теми, потпирајќи се на магиската сила на зборот, поткрепена со обредни дејства, во што и се содржи суштината на обредниот комплекс. Оттука оправдано е мислењето на К. Пенушлиски за "верувањето во магиската сила на зборот" кога се работи за пожелба, која се јавува како своевидна апотеоза на благосостојбата и успехот и воопшто среќата на човекот.22 Како потврда за тоа се бројните песни со исти сижеи. Слична тематика се среќава и во ѓурѓовденските песни од Прилепскиот крај23 и во областа Порече, па според тоа може да се каже дека тие генетски се поврзани преку магиските елементи со иста проблематика која ја третираат и со тоа, во тој момент, се добиваат речиси исти резултати. Спред тоа желбите, по својата концепција, не се разликуваат многу по сижеите, бидејќи моќта на магичните зборови и обреди се само средство за реализација на саканата цел, на што укажува и Б. Петровски.24 Како илустрација за тоа ќе наведам неколку текстови со водичарски и ѓурѓовденски песни, кои сеуште живеат на теренот паралелно со лазарската песна:

Лудо младо бразда прави, 2х бразда прави, вода мами. Нешто вода премрежỳје, па се чуди лудо младо, што му вода премрежỳва.

Па отидî покрај вода, там си најдî малој моме, малој моме покрај вода. Погледнá го, заљубí се.25

(водичарска)

Мушко дете бразду бразди, Лазáре, бразду бразди, воду мами, нешто му гу премрежỳје.

Идî дома та казỳје: - Море татко, стари татко, бразду бразду, воду маму,

дека постепената трансформација на традиционалното народно творештво во никој случај не значи и исчезнување на фолклорот како културна појава, кој, губејќи ги своите типични белези, стекнува нови. Традиционалниот фолклор и понатаму го зазема и држи истото место кое и порано го имал во заедничката национална култура, истовремено чувајќи го карактеристичниот начин на изразување при творечкиот чин. 22 К. Пенушлиски, „Тематиката на македонските обредни песни“, Македонски фолклор, VI/12, Скопје, 1973, стр. 12. 23 Интересни се кажувањата на Момироска Пројка (родена 1908 година) од село Гостиражни, Прилепско, во врска со ѓурѓовденското празнување и пеење на песни со наменски карактер (види ги песните бр. 79, 80 и 81). 24 Блаже Петровски, „Водичарските песни во македонското народно творештво“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 272. 25 АИФ, м.л. 3400, Кратово (1990), песна бр. 30.



нешто ми гу премрежỳје! Дал је риба ил` је мрежа? ни је риба ни је мрежа, тики си је девојчîнце,

- Море сине, мили сине, иди тамо па га чекај, па га фати десна рука...26

(лазарска)

Бразда бразди лудо младо, Ѓурѓе ле, (еј), Ѓурѓе ле, и! лелјо! Бразда бразди лудо младо, бразда бразди, вода води.

Нешто му е препушỳва, лудо мисли кртечина. Не ми била кртечина, туку било малој моме!27

(ѓурѓовденска)

Преминот на календарно-обредните песни од една жанровска категорија во друга, како што сметаат некои автори,28 најчесто се случува кога некој мотив доаѓа од друга географска средина. Меѓутоа, за да се изврши една таква интервенција, не секогаш е пресуден географскиот момент. Можно е една песна од исто место да се појави во некој друг временски период и да се приклучи кон друга група, исто онака како што може истовремено таа да биде заедничка и по намена за две различни групи. Постојат и други индикации кои покажуваат дека некои песни, кои првобитно биле врзани за други празници, се откинале од нив и се приклучиле кон друг вид песни, како што се, на пример, песните кои ги пеат девојчињата на Варвара (17 декември) во Кочанско и Делчевско (во областа наречена Осоговија, регион во источниот дел на Македонија), во кои исто така се истакнуваат желбите на девојките "варваруши" кои одат од куќа на куќа и пеат песни како следнава:

Идат, идат моми Варварỳши, наѕад, ајте моми и невесте, и!

дарỳјте ги сос танкото сито, та да ви е сита годината!29

или песната: Мори, бабо, бабо џубетáрко,30 имаш сина, сина за женîње, сина имаш, ама абîр немаш!

- Сина имам и си абîр имам, само чекам Варвáра да дојде, да избîрам момá според него.31

26 АИФ, м.л. 3523, с. Длабочица, Кумановско, песна бр. 48. 27 АИФ, м.л. бр. 1133, Гостиражни, Прилепско, песна бр. 79). 28 на пример Cheorghe Vrabie, Folklorul: Object-Principii-Metoda-Categorii, Bucureşti, 1970, стр. 121. 29 АИФ, м.л. 3328, с. Истибање, Кочанско (1988), "варварушка" песна. 30 За значењето на непознатите или помалку познати зборови види во Речникот даден во прилогот на оваа книга.

- 34 - Родна Величковска или песната:

Ја наѕрни, бабо губерáје, 2х ја да видиш моми Варварỳши, да пречîкаш и да ги дарỳваш.

Ако имаш сина за женење, да избîреш мома Варварỳша.32

Од ова може да се заклучи дека сите тие обредни песни се во тесна врска една со друга и дека голем број сижеи од овој вид песни лесно може да се приклучат на останатиот голем број празници. Меѓутоа, народните именувања на овие песни како варварушки, водичарски, лазарски, ѓурѓовденски и сл. треба да се сфати сосема условно, а нивната генетска врска треба да се разјаснува преку динамичните вкрстувања во комплексот на обредната поезија,33 и секако на обредното пеење.

Смената на зимата во лето е период од голема важност за целокупно население. Во овој период народното обредно-обичајно однесување е обележано со бројни дејства во кои темата за будење на природата или состојбата на билките, заедно со неопходната топлина и влага како залог за идната плодност, е една од неговите фундаментални одлики. Обредите и обредното пеење што му припаѓаат на пролетниот циклус почнуваат со лазарските кои заедно со велигденските и ѓурѓовденските обичаи, обреди и песни, црквата ги прифатила, не менувајќи речиси ништо радикално во нивната суштина.

2.1.3.3. Лазарски обреди и песни

Се претпоставува дека лазарските песни како дел од пролетниот обредно-пеачки циклус датирааат од времето на паганството и се смета дека се најстарите слоеви на музиката. Воедно тие претставуваат и примери со изразен магиски карактер со цел да се заштити човекот, и сî

31 АИФ, м.л. 3328, с. Истибање, Кочанско (1988). Види ја песната бр. 4. 32 АИФ, касета бр. 3919, Каменица, Пијанец (2002). "Варварушка" песна. Види ја песната бр. 1. 33 Во таа смисла Г. Сулицеану наоѓа сличност меѓу божиќните обичаи кај Романците и лазарските песни кај Македонците, Србите и Бугарите, истакнувајќи го фактот дека лазарските обичаи можат да се сметаат како наследство од христијанските обичаи од циклусот зимски празници, од кои поголемиот дел се поврзани со старите претхристијански обичаи, Ghizela Suliţeanu, „Le cantique de souhait ("colindatul") des jeunes filles chez le peuple roumain dans le complexe du folklore balkanique“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 291-307.


во македонското традиционално народно пеење што е живо, од разни зла, односно да придонесат за човековата општа благосостојба.

Лазарските празнувања во Македонија сеуште се застапени во обредната пеачка традиција на Македонците. Тие претставуваат дел од живата обредно пеачка традиција,34 чија обредност, пеење и играње е задолжителна за девојчињата во поширокиот македонски ареал (види втор дел, поглавје 5, фотографии број 1-8). Од минатото до денес, лазарските песни претставуваат пренесувачи на желбите, молитвите и потребите на луѓето. Тие се изведуваат на Лазарова сабота (една недела пред Велигден) од страна на девојчињата на возраст до 12 години, до периодот кога "се задевојчуваат", односно преминуваат од статус на девојче во статус на девојка, што укажува на постоењето на институцијата обреди на премин.

Во разни краеви на Македонија постојат различни церемонијали во врска со изведувањето на лазарските песни. Тие се изведуваат по строго утврден ред. Исто како и во минатото, се знае точно какви обврски има секој учесник во обичајот, во кој е застапено хиерархиското редење на лазарките35 при обредното пеење и играње.36

Следејќи го текстуалниот дел од овие песни, нивната структура и функција во одделни делови, како и улогата на рефрените, може да се заклучи дека нивното изведување е со точно одредена намена. Секоја песна е посветена на некого или на нешто, изразувајќи ги желбите, главно за подобар живот на луѓето. Песните се наменети и упатени на невеста, момче, девојка, мали деца37 итн. Преку стиховите на овие песни се 34 Rodna Veličkovska, „The Living Singing Tradition of Sant Lazarus in Macedonia“, Reserch оf Dance аnd Music оn the Balkans, International Simpozium, Brčko, 2007, стр. 71- 88. 35 Така на пример во обредниот церемонијал во с. Вевчани, Струшко почетната пеачка се нарекува "буљубаша", а до неа е "завелвачот", потоа доаѓаат останатите лазарки, а на крајот стои "довелвачот", АИФ, касета бр. 3916. Во Кривопаланечкиот крај главни личности во обредниот церемонијал се "Мушки Лазар" и "Женски Лазар" (види прилог илустрации, фотографија бр. 1: девојката со чадорот е "Мушки Лазар"). И двете носат шапки ("шешири") накитени со цвеќе и секогаш одат напред, а останатите играат и пеат во формација: две или три групи по три девојки. Првата девојка е "предњíца", втората -"средњíца" и третата се вика "досредњíца", Ibid., стр. 72. 36 О. Васиќ истакнува дека, покрај песните, важна улога имаат и игрите (танцот), со основните танцувачки елементи како што се: тапкањето, вртењето и скокањето, кои во етнокореологијата се толкуваат како знаци за повикување на ветрот, растот на посевите и поттикнување на плодност, со што на извесен начин, се потврдува улогата и функцијата на лазарките, Оливера Васић, „Улога полова у обредној пракси нашег народа“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ при ФМУ, Београд, 1998, стр. 42. 37 Најубавите и најмилозвучните песни се пеат на помалите деца, како што е оваа:

- 36 - Родна Величковска рефлектира грижата, заштитата и љубовта на мајката, со желба за долг и среќен живот на своето чедо. Освен тоа, тие се пеат и на домаќинот на куќата, при што се истакнува неговото богатство или желба да стане богат човек. Во нив се потенцираат и желбите да се размножува дибитокот: кравите, овците, и др. Ако во дворот семејството има пчели, им се пеат песни на пчелите.38

Главно пожелбите во песните се ориентирани кон формирање на здраво поколение и обезбедување благосостојба во секојдневниот живот на човекот.

Откако девојчињата ќе ги испеат песните, домаќините ги даруваат со јајца39 или со "пари", а тие се поклонуваат40 и со песна ги благословуваат: Дочекала и в година, и за многу годиници, не стој вишен, поклони се! (Охридско-струшки регион) или: Благосôви и зборовите од почетниот стих на песната, како на пример: Благосôви, седи Севде, седи Севде у јанíко! (карактеристичен начин на пеење во Кривопаланечкиот регион).

Според тоа, може да се заклучи дека целокупната симболика во овие традиционални обредни пеачки форми е посветена на семејството и е врзана за магискиот елемент кој е во служба на обезбедување на добар род, плодност и благосостојба кои ја поттикнуваат "силата на ритуалот".41

Голубîнце воду пије, на сред село, на езîро. Сви се сокôл да га грабне, оно му се милно моли:

- Немôј, немôј сив сокôле, оно ми е маленîчко, ќе ми гука на постîља.

(АИФ, м.л. бр. 3805).

38 Како во песната:

Седи Севде у Јанíко, ем си рои девет пчеле, ем ги рои ем ги брои, ем ги праќа на далîко, на далîко преко река. Отуд летев, свака носи: на дупенце по ќупîнце,

на грбíна самарíна, на ножíца по лажíца, на криленце по златîнце, на главíца каленíца. - Благосôви, седи Севде, седи Севде у Јанíко.

(АИФ, м.л. 3804). 39 Во Охридскиот и Струшкиот крај, лазарките, наречени "кошничарки", кога завршуваат со пеењето, се изразуваат преку фразеолошката форма: Што је бело у седело, да је бело у кошниче, потсетувајќи ја домаќинката дека треба да ги дарува со јајца. 40 што е најчесто опеано на крајот од песните како на пример во оваа: Играј, играј, Лазаре, / та се лепо поклањај! 41 Мирча Елијаде, Аспекти на митот, "Култура", Скопје, 1992, стр. 25.



2.1.3.4. Велигденски обреди и песни

Големиот христијански празник Велигден од минатото до денес е обележан со бројни обичаи, обреди и песни. Тоа е најстариот празник на христијанската црква и не е врзан за одреден датум. Се празнува три дена, а првиот ден секогаш се паѓа во недела и тоа првата недела по полната месечина и пролетната рамнодневица.42

Во комплексот на овие празнувања голем број елементи се задржале уште од претхристијанскиот период и претставуваат јасен одглас на далечниот пагански период.43 Подоцна христијанството, увидувајќи дека навиките на народот не можат така лесно да се менуваат и потиснат, истите ги усвоило и ги прилагодило спрема своите потреби.44

Велигденските празнувања заземаат посебно место на целиот македонски ареал. За овие празнувања луѓето се подготвуваат во текот на седум недели (седмици) - од почетокот на велигденските пости до самиот празник.45 Таа подготовка се состои од физичка и духовна пурификација со цел да се биде чист на тој голем празник, па поради тоа не се јаде мрсна храна, односно се држат строги пости, така што храната што се внесува во организмот е само од растително потекло. Но главните подготовки започнуваат една недела пред Велигден: се чистат домовите и се вапцаат јајца,46 при што се изведуваат разни обредни дејства, кои се поврзани со здравјето и плодноста на луѓето и добитокот.

Во текот на велигденските празнувања, се пеат песни кои содржат многу митолошки елементи,47 чиишто корени се протегаат до далечното 42 Боривоје Дробњаковић, Етнологија народа Југославије, први део, Београд, 1960. 43 В. Кличкова, проучувајќи ги велигденските обичаи во Порече, смета дека бројни елементи кај нив се задржале од старите антички празници наречени Големи Дионизии, односно празници посветени на богот Дионис, богот на виното и плодородието, Вера Кличкова, „Велигденските обичаи во Порече“, Гласник на Музејско-конзерваторското друштво на НРМ, кн. 11, стр. 153. 44 Ibid., стр. 153. 45 Во западномакедонските пеачки традиции велигденските песни се делат на песни што се пеат за време на постите, песни што се пеат на празникот Велигден и песни што се изведуваат првата недела по Велигден, Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 136. 46 Вапцањето ("шарање") јајца е многу стар обичај. Познат е уште кај старите Словени и старите Германи, а вапцани јајца се пронајдени и во старите скандинавски гробишта, Вера Кличкова, „Велигденските обичаи во Порече“, Гласник на Музејско-конзерваторското друштво на НРМ, кн. 11, стр. 156. 47 Кирил Пенушлиски, Обредни и митолошки песни, Скопје 1968, стр. 12.

- 38 - Родна Величковска минато кога човекот верувал во постоењето на разни натприродни сили и суштества, како што се чумите, ламјите и самовилите, кои владееле со природата и човекот. Во мотивите од овие песни тие натприродни сили и суштества често се спомнуваат како добри и како зли, како што е прикажано во песната:

Црква прави самовила, дос, дос, црква прави самовила, дос. Ни на небо, ни на земја, туку-така под облака. Темелите се со старци, ѕидиштата со дечиња,

чaтисало со јергење, калосало со старички, ја покриле со невести, диреците од јунаци, пенџериња со девојки.48

Подоцна, за време на христијанството, овие суштества од

народната митологија во велигденските песни се заменети со светци. Во нив се пее за самиот празник и празнување и тие примиле повеќе христијански обележја од понови времиња, па така во нив е очигледна контаминацијата на различни слоеви - пагански и христијански.49

Поголемиот број песни се изведуваат на оро и се нарекуваат "оречки песни"50 т.е. "ороводни песни". Девојките, фатени во обредното оро, изведуваат песни антифоно: најнапред започнуваат да пеат првите две девојки, а потоа настапуваат другите две, па третите во зависност од бројот на девојките во орото кое често се спомнува во стиховите на овие песни:

Сино езеро оро градено, и! го заградиле на ден Велигден,

до полу дошле на ден Ѓурѓовден, го доградиле на ден Спасовден.51

Последниот ден од велигденските празнувања во

западномакедонските пеачки традиции е опеано тагувањето на жените, бидејќи за цело време на празнувањето тие играле и се веселеле, не забележувајќи притоа дека празникот веќе поминал. Сето тоа се оцртува во дијалогот меѓу девојките и "Велигден", што сликовито е изразено низ стиховите од песната: 48 АИФ, м.л. 1068, с. Крапа, Порече, песна бр. 60. 49 Марко Китевски, Македонска народна лирика : Обредни песни, "Култура" - Институт за македонска литература при Филолошкиот факултет, "Блаже Конески", Скопје, 1997, стр. 60. 50 Терминологија која се користи во западното музичко-дијалектно подрачје. 51 АИФ, касета бр. 3909, пее Спаса Поповска од с. Ложани, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска (види песна бр. 68).



- Велигден, море Велигден, да кога дојде и појде, со нога не те игравме, со уста не те пеавме, три дни ме гази под нозе, црвени јајца кршевте, на гајдаџија дававте, кога си оро игравте, со очи не те видовме,

од пусти алаулиња! - Моме ле, море, моме ле, три дни ме носи на појас, - Велигден, море Велигден, в година пак да нí дојдиш, со китка ќе те чекаме, во десна рака со китки, во лева рака со јајце!52

Како што беше истакнато, велигденските празнувања со обредни

игри и песни често е опејувано и спомнувано,53 што говори за една сеуште сочувана пеачка традиција на теренот во Република Македонија.

2.1.3.5. Ѓурѓовденски обреди и песни

Ѓурѓовден (6 мај) е празник кој по традиција се смета за ден кога

престанува зимската половина од годината и започнува летната. Тоа е празник посветен на зеленилото и плодноста на добитокот. Обичаите при прославувањето на празникот Ѓурѓовден се поврзани со обезбедувањето плодност на земјата, луѓето и добитокот.54 Од дамнешни времиња, Ѓурѓовден се празнувал како празник посветен на култот на плодноста и духот на дрвјата, кој со текот на времето добива "сточарско-аграрна и магиско-љубовна основа."55 Тие пагански обележја, нераскинливо се поврзани со христијанизираните56 елементи кои и ден-денес живеат во

52 Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 170-171. 53 Стихот: "Велигден, море Велигден, да кога дојде и појде" нашол свој одраз и во народните пословици: "Велигден, Велигден! Дојде и Велигден и си појде!", Македонски народни умотворби, том IV, кн. 1, Пословици, редакција Харалампие Поленаковиќ и Кирил Пенушлиски, Книгоиздателство "Кочо Рацин", Скопје, 1954, пословица бр. 420. 54 Весна Петреска, Пролетните обичаи, обреди и верувања кај Мијаците, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Скопје, 1998, Посебни изданија, книга 30, стр. 68. 55 Radmila Pešić, Nada Milošević - Đorđević, Narodna književnost, Beograd, 1984, стр. 73. 56 во народната претстава Св. Ѓорѓи е дирекно поврзан со влагата и дождот, со листењето и цутењето на билките, како и никнењето на посевите. За него се врзани многу обреди и обредни дејства кои се вршат со цел да се обезбеди плодност кај добитокот и полињата, здравјето и среќата на луѓето.

- 40 - Родна Величковска песните. Активностите кои се преземаат во врска со овој празник, еден ден пред и по него, исто така имаат свое важно место.

Посебно место во ѓурѓовденските обичаи има берењето билки кое исто така е проследено со обредни дејства и песни. И тука е присутен процесот на христијнизација, но без некое поголемо влијание, а суштината на обичаите е длабоко паганска.

Одењето во поле или планина, берењето билки и плетењето венчиња се задолжителни и проследени со песни. Основната и најзначајната врска на овој празник со обредите и песните е посветена на култот на билките, кој претставува основна мистична и егзистенционална категорија во животот на луѓето и добитокот.57 Исто така, берењето билки58 и кршењето "лескови", односно "врбови" гранчиња, има магиски карактер и служи за лечење и правење разни магии. Тие денови се врши и "запотнување", односно забоднување на потки во нивите и ливадите59 за заштита од град (види втор дел, поглавје 5, фотографија бр. 11 и 12) и забрана за крмење∗ на добитокот. Песните кои се пеат по тој повод претставуваат нераскинлив дел од обредот. Главни носители на ѓурѓовденската обредност и пеење се жените и девојчињата (види во вториот дел, поглавје 5, фотографија бр. 9 и 10). Тие одат на берење билки еден ден пред Ѓурѓовден при што пеат "биљарски" песни, преку чии стихови е изнесен највозбудливиот и најсреќниот дел од животот на селанецот, а тоа е доаѓањето на летото, т.е. летниот период од годината. Таа симболика е изразена во песните преку листењето на шумите, најчесто со употребата на разни епитети карактеристични за женската традиционална народна носија (зелена саја, срмен елек, кошула копринена и слично):

Ни прела гора, ни ткала. са зима болно лежало. На пролет ми пристанало,

зелена саја јоблекло, ем копринена кошула.60

57 Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 187. 58 а што исто така е опеано во песните, како во овој пример:

Ајде, на билки, Билјано моме, да набериме билки коренки, да закрмиме силните стада...

(АИФ, м.л. 473, с. Бабино, Демир Хисарско, песна бр. 87). 59 Букова или лескова гранка се боцнува во нивата посеана со некоја житна култура која, според народното верување, има заштитна функција, Марко Китевски, „Летните обичаи во Дебарца, Охридско“, Македонски фолклор, год. Х, бр. 19-20, Скопје, 1977, стр. 165. ∗ Крмење, дополнително хранење на добитокот со солена и јака храна, особено за време на зимскиот период и раната пролет, во отсуство на зелена храна. 60 АИФ, касета бр. 3985, с. Слатино, Дебарца-Охридско.



Оваа песна е распространета низ целиот македонски ареал и се смета за најрепрезентативен пример, бидејќи, како што вели Н. Целакоски, таа како да има извесен магиски карактер за растот на билките, поради фактот што ја пеат само возрасни жени.61

Една друга карактеристична појава во рамките на ѓурѓовденските празнувања е лулањето, чие обредно значење е исто така поврзано со здравјето на луѓето. Стеван Тановиќ го истакнува народното верување дека со лулањето се истеруваат лошите сили од луѓето.62 Исто така, со лулањето во определен ден или во ограничен период на годината, како обичај со магиско или религиозно значење, се очекува богата жетва, како и заштита на здравјето на луѓето и добитокот. Лулањето како магичен дел од обредот исто така произлегува од наблјудувањето на движењето на гранките на дрвјата во пролет,63 бидејќи старите народи добро знаеле дека ветерот поволно влијае врз оплодувањето на растенијата, па поради тоа луѓето со лулањето се обидувале да го поттикнат нишањето на дрвјата, поточно тие верувале дека со помош на имитативната магија ќе се создаде ветер неопходен за добивање на побогат род.64 Лулањето на девојките на Ѓурѓовден е карактеристично за сите краеви на Македонија. Додека една девојка се лула, останатите девојки и жени пеат песни, како што е следната:

Занишало се девојче, Лелјо, Ѓурѓелјо. На два орева зелени,

на две ѕуници алени. Момче је викат од присој: - Ела ми, ела девојко!65

Присуството на зборот лељо или љељо во припевните рефрени во

западномакедонската обредно-пеачка традиција укажува на опстојувањето на еден постар словенски слој.66

61 Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 195. 62 Stevan Tanović, SEZ XL, стр. 70, според Branislav Rusić, „Pesme sa pevanjem uz ljuljanje kod Makedonaca i susednih južnoslovenskih i neslovenskih naroda“, Рад IX-ог конгреса СФЈ у Мостару и Требињу 1962, Сарајево, 1963, стр. 353. 63 Georgios Spyridakis, „Sur le balancement printanier chez les Grecs et autres peuples de la Péninsule Balkanique“, Македонски фолклор, VI/12, Скопје, 1973, стр. 117-123. 64 Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија, Институт за фолклор, "Марко Цепенков ", Посебни изданија, кн. 45, Скопје, 2002, стр. 27. 65 АИФ, касета бр. 3909.


Чинот на лулањето, или нишањето, е многу значаен момент во животот на девојките и момчињата, бидејќи на тој ден тие прават веридба, а по завршетокот на летната работа и собирањето на летнината, тие се спремни за свадба.67

Берањето билки и вршењето на разни обредни дејства за плодност како и обредното лулање во Македонија се одвивало на некои места околу Ѓурѓовден, а на други места од Ѓурѓовден до Спасовден (Вознесение на Богородица, 40 дена по Велигден и се паѓа на последиот, односно седмиот Велики четврток), и било проследено со следната песна:

Лулај, лулај, Ружо ле! - Ајде гале, Василе, еда гале, на гале,

Ѓорѓева е мила сноја, а Васева е невеста.68

Песната е карактеристична како по својата лексика така и по музичко-дијалектната специфика и типична за пеачката традиција на девојките и младите невести од мијачката етничка група од с. Галичник, Дебарско.

Во рамките на ѓурѓовденскиот обреден комплекс се врши и принесување на жртва, односно колење на ѓурѓовденско јагне. Принесувањето на жртва - "курбан" - е задолжителна практика69 и се вршела на самиот ден на Ѓурѓовден пред излезот на сонцето, а до тој ден било забрането да се јаде јагнешко месо. Во врска со крвта и коските на јагнето постојат бројни магиски практики.70 Така, за илустрација може да 66 Во словенската митологија Лељ, или Лељо, или пак Леља, е мал бог на страста и љубовта на што укажува зборот "лелејање", односно сакање. Тој е син на божицата на убавината Лада, а убавината, главно, раѓа страст. Овој бог е прикажуван како момче со златна коса, како што е и неговата мајка. Тоа е крилесто детенце, кое ја инкарнира слободната и недофатна љубов. Лељ од рацете фрла искри, односно пламен, што значи страст, односно силна љубов. Тој е она што и старогрчкиот Ерос или римскиот Амор, кои со стрели ги рануваат срцата на луѓето, а Лељ, со својот силен пламен, ги распламтувал, во: Словарь языческой мифологии славян, http://www.pagan.ru. 67 Еве еден пример карактеристичен за селата од скопското музичко-дијалектно подрачје:

Седна Цена на нишалка, Лелјо, дрелјо! Све и гора расцветала,

Под нојзино бело лице. Па се чуди кого да го земе...

Во продолжение се спомнува името на момчето што таа го сака, АИФ, касета бр. 4030, с. Раштак, Скопска Црна Гора. 68 АИФ, м.л. 1548. Песната се пее од Ѓурѓовден до Спасовден. 69 Се верува дека ако не се даде курбан, тоа лето стоката ќе почне да умира. 70 Крвта на јагнето има важна улога при крмењето на добитокот. Од крмата се оставало во огништето, чин при кој, очигледно, се одржува врската со култот на претците. Исто така се пазело и на коските од тоа јагне. Нив не треба да ги кршат и фрлаат било каде, туку во


во македонското традиционално народно пеење се каже дека се избира најубавото јагне од најдобрата овца што е многу често опеано во стиховите на овие песни, а најкарактеристично е за југоисточниот и североисточниот македонски ареал, а може да се види од следниот пример:

Ѓурѓово лето пролето, заблејá овца рудíца,

Пред ден Ѓурѓовден, на три дни...,

во кој, во вид на дијалог меѓу овчарот или младата девојка и овцата "рудица", е изразена нејзината грижа за своето јагне:

- Стојáне, млади овчáре, се мојто јагне колете, ката годíна Ѓурѓовд'н,

овáј годíна Ѓурѓовд'н, и па за него зборете.71

Особеноста на пролетниот циклус во календарно-поетскиот

систем произлегува, од една страна, од неговата улога на медијатор (да ја соедини зимата со летото), а од друга страна од преодниот карактер на календарот - сето тоа влегува во едно непрекинато, континуирано движење и пеење. Сеопфатното "движење" е изразено преку разни поворки и обиколките на домовите од страна на девојчињата за време на лазарските, велигденските, ѓурѓовденските и спасовденските72 празнувања, чија обредност, како основна особеност, ја следи симболиката на циклусот. Значи, целокупниот обред го претставува симболот на севкупноста, целовитоста, бесконечноста и вечноста што е универзална категорија, т.е. заедничка особеност на сите луѓе на светот.73 Како потврда за тоа е кружната обиколка на лазарките, како во игрите, вода или да се закопаат во мравјалник. Закопувањето на коските во земјата исто така претставува некој вид приносување на жртва на преците, на кои треба да им се понудат првенците, за овие да возвратат многу повеќе, Весна Петреска, „Пролетни обичаи и верувања во Куманово и Кумановско“, Во: Фолклорот во Куманово и Кумановско, Институт за фолклор "Марко Цепенков" - Скопје и Центар за цултура "Трајко Прокопиев" - Куманово, 2000, стр. 299. 71 АИФ, м.л. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско. 72 Она што го пееле девојчињата од источниот дел на Македонија е јасен одек на одамнешното паганство: Спасовден во пеењето е механички споен со една митско-уметничка преработка на реалната претстава за човекот, чие олицетворение се "самовилите и јудите", а симболиката е заедничка за сите. Смиљот е самовилско цвеќе и спасовденскиот поздрав е упатен кон девојките и младите невести:

Повише село смиљ уградîно, Смиљ уградîно, стратор ќитîно...

(АИФ, м.л. 1154, с. Раштак, Скопско). 73 Речник симбола, "Народно дело", Београд, 1994, стр. 260.

- 44 - Родна Величковска така и во песните, чиј "кружен принцип" се искажува преку антифоното пеење.74 Во пролетниот циклус, низ вековите се создавал еден своевиден манир на гласно резонирачко пеење на отворен простор,75 кој ги опфаќа, покрај пролетните и разните други видови летни (терминот "летоечки" песни се користи во западната пеачка традиција), првенствено жетварски, а исто така и лирските песни, условно сместени во пролетно-летниот циклус.

2.1.3.6. Додолски и други обичаи, обреди и песни за повикување на дожд

Обичаите и обредите за повикување на дожд се сметаат за

најстари и најраспространети во светот. Магиските обреди за повикување на дожд се оформиле со почетоците на развојот на земјоделството, бидејќи дури тогаш биле создадени услови за обиди на човекот да ја поврзе својата активност со делувањето на атмосферските влијанија врз обработената земја и посевите. На тој социјален степен на стопанскиот развој, во кој земјоделството станува основа за стопанското производство, климатските фактори (дожд, сонце, ветер итн.) добиваат нова смисла и значење. Во тоа време земјоделците сî повеќе се служеле со магија како свое помошно и посредно средство во контакт со природата. Дождот во времето на созревањето на плодовите постепено станува средиште на нивните потреби и желби за благосостојба.76 Обредите и песните за повикување на дожд потекнуваат уште од паганството, но настале и како резултат на подоцнежните појави под влијание на христијанството. Врз основа на досегашните истражувања на додолските обреди и песни во Македонија77 издвоени се 3 групи и тоа:

74 Димитрије О. Големовић, „Жена како стожер српске вокалне традиције“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ - ФМУ, Београд, 1998, стр. 49. 75 во македонската народна терминологија постои изразот "гласоечко", "викоечко", "виканечко" или "пеење со извишвање", како и други слични термини. 76 Vesna Čulinović-Konstantinović, „Dodole i prporuše“, Narodna Umjetnost, Zagreb, 1963, knj. 2, стр. 73-96. 77 Блаже Ристовски, „Македонските додолски и други обичаи и песни за дожд“, Македонски фолклор, год. X, бр. 19-20, Скопје, 1977, стр. 51-52; Родна Величковска, „Do-dole and оther Rituals and songs for Imploring Rain“ (Додолски и други обреди и песни за повикување на дожд), Во: Music & Networking (Музика и умрежавање), Београд, 2005, стр. 242-251.


во македонското традиционално народно пеење а) Додолски обреди и песни,

б) Обичаи и песни наречени "крсти", "покрсти" или "скрсти" и в) Обреди и песни за одвраќање или разбивање на

градоносните облаци. а) Најстари и најраспространети обреди за повикување на дожд во Македонија се додолските или "додоле". Се изведуваат исклучиво во сушни периоди и кога ќе дојде крајна потреба од дожд, главно во времето меѓу Ѓурѓовден и Спасовден. Додолските обреди и песни во минатото биле изведувани од страна на група девојчиња, на возраст меѓу 5 и 10 години. Накитени со зеленило и цвеќиња, боси, облечени само во кошулки, со врзани зелени гранчиња, девојчињата оделе по селата од куќа до куќа во организирани поворки наречени "додолки". Една од нив, како главна личност во "драмата", само играла и таа се викала дода, додоле, додолка, додолáрка, дудулîјка, дудуле, лилјаче итн. Таа, по правило, морала да биде сираче, или "посмртче". Ја воделе од куќа до куќа и додека таа играла по дворовите на куќите, вртејќи се во круг ("за да се сврти времето од сушно на дождливо") и тапкајќи со нозете, останатите ја "полевале со вода", пеејќи додолски песни, како што е песната:

- Ој додоле, мили боже, дај боже, дај! Дај ми, боже, ситна роса, да оброси наше поле...

"сугерирајќи" им, на тој начин, на вишите природни сили да сторат нешто за земјата и луѓето на неа.

Сето тоа се потпира врз основа на верувањата дека со имитативна магија може да се предизвика спасоносен дожд.78 Овој обред насекаде има ист карактер и намена. Исти песни се пееле пред секоја куќа во селото, а за тоа време домаќинките ги посипувале со вода учесничките во ритуалот. Штом девојчињата ќе завршеле со обредното играње и пеење, најчесто ги дарувале со храна.79 Материјалот со кој располагам потекнува од XIX-от и XX-от век и според него може да се претпостави дека додолските ритуали се изведувани кај припадниците на разни балкански народи, а во Македонија активно се одржувале сî до пред четриесет до педесет години.

78 Видо Латковић, Народна књижевност, I, "Научна књига", Београд, 1975. 79 Во некои краеви на Македонија не се давале јајца, бидејќи се верувало дека тоа ќе предизвика град кој би ги уништил посевите.

- 46 - Родна Величковска Инаку овие песни, според народната терминологија, се нарекуваат уште: "додолски", "додолáрски", "дудулáрски", "лиљарски" "ојлијешки", и претставуваат изрази преземени од стиховите во рефренските делови на песните, како на пример: Ој, додоле, мили Боже; Ој, додо, ој, додоле, ој додо мили боже!; Вај, дудуле; Ој, вај, дождо ле; Ој, лилја, ој, ој, додоле, ој; Ој љуле, ој. Има еден ограничен број песни во кои е сочуван само рефренскиот дел од текстот, како своевидна молба за повикување на дожд.

Појавата околу шаренилото на називи и термини за исти нешта, голем број истражувачи го толкуваат поради одржувањето на овој обичај во текот на еден подолг временски период.80 Се претпоставува дека тие апсорбирале елементи од различно потекло, а кои се јавиле како резултат на миграциските движења и мешања на македонското население во разни региони со припадниците на инојазичното население поради што дошло до губење на врската со првобитната претстава, а што довело до постепено фонетско и морфолошко трансформирање на термините кај одделни наречја. Како што веќе истакнав, овие имиња ги наоѓаме во рефрените од песните, во обраќањето кон небеските сили барајќи од нив да се смилуваат и да заврне дожд,81 па според тоа сосема е природно да се прифати мислењето дека тие зборови, содржани во рефрените на песните потекнуваат од имињата на разни богови и божества од паганските времиња, како и од имињата на пророците и светците од подоцнежниот христијански период.82 За да се сочува и понатаму развива овој вид песни, 80 Најстариот запис на песни за измолување на дожд е од Струшкиот крај и се наоѓа во Зборникот на браќата Миладиновци, објавен во 1861 година во Загреб. 81

Бога моли лилјачево, Лилјачево, сирачево: - Дај ми, боже, клучеите, да отклучам облацине,

да зароси ситна роса, да нароси бериќетотот, да се роди вино, жито.

(АИФ, м.л. 1068, с. Крапа, Порече, 1969 г.). 82 Се претпоставува дека тоа најверојатно се случило поради мешањето на лексиката и дијалектните форми на имињата на разни митски суштества. Според некои научници, во основа на тоа лежи односот на богот Зевс и божицата на земјата и плодноста Деметра од старогрчката митологија, Михаил Арнаудов, Студии върху българските обреди и легенди, I, БАН, София, 1972. За Деметра биле познати и локални називи, како Данија и До(с), чиј што корен доаѓа од глаголот дава - До-до и со додавањето на честичката -ле, се добива називот додоле. Според тоа, може да се каже дека во рефрените на овие песни (Ој, До До-ле, мили боже) изразени се молбите до божицата на плодноста на земјата, па така во песните имаме: "дава дожд, да се роди р'ж". Слична генеалогија имаат и другите називи, а тоа се: ојлија, ојљуље, лилјаче итн. Богот Зевс се смета за бог на небото, громовите и молњите, како и атмосферските врнежи, а во христијанската религија тоа е пророкот Илија (наследник на словенскиот бог Перун), кој се претставува како чувар на дождот, громовите и молњите. Исто така се претпоставува дека називот (зборот ) ојлија потекнува


во македонското традиционално народно пеење голем придонес имала христијанската религија, која се обидела старите пагански обичаи,обреди и верувања да ги асимилира и да понуди за нив свое сопствено толкување. Сегашниот стадиум на развојот на овој вид обредно пеење претставува збир од разни елементи, за кои во денешни услови интерпретаторот нема одредена претстава, така што сега овој обред во многу подрачја на Македонија речиси е сосема изгубен, но не и непознат. Може се да сретне уште само во планинските предели,83 но трансформиран. Трансформацијата се состои во тоа што го изведуваат само Ромки, најчесто мајка и ќерка,84 со цел да испросат нешто од селаните. Додека ќерката игра, мајката чука "на дајре" и пее (во Кумановско и Скопско обредот го изведуваат Циганки, најчесто српски, но сега се' почесто ги заменуваат и Ромки од Македонија, од локалното ромско население).

б) Во другата група обичаи и обреди за повикување на дожд спаѓаат процесиите "крсти", "покрсти" или "скрсти". Во многу краеви од западна Македонија, населението и ден-денес организира процесија - "црковен", "молебен" за дожд - во присуство на свештеници (парохиски поп).85 Процесијата се одвива со носење на икони, барјаци и крстови (види втор дел, поглавје 5, илустрации број 13 и 14).

Овој комплекс на обреди се нарекува со разни имиња: "крсти", "скрсти", "покрсти" и се изведува за време на верските празници

од ој-, Илија и фонетската промена во македонскиот јазик (поради скратување на и-то). Слична е и состојбата со зборовите ојљуле, лилјаче. Етимологијата на зборот ојљуле некои автори ја наоѓаат во влијанието на албанскиот јазик врз говорот од Охридско-струшкиот регион. Албанскиот збор љуле значи цвеќе, а пак во македонскиот јазик зборот лилјаче означува исто така еден вид цвеќе, Блаже Ристовски, „Македонските додолски и други обичаи и песни за дожд“, Македонски фолклор, год. X, бр. 19-20, Скопје, 1977, стр. 51-52. 83 При теренското истражување, екипа истражувачи од Институтот за фолклор "Марко Цепенков" од Скопје во Кривопаланечкиот крај во 2000 година забележа дека жителите на селото Луке се жалеле на доготрајната суша и загрижено коментирале дека сеуште ги нема "додолиците" да поминат низ селото, верувајќи дека тие ќе го донесат долго очекуваниот дожд. И воопшто, кога ќе настане подолг сушен период, старите луѓе со воздишка резигнирано жалат за времето кога постоеле додолки чија помош се користела во таква ситуација. 84 Ќерката е закитена со венче од врба кое го носи на главата, а околу половината има закачени разни билки и трева, па така целата во зеленило, зема во рацете од тревата, ја натопува во котлето со вода кое го носи нејзината мајка и ги прска луѓето, дворовите, куќите итн. 85 Љ. Ристески укажува на повторено организирање на обредот "Покрсти" во селото Заположани, Прилепско, Љупчо С. Ристески, „Континуитет, траење и промени, функции и форми на изразување на традицијата во современи услови на примерот "Покрсти" во селото Заположани - Прилепско“, Етнолог, 4-5, 1994, стр. 232.

- 48 - Родна Величковска Богојавление и Велигден (односно, "Водици"86 и "Велигден"), а во некои краеви и за време на Ѓуровден87, Спасовден и други летни празници. Суштината на заедничкото во нив лежи во врската меѓу дождот и плодородието. Во нив преовладува влијанието на христијанската религија, но се содржат и незначаен број пагански елементи, што укажува на тоа дека обичајот се надградил врз паганската обредност слична по смисла и функција, во која новите христијански елементи го нашле своето место. Повеќето од нив се варијанти на текстот од додолските песни со изменети нови рефрени: "Господи помилуј", најчесто со религиозен признак на почетокот, на пример: "Крсти носам, бога молам". Општоземено, песните "на крсти" за основа ги имаат додолските ("лилјарските" или "ојлијачките" песни) и бележат извесен развиток со појавата на новите функции, кои се во тесна врска со христијанската религија:88

Да дај Господ ситна роса, ој, лилје ој, вај, дожде вај, да дај господ сî бериќет,

да се ранат сирачиња, сирачиња сиромашки, кој без мајка, кој без татко!89

86 Некогаш на тој ден во областа Горна Дебарца, во Охридскиот регион, жените ги подготвувале и црквените крстови за литија (за "крсти"). Тоа се подолги стапови кои стоеле во некој агол од црквата, на кои девојките или жените врзувале марами. И додека ги "кителе" крстовите, тие пееле песни како што е следниот пример:

Мирче мајка скориваше: - Стани, стани, стара мајко, сите в црква испојдоа...,

Наум Целакоски, Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984, стр. 94-95. 87 жителите од с. Крапа, Порече оделе низ селото и носеле "крсти", пеејќи:

Крсти носиме, бога молиме, Господи помилуј! - Да зароси ситна роса, да нароси бериќетот,

да се роди вино, жито, по полето вино, жито, во планина мед и млеко!

Кажала Паца Јоноска (родена 1905 год.), АИФ, м.л. 1068 (податок од 1969 година). 88 Исто така кај нив карактеристично е и тоа што во поворките учествува целото село, заедно со свештеникот, кој е олицтворение на некогашните жреци или врачови; притоа е изведуван церемонијалот носење на црквени реквизити. (Види го поглавјето 10 фотографија бр. 13 и 14). 89 АИФ, касета бр. 3982, с. Радожда, Струшко (песна бр. 117). Пеачките оваа песна ја нарекуваат "ојлијашка".



Сите овие песни се во извесна врска со гореспомeнатите празници, наспроти различните историски услови во кои тие опстојувале и се развивале.90 Во однос на времето на одржување на овие обичаи, може да се каже дека ги наоѓаме различно лоцирани. Така, во некои краеви на Македонија тие се врзуваат за одреден ден во годината,91 а во други, нивното изведување зависи од временските прилики и се изведуваат во сушни денови, кога престои голема опасност од пропаѓање на посевите, уништување на лозјата и другите земјоделски култури, во периодот кога на посевите им е потребен дожд.

Текстовите на овие песни се речиси идентични со текстовите на додолските песни. Разликата е во рефренот, кадешто наместо ој додоле, мили Боже, имаат припев својствен за црковното пеење: Гоисподи помилуј, како надворешна форма на ритуалниот текст. Значи кај овие песни карактеристична е појавата на елементи од христијанската религија, а сето друго е остаток од паганските верувања и дејства, главно по принципот на имитативната магија. И додека поповите пеат пригодни религиозни песни, народот во поворката во основа ја пее песната:

Крсти носам, бога молам, Господи помилуј! да зароси ситна роса,

ситна роса, бериќетна, да навади бериќето... 92

Како што може да се види, горната песна е идентична со

додолските песни, но со задолжително додавање на рефренот "Господи помилуј" по секој мелостих, кога во вид на молитва се пее: "Крсти носам, бога молам", која има за цел да измоли "ситна роса бериќетна" од која би се родил "дар бериќет" и

Тенки р'жи до небеси, пчејнците до стреите, јачмењата до појаси,

уровите до колена, вино, жито по полево, мед и млеко по планина.93

90 На сличен начин овој обичај го опишал и Константин Миладинов во 1858 година, кога се одржувала литија, во која учествувале возрасни луѓе и ги пееле овие песни. 91 Во областа Дебарца, Охридско, се одржуваат првиот ден на Богојавление ("Водици", поточно на "Машки Водици" - празник на паганскиот бог-давател Дајбог, за кој се верувало дека ги исполнува желбите на луѓето кога му се обраќале при отворањето на небото), Марко Китевски, Македонска народна лирика : Обредни песни, Скопје, 1997, стр. 35), и вториот ден од големиот христијански празник Велигден. 92 АИФ, м.л. бр. 1812. 93 АИФ, м.л. бр. 1025, с. Иванчишта, Кичевски крај (1969 г.). Пеат Ката Митревска (35), Дола Танасковска (50) и Трајанка Симуновска (32). Снимил и дешифрирал Живко Алексоски, мелографирала Родна Величковска. Песната се пеа кога "се вадат крстите", кои

- 50 - Родна Величковска Организирањето на обредот "крсти", "покрсти" или "скрсти" е процес кој и денес се јавува во западните обредно-пеачки традиции и е насочен, како што тврди Љупчо Ристески, кон обновување на традицијата, но и уцврстување на идентификацијата како на поединецот во селската заедница, така и на пошироката општествена заедница.94

в) Во третата група спаѓаат обичаите и верувањата за пресретнување и разбивање на градоносни облаци, кои претставуваат опасност од уништување на посевите. Обичаите и верувањата се проследени со обредно пеење и имаат заштитна функција. Така, на пример во Кумановскиот и Кратовскиот крај, во сабота в очи празникот "Прочкени поклади" (или Прочка)95 се палеле огнови и пееле песни како оваа:

Суботíце, градова сестрíце, Ти расплîти теја русе косе Да покрíеш наше рамно поле,

Суботíце, градова сестрíце, Да зачỳваш р'жови голîми, Да зачỳваш те пченíце беле...96

или песната:

Мори Субôто, Сирна субôто,97 рашíри криља над наше поле, растрîси косе над наше поле, Мори, Субôто, градова сестро, забрáни облак над наше поле, не давај, сестро, град да га тепа...98

Молбата во овој случај се однесува на "прочкената" ("сирна") сабота, која во песните е претставена како заштитничка ("сестра") на градот. На неа í се упатени молбите да се смилува и да ги заштити полињата од градоносните облаци и да создаде облаци со дожд.

