Republika e Kosovës RepublikaKosova-Republic of Kosovo ... · PDF fileProgrami mësimor: Gjuhë shqipe 9 1.2. Programi mësimor: Gjuhë ... Plani mësimor për Klasën ... Gjuha shqipe

KLASA PËRGATITOREPLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR

1

MINISTRIA E ARSIMIT SHKENCËS DHE TEKNOLOGJISË

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMORKLASA PËRGATITORE

Prishtinë, gusht 2017

Republika e Kosovës

RepublikaKosova-Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada – Government

PLANI DHE PROGRAMI MËSIMOR KLASA PËRGATITORE

2

Këshilli redaktues:

Kabineti i Ministrit, MASHT

Departamenti për Zhvillimin e Arsimit Parauniversitar, MASHT

Divizioni për Plan-program dhe Tekste shkollore, MASHT

Redaktor gjuhësor:

Gani Gajraku

Radhitja:

Gëzim Duzha

Dizajni:

Gëzim Duzha

Botues:

MASHT


3


4


5

PËRMBAJTAJA

HYRJE 6

1. FUSHA KURRIKULARE: GJUHË DHE KOMUNIKIM 91.1. Programi mësimor: Gjuhë shqipe 91.2. Programi mësimor: Gjuhë angleze 13

2. FUSHA KURRIKULARE: ARTE 252.1.Programimësimor:Edukatëfigurative 252.2. Programi mësimor: Edukatë muzikore 31

3. FUSHA KURRIKULARE: MATEMATIKË 393.1. Programi mësimor: Matematikë 39

4. FUSHA KURRIKULARE: SHKENCAT NATYRORE 474.1. Programi mësimor: Njeriu dhe natyra 47

5. FUSHA KURRIKULARE:SHOQËRIA DHE MJEDISI 555.1. Programi mësimor: Shqëria dhe mjedisi 55

6. FUSHA KURRIKULARE: EDUKATË FIZIKE SPORTE DHE SHËNDETI 636.1. Programi mësimor: Edukatë Fizike, Sporte dhe Shëndeti 63

7. FUSHA KURRIKULARE: JETA DHE PUNA 717.1. Programi mësimor: Shkathtësi për jetë 71


6

I. Hyrje

Programet mësimore për klasën përgatitore përcaktohen në KURRIKULËN BËRTHAMË PËR KLASËN PËRGATITORE DHE ARSIMIN FILLOR TË KOSOVËS.Për secilën fushë mësimore MASHT, ka përgatitë programet mësimore në të cilat ofrojnë përvetësimetthemeloretëcilatreflektojnëkërkesateKKdheKB-së,si:qëllimetdheparimete KK, rezultatet e kompetencave për shkallë, konceptet dhe RN—ët, e fushës për shkallë, çështjet ndërkurrikulare, metodologjitë e mësimdhënies, nxënies dhe vlerësimit.

Secila nga fushat mësimore dhe në këtë kontekst secili program mësimor nga pikëpamja e organizimit të materialit përmban:

Hyrjen Qëllimin Rezultatet e të nxënit që femja duhet t’i arrijnë në kuadër të secilës fushë

mësimore. Temat mësimore të lëndëve/fushave përkatëse për klasën e parë duke pasur parasysh kohezionin horizontal dhe vertikal, aktualitetin, zhvillim-in shkencor, mundësitë dhe interesat e fëmijëve;

Udhëzimet metodike për realizimin e temave mësimore në kuadër të lëndës përkatëse dhe arritjes së kompetencave;

Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare;Udhëzimet për vlerësim; Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore.

VeçoritëeArsimitfillorenëveçantiKlasapërgatitore,përvojatmësimorenëshkollëdhenë institucionet parashkollore ndihmojnë për krijimin e përvojës edukative për ambientim/përshtatje në një formë të sistemuar, të nxënit përmes lojës dhe mësimit. Puna edukativo-arsimore bëhet në formë të integruar i ndërlidhur me jetën e përditshme të fëmijëve duke iu mundësuar që ta kuptojnë drejt marrëdhënien e tyre me mjedisin ku jetojnë.Klasa përgatitore përfshinë fëmijët e moshës 5-6 vjeç. Kujdes i veçantë i kushtohet zhvil-limit të personalitetit të fëmijës dhe qëndrimit pozitiv të tij për të nxënit që ndihmon zh-villimin e shprehive themelore për, ”mësimin për të nxënë”. Realizimi i procesit mësimor bëhet në mënyrë të integruar, duke mundësuar që marrëdhënia e fëmijëve me mjedisin natyror dhe me mjedisin e krijuar nga njeriu të kuptohet në mënyrë sa më të plotë, që të rritë gatishmërinëetyrepërshkolliminfillordhepërjetë.Shkolla dhe institucioni parashkollor janë të obliguara që t’u bëjë të mundur gjithë fëmijëve të kalojnë minimumin e kohës mësimore të përcaktuar me plan mësimor. Për praktikat e shfrytëzimit të kohës mësimore mbi minimumin e kohës së përcaktuar me plan mësimor, shkollat dhe institucioni parashkollore mund të vendosin në bashkëpunim me prindërit, autoritetet lokale të arsimit dhe palët e tjera të interesit.


7

II. Plani mësimor

Plani mësimor për Klasën përgatitore, ofron mundësi që gjatë javës të zhvillohet puna në të gjitha fushat kurrikulare :

• Gjuhët dhe komunikimi• Artet• Matematikë• Shkencat natyrore• Shoqëria dhe mjedisi• Edukatëfizike,sportetdheshëndeti• Jeta dhe puna.

III. Programet mësimore


8


9

FUSHA KURRIKULARE

GJUHËT DHE KOMUNIKIMI

Programi Mësimor: Gjuhë shqipe

Përmbajtja 1. Hyrje 2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare6. Udhëzimet për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore.


10

1. Hyrje

Klasa përgatitore është klasë gjatë së cilës fëmijët njihen me ambientet shkollore. Fëmijët përvetësojnë dhe zhvillojnë elementet bazike të shkathtësive të komunikimit (të dëgjuarit, të folurit, të lexuarit dhe të shkruarit), përmes mësimit të integruar të fushave lëndore. Kjo klasë u ndihmon fëmijëve të përgatiten për të hyrë në procesin mësimor.Në këtë klasë, me ndihmën e edukatorit/rës, fëmijët arrijnë të organizojnë mendimet e tyre për ngjarje e situata të ndryshme dhe të prezantojnë me gojë, përmes vizatimeve, këngës dhe lojës. Përmbajtjet programore u mundësojnë atyre që në mënyrë sistematike të krijojnë shprehipërtëdëgjuardhepërtëpërdorurshkathtësitëefituaranësituatatëndryshmegjatëprocesit mësimor dhe jashtë ambienteve shkollore.

2. Qëllimi

Qëllimi i mësimit të Gjuhës shqipe në Klasën përgatitore, është zhvillimi i shkathtësive të komunikimit për të folur si dhe socializmi me ambientin e shkollës. Në këtë klasë fëmijët bëjnë hapat e parë të krijimit të individualitetit.

3. Temat dhe rezultatet e të nxënit

Fëmijët në Klasën përgatitore, arrijnë rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL), për temat e përcaktuara në tabelën e mëposhtme, të dala nga rezultatet e të nxënit të fushës (RNF), Gjuhët dhe komunikimi për shkallën e parë të kurrikulës (Shk 1) dhe Kurrikula Bërthamë përKlasënpërgatitoredheArsiminfillor:


11

Konceptet Temat1 Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNL)

Tekstet letrare dhe jo letrare

Sistemi gjuhësor (fonetikë, morfolog-ji,sintaksë, leksik drejtshqiptim

Shkathtësitë e komuni-kimit:

• Të dëgjuarit

• Të folurit

• Të lexuarit

• Të shkruarit

Tregime

Përrallëza

Gjëegjëza

Poezi

• Përqendrohet në të dëgjuar e të folur;

• Dëgjon dhe kupton informatat dhe me-sazhet e thjeshta nga të tjerët;

• Dëgjon dhe shqipton drejt tinguj, rrokje, fjalë dhe fjali të ndryshme;

• Shpreh shqetësime dhe dëshirat për sit-uata të caktuara;

• Shkëmben ide dhe bënë pyetje e përgjig-jet për temat e ndryshme;

• Flet, parafrazon, ritregon dhe reciton;

• Lexon dhe interpreton ilustrime, fo-tografi,figuradheobjektetëndryshme;

• Vizaton dhe modelon sipas modeleve me materiale të ndryshme;

• Luan lojë në role sipas modeleve;

• Njeh mjetet e komunikimit dhe të te-knologjisë, me ndihmën e të rriturve i përdorë ato;

• Kupton rrezikun nga katastrofat naty-rore dhe shkaktuara nga njeriu;

• Flet për të afërmit që i ka jashtë vendit;

• Vizaton natyrën dhe përshkruan fenomenet natyrore.