се носат, најнапред в црква, а потоа низ полето и нивите за време на празникот Св. Атанас (15 мај). Локалниот назив на оваа песна е "танасовденска". 94 Љупчо С. Ристески, „Континуитет, траење и промени, функции и форми на изразување на традицијата во современи услови на примерот "Покрсти" во селото Заположани - Прилепско“, Етнолог, бр. 4-5, Скопје, 1994, стр. 235-236. 95 Празник со променлив датум, но секогаш се паѓа во недела, 6-та седмица пред големиот пролетен христијански празник Велигден. 96 АИФ, м.л. бр. 3531, песна бр. 53. 97 "Сирна сабота" е саботата пред "Прочка" и целата таа недела се јаде млеко и млечни производи, се месат пити со сирење (во народот позната е како "сиропост"). 98 АИФ, м.л. бр. 3532, песна бр. 54.



На крајот треба да се додаде и тоа дека во Македонија обичаите и верувањата врзани за повикување на дожд се слични или речиси идентични со оние кај соседните балкански народи, пред сî поради заемните врски во лимитрофните подрачја, на мешањето на старобалканските народи со словенските, при што дошло до разновидни контаминации и адаптации, па според тоа, денес е многу тешко да се протолкуваат патиштата на тој развиток. И покрај тие сличности, во одделни етнички региони постојат и извесни специфичности кои се јавиле како резултат на посебните животни и климатски услови на одредена етнокултурна средина, како и на културно-историските, социо-економските и етно-психолошките фактори.

Летните песни се прилично застапени во македонското традиционално пеење. Покрај песните поврзани со работата: жетварски, оризарски, црепнарски, прашачки (песни при копањето и прашењето на земјоделските култури) и други (тука спаѓаат и некои обредни и празнични песни во врска со летниот календарски циклус). Овие песни, по правило, се исполнуваат само во оваа пригода. Одделни обредни и празнични песни не се подеднако застапени, па поради тоа некои песни имаат поголемо значење во однос на дијалекталната дистрибуција, а други помало. Така, во источниот дел на Македонија можат да се сретнат песни посветени на Спасовден, кои во западниот дел се непознати. Еве еден пример на ороводен тип песни кој се изведува со пеење и играње за време на Спасовденското празнување ("на собор"):

Свети Спасе, зелîн класе, Свети Спасе кона ковî, кона ковî у загрáди, у загрáди у тевнíна,

у тевнíна без борíна. Потковá си врана кона, потковá си, ујанá си.

Во стиховите на овие песни се истакнува проверката на житата и

другите земјоделски култури:


Па си појдî у полето, у полето елî лето, Ка' си ојдî у пченíци, еднô кластî шинíк жито. Ка' си ојдî у лојзето,

да си види бериќîто. Убав беше бериќîто: еднô гроздî, гроздáк грозје, гроздáк грозје, бочва вино.99

За летниот календарски циклус, како и за другите годишни

циклуси кои се одвиваат во различни денови во текот на летото карактеристична е повторливоста на одделни обреди. Обичаите се насочени кон магијата за плодност која е тесно испреплетена со другите видови магии, како што е, на пример, заштитната, односно профилактичката магија. Прв од летните празници е Света Тројца (50-от ден по Велигден), а се празнува само во Свети Николско, поточно во селата во кои живеат староседелските родови, т.н. "которци". Исклучиво на тој празник жените ја пеат оваа песна:

- Е, Света Тројце убáва, шо ни се толку забавí! Дали си руба немаше, или си коња немаше? - Имам си руба свилîна, имам си коња дорíја.

Скоро ми мајка умрîла. Дур сам аргати фанáла, да жнејат поле ширôко. Дур сам косáчи фанáла, да косат рамни ливáди, за тој се толку забавí...100

Централни летни празници се Иванден (7 јули)101 и Петровден (12

јули). И за нив има многу мал број песни, во чии текстови има сличности со жетварските песни.

99 АИФ, м. л 3328, с. Истибање, Кочанско, песна бр. 8. 100АИФ, касета бр. 3925. Пее Биса Заркова од с. Мечкуевци, Светиниколско, песна бр. 8. 101 Во селото Алинци, Битолско, празникот Иванден (7 јули) е посветен на раѓањето на Св. Јован. Еден ден пред Иванден, девојките од селото се собираат и една од нив ја "прават" невеста, која зема едно котле и ѓумче, накитени со разни цвеќиња и на крајот сите заедно одат на три чешми да ги наполнат вода. Кога ќе ги наполнат котлето и ѓумчето, ја пеат песната: Иване малечок кај ќе ми ноќеваш? Под црвен трендафил, под бели карамфил. Ќе ми те украдат младите беќари,

ќе ми те даваат на млади девојки, тие ќе те носат во бели пазуви.

Потоа ги оставале под некој трендафил да преноќат, а 5-6 девојчиња одат кај "невестата" да преспијат. Утредента на самиот ден Иванден, стануваат рано и шетаат по куќите со



2.1.3.7. Црепнарски песни и црепнарско пеење

Црепнарскотопеење спаѓа во исчезнатите типови на пеење, и за него постојат само сеќавања. Тоа ја следело изработката на црепните, која на ритуален начин во повеќето случаи се вршела во некои делови на средна и западна Македонија и тоа за време на одредени празници: Руса и Еремија.102 За време на тие празници жените колективно изработувале црепни или "подници", пеејќи ги песните додека ја "меселе" глината (газејќи ја со нозе). Денес обичаите како и самата дејност се напуштени, а останале само песните во сеќавањата на старите информаторки и тоа трансформирани во т.н. летни "летоечки" песни или се приклучени кон жетварските песни, така што црепнарските песни само со припојување кон друг жанр можеле да се одржат во својот рудиментарен вид:

Прелета орел карталес`, и! намина ѓуптин парталес`! - Враќајте да го вратиме,

ужина да му дадиме, желкини јајца пржени, женино млеко греано!103

Или песната:

Што лудо по друм помина, враќајте да го вратиме, и!

на поста да го клајеме, ужина да му дајеме...104

невестата, пеејќи разни песни, за што луѓето ги даруваат со пари и друго, а овие со вода прскаат наоколу со помош на китка босилок, која лечи од уроци ("која чини за од почудиште"*). Запишал Благоја Груевски во 1969 година, АИФ, м.л. 1009. И во областа Дебарца, Охридско, карактеристично за овој празник е берењето папрат, што е поврзано со верувањето во апотропејската моќ на оваа билка, Марко Китевски, „Летните обичаи од Дебарца, Охридско“, Македонски фолклор, Скопје, X/19-20, Скопје, 1977, стр. 163. 102 За тоа подетално види кај: Милан Ристески, „Прилог кон проучување на црепнарските народни песни“, Македонски фолклор, I/1, Скопје, 1968, стр. 171-177. 103 АИФ, м.л. 1067, с. Крапа, Порече (1969 г.). Види песна бр. 149. 104 АИФ, м.л. бр. 1547 (1970 г.). Пее Деса Андонова (родена 1937 год.) од с. Дворци, Порече.


2.1.3.8. Жетва и жетварско пеење

Жетвата, со целиот комплекс обичаи, обреди, верувања и пеење,

претставува еден од клучните настани во народниот календар.105 Таа, како и секоја друга традиционална дејност во Македонија, е поврзана со разни обредни и магиски дејства, кои се наследени од далечното минато. Почетокот и крајот на жетвата се проследени со бројни ритуални практики, кои во сите краеви на земјата имаат голем број заеднички и општи карактеристики. При зажњивањето106 големо значење им се придавало на првите ожнеани класови од кои, според народното верување, зависел целокупниот натамошен тек на жетвата. Во таа смисла се преземале и вршеле бројни магиски активности, во врска со првата, односно, највредната жетварка која исто така знаела убаво и да пее. Крајот107 на жетвата се означувал со правење на т.н. "брада" или "китка" како составен дел од жетварските обичаи и обреди.108 Тие се одликуваат со колективниот начин на изведување, и таа колективност е изразена во начинот на пеење, кадешто главна улога имала жената,109 во грижата за правилно вршење на обредите, во пеењето и во самата работа, бидејќи жената се смета за пронаоѓач и одгледувач на житната култура.110 Инаку жетварските песни се најобемниот циклус во рамките на македонската трудова поезија.111 Во нив се опева богатиот род на посевите како и благосостојбата воопшто, а истовремено се рефлектираат и многу други моменти од животот на жетварите. Овие песни се и одраз на лирските љубовни чувства меѓу момчињата и девојките, нивните интимни желби за

105 Подетално за жетвата и жетварското пеење види кај: Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија, Институт за фолклор, "Марко Цепенков ", Посебни изданија, кн. 45, Скопје, 2002. 106 Почетекот на жетвата се означувал со симболично зажнејување, кое се вршело со цел да се сочува родот на нивите, Ibid., стр. 27. 107 или "дожневка" е сврзан, како што и самиот наслов вели, за ожневањето на последните стракови (класови) жито. 108 Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија..., стр. 35. 109 во оваа обредна сфера и во т.н. "женски" песни, архаичната митопоетска рамнотежа Земја - Жена почива на фактот дека земјоделието спаѓа во типот на најстарите женски дејности, види Мифы народов мира, Т. 1, Москва, 1982, стр. 178-180; Боряна Александрова, „За музикалния език на песните, свръзани с летен земеделски труд“ (по материали от Благоевградска община), "Пирин пее '85", Иследвания и материали, БАН, Институт за фолклор - Етнографски институт с музей, София, 1990, стр. 107. 110 Според една античка легенда, тоа í се припишува на божицата Изида, Dž. Dž. Frejzer, Zlatna grana, II (Proučavanje magije i religije), BIGZ, Beograd, 1977, стр. 106. 111 Томе Саздов, Македонската народна книжевност, Култура, Скопје, 1988, стр. 66.


во македонското традиционално народно пеење оформување на брачни заедници, искрено надевајќи се дека својот живот ќе го поминат во среќни семејства.112 Жетварските песни се широко распространети речиси на целиот македонски ареал, а тие до неодамна претставуваа жива традиција, чиишто напеви се локални верзии на основните пеачки типови. Денес, голем број од овие песни е потиснат во заборав, бидејќи изгубиле многу од своето првобитно значење и намена. Меѓутоа, голем број информатори сеуште се сеќава точно како, во која прилика и каде тие, до неодамна, се пееле, односно изведувале. Многу од нив се пеат и денес и претставуваат основен пеачки фонд на пеачките, кои се носители на овој вид традиционално пеачко изразување.

2.1.3.9. Свадбени обичаи, обреди и песни

Еден од најважните моменти во животот на човекот е свадбата.

Свадбата и свадбените обичаи, обреди и песни спаѓаат во групата врзани за животниот циклус. За овој комплекс својствено е тоа што изобилува со голем број обредно-магиски дејствија во чија основа стои апотропејскиот карактер. При самиот чин на свадбата најмногу се внимавало младоженците да не паднат под влијание на "лоши очи" и разни магии со негативни последици (види втор дел поглавје 5, илустрации број 15-22).

Свадбата како обред на премин113 во Македонија претставува жива традиција која чува бројни и разни докази како за општествените односи на традиционалната заедница, така и за промените на овој сложен семејно-обичаен и обреден циклус. Во целокупниот свадбен комплекс се наталожени остатоци од поранешните карактеристики на општествениот живот: некогашните права и должности на жената и нејзината положба во селската заедница, а исто така и старите верувања со магиски и религиозен карактер. Главни личности во свадбениот церемонијал, освен невестата и младоженецот се: кумот, старосватот, братот на невестата, деверот и други учесници кои се викаат сватови. За нив, во текот на целиот свадбен ритуал се пеат песни, поврзани со целокупниот

112 Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија..., стр. 43-52. 113 Преминот на индивидуата од една полово-возрастна група во друга, од еден општествен статус во друг, како и секој друг премин е опасен и неизвесен, Мирча Елијаде, Свето и профано, Књижевна заједница, Нови Сад, 1986, стр. 153. Подетално за свадбата и свадбените обреди на премон кај Брсјаците види кај Весна Петреска, Свадбата како обред на премин кај Македонците од Брсјачката етнографска целина, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, книга 43, Скопје, 2002.

- 56 - Родна Величковска обреден процес и имаат точно одредено обредно место и време на изведба. Песните се пеат:

- кога се плете рогозината, или венците,114 - кога се меси обредниот леб "погача" или "сваќа",115 - додека се кити барјакот, - додека се бричи младоженецот,116 - кога се поаѓа по невестата, - кога невестата се простува од своите најблиски, - во моментот кога невестата влегува во дворот на младоженецот,117 - за време на дарувањето на сватовите и сл.

Доаѓањето на невестата во новиот дом претставува совршенство и врв на свадбениот церемонијал. Во тој момент главна улога во обредите има мајката на младоженецот. Средбата на невестата со свекрвата е проследена со бројни обичаи и обредни дејства кои се во функција на 114 позната е песната:

Плела мома три зелени венца, први венец од ран бел босилок, втори венец од бела пченíца, трети венец од винова лоза.

Ем го плела, ем бога молíла: - Прати боже китени сватôви, и со нима мое верно либе, да крунисат наша верна љубов!

Пее Руса Бошкова, родена 1944 година во с. Горобинци, Свети Николско, запишала Родна Величковска (2005). 115 Така, во саботата навечер и кај невестата и кај младоженецот се меси обреден леб "погача" (или "сваќа" - термин карактеристичен за западното дијалектно подрачје), кој го замесува некое девојче што има живи родители. Таа и останатите девојчиња (другарки на невестата или младоженецот) ја пеат следната песна:

Брашно се сеит, ој мило мале, Сваќа се месит јунакова куќа.

Месит је, месит јунакова друшка, јунакова друшка таткова - мајкина.

(АИФ, касета бр. 3908/2). 116 Обредното бричење се изведува во саботата навечер или во неделата наутро. Бричењето го вршат браќата на младоженецот, кумот или старосватот ("старејкото"). За тоа време девојките пеат:

Бричи ми се млади младожèња. Први бричи, други пребричỳје, jа треќи му перчин поткинỳје. Три му сестре марáмицу држив,

да не падне од тој руса коса, да не укрáдне прва читанíца, ќе гу врљи дек' се вода врти, да се врти оно око њума.

АИФ, м.л. 3631, с. Студена Бара, Кумановско. 117 Ги пречекуваат домашните, роднините, соседите и пријателите со песната-поздрав:

Добре дошле, китени сватови! Сто дојдôвте, сто еден ојдôвте.

(АИФ м. л. бр. 3329, Виница (1988, песна бр. 169).


во македонското традиционално народно пеење нејзиниот иден среќен живот, како и на раѓањето на здраво поколение (види втор дел поглавје 5, фотографии бр. 20 и 21). Покрај обредното пеење, жените во современи услови внесуваат и доза на хумор, со цел да им се сврти вниманието на некои учесници во свадбениот церемонијал, кои можат да бидат носители на негативна енергија, односно за да се неутрализира нивното евентуално штетно влијание врз младоженците. Такви песни се пеат кога сватовите доаѓаат во домот на невестата и се наменети на деверот, свекрвата и свекорот итн.,118 а притоа се користат мелодии позајмени од старото обредно пеење. Исто така, свое значајно место имаат и песните кои се врзани за обредите кои се вршат на вториот ден од свадбата како што се: ритуалното будење на невестата, обредното одење на вода и други задолжителни песни во рамките на свадбата, кои се пеат во понеделникот, и се претежно со ласцивна содржина.119

Денешната селска свадба во цела Македонија, на прв поглед има друга физиономија. Во суштина, нејзината форма останала сочувана речиси до најситни детали. Економскиот развиток на целото општество довело до промени кои се лесно воочливи. На пример, денес не се оди по невеста со коњи, туку со приватни автомобили или се изнајмува аутомобил за младите, а во народна носија можат да се појават само најстарите и најмладите учесници во свадбениот церемонијал. Многу обреди, како: собирањето на сватовите, одењето по невестата, месењето обредната погача и слично, сеуште се изведуваат по традиционален редослед. Што се однесува до обредното пеење, тоа формално и функционално сеуште го сочувало своето место во свадбениот ритуал и доколку се одржи, би претставувало континуитет на традиционалната музичка култура на Македонија, а новите форми на традиционалното пеачко изразување, кое е градено врз основа на едно многу старо генетско јадро, го отвораат патот на промените во смисла на збогатување на музичкиот материјал.

Од ова како и од другите моменти за кои претходно стана збор, улогата на жената во традиционалното пеење е од големо значење, 118 Девојките ги поздравуваат со песната:

- Добре дошле, китени сватови! - Бајрактаре, страчко окровкана,

- Ој, девере, лисник тригодишен, - Ој, ти зету, прасе не купано!

(АИФ, касета бр. 3911). 119 Како што е ороводната песна: Пиц, пицано златно име ле, златно име. За тебе се песни поев ле, песни поев.

За тебе се оро игра ле, оро игра. За тебе се тупáн кине ле, тупáн кине.

(Испеала Стојанка Ангелова од с. Горобинци, Светиниколско во 1985 г.).

- 58 - Родна Величковска бидејќи жената со сопствената меморија и вештина на пренесување на песните од поколение на поколение, го оформила својот статус како главен чувар, учесник и пренесувач на традицијата. Нејзината исклучителна моќ да ги меморизира и интерпретира содржините на народното пеење í овозможиле да остави во наследство голем дел од таа традиција за следните генерации. Како носител на пеачката традиција, жената преку својата интерпретација истовремено повторно создава, а низ тој сложен процес го продолжува векот на траењето на песните.

2.1.4. Определување на музичките дијалекти во македонското традиционално народно (обредно) пеење и нивните специфики

Музичките дијалекти во традиционалното обредно пеење во

Македонија претставуваат континуирана појава како што е присуството на јазичните дијалекти,120 типовите на народни носии,121 обичаите на Македонците во различните краишта,122 народната архитекутра итн.123

120 На македонскоиот јазичен ареал, според Б. Видоески јасно се издвојуваат три поголеми групи говори или наречја. Јасно се одредени западното и југоисточното наречје како и северните говори. На запад граничат со албанската јазична територија, чија јазична граница на тој дел во голема мера се поклопува со државната граница која ја раздвојува Република Македонија од Република Албанија. Таа се протега по планинскиот венец Кораб-Дешат-Јабланица, од кадешто се спушта кон југозападниот дел на Охридското Езеро. Од јужниот брег на Охридското Езеро границата се движи кон југоисток и преку планината Галичица се спушта кон југозападниот дел на Преспанското Езеро, а оттаму продолжува на југ и преку планината Мокра избива на планината Грамос, југозападно од градот Костур, во Грција. На југ македонскиот јазик граничи со грчкиот, а на исток со бугарскиот јазик. На север јазичната граница се поклопува со државната граница меѓу Република Македонија и Република Србија преку природната граница која ја чинат планините Козјак, Руен, Скопска Црна Гора, Шар Планина и Кораб. Многу историски извори говорат за тоа дека во минатото македонско словенско население живело далеку позападно и појужно од денешната граница, Божидар Видоески, Дијалектите на македонскиот јазик, том 1, Скопје 1998. стр. 9-31. 121 Ѓорѓи Здравев, „Типологизација и класификација на македонските народни носии“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 177-184; Ѓорѓи Здравев, „Македонски народни носии според намената и функцијата“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 185-198. 122 Марко Китевски, „Македонски празнични обичаи“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 223-246.


во македонското традиционално народно пеење Често границите на музичките дијалекти на територијата на која се распространети типовите песни или разните музички појави по најопштите показатели се поклопуваат со истите говорни наречја, покрај постоењето на различните локални пеачки типови. Истражувањата на Б. Видоески ги надополнуваат моите сознанија за патиштата на јазичните движења, пред сî за старата јазична состојба во ареалите од кои се повлекле живите македонски дијалекти,124 а кои помогнаа околу решавањето на некои дилеми при одредувањето на музичко-дијалектните граници на македонското традиционално обредно пеење и музичко-дијалектните особености во однос на постоечките дијалектни типови. (Za toa podetalno vo tretoto poglavje).

123 Крум Томовски, „Населби и народна архитектура“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 81-102; Крум Томовски, „Историски развој на градовите“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 103-120. 124 Македонската дијалектна територија претставува периферија на словенскиот јазичен свет, и тоа на оние стари подрачја кадешто словенската (македонската) јазична граница со векови, иако бавно, но постојано се повлекувала на југ главно пред сî на грчкиот, а на запад главно пред албанскиот јазик. Инаку, македонскиот јазик генетски спаѓа во јужнословенската група јазици заедно со бугарскиот, српскиот, хрватскиот и словенскиот јазик. Во историскиот развиток на Балканскиот полуостров, во македонскиот и во бугарскиот, како и во српскиот торлачки (призренско-тимочки) дијалект се развиле низа заеднички иновации под влијание на соседните балкански несловенски јазици. Сите тие јазици денес ја сочинуваат т.н. балканска јазична лига. Така, македонскиот и бугарскиот, кои ја сочинуваат источната подгрупа на јужнословенските јазици, постепено се оддалечувале од српската, хрватската и словенечката подгрупа, која во најголемиот дел ја сочинувале наследената словенска граматичка структура. Во својот историски развој, македонскиот јазик доживеал извесен број промени и во контактот со српскиот јазик, така што еден број најрани иновации кои се случичиле на српскиот ареал, се рашириле во северниот дел на македонската јазична територија, што во извесна мера влијаел и на граничните српски дијалекти. Но, за разлика од србизмите, кои навлегле подлабоко во јазичната структура на македонскиот, македонизмите во српскиот јазик се задржале на неговата потесна периферија. Од друга страна, македонскиот јазик развил низа иновации кои граматичката структура ја насочувале во друг правец што се однесува до јазичната структура како целина, истакнувајќи ја посебноста на македонскиот јазик која му ја дава акцентот. Божидар Видоески, Дијалектите на македонскиот јазик, том 1, Скопје 1998. стр. 9-31.


3. МУЗИЧКИ ДИЈАЛЕКТИ ВО МАКЕДОНСКОТО

ТРАДИЦИОНАЛНО НАРОДНО ПЕЕЊЕ - обредно пеење (регионална класификација)

Држејќи се до истражувањата на Видоески,1 и имајќи го превид тоталитетот на македонската јазична дијалектна територија и комплексот на дијалектните особености на музичкиот јазик во македонското традиционално народно пеење, македонските музички дијалекти во областа на обредното пеење, според најопштите показатели, можат да се стават во три основни групи: западна, југоисточна и северна група музички дијалекти, со 13 поддијалектни типови, кои се распределени по региони и регионaлни групи, карактеристични по:

- сродност (на групите кои се заеднички за сите, помалку или повеќе, во зависност од положбата во која се наоѓа одредениот регион) и

- различност во однос на едни спрема други. Таа поделеност или класификација е преземена од областа на истражувањето на јазичните дијалекти, и е прифатена и прилагодена за потребите и во рамките на традиционалното народно пеење, бидејќи македонските говорни и музички дејалекти во најопшти црти се поклопуваат. Тоа е и затоа што се работи за изразни средства на едно и исто население, кое води ист начин на живеење, има иста вероисповест и формирало ист поглед на светот. Територијалната распространетост на музичките дијалекти во македонското обредно пеење е изработена според дијалектната карта на Б. Видоески2 (види II дел од книгата, поглавје 2 карта број 1).

3.1. Западни музички дијалекти Во овој ареал јасно се издвојуваат две музичко-дијалектни групи - централна и периферна.

Во централната регионална група спаѓаат: Скопско-велешката, Прилепско-битолската и Кичевско-Поречката група.

1 Ibid., стр. 9-31. 2 Божидар Видоески, „Дијалектите на македонскиот јазик (денешната состојба и историскиот развој)“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1997, стр. 26.


Во периферната група спаѓаат: Горнополошкиот регион, Дебарската или Мијачката група и Охридско-преспанската група3 (види II дел од книгата, поглавје 2, карта број 2).

Традиционалното народно обредно пеење од овој ареал4 е дел од македонската музичко-фолклорна култура со нејзините стилски особености: жанровска разновидност, богати поетски мотиви, силабично-тонска версификација, метроритмика, мелодика и орнаментика.

3.1.1. ЦЕНТРАЛНА ГРУПА

3.1.1.1. Скопско-велешка група

Во традиционалното народно пеење на Скопско5-велешката6 регионална група денес има многу малку сочувани примери од старата музичко-поетска култура.

3 Поделбата е направена според методологијата на Б. Видоески. Оваа постапка е преземена и применета бидејќи дијалектната специфика на говорниот текст се поклопува со музичкиот, односно мелопоетскиот текст. За споредба види, Божидар Видоески, Ibid., стр. 35. 4 ареал е поширока територијална единица, во која влегуваат одделни региони, односно области. 5 Скопскиот регион се наоѓа во северозападниот дел на Р. Македонија. На југозапад се граничи со областа Порече, на запад со областа Полог, на север со српските етнички предели, на југоисток со Жеглигово-Кумановската област, на исток со Овче Поле и на југ со Велешкиот регион. На овој реон се наоѓаат голем број планини, кои во целост ја опкружуваат Скопската котлина, со развиена речна мрежа. Скопската котлина се дели на неколку подрегиони: Каршијак, Скопска Блатија или Скопско поле, Скопска Црна Гора, Скопски Дервен и Торбешија. Припаѓа на Горновардарската етничка област, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 179-181. Северниот дел на овој регион, поточно Скопско Црногорје, спрема говорните и музичко-дијалектните карактеристики спаѓа во северните музичко-фолклорни дијалекти (види поглавје 3.3.1.). 6 Велешкиот регион го зафаќа средниот тек на реката Вардар и целиот тек на реката Бабуна. На исток граничи со Овче Поле и Штипскиот регион, на југ со областа Раец, Тиквешки крај и Прилепско Поле, на запад границата се протега до областа Порече, а на север до Скопската област, Томислав Таневски, Музичко-етнолошка разгледница на Македонија, Институт отворено општество Македонија, Скопје, 1999, стр. 87. Оваа област



Овој ареал се протега по текот на реката Вардар, кадешто се наоѓаат главните патишта кои ја поврзуваат Македонија со север и југ. Во врска со народното пеење, тоа секако, низ повеќевековното постоење претрпело извесни промени. Условите и начинот на живеење на жителите од овие краеви оставиле траги на постоење на некои видови песни. Од пунктовите на оваа регионална група,7 во кои се вршени истражувањата, избрани се најрепрезентативните примери, со мелографирани и дешифрирани песни, кои се во функција на расветлување на појавите и одредување на формите на традиционалното народно обредно пеење со сите музички особености типични за оваа регионална група. Така, од старата народна музичко-поетска традиција од обредниот циклус на годишните обичаи можат да се сретнат речиси сите видови и форми на традиционално пеење, како што се божиќни, светијовански (водичарски) ѓурѓовденски, биљарски, жетварски и свадбарски песни. Во наведените пунктови голем број од овие песни и денес се пеат како дел од празнувањата, но само во зафрлените села, кои се оддалечени од урбаните средини,8 а останатите песни живеат само во сеќавањата на носителите на овие традиционални пеачки форми и тие до неодамна активно живееле и имале свое обредно и функционално значење во нивниот живот.9

Најмногу се сочувани примерите на традиционалните пеачки форми на доселеничките родови во областа Азот, која се ноѓа во Велешкиот крај. Станува збор за селата Папрадиште и Ореше, кои се дели на два подрегиона: Северни велешки села и областа Бабуна или Азот, која се протега по сливот на реките Бабуна и Тополка. Припаѓа Горновардарската етнографска област, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 157-160. 7 од Скопскиот регион истражувани се селата: Нова Брезница, Горно Соње, Драчево и други, а од Велешкиот селата: Џидимирци (како преодна граница кон Светиниколскиот крај), Мартолци, Ореше и Папрадиште, кои се наоѓаат во областа Бабуна или Азот. 8 Ѓурѓовденското празнување со бројни обредни практики сеуште постои како жива традиција во селото Нова Брезница, во Скопскиот регион, а таков е случајот и во Велешкиот крај, во чии песни е опеано берењето на билки и лулањето на младите девојки и момчиња (види ги примерите 74 и 75). 9 Така, во Велешкиот крај сî до 1950-те години на минатиот век во селото Мартолци "играле" додолки. За својот настап тие се подготвувале покрај реката Бабуна. Освен што низ сито ја прскале "додолката" со вода, тие фаќале желки и жаби, кои ги беселе на врбите што растеле покрај реката за да загинат постепено, молејќи се за дожд. Карактеристично за овој крај е и тоа што додолките, кога минеле низ селото, краделе сита, сукалки, кросна, пиралки и други реквизити од селско-стопанската дејност и ги фрлале во реката. И додека додолките ја пееле песната Ој додоле, мили боже, домаќинката на куќата го посипувала "додолето" со вода, изговарајќи ја притоа следната магична формула: "Како што те полевам тебе, така, златен бог да се смилува и да го залее нашето поле!" Запис од А. А. Ќулафковски од 1972 година, според кажувањето на 73-годишната Таса Богданова Дикова, АИФ, м.л. 1900.

- 64 - Родна Величковска претставуваат Мијачка10 оаза во Горновардарската етничка област, со богата и прилично сочувана народна традиција, кадешто пеачката традиција долго и жилаво се спротивставувала на сите влијанија однадвор. Сеуште можат да се сретнат живи родови и жанрови, поразлични отколку во останатите села од овој крај, а кои се типични за целокупната мијачка традиционална обредност и пеење. Може да се каже дека некои видови песни во мијачката етничка област исчезнале, како на пример жетварските, но тие сеуште им се во сеќавањето на пеачките од селата од оваа област со јасна претстава и функција за традиционалното пеење. Тоа може да се забележи од бројните примери од овие пунктови во кои се вршени теренски истражувања последните неколку децении континуирано, чиј интензитет секако е намален но сеуште присутен онаму кадешто се оживува периодично при разни празнувања. Тие се покажуваат со целата своја архаичност, токму онака како што било во минатото (види ги примерите 125, 126 и 127).

3.1.1.2. Прилепско-битолска група

Во Прилепско-битолската регионална група, покрај Прилепскиот11 и Битолскиот,12 спаѓаат и следните региони: кон прилепската група се

10 Мијачката етничка група во компактна целина живее во западниот периферен музичко-фолклорен ареал (види потпоглавје 3.1.2.2.). 11 Прилепскиот регион е најсеверниот дел на рамнината Пелагонија. На југозапад се граничи со Битолскиот крај, на запад со Железник (или Демирхисарскиот крај), на север со Кичевскиот крај и областа Порече, на североисток со Велешкиот крај и на исток со областа Раец (Тивешки крај) и областа Мариово. Од трите страни е ограничен со планински венци, а само на југозапад се надоврзува на Битолско Поле. Меѓу планините се протега плодното Прилепско Поле (или Прилепска котлина). На овој предел му припаѓа и Крушевскиот крај кадешто живее мијачко и влашко население, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 222-223. 12 Битолскиот регион се наоѓа во средишниот јужен дел од Брсјачката етничка област. На запад се граничи со Преспа, на север со Демирхисарскиот (Железник) и Прилепскиот крај, на исток со Мариово и на југ со Леринско, во Република Грција. Го опфаќа јужниот дел од пелагониската рамнина. Битолскиот крај е синоним за истоимената котлина, која само по северозападниот раб е заградена со планината Баба (позната е и како Пелистер), како и со други планини, а на источниот дел се наоѓа Селечка планина. Рамничарскиот предел е отворен кон Леринско и Прилепско. Најголемата река во овој предел е Црна Река. Во составот на Битолскиот регион влегуваат и неколку потпредели: Битолско Поле, Горни села, Цапарско поле и Шемница, Ibid., стр. 198-202.


во македонското традиционално народно пеење приклучува дел од Мариово,13 а кон Битолската Демирхисарскиот крај или Железник.14 Во традиционалното народно пеење на оваа комплексна регионална група до денес се сочувани различни видови песни кои сведочат за една многу стара музичко-поетска културна традиција (види II дел, поглавје 2, картата број 4).

Секако дека низ повеќевековното постоење, народното пеење од оваа регионална група претрпело извесни промени. Меѓутоа, сочувани се многу белези кои се одликуваат со архаичност во доменот на музичко-поетските форми и изразни средства, како по својата намена така и во однос на врската со некогашните појави на народниот живот.

Условите и начинот на животот на жителите кои го одредиле развојот на некои жанрови, а во овој случај, видовите песни од оваа регионална група, чиј број е релативно голем, би помогнале околу расветлувањето на појавите и одредувањето на формите на женското обредно пеење со сите типични музички особености.15 Така на пример, во Битолскиот регион како и во другите западни музичко-дијалектни традиции, до денес најмногу се негувале водичарските празнувања, проследени со водичарски песни со наменски карактер.16 Како потврда за тоа се бројните мотиви на една иста мелодија (примери: 16, 17 и 18). Карактеристично за овој жанр е рефренското излагање на зборчето доз, додека кај другите пеачки традиции користењето на зборот "доз", "доз" или дос, дос е карактеристичен за велигденските песни (види пример број 60 и 66). Исто така, за време на празникот "Водици" во селото Варош (Прилепски регион) девојчињата одат низ селото и пеат водичарски

13 Мариово, како дел од Брсјачката етничка област, претставува планински предел кој се протега меѓу Битолскиот крај и Тиквеш. На југозапад се граничи со Битолскиот, на запад со Прилепскиот крај, на север со Раец (Тиквеш) и со други предели. Од Тиквеш на југоисток продолжува кон Меглен, Р. Грција и на југ се граничи со Леринско. Тоа е висорамнина, низ која се пробива Црна Река и ја сочинува живописната Мариовска клисура. Се дели на Горно или Старо Мариово и Долно или Мало Мариово. Мариово претставува некој вид премин меѓу Брсјаците и доселениците во областа Тиквеш, Ibid., стр. 210. 14 Пределот Железник се наоѓа западно од Прилепско Поле, во горниот тек на Црна Река. На југозапад се граничи со Преспа и Охридско, на северозапад и север со Кичевско, на североисток со Крушевско и на југоисток со Битолско. Се одликува со планински релјеф, а рамничарските делови главно се наоѓаат покрај речниот тек на Црна Река, Ibid., стр. 203. 15 Пунктови во кои се извршени истражувањата од Прилепско-мариовскиот регион се следните села: Варош, Гостиражни, Долгаец, Врник и други, а од Битолско-Демирхисарскиот регион селата: Лопатица, Суводол, Смилево, Брезово, Бабино, Жван и други. 16 Така, на пример, кога водичарките влегуваат во дворот пеат песни на домаќинот, на стара жена, на невести, на момчиња, на девојки и на други лица.

- 66 - Родна Величковска песни, а домаќинките ги даруваат со костени, или им даваат по некоја пара.

Ѓурѓовденските празнувања со многубројни песни се најзастапените во Прилепскиот регион. Интересни се кажувањата на пеачката Пројка Момироска, родена 1908 година во селото Гостиражни во врска со ѓурѓовденските празнувања и пеење на песни со наменски карактер (примери бр. 79, 80 и 81). Според неа, како и од извршената анализа, може да се види дека овие песни се пеат на лулашки и се наменети на мали деца (бебиња),17 женски деца од 9-10 години.18 Некои од нив се пеат на лулашка кога се лула девојче над 14 години.19 Се пеат кога се лула некое девојче која има постар брат за женење,20 кога се лула постара девојка,21 кога се лула девојка која е стасана за мажачка,22 кога на лулашката ќе се качи млада невеста која нема деца, а чиј сопруг наскоро заминува на "гурбет" ("печалба"),23 кога на лулашката ќе се качи момче.24 Кога на лулашката ќе се качи постара жена, тогаш не се пее, туку во скутот í ставаат камен-белутрак, а кога ќе ја залулаат два-три пати, таа го фрла каменот. Каменот се става за да се собира маста кога млекото се бие во "бутин". Песната "Прошетало свето Ѓурѓе, доз, доз!" се пее на празникот Ѓурѓовден ("Ѓурѓеен"), околу ручек кога се завршува со лулањето. По лулањето, девојките ги собираат јажињата од лулашките и 17 Рано наутро секоја мајка го бања бебето, го облекува во ново празнично руво и го носи на лулашка. Пред да седне на лулашката, околу половината му опашува трева ("огнојка") за да биде дебело (во некои краеви таа трева се вика "дебелика") и се кити со врбово гранче - за да порасне побргу. На главата му става венче сплетено од "лепавец" (еден вид леплива трева) да му расне косата. При тоа се пее песната:

Има мајка мила сина, Ѓурѓе ле, еј, Ѓурѓе ле, и! лељо!

Променила, накитила, испратила на нишалка.

(АИФ, м.л. бр. 1133, пример бр. 80). 18 Кога мајката го учи девојчето да везе, плете, преде, почнува да "прави руба" (да спрема дарови), бидејќи кога ќе стигне за мажење, таа ќе го носи тоа што сама го направила. По тоа ја ценеле колку ќе биде способна да "ја гледа куќата" и да го облекува семејството. Девојчето, накитено околу појасот со гранчиња од орев, дуња, а на главата со венче од трева "лепавец" (да í расне коса) кога ќе седнувало на лулашката, останатите девојчиња í ја пееле песната "Коњарката коњи паси". 19 Се пее и песната "Малој моме Ѓувезијо". 20 Се пее песната "Калин, велин вито перо" (многу стара песна). 21 за која се знаело дека ја сака "беќарот", кој свирел на кавал, и во тој случај се пее песната "Израсла ми перунига". 22 Се пее песната "Продавај се бело грозје" или песната "Излетале два гулаба", или пак песната "Израсла ми јаболкница". 23 од пролет до есен (во Романија, Србија и Бугарија). Песната "Се пофали лудо младо", Пројка Момироска ја научила од Неда Трајкоска (родена 1886 година) во селото Секирци, Прилепско. 24 Се пее песната "Бразда бразди лудо младо".


во македонското традиционално народно пеење заминуваат на сретсело да се фатат на оро ("на танец") кадешто ја пеат оваа песна. Ороводецот, односно "танчаријата", мора да биде девојка која ужива глас на добра пеачка ("песнопојка") која истовремено го води и орото, а по неа сите играат и пеат. Оваа песна се пее за да ја изразат својата радост и задоволство бидејќи, како што велат самите пеачки, од "Ѓурѓовден се познавал бериќетот", па затоа тоа морало да се објави гласно.25

Иванденското празнување (на 7 јули) во селото Алинци, Битолско, е посветено на раѓањето на Свети Јован се практикува и денес, проследено со обредни поворки.26

Освен тоа, во традиционалното народно пеење на овие регионални групи застапени се обредите за повикување на дожд, кои поседуваат двојна лексика. Така, на пример, во Прилепскиот регион тој обичај се нарекува додолиња, а во песната паралелно се употребени имињата додоле и лилјаче. Молбите за дожд се изведувале во било кој ден по Велигден.27 Во селото Смилево28 (Битолско) се практикувал обичајот 25 Со тоа се нагласува неговата апотропејска продуцирачка цел: "до кадешто се слуша гласот, да не бие град, гората да раззеленее", Светлана Захариева, „Свирачът във фолклорната култура“, БАН, София, 1987, стр. 70. 26 Еден ден пред празникот, девојките од споменатото село се собираат во една куќа, а една од нив ја прават "невеста". Потоа земаат едно мало "котле" или "ѓумче" и ги китат со разни цвеќиња и одат на три чешми кадешто ги полнат со вода. Во тој момент се пее песната:

Иване, малечок, кај ќе ми ноќеваш, Под црвен трендафил, под бели карамфил? Ќе ми те украдат младите беќари, и ќе ми те дават на млади девојки, тие ќе те носат во бели пазуви.

Садовите со водата ги ставаат под "трендафил", односно да преноќат, а 5-6 девојчиња оделе кај "невестата" да преспијат. Наутро, на самиот празник Иванден, стануваат рано и со невестата шетаат по куќите, пеат песни, а со босилокот, натопен со вода, ги прскаат луѓето, "кое чини за од почудиште" (за заштита од уроци). За таа прилика домаќините ги даруваат со пари. Забележал Благоја Груевски во 1969 година, АИФ, м.л. 1009. 27 Таму се пее следната песна:

Ој, ти боже, мили боже, што се моли додолево, додолево - лилјачево: да загрми, да заврни, да заврни ситна роса,

да нароси ширно поле, да извишат пчениците, пчениците - до гредите, а 'ржјето - до стреите!

Потоа секоја домаќинка на "додолето" над главата му сее брашно (за да е "ситен" дождот) и ги дарувала. Запис од 1953 година. 28 Селото претставува Мијачка оаза во брсјачкки крај со прилично богата и сочувана народна традиција. Се среќаваат сеуште живи видови и жанрови, но нивниот интензитет е битно намален, и поразличен е во однос на останатите села од овој крај, чија пеачка традиција жилаво се спротивставувала на сите надворешни влијанија. Едно од главните

- 68 - Родна Величковска "Вај-Дудуле" кој доаѓа од зборот "Вајвуле"29 и "додоле". Таму се пееле песни наменети за "Вајвулето".30

Во Демирхисарскиот крај паралелно се пеат "ојлијарски" и додолски песни со лексика типична за тој крај. Исто така застапени се водичарски, лазарски (сосем малку), велигденски31, ѓурѓовденски, "летоечки", и жетварски песни, а како најсочувана пеачка традиција секако е свадбарското пеење32. Во селото Варош (кај Прилеп) сеуште постои старото свадбарско обредно пеење кое е присутно дури и во градските средини. По тој повод се пеат песни за секоја пригода, на пример, кога ја облекуваат девојката33, кога излегуваат од куќата на невестата34 итн.

празнувања во селото Смилево е водичарското, односно, празнувањето на Свети Јован (кое се состои од предавање на селскиот или маалскиот сребрен крст од страна на стариот "крсник" на новиот "крсник", односно кум). Додека мажите, опашани со долги црвени појаси, се фаќаат за нив и во вид на оро поаѓаат со крстот од стариот кон новиот кум, кој пак за откуп е должен да приреди што побогата гозба, жените исто така облечени во празнично руво, одат по нив и ја пеат песната, својствена само за овој празник:

По небо летат крстатен орел, по небо летат, стрет село паѓат, да ми го барат новега кума. Како го барат, така го најде: - Еј, куме, куме, еј нови куме, не уплаши се, тук зарадви се!

Сам Свети Јован заире носит, заире носит: лута ракија, лута ракија, бела пченица, бела пченица, бела погача, бела погача, црвено вино, црвено вино, рујново вино!

На истиот празник се пее и песната "Кинисал ми Свети Јован / да ми одит во рај Божји (во рај Божји при Господа...)", позната од брсјачката традиција, во која се спомнува Свети Петар, Душан Хр. Константинов, „Религиозни мотиви во песните и обичаите на Мијаците во село Смилево (Битолско)“, Македонски фолклор, год. XXIV, бр. 47, Скопје, 1991, стр. 314. 29 Етимологијата на зборот "Вајвуле", доаѓа од албанскиот збор "vajzë", со значење девојче. 30 Како на пример песната:

Вајвуле, вај! дај Боже, дај! да зароси ситна роса, дарвајте го вајвулето. Да зароси ситна роса,

ситна роса мајовица, да се родит дар-бериќет: дар-бериќет: жито, вино, жито, вино, мед и млеко.

Душко Хр. Константинов, „Летните обичаи и игри во мијачко село Смилево (Битолско)“, Македонски фолклор, год. X, бр. 19-20, Скопје, 1977, стр. 179. 31 а тоа се всушност обредни игри и песни кои се изведуваат кога девојките играат во две ора и "се наткладуваат", односно девојките од едното оро маскираат една девојка во машко и сакаат да го земат најубавото девојче од другото оро, и обратно. 32 Кога пристигнуваат сватовите во куќата на девојката, кога се меси "сваќата", се пее за зетот и за останатите свадбари. 33 ja пеат песната "Девојка вива, превива" или песната "Девери, браќа роѓени". 34 девојчињата ја пеат песната "Ви зедовме најарно моме", АИФ, м.л. бр. 1549.



3.1.1.3. Кичевско-поречка група

Традиционалното народно пеење и во Кичевско35-поречката36

регионална група до денешен ден се одликува со својата архаичност низ различните видови песни, кои претставуваат живо сведоштво за сочуваноста на една многу стара музичко-поетска култура. Од испитаните пунктови, односно селата Иванчишта, Другово, Мијокази, Попоец, Раштани, Душегубица (сите од Кичевскиот регион) и селата Крапа, Дворци, Девич, Црешнево (од Порече), голем број песни од старата пеачка традиција своите традиционални особености ги задржале до најмали детали. Во основа, овој регион ја содржи целата разновидност на жанровите и формите, кои можат да се најдат во целата земја, а тоа се: календарско-земјоделските, семејните, обредните и други песни. Од 35 Кичевскиот крај е висока котлинска област во западниот дел на Република Македонија и го зафаќа горниот тек на реката Треска. Оваа област во поголемиот дел е населена со македонско и албанско население. Македонското население се дели на две етнички целини: брсјачка (која е поголема и се наоѓа во јужниот и шопска, која е помала и е населена во северниот дел). Овој состав на жителите секако ја условил и појавата на некои специфичности во нивната материјална и духовна култура. Таа област на југозапад се граничи со Охридскиот регион, на запад со Реканската област, на север со Полог, на североисток и исток со Порече, на југ и југоисток со Железник (Демирхисарско) и Крушевскиот крај, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 205-207 (види II дел, поглавје 2, картата, broj 2). 36 Порече е област која се наоѓа во централниот дел на Македонија, "во најсеверниот дел на Брсјачката етничка област", Ibid., стр. 217-218. Оваа област го зафаќа средишниот дел на сливот на реката Треска меѓу Скопската, Полошката, Кичевската, Прилепската и мал дел од Велешката котлина. Поради планинскиот релјеф и лошите комуникации, областа Порече до неодамна била недостапна и отцепена од околните краеви. Има преку 40 села со чисто македонско население. Поради специфичните историски, општествени, културни и други услови во Порече, животот во минатото бил проследен со многу стари обичаи, настанати уште во времето од раното христијанство, па и во поранешните периоди, а некои од нив се одржале сî до денес. Така, Порече претставува една од најраселените области, чии жители наспроти тоа сеуште живо се сеќаваат на начинот како некогаш се празнувало. Најголеми празнувања во овој крај се велигденските, проследени со многу велигденски игри. Така, на првиот ден на Велигден девојките пеат пригодни песни за истерување на добитокот на пасење:

Сви овчари потерале, дос, и! Стојан овчар не потера, туку врти врто село, врто село Катраново,

За девојка Катрановка. - Ој, Стојане млад овчаре, не се л'жи по девојки!

Вера Кличкова, „Велигденските обичаи во Порече“, Гласник на Музејското конзерваторско друштво на НРМ, кн. 11, стр. 162.

- 70 - Родна Величковска божиќната пеачка традиција сочувани се некои примери, а пеачките со видлива емоција и нескриена носталгија сеуште се сеќаваат на времето кога ги пееле на сретсело, пред црква, на пример песните број 7 и 8, карактеристични за Кичевската и Поречката област.

Водичарската обредност37 во оваа регионална група е проследена со бројни водичарски ("водичечки") песни од Кичевскиот регион, а особено се истакнуваат песните посветени на кумовите - "Стариот и "Новиот кум" (пример број 7) - и песните со наменски карактер - пожелбите за секој член на семејството.38

И во областа Порече, за време на водичарските празнувања, девојките или невестите одат по куќите. Фатени за раце, во состав две по две, во дворовите во кои влегуваат прават кружни движења и пеат песни. Според содржината, песните се поделени во две групи:

1. песни кои се пеат на божикумот39 и 2. песни наменети за мажи, жени, момчиња, девојки, мали машки

и женски деца како и песни кои се пеат на гостите. Најнапред почнуваат да пеат првите две пеачки, а другите им се

придружуваат. Една иста песна се пее во повеќе куќи. Карактеристично за оваа област е тоа што на крајот од секоја песна се спомнува името на оној, на кого е наменета песната. Текстуалното сиже во овие песни е насочено

37 чијшто главен настан е осветувањето на водата (обредно фрлање на крстот во вода) и обредите околу кумствата. 38 како што е песната:

Има мајка мила сина, пратила го на учење, На учење во Битола,

да научи бела книга, бела книга, црно писмо...

која е наменета на машки деца кои одат на училиште, посакувајќи им просперитет во нивниот иден живот, АИФ, м.л. бр. 1121, Иванчишта, Кичевско. 39 "Божикумот - лажикумот" е лицето кое е избрано за кум во селата од Поречието. Тој во постаро време бил биран со "жрепка". Во помалите села имало само еден, додека во поголемите се бирале повеќе кумови (секое маало имало свој "божикум"). Стариот "божикум" во црквата го предавал крстот на новиот божикум кој се нарекува "лажикум". На вториот ден од празникот, односно на "Водици" навечер, пред почетокот на вечерата се меси погача и во неа се става мало крсче или паричка. "Божикумот" ја крши погачата на онолку парчиња колку што има куќи во кумството. Парчињата ги става во торба, а потоа на секој домаќин од куќите по ред му дели по едно парче. Штом ќе ги подели парчињата од погачата, секој во своето парче го бара крсчето или паричката. Тој што ќе го најде нишанот, станува нов "божикум". Потоа следат обичаите околу предавањето на крстот ("плетење" и неговото "расплетување"), Блаже Ристовски, „Водичарски обичаи и песни во Порече од збирките на Милан Ристески“, Македонски фолклор, год. III, бр. 5-6, Скопје, 1970, стр. 131-154.


во македонското традиционално народно пеење кон плодородието, здравјето и благосостојбата на луѓето во нивниот свакодневен живот.

Велигденските празнувања се проследени со т.н. "велигденечки" песни, кои се пеат и играат во текот на трите дена од празникот во Кичевскиот регион и Поречкиот регион. Покрај обредното пеење, за Поречието карактеристични се и обредните игри, т.н. "гачки", кои се различни по содржина.40 (види пример број 57).

Кај ѓурѓовденските празнувања основна и најзначајна е врската со обредите и песните посветени на култот на билките, како што се: берење билки,41 закитување42 и крмење на добитокот, кои имаат заштитна функција. И додека се вршат овие обредни практики, се пеат "ѓурѓенечки" песни (примери 84, 85 и 86), чие обредно дејство е опеано во самите песни, како што е следниот пример:

Ајде на билки, Билјано моме, Билки да береш, стадо да крмиш. Стадо да крмиш, стадо Стојаноо.43

И обредното лулање кое се вршело за време на ѓурѓовденските

празнувања има важна улога во тој поглед. Интересен е податокот дека луѓето од село Крапа (Порече) на Ѓурѓовден одат на оброченото место "Света Недела", каде носат "крсти". И додека мажите седат и пијат, жените и девојките трипати кружат околу нив и пеат:

Ми прошетала Света Недела, ми прошетала низ Никополе.

Танка топола, жолта јасика, жолта јасика, зелена врба,

40 Нешто поопширно за тоа види кај: Вера Кличкова, „Велигденски обичаи во Порече“, Гласник на Музејското конзерваторско друштво на НРМ, кн. 11, стр. 180. Нив ги проучувале и сестрите Даница и Љубица Јанковић, Народне игре, кн. VI, Београд, 1952, стр. 47-48. 41 имаат магиски карактер и служат за лечење и правење разни магии, што исто така е поврзано со "запотнувањето" на нивите (забрана на влегување во нивите и ливадите на пролет), обредно дејство кое е сликовито претставено во песната:

Што се белеит долу во поле, Дали је магла, дали је вода, дали је вода, дали је стадо? - Нито је магла, нито је вода, нито је вода, нито је стадо! Да беше магла, ќе се кренеше,

да беше вода, ќе се лејеше, да беше стадо, ќе кинисаше. Туку ми беше Велика рака, Велика рака маџиечмица, маџиечмица, маџије тера, маџије тера од осој в присој.

(АИФ, м.л. бр. 1122, с. Иванчишта, Кичевско). 42 Вратата на нивните домови, како и "бутинот" (дрвен сад во кој се бие млекото за добивање на масло и матеница). 43 АИФ, м.л. бр. 1067, с. Крапа, Порече.


Сî што î виде сî î потстана, сî î потстана, сî врв поклони. - Цут да цутите, род да немате, уровно жито ни в панагија,

ни потстанаа, ни врв поклонија. `И проколнала Света Недела: ни в панагија, ни в литургија.44

И кај оваа регионална група се застапени обредите и обредното пеење за повикување на дожд. Така, во селото Крапа (Порече) на девојчето, накитено со зеленило или "боз" му ставале да носи жаба за време на обредот. Потоа земале носила на кои се носеле умрените и оделе на гробишта, превртувале плоча на некој гроб и го полевале со вода. За тоа време "ојдодолето" играло по селото, а девојчињата ја пееле песната:

Бога моли лилјачево, Лилјачево, сирачево: - Дај ми, боже, клучеите, да отклучам облацине,

да зароси ситна роса, да нароси бериќетотот, да се роди вино, жито!

Постарите жени оделе по додолето и собирале маст, волна,

конопје, брашно, јајца, онолку колку што е опеено во песната: Дарујте го Лилјачето, Лилјачето, сирачето: Лајца, мавца, до пет јајца.45

Во Кичевско пак, девојчето кое го изведувало ритуалот, односно

"играта", подеднакво се именувало и како додоле и како лилјаче.46 Крсти носам, бога молам, Господи помилуј, и!47

Летниот обредно-обичаен систем во овој регион се обележува со бројни дејства. За разлика од областа Кичевија, кадешто не се среќаваат додолски обичаи и песни, во Поречието посебно ќе ги истакнам 44 АИФ, м.л. бр. 1068, с. Крапа, Порече. 45 Соопштила Паца Јоноска, родена 1905 год. во с. Крапа, Порече, АИФ, м.л. бр. 1068. 46 Како во оваа песна:

Ој, додоле, мили боже, да заврнит, да загрмит, да заросит ситна роса, да навадит берикетот, да нараснат пчениците,

пчениците до појаса, а 'ржиње до рамена, а пченкине до стреине! Дарујте го лилјачево, лилјачево - сирачево!

(Запис од 1953 година). 47 АИФ, м.л. бр. 1357.


во македонското традиционално народно пеење обредните дејства околу повикувањето на дожд, проследени со бројни песни, кај народот познати како "летоечки", кои се пеат при вршењето на некои полски работи, како што е копањето на некои земјоделски култури. Тоа се песни испреплетени со љубовни мотиви. Во оваа група спаѓаат и голем број жетварски песни, како најзастапениот вид на традиционалното народно пеење од овој регион (примери број 129, 130 и 131).

Како посебна група во македонското традиционално обредно народно пеење ќе ги издвојам црепнарските песни кои се најмногу застапени во областа Порече. Овие песни се пеат додека девојките со нозе ги газеле ("меселе") црепните (примери број 149 и 150). Денес овие песни на теренот можеме да ги сретнеме како жетварски, бидејќи црепнарската пеачка традиција исчезнала со престанокот на оваа селско-стопанска дејност, па овој вид пеење како дел од работната обврска на пеачките се трансформирал во посебен, жетварски вид на пеење, кој до неодамна беше функционално активен во целокупната пеачка традиција на жените од споменатата област.

Свадбениот обреден комплекс и во оваа регионална група се одликува со својата бројност на активни обредни практики, проследени со песни, одделно врзани за секој момент од свадбата. Така, во свадбениот церемонијал, освен за невестата и младоженецот, песни се пеат и за кумот, старосватот, братот на невестата, деверот и останатите учесници во свадбата (види пример број 156).

3.1.2. ПЕРИФЕРНА ГРУПА

3.1.2.1. Полошки регион

Во традиционалното народно пеење на Полошкиот регион денес од старата музичко-поетска култура има многу малку сочувани примери.1 Условите и начинот на живот на жителите од оваа област го одредиле развојот и, конечно, постепеното гаснење на некои видови песни. Од истражуваните пунктови2 во овој регион, од старата народна музичко-поетска традиција биле застапени речиси сите видови и форми на традиционалното пеење. Извесен број од овие песни се пеат и денес како дел од празнувањата, но само во многу зафрлените села, кои се одалечени од урбаните средини, а останатите песни сеуште живеат само во сеќавањата на носителите на овие традиционални пеачки форми кои до неодамна имале свое активно место во обредите и посебно функционално

1 Овој предел е познат под називот Полог и се наоѓа во Горновардарскиот крај, кој í припаѓа на Вардарската етничка област. Таа се протега во горниот тек на реката Вардар, во северо-западниот дел на Република Македонија. Пределот на југозапад се граничи со областа Река, на северозапад со пределот Гора, кој се наоѓа на територијата на Република Србија, на исток со Скопскиот регион, на југоисток со областа Порече и на југ со Кичевскиот крај. Пределот го сочинуваат два помали предела: Горен Полог или Гостиварски крај, кадешто се наоѓа изворот на реката Вардар, чиј главен административен центар е градот Гостивар, и Долен Полог или Тетовски крај, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 172-173. според дијалектната специфика на говорот, Б. Видоески оваа област ја дели на три говорни типа, од кои два се основни, а еден е преоден. Една поголема говорна целина образуваат селата од Горен Полог. Вториот основен тип е вратничкиот говор што го сочинуваат т.н. подгорски села, а тоа се крајните северни долнополошки села: Вратница и уште некои помали села, а како гранични се сметаат селата: Јелошник, Доброште, Брезно и Теарце, што ја покажува неспорна генетската врска со северните говори и со граничните српски дијалекти. Третиот говорен тип од оваа пределна целина е градскиот тетовски говор како и говорите од тетовските села, кои ја делат областа Полог на две географски целини: Горен и Долен Полог, Божидар Видоески, Дијалектите на македонскиот јазик, Том I, МАНУ, Скопје, 1998, стр. 149. На неговата територија се вкрстуваат горнополошките, а тоа значи и западномакедонските и северномакедонските јазични црти. Дијалектната граница меѓу овие две пределни целини се протега јужно од градот Тетово, кај селото Саракино и Брвеница. Ваквото определување на Видоески е применливо и во областа на музичките дијалекти, бидејќи таа разлика е присутна и во доменот на традиционалното пеење, а преодна граница во традиционалното народно пеење е исто така селото Брвеница. 2 Тоа се следните села: Гоновица, Гостиварски крај и Милетино, Долен Полог. Материјалот е снимен во далечните 1955 и 1971 година. Во денешни услови во овие предели не се изводливи теренски истражувања поради масовните присилни иселувања на македонското население од овие предели, кадешто моментно претежно живее албанска популација.


во македонското традиционално народно пеење значење. Така на пример, народната пеачка Мара Милошеска со групата пеачки од селото Гоновица во Гостиварскиот крај, навечер за време на божиќните празнувања со своите другарки пееле и играле "божичечки" песни. Тоа се всушност "оречки песни", "шо се тргаат на оро".3

Истата пеачка нî информира дека светијованското (водичарското) празнување било проследено со бројни обредни дејства, врзани за "кумствата" и дека претставува сеуште жива традиција во селото. Така, за време на "Машки Водици", кога се изнесува крстот од црквата, за да го врзат,4 се пеат песни за измолување на дожд ("крсти"). Таква е песната:

Се кренале крсти коли, Господи, господи, помилуј нас! Се кренале, Бога молат. 5

Исто така во селото Гоновица оделе и "додолки". Тие тоа го

правеле на следниот начин: земале некое девојче "сираче", кое го кителе со бозел и го воделе низ селото, од куќа на куќа, при што пееле:

Се забиле два јоблака, ој, додо, ој, додоле, ој, додо, мили боже, јој!

Ми се моли наша дода, Да заврни тифка роса...6

Тогаш домаќинката излегувала со котле в рака и ја прскала

"додолката". Девојчето кое "играло" го нарекувале дода.7 Карактеристично за овој крај е и тоа што, ако во селото немало сираче, тогаш правеле "додолка" од дрво.

Најсочувани примери се традиционалните пеачки форми за време на ѓурѓовденските празнувања. Девојките и жените, в очи празникот

3 АИФ, м.л. бр. 2180. 4 Крстот е врзан в очи празникот, а го одврзуваат кумовите (стариот и новиот), а потоа новиот кум го носи во својот дом. 5АИФ, м.л. бр. 2180, село Гоновица, Гостиварско. Снимил Живко Алексоски во 1971 година. Пее Мара Милошеска со група пеачки. Дешифрирала и мелографирала Родна Величковска (песна бр. 122). 6 Исто, м.л. бр. 2180 (песна бр. 115). 7 Во селото Милетино, Долен Полог се користи називот ојлијарче, како во песната:

Ојлијарче бога моли, ојлије, ојлије, ој, ји!..

(АИФ, м.л. бр. 157).

- 76 - Родна Величковска Ѓурѓовден, кога берат билки8 пеат т.н. "билјаречки" песни, како што е следната песна, во која се наведени сите обредни дејства околу крмењето на добитокот:

Слагај билке од планина, да береме бело билје, да крмиме стадо јовци,

да крмиме чифт волове, да крмиме булук овце!9

Во традиционалното народно пеење од Долно-полошкиот регион

свое место имаат и жетварските песни, како што е оваа добро позната низ цела Македонија: "Удри "Крајно" на крај д'излезиме", а тоа се однесува на последната жетварка, која во дадениот случај ја нарекуваат "Крајна", која треба да жнее со исто темпо како и останатите жетварки за да не се "посрами" пред другите жетвари, односно таа треба да оди во иста линија со постаџијата, бидејќи сите жетвари се управуваат по овие двајца. Во оваа прилика неа најнапред ја повикуваат на ужина:

На крај има сенка јаворова, под сенката голема јужина, Јужина је белата погача,

јужина је јагнето печено. Стани "Крајно", на крај д'излезиме!...10

Инаку овој мотив, како што реков, е широко распространет на

целиот македонски ареал каде што се пеат жетварски песни. Во овој регион и свадбата сеуште претставува жива традиција.

Современата свадба во овој регион ги задржала старите обреди и традиционални пеачки форми, како на пример, времето кога се меси обредниот леб ("сваќата"), која ја меси "месарија" (девојка, блиска роднина на невестата), додека останатите девојчиња ја украсувале со босилок и друго цвеќе. Карактерисричен е обичајот, кога кај младоженецот ја носат "сваќата", а тој плука во неа, изразувајќи желба да биде близок со роднините на невестата.

Наведените примери од истражуваните пунктови, чиј број е секако намален, укажува на постоењето на сеуште жива пеачка традиција, која денес се презентира при разните празнувања онака како што тоа било во минатото.

8 Види II дел, поглавје 5, фотографија број 9, на која се претставени билјарки - пеачки од с. Милетино во Полошкиот регион. 9 Запис од 1971, АИФ, м.л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско (песна бр. 89). 10 АИФ, м.л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско (песна бр. 132).



3.1.2.2. Реканско-Дебарски (мијачки) регион

Традицоналното народно пеење во Реканско-Дебарскиот или

Мијачкиот регион11 се вклопува во општата распространетост на слични видови на пеење како во самиот регион така и во поширокиот македонски ареал, што се одликува со исклучтелност на појавите и единственост на испреплетеноста на повеќе музичко-фолклорни особености. За појавата на тие особености постојат повеќе причини, односно овие појави се резултат на внатрешните процеси при формирањето на системот наречен "културен дијалект", а се задржале во оваа област пред сî поради специфичните географски фактори, релативната комуникациска оддалеченост на некои села од градските административни и културни средини и сл. Нашите истражувања се всредоточени на сегашната состојба на теренот и претставуваат илустрација на акуелните збиднувања во областа на народното пеење. Заклучокот е дека пеачката традиција е сеуште жива и ги чува своите белези на архаичност во однос на музичко-поетските форми и изразни средства, специфични како по својата намена така и во поглед на некогашните појави на народното живеење. Водичарските (Светијовански) празнувања и обредното пеење претставуваат жива традиција врзана за кумствата, што е опеано и во песните од овој крај. Така "водичарките" од с. Битуше,12 Долна Река, наречени "кумстарки" празникот кој доаѓа го поздравуваат со песната:

- Добре ми дојде, Свети Јоване, и! - Добре те најдов, еј нови куме, не уплаши се, тук зарадви се...13

11 Реканско-Дебарската или Мијачко-дебарската етничка област се наоѓа во северо-западниот дел на етнографска Македонија. На југозапад и северозапад се граничи со албанските етнички предели, на север со областа Гора, а на исток и југоисток со пределот Вардарска етничка област, Полог и етничките предели во Брсјачката етничка област: Кичевско и Охридско. Областа ја сочинуваат два предела: Дебарски крај и Река, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 193. Тука припаѓа и пределот Дримкол кој се наоѓа на границата со Р. Албанија, меѓу Јабланица, Црн Дрим и Охридското езеро, на југ и на север со потпределот Жупа. Се дели на Дебарски Дримкол и Струшки или Охридски Дримкол и прават еден отворен простор само кон Струшкиот крај со поголемите села Вевчани и Лабуништа (види II дел, поглавје 2, картата број 2). 12 Битуше е старо Мијачко село со етнички чисто македонско население, Тома Смиљанић, Мијаци, Горња Река и Мавровско поље, Београд, 1925, стр. 108. 13 АИФ, м.л. бр. 945, с. Битуше, Долна Река (види го примерот бр. 22).

- 78 - Родна Величковска А кога се оди со "погача" кај стариот кум, тие пеат:

Заспала ми е бела Марија, меѓу два друма, два манастира. Туе помина сам Свети Јован,

во рока носет стребрено котле, а во котлето стребрено крсте, а на крстето крстен босилек.14

при што се спомнува и крстот - симболот на христијанството, кој е поврзан со кумствата.

Тоа што го пеат лазарките од с. Баниште (Дебарско) е јасен одглас на една активна и сеуште жива пеачка традиција.15

Посебно значење му се придава на доаѓањето на пролетта. За почеток на пролетта се смета празникот Летник,16 и сî она што таа го носи со себе: тревата и дрвјата повторно стануваат зелени. Тоа ќе придонесе да се обезбеди храна за добитокот; почетокот на сеидбата на некои земјоделски култури успешно да заврши. По долгата и студена зима, тоа е најубавиот период за жителите од овој крај, бидејќи неговите села во зимскиот период потполно се отсечени од другите предели на Македонија.17 Поради таа причина, обредите, како берењето билки,18 лулањето на лулки19 итн. се проследени со пригодни песни.

14АИФ, м.л. бр. 945. 15 Девојчињата на возраст од 14 години, со кошници в раце, го посетуваат секое домаќинство и пеат, најнапред на домаќинот:

Стари Јано вино пие, со негои три синои. Со негои три синои,

не му беа три синои. не му беа три синои, тук му беа три галаби...

На девојка:

Овде куќа неметена, метите ја, чистите ја.

Метите ја, чистите ја, со метлица босилкова...

На мало машко дете:

Блазе тебе мајчице, со машкото детенце, Со машкото детенце...

АИФ, м.л. бр. 192, с. Баниште, Дебарски крај 16 народен празник (1 март по стариот или 14 март по новиот календар). 17 Весна Петреска, Пролетните обичаи, обреди и верувања кај Мијаците, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, книга 30, Скопје, 1998, стр. 34. 18 Јастребов забележал две песни во таа пригода: "А девојче задгорјанче" и "Две се цвеќа сговараје", и песната: "Кинисала бела Билка", чијшто рефрен Биљаро! јасно ја одредува нејзината жанровска припадност, И.С. Ястребов, Обычаи и песни турецких Сербов, С. Петербург, 1886, стр. 148-149 и стр. 149-150. Исти се песните кои се наоѓаат и во



Според обредната намена и функција ги делиме на: - песни кои се изведуваат навечер в очи Ѓурѓовден,20 - песни кои се изведуваат на самиот празник21 и - песни кои се изведуваат за време на обредното лулање.22

Во стиховите на овие песни е прикажано листењето и будењето на шумата, цутењето на цвеќињата, што претставува највозбудливиот и најсреќниот дел од животот на селаните, бидејќи тоа го симболизира доаѓање на пролетта, почетокот на новиот животен циклус.

Ѓурѓовденските празнувања со бројни песни од овој регион се длабоко проникнати во музичко-фолклорната традиција како кај Македонците23, така и во фолклорната традиција на народностите кои живеат тука, такашто претставуваат сеуште жива обредно-пеачка пракса.

Како посебна група обреди и обредно пеење, распространети во Дебарскиот регион, ги истакнуваме песните кои се пеат при молбите за дожд:

зборникот на Васил Икономов, Старонародни песни и обичаи од западна Македонија, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 13, Скопје, 1988, стр. 95. 19 Песната "Чија лељка на нишалка, Лељо, Ѓурѓе ле, Лељо!" е запишана во далечната 1900 година и објавена во Зборник на Панајот Гиновски из село Галичник од Дебарско, подготвил и редактирал Кирил Пенушлиски, Книгоиздателство "Матица Македонска", Скопје, 1995, стр. 128. 20 Девојчињата од овој регион на берење билки одат еден ден пред празникот и при тоа пеат билјарски песни. На пример:

Дувна ветар по свите јормани, да разлисте сî гора зелена, да расцуте секаквоно цвеќе,

да го берет јунак и девојка, да го редет по нимните косме, да праќает по млади беќари.

(АИФ, м.л. бр. 3234, Маниса, Турција (1987 год.). 21 Се пееле и играле ороводни песни околу малата црквичка "Св. Илија" во месноста "Добје", исклучиво од жени и девојки, кои во рацете носеле китки цвеќиња. 22 Додека една девојка се лула, останатите девојки и жени пеат:

Лулај, лулај Ружо ле, еда гале на гале, - Ајде гале Васе ле,

Ѓорѓе е мила сноја, а Васева е невеста.

Оваа песна се пее од Ѓурѓовден до Спасовден, АИФ, м.л. бр. 1548, с. Галичник, Дебарско (1970 год.). 23 Уште во далечната 1886 година запишана е и песната:

- Де, мори Ѓурѓе, млад Ѓурѓе, Де, кој ти рече да дојдеш? - Мене ми рече Велигден,

брго да дојдеш по мене, со шума, трева пред тебе и со Солунци по тебе!

И. С. Ястребов, Обычаи и песни турецких Сербов, С. Петербург, 1886, стр. 151.


Да пороси ситна роса, Вај, додоле, вај!

Да повадат градињето, да нí дадет бериќетот.24

Во целокупниот свадбен комплекс од Дебарскиот регион се

наталожиле остатоци од поранешните форми на општествениот живот. И таму како и во други региони на Македонија, главни личности во свадбениот церемонијал, покрај младоженците, се кумот, старосватот, братот на невестата, деверот и други. За нив, во текот на целиот свадбен процес се пеат песни, кои се функционално врзани за целокупниот обреден систем и имаат точно одредено обредно место и време на изведбите (види ги фотографиите број 18 и 19). Така, на пример, во с. Баниште во четвртокот пред свадбата, штом ќе се замесат обредните лебови,25 почнува да се кити ("да се реди") "картата" за "зовење" (канење).26 Во саботата навечер кај невестата се собираат нејзините другарки и пеат:

Седит мома на сребрена стола. Колку седит, толку бога молит: - Дај ми, боже, дену до пол дену,

да поседам, мамини пазуи, да поседам, таткои дворои.

На ист глас се пеат песните, кога пристигнуваат сватовите пред

куќата на девојката.27 Се пеат песни за муштулџијата,28 бајрактарот,29 зетот30 и други членови, носители на свадбениот церемонијал.

24 АИФ, м.л. бр. 1548, с. Галичник, Дебарско (1970 год.). 25 при тоа се пеела и песната:

Месечино, марудо, не огревај к вечеро, не огревај к вечеро. Не огревај к вечеро,

дур да јунак вечера, коњи му се в ливаѓе, мома му е заспала, под црвенио трондафил.

(Види пример бр. 159). 26 Најнапред се "зоват" (т.е. "канат") стариот побратим, бајрактарот, старосватот и другите млади побратими, при што се пее песната:

Цутет Ружа во онаја страна. Тамо цутет овамо мирисат: - Кој да појет Ружа да наберет? - Да пратиме јунакова мајка,

да пратиме Ружа да наберет, да наредет побратимска карта, да "позовет" верни побратими...

27

Фтасал облак, голем сен донесе, шќо засени девојкини дворје,

шќо ујади девојкини татко, шќо ујади девојкина мајка...

28 Како на пример песната:



Во овој регион свадбарските песни се поврзани и со обредите кои се одвиваат по завршувањето на свадбата: будење на невестата, одење на вода и други песни кои се пеат во понеделникот, кои исто така имаат свое значајно место во свадбениот циклус.

Како што може да се забележи, свадбата претставува цел комплекс од разновидни обреди и обредни дејства, врзани за култот на плодноста, во кои песните претставуваат најсвечениот чин од животниот циклус на човекот од овој регион.

3.1.2.3. Охридско-преспанска група Традиционалното народно пеење во Охридско-преспанската

регионална група се вклопува во шемата на распространетост на слични видови пеење како во самиот регион така и во поширокиот западно-македонски ареал.31 Истражувањата покажаа дека во оваа регионална

- Муштулџија, добар аборџија, шќо донесе големо абори.

29

- Бајрактаре, селски азандаре, бајрактаре, селски говедаре,

бајрактаре, селски измеќаре, бајрактаре, глуфче в расолница.

30

- Итро зете, итро да гувејеш, да не ти се светот испотсмејет,

да не ти се шега исподбијет.

(АИФ, м.л. бр. 192). 31 Охридскиот регион е предел во југозападниот дел на Брсјачката етничка област. На запад се граничи со Албанија, на северозапад со Дебарскиот крај, на север со Кичевскиот, на североисток со Железник (Демирхисарско), на југоисток со Преспа и на југ повторно со албанските предели, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 211-216. Се дели на две пределни целини: Горна и Долна Дебарца и Охридско поле, и ја зафаќа Охридско-струшката котлина. Струшката котлина се дели на три пределни целини: Малесија, Струшки Дримкол и Струшко поле. Областа í припаѓа на брсјачката етничка област. Според сегашната административна граница, уште неколку села припаѓаат кон Струшкиот регион, а нивните жители се припадници на мијачката етничка група, а тоа е подобласта Дебарски Дримкол, која воедно претставува преодна граница меѓу Струшкиот и Дебарскиот крај.

Преспа е предел опколен со планини од сите страни (планината Галичица на запад ја дели од Охридскиот крај, планината Сува Гора од Корчанската котлина, а планината Баба од Битолско Поле), во чиј средишен дел се наоѓа Преспанското езеро. Населението е македонско и í припаѓа на брсјачката етничка заедница (види II дел, поглавје 2, карта број 2).

- 82 - Родна Величковска група изобилуваат традиционалните пеачки форми. Така на пример во областа Дебарца32 (Охридско) најмногу се распространети божиќните и водичарските празнувања.33 Во оваа регионална група посебно место зазема лазарската обредност која и тука е сеуште жива обредно-пеачка традиција, која практично се одржува и денес.34 Така во полските села35 од Охридско-струшкиот регион, обредноста (играњето и пеењето) е задолжителна за девојчињата.36

Исто така во истражуваните пунктови на Преспанскиот регион забележан е голем број лазарски песни, при што дознаваме дека лазарската обредност и пеење и во овој регион сеуште постои како пеачка традиција која активно живее. Истражувањата на М. Брзанов ја потврдуваат таа констатација за континуитетот на лазарската традиција, кој наведува дека во сите села од Преспанската котлина се пеат лазарски песни.37 Особено се значајни поранешните истражувања на Марика Хаџи

32 Областа Дебарца претставува преодна граница меѓу централните музичко-фолклорни дијалектни групи и Охридско-преспанската група. Иако оваа област административно му припаѓа на Охридскиот регион, по обичаите и по народното пеење е слична со Кичевската традиција и тамошното народно пеење, што од друга страна сосема се разликува од традиционалното пеење во Охридско поле. Тоа може да се забележи споредувајќи ги примерите на традиционалното пеачко изразување со наведениот регион. Како прво, треба да се истакне дека ова е единствената област во Охридскиот крај кадешто традиционалното народно пеење е двогласно, слично со Кичевското двогласно пеење, како и со двогласното пеење во Македонија воопшто. 33 Подетално за овие празнувања види кај Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-Струшкиот регион, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185. 34 Rodna Velickovska, „The Living Singing Tradition of Saint Lazarus in Macedonia“, Reserch оf Dance аnd Music оn the Balkans, International Simposium, Brčko, 2007, стр. 71-88. Тоа го потврдуваат и фотографиите од личните теренски истражувања вршени во 2003 година, на кои се гледа како девојчињата Лазарки со песна ги дочекуваат минувачите низ селото Велгошти, Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-струшкиот регион, Скопје, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185 (види прилог фотографии). 35 Јанкоец, Лескоец, Велгошти, Мешеишта, Требеништа, Косел, Ливоишта, Волино (Охридско поле) и Мороишта, Ложани, Драслајца, Лабуништа, Мислешево, Радожда, Враниште, Вевчани, Модрич (Струшко поле). 36 Подетално за овие празнувања види кај Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-Струшкиот регион, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185. 37 Михаило Брзанов, „Кон музичките карактеристики на лазарските песни од Преспанско“, Македонски фолклор, год. VI, бр. 12, Скопје, 1973, стр. 51-55.


во македонското традиционално народно пеење Пецева од далечната 1952 година,38 од кои дознаваме за некои карактеристики на лазарската обредност, но наведува минимални детали

38 девојчињата од с. Рајца, Горна Преспа, на возраст од 6-14 години, две недели пред презникот "Лазара" се собирале и ги учеле песните. Секоe маало имало своја група и секоја група имала по три "танчерки" од постарите девојчиња. Една од нив била "главна", а другите две носеле кошничка и торба. Биле облечени во селска носија, а со себе носеле шарени врбови стапчиња на кои во горниот дел имало свирче, подготвени во четвртокот навечер, а во петокот станувале рано наутро, се миеле, задолжително појадувале (за да не ги "разбие" кукавица), а потоа се собирале на сретсело и тогаш ја пееле песната:

Берејте се Лазарки, Зару, да си ојме с Лазара. Не е катден Лазара,

тук е еднаш в година, како цвеќе в градина, како ранен босиљок.

Потоа по пат пееле ја пееле оваа песна:

Каќунчице цветице, Зару, дањ ја виде Лазара! - Јас ја видов, завидов, на бел камен седеше, бело платно белеше, киски цвејќе китеше, по лазарки даваше:

Кому една, кому две, Кале-мале бар една. Викна Каља да плаче, - Молчи, Каљо, не плачи, утре ќе одам на пазар, ќе ти купам монистра!


- Не дуј ветре, Зару, Морјанине, Морјанине, Горјанине, не одвевај градски крпи,

кошулава Велигденска, Велигденска - Ѓурѓовденска.!

А ако на патот сретнат минувачи, застанувале пред нив, држејќи ги шарените

стапчиња пред себе, пеејќи: Што сме серќа сретиле, Зару, на нашево п'тиче, крај тесново уличе.

- Кој ќе дади парица, да дочека в година, со се рода роднина!

Патниците ги дарувале со пари, а ако не им дале ништо, тие ги колнеле. За тоа

време другите групи лазарки оделе по куќите и пееле песни наменети за секој член од семејството: на девојче, момче, мало дете во пелени, невеста, а домаќинката на крај ги дарувала - со сито им сипувала брашно во вреќа, а играчките се вртеле една кон друга, спрема источната и западната страна, и тогаш сите заедно давале благослов со песната:

- Кој нí даде со сито да се роди бериќет,

да се мажат девојки, да се женат момчиња.

Потоа ситото трипати го тркалале, за да биде сита годината, а домаќинката ги

дарувала со јајца (при што пееле: "Што белеје в камара, да белеје в кошница"); со риба (за

- 84 - Родна Величковска во врска со песните од овој крај, чија типичност е особено изразена во лексиката при рефренското излагање во овие песни.39

И ѓурѓовденските празнувања во оваа регионална група имаат свое посебно обредно значење.40

Разните форми на однесување, движење и пеење од страна на девојките за време на лазарските, велигденските и ѓурѓовденските празнувања, го потврдуваат "кружниот принцип", кој се изразува преку т.н. антифон начин на пеење.41

Во Струшкиот регион посебно место заземаат велигденските празнувања кои се проследени со пригодно пеење и играње, кои се практикувале во текот на трите дена додека трае празникот. 42

рибата пееле: "Солза рона за цирона, поголеми за крапови"), а кога ги напуштале дворовите, ја пееле песната:

Збогум тебе стрино ле, шо нî лепо пречека,

Да дочекаш в година!

Штом ќе заврши обиколката по сите куќи, пред мракот (на Лазарова сабота),

играчките од сите групи замижувале, така што секоја играчка ја водат две лазарки и по пат пеат:

- Леле, леле Лазаро, доз! кога дојде, помина, није не те видовме! - Како не ме видовте,

ќори, ќори, ќорачки, слепи, слепи, слепачки, со нозе ме газевте, со усти ме славевте!

На крај ги кршат стапчињата пред некоја река или пред некоја капија и ги фрлаат

во недела на Цветници, а потоа се собираат кај најстарата играчка и го делат тоа што ги дарувале. Подготвуваат јадење наречено "циронки" (ситни риби), печат "погачи", вечераат и започнуваат пост за Велигден. АИФ, папка бр. 44 (1952 год.), "Празнични обичаи во Горна Преспа", собрала и дешифрирала Марија Хаџи Пецова. 39 Рефренот Лазаре, застапен во лазарските песни се заменува со зборчето Зару, изведеница од Лазаре! Лазаро! (види примери бр. 36 и 37). 40 Тој ден во сите краеви на Охридско-преспанскиот регион карактеристично е берењето билки и обредното лулање, при што обредната песна имала свое одредено место и функција во обредниот систем. Поради тоа, особено ќе го истакнам пеењето на "биљарски" песни во Дебарца, Охридско, област која е карактеристична по двогласното пеење (види го примерот бр. 96). И чинот на лулањето има многу важна улога во животот на девојчињата и момчињата од овој крај. Така, на тој ден тие се "завршуваат" (прават веридба), а по завршувањето на летните работи и собирањето на летнината, тие се веќе стасани за свадба. 41 Девојките пеат наредени "плот" со "плот". Едниот плот ја пее првата, а другиот втората мелострофа. Соопштила Анастасија Петреска, с. Подгорци, Струшко, АИФ, м.л. бр. 3014. 42 Девојките се фатени во обредното оро, кое многу често се спомнува во стиховимте на овие песни:



Посебно место имаат и обредите и обредното пеење кои се изведуваат при молбите за дожд.43 Основната цел на обредот е да се измоли долгоочекуваниот дожд со магиските практики кои се изведувале и со пеењето песни, наречени "лилјачки" или "ојлијашки" песни.44

Покрај додолските обреди и обредното пеење, жителите на некои села вршат и "црковен" или "молебен" за дожд, наречен "крсти" или "скрсти". Денес тие се среќаваат за време на водичарските празнувања во целата област Дебарца како и во некои Струшки села,45 а се присутни и за време на велигденските празнувања.46

"Сино езеро оро градено... " (види пример бр. 68). Така во с. Радожда, Струшко, жените "на Велигден" одат в црква, и со себе носат црвени јајца и таму, пред црквата, играат и пеат:

Кинисал ми Свети Петар, доз, доз, рај да јоди, рај да види...

или: Света Недела доз, и!, цркви метеше, доз, и!...

(АИФ, касета бр. 3982, с. Радожда, Струшко; се пеат како примерот бр. 66 ). Како што може да се забележи, велигденските празнувања со обредна игра и

песна често се опејувани, што говори за една сеуште сочувана традиција од овој регион, особено карактеристична за селото Радожда (Струшко), кое претставува еден од крајните пунктови на македонско-албанската граница, а кое се одликува со уникалност по сочуваноста на обредот и обредното пеење, Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-струшкиот регион, Скопје, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185. 43 Ги изведуваат девојчиња, меѓу кои задолжително е и "лилјачето" - дете сираче без мајка или татко, облечено во партали и накитено со разни треви. Едно од нив во рацете носи кофа со вода, со која го прска "лилјачето", додека останатите девојчиња пеат:

Да заросит ситна роса, Ој, луле ој, ситна роса бериќетна...

(АИФ, касета бр. 3909/1, с. Ложани, Струшко). 44 термини кои се користат во овој регион. 45 Во с. Радожда, за време на "Женски Водици" или "Свети Јан" (Свети Јован) жените оделе в црква и пееле:

Крсти одам бога молам, Го.., Господе и!, помилуј...

Науме Трајкоски забележал дека кај Македонците и Македонците муслимани во некои Струшки села се сочувани некои од зимските песни и обичаи, истакнувајќи притоа дека песните кај двете македонски различни верски заедници се исти, дека исламизираните Македонци на посебен начин ги негуваат обичаите кои ги бара исламската религија од своите верници. Така во Струшкото село Лабуништа, на празникот Св. Јован, откако крстот "ќе отспие" во црквата, новиот кум го зема, а жените со крстот и со котле в рака започнуваат оро и пеат:


Семејната обредност кај оваа регионална група се одликува со голема разновидност и за сочуваноста на свадбеното обредно пеење до извесен степен сведочи, кое претставува сеуште жива традиција, функционално врзана за целокупниот обреден процес и има свое точно одредено обредно место и време во тој микрокосмос.47

Покрај обредното пеење, жените во современи услови на живеење внесуваат и некои димензии на хуморност за сметка на учесниците во свадбениот церемонијал - сватовите, кој е изразен низ песни,48 со користење на мелодија позајмена од старото обредно пеење, чија цел во основа е да ги заштити "младоженците" (зетот и невестата) од магии, лоши очи и други несакани влијанија и несакани последици.

Петли пејат за денење, Цркви трептет з' отварање. Подзаспале кумовите,

Загинале клучоите, Ји украло Чифутино, Чифутино машко дете.

И додека мажите играле машки игри, жените и девојките играле во друго оро и ја пееле песната:

Свети Јован оро водит, Свети Ѓорѓи викум викат Лекум, брате, оро води,

невестите калдисале, девојките калдисале, везден денес "крсти " биле,

преку кое е истакнато женското присуство во процесијата, Науме Трајкоски, „Забелешки и материјали кон зимските песни и обичаи кај Македонците и Македонците муслимани во Струшко“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 120. Од наведените примери може да се види дека, наспроти различните историски услови во кои опстојувале двете македонски верски заедници, овие песни се исти и подеднакво се развивале и кај Македонците и кај Македонците муслимани. 46 чие присуство е опеано во велигденските песни, како на пример во песната:

Петли пејат цркви трештат, доз, доз, Крсти мислет да се кренет,

Ама нема кој да 'и крева. Јунаците с' оженаја, Девојките с' омажија.

(АИФ, касета бр. 3982). 47 Така, во саботата навечер кај невестата и кај младоженецот кога се меси "сваќата", која ја замесуваат девојчиња кои имаат живи родители, девојчињата (другарките на невестата или на младоженецот) ја пеат песната: "Брашно се сеит, `сваќа` се месит", или песната: "Сваќа ми се милно милуваше". Кога невестата влегува во дворот на младоженецот, се пеат песни пред свекорот, свекрвата, на деверот, како и други слични песни, проследени со голем број обреди и обредни дејства. Види кај Родна Величковска, „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-струшкиот регион, Скопје, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185 (примери бр. 34 и 35). 48 Кога сватовите доаѓаат во домот на невестата, девојките ги поздравуваат со песната:

- Добре дошле китени сватови! - Бајрактаре, страчко окровкана,

- Ој, девере, лисник тригодишен, - Ој, ти зету, прасе не купано!

(АИФ, касета бр. 3911).

3.2. Југоисточни музички дијалекти во македонското традиционално народно пеење

Во говорните комплекси што ги проучувал Б. Видоевски, а кои одлучуваат за границите и општиот карактер на југоисточните македонски наречја, во кои покрај пиринско-малешевските, серско-драмско-лагадинските и костурските говори од поширокиот појас на дијалекти кои припаѓаат кон југоисточното наречје, спаѓаат уште и регионите: Штипско-струмичкиот, Тиквешко-мариовскиот (блиску до штипско-струмичкиот) и долновардарските дијалекти. Јужните говори со исклучок на Дојранско-гевгелискиот регион се наоѓа надвор од денешните граници на Македонија. Оваа поделба е применлива и на нашите истражувања, кои во општи црти се поклопуваат. Музичките дијалекти на традиционалното народно пеење како предмет на ова истражување во рамките на споменатиот ареал на денешната македонска држава се пределите на источно-македонската етнографска целина: 3.2.1. Малешевско-пијанечката регионална група, како дел од шопската македонска етнографска целина; 3.2.2. Штипско-струмичката, 3.2.3. Тиквешко-мариовската, а од јужните: 3.2.4. Дојранско-гевгелиската регионална група, како дел од средновардарската етнографска целина. Тие истовремено претставуваат преодна граница со западните музичко-дијалектни подрачја (види II дел, поглавје 2, картата број 2).