4. Udhëzime metodologjike

Metodologjia e mësimdhënies ka një rëndësi të veçantë për fëmijët, sepse mësimdhënia duhet realizuar përmes mësimit të integruar të temave, të cilat mundësojnë arritjen e rezultateve të temave përkatëse dhe zhvillimin e kompetencave kryesore të parapara në KKK. Gjatë realizimit të procesit mësimor, edukatori/ja duhet të ketë parasysh strategjitë më efek-tive të cilat mundësojnë të nxënit efektiv. Edukatori/ja duhet të jetë model për fëmijët në mënyrën e përdorimit të shkathtësive gjuhësore, dhe vëmendja e tyre duhet të përqendro-het në arritjen e rezultateve të të nxënit për këtë klasë. Mësimdhënien dhe të nxënit duhet realizuar përmes lojës dhe aktiviteteve kreative.

1 Të gjitha temat realizohen në përmjet shkathtësive të komunikimit


12

5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare

Gjuha shqipe është mjet komunikimi për të gjitha lëndët, mirëpo në këtë klasë, lidhje të drejtpërdrejta ka me të gjitha lëndët e fushave kurrikulare. Temat nga këto lëndë ndikojnë edhe në zhvillimin e shkathtësive të komunikimit, në formimin kulturor dhe në inicimin e individualitetit të pavarur. Përmes temave të lëndëve arrihen edhe rezultate për arsimin e zhvillimit të qëndrueshëm dhe për diasporë. Temat mund të zgjedhën nga edukatori/ja, varësisht prej rëndësisë që kanë (nga televizori, revistat, gazetat apo nga rrethi). Për më shumë informacion shihni: çështjet ndërkurrikulare në Kurrikulën Bërthamë për Klasën përgatitoredheArsimifillor.

6. Udhëzime për vlerësim

Vlerësimibëhetmeqëllimqëtëverifikojmëtefëmijët,senëç‘shkallëikanëzotëruarrezu-ltatetetënxënit,tëidentifikohenvështirësitëmetëcilatballafaqohenata,t’umundësohetfëmijëveqët’iidentifikojnëpërparësitëdhepengesatetyresidhet’undihmohetatyrenëpërmirësimin e pikave të dobëta. Edukatori/ja në vazhdimësi duhet të vlerësojë njohuritë dheshkathtësitëqëikafituarfëmijët.Thekstëveçantëgjatëvlerësimitduhett’ikushtohettë shprehurit me gojë, vizatimit, këngës dhe lojës.

7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore

Nga edukatori/ja mund të përdoren të gjitha burimet, mjetet dhe materialet të cila ndihmojnë arritjen e rezultateve të lëndës për këtë klasë dhe kompetencave të shkallës së parë kurrikulare (Shk. 1).


13

English Language

Përmbajtja 1. Introduction2. Goals3. Topics learning outcomes4. Methodological Guidelines5. Cross –Curricular Issues6. Assessment and Evaluation Guidelines7. Guidelines for Teaching Materials, Tools and Resources


14

1. INTRODUCTION

Learning is a complex process of discovery, collaboration, and inquiry facilitated by lan-guage. Composed of interrelated and ruled/governed symbol systems, language is a social and uniquely human way of representing, exploring, and communicating meaning. Lan-guage is essential for forming interpersonal relationship, understanding social situations, extendingexperiences,andreflectingonthoughtandaction.Languageistheprimarybasisof all communication and the primary instrument of thought. Hence, it is important that children are given the possibilities to acquire the English language in their early stages of development. The program of English language will emphasize the importance of experiencing language in context. Learners’ background knowledge, skills and attitudes will be used as means of developing communicating abilities. As the learners develop communication skills, they also increase their linguistic accuracy and develop language learning strategies.

In the English language program learners will acquire various kinds of knowledge, skills and atti-tudes about:

1. Interpreting, expressing and negotiating meaning (communication).2. Sounds, written symbols, vocabulary, structure and discourse (language).3. Cognitive, socio-cognitive and meta-cognitive process (general language education).4. Patterns of ideas, behaviours, manifestations, cultural artefacts and symbols (culture).

Acquiring the language incorporates communication skills such as listening, speaking, reading, writing, viewing and showing. Learners develop these communication skills by using knowledge of the language, including grammar, and culture, communication and learning strategies, technology, and content from other subject areas to socialise, to acquire and provide information, to express feelings and opinions. Knowledge of other cultures, connections to other disciplines, comparisons between language and cultures, and commu-nity interaction all contribute to and enhance the communicative language learning experi-ence, but the communication skills are the primary focus of language acquisition.

2. GOALS

The purpose of teaching English from an early stage is to enable the learners to reach a work-ing language competence after completion of upper secondary education for both further education and career. Learning English as a foreign language throughout their pre-univer-sity education will enable learners to develop the knowledge, skills, and attitudes they need to communicate in English, in a variety of school, travel, leisure and job-related contexts. The overall approach during the initial years of English language learning experiences will be focusing on the non-analytical aspect (learning as communication through interaction without in-depth study of linguistic elements). As they advance in their language expe-rience and competence, the focus will shift towards more analytic approach, but always keeping a balance between the two.


15

In this grade, however, learners will be able to:

a) Work with different materials, such as songs, role-play, poems, pictures, stories and so on, which provide ample exposure to the English language;

b) Identify the presence of English (speaking) individuals and groups;c) Listen and start using simple words to identify things related to their immediate

needs. d) Participate in various language experiences that will enable to engage in situations

dealing with: (1) school, people around us, animals, food., (2) understand a series of simple oral statements in a controlled and structured context, and (3) express their ideas by identifying and naming various items;

3. GRADE ZERO ENGLISH LANGUAGE SYLLABUS

Concept Topics Subject learning outcomes for topicLiterary and non-lit-erary texts

Topic 1 Hello -greetings and intro-duction

• Listens and repeats the target language for basic greetings (hello, goodbye, hi);

• Listens to short dialogues in which charac-ters introduce and greet each other;

• Listens and sings a greeting song; • Recognizes the greeting words used in dia-

logues, short clips and songs;

Topic 2 My school - primary colours- my classroom- playing together

• Listens and sings songs introducing the primary colours;

• Names the colours of the given objects; • Listens and repeats the words related to

classroom objects; • Listens and sings chants and rhymes intro-

ducing classroom objects; • Names the classroom objects which char-

acters present in a dialogue, short story or clip;

• Listens or watches dialogues, short stories or movie clips in which characters are play-ing together;

• Discusses with peers and the teacher the games that he / she plays with friends;

Topic 3 Me and others- my face & body- my family- my friends- numbers 1 – 5

• Listens and repeats the words related to face and body;

• Chants and sings songs related to body parts;

• Labels the body parts presented in dia-logues, pictures, short stories or clips;


16

• Listens and watches dialogues, short clips and stories in which characters present their family members and friends;

• Listens and sings a song introducing family members;

• Identifiesfamilymembersthroughpicturesor in dialogues, short stories and clips;

• Mimes and guesses who the family mem-bers are;

• Listens and sings songs introducing num-bers 1-5;

• Identifiesnumbers1-5;• Counts items up to 5; • Listens and responds physically to a num-

ber of simple oral instructions related to the classroom such as sit down/stand up/ listen

Topic 4 Me and my games- toys & games- actions- free time activities

• Listens and repeats the vocabulary words related to toys;

• Listens and sings a song introducing ac-tions;