Традиционалното народно пеење и во овој ареал претставува дел

од македонската музичко-фолклорна култура со сите нејзини стилски особености: жанровска разновидност, богати поетски мотиви, силабично-тонска версификација, своевидна метроритмика, мелодика и орнаментика.

3.2.1. Малешевско-пијанечки регион

Од традиционалното народно пеење на Малешевско-пијанечката регионална група денес има многу малку сочувани примери од старата музичко-поетска култура.1 Се разбира дека народното пеење низ

1 Пределот Малешево се наоѓа во источниот дел од Република Македонија и го зафаќа изворскиот дел на реката Брегалница. Опколен е со Малешевските планини и со падините на планината Влаина, Голак и Плачковица. Отворен е само спрема север по долината на реката Брегалница. Низ него поминува пат кој ја поврзува Струмица со Делчево, а преку

- 88 - Родна Величковска повеќевековното опстојување претрпело значителни промени. Условите и начинот на живот на жителите од оваа област им ставиле крај на постоењето и развојот на некои видови песни. За оваа прилика земени се најрепрезентативните примери кои се во функција на обредите проследени со обредно пеење, со сите негови музички особености, типични за оваа регионална група. Така, од традиционалното народно пеење најзастапени се ороводните песни кои се пеат за време на црковно-календарските празнувања и ороводните песни кои се пеат на свадба. Што се однесува до жетварските песни, застапени се примери кои сеуште живеат во сеќавањата на носителите на овие традиционални пеачки форми кои до неодамна имале свое ефективно работно и обредно значење, како и функционална примена во секојдневното живеење на населението од овој регион.

Како посебен жанр песни од типот на обредните поворки се т.н. "варварỳшки" песни. Тие се пеат исклучиво во селата кои се наоѓаат на јужните падини од Осоговските планини како и во границите на целата област Осоговија, поточно во селата: Моштица, Саса, Цера, Ќосевица, Луковица, Костин Дол и Каменица, во Пијанечкиот, така и во Кочанскиот дел на Осоговијата (види го поглавјето 3.2.2.). Така, за време на празникот Варвара2 девојките, на возраст од 12-18 години, наречени "Варварỳши",3 облечени во најсвечената носија, со торба на рамо, одат по куќите и викаат: "Варвара, Боксава и Свети Никола", и ако се појави некоја млада жена пеат: "Ја наѕрни млада чорбаџíко", а ако жената е стара пеат: "Ја Голаковиот премин поврзан е со Виничкиот и Кочанскиот крај, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 154-155. Меѓу првите познати жители на овој регион били Тракијците, кои по доаѓањето на Словените, највероватно во целост били асимилирани. Во Средниот век во оваа област се населиле неколку семејства од средна Европа, познатиот етникон Саси во гратчето Пехчево како и во селото Владимирово и Умлена. За време на турското владеење на ова подрачје масовно се населувале Турци и под нивен притисок еден дел од Малешевците, типично шопско население, било исламизирано, а друг дел емигрирал во соседните бугарски градови, Ibid., 155.

Областа Пијанец или Делчевски регион се наоѓа во горниот тек на реката Брегалница. На север се надоврзува на Малешево, на запад се граничи со Кочанскиот регион, на североисток со бугарските етнички предели: на исток со Горноџумајскиот крај и на југ со Петричкиот и Струмичкиот регион, Ibid., 155. Инаку, името на овој регион се доведува во врска со тракиските племиња Пеони, кои таму, како и во Малешево, живеле пред доаѓањето на Словените. 2 Варвара се паѓа (на 17 декември), во времето на божиќните пости. 3 кои се спомнуваат во песните, како на пример во оваа:

Ја излîзи бабо губерáја, ја да видиш моми Варварỳши, да пречîкаш и да ги дарỳваш.

Ако имаш сина за женîње, да избереш мома Варварỳша. АИФ, касета бр. 3919, Каменица (2002 год.).


во македонското традиционално народно пеење наѕрни бабо губерáје" (примери 1 и 2). Истите песни се пеат и во другите куќи од селото. Штом ќе ги испеат песните, домаќинката ги дарува со храна: брашно, масло, грав ("боб"), најчесто леќа ("лешта") и разна друга зрнеста храна.4 По завршувањето на обиколките по куќите, тие оделе во домот на една од девојките ("на конáк") и таму приредувале заедничка гозба, меселе пити ("баници") и готвеле јадења од насобраната храна по куќите.5 За време на овој празник вршеле разни обредни дејства за лечење на добитокот. 6

На Тодорица жените месат погача со лук и ореви (тоа е т.н. "тодорова погача"7) и на соборот ја кршат и јадат од неа, а потоа играат и ја пеат песната: "Тодорíнко баш имîнко".

Еден од позначајните празнувања во пијанечко е Петковден или Св. Петка,8 кое е опеано во стиховите на петковденската песна "Свети Петко сиромáшен", во која се пее за забраната за вршење на полска работа за време на овие празнувањата - поради страв од град и гром, за кое непридржување кон забраните и станува збор во песната број 107.

Од истражувањата спроведени во споменатите пунктови, дојдов до интересна информација. Имено, за време на сите верски празници и собори, голем број песни се пеат и денес, особено ороводните, со целата архаичност како по начинот на пеење (антифоно), така и по стилските карактеристики, типични за овој ареал.

4 Подготвувањето на разна зрнеста храна е воопшто карактеристично за овој празник на целиот ареал и има обредно-магиско значење, со кое се изразува желбата за што побогат род на житните и другите земјоделски култури во престојната година. 5 Соопштила Стојна Гаврилова, АИФ, касета бр. 3920, Моштица, Пијанечко (2002 год.). Снимила Родна Величковска. 6 Маре Гоцевска од с. Моштица соопшти дека на тој ден се вршело обредно дејство за лечење на добитокот: машкото и женското кои имаат исто име ("едноимци"), на пример Маре и Марко, земаат леќа и ја ставаат во еден сад и одат на некоја крстосница да ја исипат леќата, врз која ставаат еден сноп и го палат, а потоа ја чуваат таа леќа за лечење. Со неа се крми добитокот. АИФ, касета бр. 3919, Македонска Каменица (2002 год.). Снимила Родна Величковска. 7 Со неа исто така се крмат воловите. Соопштила Стојка Милчевска, АИФ, касета бр. 3918 (снимено е во 2002 година). 8 За овој празник се постело една недела (седмица) и мнозина за време на црковната служба се причестуваат. Тој ден луѓето в црква носеле погача ("колáк"), која ја сечел свештеникот и ја полевал со вино за здравје на тој што ја донел, како и за здравје на членовите на неговото семејство, за среќа и напредок во домот, за добитокот, и воопшто за целокупната благосостојба ("бериќет") во домот.


3.2.2. Штипско-струмичка група

Штипско-струмичката регионална група се протега од планината

Беласица па сî на север до границата со северните музичко-дијалектни подрачја.9 Во составот на оваа регионална група спаѓа и Радовишкиот,10 а делумно и Кочанскиот регион,11 кои воедно претставуваат преодна зона меѓу малешевско-пијанечката регионална група (во областа Осоговија) и северното музичко-дијалектно подрачје, поточно со Овчеполскиот и Пробиштипскиот регион (или Котарлак).

Во традиционалното народно пеење на оваа регионална група се сочувани некои примери од старата музичко-поетска култура, кои и денес активно живеат и се изведуваат за време на празнувањата.

Секако, народното пеење низ повеќевековното постоење претрпело извесни промени. Условите и начинот на живеење на жителите од овој крај оставиле траги на постоење и развој на некои видови песни. Од истражуваните пунктови од оваа регионална група, се даваат најрепрезентативните примери кои се во функција на расветлувањето на појавите и одредувањето на формите на традиционалното народно пеење со сите музички особености типични за оваа регионална група, која

9 Штипскиот предел, како дел од средно-вардарската етничка област се наоѓа во нејзиниот источен дел по течението на реката Брегалница. На југозапад се граничи со Тиквеш, на северозапад со Овче Поле, на североисток со Кратовскиот и на југоисток со Радовишкиот регион, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 189.

Струмичкиот регион на запад се граничи со Валандовскиот и Радовишкиот регион, на североисток и исток со Петричкиот крај (предел кој се наоѓа во Република Бугарија) и на југ повторно со Валандовскиот и Дојранскиот регион. Поголемиот дел од релјефот е планински, а рамничарскиот дел е лоциран во средината на пределот, со богатото Струмичко Поле, Ibid., стр. 148. 10 Радовишкото поле е пределна целина, сместена во југоисточниот дел на Македонија. На запад се граничи со Тиквешкиот и Штипскиот крај, на север со Кочанскиот, на југоисток со Струмичкиот и на југ со Валандовскиот крај, Ibid., стр. 143-145. 11 Овој брегалнички предел се наоѓа во североисточниот дел на средно-вардарската етничка област. На југозапад се граничи со Штипскииот крај, на северозапад со Кратовскиот и Кривопаланечкиот крај, на североисток со бугарските етнички предели, на исток со областа Пијанец и Малеш. Се дели на три пределни целини: а) Кочански Јуруклук, б) Кочанско поле и в) Осоговија, како дел од северното музичко-дијалектно подрачје, Ibid., стр. 165-168.


во македонското традиционално народно пеење изобилува со богата пеачка традиција, со исклучок на Струмичкиот регион, во кој поради големите миграциски движења, голем број обреди и самото обредно пеење не се задржале. Од старата народна музичко-поетска традиција во рамките на обредниот цилкус на годишни обичаи можат да се сретнат речиси сите видови и форми на традиционалното пеење, како што е варварушкото, лазарското, ѓурѓовденското, билјарското, тодоричкото, спасовденското, танасовденското, додолското, жетварското и свадбарското пеење, но не е подеднакво застапено во сите региони.

Така, во Кочанскиот регион, во селата Истибања, Цера, Главовица и Безиково, исто како и во Пијанечките села, кои се наоѓаат на јужните падини од Осоговските планини, за време на празникот Варвара женски обредни поворки, наречени "варварỳши",12 одат од куќа на куќа пеејќи ги т.н. "варварỳшки" песни, а домаќинката на куќата ги дарува со разни прехранбени производи13 (примери: 3 и 4).

За време на божиќните празнувања во Кочанскиот регион, покрај пеењето на ороводни песни, се вршат разни обредни дејства.14

И во Кочанското село Истибање (или Истибања), на Тодоровден жените прават "колáк", вид обреден леб, погача или колач, и потоа ги изведуваат младите невести на местото наречено "Тунку" кадешто се "клањаат": се редат по редоследот за венчање, им даваат колачи и им ја пеат песната "Тодорíнко баш имîнко" (види пример број 104).

Лазарското пеење и денес е присутно во некои од овие региони. Така во Струмичкиот регион, како и речиси во сите Радовишки села15 и претставува сеуште жива обредно пеачка традиција. Група девојчиња на возраст од 10-18 години, секоја година одат (како) лазарки (или 12 за кои станува збор во тие песни, како на пример во следната:

Идат, идат моми Варварúши, наѕад ајте моми и невесте...

АИФ, м.л. 3328, с. Истибања, Кочанско (1988 год.). 13 изразено низ овие стихови:

Дарúјте ги со тенкото сито, Да е сита годíната.

АИФ, м.л. 3328, с. Истибања, Кочанско (1988 год.). 14 На "Бадник" се собираат трошки, кои им се даваат на малите деца против уроци. Под софрата се прави крст од `ржани снопови и утредента со `ржаниците се врзуваат стеблата во бавчата. Истотака, на тој ден жените со секира в раце одат кај овоштарниците и им се закануваат на стеблата од дрвјата дека ќе ги исечат ако не родат: "Ќе родеш или ќе те пресèчу!" - се изговара трипати. Соопштила Елена Митевска (44-годишна) од с. Лески, Кочанско, АИФ, м.л. 3329, снимено во Виница (1988 година). 15 на "Водици" одат водичарски поворки, освен во шопските села: Козбунар, Шипковица, Ново Село, Вртешка.

- 92 - Родна Величковска "лазарíнки"), сè додека не се омажат, а кога ќе станат невести тие "тугуваат". Тоа може да се забележи и во стиховите на лазарските песни што лазарките им ги пеат на невестите:

........................................... Туку ми е жал за Лазар. Сите перја по главите, мојте перја у стреите,

ка мушнáни, невидîни. Сите саји16 по ставите, моја саја ка здиплîна, ка здиплена, невидîна.17

Анализирајќи ги овие песни, може да се забележи дека

струмичкото "лазарíнско" пеење е сосема различно. Има исти особености како оние на целиот македонски ареал кадешто се пеат лазарски песни, освен во Радовишкиот регион, во кои рефренот "Лазаре" во радовишкото лазаричко пеење не е присутно и претставува посебна дијалектна црта (види ги примерите 44, 45, 46).

Ѓурѓовденското празнување, е проследено со обреди18 и обредно пеење, кое е присутно во целиот овој ареал.

На празникот Св. Танасовден (15 мај, девет дена по Ѓурѓовден) во с. Дедино, Радовишко, карактеристично е одењето во процесија (литија) по полињата, на чело со свештеник ("поп"), кога се носеле икони, крстови, котле со вода и се пееле песни за повикување на дожд. При тоа ги пееле овие песни: "Мила бела сабото" и "Ветар веје арманáшко поле" (примери број 102 и 103).

Во Штипскиот регион застапени се сите обредно-пеачки форми како и во сите региони на оваа музичко-дијалектна група. Од истражуваните пунктови во овој регион застапени се и додолските песни, како на пример следната: "Дудулáрка бога моле", и е карактеристичен пример за селото Лесковица, Штипско (пример 120). Покрај големиот број жетварски песни во оваа регионална група, секако значајно место заземаат и свадбарските песни, како дел од современата свадба.

16 дел од женската традиционална народна облека. 17 Марија Хаџи Пецева, "Празнични обичаи во Радовишко", 1957, АИФ, фасцикла бр. 42. 18 во с. Дедино, Радовишко карактеристичен е обредот лулање на дрен, дрво за кое се верува дека има заштитна функција. Притоа се изговара магичната формула: "Змија во гора, јас во поле, змија во поле, јас во гора!"



3.2.3. Тиквешко-мариовска група

Тиквеш во минатото бил раскрсница на движења на многу народи

и етнички заедници.19 Некои од нив само поминувале, други кратко се задржувале, а трети го колонизирале пределот, мешајќи се со порано стационираното население и на тој начин учествувале во промените и формирањето на новата етничка слика на Тиквеш, која по некои карактеристики повеќе наликува на лимитрофна отколку на компактна етнографска целина. Тоа придонело за ерозијата на традиционалната култура особено по Балканските војни и Првата светска војна, кога настанале и внатрешни поместувања на овој простор.20

Многу елементи од традиционалната култура на овој регион исчезнале, а неки од нив се трансформирале под влијание на културата на доселениците од другите етнички предели или заедници,21 па поради тоа некои обреди и обредното пеење се во процес на изумирање и заборав. Од истражувањата вршени во некои пунктови на овој регион, како во селата Конопиште и Рожден (Тиквешко), пронајдени се траги од старото традиционално народно пеење.

Слична е состојбата и со Мариовскиот регион.22 Постојат само некои траги од обредната пеачка традиција, па така, познат е обичајот 19 Пределот Тиквеш го зафаќа јужниот дел на Република Македонија, средниот слив на реката Вардар, долниoт тек на реката Брегалница како и целиот слив на реката Бошава. Тиквеш претставува посебна природно-географска целина, која по својот релјеф, климатските, хидрографските и географските особености се разликува од соседните области. На југ се граничи со Меглен, планините Краставец, Балија, Флора и Кожуф. На исток се граничи со Конечката планина (или Серта) и е одвоен од Лакавичката котлина, а на запад се наоѓаат планините Козјак, Голема Рудина и се граничи со Мариово, а на север со Велешката котлина, Љупчо Ј. Неделков, Обреди на премин од животниот циклус на Македонците во Тиквеш, Докторска дисертација, Природно-математички факултет, Институт за географија, Завод за етнологија, Скопје, 2003, стр. 7 (види II дел од книгата, поглавје 2, карта број 2). 20 Ibid., 3. 21 Македонците од следните краеви: Меглен, Мариово, Велешко (од Албанија), потоа Срби, Црногорци (од поранешните југословенски простори), Ibid., 3. 22 Мариово е планински предел во Мариовско-мегленскиот планински масив, кој се протега меѓу Битолскиот регион и Тиквеш. На југозапад и запад се граничи со Битолскиот крај, на запад со Прилепскиот, на север со Тиквеш, на југоисток со Меглен (Р. Грција) и на југ со Леринскиот крај (Р. Грција). Мариово е голема висорамнина, испресечена со голем

- 94 - Родна Величковска "коледување" по куќите,23 што го држат жените од мариовските села Вепрчани, Дуње, Гудјаково, Дрен, Полчишта и други места водичарските празнувања, се проследени со водичарски песни.

И велигденските празнувања се проследени со бројни велигденски песни,24 а секако видно место тука заземаат жетварската и свадбената обредност и пеење.

број длабоки долови. Најголема река во тој предел е Црна Река. Тоа е сточарски и печалбарски крај. Населението на Мариово е македонско, кое делумно гравитира кон Битолскиот крај, а еден дел кон Прилепско и Тиквешко. Поради тоа има преоден етнички карактер меѓу Брсјаците и претставниците од Тиквеш, слични на жителите од Леринскиот крај, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 210-211. 23 Како на пример, на женски "Водица" (Св. Јован) рано наутро девојките од селото Вепрчани, од двете кумства, односно од двете групи, независно една од друга, се натпреваруваат која прва ќе стигне на некое одредено место меѓу "божикумовите" (избраните кумови од претходната година), кадешто ќе ја запеат првата песна:

Саноќ девојка седела, саноќ си бога молила:

- Биди ми, боже, ведрина, Падни ми слана голема...

Потоа одат дома и се облекуваат во празнично руво и се собираат кај "танчаријата", а тоа е секогаш најубавата девојка (мома), и која знае убаво да пее. Тие се распоредуваат по местото на стоење и пеење. Во дворовите "танчариите" ја започнуваат песната:

Петруно пиле Градешко, везден капам по тебе, по високите буништа,

по високите чардаци, по железните пармаци...,

а кога одат кај "божикумот", пеат: - Ој, Јоване водокрвче, ај, земи си котле в раце, да залееш студна вода, студна вода од Бел Дунав,

да си земиш китка босилок, да попрскаш небо и земја, да разбудиш Риста бога, Ристовата стара мајка.

Или песната: - Ој, Јоване, Божикуме, Божикуме, божјо име, ти си наш стар домакине,

од година, на година, што ми чекаш мили гости, што веселиш наши куќи.

Потоа одат по куќите на тој "божикум", и штом ќе ги испеат сите песни (кога пеат малку поодуваат). Песните се наменети за секој член од семејството: најнапред се пее на припадниците од машкиот пол - од најпостариот до најмладиот, потоа на женските членови од семејството, за што домаќинката ги дарува со храна. Подетално за ова види кај Милан Ристески, „Од фолклорното богатство на Мариовскиот крај“, Стремеж, бр. 2, Прилеп, 1960, стр. 47-61 и бр. 3 (1960), стр. 61-76. 24 Милан Ристески, во далечната 1960 година, во списанието "Стремеж", во рубриката "Документи" објавил 23 велигденски песни од Мариовскиот крај. Песните се делат на три групи: песни кои се пеат наутро, на пладне и навечер. Девојките, фатени на оро, пеат и



3.2.4. Дојранско-гевгелиска група Дојранско-гевгелиската регионална група25 се простира по текот

на реката Вардар, кадешто се наоѓаат и главните патишта кои Македонија ја поврзуваат со север и југ.

Во традиционалното народно пеење на овој ареал до денес има прилично малку сочувани примери од старата музичко-поетска култура, но тие сепак можат да се сретнат. Условите и начинот на живот на жителите оставиле траги на постоење и развој на некои видови песни, кои низ повеќевековното постоење претрпеле извесни промени.

Од спроведените истражувања за оваа регионална група,26 најдени се и избрани најрепрезентативните примери со песни кои се во функција на одредување на формите на традиционалното народно пеење. Од обредниот цилкус на годишни обичаи со обредно пеење застапени се: велигденските,27 лазарските, жетварските и свадбарските песни, кои до

играат. Пеат две по две: најнапред почнуваат девојките на челото, а завршуваат тие што се на крај. Се танцувало само со песни, а не со музика (свирка), Милан Ристески, „Велигденски обичаи и песни во Мариовскиот крај“, Стремеж, бр. 5, Прилеп, 1960, стр. 55-60; бр. 6 (1960), стр. 56-69. Меѓу песните во збирката, чиј број е прилично голем, велигденскиот мотив е прилично застапен, како на пример: "Оро ми играле триста самовили", типичен за западниот музичко-дијалектен ареал (види во: Стремеж, бр. 6, песна бр. 1). 25 Дојранската пределна целина го зафаќа крајбрежјето на Дојранското езеро, помеѓу Валандовско Поле, Бојмија и Ениџе-вардарската пределна целина, Томислав Таневски, Музичко-етнолошка разгледница на Македонија, Институт Отворено општество - Македонија, Скопје, 1999, стр. 49.

Гевгелиската котлина, заедно са Валандовската, како дел од пределот Бојмија, на запад се граничи со Влашко-мегленскиот крај (Р. Грција) и Тиквеш, на север со Струмичкиот регион, на исток со Серскиот (Грција) и Кукушкиот регион (Грција) и на југ со Пазарскиот регионом (Грција), Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 106 (види II дел, поглавје 2, карта број 2). 26 Селата: Петрово, Миравци (Гевгелиски регион) и село Градец (Валандовски регион). 27 Велигденските женски обредни поворки се проследени со обредни игри, како на пример играта "Ѓура Мара" (дел од тие обредни игри е и песната бр. 59).

Крале п'ртáле, крале п'ртáле, Слушам поите нија викáме, зашô викáате кој шо ќе врве...

песната:

- 96 - Родна Величковска неодамна активно се применувале во обредите и имале свое место и функционално значење во целокупниот живот на заедницата.

Најмногу се сочувани лазарските песни, чијшто интензитет секако е намален, но сеуште присутен на теренот за време на лазарските празнувања, исто онака како што било во минатото.28

3.3. Северни музички дијалекти

И Северно-македонските музичко-фолклорни дијалекти сочинуваат една дијалектна целина. Во оваа група спаѓаат 3.3.1. Северно Полошките села и Скопското Црногорје, кои се наоѓаат во северозападниот дел на Република Македонија, додека на североисток доаѓаат музичките дијалекти 3.3.2. на Жеглиговската, односно Кумановско-кратовската регионална група 3.3.3. и Овче Поле - Которлак со Пробиштипскиот крај. Северно-македонските музичко-фолклорни дијалекти на југ се граничат со кочанското, штипското и велешкото музичко-дијалектно подрачје. Граничната линија е по вододелницата меѓу реката Брегалница и Злетовска Река, која ја сече последнава јужно од Злетово и излегува на селото Судиќ. Ова село истовремено е и граница меѓу кочанското и кратовското музичко-дијалектно подрачје. На север се граничат со српска територија, на целиот појас од Шар Планина, па сî до бугарската граница. Границите приближно се движат по правецот Тетово - Скопје - Свети Николе (нешто појужно) - Пробиштип.

Собрáле ми се набрале. На ар'мíјско кладîнче. Таму се сите собрáле,

Стојáн не сака да оде, мајка му не си го пушта...

како и песната: Младîне, Младîне, Младîне војвôдо...

(АИФ, м.л. бр. 2709, с. Миравци, Гевгелиско, песна бр. 69). 28 Пеачките велат дека песните ги учеле една недела пред Лазара и дека за таа прилика шиеле ново руво ("алишта ут Тудôрица"). Во сите села оделе по четири групи лазарки. Првата група се состои од девојчиња на возраст од 10, во втората група девојчињата имаат од 10-15, во третата група девојчињата се на возраст од над 15 години и во четвртата група девојките веќе биле спремни за мажење. Податокот дека првите три пеачки "пеат", а другите три "допеваат" ("отпеат") укажува на постоењето на антифон начин на пеење. Текстовите ги собрал Слободан Мурџев од с. Миравци, Гевгелиско, папка бр. 45, по кажување од Верица Герова (1951), родена во с. Јосифово, Гевгелиско, каде сеуште одат лазарки и пеат песни (податоци од 1952 година).


во македонското традиционално народно пеење Традиционалното народно пеење во овој северно-македонски ареал исто така претставува дел од македонската музичко-фолклорна култура со нејзините стилски особености: жанровска разновидност, богати поетски мотиви, силабично-тонска версификација, метроритмика, мелодика и орнаментика.

3.3.1. Севернополошки села и Скопско Црногорје

Традиционалното народно пеење во Северните полошки села,29 како и во селата на Скопското Црногорје30 во минатото, па и денес, жилаво се спротивставувале на секаквото влијание од надвор. Начинот на живеење во овој регион течел на различен начин, во зависност од општествено-политичкиот, економскиот и културно-просветниот развој. Крупни економски и геополитички промени извршиле, и сеуште имаат, значајно влијание врз развојот на народното твотештво, така што одделни жанрови добиваат, а други губат на интензитетот на опстојување на теренот. Во истражуваните пунктови од ова музичко-дијалектно подрачје застапено е водичарското, лазарското, велигденското, ѓурѓовденското, додолското и свадбарското пеење, кои покрај општите и националните, се одликуваат и со сопствени локални обележја.

Така, до неодамна во селата Булачани, Раштак, Виниче (лимитрофни села од Скопското Црногорје и Кумановскиот регион) оделе групи "водичарки" и пееле "водичарски" песни наменети за секој член од семејството. За тоа сведочат бројните песни со наменски карактер, на кои

29 Севернополошките села како дел од Долнополошкиот регион, или Тетовскиот

регион, се наоѓаат во северниот дел на областа Полог, кадешто главен административен центар е градот Тетово, кој воедно е и значаен занаетчиски центар. Поради изолираноста и оддалеченоста од важните трговски патишта, трговијата била ограничена само на потребите на месното население, Томислав Таневски, Музичко-етнолошка разгледница на Македонија, Институт отворено општество Македонија, Скопје, 1999, стр. 21 (види II дел, поглавје 2, карта број 2). 30 Селата од Скопското Црногорје припаѓаат кон горновардарската етнографска целина и ја зафаќаат територијата на истоимената планина и нејзиното подгорје. Сместен меѓу Жеглигово, Скопска Блатија и Скопски Дервен, овој подрегион му припаѓа на Скопскиот регион, во кој има 11 населени места, Ibid., 16-19. Подетално за Скопскоцрногорскиот ареал види во книгата Бојко Стојановски-Цоњче, Запишано за Скопско Црногорие, Книга II, Скопје, 1998 и Бојко Стојановски-Цоњче, Скопско Црногорије од Бразда до Брњарци, Книга III, "Гоце Делчев", Скопје, 1999.

- 98 - Родна Величковска сеуште се сеќаваат и ги пеат пеачките, учеснички во овие поворки.31 Во тие села постојат примери на пеење на лазарски, велигденски, ѓурѓовденски песни, а свадбеното пеење претставува жива традиција. Современите свадби, покрај обредните чинови, се одликуваат и по обредното пеење. Свадбените обреди и обредното пеење се карактеристични и за останатите села од Скопското Црногорје (Чучер, Бразда, Мирковци, Кучевиште, Побожје и други). Пеачката традиција од селото Кучково (Скопски Дервен) е поблиска до пеачката традиција на долнополошките села. Долнополошките села се одликуваат со лазарско обредно пеење. Бројните примери укажуваат на тоа дека во селото Брвеница32 оделе лазарки и пееле33 песни наменети за секој член од семејството.

3.3.2. Кумановско-кратовска група

Во традиционалното народно пеење на Кумановско-кратовската регионална група денес има многу малку сочувани примери од старата музичко-поетска култура.34 На начинот на пеење на оваа регионална група му се приклучува и областа Славиште, која припаѓа кон поширокиот Кривопаланечки регион, додека пак кон Кратовско се гравитира пеењето од Зетовската област.35

31 Тоа го потврдуваат снимките и личните теренски истражувања во селото Булачани, Скопско, вршени во 2004 година и видео записот на Владимир Јаневски за реконструкцијата на водичарските поворки и пеење од истото село. 32 Се наоѓа на граничната линија меѓу две музичко-дијалектни зони, меѓу Долнополошкиот и Горнополошкиот регион. 33 Податоци од с. Брвеница (1968 година). 34 Кумановскиот регион или Жеглигово, како дел од Горновардарската етнографска целина, на југозапад се граничи со Скопско, на север со српските етнички предели, на исток со Кривопаланечко и Кратовско и на југ со Овче Поле, со 134 населени места, Милош Константинов, Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 160-165.

Кратовскиот регион на југозапад се граничи со Штипскиот регион и Овче Поле, на запад со Жеглигово, на север со Кривопаланечкиот регион и на југоисток со Кочанскиот регион. Главен административен центар е градот Кратово со 55 населени места од разбиен тип, Ibid., 168-169. 35 Кривопаланечкиот регион, или Славиште, спаѓа во шопската македонска етнографска целина. На запад се граничи со Жеглигово, на север и североисток са пределот Пчиња, на исток са подрачјата кои им припаѓаат на Србија и Бугарија, на југоисток со Кочанско и на југ со Кратовско. Планините Герман, Козјак, Осоговските планини и другите планини му даваат посебен белег. Главниот речен тек е Крива Река, левата притoка на реката Пчиња,



Од проучените пунктови36 на оваа регионална група се забележува дека сеуште постои жива пеачка традиција, која е на исчезнување во селата, кои се наоѓаат во непосредна близина на комуникациските патишта и другите врски, кадешто современото полека но сигурно го потиснува традиционалното. Традиционалното народно пеење во овој регион, како и целокупниот народен живот се одвива според календарот или значајните случувања во животот и работата на жителите.

Од обредните календарски песни во Кумановско најбројни се водичарските37 и лазарските песни. Некаде се застапени едните, а некаде другите, односно, лазарските песни се пееле само во селата на планинскиот масив и во подножјето на планината Козјак,38 додека во останатите делови на регионот се пееле водичарски песни.

со главниот и административен центар Крива Паланка, со 51 населено место, од македонско население (види ја картата под 2.2), и Ibid., 169 36 селата Облавце, Војник, Длабочица, Малотино, Руѓинце, Коинце, Кокино, Добрача, Драгоманце, Студена Бара, Шупљи Камен и други, од Кумановскиот регион, селата Узем, Огут, Трново, Црцорија, Т'лминци и Жидилово, од Кривопаланечкиот, а селата Кетеново, Страцин, Шопско Рудари, Татомир, Близанци, Луково, Кнежево и Шлегово, од Кратовскиот регион. 37 Водичарките обично се собирале во куќата на "главешíната", во која се правела "гоштевáљка" по завршувањето на обиколките по домовите во селото. Според информацијата на Елица Стаменковска од с. Облавце, девојките се организирале во две групи од по пет девојчиња и на тој начин пееле. Најнапред ја пееле песната "Служила Јана Светога Јована"(пример бр. 29), а потоа, кога влегувале во дворовите пееле:

- Добро јутро рамни дворје/2 - Дал бог добро, малеј моме,/2


Кална Рада кал газила кална Рада и! кал газила. Кован Ѓердан загубила./2 Па се врна да га тражи, у среќу ву лудо младо: - Море лудо, море младо,

нели најде кован ѓердан? - Мори моме, малој моме, не сам нашло кован ѓердан. Да се куну, не верујеш/2 да се сторам кован ѓердан/2 да ме носиш на гушата.

АИФ, м.л. 3523, с. Длабочица, Кумановско. Подетално за ова види кај: Весна Матијашевиќ, „Современата состојба на обредните календарски песни во Кумановско“, Фолклорот во Куманово и Кумановско, Институт за фолклор "Марко Цепенков, Скопје и Центар за култура "Трајко Приокопиев", Куманово, 2000, стр. 168-172. 38 Симо Младеновски во својот труд за лазариците во Козјачијата укажува на бројноста и разновидноста на лазарските песни кои до неодамна имале активен одглас на жива фолклорна традиција. Песните се пеат едногласно (антифоно), со рефренското проширување "Лазаре" или "дос, дос", на првите стихови. На "лазаровден", истакнува тој, се собираат две групи по две или три девојки и девојчиња, накитени и облечени во најубавата носија, оделе од куќа на куќа и пееле песни, а две лазарки шетаат меѓу нив и се разминуваат играјќи. Најнапред се избира најубавата девојка за "лазарица" или "Лазар", за


Исто така, во некои села од Кривопаланечкиот регион и денес се пеат водичарски песни, особено во селата Герман, Милутинце, Псача како и во други села кои се наоѓаат во пониските предели, додека пак лазарски песни се пеат во селата: Подржикоњ, Луке, Огут, Трново, Црцорија, Т'лминци, Жидилово и други, на сличен начин како во пределот Козјачија (Кумановско).39 Теренските истражувања вршени во с. Луке, Кривопаланечко во 2000 година,40 укажуваат на постоење и активно изведување на лазарски поворки, проследени со лазарско пеење, задржувајќи ја притоа својата архаичност со антифониот начин на пеење. Карактеристично за Кривопаланечкиот регион е постоењето на три типа лазарски песни: 1) "на одîње", или "на шетáње",41 2) на "стојáње"42 и 3) на "вртîње",43 односно "на игрáње".

која се пее во песните, Симо Младеновски, „Лазарици во Козјачијата (Кумановско)“, Македонски фолклор, год. VI, бр. 12, Скопје, 1973, стр. 233. Девојката, која е маскирана и облечена во машки алишта, одела пред лазариците и играла со јатаган или нож во рацете, Јован Хаџивасиљевић, Јужна Стара Србија, Историјска, етнографска и политичка истраживања, Књига прва: Кумановска област, Београд, 1909, стр. 391. 39 Родна Олевска, „Некои особености на лазарските песни во Кривопаланечкиот крај“, Македонски фолклор, XXII/43, Скопје, 1989, стр. 187-193; Весна Матијашевиќ, „Обичаите, игрите и песните за лазарица во Кривопаланечко“, Македонски фолклор, XXII/43, Скопје, 1989, стр. 229-235. 40 Види II дел, поглавје 5, фотографија број 1. Главни личности се "Мушки Лазар" (девојка со чадор) и "Женски Лазар" (и двете носат шапки накитени со цвеќе) и секогаш одат напред, а останатите играат и пеат во две или три групи по три девојки. 41 Карактеристично за првиот тип е тоа што песните се пеат кога лазариците шетаат по полето, како на пример во песната "Ој, ти горо, лисна горо" (пример бр. 50). 42 За вториот тип лазарски песни, односно за песните на "стојáње", карактеристична е употребата на рефренот "Лазаре", кој како метричко проширување во основниот стих делува како целинка во рамките на овие мали музички форми, како во песната:

Прочỳја се Благôја, Лазáре, с'с голîмо имáње.

Овие песни се нарекуваат "на стојáње" или "на шетáње", поради тоа што при

нивната изведба лазариците стојат и пеат, а машкиот и женскиот "Лазар" наизменично одат еден спрема друг и пак се враќаат назад. На тој начин тоа продолжува и трае сî додека се пее песната (види пример бр. 51). 43 Карактеристично за третиот тип, односно за песните "на вртîње" или "на игрáње" е играњето (со преплетување) и антифониот начин на пеење, како на пример во песната: "Јовде се игра големо оро" (види пример бр. 52). За интерпретацијата на првиот и третиот тип карактеристична е појавата на текстуелни и мелодиски цезури по првиот слог од вториот стих, кои на извесен начин ја разбиваат едноличноста на музичките делови во песните, а зад сето тоа лежи магискиот карактер на интерпретациите.



Во Кратовскиот регион не се присутни лазарските обредни поворки, туку водичарските.44

И овде како и во другите региони на Македонија, постои процес на интеграција на обредите и обредното пеење. Во конкретниот случај, интеграцијата на водичарското и лазарското пеење паралелно ќе се разгледува, бидејќи овие два вида празнувања се одликуваат со пеење на исти песни.45

Причината за тоа е процесот на одумирање на лазарските песни во некои села од Кумановскиот крај, кое започнало уште од порано, па може да се случи информаторките воопшто и да не знаат дека кај нив се пееле овие песни. Само информираат дека тие оделе "водичарки", а дека лазарки одат само Циганки и дека пеат само една песна која најчесто завршува со овие стихови:

Родило се преродило, Од два класа шиник жито, Од два грозда ведро вино.

44 Во селото Страцин, за време на прославата на Свети Јован, според кажувањето на Трајка Лазарова, на тај ден "... идев лазарке па појев... Ако је беќáр ќе му испојев за девојку, ако је дете мало, појев дечку песну, ако је постар ќе појев за старога" итн. Песните започнуваат со "Убава девојко", "... па после ќе му 'напојев' неку жену на мужа жененога"; "Ако је старац, неку бабу, ако је беќар неку девојку, ако је девојка беќара ву напојев; на Водици ги појев..." (лазарици во селото нема). 45 Симо Младеновски, „Лазарици во Козјачијата (Кумановско)“, Македонски фолклор, год. VI, бр. 12, Скопје, 1973, стр. 233, го дава податокот дека истите песни се пеат и на "Водици", но без споменатите додатаци (се мисли на рефренот "Лазаре"). Нив ги изведува група девојчиња на возраст од 15-20 години и за време на обиколката по селото собирале маст, брашно, месо, јајца, ореви и други прехранбени производи. "Водичарките" се собирале во една куќа, за што претходно се договарале. Обично тие оделе и се собирале во куќата на девојката која требало да биде главна, т.е. "главешина" при пеењето, а исто така кај неа се собирале на крајот од водичарското пеење низ селото, "на гоштеваљка". Девојките биле облечени во "празнично" руво. Карактеристично е тоа што девојчињата кои пееле, се разликувале од другите по тоа што носеле чалми, преку шамиите, Весна Матијашевиќ, „Современата состојба на обредните календарски песни во Кумановско“, Фолклорот во Куманово и Кумановско, Институт за фолклор "Марко Цепенков, Скопје и Центар за култура "Трајко Прокопиев", Куманово, 2000, стр. 168. Тие биле организирани во две или три групи по две девојки, а некаде и по три девојки, кои пеат едногласно, антифоно. Најнапред одат на најблискиот извор, "на вода", носејќи босилек и пари, при што го вршеле обредното дејство "прескакнување преку секира". Тука доаѓа до израз симболизмот на изворот, живата вода, изворот на младоста и животот, J. Chevalier - A. Gheerbrant, Riječnik simbola, Nakladni zavod Matice Hrvatske, Zagreb, 1998, стр. 780. На земјата ставаат жар и секира, пијат од водата и ги прескокнуват секирата и жарта, велејќи: Прерипнá преко секíру, не се пресечô, прерипнá преко огањ и не се изгорô! (трипати), прскајќи се притоа со вода.

- 102 - Родна Величковска Таа интеграција ја наоѓаме помеѓу лазарските и додолските песни, бидејќи при пеењето на лазарските песни, кои ги пеат Циганките по дворовите, пожелувајќи им на домашните радост, среќа и плодородие, тие исти мотиви се среќаваат и во стиховите во кои се повикува дождот. Покрај различната жанровска припадност, разликите во интерпретациите се минимални. На пример, кај водичарските песни не се застапени рефрените Лазаре, доз и слично, што се карактеристични за лазарските песни. Разликите кај едниот и другиот тип на пеење, најчесто се збележува во одделни метроритмички структури, во одделни мотивски целини во зоната на полустихот и во различните метрички структури.

Содржината на песните укажува на присуството на голем број разновидни обичајни песни, како и на оние кои ја придружуваат работата, најчесто земјоделската и сточарската, или се изведуваат во рамките на свадбениот церемонијал, кои главно се наменети да се обезбеди плодородие во природата и благосостојба луѓето. Во таа смисла е и пеењето на песните поврзани со функциската определба, како составен дел на животот на селаните од овој крај. И тука е осебно значајно тоа што сеуште постои оваа традиција во изворна и жива форма. Жените исклучиво пеат обредни и обичајни песни. Така во с. Жегљане, Спасовден се слави два дена. Во селото постои крсно место кадешто попот "свети масло" за "да се роди бериќет", потоа пее ("чати") и благословува да се роди жито. Гости се чекаат кај крстот.46

Меѓу обредите во зафрлените планински села сеуште постои верување дека додолките со играта и песната ќе донесат дожд. Карактеристични се и обичаите и верувањата, проследени со обредно пеење, за пресретнување и разбивање на градоносни облаци. Така, на пример во Кумановско, во саботата в очи празникот "Прочкени поклади" (или Прочка),47 кога се палат огнови се пее песната:

46 Таму се носи једењето и додека мажите седат и пијат, девојките и младите жени стојат покрај нив и ја пеат песната:

Свети Спас коња ковáја. У среду га е ковáја, у четвртак га јанáја, у петак поле шетáја. К'да се из поле врнáја, мајка му га е прашáла:

- Свети Спасе, сине Спасе, како е седба по поле? - Добра е седба по поле, есењи жита ц'втîа, пролеќни жита клас врљав.

(АИФ, м.л. бр. 983). 47 Празник со променлива дата, но секогаш паѓа во недела, 6 недели (седмици) пред големиот пролетен христијански празник Велигден.



Суботíце, градова сестрíце, Ти расплîти теја русе косе, Да покрíеш наше рамно поле,

Суботíце, градова сестрíце, Да зачỳваш р'жови голîми, Да зачỳваш те пченíце беле...,


Мори Субôто, Сирна субôто,48 Рашíри криља над наше поле, Растрîси косе над наше поле,

Мори Субôто градова сестро, Забрáни облак над наше поле, Не давај сестро град да га тепа...

(Примери 53 и 54).

Меѓу вокалните форми, значајно место по застапеност заземаат

жетварските и свадбените песни. Современата свадба, покрај бројните свадбени обичаи, проследена е со традиционални пеачки видови, кои се сочувале до денес, а кои му припаѓаат на постариот музичко-фолклорен слој.

Традиционалното народно пеење во оваа регионална група се сочувало до денес. Жанровската разновидност, богатите поетски мотиви, силабичнотонската версификација, метроритмиката, мелодиката и орнаментиката, говорат во прилог на состојбата дека живата традиција и во оваа област е сеуште присутна.

3.3.3. Овчеполски регион (со Которлак)

Во традиционалното народно пеење на Овчеполскиот регион (со

Которлакот) до денес има многу малку сочувани примери од старата музичко-поетска култура.49 Условите и начинот на живеење на жителите

48 "Сирна сабота" е саботата пред "Прочка" и целата таа недела се јаде млеко и млечни производи, се месат пити со сирење (кај нарот е позната како "сиропост". Кажала и пеела Трајка Јовановска, родена во с. Шопско Рудари, Кратовски крај, АИФ, м.л. бр. 3531, снимено во с. Војник, Кумановско (1994 година).

49 Овче Поле е пределна целина која на исток се граничи са шопската македонска етнографска целина, на југ, како клин навлегува меѓу Штипско и Велешко, на запад се граничи со Скопскиот регион, на север со Жеглигово, односно со Кумановскиот регион, а на североисток со Кратовско. Главен и административен центар е градот Свети Николе со

- 104 - Родна Величковска од оваа област сепак оставиле извесни траги врз појавата и развитокот на некои видови песни. Во пунктовите кадешто се вршени теренски истражувања на оваа регионална група,50 од старата народна музичко-поетска традиција, од доменот на обредниот цилкус годишни обичаи, ѓурѓовденските празнувања заземаат посебно место, исто како и кај југоисточната пеачка традиција. Скапоцени се истражувањата на Марика Хаџи Пецева, вршени во далечната 1953 година, во врска со празникот Ѓурѓовден. Во своите истражувања таа укажува на тоа дека младината (момчињата и девојките) од с. Пеширово, Светиниколско, в очи Ѓурѓовден се собираат и пред да падне вечерта одат во полето да берат билки: врбови гранчиња ("врбалки"), "вратíка" и друго цвеќе, така што за цело тоа време пееле пригодни песни како на пример следнава:

Ѓурѓово лето пролîто, Ѓурѓíка билки береше...

Кога се враќале дома, билките ги закачувале на вратата од куќата, или трлото, или пак на некое друго истакнато место во домот. При тоа се вршеле бројни обредни дејства за заштита на луѓето и добитокот. Таа вечер, пред залезот на сонцето, секоја девојка која сакала да го види своето момче, односно за кого сакала да се омажи, вршела извесни обредни практики ("гатања").51 Утредента рано пред излегување на сонцето повторно заминувале да берат билки, при што пееле:

Заблејá овца рудíца пред ден Ѓурѓовден на три дни...

45 населени места. Оваа целина заедно со еден дел од Кратовско претставува преодна зона помеѓу кумановско-кратовското музичко-дијалектно подрачје и пограничниот регион на Штипско-струмичката регионaлна група, со Штипско и Кочанско. Поточно, низ целиот тој појас, почнувајќи од шопските предели па сî до Скопско-велешката регионaлна група, се испреплетуваат југоисточните со северните музичко-дијалектни особености (види II дел, поглавје 2, карта број 2). 50 Селата Малино, Амзибегово, Сопот, Мечкуевци (Светиниколско) и с. Гајранци (Пробиштипско). 51 На пример, во бавчата едно девојчето засадува неколку лукчиња и на секое лукче му го дава името на некое момче. Утредента, кое лукче ќе потера, се верувало дека за тоа момче ќе се омажело момичето.

Друг пример: Кога ќе оди да си легне, некоја девојка зема три врбови прачки, долги околу 30 см и ги става под перница. Едната прачка е сосема оголена, другата делумично, а третата е шарена. Наутро, пред изгревот на сонцето, мижејќи ја става раката под перницата и за кое стапче најпрвин ќе се фати, за тоа момче ќе се омажи. Ако се фати за олупената прачка, ќе се омажи за некој сиромашен, итн.

Уште еден пример: Под зглавјето, в очи Ѓурѓовден, девојката става парче леб, и кое момче ќе го сонува, тоа и ќе го земе.



Девојчињата пред одењето на берење билки, задолжително по нешто појадувале, за да не ги "тратат" или "пребијат" ("трутат") кукавиците. Кога ќе пристигнат во полето, со росни билки го "росиле" лицето, а во нивите посејани со `рж се чешлале да им расне косата како што расте `ржта. Кога се враќале, на главата ставале "лепеж" (леплива трева), за да се "лепат" момчињата по нив, а на половината ставале трева "дебелíка", да бидат дебели и здрави. За време на ручекот задолжително се јадело јагнешко месо, а потоа на некое зелено дрво врзувале лулки, или нишалки, на кои се лулале и пееле.52 Тоа се потврдува со бројни примери од истражуваните пунктови, кадешто обредното пеење било застапено до неодамна за време на ѓурѓовденските празнувања (примери 99, 100 и 101).

Велигденските празнувања се одбележани со традиционално народно пеење, од кое се издвојува песната "Е, Богдане, стар Богдане", која како мелодиски и текстуален тип е карактеристична за југоисточното музичко-дијалектно подрачје (види го примерот бр. 73 и спореди со примерите број 70 и 71).

Прв од летните празници е празникот Света Троица (50-от ден по Велигден), а се празнува, на пример, во с. Мечкуевци, Свети Николско, поточно во селата во кои живеат староседелски родови, т.н. "Которци". Исклучиво на тој празник жените ја пеат следната песна:

- Е Света Тројце убáва, и! шо нí се толку забавí!

Дали си руба немаше, или си коња немаше...

(Види пример бр. 136).

52 На пример песната:

Извор вода извираше, до изворо еднô дрво, на дрвото две ортôми,

на ортôми дилбîр мома,. друго дилбîр шо го лула...


Драга се лула, Петре ја гледа, Петре ја гледа и бога моле: Скрши се гранко, гранко трулôва, скини се важе, важе важљíво!

Да падне Драга Петрови скути: на бела тоска, алови чорáпи, шарîно елîче, на бела вута!

Марика Хаџи Пецева, "Празнични обичаи од Светиниколско", од 1953, АИФ, папка бр. 49.


4. СТРУКТУРНО-КОМПОЗИЦИСКИТЕ ЗАКОНИТОСТИ НА ТРАДИЦИОНАЛНОТО НАРОДНО ОБРЕДНО ПЕЕЊЕ

При утврдувањето на ареалната распространетост на македонската традиционална музичка култура, беше направена систематизација и анализа на собраниот материјал, со цел да се утврдат музичко-дијалектните појави во традиционалните обредно-пеачки форми. Тоа е остварено на типолошка основа, при што особено внимание се обрна на формирањето на карактеристичните пеачки типови кои претставуваат "модели" или обрасци кои се изградени врз основа на сродни песни со општа структура на стихот и различен степен на блиски мелодиски варијанти.

Типовите песни беа одредени во зависност од видот на стихот во песните, како и од некои карактеристични ритмички шеми на нивните мелодии. Како резултат на промената на размерот на стихот преку "повторувањата", како негов составен дел, со "дополнувањата" со припеви како и при образувањето на нови видови ритмички шеми, се јавуваат поттипови кои се оформуваат како "ритмички модели" (РМ).

Анализата и воспоставувањето на пеачките типови е од големо значење за проучувањето на карактерот на народните песни од еден регион посматран како посебен музички дијалект, кој како и кај другите музички дијалекти има свои мелопоетски типови, кои пак во музичката форма се изразуваат преку посебни специфични структурни законитости, односно преку метроритмичката и мелодиската структура, орнаментиката, стилот на изведување итн. При разгледувањето на песните од еден мелопоетски тип се издвојуваат општи ритмички и мелодиски структури, кои имаат функција на модели за поголемиот број песни. Благодарение на тоа беше можно со извесна точност да се одреди генетската врска која постои меѓу различните мелодии. Со помош на истражувањето на мелопоетските типови се добива јасна слика за припадноста на традиционалното народно пеење во секој жанр одделно. Исто така, истражувањата покажаа дека ритмичкото сродство на песните од еден пеачки тип полесно се утврдува врз основа на општите ритмички модели (РМ), отколку сродството на мелодиските модели (ММ). Тоа најверојатно е поради поголемата ритмичка стабилност на една песна во споредба со нејзината мелодија. Врз основа на тоа, при анализата на песните истакнати се најзначајните елементи кои директно влијаат врз

- 108 - Родна Величковска формата и структурата на пеачкиот тип, а тоа се: а) метроритмичката и б) созвучната компонента.1

a) Метроритмичката компонента на пеачкиот тип Типовите на песни во еден жанр се одредуваат во зависност од

видот на стихот во песните, како и од некои карактеристични ритмички шеми на нивните мелодии. Обично, таквите поттипови, или разновидности, се јавуваат како резултат на промената на размерот на стихот преку "повторувањата" како негов составен дел, "дополнувањата" со припеви или со образување на нов вид ритмичка шема, која се оформува како "ритмички модел" (РМ). Рефренот, како средство за обликување на една народна песна,2 јасно може да ја истакне нејзината припадност кон еден жанр, бидејќи во неја тој секогаш се јавува со постојана лексика. Така, на пример, задолжителна компонента во додолските песни е молбата за дожд, која во повеќето случаи завршува со рефрен, со помал или поголем обем, кој е тесно врзан за молбата: Ој, лилје ој, вај дожде вај! (пример број 117, со лексика која се користи само во с. Радожда, Струшко). Рефрените со поголем обем содржат повеќе ритмички периоди и претставуваат самостоен дел во песната, како на пример во ѓурѓовденската песна: Лелјо, Ѓурѓе ле, Лелјо, Ѓурѓе ле, и! Или Ѓурѓе ле, и!, Ѓурѓеле, и! љељо и! (пример број 83 и 84). Исто така, во македонското обредно пеење, како дополнителна компонента на песните се среќаваат и рефрени со помал обем. Така, на пример, "дополнувањата" со припеви со помал обем, најмногу се застапени во велигденските песни и тоа со рефрени од типот: дос или доз, (примери 60, 63 и 66), додека во песните за измолување на дожд, во зависност од дијалектните особености, најчесто се среќаваат рефрените: "вај, додоле, вај!", "ој, лије, ој", "ој, луле, ој", (примери бр. 113, 114 и 116 ), или кај песните наречени "на Крсти" рефрени се: "Господи помилуј" (пример број 124). Освен припевните рефрени, во македонското обредно пеење застапени се и вметнати рефрени, кои најчесто се среќаваат во лазарските песни, како: "Лазаре!", "Лазоре", "јо, Лазаре!" (примери 32, 33, 35), или "Зару!", со локална лексика од преспанското говорно подрачје (пример број 36 и 37).

1 Поделбата е направена според истражувањата на Д. Големовиќ, Dimitrije O. Golemović, Muzička i igračka tradiciја - Narodna muzika Podrinja, Sarajevo, 1987. 2 Димитрије О. Големовић, Рефрен у народном певању: Од обреда до забаве, "Реноме", Бијељина и Академија уметности, Бања Лука, Београд, 2000, стр. 32.



Покрај рефренот во македонското традиционално народно пеење се јавуваат и "рефренски опкружувања" (РО), од типот: "Ој, убава, убава девојко", карактеристични за свадбеното пеење во Кумановско и кратовската регионaлна група и "Еј, убава, убава девојко" или "Јој, јубава, јубава девојко" во свадбеното и водичарското пеење во Скопскa Црна Гора (примери број и 172).

Ритмичките типови во македонското традиционално народно пеење зависат од начинот на интерпретација и од метричката структура на стиховите и тактовите. Се одликуваат по големата разновидност, односно прилично големиот број на метро-ритмички типови, во кои до некаде постои поклопување на поетските и музичките акценти. Речиси секоја песна има свој сопствен специфичен ритмички образец, кој се јавува како консеквентно повторување на ритмичките келии, од кои се развиваат слични ритмички типови врз основа на мелодиските фрази.

Важно е да се спомне дека во сите песни мелодијата, покрај латентните музички закономерности, стихот се претвора во материјал со кој почнува да се моделира, при што се откриваат и адекватни адаптивни ефекти,158 како што се: прекинувањето, незавршувањето и непоклопувањето на поетската со музичката цезура, потоа репризното враќање на веќе испеаните делови на текстот, дилатациите со вметнувања, рефрените и слично.

Структурата на песните на традиционалното народно пеење настанала од обредно-магиските функции. Во текот на еден обред тие можат да се јават како напеви-формули3 и тоа повеќепати и во различни текстови (види ги примерите број 1 и 2; 3 и 4; 16 и 17; 27 и 28; 42 и 43; 79 и 80; 84 и 85; 180 i 181). Наједноставна и најчеста форма на работа со текстот во народното пеење, како што вели Д. Големовиќ, е повторувањето.4 Со повторувањето на пеаниот стих, или на некој негов член, настанува пеаната строфа. Во праксата, стихот е тој што се повторува,5 ретко 158 Ѓорѓи Смокварски, „Архаичното двогласно бурдонско пеење во македонската народна музика“, во: Народното творештво на почвата на Македонија: Историја на културата на Македонија, Прилози за истражувањето на историјата на културата на почвата на Македонија, кн. 6, Скопје, МАНУ, 1998, стр. 157. 3 Изаљиј Земцовски, „Прилог питању строфике народних песама“, Народно стваралаштво - Folklor, VII, св. 25, Београд, 1968, стр. 61-69. 4 Димитрије О. Големовић, „'Рад' са текстом у песми - развој или деградација народног певања?“, Симпозијум "Мокрањчеви дани" 1994-1996, Неготин, 1997, стр. 237. 5 Повторувањето на еден стих, во кој, во другата половина од строфата, е додадена пауза, И. Земцовски ја нарекува "удвоена строфа", истакнувајќи притоа дека ваквата структура на строфата е широко распространета во македонското, српското и бугарското обредно

- 110 - Родна Величковска двостихот или неговиот член, а понекогаш и дел од членот. Повторувањето на текстот главно е поврзано и со повторувањето на мелодијата, но во нив сепак има некои промени од помал или поголем обем.6

Оваа појава многу е распространета во македонското традиционално пеење, што говори за архаичноста на самата форма. Музичките делови најчесто се повторуваат, и тоа во варијациска форма, развивана по принципот на сличност - повторливост.7 Во однос на деловите од стихот (пократки8 и подолги делови), може да се каже дека е карактеристично тоа што подолгиот дел или член на стихот може да се кине,9 при што настанува застој, истовремено и во мелодијата и во текстот. Потоа, тој прекинат дел се повторува и продолжува во следниот стих, кој обично го гради делот на напевот. Текстот при пеењето може да биде проширен или скратен. Проширувањето се постигнува со повторување, односно, расчленување10 на некој дел од стихот, или рефренот. Основниот и начестиот вид повторување, со помали мелодиски промени, главно резултира од изградбата на своевидна дводелна форма, т.е. мелострофа со два сегмента, односно две каденци, итн.

б) Мелодиско-созвучната компонента на пеачкиот тип

Во мелодиско-созвучната компонента на пеачкиот тип на песните спаѓаат особините на напевот, како што се: тонската структура и мелодиските типови. Пред да преминам на разгледувањето на

пеење, Изаљиј Земцовски, „Прилог питању строфике народних песама“, Народно стваралаштво - Folklor, VII, св. 25, Београд, 1968, стр. 61. 6 Димитрије О. Големовић, Рефрен у народном певању: Од обреда до забаве, "Реноме", Бијељина и Академија уметности, Бања Лука, Београд, 2000, стр. 32. 7 Ѓорѓи Смокварски, „Архаичното двогласно бурдонско пеење во македонската народна музика“, во: Народното творештво на почвата на Македонија: Историја на културата на Македонија, Прилози за истражувањето на историјата на културата на почвата на Македонија, кн. 6, Скопје, МАНУ, 1998, стр. 159. 8 Во речиси сите обрасци на епскиот десетерец: (4, 6), пократкиот членок од стихот покажува воедначеност, а неговите ритмички келии се идентични. 9 Драгослав Девић, Народна музика Драгачева, Облици и развој, Факултет музичке уметности, Београд, 1986, стр. 15. 10 Ibid., стр. 15.


во македонското традиционално народно пеење мелодиските типови, сметам за потребно да кажам неколку збора за нивната суштина, претставувајќи ги како тонска структура на обредните песни, изразена преку тонските низи, чија тонска организација поседува низа карактеристични белези, а тоа се:

- тесен тонски амбитус, кој најчесто не ја преминува квартата и - јасно изразена келиска структура на мелодиката. Тонската низа се утврдува врз основа на сите звучни односи во

напевот како по хоризонтала, така и по вертикала (во мелодиката тоа се одвива преку созвучјата), што на директен начин е врзано за типот на двогласот, иако во некои региони индиректната поврзаност со мелодиката по вертикала може да биде изразена и чисто мелодиски, односно со внатрешните слоговни комбинации. Исто така, може да се претпостави дека ареална распространетост имаат и типовите тонски низи. Доминантни се сметаат дијатонските тонски системи, а во некои зони, покрај дијатонските, застапени се и дијатонско-хроматските скали. Тонските низи, пак, по правило, се реализираат преку мелодиката која (кај развиените мелодиски структури) има келиска структура.

Структурата на двогласот178 во двогласно-пеачките региони се остварува исклучиво преку бурдонската дијафонија,11 при што звуците кои вршат одредени функции во мелодискиот тип почнуваат да се распоредуваат меѓу гласовните партии. Таа е заснована врз секундното созвучје,12 кадешто водечкиот глас не се спушта под придружниот, или кога секундното созвучје се образува со вкрстување на гласовите меѓу VII-то и I-то стапало (наблјудувано според финската метода Finalis G1), и кое, главно, настанува во цезурата на стихот и во каденците. Сменувањето на овие востановени мелодиски елементи најмногу ја условува појавата на слични, брановидни контури на напевите, бидејќи по

178 Под поимот "структура на двогласот" се подразбира неговиот созвучен (хармонски) елемент, Димитрије О. Големовић, „Поново сеоско двогласно певање у Србији“, Гласник Етнографског музеја у Београду, Београд, 1983, стр. 124; Николай Кауфман, Българската многогласна народна песен, София, 1968. 11 Бурдонот и неговите законитости во македонското традиционално народно пеење служат како основа за класификација на двогласјето. Поопширно за ова види: Родна Величковска, Жетварското пеење во Македонија, Институт за фолклор, "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 45, Скопје, 2002, стр. 82-86. 12 Секундното созвучје, со својата структура, укажува на тоа дека е доминантно во формите на постарото пеење, Ibid., стр. 87-89.

- 112 - Родна Величковска цезурата обично настапува спуштање на хипофиналисот и завршува унисоно - на хипофиналис или на финалис.

Анализата на различните метро-ритмички и мелодиско-созвучни компоненти во нивната меѓусебна корелација покажува дека секој од нив поседува сопствена динамика на распространетост во границите на една територија, при што систематизацијата и анализата на материјалот во сите региони и регионaлни групи е вршена врз типолошка основа.

Регионaлните истражувања, покрај тоа што наметнуваат своја типологизација, исто така нудат користење на своја локална музичко-изведувачка терминологија, бидејќи македонското традиционално пеење изобилува со музички термини, кои најчесто се локален израз, својствен за еден одреден ареал. Исто така, извикувањето како изразно средство е од големо значење при обликувањето на песните, кое помага да се одреди типизацијата при ареалните истражувања.

Така, при овие проучувања, прва задача која ми беше поставена, беше одредувањето на музичките карактеристики на традиционалното народно пеење за секој регион одделно, при што посебно значење имаат оние типови кои се својствени само за односниот регион или регионaлна група. На тој начин ги издвоив и одредив најтипичните локални музички законитости.

Втора задача беше утврдувањето на границата на секоја музичко-фолклорна област посебно, која истовремено претставува и граница меѓу две соседни области, при што беше потребно да се утврди постоењето на неопходни двојни пеачки типови, кои се карактеристични за тие два региона.

Територијалната распространетост на одделните типови, и другите музички особености кои вршат функција на индикатори за одредување на музичко-дијалектните граници, е одредена со помош на методите на лингвистичката географија.13

13 За примената на методите на лингвистичката географија види кај: Божидар Видоески, Македонските дијалекти во светлината на лингвистичката географија, Дијалектите на македонскиот јазик, том 1, Скопје 1998, стр. 79-95.

5. ЗАКЛУЧОК

Секое традиционално народно пеачко творештво во текот на својот постоење поседува специфични национални обележја, кои се оформиле по пат на естетското чувство, следејќи го општествено-историскиот развиток на народот во зависност од географските, стопанските, социјалните и културните услови. Низ тој процес поминала и народната музика во која се издвоиле и одделни музички дијалекти како резултат на музичко-естетското мислење на различни етнички групи, од кои е составен еден народ, покрај заемното влијание меѓу соседните групи или народности.

Идејата за проучување на музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење се појави природно во текот на моите истражувања. Главната цел ми беше да навлезам подлабоко во суштината на традиционалното народно пеење и неговите многубројни појавни страни. Тоа истовремено значи и да се сочува нешто од несопирливата тенденција на изедначување и обезличување на традиционалните вредности во различните краеви на Македонија. Преку материјалот кој е прилично опширен и со сложен карактер, настојував да ги разграничам и систематизирам музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење, со сето нивно богатство и несомнена вредност. Тоа се налагаше како главна и неодложна задача, која бара многу време, стрпливост и истрајност во напорите да се откријат основните законитости на оваа појава, кои се битни за решавање на некои деликатни проблеми и дилеми врзани за регионалната особеност во однос на тоа што е заедничкото, општото во македонското традиционално народно пеење, а што е специфичното.

При согледувањето на современата состојба на македонското традиционално народно пеење, беше важно да се посвети посебно внимание на следните моменти:

а) Состојбата и б) Застапеноста на традиционалните народни пеачки форми во

современото живеење. Оваа книга е резултат, првенствено на мојата дејност како

долгогодишен истражувач во Институтот за фолклор "Марко Цепенков"

- 114 - Родна Величковска во Скопје со над 13.000 мелографски записи на македонски народни песни. Во трудот е користен дел од богатиот фонд на материјалите од теренските истражувања од Архивот на Институтот и во неа се вградени моите лични истражувања во областа на вокалната традиционална народна музичка пракса, вршена на терен во различни области на Република Македонија. Тука се обидувам да го опфатам и претставам македонското традиционално народно пеење, со акцент врз обредното пеење, со неговите главни особености и разновидности.

При решавањето на поставените задачи, неопходно беше да се дефинираат и да се одговори на следните теоретски и методолошки прашања во врска со:

1. Определувањето на поимот "народна песна", 2. Улогата, односно функцијата на песните во животот на еден

народ, 3. Карактеристиките на песните во однос на жанровите и типовите

на традиционално пеење и нивната систематизација, 4. Одредувањето на музичките дијалекти во македонското

традиционално народно пеење и музичко-дијалектните особености. Според најопштите показатели, музичките дијалекти во

македонското традиционално пеење - обредното пеење - се поделени во три основни групи: западна, југоисточна и северна група, со 13 поддијалектни типови, кои, исто така според најопштите показатели на македонското традиционално (обредно) пеење, се распределени по региони и регионални групи што го сочинуваат македонскиот музичко-дијалектен ареал:

- кои се одликуваат по некои специфичности во однос на едни спрема други и - кои се помалку или повеќе сродни, што произлегува од местото на кое се наоѓа некој (соседен) регион.

Таа поделеност или класификација беше преземена од областа на истражвуањата на јазичните дијалекти и прифатена и прилагодена на особеностите на традиционалното народно пеење, бидејќи македонските говорни и музички дејалекти во општи црти се поклопуваат и бидејќи и двете категории претставуваат изразни средства на еден народ со ист начин на живеење, вероисповест и поглед на светот.



Анализата на материјалот при овој вид на проучување е извршена врз типолошка основа, т.е. се водеше посебно внимание за процесот на формирање на карактеристичните пеачки типови, кои претставуваат модели или обрасци врз основа на сродни песни кои имаат заедничка структура на стихот, но различен степен на сродност во однос на мелодиските варијанти.

Кај секој тип се истакнуваат типичните размери на стиховите, најкарактеристичните ритмички и мелодиски модели, доминантните тонски низи и интервали, мелодиските стереотипи, "напевите-формули", орнаментите и другите особености.


6. THE MUSICAL DIALECTS IN THE MACEDONIAN TRADITIONAL

FOLK RITUAL SINGING

Summary

In the linguistic terms of today we would say that sociolects or cultural dialects have substituted the regional dialects. Music, like language, is an inte-gral part of any culture, and since languages differ, one would expect similar differences in music, even different musical dialects. The traditional folk music is one of the most important elements in the treasure house of Macedonian spiritual culture, an aural chronicle of Macedonia's centuries-old history. As a fundamental part the Macedonian's daily life and festive activities, music and songs have accompanied him both in his work and holiday celebrations, in times of trial, joy or sorrow. Songs were created to any occasion - traditional festival songs (Christmas, Easter, St. George's Day, Carrying Cross Procession, praying for rain, etc.); working seasons' songs (harvest season, grape-picking, haymaking, husking bee etc.); feast songs, dance songs, refrains, and many others. Regional variations are not strictly delineated, but certain typical char-acteristics have formed several musical dialects, for the specific geography of Republic of Macedonia, its historic and social conditions have brought about the development of a number of dialects, both linguistic and musical, that are named after the respective place-names: Skopje, Veles, Prilep, Bitola, Kichevo, Poreche, Polog, Reka, Debar, Ohrid, Prespa, Malesh, Pijanets, Shtip, Strumitsa, Tikvesh, Mariovo, Dojran, Gevgelija, Tetovo, Kumanovo, Kratovo and Ovche Pole. However, three of them are main: Western, Southeastern and Northern. The musical dialects of all those regions differ in rhythm, intonation, texture harmony and style, while sharing some common features. The distinguishing features of the Macedonian folksongs can be traced along three lines. It is mainly of drone type.

Macedonia's traditional folk singing mostly contain one and two voice-parts. The present work is, among other elements, a result of conducted field-work in all the regions within the boundaries of the actual Republic of Mace-donia in the course of several decades, with nearly two hundred informants (more precisely 181###) of Macedonian origin between thirteen-fourteen and eighty and more years of ages and represented members of various generations. Working predominantly with typical Macedonian rural communities in differ-ent parts of the country increased my field data with specialized maps and rare valuable pictures and photographs, necessary illustrative material and infor-mants' paraphernalia that considerably enrich my analytic research findings on

- 118 - Родна Величковска Macedonian customs, rites and practices that are an integral part of the tradi-tional folk singing as a phenomenon. On the basis of exactly 456### samples with musical notation and transcriptions of the material, I tried to demonstrate folklore actual state on the field and its change occurring with these precious materials from 127### villages and towns. I also sought to describe trends, processes, and mechanisms, revealed by these changes; and to evaluate signs of continuity of the old world folklore heritage in its new transitional environ-ment.

Chapters 1-2 acquaint the reader with the flow of musical life and in-troduce musical material from the most conservative stratum in the living folk heritage. At the same time I attempt to give insight into the fluctuation of the folklore complex. I was aiming to show that dissolution and acquisition are concomitant with the fragmentation of the old folklore complex. In addition I mention several times the reconstruction of the folklore complex as selected retentions are combined with newly emerged elements and features in order to produce a streamlined, modern-day version of the folklore heritage. My efforts were focused on the musical dialects on the Macedonian soil and to delineate their boundaries since the musical dialect represents a complex of various stylistical features of a definite national musical folklore that is spread out on a particular territory. Similar to the spoken, the musical dialect is formed as an autonomous musical unit that represents a means of an aesthetic communication of a nation, i.e. of a particular ethnic affiliation.% Speaking of musical dialects, it is unavoidable to resort to the methods of linguistic dialectology, a discipline which has given the most valuable re-sults in this domain because it gives a substantial impetus in the study of eth-nomusicological issues, for together with the dialects of a spoken language we receive and accepted the variety of the folk music in order to express the full richness of the musical dialects. The notion of musical dialect understands the totality of all characteris-tic structures of the songs, their metrorhythmical, melopoetic and other features of a particular territory, taking into account the specific local variants of the songs too, known outside the region of definite dialect as well as the presence or absence of distinctive type of songs or genre of songs of a given dialect etc. Accordingly, the musical dialects arise in the frame of musical folk experience consisting of the most typical musical expressive means. It is a complex of various stylistic features of a national musical folklore that is spread out in a particular territory possessing its own lexical, morphological


во македонското традиционално народно пеење and phonetic characteristics and creating during these process interdialectical, subdialectical and transitive dialectical zones. Baring in mind that musical dialects are the main subject of musical dialectology research, which aim is to detect and explain their appearance and development, to study their musical and stylistic features, its tasks is also to build up a criterion by which is possible to determine their spheres of action and influence. Besides of this, considering the musical dialects as specific characteristics of folk music in different ethnographic regions, at the same time an urgent need arises to discover the dialectal distinctiveness of musical folk-lore of a nation. It requires an extensive study of its original form in order to have a better insight of the musical language in the first place. The particulari-ties of the musical language, however, have an effect on different fields of folk music, which is not possible to encompass in one work of this kind, for here it is only about the musical dialects in the domain of the vocal musical tradition. The delimitation of musical dialects is only probable by comparison of one musical dialect with another, what can be done by making of a system of indicators of the musical characteristics of songs from different musical and dialectal areas taken as a criterion of partition or separation of one musical dia-lect from another.

Chapters 3 is consacrated to the aerial investigation of the musical folk-lore as the main method of cartography, a discipline that has since quite a long time an effective application in linguistics and in the sciences that deal with the phenomena of both spiritual and material folk culture: namely, dialectology, ethnology, ethno linguistics and folkloristics.

The appliance of this method is particularly prospective in the branch of arealogy for the reason that it could play the role of the so-called language-mediator in the field of the humanitarian sciences among various disciplines, for the dialect (as well as the microdialect) does not exclusively represent a territorial unit, but at the same time it is an ethnographical and culturological component, if the folk spiritual culture exceeds the ethnographical range. By the detachment of such a dialect, an important role have the graphic indexes, and the success of cartography of the elements in traditional culture and folk-lore largely depends of how will be described, prepared (or even reconstructed) the very subject of the study. From this depends which of its elements, frag-ments or structural signs should be taken in consideration for the future areal investigation. The appendices contain a short glossary of the less common words and archaisms met in the texts of the songs used as illuminating material for the main purpose of the dissertation as well as 9 indexes: of songs, song types,

- 120 - Родна Величковска tapes and cassettes, places and regions or areas and indexes of singers, record-ers, transcribers of texts and music.

7. БИБЛИОГРАФИЈА Ben-Amos, Dan. - „Toward a Definition of Folklore in Context“, Journal of

American Folklore, 1972, Vol. 84, No 331, стр. 3-15. Chevalier, J. - A. Gheerbrant. - Riječnik simbola, Nakladni zavod Matice

Hrvatske, Zagreb, 1998. Čulinović-Konstantinović, Vesna. - „Dodole i prporuše“, Narodna Umjetnost,

Zagreb, 1963, knj. 2, стр. 73-96. Frejzer, Dž. Dž. - Zlatna grana, II (Proučavanje magije i religije), BIGZ,

Beograd, 1977. Golemović, Dimitrije O. - Muzička i igračka tradiciја - Narodna muzika Po-

drinja, Sarajevo, 1987. Kristal, Dejvid. - Enciklopedijski rečnik moderne lingvistike, Nolit, Beograd,

Beograd, 1988. Kuba, Ludvik. - Slovanstvo ve svych zpevech. Kniha XIV ; Písne makedonské /

súplnymi puvodními texty a českymi preklady Jana Udce; zpev a klavír - Praha : Nákladem vlastním. V Komisi. - Hudebni Matice Umelecké Be-sedy, 1929. - II Vydání. Dil V : Písne Jihoslovanské = Македонски песни / preložil Jan Hudes. - London : J. and W. Chester Ltd. - Paris : Max Eschig et Cie - Leipzig : Breitkopf und Härtel, 1929.

Pešić, Radmila - Nada Milošević - Đorđević. - Narodna književnost, Beograd, 1984.

Petrović, Radmila. - Srpska narodna muzika: Pesma kako izraz narodnog muzičkog mišljenja, Srpska Akademija nauka i umetnosti, Posebna izdanja, knj. DXCIII, Odeljenje društvenih nauka, knj. 98, Beograd, 1989.

Spyridakis, Georgios. - „Sur le balancement printanier chez les Grecs et autres peuples de la Péninsule Balkanique“, Македонски фолклор, VI/12, Скопје, 1973, стр. 117-123.

Suliţeanu, Ghizela. - „Le cantique de souhait ("colindatul") des jeunes filles chez le peuple roumain dans le complexe du folklore balkanique“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 291-307.

Tanović, Stevan. - SEZ XL, стр. 70, според Branislav Rusić, „Pesme sa pevanjem uz ljuljanje kod Makedonaca i susednih južnoslovenskih i neslovenskih naroda“, Рад IX-ог конгреса СФЈ у Мостару и Требињу 1962, Сарајево, 1963.

- 122 - Родна Величковска Traerup, Birthe. - East Macedonian Folk Songs : Contemporary Traditional

Material from Maleševo, Pijanec and the Razlog District, Akademisk Ferlag, Copenhagen, 1970, Acta Ethnomusicologica Danica, No. 2.

Veličkovska, Rodna. - „The Living Singing Tradition of Sant Lazarus in Ma-cedonia“, Reserch оf Dance аnd Music оn the Balkans, International Simpozium, Brčko, 2007, стр. 71- 88.

Vrabie, Cheorghe. - Folklorul: Object-Principii-Metoda-Categorii, Bucureşti, 1970.

Ziegler, Susanne. - „Das Volkslied in Westmazedonien, Ein Strukturvergleich von Text und Musik“, Osteuropa, Institut an der Freien Universität Berlin (Balkanologische Veröffentlichungen, Band 2, Harrassowitz - Wiesbaden, Berlin, 1979; Suzanne Ziegler, "Wiederholungsfiguren in Text und Musik der mazedonischen Volkslieder", Македонски фолклор, VII/13, Скопје, 1974, стр. 99-103.

Ziegler, Susanne. - Das Volkslied in Westmazedonien, Ein Strukturvergleich von Text und Musik, Osteuropa, Institut an der Freien Universität Berlin (Balkanologische Veröffentlichungen, Band 2, Harrassowitz - Wiesbaden, Berlin, 1979.

Александрова, Боряна. - „За музикалния език на песните, свръзани с летен земеделски труд“ (по материали от Благоевградска община), "Пирин пее '85", Иследвания и материали, БАН, Институт за фолклор - Етнографски институт с музей, София, 1990.

Алексиев, Арсений. - „Етнографски бележки за поляните, брсяците и мияците“, Зборник за народни умотворения и народопис, XXX, София, 1914.

Арнаудов, Михаил. - Студии върху българските обреди и легенди, I, БАН, София, 1972.

Бицевски, Трпко. - „Обредната песна во Кичевско“, Народно стваралаштво - Folklor, Београд, св. 65, јануар-март 1973.

Бицевски, Трпко. - Двогласјето во Македонија, Институт за фолклор, Посебни изданија, кн. 11, Скопје, 1986.

Брзанов, Михаило. - „Кон музичките карактеристики на лазарските песни од Преспанско“, Македонски фолклор, год. VI, бр. 12, Скопје, 1973, стр. 51-55.

Васиљевић, Миодраг А. Југословенски музички фолклор II: Народне мелодије које се певају у Македонији, "Просвета", Београд, 1953.

Васић, Оливера. - „Улога полова у обредној пракси нашег народа“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање, "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ при ФМУ, Београд, 1998.

Величковска, Родна. - „Dodole and оther Rituals and songs for Imploring Rain“ (Додолски и други обреди и песни за повикување на дожд),



Во: Music & Networking (Музика и умрежавање), Београд, 2005, стр. 242-251.

Величковска, Родна. - „Водичарски обреди и водичарско певање у Македонији“, Зборник радова "Дани Владе С. Милошевића", Бања Лука, 2008, стр. 229-241.

Величковска, Родна. - „Женското обредно пеење во Охридско-струшкиот регион“, Современата состојба на фолклорот во Охридско-струшкиот регион, Скопје, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 63, Скопје, 2006, стр. 143-185.

Величковска, Родна. - Жетварското пеење во Македонија, Институт за фолклор, "Марко Цепенков ", Посебни изданија, кн. 45, Скопје, 2002.

Видоески, Божидар. - „Дијалектите на македонскиот јазик (денешната состојба и историскиот развој)“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1997.

Видоески, Божидар. - Дијалектите на македонскиот јазик, том 1, Скопје 1998. стр. 9-31.

Видоески, Божидар. - Македонските дијалекти во светлината на лингвистичката географија, Дијалектите на македонскиот јазик, том 1, Скопје 1998, стр. 79-95.

Гайдук-Нияковска, Янина. - "Интегрирающая функция фольклора", Фолклорът и съвременният свят : Проблеми на българския фолклор, Том 9, БАН, София, 1991.

Големовић, Димитрије О. - „Жена како стожер српске вокалне традиције“, Постструктуралистичка наука о музици, Специјално издање, "Нови звук", СОКОЈ-МИЦ при ФМУ, Београд, 1998, стр. 45-54.

Големовић, Димитрије О. - „Поново сеоско двогласно певање у Србији“, Гласник Етнографског музеја у Београду, Београд, 1983.

Големовић, Димитрије О. - „'Рад' са текстом у песми - развој или деградација народног певања?“, Симпозијум "Мокрањчеви дани" 1994-1996, Неготин, 1997.

Големовић, Димитрије О. - Рефрен у народном певању: Од обреда до забаве, "Реноме", Бијељина и Академија уметности, Бања Лука, Београд, 2000.

Ѓорѓиев, Ѓорѓи М. - Македонско народно певање са узвикивањем (докторска дисертација), Факултет музичке уметности, Београд, 1985.

Ѓорѓиев, Ѓорѓи. - „Некои карактеристики на народната песна од Шоплукот“, Zbornik 18. Kongresa Jugoslovanskih folkloristov, Bovec, 1971, Ljubljana, 1973, стр. 192-201.

Гошовский, В. - У истоков народной музыки Славян, Москва, 1971.

- 124 - Родна Величковска Гошовский, В. - Украинские песни Закарпатья, Москва, 1968. Девић, Драгослав. - Народна музика Драгачева, Облици и развој, Факултет

музичке уметности, Београд, 1986. Джиджев, Тодор. - „Фактори на музикално-фолклорните диялекти в

България”, Българско музикознание, VI, кн. 2, София, 1982. Дробњаковић, Боривоје. - Етнологија народа Југославије, први део,

Београд, 1960. Ђорђевић, Влад. Р. - Српске народне мелодије : Јужна Србија, књ. 1,

скупио Влад. Р. Ђорђевић, са уводом Ернеста Клосона, Скопско Научно Друштво, Скопље, 1928.

Ђурић, Војислав. - Лирика у светској књижевности (врсте и антологија песама), Београд 1982.

Елијаде, Мирча. - Аспекти на митот, "Култура", Скопје, 1992. Елијаде, Мирча. - Свето и профано, Књижевна заједница, Нови Сад,

1986. Ердељановић, Јован. - „Живот и обичаји племена Куча“, Српски

етнографски Зборник, XLVIII, Београд, 1931. Захариева, Светлана. - „Свирачът във фолклорната култура“, БАН, София,

1987. Зборник на Панајот Гиновски из село Галичник од Дебарско, подготвил и

редактирал Кирил Пенушлиски, Книгоиздателство "Матица Македонска", Скопје, 1995.

Здравев, Ѓорѓи. - „Македонски народни носии според намената и функцијата“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 185-198.

Здравев, Ѓорѓи. - „Типологизација и класификација на македонските народни носии“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 177-184.

Земцовски, Изаљиј. - „Прилог питању строфике народних песама“, Народно стваралаштво - Folklor, VII, св. 25, Београд, 1968, стр. 61-69.

Икономов, Васил. - Старонародни песни и обичаи од западна Македонија, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, кн. 13, Скопје, 1988.

Јанковић, Даница и Љубица. - Народне игре, кн. VI, Београд, 1952. Кауфман, Николай и Тодор Тодоров. - Народни песни от Югозападна

България - Пирински край, БАН, София, 1967. Кауфман, Николай. - Българската многогласна народна песен, София,

1968. Китевски, Марко. - „Летните обичаи во Дебарца, Охридско“, Македонски

фолклор, год. Х, бр. 19-20, Скопје, 1977.


во македонското традиционално народно пеење Китевски, Марко. - „Македонски празнични обичаи“, Етнологија на

Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 223-246. Китевски, Марко. - Македонска народна лирика : Обредни песни,

"Култура" - Институт за македонска литература при Филолошкиот факултет, "Блаже Конески", Скопје, 1997.

Кличкова, Вера. - „Велигденските обичаи во Порече“, Гласник на Музејско-конзерваторското друштво на НРМ, кн. 11.

Константинов, Душан Хр. - „Религиозни мотиви во песните и обичаите на Мијаците во село Смилево (Битолско)“, Македонски фолклор, год. XXIV, бр. 47, Скопје, 1991.

Константинов, Душко Хр. - „Летните обичаи и игри во мијачко село Смилево (Битолско)“, Македонски фолклор, год. X, бр. 19-20, Скопје, 1977.

Константинов, Милош. - Македонци : Народите на светот, кн. 6, "Маринг", Скопје, 1992, стр. 179-181.

Латковић, Видо. - Народна књижевност, I, "Научна књига", Београд, 1975.

Линин, Александар. - „Односот меѓу мелодијата и текстот на македонските зимски обредни народни песни“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975, стр. 323-333.

Македонски народни умотворби, том IV, кн. 1, Пословици, редакција Харалампие Поленаковиќ и Кирил Пенушлиски, Книгоиздателство "Кочо Рацин", Скопје, 1954.

Матијашевиќ, Весна. - „Обичаите, игрите и песните за лазарица во Кривопаланечко“, Македонски фолклор, XXII/43, Скопје, 1989, стр. 229-235.

Матијашевиќ, Весна. - „Современата состојба на обредните календарски песни во Кумановско“, Фолклорот во Куманово и Кумановско, Институт за фолклор "Марко Цепенков, Скопје и Центар за култура "Трајко Приокопиев", Куманово, 2000, стр. 168-172.

Милојевић, Милоје С. - Песме и обичаји укупног народа србског, кн. I: Обредне песме, скупио и издао Милоје С. Милојевић, Државна штампарија, Београд, 1869.

Мифы народов мира, Т. 1, Москва, 1982. Михайлов, Панчо. - Български народни песни от Македония, София, 1924. Младеновски, Симо. - „Лазарици во Козјачијата (Кумановско)“,

Македонски фолклор, год. VI, бр. 12, Скопје, 1973. Неделков, Љупчо Ј. - Обреди на премин од животниот циклус на

Македонците во Тиквеш, Докторска дисертација, Природно-математички факултет, Институт за географија, Завод за етнологија, Скопје, 2003.

- 126 - Родна Величковска Олевска, Родна. - „Некои особености на лазарските песни во

Кривопаланечкиот крај“, Македонски фолклор, XXII/43, Скопје, 1989, стр. 187-193.

Ортаков, Драгослав. - „Стилските и естетските специфики на македонското музичко народно творештво“, Народното творештво на почвата Македонија: Историја на културата на Македонија, Прилози за истражување на историјата на културата на почвата на Македонија, кн. 6, Скопје, МАНУ, 1998, стр. 145-147.

Паликрушева, Галаба. - „Кумството и побратимството на Свети Јован“, Македонски фолклор, VIII, 15-16, Скопје 1975.

Пенушлиски, К. - „Тематиката на македонските обредни песни“, Македонски фолклор, VI/12, Скопје, 1973.

Пенушлиски, Кирил. - Обредни и митолошки песни, Скопје, 1968. Петреска, Весна. - „Пролетни обичаи и верувања во Куманово и

Кумановско“, Во: Фолклорот во Куманово и Кумановско, Институт за фолклор "Марко Цепенков" - Скопје и Центар за цултура "Трајко Прокопиев" - Куманово, 2000.

Петреска, Весна. - Пролетните обичаи, обреди и верувања кај Мијаците, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Скопје, 1998, Посебни изданија, книга 30.

Петреска, Весна. - Свадбата како обред на премин кај Македонците од Брсјачката етнографска целина, Институт за фолклор "Марко Цепенков", Посебни изданија, книга 43, Скопје, 2002.

Петровски, Блаже. - „Водичарските песни во македонското народно творештво“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975.

Пецо, Асим. - Преглед српскохрватских дијалеката, Научна књига, Београд 1985.

Речник симбола, "Народно дело", Београд, 1994. Ристески, Љупчо С. - „Континуитет, траење и промени, функции и форми

на изразување на традицијата во современи услови на примерот "Покрсти" во селото Заположани - Прилепско“, Етнолог, 4-5, 1994.

Ристески, Милан. - „Велигденски обичаи и песни во Мариовскиот крај“, Стремеж, бр. 5, Прилеп, 1960, стр. 55-60; бр. 6 (1960), стр. 56-69.

Ристески, Милан. - „Од фолклорното богатство на Мариовскиот крај“, Стремеж, бр. 2, Прилеп, 1960, стр. 47-61 и бр. 3 (1960), стр. 61-76.

Ристески, Милан. - „Прилог кон проучување на црепнарските народни песни“, Македонски фолклор, I/1, Скопје, 1968, стр. 171-177.

Ристовски, Блаже. - „Водичарски обичаи и песни во Порече од збирките на Милан Ристески“, Македонски фолклор, год. III, бр. 5-6, Скопје, 1970, стр. 131-154.


во македонското традиционално народно пеење Ристовски, Блаже. - „Македонските додолски и други обичаи и песни за

дожд“, Македонски фолклор, год. X, бр. 19-20, Скопје, 1977, стр. 51-52.

Саздов, Томе. - Македонската народна книжевност, Култура, Скопје, 1988.

Самоковлиева, Мария. - „Очертване на музикалнодиялектната граница между Тракия и Средна Западна България в Пазарджиско”, Българско музикознание, год. V, кн. 4, София 1981.

Словарь языческой мифологии славян, http://www.pagan.ru. Смиљанић, Тома. - Мијаци, Горња Река и Мавровско поље, Београд, 1925. Смокварски, Ѓорѓи. - „Архаичното двогласно бурдонско пеење во

македонската народна музика“, во: Народното творештво на почвата на Македонија: Историја на културата на Македонија, Прилози за истражувањето на историјата на културата на почвата на Македонија, кн. 6, Скопје, МАНУ, 1998.

Смокварски, Ѓорѓи. - „Старо двогласно певање у македонској народној музици“, Работата на XIII конгрес на СФЈ во Дојран 1966 година, Скопје, 1968, стр. 483-493.

Смокварски, Ѓорѓи. - Архаичните форми на двогласното народно пеење на Балканот (докторска дисертација, одбранета на Факултетот за музичка уметност во Скопје при Универзитетот "Кирил и Методиј" - Скопје, 1983 година). (Ракопис).

Србиновска, Славица. - „Помеѓу биолошката и естетската креативност: стереотипи на "женското" во усната книжевност“, Истражувања од областа на родовите студии, Зборник, Том 1, Euro-Balkan Press, Скопје, 2002.

Српски митолошки речник, Београд, 1970. Стойков, Ст. - Българска диялектология, София, 1968. Стојановски-Цоњче, Бојко. - Запишано за Скопско Црногорие, Книга II,

Скопје, 1998. Стојановски-Цоњче, Бојко. - Скопско Црногорије од Бразда до Брњарци,

Книга III, "Гоце Делчев", Скопје, 1999. Таневски, Томислав. - Музичко-етнолошка разгледница на Македонија,

Институт отворено општество Македонија, Скопје, 1999. Тодоров, Тодор. - „По въпроса за зараждането на фолклорно-музикалните

диялекти”, Българско музикознание, т. 1, София 1971. Томовски, Крум. - „Населби и народна архитектура“, Етнологија на

Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 81-102; Крум Томовски, „Историски развој на градовите“, Етнологија на Македонците, МАНУ, Скопје 1996, стр. 103-120.