• Predicts with what toys the characters will be playing before listening or watching a dialogue, short story or video clip;

• Mimes and guesses the actions (e.g. run-ning, walking, dancing, etc.);

• Discusses the free time activities that he / she likes doing with family and friends;

Topic 5 My pet- pets & animals- abilities- numbers 6 – 10

• Listens to short dialogues introducing pets and animals;

• Identifiespetsandanimalspresentedinpictures, dialogues, short stories or clips;

• Listens and sings a song introducing abili-ties and things that one can do;

• Listens and sings chants and songs intro-ducing numbers 6 – 10;

• Counts up to 10; • Distinguishes what each animal can do in a

short dialogue, pictures or story;

Topic 6 I love bananas!- fruits and vegeta-bles- food and drinks

• Listens to and sings a song introducing fruits and vegetables;

• Points to pictures of food and drink items while listening to a dialogue or short story;

• Names food and drink items presented through an illustrated shopping list;

• Identifieswhatthecharacters’favouritefood items are when shown in pictures, dialogues or short stories;


17

Figurative and non-figurative lan-guage

Topic 1 Hello -greetings and intro-duction

• Pronounces independently basic greetings;• Greets and responds to the teacher’s and

peers’ greetings;• Introduces himself / herself in short state-

ments using a drawn outline of his / her face;

• Acts out a dialogue asking and answering about names;

Topic 2 My school - primary colours- my classroom- playing together

• Pronounces independently the names of the primary colours;

• Asks and answers questions related to the primary colours;

• Names classroom objects and points to them as instructed;

• Lists his / her classroom objects;• Names sports when shown in pictures or

other media;• Draws classroom objects and names them

orally; • Draws and colours his / her favourite sport

or activity; • Mimes and guesses actions used in playing

games and sports;Topic 3 Me and others- my face & body- my family- my friends- numbers 1 – 5

• Pronounces words related to body parts independently when shown in pictures or other media;

• Points to body parts as instructed;• Draws the outline of the body shape and

colours it;• Cuts and sticks body parts on an outline of

a body;• Names independently family members

shown in pictures or other media; • Draws his / her family members; • Presents his / her drawing naming inde-

pendently the family members;• Draws a picture of his / her friend and him

/ herself doing their favourite activities together;

• Introduces his / her friend using short sen-tences;

• Matches the given objects with the correct number;


18

Topic 4 Me and my games- toys & games- actions- free time activities

• Recognizes and pronounces independently words related to toys and games;

• Points to toys presented through pictures, dialogues, short stories or videos as in-structed;

• Distinguishes among various actions mim-ing and naming them accordingly;

• Draws and colours different toys and games naming them orally;

• Lists his / her favourite toys orally;

Topic 5 My pet- pets & animals- abilities- numbers 6 – 10

• Pronounces independently the names of pets and animals;

• Names his / her favourite pets and animals;• Creates a collage of a pets and animals

together with peers; • Matches pets and animals with their abili-

ties (horse – run, jump…)• Matches the given objects with the correct

number;

Topic 6 I love bananas!- fruits and vegeta-bles- food and drinks

• Names food and drink items when shown in pictures or other media;

• States what his / her favourite food and drink items are orally;

• Cuts,colours,namesandclassifiesfoodanddrink items as instructed (such as fruits, drinks, vegetables…)

• Draws, colours and presents his / her fa-vourite food and drink items;

Critique, theory, historyLanguage exponents Topic 1

Hello • Greeting others• Asking for and giving personal information using one word structures (name, age)

• Uses basic greetings to greet the teacher and peers;

• Identifiestheteacherandpeersusingshortstatements;

• Answers simple questions related to identi-fying him/herself and others;


19

Topic 2 My school • Identifying school objects• Counting school objects• Describing objects using colours• Give answers relat-ed to favourite sports using one-word sen-tences. What sport do you like? Tennis.

• Identifiesclassroomobjectsusingone-wordstructures;

• Points to classroom objects as instructed; • Describes the colour of classroom objects; • Expresses his / her favourite sports; • Distinguishes among the primary colours;

Topic 3 Me and others• Ask and answer questions related to body parts• Identifying family members• Introducing others• Exposure to num-bers 1-5

• Answers questions related to body parts using one-word structures;

• Counts body parts and other objects using numbers 1-5;

• Points to and names his / her body parts; • Answers questions related to identifying

family members; • Lists his / her family members using single

words;• Introduces his / her friend;

Topic 4 Me and my games• Asking and an-swering questions to identify toys • Talking about favourite sports Answering questions about abilities using one word structures. What can you do? Run, swim…• Free time activities

• Identifiestoysnamingthemaccordinglywhen shown in pictures;

• Distinguishes among different sports; • Lists his / her favourite sports; • Mimes and guesses the free time activities; • Draws and colours the toys as instructed;

Topic 5 My pet• Identifying pets• Adjectives: big / small• Abilities can / can’t• Exposure to num-bers 6 – 10

• Distinguishes among pets and animals shown in pictures or short stories;

• Answers simple questions related to ani-mals’ abilities;

• Draws, colours and presents his / her fa-vourite pet and animal;

• Mimes and guesses various pets and ani-mals;

• Counts the given objects up to 10;


20

4. CROSS CURRICULAR ISSUESS

Since English Language is not taught and learnt for its own sake, but is seen as aim and vehicle, the Grade Zero English Language Syllabus integrates topics that directly relate to other subjects, such as: arts, culture, geography, media literacy, civic education, and similar. Alltheseareinthefunctionofequippinglearnerswithfirstofallthecommunicativecom-petence, as well as other competences foreseen in the Level One Core Curriculum.

5. METHODOLOGICAL GUIDELINES

In order to achieve the targeted aims and learning outcomes and equip children with required competencies, Grade Zero English Language Syllabus promotes the most contem-porary approaches in language teaching and learning. First and foremost, it promotes com-municative approaches, task-based and project-based learning in order to facilitate learner interaction and collaboration, as well as develop learner autonomy and creativity. Thus, learning- centred approaches are favoured over the traditional approaches. Below are some brief guidelines regarding the methodology to be used by the teachers in their classrooms in order to motivate learners, as well as to facilitate their learning.

The Communicative Approach and Task-Based Learning

The overall aim of the English Language Curriculum is to enable learners to commu-nicate successfully. Successful communication means getting our message across to others effectively. The Communicative Approach to language learning aims at facilitating genuine interaction with others, whether they live in the neighborhood, in a distant place, or on an-other continent.

In language learning, the attention of the learners may be focused on particular seg-ments, or on the language as a whole. In cases when we want to focus learners’ attention on particular segments, then a segment may be a grammatical structure (a tense), a language function (expressing gratitude), a vocabulary area (food and drinks), or a phonological fea-ture (stress or particular sounds).

Since communication basically means sending and receiving messages, learners should develop the four language skills, which are the core of communication. Development of re-ceptive skills, that is listening and reading skills, will enable learners to receive messages and, dependingontaskstheyareexpectedtofulfil,selectessentialinformation.However,since

Topic 6 I love bananas!• Identifying fruits, vegetables, food and drink• Describing fruits and vegetables using colour• Likes and dislikes

• Answers simple questions to identify food and drink items;

• Uses one word sentences to talk about food and drink he / she likes / doesn’t like;

• Draws various food and drink items as instructed colouring them accordingly;

• Creates a shopping list with peers using illustrations;


21

language skills do not occur in isolation, but are normally integrated for communicative purposes, after having received a message, learners should be able to make decisions, and respond appropriately. In a situation which involves language, their response is a commu-nicative function, which is performed by one of the productive skills ither by speaking or by writing.

The Learning – Centred Classroom

The objective of learning-centered teaching is to make teachers aware of the importance of learner autonomy in the classroom. The teacher has a role, to support and help learners. The learners learn more actively and with enjoyment. The environment requires a learning- centred approach that relies on participant’s share in the learning, and responsibility for fur-thering discussion. In all cases learners need clear guidelines and preparation for effective discussion and participation.

The major aim, or set of aims will relate to the development of learning skills. Such aims may include the following:

• Toprovidelearnerswithefficientlearningstrategies;• To assist learners identify their own preferred ways of learning;• To develop skills to negotiate the curriculum;• To encourage learners to adopt realistic goals and a timetable to achieve these goals;• To develop learners’ skills in self-evaluation.