- 128 - Родна Величковска Трајкоски, Науме. - „Забелешки и материјали кон зимските песни и

обичаи кај Македонците и Македонците муслимани во Струшко“, Македонски фолклор, VIII/15-16, Скопје, 1975.

Фирфов, Живко и Методија Симоновски. - Македонските мелографи од крајот на XIX век, Институт за фолклор, Скопје, 1962.

Фирфов, Живко. - Македонски музички фолклор, песни I, уредил Живко Фирфов, Книгоиздателство "Кочо Рацин", Скопје, 1953.

Фирфов, Живко. - Македонски музички фолклор, песни II, музички редактори Живко Фирфов и Методија Симоновски, редактор на текстовите Ристо Ст. Проданов, Фолклорен институт на НР Македонија - Оддел за народна музика и кореографија, Скопје, 1962.

Хаџивасиљевић, Јован. - Јужна Стара Србија, Историјска, етнографска и политичка истраживања, Књига прва: Кумановска област, Београд, 1909.

Хаџиманов, Васил. - „Мелодије македонских лазарских народних песама“, Рад IX-ог конгреса СФЈ у Мостару и Требињу 1962, Сарајево, 1963, стр. 393-405.

Христов, Добри. - 66 народни песни на македонските българи, събрани и с съпровод на пиано от Добри Христов, Македонски научен институт, София, 1931.

Целакоски, Наум. - Дебарца : Обреди, магии и обредни песни, НИО "Студентски збор", Скопје, 1984.

Цивян, Т. В. - Лингвистические основы балканской модели мира, Москва, 1990.

Църнушанов, Коста. - Македонски народни песни, текст и мелодии записал Коста Църнушанов, БАН, София, 1956.

Чајкановић, Веселин. - О врховном Богу у старој српској религији, Српска Краљевска Академија, Посебна издања, 34, Београд, 1941.

Чешмеджиев, Јосиф. - Български македонски песни, оригинални и в народен тон, Библиотека "Устрем", No 3, Първа сплитка, София, 1926.

Џимревски, Боривое. - „Свадбени обреди и песни од с. Брезно (Тетовско)“, Македонски фолклор, V/9-10, Скопје, 1972, стр. 189-200.

Ястребов, И. С. - Обычаи и песни турецких Сербов, С. Петербург, 1886.

1. НАПЕВИ И ПОЕТСКИ ТЕКСТОВИ во македонското традиционално народно обредно пеење∗

1. Ја излéзи бабо губерáје

Да пречéкаш моми Варварỳши,

да пречéкаш и да ги дарỳваш.

АИФ, м. л. бр. 3920, с. Моштица, Пијанец, регион Осоговија (2002). Пеат Јанѓа Ивановска (1954) ("води"), Стојна Гаврилова (1942) и Добринка Златковска (1955) ("слагаат"). Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Варварушка" песна ("Каменичко" пеење).

2. Ја излéзи ти млада невéсто Ја излéзи ти млада невéсто, и!, Ја излéзи ти млада невéсто.

Да пречéкаш моми Варварỳши, да пречéкаш и да ги дарỳваш.

АИФ, м. л. бр. 3920, с. Моштица, Пијанец, регион Осоговија (2002). Пеат Јанѓа Ивановска (1954) ("води"), Стојна Гаврилова (1942) и Добринка Златковска (1955) ("слагаат"). Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Варварушка" песна. Се пее како примерот број 1 ("Каменичко" пеење).

∗ Компјутерската обработка (нотографијата) на примерите е од Сашо Митев.


3. Идат, идат моми Варварỳши

Дарỳјте ги сос тeнкото сито,

та да ви е сита годíната!

АИФ м.л. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пеат Вена Димитрова (51), р. во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Кочанско и Коцана Иванова р. 1927. година во с. Безиково, Кочанско. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Варварушка" песна.

4. Мори бабо бабо џубетáрко

Мори, бабо, бабо џубетáрко, имаш сина, сина за женéње, сина имаш, ама абéр немаш!

- Сина имам и си абéр имам, само чекам Варвара да дојде, да избéрам момá према него.

АИФ м.л. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пеат Вена Димитрова (51), родена во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Виничко и Коцана Иванова родена 1927. година во с. Безиково, Кочанско. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Варварушка песна. Се пее и во друга куќа. Се пее на ист глас како песната "Идат идат моми Варваруши".

- 131 - НАПЕВИ И ПОЕТСКИ ТЕКСТОВИ


5. Онај стрна оган горит

Ветор веит не го силит роса росит не го гасит. То не ми бил силен огон, туку била Ристоа мајка. Се собрале јовчарите, ми исекле кавалите,

ми исекле кавалите, запалиле силен огон, за Ристоса да го грејат. Ми исекле десни поли, десни поли од ќурдии. за Ристоса да повијат.

АИФ, м. лента бр. 1534, с. Дихово, Битолско. Пее Ангелина Тасевска (1925) родена во с. Завој (Дебарца), Охридско. Снимил Петар Стерјовски; дешифрирал Божидар Рајковски; мелографирала Родна Величковска. Божиќна песна.

6. Заиграло ми јаболко

- 132 - Родна Величковска Везден по поле играло, удрило порте цареје: - Дал ти је царе, дал ти је, Јелена ти је грабија,

Јелена ти је грабија, за руси косе тегнеја, тенки је прсте кршеја, златни прстење земаја.

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, 1971 год. Пее Мара Милошеска со група пејачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Божичечка" песна. Се пее и игра навечер. Тоа е "оречка песна", "шо се трга на оро".

7. Ори Јано Будим Јано

Ори Јано Будим Јано, за тебе се Будим бијат, Будим бијат и Белиград. Се собрале будимчани, будимчани сто сејмени, извадија сто секири, исекова сета гора, нигде Јана не најдова,

оставиле едно дрво и това је нишанлијо. Во коренот лута змија, а средето месечина. На врвот му с'нце греје и това го пресекоја. Од дрвото крв потекло, тука Јана је најдова.

АИФ м. л. бр. 1122, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пее Анѓа Цветановска (60). Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска. "Божичечка" песна. Се пее на сред село, пред црквата.



8. Течит јоро крај еѕеро

Млад неженет низ еѕеро пливат. Танец води Руса Русанда. Од еѕеро млад неженет викат: - Ој, ти тебе лепа танчаријо,

Фрлај, фрлај шарена ѕуница! ја је фрла, ветрон је јотфрла! - Фрлај, фрлај аловна шамија, Пливај, пливај младо неженето.

АИФ м. л. 1070, с. Црешнево, Порече (1968). Пее Стојанка Смилеска (1898), родена во с. Белица, Порече, а живее во Црешнево. Снимил и дешифрирал Лазар Ристески; мелографирала Родна Величковска. Божиќна песна.

9. Пила Неда ноќна вода


Меѓу божиќ и водици. Меѓу божиќ и водици, ми испила лута змија. Ми испила лута змија, лута змија тројоглава. Лута змија тројоглава, с'дванаесет змијичиња. Ја заболе клето срце, и је кажа на мајка је: - Леле, мајко, мила мајко, што ме боли клето срце! - Леле, ќерко мила ќерко, да не носиш мошко дете! - Ќути мајко онемела,

со две очи ослепела, како носит мома дете? И си појде кај стринаје: - Леле, стрино мила стрино, слушај мајка шо ми рече, да не носа мошко дете! Ја подај ми фрушко ноже, да распара клето срце. И си зеде фрушко ноже, си распара клето срце. Си извади љута змија, љута змија тројоглава. Љута змија тројоглава, сдванајесет змиичиња.

АИФ м.л. бр. 1249, с. Ореше, Велешко (1970). Пеат Зора Матева (1946) и Верка Ќимоска (1949). Снимил Ангел Ќулавковски; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Ороводна песна. Се пее за време на Божиќ, Св. Јован ("Водици") и Велигден.

10. Оро ми играле девет самовили

- Кого да пратиме мефтер да доведет, да пратиме Ѓурѓа, Ѓурѓа је неверно, патем ќе го водит, скришум ќе го љубит!

АИФ м.т. бр. 1122, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пее Менка Штерјоска (65) родена во с. Душегубица, Кичевско. Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска Водичарска ("водичечка") песна. Се пее на сред село и на трпеза кај кумот.



11. Има мајка мила сина

Има мајка мила сина, пратила го на учење. На учење во Битола, да научи бела книга,

бела книга, црно писмо. Да је пишет на мајка му, на мајка му, на татка му, да си бара малој моме, малој моме спроти него.

АИФ м. л. бр. 1121, Иванчишта, Кичевско (1969). Пеат Евица Лазаревска (45) од с. Душегубица, живее во с. Иванчишта, Крстана Лазаровска (25) и Танаска Лазаровска (28) родени во с. Иванчишта, Кичевско. Снимил Живко Алексовски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска ("водичечка") песна.

12. Гора мирисат темјаноина

Гора мирисат темјаноина, и! Во гора имат лепи манастир, во манасторот лепана црква, и во црквата девет попои, девет попои, ѓаче Никола. Ѓаче Никола книга гледаше,

книга гледаше, с'лзи ронеше, с'лзи ронеше, прсти кршеше, -Ај, не берете ѓаче Никола, што ти кажујет белата книга, белата книга-црното писмо, ал' ти умрено твојата мајка.

- 136 - Родна Величковска АИФ м.т. бр. 1121, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пеат Менка Штерјоска (65) из села Душегубица, Кичевско, а живее во с. Иванчишта, Ката Митреска (35) родена во с. Иванчишта. Снимил Живко Алексовски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. ("Водичечка") песна.

13. Весели се стари куме

Весели се стари куме, и! весели ти гости дошле, и!/2 весел абер ти донесле, од Солуна за овците, сите овци с'изјагниле, пресојница три јаганца.

Весели ти гости дишле: - Ако идат нека идат, вечерата је готова, постелата је послана, Исчекало и в година, и в година, и за многу!

АИФ м. л. бр. 1122, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пее Менка Штерјоска (65) родена во с. Душегубица Кичевско, Ката Митреска (35) родена во с. Иванчишта.. Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска. Водичарска ("водичечка") песна.

14. Има мајка до два сина



Има мајка мила сина, и! и со ниме се понаша, и!

како нива со пченица, како трло со јагненца.

АИФ м. л. бр.1547, Скопје (1970). Пее Деса Андонова (1937) од с. Дворци, Порече. Снимила Вера Велчева; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Водичарска" песна. Се пее кога "водичарките" влегуваат во куќата на домакинот, а во куќата има машко дете.

15. Заспал задремал сам свети Јован

Заспал задремал сам Свети Јован. Тујо помина чиста Пречиста, в роци носеше стребрено котле, а во котлето крстена вода, крстена вода, крстен босилок и го поштрка Свети Јована. Ми се пробуди сам свети Јован, ми се пробуди и ја прок'лна:

- Еј, бог те убил чиста Пречисто, а шо си ја бев лепо заспало, уше полепо сонче си гледав, беше израсло едино дрво, едино дрво, крај сино море, а на дрвото вејќи парови, на паровите лисје лопуви, на лопувите ројовни пчели.

АИФ м.т. бр. 1252, с. Папрадиште, Велешко (1970). Пее Павлина Павлова (1921). Снимил Ангел Ќулавковски; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Се пее и игра рано наутро пред црква, ("на водици").


16. Домакине Дамјанине

Домаќине, Дамјанине, доз, доз, Домаќине, Дамјанине, доз,

дали пијеш, дали спијеш, ако спијеш разбуди се, ако пијеш весели се.

АИФ м. л. бр.1009, Суводол, Битолско (1969 г.). Пее Ѕуна Стојаноска. Снимил и дешифрирал Благоја Груевски; мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на домаќинот во неговиот двор.

17. Јовде дрво столôито

Јовде дрво столоито, доз, доз, јовде дрво столоито, доз, Столоито, граноито: Корењето синоите,

гранки му се мили снаи, ливчињата внучињата. Да дочекаш и в година, да дочекаш и за многу!

АИФ м. л. бр.1009, Суводол, Битолско (1969 г.). Пее Ѕуна Стојаноска. Снимил и дешифрирал Благоја Груевски; мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на домаќинот во неговиот двор. (Се пее исто како песната "Домакине Дамјанине").



18. Богојче ми се возеше

Богојче ми се возеше, доз, доз! Богојче ми се возеше, доз! На позлаќено корабче.

Викум му вика мајка му: - Корабџи, браче, корабџи, Кроткум терајте корабо, да не ми падни Богојче, да падни да се јотепа.

АИФ м. л. бр.481, с. Новаци, Битолско (1967). Пее Бона Богоевска (45) родена во с. Крклино, Битолско. Снимил Ганчо Пајтонџиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на мало машко дете.

19. Божи куме Стамјанине

- Божи куме, Стамјанине, ако спијеш разбуди се, ако пијаш, весели се!

АИФ м. л. бр.481, с. Новаци, Битолско (1967). Пее Бона Богоевска (45) родена во с. Крклино, Битолско. Снимил Ганчо Пајтонџиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна.


20. Ој, Јоване домаќине

Ако јадеш, весели се, ако спијеш разбуди се,

От' ќе идат срамни гости, страмни гости водичарки.

АИФ, касета бр. 3983, с. Ливоиште, Охридско (2003). Пее Дунавка Сиљаноска (1938). Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее кога водичарките влегуваат во дворовите.

21.Сопаши се вети куме

С`опаши се, вети куме, опаши се, нови куме!

Да дочекаш и вгодина и в година и за многу!

АИФ, касета бр. 3983, с. Ливоиште, Охридско (2003). Пее Дунавка Сиљаноска (1938). Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее кога се предава кумството; на ист глас каок песната "Ој, Јоване домакине".

22. Добре ми дојде Свети Јоване



- Добре ми дојде Свети(и) Јоване, и! добре те најдов, еј нови куме, не уплаши се, тик зарадви се. Сам Свети Јован заире носет,

заире носет бела пченица, бела пченица ведро ракија, ведро ракија, две ведра вино, две ведра вино крава јалова.

АИФ м. л. бр.945, с. Битуше, Долна Река (1968.). Пеат Ѕвезда Наумоска (1908) и Риста Мирческа (1917.). Снимил Аритон Поповски. Дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна.

23. Овчар с кавал си свиреше

Перуника говореше: - Не сум кавал за свирење, тук сум мома за љубење! Одмарал се личен јовчар, спроти твоја убајина, таткова те богатштина, мајкина те в’дулштина,

братова те волештина. Ивчекало едно младо, и в година и за многу, што си рода што си имаш, и таткова и мајкина, и стрикова и стринина!

АИФ м. л. бр. 2020, с. Врбјани, Охридско, (Област Дебарца), (1969). Пеат Ѓурѓа Велјаноска на 62 год., Крстанка Деспотоска и Пера Николоска Снимил Наум Целакоски. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на "Женски Водици", навечер кога девојките одат во посета на кумовите.


24. Татколéнце добро моје

- Чекај, синко до година, годинава скупотија, Скупо жито, скупо вино,

јем је скупо малој моме! - Чекај синко до година, до година овој време!

АИФ м. л. бр.1154, с. Булачани, Скопско (1968). Пеат група "водичарки" од истото село. Снимил Боривоје Џимревски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее во куќа каде има син за женење.

25. Цар Костадин два радоста има

Цар Костадин два радоста има, два радоста у една недеља. Два радоста у једна недéља. Један радост сина ќе си жени, други радост ќерка ќе си дава, обе свадби у једна недéља.

Сину сватови ќе испратује, ќерке сватови ќе дочекује. Се сретнава ју гора зелена, пладнувале под зелéна јела, Зет и шура коња прејанаја, з'лва и снаа венци развенаја.

АИФ м. л. бр.1154, с. Раштак, Скопско (1969). Пеат Божана Младенова (1934) и Бранка Петрушева (1937). Снимил Боривоје Џимревски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна.



26. Повише село смиљ уградéно

Повише село смиљ уградено, смиљ уградено стратор китено, туја се бања Тодор млад јунак. Оздола иде Тода невéста, у руки носи бела промéна

и у промéна свилна марама и у марама китка босиљак. Да се избрише, да померише, како мерише китка боиљак, такој мерише Тодина душа.

АИФ м. л. бр.1154, с. Раштак, Скопско (1969). Пеат Божана Младенова (1934) и Бранка Петрушева (1937). Снимил Боривоје Џимревски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна.

27. Црква мети божја мајка

Ж'ти чевли обуена, црно руво облечена.

АИФ м. л. бр.2151, с. Гудјаково, Мариовско (1973). Пее Кита Цоцоска (1919). Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Водичарска ("водичка") песна. Се пее на постара жена. Песната е од постар тип,

- 144 - Родна Величковска според описот на носијата, бидејќи "водичарките" во постаро време се облекувале во кошули со големи црни везови и сагии, со долги и црни китки, преку кое го изразувале ропскиот живот под Турците, а истовремено се заштитувале од нив, со тоа што го прикривале убавиот изглед на лицето и телото.

28. Црква мети мома Мита

Црква мети мома Мита, со два страка бел босилок. Со два страка бел босилок, со две сламки р'жанови,

со лопата страторога. Црква мети, бога моли: - Дај ми боже попа свекра, ја свекрва попадија, ја момчето младо ѓаче.

АИФ м. л. бр.2151, с. Гудјаково, Мариовско (1973). Пее Кита Цоцоска Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Се пее на ("мома"). Се пее исто како песната "Црква мети божја мајка".

29. Служíла е Јана Светога Јовáна

Поканíла Јана три трпезе гости Еднáта трпеза све са калуѓèри,

Другата трпеза све са домаќíни, Служíла е Јана Светога Јовáна

АИФ, м. л. 3460, с. Облавце, Кумановско. Пее Даница Тоневска р. 1941. година. Снимила и дешифрирала Весна Матијашевиќ; мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее кога одат по пат.



30. Лудо младо бразда прави

Бразда прави вода мами. Нешто вода премрежỳје. Па се чуди лудо младо, што му вода премрежỳва.

Па отидé покрај вода, там си најдé малој моме. малој моме покрáј вода. Погледнá го заљубí се.

АИФ м. л. 3400, Кратово (1990). Пее Злата Милошевска, родена во с. Кетеново, Кратовско. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на ерген.

31. Бразду бразди мушко дете

Бразду бразди воду мами./2х Нешто му гу премрежỳје,/2х дал је риба ил је брига?/2х

Ниту риба, ниту брига, тики било малој моме.

АИФ, м. л. 3523, с. Длабочица, Кумановско. Пее Ангелина Спасовска. Снимила и дешифрирала Весна Матијашевиќ; мелографирала Родна Величковска. Водичарска песна. Се пее на неженет.


32. Овде јунак за вршење

Овде јунак за вршење, Лазаре! вршите го, жените го. Вршите го жените го, одке ќе му посвршиме,/2х

преку река венедика. најмалата- најличната, најличната- великата великата- најмалата.

АИФ м. л. бр.192, с. Баниште, Дебарско (1957.). Пеат група девојчиња - "лазарки" - 14 годишна возраст. Снимил Ганчо Пајтонџиев. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Лазаричка песна. Се пее на момче.

33. Овде дворје изметени

А девојка измела, со два страка босилек, со две лика чебрика.

АИФ, касета бр. 3910/2. с. Мислешево Струшко, (2002). Пее Васа Јолакоска, родена 1948 год. Во с. s. Мислешево Струшко, а живее во с. Оровник Охридско. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна, се пее кога лазарките влегуваат во дворовите.



34. Летале ми летале

Летале ми, летале, јо, Лазаре, девет реда гулаби, а десетте пауни. Паднале ми, паднале

во цареи дворои. А царица седеше, дробен бисер нижеше, на лазарки даваше.

АИФ, касета бр. 3908/2. с. Ложани, Струшко, (2002). Пее Спаса Поповска, родена 1933 год. во с. Мороишта, Струшко, а живее во с. Ложани, Охридско. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна, се пее на постара жена.

35. Овде дворје неметени


Овде дворје, Лазаре, неметени, (и) дворје , Лазаре, неметени. Ни измела невестата.

АИФ, касета бр. 3917/1, Вевчани, Струшко, (2002). Пее Љубица Лешоска, род. 1941 год. во с. Вевчани, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна, се пее на оро, на млада невеста. Почетната пеачка се нарекува “буљубаша“ и до неа доаѓа “ завелвачот“, а потоа другите лазарки и на крај се наоѓа“ довелвачот“.

36. Берејте са лазарки

Берејте се Лазарки, Зару, да си ојме Лазара Не је кат'ден Лазара, тук по једнуш в година.

АИФ, м. л. бр. 3310, с. Подмочани, Долна Преспа (1988). Пее Зорка Шаркоска (1922), с. Сопотско, Долна Преспа. Снимила Татјана Каличанин; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее кога лазарките тргнуваат во обиколка низ селото.

37. Ој, Богоје богатине

Ој, Богоје, ој, Богоје, Зару, богатине!



Ти ми имаш плуг сволои, Карван којни, стадо овци, Стадо овци не бројани.

АИФ, м. л. бр. 3310, с. Подмочани, Долна Преспа (1988). Пева Зорка Шаркоска (1922), с. Сопотско, Доња Преспа. Снимила Татјана Каличанин; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазаричка песна. Се пее на постар човек, на домакинот на куќата.

38. Еј, Лазáре Лазáре гиди младо војнíче

Чи са вија дворови, с' бел босилок сметени,

с' бел босилок сметени, црвен стратор кречени!

АИФ м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска ("лазаринска") песна. Се пее на мало машко дете.

39. Ој, недéљо недéљо гиди наша радељо

Чи са вие дворови, с' бел босилек метени, ем сус белбу стратори!

АИФ м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска ("лазаринска") песна. Се пее на мало машко дете.


40. Тоде тенко висôко

Кугáј тенко пураснá. На вишната година, Тугáј роса росеше, Тугáј трева никнеше. Пауни ја пасеа, Перјата им паѓаа,

Бабите ги береа, На Лазáрки даваа. Лазáрки перја нечеа, тук си сакаја златáре, златáре гердáн ковеа.

АИФ м. л. бр.1399, с. Градец, Валандовско (1970). Пее група девојчиња на возраст од 14 години. Снимил Лазар Гошев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска ("лазарíнска") песна.

41. Лазáр си иде од Цариграда

И носе Лазáр китка награда, Китка награда три коли дарове.

Првата кола сребро и злато, втората кола лазарски песни, третата кола мало детéнце

АИФ м. л. бр. 1134, с. Босилово, Струмичко (1970). Пее Сава Трајкова (1942) од с. Иловица, Струмичко. Снимил и дешифрирал Иван Котев; мелографирала Родна


во македонското традиционално народно пеење Величковска. Лазарска ("лазаринска") песна.

42. Добро јутро Лазаре

Лазарици дојдоа, (и) Лазаре, Лазарици дојдоа,

Која друга не дојде, змија да ја уједе.

АИФ м. л. бр. 699, с. Ратае, Тетовско (1968 год.). Пеат Васка Спироска и Билјана Алексоска. Снимила Фанија Поповска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее кога девојчињата тргнуваат "на лазарување" (сите песни се пеат на еден ист лазарски глас).

43. Овде стара старица

Овде стара старица, (и) Лазаре, Овде стара старица

Со две игли сребрени, Со два конца свилени, Сину шие кошула.

АИФ м. л. бр. 699, с. Ратае, Тетовско (1968 год.). Пеат Васка Спироска и Билјана Алексоска. Снимила Фанија Поповска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее на постара жена. (Се пее на ист глас како песната "Добро јутро Лазаре").


44. Јунáк шета низ нова чаршíја

Мома стое висôки дивáни. - Рачај моме тизе шо ќе рачаш

- Да ми купеш лудо огледáло, да се није двама огледаме.

АИФ м. л. бр. 2706, с. Ињево, Радовишко (1979). Пеат Стојка Василева (1946), - "среднíк", Горица Ристова и Верка Витанова (1932)-"крајнíци": Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна.

45. Мила златна сабото

Прав се збират лазарки, пред Велигден врбицо, мила златна врбицо. Да набéрат Лазарки. Која мома не дојде,

луто ќе ја к'лнеме: - Вај година лазарка, до година невеста, на буниште да седе, машко дете да држе.


во македонското традиционално народно пеење АИФ м. л. бр. 2705, с. Пиперово, Штипско (1979). Пеат Гана Крстева, родена во с. Рачица, Штипско (1916) и Дилбера Нацева, родена во с. Ново Село, Штипско (71). Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна.

46. Стојáн сака убава девôјка

Не ја дава нејни стари татко, најповеќе нејна стара мајка. К’т са чули нејни девет браќа, направíле кула крушовлíја, затворíле сéстра питимíја. Донéле í три товáра злато, донéле í два товáра бисер. - Седи, сестро, седи насéди се, нижи, сестро нижи нанíжи се.

Ни седéла она ни нижáла, само она бога е молíла: -Дај ми боже дождови, снегови, да дотéчат долови, брегови, да однéсат кула крушовлíја, да испáднам јазе од кулата, да разглéдам нагоре - надоле, да го видам мојто прво либе.

АИФ м. л. бр.2706, с. Габревци, Радовишко (1979). Пее женска пеачка група из села Ињево, Радовишко. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска ("лазаринска") песна.Се пее на ерген.


47. Родíло се преродíло

Родíло се преродíло, Лазаре, родíло се преродíло. На сајбíје додејáло,

на амбáри натежнáло: Од два класта - шинíк жито, од два грозда - ведро вино.

АИФ, м. л. 3523, с. Длабочица, Кумановско. Пее Ангелина Спасовска. Снимила и дешифрирала Весна Матијашевиќ; мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее кога лазарките минуваат покрај нива посеана со жито.

48. Мушко дете бразду бразди

Нешто му гу премрежỳје, идé дома та казỳје: - Море татко, стари татко, бразду бразду, воду маму. Нешто ми гу премрежỳје. - Море сине, мили сине, иди тамо па га фати,

иди тамо па га чекај. Дал је риба ил је мрежа? - Море татко, стари татко, ни је риба ни је мрежа, тики си је девојчéнце! - Море сине, мили сине, па га фати десна рука.

АИФ, м. л. 3523, с. Длабочица, Кумановско. Пее Ангелина Спасовска. Снимила и дешифрирала Весна Матијашевиќ; мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее на ерген.



49. Играј, играј наш Лазáре

Наиграј се, намéтај се, нанôси се мушка руба,

мушка руба велигденска, велигд'нска, ѓурѓовд'нска, ѓурѓовд'нска, спасовд'нска.

АИФ, м. л. 3523, с. Длабочица, Кумановско. Пее Ангелина Спасовска. Снимила и дешифрирала Весна Матијашевиќ; мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее на "Машкиот Лазар".

50. Ој, ти горо лисна горо

1. Шири гране на широко, на широко на високо. да помíне Мушки лазар, и по њега сви лазаре. 2. Ливадико зеленико /2, до к'т ќе се ливадéеш,

ливадéеш, зеленéеш, од Велíгден до Гурѓовден. 3. Т'нко Ките путувáло, путувáло друмувáло. Благосôви ој, ти горо, Ој, ти горо, лисна горо!

АИФ м. лента бр. 3804, с. Луке, Кривопаланечко (2000 г.). Пеат група "Лазарици" од с. Луке, Кривопаланечко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее кога "Лазариците" одат низ гори, ливади. ("на одîње", односно "на шетáње")


51. Прочöја се је Благôја

Прочöја се Благоја, Лазаре, прочуја се Благоја. С'с ѕевгáре волôве и с'с овце сурíја. С'с његôве синове, с'с његôве снашице,

с'с његôве ќеркице, с'с амбáре пченíца. Прочỳја се Благôја, прочỳја се до цара. Цар наручí по њега: - Нека дојде Благôја!

АИФ м. лента бр. 2719, с. Иванковци, Велешко (1979 г.). Пее Борка Ѓорѓиева (72) од с. Огут, Кривопаланечко. Снимила Цветанка Органџиева; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее на домаќинот на куќата. (на стојáње)

52. Јовде се игра голéмо оро

Најнапред игра Јанка девојка, до њум се вана какав делíја, до њума игра, мирно не седи, руке ву стиска прстење ломи. Јанка си виче, виче јузвíче: - Куде сте да сте два мили брата,

ја облетајте големо оро, ја уванајте какав делíја. Дошле са, дошле Јанкини браќа, па јуванáле какав делíја. Ем га карáле, ем га тепáле, јод милости га зета ванáле.


во македонското традиционално народно пеење АИФ м. л. бр. 2719, с. Иванковци, Велешко (1979 г.). Пее Борка Ѓорѓиева (72) од с. Огут, Кривопаланачко. Снимила Цветанка Органџиева; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Лазарска песна. Се пее на девојка. На игрáње

53. Суботíце, градова сестрíце

- Суботíце, градова сестрíце, Ти расплéти теја русе косе, да зачỳваш р'жови голéми,

да покрíеш наше рамно поље, - Суботíце, градова сестрíце, да зачỳваш те пченíце беле...

АИФ м. л. 3531, с. Војник, Кумановско (1994). Пее Трајка Јовановска, родена во с. Шопско Рудари, Кратовско. Снимила Лидија Стојановиќ-Лафазановска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Се пее на "Прочка" (Поклади).

54. Мори субôто, Сирна субôто Рашíри криља над наше поље, растрéси косе над наше поље! - Мори Субôто градова сестро, забрáни облак над наше поље

не давај, сестро град да га тепа! Ми смо си људи, људи сељáци, ми смо си људи, људи поштéни! Рашíри криља над наше поље, создáди облак само кишôви.

АИФ м. л. 3531, с. Војник, Кумановско (1994). Пее Трајка Јовановска, родена во с. Шопско Рудари, Кратовско. Снимила Лидија Стојановиќ-Лафазановска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Се пее на "Прочка" (Поклади).


55. Калемчице малемчице

Расцутиле вишни црешни... Калем број, малем број!

АИФ м. Лента бр.473, с. Бабино, Демирхисарско (1966 g.). Пее Нове Касаповски. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Велигденска песна.

56. Што се белеје лелеје

Што се белее, лелеје, на онај стара планина! Да беше грутка шеќерна, до сега ќе се стопеше.

да беше моме сос платно, до сега ќе го збереше. Да беше грутка снегова, до сега ќе се стопеше.



Тука е бела чадора, тука е Милчо војвода. Девет години кај лежи,

низ коски трева никнало, низ трева змии пролазиле, очите му ги испиле.

АИФ м. л. бр.1548, с. Горно Соње, Скопско (1970г.), пее Доста Цветкоска (80) од с. Горно Соње, Скопско. Снимила Велчева Вера, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.

57. Сега да видиме која поле била

I група: Сега да видиме која поле била, која поле била, која метил пасла, која метил пасла во копривје расла. Васка поле била во копривје расла.

II група:

- Ви го зедовне, ви го зедовне најубавото моме!

АИФ м. Лента бр. 464, с. Жван, Демирхисарско (1966). Пее Спаса Пејкова, родена 1942. год. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Велигденска песна. Се пее кога девојките играат две ора и се “надкладуваат“, односно девојките од едното оро се маскираат (една девојка ја преправаат во машко) и сакаат да го грабнат најубавото девојче од другото оро и обратно, слич на е со велигденските обредни игри од Порече.


58. Го врзале Марка вили самовили

Му врзале Марка раце наопаку. По Марка трчаше неговата сестра, по Марка трчаше верно се молеше: - Вили самовили, простете му Марку, ја за Марка давам моје бело руво. По него трчаше Маркôијо татко, по ними трчаше, верно се молеше: - Вили самовили, простете му Марку, ја за Марка давам волој со се рало. Проклетите вили неќат да го пуштат.

АИФ м. л. бр.473, с. Бабино, Демирхисарско (1966 г.). Пее Нове Касаповски. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Велигденска песна. Се пее за време на велигденските празнувања.



59. Крале п'ртáле

Слушам поíте 2х, нија викáме, 2х зашô викáте 2х кој шо ќе врве... 2х

АИФ м.л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пее Гуна Ташева (1920). Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска женска обредна игра. “Ѓура Мара“. Се пее додека се игра на оро.

60. Црква прави самовила

Црква прави самовила, дос, дос, црква прави самовила, дос, Четисало со јергење, калосало со старички. Ја покриле со невести,

Ни на небо, ни на земја, туку така под облака. Темелите се со старци, ѕидиштата со дечиња. диреците од јунаци, пенџериња со девојки.

- 162 - Родна Величковска АИФ м. л. бр.1068, с. Крапа, Порече (1969). Пее Паца Јоноска (1905), родена во с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.

61. Кинисала Јана потквечер на вода

Со з`лва Тодора с Миленка девера. Со гушник ѕвечеја, з` гајтани ѕунеја. И шчо и дочуле триста самовили. Тогај и велеше стара самовила: - Идете, појдете на чешма шарена, вије да видите! Ако је невеста да је нацрпите, да је испратите. Ако је девојка да је уземите!

АИФ м. Л. Бр. 690, с. Пуста Река, Крушевско (1968), пеат: Костадинка Трајкоска (1931) и Благица Мицеска (1938), родени во с. Пуста Река, Крушевско.Снимил и дешифрирал Пеце Стефановски, мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.



62. Платно ткаеше Јанина Мајка

Платно ткаеше, с р'ка држеше, што не ја имам ушт'една ќерка, ушт'една ќерка како Јанинка,

да се напијат синошна вода, полојна вода, полојна пепел...

АИФ м. л. бр.1025, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пеат Ката Митревска (35), Дола Танасковска (50) и Трајанка Симуновска (32). Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска. Велигденска ("велигденечка") песна.

63. Марко коња спрема рано от сабајле

Марко коња спрема рано от сабајле, дос! Рано от сабајле, до стара вечера, Седло шиклосано, сребрени зенгии, сребрени зенгии, узде позлатено, дванајсет колани, тринајсет папрази. Млада Марковица, пред коња му стое, машко дете држи, Марка си го праша: - Марко, мој стопане, Марко добар јунак,


цел ден, цел ноќ Марко коња кај си спремаш, каде ќе ми јодиш, кога ќе се вратиш? Малку с'зи рони по бели образи, ај, од Марка малку ми се позакрива. Марко добар јунак оно одговара: - Ој, ти моја млада, малда Марковице, знам кога ќе одам, не знам кога ќ'идам, пат ми е далеку, преку девет планини. Не ми плачи млада, млада Марковице, дете да ми чуваш, мајка да ми гледаш, ти кога си зело Марко добар јунак и треба да знајиш јунак дома не седи.

АИФ м. л. бр.2151, с. Гудјаково, Мариовско (1973). Пее Кита Цоцоска (1919). Снимил и дешифрирал Милан Ристески, мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.

64. Леле, леле Велигден кога дојде и помина

кога дојде помина, ни сос око чкрапнáаме,

ни сос рака манáаме, ни сос нога тропнáаме!

АИФ м. л. бр.1552, Долни Дисан, Кавадаречко (1970). Пее Петра Трајкова (1933) од с. Рожден, Кавадаречко. Снимил Киро Андонов; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна. Се пее на последниот ден, кога се испраќа Велигден - ороводна песна.



65. Изникнале вишње црешње

Више патот и под патот, нема вишње кој да бере. Вишње берев стари старци, више патот и под патот.

Нема ручек кој да носе, ручек носи Стојна мома, Стојна мома стогодишна, стогодишна не м'жена.

АИФ, м. л. бр.157, с. Милетино, Тетовско (1955). Пеат група жени од с. Милетино, Тетовско. Снимил Миодраг Хаџи-Ристиќ. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Велигденска песна.

66. Калуфере, ситен дробен

Калуфере ситен дробен, доз, доз, што не раситш да порастиш! - Как да растам да порастам. Поминаја "Чесни крсти", "Чесни крсти" Ристосови,

Ристосови - Велигденски. Поминаја ме згазија, ме згазија, ме вчупија, по џепови наредија. Поминаја девојките, поминаја ме згазија,


ме згазија, ме вчупија, по перја ме наредија. Поминаја невестите,

поминаја ме згазија, ме згазија, ме вчупија, по перја ме наредија.

АИФ, касета бр. 3982, с. Радожда, Струшко (2003). Пеат: Цара Чочоска (75), Ангелина Грческа (66) и Јорда Скерческа (77) од с. Радожда, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. "Велигденечка" песна.

67. Стигнала ми је лепа Марија

Стигнала ми е на ден Велигден, крстиле ми је на ден Ѓурѓовден, коса е зеле на ден Спасојден. Тогај велеше Маријна кума: - Ај не борете Маријна мајка,

ем гологлава по вруќо време. Ќе ја догледат сончеја мајка, ќе ја уземит снаа за сина, снаа за сина за сончогледа..

АИФ, м. л. бр. 2020, с. Врбјани, Охридско, (1969). Пеат Ѓурѓа Велјаноска на 62 год., Крстанка Деспотоска на 60 год. и Пера Николоска на 50 год. Снимио Наум Целакоски. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Обредна песна. Се пее од Велигден до Спасовден и во текот на берење билки.



68. Сино езеро оро градено

Го заградиле на ден Велигден, до полу дошле на ден Ѓурѓовден, го доградиле на ден Спасовден.

АИФ, касета бр. 3909, с. Ложани, Струшко (2002). Пее Спаса Поповска од с. Мороишта, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.

69. Младéне, Младéне, Младéне војвôдо

Субрáл ми е Младéн пидéсет аргáте. Закарáле поста д'лга ем ширôка, на неа ручáле, ем се оженáле.

АИФ, м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна. Се пее на оро додека се игра "Ѓура Мара". Се игра во круг.


70. Богдáн збира селáните

Пред Велíгден вел четвртôк, да му орат ангарíја. Две му снаи мливо сејат, две му ќерки платно белат, два му сина лозје кројат. Задáле се два јоблака, едéн темен, други воден, меѓу себе зговор чинат.

- Да удреме селаните? - Не са криви селáните! - Да удреме две му ќерки? - Ништо Богдáн не познáва! - Ќе удреме два му сина, тогáј Богдáн ќе познáе, ќе излезат до две снаи...

АИФ м. л. бр.2705, с. Пиперово, Штипско (1979). Пеат Гана Крстева, родена во с. Рачица, Штипско (1916) и Дилбера Нацева, родена во с. Ново Село, Штипско (71). Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.

71. Збира Богдáн ангарíја



Облаци се задумáја, на Богдáна што да прават: Да му трештáт двата вола, волôви Богдáн пак ште најде. да му трештáт двете снаи, снаи Богдáн пак ќе најде.

Да му трештáт двата сина, двата сина, два близнáка. Грмнá, треснá из јаснíна, та му трештí двата сина двата сина, два близнáка.

АИФ м. л. бр.230, с. Будинарци, Малешевско (1959). Пеат група жени. Снимил Ганчо Пајтонџиев; дешифрирал Ристо Проданов; мелографирал Живко Фирфов. Песната е ороводна. Се пее на Велигден.

72. Орач оре на прв д'н Велíгден

Га догледа громовник Илíја, Па му пушти два бодљи ангела: Чујете ли два бодљи ангела, Ја слегнете од небо на земја, да видите тој младо јораче, зашто оре на прв д'н Велигден! Дали ми е много сиромáшко, или оре богу у протíва. Бог да бије црна арапíна, она удрí у моји дворôви, ми утепа мои два бре сина, ми заробí двете мили снаи, ми оставí по три мушки деца, да ги ранам по стари годíни. Ја што бева два бодљи ангели, ми слегнáле од небо на земја. Па ватíше тој младог орáча:

- Дали чујеш ти старо орáче, свите д'н'ска у црква си одат, а ти младо, на орáње одеш. Изговáра старото ораче: - Застáнете два бодљи ангела, да ви кажам мојата истíна! Ја имаше до два мили сина, мили сина до две мили снаи, обе они по три мушки деца. Ја д'н'ска прв д'н од Велíгден, свите, свите се у црква идев, свите деца бело променèти, променèти со јајца црвени. Мој сирáци голи, боси седив, голи боси у туѓи руки гледав, за тој идем д'н'с на орање.

- 170 - Родна Величковска АИФ м. л. бр. 1154, с. Раштак, Скопско (1969). Пее Перо Николовски (1918). Снимил, дешифрирал и мелографирал Боривоје Џимревски. Велигденска песна.

73. Е, Богдáне, стар Богдáне

Стар Богдáн си рало прáе, рало прáе пред Велíгден, пред Велíгден, Велчетврток, Велчетврток, Распéнпеток. Богдáница плáтно беле, плáтно беле пред Велíгден, пред Велíгден у сáбота. Задáле се два облака, грмат, грмат дури зборат, и у збори изговáрат:

- Дека с'га да удремо! Да удремо стар Богдáна, па се куќа не познáва. Да удремо Богдáница , па се куќа не познáва. Ќе удремо девет сина, ќе извéдат девет снаи, девет снаи с машки деца. Тогáј куќа ќе запỳсте, и ќе никне пелíн трава.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Велигденска песна.



74. На планина кофил до колена

Во кофилот два бели чадора, Ај, над ними Јанинка девојка.

АИФ м. л. бр. 1707, с. Нова Брезница, Скопско (1970), пеат: Стојна Ѓорѓеска (50) и Цвета Иваноска (70), снимил Владимир Ивановски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Ја пееле на берење билки.

75. Билки береја девет билјарки

- 172 - Родна Величковска Една билјарка билје не берет. Шо да го берет ко' не го носет. Моата жена црна Еѓупка,

глава си миет нерасплетена , дете си капит неразвиено.

АИФ м. л. бр. 1707, с. Нова Брезница, Скопско (1970 )., пеат: Стојна Ѓорѓеска (50) и Цвета Иваноска (70), снимил Владимир Ивановски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Ја пееле на берење билки.

76. Чија лелка на нишалка

Чија да е таткова је! Таткова је, мајкина је,

мајкина је братова је, Савева је баш-невеста.

АИФ м. л. бр. 944, с. Битуше, Долна Река (1968.). Пеат Ѕвезда Наумоска (1908) и Риста Мирческа (1917.). Снимил Аритон Поповски. Дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее на празникот "Летник" и на другите пролетни празници, "на нишање".

77. Не гази цвеќе - токо бери го

- И да го бера Цвето девојко, кој ќе го ноисет? - Имаш невеста- нека го носет!

- Моја невеста цвеќе не носет, цвеќе не носет, много је груба. - Остави неа, зами ме мене!

АИФ м. л. бр. 944, с. Битуше, Долна Река (1968.). Пеат Ѕвезда Наумоска (1908) и Риста Мирческа (1917.). Снимил Аритон Поповски. Дешифрирала и мелографирала


во македонското традиционално народно пеење Родна Величковска. Се пее на празникот "Летник" и на другите пролетни празници, "на нишање".

78. Маре се ниша Даме је гледа

Од гранка в гранка

Дамета в рака.

АИФ м. л. бр. 1549, с. Варош, Прилепско (1970 г.). Пее Менка Ристеска (73) од с. Варош, Прилепско. Снимила Вера Велчева, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее на лулашка.

79. Бразда бразди лудо младо

Бразда бразди лудо младо, бразда бразди вода води. Нешто му е препушува,

лудо мисли кртечина. Не ми била кртечина, туку било малој моме.

АИФ м. л. бр. 1133, Гостиражни, Прилепско (1970.). Пее Пројка Момироска (1908) од с. Гостиражни, Прилепско. Снимил Благоја Ристески, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее на "Ѓурѓеен", кога е на лулашка момче стасано за женидба.


80. Има мајка мила сина

Има мајка мила сина, Ѓурѓе ле, (еј), Ѓурѓе ле, и! лелјо!

Променила, накитила, Испратила на нишалка.

АИФ м. л. бр. 1133, Гостиражни, Прилепско (1970). Пее Пројка Момироска (1908) од с. Гостиражни, Прилепско. Снимил Благоја Ристески, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска, Се пее на мало машко дете кога е на љуљашка. (Се пее ист глас како песната" Бразда бразди лудо младо ").

81. Прошетало свето Ѓурѓе

Дома дојде невесело, дома дојде под трем седна. Го прашува стара мајка: - Што си Ѓурѓе невесело? - Ој, ти тебе стара мајко,

како да сум ја весело, сум прошетал низ полето, низ полето по нивјето, есенското изгинало, пролетното не никнало.

АИФ м. л. бр. 1133, Гостиражни, Прилепско (1970.). Пее Пројка Момироска (1908) од с. Гостиражни, Прилепско. Снимил Благоја Ристески, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска, Се пее на пладне кога ќе завршат со лулањето. Девојките го собираат јажето и одат на сред село и се "фајќаат нáоро" и тогаш се пее оваа песна.



82. Ајде на билки сите девојки

Ајде на билки сите девојки, да набериме билки корени,.

да накрмиме силното стадо, силното стадо сури волови.

АИФ м. л. бр. 464, с. Лопатица, Битолско (1966 г.). Пее Цветанка Пејкоска Заркова, родена 1916 г. во с. Бабино, Демирхисарско. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Борка Велкова, мелографирал Михајло Димовски. Ѓурѓовданска песна. Се пеела кога девојките береле билки.

83. Мара се ниша Стојче ја гледа

Лелјо, Ѓурѓе ле, Лелјо, Ѓурѓе ле, Мара се ниша Стојче ја гледа, Лелјо, Ѓурѓе ле, Лелјо, Ѓурѓе ле ,и!