The use of the mother tongue in the classroom

Contrary to the principles of the direct method and natural approach in language learn-ing, which favour exclusive use of the target language, excluding the mother tongue com-pletely from the classroom, most recent approaches today suggest that the use of the mother tongue at particular stages of foreign language learning may prove useful.

While there is clearly a place for the mother tongue in the classroom, teachers should make efforts to keep the use of the mother tongue to a minimum. Instead of translating words and/or asking learners to translate, they should demonstrate, act, use simple draw-ings and/orpictures, explain, give simpledefinitions. If teachers readily intervenewithtranslation,assoonas learnersareprovidedwithan ‘equivalent’wordorexpression,assoonastheircuriosityissatisfied,theymayloseinterestinthatparticularitem.Inconse-quence, the English word or expression is easily forgotten and cannot be easily recalled. This method is easiest for teacher and learner, but may be the least memorable.

Vocabulary

Vocabulary teaching and learning is central to learning English. Words have a central place in culture, and learning words is seen by many as the main task in learning another language.


22

At level 1 learners identify key concepts using a range of vocabulary.

L 1 Teacher’s role Learner’s role Possible activities

to set the task, to give examples and encour-age the learner;

expose learners to lan-guage through songs

identify and name the given items ;

sing along with peers and teacher

Showing pictures in sequence;

singing a song in English

6. ASSESSMENT AND EVALUATION GUIDELINES

There are many reasons for assessing learners. Some of them are:

• to compare learners with each other;• to see if learners have reached a particular standard;• to help the learners’ learning;• to check if the teaching programme is successful.

Teaching means changing the learner. Teachers will always want to know how effective their teaching has been- that is, how much their pupils have changed.

This change can be in:

• The amount of English learners know;• The quality of the English they use;• Their ability to use English.

The general word for measuring the change is assessment. Naturally if we want to as-sess how much pupils have changed, we have to know exactly what they already know and what they can already do.

There are different types of assessment (or evaluation).

• Self assessment (self - evaluation) • Group assessment (group - evaluation) • Individual assessment (evaluation) • Combination of group and individual assessment• The use of work samples, portfolios and projects.

Ifteacherswanttofindouthoweffectivetheirteachinghasbeen,oriftheywanttoeval-


23

uate the learners’ progress, then tests are used. Tests are conducted in class by the teacher. They measure the results of learners’ performance. Teaching and testing always go hand-in-hand. Questions are often asked to check if the learners have understood what has been said.Equally,theymaybeaskedtofindoutwhetheraparticularpointneedstobetaught.We instinctively know why we ask a question: whether it is to teach or to test something.

Some major reasons for testing are:

• To diagnose learners’ standard on arrival;• To measure learners’ progress;• Tofindouthowmuchpupilshavelearned;• Tofindoutthequalityoflearning;• Tofindouthowmanyoftheclasshavelearnedwhattheyweresupposedtolearn;• To motivate pupils;• To show the teacher what to teach next.

There are different kinds of tests, such as:

• Proficiencytests• Achievement tests • Placement tests • Diagnostic tests

We see evaluation as wider than testing. Testing may be a successful tool in evaluation, but we also think there are other criteria for assessing someone’s performance.

Evaluation is not limited to numbers or just giving learners marks. Instead of trying to count or measure learner’s ability to make useful contribution to the class, we can simply judge whether s/he makes a contribution or not, and sometimes we will have to justify, negotiate, and possibly modify our opinions.

With the evaluation we are trying to help the learner to learn, so it is not an assessment, in fact it is aid to learning. In other words, we can use assessment procedure to develop and improve, not only the learner, but also the teaching programme and even the school.

7. GUIDELINES FOR TEACHING MATERIALS, TOOLS AND RESOURCES

In order to achieve the targeted aims and learning outcomes, and cover the topical content of the grade ten syllabus teachers should select teaching materials from course book(s) of beginner level. These materials and aids should primarily be age-appropriate, which means that they should be dedicated to children and young learners.

Apart from this, teachers are encouraged to use supplementary materials to suit the learners’ needs, that is, their background knowledge their interests, and motivation. Sup-plementarymaterials(videotapes,documentaryfilms,dramaactivities,projects,contests


24

and quizzes, and similar), may be used either within regular English classes, or within ad-ditional activities planned by the school curriculum (choice subjects, extra-curricular activ-ities, and similar).

GUIDELINES FOR USING THE SYLLABUS All the learning outcomes in the syllabus are written based on four concepts: Literary and non-literary texts,Figurativeandnon-figurative language,Criticism, theoryandhistory,and Language system. Each topic in this syllabus should integrate all four concepts; there-fore concepts should not be developed as separate, but interconnected with one another within one topic since each concept helps the development of student’s knowledge, skills, values and attitudes. In the syllabus there are all the topics that will be developed during one school year, with teaching contents for each topic. Teachers should develop the topic which is based on four concepts, laying out teaching units in logical order.


25

FUSHA KURRIKULARE

ARTET

Programi mësimor: Edukatë figurative

Përmbajtja 1. Hyrje 2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare6. Udhëzimet për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore


26

1. Hyrje

Kontaktet e para pamore, fëmija i merr në rrethin familjar që në moshë të hershme. Pas lindjes, fëmija hyn në mënyrë të pa vërejtur në botën e artit duke i vështruar objektet për rreth derisa të rriturit kujdesen për të. Që në momentet e fëmijërisë së hershme, ata/o obser-vojnë botën përreth, dallojnë forma, madhësi, ngjyra, objekte te ndryshme të cilat i ushqejnë shqisën e tyre pamore. Me një kujdes të posaçëm, mund të ndikojmë dhe ndihmojmë, që në moshë të re, kultivimin e një kulture pamore të drejtë, duke u ofruar fëmijëve një ambient sa më të pasur, inspiruar në familje dhe në shkollë.Ngjyrat e ndryshme, format, elementet e ndryshme pamore në ambientin e Klasës përgat-itore, janë mjet stimulues i shkëlqyeshëm për nxitjen e tyre për të vërejtur sa më shumë elemente të ndryshme të shprehjes artistike pamore me materiale të ndryshme. Aftësimi i tyrepërtëpërdorurkëtoelemente,përtëkrijuarshprehjenetyreorigjinalekreative,fillonnë mënyrë të organizuar që në Klasën përgatitore, kryesisht duke i inkurajuar ata që të pro-vojnë të shprehen në mënyrë sa më origjinale dhe kreative.

2. Qëllimi i lëndës

Artet në Klasën përgatitore, kanë për qëllim, që kontaktin e fëmijëve me shkollën si insti-tucion të ua bëjnë sa më atraktiv dhe të kënaqshëm përmes aktiviteteve të ndryshme artis-tike në të cilat ata kanë mundësi të marrin pjesë. Synimi kryesor në këtë klasë është që fëmi-jëttënxitent’ipërjetojnëvepratartistikedhetëfillojnët’iidentifikojnëinteresimetetyrepërndonjë nga veprimtaritë apo shkathtësitë artistike (vizatim, pikturim, modelim, stampim, etj.). Këto aktivitetet, nxisin zhvillimin emocional ,intelektin, imagjinatën, vëmendjen, inter-esimin për kreativitet.


27

3. Temat dhe rezultatet e të nxënit Konceptet, tërësitë konceptuare-tem-atike

Temat Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNLT)

RNF 1. Fëmijët marrin pjesë në aktivitete te ndryshme artistike sipas interesimit dhe prirjes individuale

• Vizaton, ngjyros, modelon, stampon me laps, me ngjyra, me plastelina, me letër e materiale të tjera në mënyrë të lirshme dhe kreative ose në temë të caktu-ar;

Krijimtaria dhe përformanca

artistike

Prezanton ndjenjat dhe idetë nëpërmjet artit dhe ndërtimit

1. Vizatimi

• Bënë shkarravina, vizatime dhe më pas ua tregon të tjerëve punën e vet;

• Ndërton me kuba, plastelinë dhe lodra të tjera dhe thotë “Unë e bëra shtëpinë e kukullës”;

• U përgjigjet të tjerëve kur kërkohet të tregojnë rreth një ndërtimi apo vizatimi;

• Ngjyra • Eksperimenton me pajisjet dhe materialet e të shkru-arit;

• Fillon të ketë kontroll për materialet e vizatimit, të të shkruarit dhe të artit (p.sh. përdor lapsat e zinj dhe me ngjyrë duke shtrënguar mes gishtave, përdorin shkumësat me ngjyra në tabelë;

• Përdor plastelinën për të bërë figura të ndryshme);

2. K r i j i m e t figurative

• Krijon (vizaton, ngjyros, mode-lojna, shtyp), me ma-teriale të ndryshme (ricikluake, organike ), për tema të ndryshme që trajtohen edhe nga fushat e tjera, (for-mat me ngjyra, pemët, lodrat, dëshirat, etj.), por edhe tema të lira ku shprehet imagjinata dhe kreativiteti i tij individual;

RNF2.Përmes perceptimit dhe përjetimit artistik njohin (vëren), elementet kryesore të gjuhës artistike përkatëse

Gjuha dhe komuni-kimi artistik

Elementet ba-zike të gjuhës artistike

• Dallonelementetthemeloretëgjuhësartistikefigu-rative (vijat, format, ngjyrat, madhësinë, hapësirën), duke i përdorur ato në krijimet e tij;


28

RNF3. Dallon relacionet e ndryshme në mes të arteve dhe shoqërisë

• Vërendhe identifikon lloje tëndryshme të artevefigurative,portreti,peizazhietj.);

• Vërendheidentifikonllojeteinstitucioneveartistike(galeri, teatër, muze, vendbanime arkeologjike, etj.);

Emërton disa (se paku 4 krijues të njohur të gjin-ive e zhanreve të ndryshme të krijimtarisë artistike globale e kombëtare);

Artet dhe

shoqëria

Llojet e

shprehjeve figurative

• Mëson se ka lloje të ndryshme të arteve, ose mënyravetëshprehjesfigurative(vizatimi,piktura,skulptura,grafikë,dizajn,arkitekturë,fotografia,etj.);

Krijuesit dhe performuesit

• Identifikonndonjëfigurëmarkantengakrijuesitdheperformuesit artistikë botërorë dhe lokalë;

RNF 4. Mëson të çmojë dhe vlerësojë artin

• Shpreh reagimin personal dhe emocional ndaj përje-timit të veprës artistike me disa fjali të thjeshta gjatë bisedës dhe vrojtimit, mëlëvizje, mimikë, me mjete shprehëse të tjera, etj.;

• Çmon dhe vlerëson performancë /krijimet artistike vet anakë dhe të të tjerëve me fjalor shumë të thjeshtë;

Çmuarja dhe vlerësimi estetik-

artistik

Veprat artis-tike

Ngjarjet artis-tike

• Inkurajohen që të shprehin mendimin e tyre për ve-prat artistike ndaj të cilave janë ekspozuar (në mënyrë pamore), me dy–tri fjali te thjeshta;

• Inkurajohen që të shprehin mendimin e tyre për krijimet dhe performimetvet anakë dhe të bashkë-moshatarëve të tyre;

• Inkurajohen që të përshkruajnë ndonjë ngjarje artis-tike në familje, në shkollë dhe më gjerë.

4. Udhëzimet metodologjike

Përzgjedhja e metodave mësimore bëhet nga edukatori/ja në përputhje me kërkesat e shtru-ara me “Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme” dhe Kurrikulën për nivelin e parë. E rëndësishme është që edukatori/ja duhet të krijojë një mjedis mësimi, i cili do tì nxisë dhe do tì ndihmojë fëmijët për të zbuluar dhe për të zhvilluar aftësitë dhe prirjet e tyre artistike. Përmbajtja tematike mund të korrespondojë me temat që trajtohen nga fushat e tjera mësi-more, por edhe me çështjet e ndryshme ndërkurrikulare. Në pjesën e artit pamor, fëmijët inkurajohen të njohin dhe të dallojnë format e ndryshme,


29

ngjyrat, madhësitë, etj.,pastaj t’i përdorin ato në krijimet e veta pamore me ndihmën dhe udhëzimet e mësimdhënësve.


Nga perspektiva e fushës së arteve,në Klasën përgatitore, mund të trajtohen edhe një varg çështjesh ndërkurrikulare që kanë të bëjnë me zhvillimin e qëndrueshëm, njohjen dhe res-pektimin e të drejtave të fëmijëve, çështjet e barazisë gjinore, çështjet kulturore dhe ndërkul-turore, parandalimi dhe luftimin i dukurive negative shoqërore, etj. P.sh. Trajtimi i formave e ngjyrave me qasje të barabartë si për djemtë dhe vajzat, trajtimi i rëndësisësëbarabartëdhebashkëpunimitndërmjetelementevefigurative,trajtimiiprofe-sioneve artistike pa dallim gjinor, fetar, racor, etj.

Ndërvarësia

Nga perspektiva e arteve, vetë veprimtaritë artistike grupore e trajtojnë këtë temë, ngase, kur duhet të realizohet një mural, mozaik, kolazh, ose makete grupore, të gjithë pjesëmar-rësit e kuptojnë që pa bashkëveprimin e secilit nuk mund të realizohet tërësia e përbashkët. Ajo, realizohet vetëm duke respektuar bashkëveprimin dhe ndërvarësinë.

Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm

Çështjet e zhvillimit të qëndrueshëm, çështjet e realizimit të së drejtës për të jetuar në mjedis të shëndoshë dhe në mirëqenie sociale, bazuar në konventat ndërkombëtare, mund të jenë objekt trajtimi i punës kreative të fëmijëve edhe në këtë moshë. Përdorimi i shprehjes artistike për të trajtuar të drejtat themelore të fëmijës për shkollim, për liri e jetë të dinjitetshme, mund të realizohet shumë mirë përmes punimeve kreative, etj. Përdorimi i shprehjes artistike për të trajtuar disa nga temat e zhvillimit të qëndrueshëm ( mbrojtja e ambientit, hapësirave, rregullit në klasë, në shtëpi në familje, etj.), bëhet duke njo-hur dhe përdorur materiale ricikluare për të krijuar art, por në të njëjtën kohë duke zhvilluar kujdes ndaj letrës, drurit, materialeve në klasë dhe ambientit të shkollës, etj.


Vlerësimi tek fëmijët në përgatitore, nuk bëhet me nota, me që, qëllimi i fushës së arteve, është që të zhvillojë kreativitetin e fëmijëve dhe t’i nxis ata, t’i motivojnë, por mund të vlerësohen me fjalë motivuese. Të gjithë fëmijët mund t’i dalin me sukses, në kreativitet dhe aktivitet artistik. Që në këtë moshë, është mirë që fëmijët të nxiten dhe të ndihmohen që të bëjnë vlerësimin e punimeve të tyre, apo të performancës në përgjithësi.

7. Udhëzime për materiale dhe burime mësimore

Përzgjedhja dhe përdorimi i mjeteve didaktike e mësimore, janë pjesë e pandashme e procesit të mësimdhënies, dhe kanë një rëndësi të veçantë në arritjen dhe realizimin e kompetencave.


30

Këto mjete janë në shërbim të demonstrimit dhe konkretizimit të temave dhe njësive më-simore,tëtrajtuaranëlëndëneartit,dheatoduhettëjenëshumëefikase,tëprekshmedhepraktike për fëmijët.

TeknologjiaështënjëngamjetetmepërdorimtëgjerënëlëndëneEdukatësfigurative,dukendihmuar fëmijët të hulumtojnë dhe njohin vepra arti të ndryshme, objekte të trashëgimisë kulturore, objekte të dizajnit, etj., duke krijuar tipin studiues të fëmijëve në lëndën e artit.Institucionet edukative dhe arsimore, duhet të sigurojnë dhe ofrojnë kushte dhe mundësitë teknike-teknologjike adekuate apo alternative në realizimin dhe arritjen e rezultateve të caktuara të fushës. Në këtë formë, fëmijëve u krijon mundësinë të përdorin teknologjinë për të kryer detyra, projekte apo obligime të ndryshme në Klasën përgatitore.Edukatori/ja nxit interesimin e fëmijëve për veprimtari dhe trajtim të temave të artit duke përdorurnjëfjalortëpasurtëgjuhësartistikefigurative,mefjalëdhefjalitëqarta,tësakta,kuptimore e konceptuare.Edukatori/ja nxit zgjerimin e njohurive mbi artin tek fëmijët, duke i udhëzuar ata dhe prindërit e tyre për përdorim të burimeve, materialeve dhe teksteve (librave), të përshtatshme me moshën dhe mundësinë e nivelit të tëmësuarit.