Из гранка, в гранка, Стојчету в рака. Каде ќе ја поклониме, поклон му е на Поповци, на Поповци на Стојчета

АИФ м. л. бр. 473, с. Бабино, Демирхисарско (1966 г.). Пее Нове Касаповски. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Ѓурѓовданска песна. Се пее кога девојките се лулаат. Во песната се именува девојката која се лула, како на пример: "Ајде Маро доста ти е сега слегувај!"

84. Чије моме на нишалче

Чије моме на нишалче, Ѓурѓе ле, и!,Ѓурѓеле, и! љељо и! Мајкино е, моме, таткино е.

Го промени, моме, променила, г'испратила моме на нишалка.

АИФ м. л. бр. 1067, с. Крапа, Порече (1969). Пеат Митра Дукоска (12) и Верка Дукоска (14), родени во с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Се пее кога ("се љељаат").

85. Изникнала перуника Изникнала перуника, Ѓурѓелеј,Ѓурѓелеј, љељо!

Среде трло јовчароо. Кавал крши да је гради, бразда води да ја вади.

АИФ м. л. бр. 1067, с. Крапа, Порече (1969). Пее Малинка Рујаноска (1913), родена


во македонското традиционално народно пеење во с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Се пее кога ("се љељаат"). Се пее на ист глас како песната "Чије моме на нишалче".

86. Ајде на билки Билјаној моме

Ајде на билки Билјано моме, Билјано моме, и!

Билки да береш , стадо да крмиш. Стадо да крмиш, стадо Стојаноо.

АИФ м. л. бр. 1067, с. Крапа, Порече (1969). Пее Малинка Рујаноска (1913), родена во с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Се пее кога одат да берат билки.

87. Ајде на билки Билјано моме

Да набериме билки коренки да закрмиме силните стада,

силните стада ергрли коњи, ергели коњи ѕевгар волои.

АИФ, м. л. бр. 473, с. Бабино, Демирхисарско (1966 г.). Пее Велјан Кочовски.

- 178 - Родна Величковска Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Билјарска песна. Се пее кога се берат билките.

88. Што се белејет долу во поле Што се белејет долу во поле, и! Дали је магла, дали је вода, дали је вода, дали је стадо. - Нито је магла, нито је вода, нито је вода, нито је стадо. Да беше магла ќе се кренеше,

да беше стадо ќе се кинисаше. Туку ми беше Велика рака, Велика рака маџиечмица, маџиечмица маџије тера, маџије тера од осој в присој. да беше вода ќе се лејеше,

АИФ м. л. бр. 1122, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пее Менка Штерјоска (65) родена во с. Душегубица, Кичевско и Ката Митреска (35) родена во село Иванчишта, Кичевско. Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска. ("ѓурѓенечка") песна

89. Слагај билке од планина



Слагај билке јод планина, Билјаро, Билјаро! Зар ти плаче машко дете? - Ако плаче, нека плаче,

качите го на орејон, ќе му пуштам тифко ветре, ќе го малу позалулам, ќе му пуштам тифка роса, ќе го малу понадојам!

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, (1971). Пее Мара Милошеска со група пејачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее кога се лулаат младите.

90. Више село зелен јавор

Више село зелен јавор, Билјаро, Билјаро! Под јаворот студен извор, на изворот три девојке, извор матат, јавор кршат. Писна јавор тенки гласје:

- Ој, селанки мележане, јал јавора пресечите, јал извора пресекните јал девојки јомажите! Нит јавора пресекова, нит извора пресекнаја, три девојки јомажија.

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, (1971). Пее Мара Милошеска со група пеачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее воочи празникот, кога се поаѓа на берење билки.


91. Ајде на билје билје да береме

Билје да береме на средниот камен, билје да береме, стадо да крмиме, стадо да крмиме, стадо братово.

АИФ м. л. бр. 156, с. Милетино, Тетовско (1955). Пеат група жени од с. Милетино, Тетовско. Снимил Миодраг Хаџи-Ристиќ. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Се пеела кога се береле билки.

92. Седна Петра на нишалка

Седна Петра на нишалка, лелјо, лелјо! - Кажи Петро дека сакаш, Петра сака јовде близу,

јовде близу у Седларце, у Седларце за Петрета. Пријди, Петре прифати ја, да н' ти падне јод нишалка, да н' ти падне, да н' с' утепа.


во македонското традиционално народно пеење АИФ м. л. бр. 701, с. Брвеница, Тетовско (1968 год.). Пеат Јелена Богдановска и Јелица Ставревска. Снимила Фанија Поповска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна. Се пеела на лулашка (меѓудијалектна зона).

93. Прошетал ми летен Ѓурѓо

По вилајет по се поле, Ѓурѓо глава преврзало, со шамија ѓувезлија. - Не ме парашуј стара мајко, ја сум шетал по вилајет, по вилајет по се поле, да го видам бериќетот.

Го парашујет стара мајка: - Оре, Ѓуро, мили сине, што си глава преврзало? Ко ќе видам, што ќе видам, есенното изгинало, пролетното не никнало.

АИФ м. л. бр. 1060, с. Девич, Порече (1969). Пее Јанка Миланоска (56), родена во с. Сланско, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Ѓурѓовденска песна. Се пее кога низ поле "се шетаат крсти".

94. Ни прела, гора ни ткала

На пролет се покренала сама се гора облече,

сé во зелено кадифе, сé во зелена долама.

- 182 - Родна Величковска АИФ м. л. бр. 473, с. Брезово, Демирхисарско (1966 г.). Пее Васа Ацкова-Никлевска, родена 1925. г. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. "Летоечка" песна.

95. Ситна ми роса росеше

Момче девојче мамеше: - Јела ми, јела девојче,

под мојва морна долама, да не ти саја наврни!

АИФ м. л. бр. 690, с. Пуста Река, Крушевско (1968). Пеат Костадинка Трајкоска и Благица Мицеска. Снимил и дешифрирал Пеце Стефановски, мелографирала Родна Величковска. "Летоечка", "гласоита" песна.

96. Билјано моме Билјано

Билјано, ајде на билје. Билјето ти го јобрале!

Нашето билје шарено, твојето билје отровно.

АИФ, м. л. бр. 2020, с. Врбјани, (Област Дебарца) Охридско, (1969). Пеат Ѓурѓа Велјаноска на 62 год., Крстанка Деспотоска на 60 год. и Пера Николоска на 50 год. од с. Врбјани, Охридско. Снимил Наум Целакоски. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Ѓурѓовденска песна. Се пее во текот на берење билки.



97. Ѓурѓице млада невесто

Заблејá јагне од стадо. - Што блејеш јагне Ѓурѓовден? синој си лафот чинеја, па мене да ме заколат. Кој ќе да ручôк направи, ќе да го луто прок'лнам. Кој ќе од ручôк да руча,

Јагне и вели говôри: - Ѓурѓице, млада невéсто, на ден Ѓурѓовден да пукне! Станáла, Ѓурѓа невеста, направí ручôк од јагне. Прво е залче апнáла, на софра, Ѓурѓа пукнáла.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Пиперово, Штипско (1979). Пеат Гана Крстева, родена у с. Рачица, Штипско (1916) и Дилбера Нацева, родена у с. Ново Село, Штипско (71). Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна.

98. Ој Ѓурѓéно ти млада невéсто

Ај стани си ти утре порáно, да донéсеш ти вода студéна,


да замéсиш ти бела погáча. Заблејáла црна карабáшка, заблејáла три дни пред Ѓурѓовден, па ја праша Стојáн млади овчáр: - Заштô блејеш црна карабáшко? - Блејам, блејам за моето јагне, се го колáт на ден на Ѓурѓовден.

АИФ, м. л. бр. 3920, Моштица, Пијанец, (2002). Пеат Јанѓа Ивановска (1954) ("води"), Стојна Гаврилова (1942) и Добринка Златковска (1955) ("слагат"). Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска.

99. Ѓурѓово лето пролéто

Заблејá овца рудíца, Пред ден Ѓурѓовден на тридни. Стојáн е младо овчáрче. Стојáн í веле говôре: - Овцо ле, овцо рудице, шо блееш овцо, шо блееш, пред ден Ѓурѓовден на тридни,

сето ми стадо разгрушí. Овца му веле говôре: - Стојане, млади овчáре, Ката годíна Ѓурѓовд'н, Се мојто јагне колете, Овáј годíна Ѓурѓовд'н, и па за него зборете.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна. Се пее наутро на Ѓурѓовден кога се коле јагнето.



100. Ѓурѓíка билки береше

(и)Ѓурѓика билќи береше, де, Ѓурѓика билќи береше, и!,

На мајка ју скут врлаше,

Мајка од скут на земња, - Ни Ѓурѓа моа, ни билќи. Свекрва и ги збираше, - И Ѓурѓа моа и билќи.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна. ("Ѓурѓова" песна, гласовíта). Се пее навечер пред Ѓурѓовден кога се берат билки.


101. Заблејá овца рудица

Ја прашајте гу шо блеје: - Шо блејеш овцо рудицо, дали те жалба за Стојáн? - Не ме е жалба за Стојáн,

тики ме жалба за јагне. Девет годíни бев штирка, десéта јагне проимá.

АИФ м. л. бр. 2715, с. Џидимирци, Велешко (1979). Пеат: Перса Ристова (1922) од с. Сопот, Светиниколско и Бранка Ристова (1952) од с. Џидимирци, Велешко. Снимила Татјана Каличанин; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна. Се пее на берање билки, "на висôк глас".



102. Мила Бела Сабôто

Распỳштај поли, ракáви, Разрéшај коса та покрí, та покрí поле и лозје, од град од слана, од облак. Нашето поле ширôко,

нашето поле најáрно, Забрáни боже тај облак, зачỳвај боже од градо, од градо боже од слана.

АИФ м. л. бр. 2707, с. Дедино, Радовишко (1979). Пее женска пеачка група. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Св. Танасовданска песна. Ја пееле кога одела процесија низ полето.

103. Ветар веје Арманашко поле

Мори, ветер веје ле, Арманашко поле, Арманашко по... и! Ја ју поле црква Маријôва.

пред црквата селáни се збират, на чело им Поповиќ Јовáна. Изговáра Поповиќ Јована: - Е, селáни, е мои кметови, ка ќе дојде Марко Кралевчето,


да нé сте му на нози станáле, да нé сте му добредôјде рекле. Дури Јовáн рече да изрéче, достасáл је Марко Кралевчето.

Сите са му на нози станáле, сите са му добредојде рекле, сите са му којна профанáле.

АИФ м. л. бр. 2707, с. Дедино, Радовишко (1979). Пее женска пеачка група. "Врти": Ружа Гуширова (51), "Бучат": Евица Ташева (55) и Божана Гуширова (1932). Снимио Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Св. Танасовданска песна. Ја пееле кога оделе низ поле, носеле иконе, крсче и котле со вода заедно со свештеникот и, на крај, оделе во црква.

104. Тодорíнко баш имéнко

Забравíла сол да тури, сол да тури и бел квасéц. Чекá лебо да и скисне, лебо неќе да и скисне. Прoговáра свек'рва í: - Леле снао мила снао, заштô беше префалéна, со рабôта, с'убавíна.

На сите им лебо скиснá, сви невести црква ошле. Тодотíнка í докривéло, докривéло, дожалéло, па си земá дробни клучи, па си појдé темен земнíк. Отклучí си сребрен ковчак, извадíси ѕуницата, извадí си обесí се.

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пеат Гана Димитрова, Вена Димитрова (51) и Благородна Ристова. Сите три се родени во с. Безиково, Кочанско, а мажени се и живеат во с. Истибања, Виничко. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Тодоричка песна. Ороводна.



105. Мори Ѓурѓе, жално Ѓурѓе

Заблејáла вакла овца. девет дена пред Ѓурѓовден. Се си блеје, ич не се утрáвља. Никој нема да попíта, вакла овцо заштô блејеш? Нанéло се моме Ѓурѓе: - Заштô блејеш вакла овцо, пред Ѓурѓовден девет дена? - Мори Ѓурѓе, малдо Ѓурѓе, еве време девет годин, се си јагнам машко јагне, се го колáт на Ѓурѓовден и са' имам машко јагне

и са' думат да го колáт. Кој ќе апне сí да пукне, кој ќе сркне, сé да цркне, тизе Ѓурѓе не апнувај, не апнỳвај да не пукнеш. Ѓурѓа трајá да не каже, да не каже на тáтко í. Па си дојдé ден Ѓурѓовден. Проговáра малко Ѓурѓе: - Леле, тате мили тате, овцá блеје девет дена, девет дена за јагнáнце.

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пеат Гана Димитрова, Вена Димитрова (51) и Благородна Ристова. Сите три се родени во с. Безиково, Кочанско, а мажени и живеат во с. Истибања, Виничко. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Ѓурѓовданска песна.


106. Свети Спасе зелéн класе

Свети Сасе кона кове, кона кове у загрáди, узагрáди у тевнíна, у тевнíна без борíна. Плочи тута голо сребро, клинци шерпа голо злато. Здогледá го сртара мајка: - Свети Спасе мили сине, заштô ковéш врана кона, у тевнíна без борíна! Дали скапо ќе продáдеш, на далеко ќе го караш? - Леле мале, стара мале, нел' ме питаш ќе ти кажам. Нити скапо ќе продáдам, ни далéко ќе го карам. Ќе си идам елé е лето, Елé е лето велеéто, да си видам бериќéто. Потковá си врана кона,

потковá си ујанá си. Па си појдé у полето, у полето велеéто, да си види бериќéто. Убав беше бериќéрто. Ка' си ојдé у пченíци, едно кластé шиник жито. Ка' си ојдé у лојзето, едно гроздé, гроздáк грозје, гроздáк грозје бочва вино. Па јанá си врана кона. Од далéк го мајка здогледáла, од близу го пречекáла: - Сети Спасе мили сине, убав ли е бериќéто! - Леле мале стара мале, убав ни е бериќéто: Гроздáк грозје бочва вино, еднô кластé шиник жито.

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пее Благородна Ристова (40), родена во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Виничко. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Спасовданска песна. Ороводна.



107. Свети Петко сиромáшен

Та немá ле, ден да орéш на Петковден ти да орéш. Да ти трешти двата вола, двата вола во ралôто Да ти трешти двата сина, двата сина во ралôто.

Да ти трешти двете снаи, двете снаи во ноќвите. Да ти трешти двата внука, двата внука во лулките, двата внука, два близнáка.

АИФ, м. л. бр. 3918, Каменица, Пијанец (2002). Пеат Стојка Милчевска родена у с. Цера, Кочанско ("извикује"), Танаска Илчова, родена у с. Цера, Кочанско и Цветанка Христова, родена у с. Саса, Пијанечко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Петковденска, ороводна песна .

108. Овци пасе Маргíта девôјка Овци пасе среде Овче Поле. Оздôл иде Китáн беглиџíја, Право тегле Маргíтино стадо. - Добро утро Маргíто девôјко!

- Дал бог добро лудо непознáто. - Колко ти је стадо за броéње?- Изговáра Маргíта девôјка: - Мене ми е стадо преброéно,

- 192 - Родна Величковска стари са ми двеста и дваесет, со јаг'нца триста и триесет. Изговáра Китáн беглеџíја: - Ја на мене с'к ти шо ќе дадеш? Изговáра Маргíта девôјка: - Ќе ти дадам овен виорôген.

Ја ти неќам овен виорôген, ќе ми дадеш овца преводнíца, шо ти оде напред пред стадото, шо ти носе ѕвонец позлатéни и на ѕвонец зрно ѓуѓулôво и на зрно девојáчки очи.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Ороводна

109. Ој, додоле мили боже

- Ој, додоле мили боже! даруј те го Додолето. Да заврне ситна роса, да се роди берикртот,

царевки до стреите, а в'жните до чатмите, јачмењето до коленици, пчениците до појаса...

АИФ м. л. бр. 1304, с. Поменово, Велешко (1970). Пее Павлина Масеска од село Поменово, Велешко. Снимил Ангел Ќулафковски; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Ја пееле кога го обавувале обредот "додоле" одејќи низ село.

110. Ој, додоле мили боже

- Ој, додоле мили боже! Да зароси ситна роса,

Да пороси рамно поле, Да се роди жито- вино...

АИФ м. л. бр. 4030, с. Стајковци, Скопско (2004), пее Митра Соколовска, од с.


во македонското традиционално народно пеење Драчево Скопско. Снимила, мелографирала и дешифрирала Родна Величковска, ја пееле кога оделе додоле.

111. Да зароси ситна роса

Да се роди бериќетот: од два класта кило жито.

Да се ранат сираците, сираците сиромаси!

АИФ м. л. бр. 464, с. Жван, Демирхисарско (1966). Пее Грозда Дуковска родена 1922 г. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. "Ојлијарска" песна.

112. Дарвите го лилјачево

Да се родит вино жито, да се ранат сиромаси,

да се родит мед и млеко, да се ранат сиромаси.

АИФ м. л. бр. 464, с. Жван, Демирхисарско (1966). Пее Спаса Станоева, стара 70 година. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. "Ојлијарска" песна.


113. Да пороси ситна роса

Да пороси ситна роса, Вај, додоле, вај!

Да повадат градињето, да ни дадет бероќетот.

АИФ м. л. бр. 1548, с. Галичник, Долна Река (1970г.), или Дебарско. Пее Насте Велчев (1923.). Снимила Вера Велчева. Дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска песна. Се пее кога е суша.

114. Ојлијарче бога моли

Да зароси ситна роса, ој, лије, ој, и! да навади рамно поле,

да се роди берикетот, зелен клас по житјата, црвен грозд по лозјата.

АИФ м. л. бр. 157, с. Милетино, Тетовско (1955). Пее група жени од с. Милетино, Тетовско. Снимил Миодраг Хаџи-Ристиќ. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Љиљарска песна. Се пее кога е суша.



115. Се забиле два јоблака

Се забиле два јоблака, ој, додо, ој, додоле, ој, додо, мили боже, ој, и! Ми се моли наша дода, да заврни тифка роса,

да навадит бериќетот, да навадит пчениците, да навади виногради, да се ранат сираците, наша дода бога моли ...

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, 1971 год. Пее Мара Милошеска со група пејачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска песна.

116. Да заросит ситна роса

Да заросит ситна роса, ој, луле ој, ситна роса бериќетна...

АИФ, касета бр. 3909/1, с. Ложани, Струшко (2002). Пее Спаса Поповска, родена 1933. година во с. Мороишта, Струшко; живее во с. Ложани, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска ("лилјачка") песна. Се пее кога е суша.


117. Да дај Господ ситна роса

Да дај господ се бериќет, да се ранат сирачиња,

сирачиња сиромашки, кој без мајка, кој без татко!

АИФ, касета бр. 3982, с. Радожда, Струшко (2003). Пеат: Цара Чочоска (75), Ангелина Грческа (66) и Јорда Скерческа (77) од с. Радожда, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Оваа песна ја нарекуваат "ојлијашка".

118. Ој додоле, мили боже



Дај ми боже, ситна роса, да оброси наше поле, Ој додоле, мили боже, Дај боже, дај.

Додолица сиротица, седна орач на ралото, Ој додоле, мили боже, Дај боже, дај.

АИФ м. л. бр. 1455, Скопје. Пеат Вера и Милан Димовски од с. Кучково, Скопско. Снимила Вера Велчевска; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска песна.

119. Вај дудуле дај боже дош

Вај дудуле дај боже дош Да навáди бериќéто, и!...

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пее Благородна Ристова (40), родена во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Виничко. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска песна.

120. Дудулáрка бога моле


Да заврне ситна роса, да порáсне сет бириќéт, да порáснат ечмéните,

ечмéните до колéна, ченíците до појáси, ја р'жјата до колéна.

АИФ м. л. бр. 2706, с. Лесковица, Штипско (1979). Пеат Стојна Павлова (1923), Алт'на Стојанова (1023) и Трајанка Здравкова (1932), родени во с. Лесковица, Штипско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Додолска ("дудуларска") песна.

121. Крсти носат бога молат

Кај што Крсти поминале, тука чесно, бериќетно. Да се родит дар-бериќет: танки р'жи до небеси,

пчениците до стреите, јачмењето до појаси, уровите до колена, а лештите до плештите.

АИФ м. л. бр. 1025, с. Иванчишта, Кичевско (1969). Пеат Ката Митревска (35), Дола Танасковска (50) и Трајанка Симуновска (32). Снимил и дешифрирал Живко Алексоски; мелографирала Родна Величковска. Песната се пее кога "се вадат крстите", кои најнапред се носат во црква, а потоа низ поле за време на празникот Св. Атанас (15. мај). "Танасовденска" песна.



122. Се кренале крсти коли

Се кренале крсти коли Господи, Господи, помилуј нас!/2 Се кренале Бога молат, да сет живи јунаците,

да сет живи невестите, да се родат машки деца, да се родит вино-жито, да заросит ситна роса, да се родит бериќетот!

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, 1971 год. Пее Мара Милошеска со група пејачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Песна за повикување на дожд (на "крсти").

123. Крсти одам бога молам


Да дај Господ све бериќет, Го... (∂)Господи помолуј! ситна роса бериќетна,

да се роди све бериќет, и во нива и во лојзе. да се ранат сирачиња, кој без мајка, кој без татко.

АИФ, касета бр. 3982, с. Радожда, Струшко (2003). Пеат: Цара Чочоска (75), Ангелина Грческа (66) и Јорда Скерческа (77) из с. Радожда, Струшко. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Се пее на празникот "Водици" - кога одат по "Крсти".

124. Крсти крева бога мола

Крсти крева бога мола, Господи помилуј! Да дај Господ ситна роса, ситна роса, дар бериќет.

Дар бериќет вино-жито, вино-жито мед и млеко. Да се ранат сирачиња. Кај што врват чесни крсти, чесни Крсти Ристосови.

АИФ, касета бр. 3906, с. Елшани, Охридско (2003). Пее Марика Блажеска (1945); снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска.



125. Сонцено трепти да зајде

Девојка трчат по него: - Постој, почекај сонце ле, јас да ти речам два реча. Дали се садит босилок, на сува рида без вода,

на неградена градина? - Садит се, садит девојко, на сува рида без вода, на неградена градина.

АИФ м. л. бр. 1251, с. Ореше, Велешко (1970), пее Зора Матева (1946) и Ќимоска Верка (1949), снимил Ангел Ќулавковски, мелографирала и дешифрирала Родна Величковска, ја пееле на кога копале пченка."Икавечка" или "икаичка"

126. Поручај Тоде поручај

Поручај, Тоде пору...(у)чај, и! бачилско пресно сирење,

бела, пребела погача, желкини јајца пржени...

АИФ м. л. бр. 1251, с. Ореше, Велешко (1970), пее Зора Матева (1946) и Ќимоска Верка (1949), снимил Ангел Ќулавковски, мелографирала и дешифрирала Родна Величковска, ја пееле на кога копале пченка."Икавечка" или "икаичка"; се пее на ист глас како песната "Сонцено трпти да зајде".


127. Разиграло се јаб'лко

Разиграло се јаб’лко, и! Удрило порти цареви, цар го јаб'лко пречека: - Јаб'лко бело црвено,

шо те аргати пратије? - Мене аргати пратиле, ужина да им однеса, бела, пребела погача, бачилско пресно сирење.

АИФ м. л. бр. 1251, с. Ореше, Велешко (1970). Пеат Зора Матева (1946) и Верка Ќимоска (1949). Снимил Ангел Ќулавковски; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Жетварска песна, "Икавечка" или "икаичка. Се пее на пладне.

128. Аго ле модар патлиџан

аго ле, трн ветроганец! Пушти не да си одиме,

низ турско село врвиме, убави моми носиме!

АИФ м. л. бр. 1549, с. Варош, Прилепско (1970 г.). Пее Менка Ристеска (73) из села Варош, Прилепско. Снимила Вера Велчева, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.



129. Застанало јасно сонце

Застанало дилбер јасно сонце, среде небо, среде земја, да ми гледа вело чудо,

вело чудо Великино. Сестра брата препродава, за белило, за црвило.

АИФ м. л. бр. 464, с. Лопатица, Битолско (1966 г.). Пее Цветанка Пејкоска Заркова, родена 1916 г. во село Бабино, Демирхисарско. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Жетварска песна.

130. Што лудо по друм помина

Што лудо по друм помина, враќајте да го братиме

на поста да го клајеме, ужина да му дајеме...

АИФ м. л. бр. 1547, Скопје (1970). Пее Деса Андонова (1937) од с. Дворци, Порече. Снимила Вера Велчева; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее ако покрај патот каде жнејат жетварите помине ерген.


131. Сонце мило добро вчера заран зајде

Вчера заран зајде денес се забави, дека те чекајет, аргати по поле...

АИФ м. л. бр. 1547, Скопје (1970). Пее Деса Андонова (1937) од село Дворци, Порече. Снимила Вера Велчева; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее попладне.

132. Удри крајно на крај д излезиме

На крај има сенка јаворова. Под сенката голема јужина, јужина је белата погача,



јужина је јагнето печено. - Стани Крајно на крај д'излезиме!...

АИФ м. л. бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, 1971 год. Пее Мара Милошеска со група пејачки од истото село. Снимил Живко Алексоски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее попладне.

133. Божно бела Божно бела божурико

Бела божурико, со кого стоеше, со кого стоеше на малата врата? Мале, мила мале со турче солунче, жално ме гледаше, аргати збираше И мене викаше и ја аргат д' ода.

АИФ, м. л. бр. 2020, с. Врбјани, Охридско, (1969). Пеат Ѓурѓа Велјаноска на 62 год., Крстанка Деспотоска на 60 год. и Пера Николоска на 50 год. родени во с. Годивје, Охридско. Снимил Наум Целакоски. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Аргатска песна. Се пее во текот на изведувањето на полски работи.(жнеење, копање...)


134. Сонце мило добро чера зарум зајде

Денес се забави дека сум аргатка. - Мале, мило мале, везден сеир гледав, везден сеир гледав, за то' се забавив. Краљ Богдан се дељит јод мајка јод татко, што делба му падна један чекор место, један чекор место колку за гробница, један свежан платно колку за покров, једна пај'нца чеј'нца колку за душбина.

АИФ, м. л. бр. 1534, с. Дихово, Битолско. Пее Ангелина Тасевска (1925) родена во с. Завој (Дебарца), Охридско. Снимил Петар Стерјовски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.

135. Ивано, диван девојко

Да видиш поле широко, дали е поле пожнато,

пожнато та и собрано, "крсници" дал је напрајно.

АИФ, м. л. бр. 3310, с. Подмочани, Доња Преспа (1988). Пее Сандра Попеска (80 г.), с. Царев Двор, Долна Преспа. Снимила Татјана Каличанин; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Иванденска песна. Се пее на Иванден (7 јули) кога се проверува жетвата.



136. Не пеј, Јано, не пеј рано во недела

Рано во недела, рано на сабајле. Тиок ветер вее гласје ќе разлеје, По врв по планина по јовчарски страги! - Дејди стара мајко, сакам да развеје, По врв по планина, по рамна рудина, Тамо ми је мајко мојто прво либе.

АИФ м. л. бр. 1000, с. Гудјаково, Мариовско (1967). Пее Кита Крстеска (1919). Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.

137. Пладнина дојде, дојде и помина

- Море ја пушти ме до дома да с` јодам!


- Не те пуштам Дано има крш да бериш, светот ми кажује тебе те лагало! - Лага, лага, брате, кој ми те излага, кој ми те излагал и тој душа немал!

АИФ м. л. бр. 1552, Долни Дисан, Кавадаречко (1970). Пеат Петра Трајкова (1933) од с. Рожден, Кавадаречко и Љуба Илиева Маркова (1933) од с. Рожден, Кавадаречко. Снимил Киро Андонов; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее попладне, кога се жнее по нивите.

138. Кинисала Стојна на жетва да јоди

На жетва да јоди со помалјон девер. - Стојно, бре невесто, ка шчо си убава, как шчо си работна, ушче да си моје! - Твоје, брате, твоје, твоје на брата ти! - Стојно, бре невесто, моје угу моје, на една перница, на една постела!

АИФ м. л. бр. 1000, с. Гудјаково, Мариовско (1967). Пее Кита Крстеска (1919). Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.



139. Ајде зајди дилбер јасно с'нце

Оти ми се јадно додејало, Од таја пуста жетва...

АИФ м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее попладне.

140. С'нцето трепнá да зајде

Марíја душа дел'ше, татко и' курбáн таксỳве,

Татко и' курбáн таксỳве, Бел'те јунци на бога.

АИФ м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.


141. Рано ми је с'нце јогрејáло

Рано ми је с‘нце јогрејало, и! Још порáно роса обросíло, обросíла кусога јачмена. Јачмен жније Стојна млада момá, покрај неа младôто падарчé.

Збор зборíле да се наджнејỳват. Ако момá падарчé наджнéје, да му земе пушка малихéра, ако падáр девојка наджнéје, да цалíва нејно бело лицé.

АИФ м. л. бр. 177, с. Негрево, Малешевско (1957). Пеат Вена Стамболиска (44), Дана Поповска (43) и Катарина Брезова (50). Снимил и дешифрирал Ганчо Пајтонџиев; мелографирал Живко Фирфов. Жетварска песна.

142. Стои мома на висôка чука

Стои момá на бога се моле: -Дај ми боже срце шо ми сака,



Срце сака криља лабудови. Да одлета в гора зелéна, да долéта до ладен кладенéц, дек шо овчáр силно стадо поí.

АИФ м. л. бр. 177, с. Негрево, Малешевско (1957). Пеат Вена Стамболиска (44), Дана Поповска (43) и Катарина Брезова (50). Снимил и дешифрирао Ганчо Пајтонџиев; мелографирао Живко Фирфов. Жетварска песна.

143. Ој, убава Маргíто девôјче

С'нце зајдé мрак по поле пандá. Јет'рви се на двор собирáја, ред се редáт на вода да идáт. Једнá вика: - Ја на јутро јодéх, Другá вика - Ја на пладне јодéх,

Треќá вика: јазе сношти јодéх. Ја Маргíта здрава болна легнá, здрава глава с крпче преврзáла, Здраво срце с камен налегнáла.

АИФ м.л. 1370, с. Драмче, Пијанец (1970). Пее Лозена Станоевска (1920). Снимил и дешифрирал Митко Серафимовски; мелографирала Родна Величковска. Песната е жетварска; се пее пладне.


144. Обéд дојдé ручôк нема

Обéд дојдé ручôк нема, Елéно, Елéнке, ручок нема, Елéно, и! Чорбаџíја на крај седи на крај седи и се чуди, та заштô го ручôк нема!

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Виничко (1988). Пее Благородна Ристова (40) родена во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Виничко со група жени од истото село. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска.



145. Јасно с'нце шо си застанáло

Море јасно с'нце, и! (и)шо си застанáло, и! На сред на небото, и! (незавршена)

АИФ м. л. бр. 2705, с. Пиперово, Штипско (1979). Пеат Гана Крстева, родена во с. Рачица, Штипско (1916) и Дилбера Нацева, родена во с. Ново Село, Штипско (71). Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна.


146. Е Света Тројце убáва

Е Света Тројце убава, Е Света Тројце (∂ )убава, и! Дали си руба немаше, или си коња немаше.. - Имам си руба свилéна, имам си коња дорíја.

Скоро ми мајка умрéла. Дур сам аргати фанáла, да жнејат поле ширôко. Дур сам косáчи фанáла, да косат рамни ливáди, за тој се толку забавí.

АИФ м. л. бр. 3925, Долни Балван, Штипско (2002). Пеат: Биса Заркова од с. Мечкуевци, Светиниколско со група жени од с. Долни Балван, Штипско. Снимила, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее на празник Света Троица.



147. Застојá се јасно сл'нце

Па си гледа горе доле, горе, доле сред чаршија. Како сестра брат продáва, за белíло, за црвíло, за шарéно огледáло. Продавá го и му вика: - Да ми дојдеш мило братче,

да ми дојдеш па' на гости. А братче и одговáра: - Ќе ти дојдам мила сестро, к'т ќе врба гројзе роде, к'т ќе гламња ластáр пуште, к'т ќе гаврáн обелéе.

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Жетварска песна. Се пее на пладне.


148. Марко сака Морáвка девôјка Марко сака Моравка девојка, и!, Марко сака сестра му не дава, и! Кажỳвајат, море болникава. Зиме вика главата ја боле, лете вика тенка половина. Дочула је Моравка девојка, па е она бога помолила: - Дај, ми боже пролетни громови, дај ми боже есенски дождови, да се роди жито позлатено,

да се ние с Марка наджнéиме. Како се је бога помолило, дал и господ пролетни громови, дал и господ есенски дождови, родило се жито позлатено, па се оно с Марка нажневáле. Па са жнале три дни и три ноќи. Марко нажна двеста и три снопа, а Моравка триста и триесет. Марко вика главата ме боли, а Моравка ни глава, ни става.

АИФ м. л. бр. 1012, с. Гајранци, Пробиштипско (1969). Пее: Сика Ристова од с. Гајранци, Пробиштипско. Снимил и дешифрирал Перо Анастасов; мелографирала Светлана Георгиева. Жетварска песна. Песната ја научила од својата баба Вида; според стилот на пеење највероватно е донесена од Кривопаланачко, со лексика од Пробиштипско.



149. Прелета орел карталес

Прелета орел карта(а)лес, и! Намина Ѓуптин парталес. - Враќајте да го вратиме,

ужина да му дадиме, желкини јајца пржени, женино млако греано.

АИФ м. л. бр. 1067, с. Крапа, Порече (1969). Пее Менка Трајаноска (1929), родена во с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Црепнарска песна. Се пее кога девојките правеле, односно ја газеле глината за црепни .

150. Јове, Јове, грнчаре

Твојите црепни, црепоји, Нашиве црепни железни.

АИФ м. л. бр. 1067, с. Крапа, Порече (1969). Пее Менка Трајаноска (1929), родена у с. Крапа, Порече. Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Црепнарска песна. Се пее кога девојките ја газеле глината за црепните.


151. Добре дошле китени сватои

Што дојдовте коња јуморивте. Каде коња ќе ви воврзиме? Сплелој моме јасли босилкови,

тамо коњи ќе ви поврзиме Врза коња прво на свекорот, после врза коња на нункото...

АИФ м. л. бр. 462, с. Лопатица, Битолско (1966 г.). Пее Пара Тасевска (52). Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Свадбарска песна.

152. Зет се бричи, земја се тресе

Крви цути трендафил плаче. Мајка го бере во бела марама, татко го носи во сребрено ќесе мајка го носи во бела пазува, сестра го носи киска на плетенка.

Разиграло се јунаково срце, како ждребе во голем јергеле, како јагне во големо стадо, како риба во длабоко море.

АИФ м. л. бр. 462, с. Лопатица, Битолско (1966 г.). Пее Пара Тасевска (52). Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Свадбарска песна.



153. Ај, со здравје китени сватови

Сто појдите, сто еден дојдите!... АИФ м. л. бр. 481, с. Новаци, Битолско (1967). Пее Бона Богоевска (45) родена во с. Крклино, Битолско. Снимил Ганчо Пајтонџиев; дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Свадбарска песна. Се пее кога сватовите поаѓаат по невеста.

154. Стоит моме на сребрено столе

Молит бога: - Боже, мили боже, дај ми боже денчок шо поголем да постојам мајкина пазува,

да постојам таткои дворои, да постојам братои огништа.

АИФ м. л. бр. 473, с. Брезово, Демирхисарско (1966 г.). Пее Васа Ацкова-Никлевска, родена 1925. год. Снимил Ганчо Пајтонџиев, дешифрирала Милка Здравева, мелографирал Михајло Димовски. Свадбарска песна. Се пее кога ја земаат невестата.



- Зеташине, туѓоземјанине, што си дошол, што си коња морил, девојка ти в гора јодбегнала, се сторила горска еребица, одлетела зелени ливаѓе, да набери трева детелина, да нарани коња од јунака!

- Ој, девојки, мој мили другачки, јас си водам два сива сокола, ќе `и пратам во гора зелена, ќе доведат девојка од гора, ќе донесат трева детелина, ќе наранам коња од јунака!

АИФ м. л. бр. 464, с. Жван, Демирхисарско (1966). Пее Спаса Станоева, стара 70 година. Снимил Ганчо Пајтонџиев; дешифрирала Милка Здравева; мелографирал Михајло Димовски. Свадбарска песна.

156. Добре дошле китени сватои Добредошле и!, китени сватои, и! Ој (и) добре до..., и! - Ај, дајте ни вие отплетнина, што сме плеле ние ваша снава,

ваша снава, наша мила ќерка. Старосватон старега Новака, два девера два цути невена, меѓу ними кумче беличесто. Старосватон петилјади,



два девера три илјади, а бре, кумче пет илјади.

Ако немаш оди позајми се, позајми се ти од гојдаро.

АИФ м. л. бр. 1060, с. Девич, Порече (1969). Пее Ѓурѓа Попоска (46). Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кога доаѓаат сватовите.

157. Јунак бере китени сватои Сватои бере од недела напред, сватои бере сам се не промења,

тук промења своје азган Турче, азган Турче ни на татко, ни на мајка.

АИФ м. л. бр. 157, с. Милетино, Тетовско (1955). Пеат група жени од с. Милетино, Тетовско. Снимил Миодраг Хаџи-Ристиќ. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Се пее кога се собираат сватовите.

158. Две си сваќи гласје допраќале

Трајчеица до кај Петкоица: - Слушај, вамо сваќе Петкôице, ќе ти пратам едно лудо сине, на софра је сваќе кавгаџија, на вино је сваќе пијаница,

ти се молам сваќе пречекај го, од далеко сваќе погледај го, а од близу сваќе поучи го! - Слушај вамо сваќе Трајкоице, ќе ти пратам една млада ќерка,

- 222 - Родна Величковска од далеко сваќе погледај ја,

а од близо сваќе не учи ја.

АИФ м. трака бр. 2180, с. Гоновица, Гостиварско, 1971 год. Пее Мара Милошеска со група пеачки од истото село. Снимил Живко Алексоски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пеесе кога се меси свабениот леб ("сваќата").

159. Месечино, марудо

Не огревај к вечеро, дур да јунак вечера,

коњи му се в ливаѓе, мома му е заспала, под црвено трондафил.

АИФ м. л. бр. 192, с. Баниште, Дебарско (1957.). Пее група девојчиња на возраст од 14 години. Снимил Ганчо Пајтонџиев. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кога се меси погачата.

160. Седит мома на сребрена стола


во македонското традиционално народно пеење Колку седит, толку бога молит: - Дај ми боже дену до пол дену,

да поседам, мамини пазуи, да поседам, таткои дворои.

АИФ м. л. бр. 192, с. Баниште, Дебарско (1957.). Пее група девојчиња на возраст од 14 години. Снимил Ганчо Пајтонџиев. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кај девојката што се мажи.

161. Невевче грунче шеќерче

Што ти се тебе чинеше, дали е лудо шеќерче, одеднаш да го изедеш!

АИФ м. л. бр. 192, с. Баниште, Дебарско (1957.). Пее група девојчиња на возраст од 14 години. Снимил Ганчо Пајтонџиев. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кај девојката што се мажи. Ороводна песна.

162. Добар ти вечер свекрво

дали ти готвиш вечера! - Зготвило, сум ти зготволо,

варено зеље штирено, со секириште дробено, во копанкиште турено.

АИФ м. л. бр. 192, с. Баниште, Дебарско (1957). Пее група девојчиња на возраст од 14 години. Снимил Ганчо Пајтонџиев. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее на свекрвата.


163. Добре дошле китени сватови

До каде е зора јодзорила, до каде је сонце јогрејало, до каде је постар девер пошло. Постар девер калеш бел трендафил, до каде је полмад девер пошло, помлад девер калешо џунџуле, зетешине китка босилкова.

АИФ, м. л. бр. 2020, с. Врбјани, Охридско, (1969). Пеат Ѓурѓа Велјаноска на 62 год., Крстанка Деспотоска на 60 год. и Пера Николоска на 50 год. (двете родени во с. Годивје, Охридско. Снимил Наум Целакоски. Мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кога сватовите со зетот доаѓаат по невестата.



164. Брат со брата забричујат

- Блазе боже кој брата и..., тешко боже кој брат нема, тешко боже кој брат не...

АИФ м. л. бр. 1128, с. Конопиште, Кавадаречко (1969). Пее Божана Цветкова (1904). Снимил Трајче Касапинов; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кока се бричи младожењата.

165. Сив сокол лета по небо

И на девојка говори: - Девојко, мори, девојко, да ми í дадеш крпите, крпите шо се зетовски! - Деј, гиди, лудо и младо, девет градишта јобиду, девет години јобиду, свила, коприна не најдо,

крпите да í довеза. - Деј, гиди, лудо и младо, да ми го дадеш прстенот, прстенот шо е мененик! - Девојко, мори девојко, млад куменџија не најдов, прстенот да го направи.

АИФ м. л. бр. 1000, с. Гудјаково, Мариовско (1967). Пее Кита Крстеска (1919).

- 226 - Родна Величковска Снимил и дешифрирал Милан Ристески; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.

166. Добро вечер, Бојáно девôјко

Дал бог добро незнајна делíјо, дал бог добро ја те не познáвам. Познаќеш ме у ноќу полнôќу, ќе видиме Бојáно девôјко, чии цревје на чии се нозе.

АИФ м. л. бр. 3328, с. Истибања, Кочанско (1988). Пее Благородна Ристова (40), родена во с. Безиково, Кочанско, мажена во с. Истибања, Виничко со група жени од истото село. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.




Добре дошле добар глас доне... да пречéкаш кума и старосва..., и најмладога, ручнога деве....

- Еј, нејесто, јубава неје..., ти ќе идеш у село голе... у село голéмо за момче мале...

АИФ м. л. бр. 699, с. Ратае, Тетовско (1968 год.). Пеат Ѕвезда Димитриеска (32), Роса Атанасоска (30) и Младенка Ристеска (22). Снимила Фанија Поповска; мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска ("гласоечка") песна. Се пее кога ја пречекуваат невестата.

168. Пр'срами се моме пред кумо

Ју сите моми сред село да се фајлеш, Кумот ќе ти даде сребрена јабука.

АИФ м. л. бр. 2709, с. Миравци, Ѓевѓелиско (1979). Пеат Гуна Ташева (1920) и Варвара Ѓорѓиева. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее во неделата кога сватовите одат по невестата.


169. Добре дошле китени сватови

Сто дојдôвте, сто еден ојдôвте. - Слегни Маро од враната коња! Ја другарки велат и говôрат: - Не слегнỳвај, Маро, не слегнỳвај, додека ти свекоро не такса, свекор такса крава со телéнце.

АИФ м. л. бр. 3329, Виница (1988). Пеат Лозена Ефтимова (42), Елена Митевска (44) и Мира Симеонова од с. Лески, Кочанско. Снимил Трпко Бицевски; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее во неделата.



170. Јогрејá ѕвезда Денíца

Туку је мома токмéна,

токмéна мома дадéна.

АИФ м. л. бр. 2706, с. Дедино, Радовишко (1979). Пее женска пеачка група. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кога ја изведуваат невестата пред деверот.

171. Вила мома три зелени венца

Вила мома три зелéни венца: Еден венац од виена лоза,

други венац од бели босíљак, треќи венац од бела пченíца.

АИФ м. л. бр. 1154, с. Булачани, Скопско (1968). Пеат Цена Василева (73), Гина Нацева (45) и Цана Јовчева (50). Снимил Боривоје Џимревски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.


172. Вила мома три зелени венца

Јој и! убаи!ва, и!, убава девој и! (ој)- ко, и!- ко, јо, јо, јо Вила мома три зелéни венца. Први венац од винена лоза, други венац од ситен босíлок, треќи венац од бела пченíца.

Први венец од винена лоза, врлете го у винена лоза, Втори венац од ситен босíлок, врлете го у бача-градíна. Треќи венац од бела пченíца, врлете го у бела пченíца.

АИФ м. л. бр. 4030, с. Стајковци, Скопско (2004). Пее Митра Соколовска, родена 1926. г. во с. Драчево Скопско. Снимила, мелографирала и дешифрирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пеела во четврток кога се плете венецот.

173. Ај, со здравје китени сватови


во македонското традиционално народно пеење донесете фалена галена. Што гу свекор сво лето фалеше: - А, што имам снаа работнíца,

работнíца, горска еребíца, на д'н ткае по сто лакти платно, на ноќ плете по рало чорáпи.

АИФ м. л. бр. 1154, с. Булачани, Скопско (1968). Пеат Цена Василева (73), Гина Нацева (45) и Цана Јовчева (50). Снимил Боривоје Џимревски, дешифрирала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.

174. Невéсто, невесто сношчи си доведéна

Невéсто, невéсто ле, снишчи си доведена, ле, снишчи си доведена! од утре станỳваш, презимíња тураш: гиди на свекоро, гиди кожувáру, гиди на свекрва, гиди караснáја. гиди на золвíте, гиди маалџíки. гиди на јатрва, гиди кавгаџíко, гиди на девéро, гиди визитáро. гиди на момчéто, гиди тропни кошот.