Disa nga mjetet më të përdorshme didaktike janë:• Materiale tekstuale: tekstet e artit, fletore e punës, katalogë arti, albume, udhëzues pro-

fesional, fjalorë, gazeta, revista, materiale pedagogjike, enciklopedi, etj.;• Mjete vizuale – figurative: tabelë shkrimi, fotografi, piktura, modele, makete, vazo,

riprodhime të veprave të artit dhe postera, diagrame, mjete grafike, etj.;• Mjedisi mësimor (klasa, atelieja, kabineti, natyra, galeria, muzeu etj.)

Burime onlinehttps://www.artsattack.com/

1.


31

Programi mësimor: Edukatë Muzikore

Përmbajtja 1. Hyrje 2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikula6. Udhëzimet për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore


32

1. Hyrje

Kontaktet e para me muzikën fëmija i merr në rrethin familjar që në moshë të hershme. Pas lindjes fëmija hyn në mënyrë të pa vërejtur në botën e muzikës derisa të rriturit kujdesen për të. Atyre u këndohet gjatë vënies në gjumë, dëgjojnë muzikën në rrethin ku jetojnë, dëgjojnë zërat në natyrë, onomatopetë e ndryshme ritmike dhe melodike etj. Këto përdoren për edukimin muzikor në moshë të re, duke i konkretizuar këto përjetime nga jeta e përditshme me lojëra, këngë, ligjërime ritmike, lëvizje etj. Përmes aktivitetit muzikorë tek fëmijët sjellim gëzim, hare, relaksim, entuziazëm dhe në këtë mënyrë muzika ndikon direkt nëpasuriminemocionaltëtyre,ifisnikëronatadhenjëkohësishtndikojmënëzhvilliminedispozitave të ndonjë prej aftësive muzikore për të cilën mund të ketë pre-dispozitë.


Artet në klasën përgatitore kanë për qëllim që kontaktin e fëmijëve me shkollën si insti-tucion t’ua bëjnë sa më atraktiv dhe të kënaqshëm përmes aktiviteteve të ndryshme artistike në të cilat ata kanë mundësi të marrin pjesë. Synimi kryesor edhe i lëndës së muzikës në këtëklasëështëqënxënësit tënxiten tëpërjetojnë muzikëndhe tëfillojnë të identifiko-jnë interesimet e tyre për ndonjë nga veprimtaritë apo shkathtësitë muzikore (këndim, rit-mizim, lojëra muzikore, lëvizje, etj). Këto aktivitetet nxisin zhvillimin emocional,intelektin, imagjinatën,vëmendjen, interesimin për kreativitet etj.

3. Temat dhe rezultatet e të nxënit Konceptet Tërësitë Konceptuare-tem-atike

Temat Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNLT)

RNF 1. Nxënësit marrin pjesë në aktivitete te ndryshme artistike sipas interesimit dhe prirjes individuale


33

Krijimtaria dhe performanca

artistike

1. Këngët • Këndojnë këngë e melodi te thjeshta (në grup) sipas im-itimit, së paku 5 e maksimum 10. Këngët trajtojnë tema të ndryshme të përshtatshme për moshën e tyre (për natyrën, shkollën, familjen, dëshirat, lodrat , stinët, fes-tat etj)

• Ritmizojnë vargje e ritme të këngëve (me zë, me duar dhe me vegla muzikore ritmike për fëmijë);

2. L o j ë r a t muzikore

• Luajnë lojëra të thjeshta muzikore (së paku 5, e maksi-mum 10 brenda vitit) të shoqëruara me këngë të cilat kanë gjuhën shprehëse të përshtatshme me fjalorin e moshës së tyre, të përcjellura me lëvizje trupore, e me vegla muzikore fëmijërore dhe që trajtojnë tema te ndryshme por edhe elemente didaktike të gjuhës artis-tike muzikore (ritmi, melodia, vetitë e tingullit muzikor etj)

• Luajnë lojëra të ndryshme ku sinkretizohet fjala, muzi-ka, mimika, lëvizja, ana vizuale etj (tematika e lojërave përshtatet me tematikat nga fushat e tjera mësimore për këtë klasë)

RNF2. Përmes perceptimit dhe përjetimit artistik nxënësit njohin (vërejnë) elementet kryesore të gjuhës artistike përkatëse

Gjuha dhe komuni-kimi artistik

Elementet shprehëse të gjuhës artis-tike muzikore

Tingulli

Ritmi

Melodia

Harmonia

• Fëmijët dallojnë vetitë themelore të tingullit (gjatësia, lartësia, ngjyra dhe forca) përmes lojërave, këngëve dhe dëgjimit muzikor. (dallojnë tinguj të ultë dhe tingujt e lartë, të fortë dhe të butë, të gjatë dhe të shkurtër)

• Fëmijët dallojnë elementet themelore muzikore (ritmi, melodia dhe harmonia) ne këngët, lojërat dhe veprat muzikore qe ata i dëgjojnë në klasë (melodi e shpejte- e ngadalshme etj)

RNF3. Nxënësit dallojnë relacionet e ndryshme në mes të arteve dhe shoqërisë

• vërejnëdhe identifikojnë lloje tëndryshme të arteve(p.sh muzikën vokale, instrumentale, portreti, peizazhi etj)

• Vërejnëdheidentifikojnëllojeteinstitucioneveartistike(galeri, teatër, muze, salle koncertore etj)

• Emërtojnë(rinjohin) disa (së paku 4 krijuese ose artiste të njohur të gjinive e zhanreve të ndryshme të krijim-tarisë artistike muzikore globale e kombëtare


34

Artet dhe

shoqëria

Llojet e muz-ikës

• Fëmijët dallojnë lloje të ndryshme të muzikës në shoqëri përmes dëgjimit muzikor (p.sh muzikë për vallëzim, muzikëpërfilm(vizatimor),muzikëpërfëmijë,muzikëpër raste të ndryshme, muzikë festive etj)

Instrumentet muzikore

• Fëmijët dallojnë ngjyrën tingëllore të instrumenteve kryesore muzikore (popullore dhe klasike) përmes dëg-jimit të veprave muzikore të përshtatshme për moshën e tyre

• Fëmijëtidentifikojnëdhedallojnëinstrumentetnëpam-je krahas lodrave

• Fëmijët krijojnë instrumente muzikore ritmike me mate-riale recikluese dhe organike ( marakas me oriz, misër, dajre te vogla etj)

Krijuesit dhe performuesit

• Fëmijët identifikojnë ndonjë figurë markante ngakrijuesit dhe performuësit artistike botërore dhe lokale

RNF 4. Nxënësit mësojnë të çmojnë dhe vlerësojnë artin

Nxënësit:

• Shpreh reagimin personal e emocional ndaj përjetimit të veprës artistike me disa fjali të thjeshta gjatë bisedës dhe vrojtimit , me lëvizje,mimike, me mjete shprehëse te tjera etj.

• Çmon dhe vlerëson performancën/ krijimet artistike vetanake dhe të të tjerëve me fjalor shumë të thjeshtë

Çmuarja dhe Vlerësimi estetik-artistik

Veprat artis-tike

Ngjarjet artis-tike

• Nxiten (inkurajohen) që të shprehin mendimin e tyre për muzikën që dëgjojnë me dy –tri fjali te thjeshta ose meshprehjefigurativeelëvizje

• Nxiten që të shprehin mendimin e tyre për krijimet dhe performimet vetanake dhe të bashkëmoshatarëve të tyre

• Përshkruajnë ndonjë ngjarje muzikore në familje, në shkollë dhe më gjerë

4. Udhëzimet metodike/metodologjike

Përzgjedhja e metodave mësimore bëhet nga edukatori/ja në përputhje me kërkesat e shtruara me “Standardet e zhvillimit dhe të mësuarit në fëmijërinë e hershme” dhe Kurri-kulën për nivelin e parë. E rëndësishme është që mësimdhënësit duhet të krijojnë një mje-dis mësimi i cili do tì nxisë dhe do tì ndihmojë fëmijët për të zbuluar dhe për të zhvilluar aftësitë dhe prirjet e tyre artistike. Tek fëmijët e Klasës përgatitore, këngët dhe lojërat muz-ikore mësohen sipas veshit (me imitim), dhe tematika e këngëve dhe lojërave duhet të jenë në përshtatje me moshën dhe aftësitë e tyre performuese (ambitusi, vështirësia e tekstit, e ritmit dhe posaçërisht përmbajta tekstuale me karakter edukativ dhe didaktik. Këngët dhe lojërat muzikore duhet të jenë kryesisht të zhanrit të muzikës për fëmijë, por edhe ato pop-


35

ullore e artistike të thjeshta dhe të përshtatshme mund të përdoren.Përmbajtja tematike mund dhe duhet të korrespondojë me temat që trajtohen nga fushat e tjera mësimore, por edhe me çështjet e ndryshme ndërkurrikulare. Këngët,përzgjedhjen me ritme të thjeshta (vallëzuese, marshe, masa të thjeshta dhe të përziera 3/8 e 5/8 që përjeto-hen lehtë). Është e nevojshme që përgjatë këndimit të aplikojmë qëndrimin drejt,këndimit me emocion, shqiptimit të saktë të tekstit, synimit që të këndohet në intonacion sa më të saktë. Fëmijët inkurajohen të këndojë vetëm, por edhe në grup,të krijojnë efekte të veçan-ta tingujsh (imitimin e zërave të shokëve,të instrumenteve të ndryshme), duke përdorur zërin,shkopinj,shuplaka ose instrumente, të ndjekin ndryshimet e ritmit, etj.Për edukimin e ndjenjës ritmike, fëmijëve duhet tù demonstrojmë në formë konkrete dukurinë e ritmit se si përjetohet dhe me pastaj ta zbatojmë atë në praktikë. P.sh: dukuritë nga natyra dhe mjedisi, të rrahurit e orës tik- tak, imitimi i trenit , rënia e ziles, rrahja e çekanit, rrahja e pulsit të dorës , rrahja e kambanës ,rrahja e daulles në një marsh etj.) Lig-jërimet ritmike duke i shoqëruar me lëvizje ritmike ose fjalë të ndryshme të ndara në rrokje , duke i shoqëruar me duar trokitje, me shkopinj etj. Është e këshillueshme që mësuar ja e ushtrimeve me elemente ritmike të bëhet në shoqërimin e këngëve dhe lojërave fëmijërore.Puna me instrumentet muzikore ka për qëllim njohjen e instrumentit, shton interesin për aktivitetin si dhe ndihmon drejt në edukimin e ndjenjës ritmike apo melodike. Në këtë mënyrë krijojmë modele të thjeshta ritmike;rrahje me pëllëmbe, me vegla, me goditje, kri-jojmë instrumente prej materialeve ricikluake të cilat i shoqërojmë në këngë , pastaj edhe lëvizje trupore etj.Dëgjimi është mënyra kryesore nëpërmjet të cilës fëmija vihet në marrëdhënie me muzikën . Përmes dëgjimit ata shprehin emocione që sjell kënga , vepra instrumentale etj. Mësuesi duhet të kultivojë ndjenjën e të dëgjuarit të zërit të tij përderisa fëmija këndon këngën , të shoqërojë muzikën me lëvizje të përshtatshme (duke vallëzuar balet,vals, marsh etj.). Dëg-jimi zhvillon njëkohësisht dhe ndjenjën e komentimit të pjesëve instrumentale që ata dëgjo-jnë me një fjalor të thjeshtë . Mësuesi mund të përdorë metodën e krahasimit ku krahasohet një valle me një marsh, një ninullë me një muzikë vallëzimi , krahasimi i ngjyrës së zërave të shokëve , të kafshëve , instrumenteve etj. Pjesët që do të dëgjojë kjo moshë duhet të jenë të përzgjedhura me kujdes , të jenë të thjeshta në përmbajtje muzikore dhe të zgjasin 2 – 4 minuta .


Nga perspektiva e fushës –artet, po ashtu edhe nga lënda Edukatë Muzikore, në Klasën përgatitore, mund të trajtohen edhe një varg çështjesh ndërkurrikulare që kanë të bëjnë me zhvillimin e qëndrueshëm, njohjen dhe respektimin e të drejtave të fëmijëve, çështjet e barazisë gjinore, çështjet kulturore dhe ndërkulturore, parandalimi dhe luftimi i dukurive negative shoqërore etj. P.sh.: trajtimi i formave e ngjyrave me qasje të barabartë si për djemtë po ashtu edhe për vajzat, trajtimi i rëndësisë së barabartë dhe bashkëpunimit ndërmjet zërave të dy gjinive në muzikë, trajtimi i profesioneve artistike pa dallim gjinor, fetar, racor,etj . Ndërvarësia - Veprimtaritë artistike muzikore dhe lojërat muzikore e trajtojnë këtë temë, ngase në aktivitete, të gjithë pjesëmarrësit e kuptojnë që pa bashkëveprimin e secilit nuk mund të realizohet tërësia e përbashkët. Muzikimi në ansambël, kor, orkestër realizohet vetëm duke respektuar bashkëveprimin dhe ndërvarësinë.


36

Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm Çështjet e zhvillimit të qëndrueshëm, çështjet e realizimit të së drejtës për të jetuar në mjedis të shëndoshë dhe në mirëqenie sociale bazuar në konventat ndërkombëtare, mund të jenë objekt trajtimi i punës kreative të fëmijëve edhe në këtë moshë. Përdorimi i shprehjes artistike për të trajtuar të drejtat themelore të fëmijës për shkollim, për liri e jetë të dinjitetshme mund të realizohet shumë mirë përmes këngëve, punimeve kreative, etj. p.sh.; nga materiale organike e ricikluake mund të ndërtohen me ndihmën e edukatorit/ës instrumente /vegla muzikore ritmike për “orkestrën e klasës”.

6. Udhëzimet për vlerësim

Vlerësimi tek fëmijët e Klasës përgatitore, nuk bëhet me nota, sepse qëllimi i fushës së arteve është që të zhvillojë kreativitetin e fëmijëve, të nxis dhe të motivojë ata, por mund të shpër-blehen me vlerësime simbolike yll, zemër, diell, ata që dallohen me kreativitet dhe aktivitet artistik. Që në këtë moshë është mirë që fëmijët të nxiten dhe të ndihmohen që të bëjnë vlerësimin kritik për performancën vetanakë dhe të bashkëmoshatarëve të klasës duke u nxitur me pyetjet : Si ka/ke kënduar, si ka/ke vallëzuar, si ka/ke vizatuar apo modeluar, etj.).

7. Materialet dhe burimet mësimore

Përzgjedhja dhe përdorimi i mjeteve didaktike e mësimore është pjesë e pandashme e procesit të mësimdhënies, dhe ka një rëndësi të veçantë në arritjen dhe realizimin e kompetencave. Këto mjete janë në shërbim të demonstrimit dhe konkretizimit të temave dhe njësive mësimore të trajtuaranë lëndëneMuzikës dheatoduhet të jenëshumëefikase, tëprekshmedhepraktike për fëmijët.Teknologjia është shumë e rëndësishme sepse mundëson prezantimin audio-vizual të ma-terialit të përzgjedhur muzikor për Klasën përgatitore, që e bën më atraktive mësimin. Video - prezantime me muzikë të përzgjedhur për moshat e tyre e me ilustrime, animacion, etj., mund të gjenden në internet dhe në programet edukative muzikore të ndryshme me qasje on-line.Shkolla si institucion arsimor, duhet të sigurojë dhe ofrojë kushte dhe mundësi teknike-te-knologjike adekuate apo alternative për realizimin dhe arritjen e kompetencave të parapara.