АИФ м. л. бр. 1324, с. Стамер, Пијанец (1970). Пее група жени. Снимил и дешифрирал Митко Серафимовски; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска, ороводна песна.


175. Ај со здравје два млади канáча

Ај со здравје два млади канá (а) ча, ај со здра... Да каните милата роднíна...

АИФ м. л. бр. 2126, населба Ѓорче Петров, Скопје (1970 г.). Пее триото Кучковки: Ѕвезда Димовска, Стојанка Стојковска и Трајанка Ристовска сите од с. Кучково, Скопско. Снимил и дешифрирал Душко Димитровски; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.

176. Седнáл јунак на сребрена стола

Глава држи до зелéна јела. - Леле, јело, глава што ме боли! Прашај мајку дал' те прок'лнáла: - Не сам синко, жими име твое! - Леле, јело, глава што ме боли!

Прашај татка дал' те прок'лнáло: - Не сам синко, жими име твое! - Леле, јело, глава што ме боли! Прашај сестру дал' те прок'лнáла...

АИФ м. л. бр. 2126, населба Ѓорче Петров, Скопје (1970 г.). Пее триото Кучковки: Ѕвезда Димовска, Стојанка Стојковска и Трајанка Ристовска сите од с. Кучково, Скопско. Снимил и дешифрирал Душко Димитровски; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна.



177. Дајте сито и ситно решéто

Да пресéеме јунáково брашно, да најдеме јунáкови прстен,

да фрлиме јунáково поле, за да поле биде бериќéтно.

АИФ м. л. бр. 1012, с. Гајранци, Пробиштипско (1969). Пеат: Стојна Мичкова, Станка Ристова и Зага Мишова од с. Гајранци, Пробиштипско. Снимил и дешифрирал Перо Анастасов; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее во чевртокот кога се меси погачата ("замесок"), и кога се гледаат даровите на девојката.

178. Засејá јунáк не може


Засејá Јанка пресејá, Сос тоа сито свилéно, Замесí бела погáча. Погáчата ќе си иде, Со ќитените сватови.

АИФ м. л. бр. 2126. с. Малино, Светиниколско (1973) Пеат: Царка Тасевска (23) и Рајна Спасовска (73) и двете родени во с. Малино, Светиниколско . Снимил и дешифрирал Душко Димитровски; мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна. Се пее кога се меси погачата.

179. Огледнíци девôјкини гости

Оправајте, не се забавајте, везден ве е снаа помислíла. шо го нема мој свекор да дојде, дали му е вино доточéно, ели са му пари доброéни, дали си е друми погрешíло?

АИФ м. л. бр. 2705, с. Амзабегово, Светиниколско (1979). Пеат: Павлина Трајкова, родена во с. Ранчинци, Светиниколско, Благуна Јовчева, родена во с. Мечкуевци, Светиниколско и Блага Блажева, родена во с. Павлешенци, Светиниколско. Снимил Ѓорѓи Ѓорѓиев; дешифровала и мелографирала Родна Величковска. Свадбарска песна; се пее кога невеста ги дарува сватовите.



180. Еј, свекр'во бела голỳбицо

Што си дошла ју туѓ град на пазáр. Дал си дошла свила да купỳеш, дал си дошол снаа да си гледаш!

- Девојчíња, снаини другáчки, не сам дошла свила да купỳвам, ја сам дошла снáа да си гледам!

АИФ м. л. бр. 1012, с. Гајранци, Пробиштипско (1969). Пеат: Стојна Мичкова, Станка Ристова и Зага Мишова од с. Гајранци, Пробиштипско. Снимил и дешифрирал Перо Анастасов; мелографирала Родна Величковска. Се пее во саботата навечер кога се оди по невестата.

181. Еј, ти свекре туѓоземјанíне

Еј, ти свекре туѓоземјанíне, и! еј, ти свекре, еј, туѓоземјанíне, и! што си дошал у туѓ град на пазáр. Дал си дошал роба да купỳеш,

дал си дошал снаа да си бираш! - Девојчíња, снаини другáчки, не сам дошал стока да купỳвам, ја сам дошал снаа да си гледам!

АИФ м. л. бр. 1012, с. Гајранци, Пробиштипско (1969). Пеат: Стојна Мичкова, Станка Ристова и Зага Мишова од с. Гајранци, Пробиштипско. Снимил и дешифрирал Перо Анастасов; мелографирала Родна Величковска. Се пее исто како пример број 180.


2. KARTI1:

2.1. Teritorijalnata rasprostranetost na trite osnovni muzi~ki dijalekti vo makedonskoto tradicionalno peewe

3.1. Zapadni: 3.1.1. Centralni i 3.1.2. Periferni

3.2. Jugoisto~ni i

3.3. Severni muzi~ki dijalekti

1 Kompjuterskata obrabotka na kartite ja napravi Jovan Draganovski.



2.2. Teritorijalnata rasprostranetost

na muzi~ko-dijalektnite grupi

3.1.1.1. Skopsko-vele{ka regionalna grupa 3.1.1.2. Prilepsko-bitolska regionalna grupa 3.1.1.3. Ki~evsko-Pore~ka regionalna grupa 3.1.2.1. Gornopolo{ki region 3.1.2.2. Rekansko-Debarski (Mija~ki) region 3.1.2.3. Ohridsko-prespanska regionalna grupa 3.2.1. Male{evsko-pijane~ki region 3.2.2. [tipsko-strumi~ka regionalna grupa 3.2.3. Tikve{ko-mariovska regionalna grupa 3.2.4. Dojransko-gevgeliski region 3.3.1. Severnopolo{ki sela i Skopsko Crnogorje 3.3.2. Kumanovsko-kratovska regionalna grupa 3.3.3. Ov~e Pole i Kotorlak



2.3. Teritorijalnata rasprostranetost

na muzi~ko-dijalektnite grupi po istraènite punktovi

1. Gorno Solwe, 2. Nova Breznica, 3. Jabolci, 4. Dra~evo, 5. Papradi{te, 6. Ore{e, 7. Pomenovo, 8. Kapinovo, 9. Martolci, 10. Xidimirci,11. Gostira`ni, 12. Varo{, 13. Lopatica, 14. Krklino, 15. Novaci, 16. Suvodol, 17. @van, 18. Babino, 19. Brezo-vo, 20. Pusta Reka, 21. Du{egubica, 22. Ivan~i{ta, 23. Belica, 24. Dvorci, 25. De-vi~, 26. Krapa, 27. Cre{nevo, 28. Miletino, 29. Gonovica, 30. Bitu{e, 31. Gali~nik, 32.Bani{te, 33. Vrbjani, 34. Godivje, 35. Zavoj, 36. Velgo{ti, 37. Kosel, 38. Li-voi{te, 39. Misle{evo, 40. Moroi{ta, 41. Loàni, 42. Lokov. 43. Labuni{ta, 44. Vev~ani, 45. Rado`da, 46. Carev Dvor, 47. Podmo~ani, 48. Pretor, 49. Sopotsko, 50. Sasa, 51. Mo{tica, 52. ]osevica, 53. Kamenica, 54. Dram~e, 55. Stamer, 56. Negrevo, 57. Berovo, 58. Budinarci, 59. Cera, 60. Bezikovo, 61. Istibawe, 62. Leski, 63. Gorni Polog, 64. Gorni Balvan, 65. Novo Selo, 66. Piperovo 67. Leskovica, 68. Iwevo, 69. Dedino, 70. Gabrevci, 71. Vequsa, 72. Bosilovo, 73. Ilovica, 74. Novo Selo, 75. Sta-ro Kowarevo, 76. Dolni Disan, 77. Konopi{te, 78. Ro`den, 79. Gudjakovo, 80. Petrovo, 81. Miravci, 82. Gradec, 83. Tearce, 84. Le{ok, 85. Ratae, 86. Brvenica, 87. Ku~kovo, 88. Ra{tak, 89. Bula~ani, 90. Stajkovci, 91. Studena Bara, 92. [upqi Kamen, 93. Oblavce, 94. Dobra~a, 95. Dragomance, 96. Kokino, 97. Malotino, 98. Dlabo~ica, 99. Ogut, 100. Luke, 101. Crcorija, 102. Trnovo,103. T'lminci, 104. @idilovo, 105. Uzem, 106. Kneèvo, 107. Lukovo, 108. Blizanci, 109. [legovo, 110. Tatomir, 111. [opsko Rudari, 112. Ketenovo, 113. Stracin, 114. Malino, 115. Sopot, 116. Amzabegovo, 117. Ran~inci, 118. Me~kuevci i 119. Gajranci.



2.4. Teritorijalnata rasprostranetost na muzi~kite dijalekti po ànrovi

B - Boì}ni pesni V - Vodi~arski pesni L - Lazarski pesni Vel. - Veligdenski pesni \ - \ur|ovdenski pesni D - Dodolski pesni K - Pesni na "Krsti" T - Todori~ki pesni S - Spasovdenski pesni

C - Crepnarski pesni I - Ivandenski pesni @ - @etvarski pesni Sv. - Svadbarski pesni Var. - Varvaru{ki pesni Or. - Orovodni pesni Let. - Letoe~ki pesni Tan. - Tanasovdenski pesni (Sv.

Atanas - leten)

3. РЕЧНИК na pomalku poznati zborovi i dijalektalizmi

vo tekstovite na pesnite* A aber - vest azgan - neskrotliv, besen; al~en alov - crven alt'n - òlt; turska zlatna para angarija - kuluk B beriket - plodorodie beglexija - богат човек V varvarö{a - devojka vo obrednata

povorka na Sv. Varvara vedro - drven sad viorogen (oven) – овен со свиткани

рогови vr{ewe - ènidba, maèwe-

ènewe; junak za vr{ewe - mom~e za ènewe

v~upija - iskornaa G guberája - grbava guveje - se klawa, drèwe na

glavata navednato (za nevesta, ili mladoènec)

D delíja - јунак, divan - kanape, sofa; visoko mesto dilber - drag, draga dolama - gorna ma{ka obleka dorija - vid kow drvo stoloito - golemo razgraneto

drvo droben - siten du{bina - zadu{a \ |uvezlija - temnocrven |u|ulovo (zrno) - месинган \uptin - Rom E elé - dali Z zaire - stoka, imot zengii - узенгии zemník - podrum, vizba Y yunica - pojas (ènski) K kalem~ica - kalemeno drvo kale{ - murgav, murgava kalufer - vid cve}e, karanfil karabá{ka- crna ovca karta - drven sad za kanewe na

gosti kataden - sekojden kiska - kitka (cve}e) klade - stavi kopanka - korito korab - brod kofil - vid treva krlu{ - lula{ka; sa krlat - se lula krsnici - krstini od snopovi na

* Tolkuvaweto na zborovite, izvedeni od pesnite i kaùvawata, e izvr{eno so pomo{ na trudovite: Re~nik na makedonskiot jazik, I-III, Institut za makedonski jazik, Skopje, 1961 i A. Škaljić, Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, "Svjetlost", Sarajevo, 1989.

- 242 - Родна Величковска nivata kumenxija - кујунџија, златар kumstarka - stara kuma L lazarka - tan~erka za Sv. Lazar lakti (platno) - meka za dolìna lilja~e - dodolka M maruda - mlada; mese~ina maruda-

mlada mese~ina mefter - gajdaxija mu{tulxija - glasnik na svadba N ni{anlija - obeleèn nunka - kuma wum, wuma – nejze P padar~e - poqak paj'nca - ~inija pitimija - galen; sakan; eden na

majka promena (bela promena) - beli

ali{ta R rabotnica (snaa) - vredna,

rabotliva ragu{a, rogu{a - vid na ovca so

rogovi riza - marama, {amija; ko{ula ruba - ali{ta rudica (ovca) - mlada ovca S sva}a - svadben leb (kola~)

seir - prizor, zabava; gleda seir - gleda nekoja zabava

s'zi - solzi stignala - rodila dete stole - stol~e stoloito (drvo) - ispraveno stramni - srame`livi strak - granka strator - vid cve}e T taksuve - vetuva tokmena (moma) - verena tre{ti - ubiva ] }urdija - ma{ka gorna obleka od

krzno U ugu moje - samo moe F fru{ko ili ru{ko noè - ostar

no` C carevki - p~enki crevje - ~evli, konduri ^ ~ej'nca - p~enica [ {inik - merka za ìto i povr{ina

zemja {iklosano sedlo - ukraseno;

svetnato {tireno (zeqe) - vareno {tirka (ovca) - bezrodna ovca

4. РЕГИСТРИ

4.1. Регистар на почетниот стих (наслов) на песните

Аго ле, модар патлиџан 128∗ Ај, со здравје два млади канача 175 Ај, со здравје китени сватови 153 Ај, со здравје китени сватови 173 Ајде на билје, билје да береме 91 Ајде на билки Билјано моме 87 Ајде на билки Билјаној моме 86 Ајде на билки сите девојки 82 Ајде, зајди дилбер јасно с’нце 139 Берејте се Лазарки 36 Билјано, моме Билјано 96 Билки береја девет билјарки 75 Богдан збира селаните 70 Богојче ми се возеше 18 Божи куме Стамјанине 19 Божно, бела Божно бела божуроко 133 Бразда бразди лудо младо 79 Бразду бразди мушко дете 31 Брат со брата забричујат 164 Вај дудуле, дај боже дош 119 Весели се стари куме 13 Ветар веје Арманашко поле 103 Вила мома три зелени венца 171 Вила мома три зелени венца 172 Више село зелен јавор 90 Го врзале Марка вили самовили 58 Гора мирисат темјаноина 12 Да дај Господ ситна роса 117 Да зароси ситна роса 111 Да заросит ситна роса 116 Да пороси ситна роса 113 Дајте сито и ситно решето 177 Дарвите го лилјачево 112 Две си сваќи гласје допраќале 158 Добар ти вечер свекрво 162 Добре дошле китени сватови 163 Добре дошле китени сватови 169 Добре дошле китени сватои 151 Добре дошле китени сватои 155 Добре дошле китени сватои 156 Добре дошле китени сватои 167 Добре ми дојде Свети Јоване 22 Добро вечер Бојано девојко 166

Добро јутро Лазаре 42 Домакине Дамјанине 16 Дудулáрка бога моле 120 Ѓурѓика билки береше 100 Ѓурѓице млада невесто 97 Ѓурѓово лето пролето 99 Е, Богдане стар Богдане 73 Еј, Лазаре, Лазаре гиди младо војниче 38 Е Света Тројце убава 146 Еј, свекрво бела голубице 180 Еј, ти свекре туѓоземјанине 181 Заблеја овца рудица 101 Заиграло ми јаболко 6 Засеја јунак не може 178 Заспал задремал сам Свети Јован 15 Застанало јасно сонце 129 Застоја се јасно сл’нце 147 Збира Богдан ангарија 71 Зет се бричи земја се тресе 152 Ивано, диван девојко Играј, играј наш лазаре 49 Идат, идат моми Варварỳши 3 Изникнала перуника 85 Изникнале вишње црешње 65 Има мајка до два сина 14 Има мајка мила сина 11 Има мајка мила сина 80 Ја излези бабо губерáје 1 Ја излези ти млада невéсто 2 Јасно с’нце шо си застанало 145 Јовде дрво столоито 17 Јовде се игра големо оро 52 Јове, Јове, грнчаер 150 Јогреја ѕвезда Деница 170 Јунак бере китени сватои 157 Јунак шета низ нова чаршíја 44 Калемчице малемчице 55 Калуфере ситен дробен 66 Кинисала Јана потквечер на вода 61 Кинисала Стојна на жетва да јоди 138 Крале п’ртале 59 Крсти крева бога мола 124 Крсти носат бога молат 121

∗ go ozna~uva redniot broj na pesnata

- 244 - Родна Величковска Крсти одам бога молам 123 Лазар си иде од Цариграда 41 Леле, леле Велигден кога дојде и помина 64 Летале ми летале 34 Лудо младо бразда прави 30 Маре се ниша Диме ја гледа 78 Маре се ниша Стојче ја гледа 83 Марко коња спрема рано от сабајле 63 Марко сака Моравка девојка 148 Месечино марудо 159 Мила Бела Сабото 102 Мила златна сабото 45 Младене, Младене, Младене војводо 69 Мори бабо бабо џубетáрко 4 Мори Ѓурѓе жално Ѓурѓе 105 Мори Субото Сирна Субото 54 Мушко дете бразду прави 48 На планина кофил до колена 74 Не гази цвеќе - токо бери го 77 Невевче грунче шеќерче 161 Невесто, невесто сношчи си доведена 174 Не пеј, Јано, не пеј рано во недела 136 Ни прела гора ни ткала 94 Обет дојде ручок нема 144 Овде дворје изметени 33 Овде дворје неметени 35 Овде јунак за вршење 32 Овде стара старица 43 Овци пасе Маргита девојка 108 Овчар с кавал си свиреше 23 Огледници девојкини гости 179 Ој, Богоје богатине 37 Ој, додоле мили боже 109 Ој, додоле мили боже 110 Ој, додоле мили боже 118 Ој, Ѓурѓено ти млада невесто 98 Ој, Јоване домаќине 20 Ој, недељо, недељо гиди наша радељо 39 Ој, ти горо лисна горо 50 Ој, убава Маргито девојче 143 Ојлијарче бога моли 114 Онај стрна оган горит 5 Орач оре на прв д’н Велигден 72 Ори Јано Будим Јано 7 Оро ми играле девет самовили 10 Пила Неда ноќна вода 9 Пладнина дојде, дојде и помина 137 Платно ткаеше Јанина мајка 62

Повише село смиљ уградено 26 Поручај, Тоде поручај 126 Пр’срами се моме пред кумо 168 Прелета орел картасел 149 Прочуја се Благоја с’с големо имáње 51 Прошетал ми летен Ѓурѓо 93 Прошетало свето Ѓурѓе 81 Разиграло се јаб’лко 127 Рано ми мје с’нце јогрејало 141 Родило се преродило 47 С’нцето трепна да зајде 140 Свети Петко сиромашен 107 Свети Спасе зелен класе 106 Се забиле два јоблака 115 Се кренале крсти коли 122 Сега да видиме која поле била 57 Седна Петра на нишалка 92 Седнал јунак на сребрена стола 176 Сеит мома на сребрена стола 160 Сив сокол лета по небо 165 Сино езеро оро градено 68 Ситна ми роса росеше 95 Слагај билке од планина 89 Служила е Јана Светога Јована 29 Сонце мило брате вчера брго зајде 131 Сонце мило брате вчера брго зајде 135 Сонце мило добро вчера зарум зајде 134 Сонцето трепти да зајде 125 Сопаши се вети куме 21 Стигнала ми је лепа Марија 67 Стои мома на висока чука 142 Стоит моме на сребрено столе 154 Стојан сака убава девојка 46 Суботице, градова сестрице 53 Татколенце добро моје 24 Течит јоро крај еѕеро 8 Тоде тенко висôко 40 Тодорико баш именко 104 Удри Крајно на крај д’ излезиме 132 Цар Костадин два радоста има 25 Црква мети божја мајка 27 Црква мети мома Мита 28 Црква прави самовила 60 Чие моме на нишалче 84 Чија лелка на нишалка 76 Што лудо по друм помина 130 Што се белеје доле ју поле 88 Што се белеје лелеје 56



4.2. Регистар на песните по жанрови

божиќни ("божичечки") 5, 6, 7, 8, 9 варварушки 176 - p. br. 1, 2, 3, 4 велигденски ("велигденечки") 55, 56, 57,

58, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 71, 72, 73

водичарски ("водички"), "водичечки", "светијовански" 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31

додолски ("дудуларски"), "ојлијашки", "ојлијарски", "лиљачки") 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120

ѓурѓовденски ("ѓурѓенечки", "ѓурѓовски" 80, 87, 94, 97, 98, 99, 101, 105 (билјарски, "биљаречки") 74, 75, 79, 80, 82, 86, 87, 89, 90, 91, 92, 96, 100 (на нишање, "лилјачки", "лулачки") 76, 77, 78, 79, 83, 84, 85

жетварски 125, 126, 127, 128, 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 139, 140, 141, 142, 143, 144, 145, 146, 147, 148

лазарски ("лазарински") 32, 33, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52

летоечки 94, 95 ороводни ("оречки", "орски") 6, 9, 57, 59,

64, 69, 71, 104, 106, 107, 108, 161, 174 песни кои се пеат на "Крсти" 93, 102, 103,

121, 122, 123, 124 петковденски 107 покладни (се пеат на празникот "Прочка" -

Поклади) 53, 54 свадбарски 151, 152, 153, 154, 155, 156, 157,

158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177, 178, 179, 180, 181

спасовденски 106 танасовденски (Свети Атанас 15 мај, девет

дена по Ѓурѓовден) 102, 103 тодорички 104 црепнарски 149, 150

4.3. Регистар на магнетофонските ленти и касети

магнетофонска лента 156∗ - 91; 157 - 65, 114; 177 - 141, 142; 192 - 32, 159, 160, 161, 162; 230 - 71; 462 - 151, 152; 464 - 57, 82, 111, 112, 129, 155; 473 - 55, 58, 83, 87, 94, 154; 481 - 18, 19, 153; 690 - 61, 95; 699 - 42, 43, 167; 701 - 92; 944 - 76, 77; 945 - 22; 1000 - 136, 138, 165; 1009 - 17, 18; 1012 - 148, 177, 180, 181; 1025 - 62, 121; 1060 - 93, 156; 1067 - 84, 85, 86, 149, 150; 1968 - 60; 1070 - 8; 1121 - 11, 12; 1122 - 7, 10, 13, 88; 1128 - 164; 1133 - 79, 80, 81; 1134 - 41; 1154 - 24, 25, 26, 71, 171, 173; 1249 - 9; 1251 - 125, 126, 127; 1252 - 15; 1304 - 109; 1324 - 174; 1370 - 143; 1399 - 40; 1455 - 118; 1534 - 5, 134; 1547 - 14, 130, 131; 1548 - 56, 113; 1549 - 14, 78, 128; 1552 - 64, 137; 1707 - 74, 75; 2920 - 23, 67, 96, 133, 163; 2126 - 175, 176, 177, 178; 2151 - 27, 28, 63; 2180 - 6, 89, 90, 115, 123, 132, 158; 2705 - 45, 70, 73, 97, 100, 108, 145, 147, 179; 2706 - 44, 46, 120, 170; 2707 - 102, 103; 2709 - 38, 39, 59, 69, 139, 140, 168; 2715 - 101; 2719 - 51, 52; 3310 - 36, 37, 135; 3328 - 3, 4, 104, 105,

∗ boldiranata brojka go ozna~uva borjot na lentata ili kasetata, a regularnite brojki, po crti~kata, brojot na pesnata


106, 119, 144, 166; 3329 - 169; 3400 - 30; 3460 - 29; 3523 - 31, 47, 48, 49; 3531 - 53, 54; 3804 - 50

касета бр. 3906 - 124; 3980/2 - 34; 3909 - 68, 116; 3917 - 35; 3818 - 107; 3920 - 1, 2, 98; 3925 - 146; 3982 - 66, 117, 123; 3983 - 20, 21; 4030 - 110, 172

4.4. Регистар по места

Амзабегово, Светиниколско (Овче Поле) 73, 99, 100, 108, 147, 179

Бабино, Демирхисарско 83, 87, 129 Баниште, Дебарско 32, 159, 160, 161, 162 Безиково, Кочанско 3, 4, 104, 105, 106, 119,

144, 166 Битуше, Долна Река 22, 76, 77 Босилово, Струмичко 41 Брвеница, Тетовско 92 Брезово, Демирхисарско 94, 154 Будинарци, Малешевско 71 Булачани, Скопско Црногорие 24, 171, 173 Варош, Прилепско 78, 128 Вевчани, Струшко 35 Виница 169 Габревци, Радовишко 46 Гајранци, Пробиштипско 148, 177, 180, 181 Галичник, Долна Река 113 Годивје (област Дебарца) Охридско 133,

163 Гоновица, Гостиварско 6, 89, 90, 115, 122,

132, 158 Гостиражни, Прилепско 79, 80, 81 Градец, Валандовско 40 Мариовско 27, 28, 63, 136, 138, 165 Дворци, Порече 14, 130, 131 Девич, Порече 93, 156 Дедино, Радовишко 102, 103, 170 Длабочица, Кумановско 31, 47, 48, 49 Долни Дисан, Кавадаречко 64 Драмче, (област Пијанец) 143 Драчево, Скопско 110, 172 Елшани, Охридско 124 Жван, Демирхисарско 57, 111, 112, 155 Завој (област Дебарца) Охридско 5, 134 Иванчишта, Кичевско 7, 10, 11, 12, 13, 62,

88, 121 Istibawа, Кочанско 3, 4, 104, 105, 106,

119, 144, 166

Ињево, Радовишко 44 Каменица (област Пијанец) 107 Конопиште, Кавадаречко 164 Крапа, Порече 60, 84, 85, 86, 149, 150 Кучково, Скопско Црногорие 118, 175, 176 Лески, Кочанско 169 Лесковица, Штипско 120 Ливоиште, Охридско 20, 21 Ложани, Струшко 34, 68, 116, 117, 123 34, 68, 116 Лопатица, Битолско 82, 129, 151, 152 Луке, Кривопаланечко 50 Малино, Светиниколско (Овче Поле) 178 Мечкуевци, Светиниколско (Овче Поле)

146 Милетино, Тетовско 65, 91, 92, 114, 157 Миравци, Ѓевѓелиско 38, 39, 59, 69, 139,

140, 168 Мислешево Струшко 33, 35, 68, 116 Моштица, (област Пијанец) 1, 2, 98 Негрево, Малешевско 141, 142 Нова Брезница, Скопско 74, 75 Новаци, Битолско 18, 19, 153 Облавце, Кумановско 29 Огут, Кривопаланечко 51, 52 Ореше, Велешко 9, 125, 126, 127 Папрадиште, Велешко 15 Пиперово, Штипско 45, 70, 97, 145 Поменово, Велешко 109 Пуста Река, Крушевско 61, 95 Радожда, Струшко 66, 117, 123 Ратае, Тетовско 42, 43, 167 Раштак, Скопско Црногорие 25, 26, 72 Рожден, Кавадаречко 137 Горно Соње, Скопско 56 Стамер, Пијанец 174 Суводол, Битолско 16, 17 Црешнево, Порече 8 Џидимирци, Велешко 101



4.5. Регистар по региони

Битолско 16, 17, 18, 82, 129, 151, 152, 153 Валандовско 40 Велешко 9, 15, 109, 125, 126, 127 Гостиварско 6, 89, 90, 115, 122, 132, 158 Дебарско 32, 159, 160, 161, 162 Дебарца Охридско 5, 23, 67, 96, 133, 134,

163 Демирхисарско 19, 55, 57, 58, 83, 87, 94,

111, 112, 154, 155 Долна Река 22, 76, 77, 113 Ѓевѓелиско 38, 39, 59, 69, 139, 140, 168 Кавадаречко 64, 137, 164 Кичевско 7, 10, 11, 12, 13, 62, 88, 121 Кочанско 3, 4, 105, 106, 119, 144, 166, 169 Кратовско 30, 53, 54 Кривопаланечко 50, 51, 52 Крушевско 61, 95 Кумановско 29, 31, 47, 48, 49 Малешевско 71, 141, 142

Мариовско 27, 28, 63, 136, 138, 165 Овчеполско 73, 99, 100, 101, 108, 146, 147,

178, 179 Охридско 20, 21, 124 Пијанец 1, 2, 98, 107, 143, 174 Порече 8, 14, 60, 84, 85, 86, 93, 130, 131,

149, 150, 156 Prеспа 36, 37, 135 Прилепско 78, 79, 80, 81, 128 Пробиштипско 148, 177, 180, 181 Радовишко 44, 46, 102, 103, 170 Скопско 56, 74, 75, 110, 172 Скопско Црногорие 24, 25, 26, 72, 118, 171,

173, 175, 176 Струмичко 41 Струшко 33, 34, 35, 66, 68, 116, 117, 123 Тетовско 42, 43, 65, 91, 92, 114, 157, 167 Штипско 45, 70, 97, 120, 145

4.6. Регистар на пеачите

Алексоска, Билјана 42, 43 Андонова, Деса 14, 130, 131 Атанасоска, Роса 167 Ацкова-Никлевска, Васа 94, 154 Блажева, Блага 73, 99, 100, 108, 147, 179 Блажеска, Марика 124 Богдановска, Јелена 92 Богоевска, Бона 18, 19, 153 Брезова, Катарина 141, 142 Василева, Стојка 44 Василева, Цена 171, 173 Велчев, Насте 113 Велјаноска, Ѓурѓа 23, 67, 96, 133, 163 Витанова, Верка 44 Гаврилова, Стојна 1, 2 Грческа, Ангелина 66, 117, 123 група "водичарки" 24 група девојчиња - "лазарки" 32, 50, 159,

160, 161, 162 група жени 65, 91, 114, 157, 174 Гуширова, Божана 102, 103 Гуширова, Ружа 102, 103 Деспотоска, Крстанка 23, 67, 96, 133, 163 Димитриеска, Ѕвезда 167 Димитрова, Вена 3, 4, 104, 105 Димитрова, Гана 3, 4, 104, 105 Димовски, Вера и Милан 118 Дуковска, Грозда 111 Дукоски Митра и Верка 84 Ѓорѓеска, Стојна 74, 75 Ѓорѓиева, Борка 51, 52 Ѓорѓиева, Варвара 69, 138, 139, 140 Ефтимова, Лозена 169 женска пеачка група 46, 170 Здравкова, Биса 146 Здравкова, Трајанка 120

- 248 - Родна Величковска Златковска, Добринка 1, 2 Иванова, Коцана 3, 4 Ивановска, Јанѓа 1, 2 Ивановска, Цвета 74, 75 Илиева, Љуба 137 Илчова, Танаска 107 Јовановска, Трајка 53, 54 Јовчева, Благуна 73, 99, 100, 108, 147, 179 Јовчева, Цана 171, 173 Јолакоска, Васа 33 Јоноска, Паца 60 Касаповски, Нове 55, 58, 83 Кочовски, Велјан 87 Крстева, Гана 45, 70, 97, 145 Крстеска, Кита 136, 138, 165 Лазаревска, Евица 11 Лазаревска, Крстана 11 Лазаревска, Танаска 11 Лешоска, Љубица 35 Масеска, Павлина 109 Матева, Зора 9, 125, 126, 127 Миланоска, Јанка 93 Злата Милошевска 30 Милошеска, Мара со група пеачки 6, 89, 90,

115, 122, 132, 158 Милчевска, Стојка 107 Мирческа, Риста 22, 76, 77 Митевска, Елена 169 Митреска, Ката 12, 13, 62, 121 Мицеска, Благица 61, 95 Мичкова, Стојна 177, 180, 181 Мишова, Зага 177, 180, 181 Божана Младенова 25, 26 Момироска, Пројка 79, 80, 81 Наумоска Ѕвезда 22, 76, 77 Нацева, Гина 171, 173 Нацева, Дилбера 45, 70, 97, 145 Николовски, Перо 72 Николоскa, Пера 23, 67, 96, 133, 163 Павлова, Павлина 15 Павлова, Стојна 120 Пејкова, Спаса 57 Пејкоска Заркова, Цветанка 82, 129 Попеска, Сандра 135 Поповска, Дана 141, 142 Поповска, Спаса 34, 68, 116 Попоска, Ѓурѓа 156 Ристеска, Менка 78, 128

Ристеска, Младенка 167 Ристова, Благородна 104, 105, 106, 119, 144,

166 Ристова, Бранка 101 Ристова, Горица 44 Ристова, Перса 101 Ристова, Сика 148 Ристова, Станка 177, 180, 181 Рујаноска, Малинка 85, 86 Сиљаноска, Дунавка 20, 21 Симеонова, Мира 169 Симуновска, Трајанка 62, 121 Скерческа, Јорда 66, 117, 123 Смилеска, Стојанка 8 Соколовска, Митра 110, 172 Спасовска, Ангелина 31, 47, 48, 49 Спасовска, Рајна 178 Спироска, Васка 42, 43 Ставревска, Јелица 92 Стамболиска, Вена 141, 142 Станоева, Спаса 112, 155 Станоевска, Лозена 143 Стојанова, Алт‘на 120 Стојаноска, Ѕуна 16, 17 Ташева, Гуна 38, 59, 69, 139, 139, 140, 168 Ташева, Евица 102, 103 Танасковска, Дола 121 Тасевска, Ангелина 5, 134 Тасевска, Пара 151, 152 Тасевска, Царка 178 Тоневска, Даница 29 Трајаноска, Менка 149, 150 Трајкова, Павлина 73, 99, 100, 108, 147, 179 Трајкова, Петра 64, 137 Трајкова, Сава 41 Трајкоска, Костадинка 61, 95 триото Кучковки: Ѕвезда Димовска, Стојанка Стојковска и Трајанка Ристовска 175, 176

Ќимоска, Верка 9, 125, 126, 127 Христова, Цветанка 107 Цветановска Анѓа 7 Цветкова, Божана 164 Цветкоска, Доста 56 Цоцоска, Кита 27, 63 Чочоска Цара 66, 117, 123 Шаркоска, Зорка 36, 37 Штерјоска, Менка 10, 11, 12, 88



4.7. Регистар на снимателите

Алексоски, Живко 6, 7, 10, 11, 12, 13, 62, 88, 89, 90, 115, 121, 122, 132, 158

Анастасов, Перо 148, 177 Андонов, Киро 64, 137 Бицевски, Трпко 3, 4, 30, 104, 105, 106, 119,

144, 166, 169 Величковска, Родна 1, 2, 20, 21, 50, 66, 68,

98, 107, 110, 116, 117, 123, 124, 146, 172 Велчева, Вера 14, 56, 78, 113, 118, 128, 130,

131 Гошев, Лазар 40 Груевски, Благоја 16, 17 Димитровски, Душко 175, 176, 178 Ѓорѓиев, Ѓорѓи 38, 44, 45, 46, 59, 69, 70, 73,

97, 99, 100, 102, 103, 108, 120, 138, 139, 140, 145, 147, 168, 170, 179

Ѓорѓиева, Варвара 39 Ивановски, Владимир - p. br. 74, 75 Каличанин, Татјана 36, 37, 101, 135 Касапинов, Трајче 164

Котев, Иван 41 Матијашевиќ, Весна 29, 30, 47, 48, 49 Органџиева, Цветанка 51, 52 Пајтонџиев, Ганчо 18, 19, 32, 55, 57, 58, 71,

82, 83, 87, 94, 111, 112, 129, 141, 142, 151, 152, 153, 154, 155, 159, 160, 161, 162

Поповска, Фанија 42, 43, 92, 167 Поповски, Аритон 22, 76, 77 Ристески, Благоја 79, 80, 81 Ристески, Лазар 8 Ристески, Милан 27, 28, 60, 63, 84, 85, 86,

136, 138, 149, 150, 156, 165 Серафимовски, Митко 143, 174 Стерјовски, Петар 5, 134 Стефановски, Пеце 61, 95 Стојановиќ-Лафазановска, Лидија 53, 54 Ќулавковски, Ангел 9, 15, 109, 125, 126, 127 Хаџи-Ристиќ, Миодраг 65, 91, 114, 157 Целакоски, Наум 23, 67, 96, 133, 163 Џимревски, Боривоје 24, 25, 26, 72, 171, 173

4.8. Регистар на дешифрантите

Алексоски, Живко 7, 10, 11, 62, 88, 89, 90, 121

Анастасов, Перо 148, 177 Величковска, Родна 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,

10, 12, 13, 14, 15, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 30, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 50, 51, 52, 53, 54, 56, 59, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 88, 91, 92, 96, 97, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 137, 138, 139, 140, 144, 145, 146, 147, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 178

Велкова, Борка 82, 83 Груевски, Благоја 16, 17 Димитровски, Душко 175, 176, 178 Здравева, Милка 55, 57, 58, 87, 94, 111, 112,

129, 151, 152, 153, 154, 155 Котев, Иван 41 Матијашевиќ, Весна 29, 30, 47, 48, 49 Пајтонџиев, Ганчо 141, 142 Проданов, Ристо 71 Рајковски, Божидар 5 Ристески, Лазар 8 Ристески, Милан 27, 28, 60, 63, 84, 85, 86,

93, 136, 138, 149, 150, 156, 165 Серафимовски, Митко 143, 174 Стефановски, Пеце 61, 95 Џимревски, Боривоје 72


4.9. Регистар на мелографите

Величковска, Родна 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33, 35, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 48, 49, 50, 51, 52, 53, 54, 55, 56, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 70, 73, 74, 75, 76, 77, 78, 79, 80, 81, 84, 85, 86, 88, 89, 90, 91, 92, 93, 95, 96, 97, 98, 99, 100, 101, 102, 103, 104, 105, 106, 107, 108, 109, 110, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 122, 123, 124, 125, 126, 127, 128, 130, 131,

132, 133, 134, 135, 136, 137, 138, 138, 139, 140, 143, 144, 145, 146, 147, 149, 150, 156, 157, 158, 159, 160, 161, 162, 163, 164, 165, 166, 167, 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174, 175, 176, 177

Георгиева Светлана 148 Димовски, Михајло 57, 58, 82, 83, 87, 94,

111, 112, 129, 151, 152, 153, 154, 155 Фирфов, Живко 71, 141, 142 Џимревски, Боривоје 72

5. ILUSTRACII

1. Lazarici. Selo Luké, Krivopalana~ko, 2000. g.

2. Lazarki, od selo Vev~ani, Stru{ko. Prilep, 2002 g.


3. Lazarki. Novo Selo, Strumi~ko. AIF Inv. br. 1380. 17 april 1976. g.

4. Lazarinki. Selo Sekirnik, Strumi~ko. AIF Inv. br. 1385. 17 april 1976.



5. Lazarinki. Radovi{. AIF Inv. br. 1397. 17 april 1976.

6. Lazarki. Selo Velgo{ti, Ohridsko, 2003. g.


7. Lazarki, so pesna gi pre~ekuvaat minuva~ite niz Seloto Velgo{ti, Ohridsko, 2003. g.

8. Lazarki, so pesna gi ispra}aatminuva~ite niz Seloto Velgo{ti, Ohridsko, 2003. g.



9. Peat biljarki od selo Miletino, Polo{ki region. AIF Inv. br. 1267. 6 maj 1972. g.

10. Biljarkite berat bilki, s. Nova Breznica, Skopsko. 6 maj 1988. g.


11. "Potki", koi se stavaaat vo nivata za da porasne ìtoto i za da se za{titi. S. Slatinski îflik,

Ohridsko. AIF Inv. br. 775. 6 maj 1972. g.

12. Zakopuvawe na jajce vo niva za da se za{titi od grad. \ur|ovdenski obred. Selo Ozdoleni, Ohridsko.

AIF Inv. br. 772. 6 maj 1972. g.



13. Nosewe "Krsti"okolu crkvata Sv. Nikola. \ur|ovdenskiobred. Selo Ozdoleni, Ohridsko.

AIF Inv. br. 790. 6 maj 1972. g.

14. Nosewe "Krsti"okolu crkvata Sv. \or|i. \ur|ovdenski obred. S. Slatinski îflik, Ohridsko. AIF Inv. br. 790. 6 maj 1972. g.


15. Zamesuvawe na obredna poga~a - "sva}a". S. Gali~nik, Gostivarsko. AIF Inv. br. 339. 1948. g.

16. Obredna poga~a - "sva}a". Selo Gali~nik, Gostivarsko. AIF Inv. br. 3336. 1980. g.



17. Obredna poga~a - "sva}a". Selo Ore{e, Vele{ko. AIF Inv. br. 3344. 1980. g.

18. Kanewe na mrtvite na svadba kaj Mijacite. S. Gali~nik, Gostivarsko. AIF Inv. br. 339. 1948. g.


19. Bri~ewe na mladoènecot. Selo Gali~nik, Gostivarsko. AIF Inv. br. 339. 1948. g.

20. Svadba: "kr{ewe" na obrednata poga~a. S. Rilevo, Prilepsko. AIF Inv. br. 821. avgust 1972. g.



21. Svadba: nevestata i prio|a na svekrvata za da í se pokloni. Selo Rilevo, Prilepsko. AIF Inv. br. 822. avgust 1972. g.

22. "Prvi~e"- 40 dena po svadbata. (Prvata poseta na mladite vo ku}ata kaj roditelite na nevestata). S. Gorobinci, Svetinikolsko

(doseleni~ki rodovi od {opskata etni~ka oblast). 1941. g.


С О Д Р Ж И Н А

стр. Авторот . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Увод . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 МУЗИЧКИ ДИЈАЛЕКТИ (Музичките и јазичните дијалекти и проблемот на нивното поклопување или непоклопување) . . . . . . .

11

МАКЕДОНСКИТЕ МУЗИЧКО-ФОЛКЛОРНИ ДИЈАЛЕКТИ (Историски развиток и денешна состојба) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Теоретски и методолошки проблеми при проучувањето на музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21 Дефинирање на поимот "народна песна" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Одредување на улогата, односно функцијата на песните во животот на луѓето . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

Утврдување на карактеристиките на песните по жанрови и типови во традиционалното пеење и нивната систематизација . . .

26

Божиќни обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Водичарски обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Лазарски обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Велигденски обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 Ѓурѓовденски обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Додолски и други обичаи, обреди и песни за повикување на дожд 44 Црепнарски песни и црепнарско пеење . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Жетва и жетварско пеење . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53 Свадбени обичаи, обреди и песни . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 Определување на музичките дијалекти во македонското традиционално народно (обредно) пеење и нивните специфики . .

58

МУЗИЧКИ ДИЈАЛЕКТИ ВО МАКЕДОНСКОТО ТРАДИЦИОНАЛНО НАРОДНО ПЕЕЊЕ - обредно пеење (регионална класификација) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

61 Западни музички дијалекти . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 ЦЕНТРАЛНА ГРУПА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Скопско-велешка група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62 Прилепско-битолска група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

- 264 - Родна Величковска Кичевско-поречка група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 ПЕРИФЕРНА ГРУПА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Полошки регион . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Реканско-Дебарски (мијачки) регион . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Охридско-преспанска група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 Југоисточни музички дијалекти во македонското традиционално народно пеење . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

87

Малешевско-пијанечки регион . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Штипско-струмичка група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 Тиквешко-мариовска група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Дојранско-гевгелиска група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 Северни музички дијалекти . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Севернополошки села и Скопско Црногорје . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Кумановско-кратовска група . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Овчеполски регион (со Которлак) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 СТРУКТУРНО-КОМПОЗИЦИСКИТЕ ЗАКОНИТОСТИ НА ТРАДИЦИОНАЛНОТО НАРОДНО ОБРЕДНО ПЕЕЊЕ . . . . . . . .

107

Метроритмичката компонента на пеачкиот тип . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Мелодиско-созвучната компонента на пеачкиот тип. . . . . . . . . . . . 110 ЗАКЛУЧОК . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Summary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 БИБЛИОГРАФИЈА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 НАПЕВИ И ПОЕТСКИ ТЕКСТОВИ во македонското традиционално народно обредно пеење . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

129

KARTI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 RE^NIK na stranski i pomalku poznati zborovi vo tekstovite na pesnite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

241

РЕГИСТРИ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243 Регистар на почетниот стих (наслов) на песните. . . . . . . . . . . . . . . 243 Регистар на песните по жанрови . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Регистар на магнетофонските ленти и касети. . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 Регистар по места . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Регистар по региони . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Регистар на пеачите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247 Регистар на снимателите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Регистар на дешифрантите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Регистар на мелографите . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 ILUSTRACII . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251 СОДРЖИНА . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263


За издавачот: Д-р Севим Пиличкова, директор

Рецензенти:

Д-р Севим Пиличкова, научен советник Д-р Лидија Стојановиќ-Лафазановска, научен советник

Секретар:

Д-р Боне Величковски

Техничко уредување и графичко обликување: Горан Шукулоски

Печат:

„БороГрафика“ - Скопје

Тираж: 500 примероци CIP - Каталогизација во публикација Национална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски", Скопје 781.1:0784.4:392(497.7) ВЕЛИЧКОВСКА, Родна Музичките дијалекти во македонското традиционално народно пеење : обредно пеење / Родна Величковска. - Скопје : Институт за фолклор "Марко Цепенков", 2009. - 264 стр. : ноти, илустр. ; 30 см. - (Македонско народно творештво. Народни песни ; кн.17) Тираж 500. - На напоредна насловна стр. : Musical dialects in the Macedonian traditional folk singing: ritual singing / Rodna Veličkovska. - фусноти кон текстот. - Регистри. - Библиографија : стр. 121-128. - Summary ISBN 978-9989-642-01-2 (ед.) ISBN 978-9989-642-71-5 (кн. 17) 1. Oтв. насл. на наспор. насл. стр. а) Етномузикологија - Народно пеење - Обредно пеење - Музички дијалекти - Македонија б) Музички дијалекти - Народно пеење - Обредно пеење - Македонија COBISS. MK-ID 79751178

Изданието е финансирано со средства од Министерството за образование и наука на Република Македонија


##Знак на ИФ

ISBN 978-9989-642-01-2 (ед.) ISBN 978-9989-642-71-5 (кн. 17)

Documents

Rodna Veličkovska: Muzičkite dijalekti vo makedonskoto tradicionalno narodno peenje