Disa nga mjetet më të përdorshme didaktike janë:• Materiale tekstuale - tekstet shkollore, fletore e punës, katalogë arti, albume, udhëzues

profesionalë, fjalorë, gazeta, revista, materiale pedagogjike, enciklopedi etj.;• Mjete auditive-dëgjimore: radioja, magnetofoni, telefoni, kasetofoni etj.;• Mjete audio vizuale – figurative-dëgjimore: televizori, filmi, video projektori, kaseta vid-

eo, kompjuteri, interneti, teletisi, CD-të, DVD, e-mail-i;• Instrumentemuzikorefëmijërore(tëOrfit,popullore,tëkrijuarangafëmijëtetj).

https://www.pinterest.com/pin/34902965838806956/ Burime online


37

http://colorinmypiano.com/2010/03/19/early-childhood-online-resources/https://www.preschoolprodigies.com/Video me muzikë klasike për fëmijëhttps://www.youtube.com/watch?v=1hMjxnwig0o&list=PL3WK__yMF5c6f-F5aQNDxY_wEKERIeEnGYhttp://www.bbc.co.uk/northernireland/schools/4_11/music/mm/http://www.bbc.co.uk/northernireland/schools/4_11/music/mm/teachers/les-sonplans.shtml


38


39

FUSHA KURRIKULARE

MATEMATIKË

Programi mësimor: Matematikë

Përmbajtja 1. Hyrje 2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare6. Udhëzimet për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore


40

1. Hyrje

Të mësuarit e Matematikës në Klasën përgatitore, siguron bazën për zotërimin e shprehive dhe shkathtësive matematikore dhe i përgatit fëmijët për të qenë të suksesshëm në vitet e mëtejshme të shkollimit. Fëmijët e kësaj moshe vijnë nga mjedise të ndryshme familjare dhe me zhvillime jo të njëjtë, andaj është e rëndësishme që edhe programi i Matematikës, të sigurojë një shumëllojshmëri mundësish të të nxënit përmes materialeve të përshtatshme mësimore, metodologjive adekuate të mësimdhënies dhe angazhimin e përhershëm për zhvillimin e aftësive të fëmijëve.Në Klasën përgatitore, Matematika, nuk duhet të konceptohet si lëndë e veçantë por si fushë e një pjese të integruar të aktiviteteve të përditshme. Është me rëndësi që fëmijët në Klasën përgatitore, të edukohen, të arsimohen dhe të argëtohen përmes Matematikës. Andaj duhet bërë një lidhje e mirë e Matematikës me fushat tjera, për të siguruar perceptim dhe motivim të lartë të fëmijëve, të cilët nëpërmjet lojërave të imitojnë të rriturit dhe eksperimentojnë atë që kanë parë, të mësojnë t’i zgjidhin problemet dhe të punojnë bashkërisht me të tjerët. Nëse situatat matematikore janë të lidhura me jetën e përditshme të fëmijëve, atëherë ato bëjnë të mundur që fëmijët të zbatojnë atë që dinë dhe të zhvillojnë njohuri të reja.


Të mësuarit e Matematikës në Klasën përgatitore, ka për qëllim zhvillimin intelektual të çdo fëmije, ushtrimin e rregullave themelore, kultivimin e vlerave si dhe përgatitjen për arsimin fillor.FushaeMatematikëspërKlasënpërgatitore,kaqëllimetevetaspecifike,përmbajtjetkarak-teristike dhe veprimtaritë e të mësuarit, të cilat zhvillojnë tek fëmija të menduarit matem-atik, të komunikojnë dhe të argëtohen duke zgjidhur problema, të paraqet konceptet ele-mentarenëmënyratëndryshme,tëfillojëtëargumentojëpërmesformavetëndryshme,tëpërgjigjet duke u bazuar në ilustrime dhe në mjete konkrete, të zbulojë ngjashmëritë, ndry-shimet, rregullsitë dhe marrëdhëniet ndërmjet dukurive, të praktikojë zgjidhjen e situatave problemore që kanë lidhje me mjedisin e tyre të përditshëm.

Qëllimi i lëndës Matematikë në Klasën përgatitore, është edhe formimi matematik i cili bëhet përmes:

• Të nxënit të integruar dhe në kontekstin e jetës së përditshme• Të nxënit nëpërmjet lojërave krijuese që bënë fëmija.


Përvetësimi i përmbajtjeve programore nga fëmija demonstrohen si njohuri relevante që atij i parashtrohen në raport me moshën. Shkathtësitë që i demonstron fëmija përfshinë aftësitë, zotësitë, teknikat dhe metodat për zbatimin e njohurive në arritjen e rezultateve të planifikuarapërkëtëklasë.Në lëndën e Matematikës për Klasën përgatitore, zhvillohen dhe përvetësohen kryesisht këto koncepte të përgjithshme matematikore:


41

• numrat, algjebra dhe funksioni;• forma, hapësira, matjet dhe gjeometria;• përpunimi i shënimeve dhe probabilitetit;

Konceptet zbërthehen në tema, dhe për secilën temë janë paraqitur rezultatet e të nxënit që bazën mbështetëse e sigurojnë nga rezultatet e të nxënit për shkallën e parë kurrikulare.Nëpërmjet situatave të thjeshta jetësore dhe lojërave të ndryshme fëmija, natyrshëm mëson konceptet bazë për numërimin, numrat deri në 10-të, krahasimin e sasive, matjet, kohën dhe modelimin,konceptetpërfigurat,trupatgjeometrikë,orientimin,vendndodhjeneobjektevenë hapësirë dhe drejtimin. Fëmija përmes lojës dhe objekteve konkrete kryen veprime të thjeshta të mbledhjes dhe të zbritjes, mbledhin të dhëna të zgjidhin probleme të thjeshta nga dhe për situata jetësore.Matematika në përmbajtjen e saj përfshin koncepte të cilat janë të mbuluara me temat për-katëse në lidhmëni me rezultatet e të nxënit të fushës (RNF), të përcaktuara në Kurrikulën BërthamëpërKasënpërgatitoredheArsiminfillor,dhetëharmonizuaramerezultatetetënxënit të lëndës (RNL).

Temat dhe rezultatet e të nxënit për temë:

Koncepti Temat Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNLT-të)

Numri 1. Përdor numrat në mënyrën e vetë për të treguar sasitë: tregon interes për numërimin dhe sasinë, numëron mekanikisht, numëron objektet në mënyrë të kuptueshme deri në 10.

2. Përdor fjalë për të treguar numrin e objekteve: përdor fjalët krahasuese për numrat: më shumë/më pak, më i madh/më i vogël, po aq sa, kom-binon objektet dhe përcakton se sa janë, ndan objektet dhe përcakton se sa janë, eksploron, vëzhgon pjesët e së tërës në kontekstin e jetës së për-ditshme.

3. Zgjidhë problema të thjeshta sipas mënyrës se vet, duke përdorur numrat: përcakton numrin e elementeve të bashkësisë (edhe më shumë se pesë objekte), përdor korrespondencën me mënyrën 1 e nga 1 për të numëruar objektet, përdor korrespondencën me mënyrën 1 e nga 1 për të krahasuar madhësinë e një grupi objektesh, vlerëson përafërsisht e më pas numëronobjektetpërtëverifikuar.

4. Përdor treguesit numerikë: përdor vizatimin për të treguar numrat, identifikonnumratnë situata të jetës sëpërditshme,përdornumërorëtrreshtorë (i pari, i dyti, ...i fundit).Numrat naty-rorë

Fëmija:

• Lexon numrat prej 1 deri në 10-të;

• Numëron të paktën nga 1 deri në 10-të dhe anasjell-tas me anë të mjeteve të konkretizimit;

• Kopjon/vizaton, modelon numrat nga 1deri në 10-të;

• Vlerëson përmes formave të ndryshme (shikimit, të prekurit) një grup me 2-5 objekte;


42

• Përdornumratrreshtorpërtëidentifikuarpozicionetnë një rresht lodrash ose objektesh (i pari- e para, i dyti- e dyta,........i pesti-e pesta);

• Krahason dy numra deri në 10-të, bazuar në dy grupe objektesh dhe përdor shprehjet: më shumë, më pak, është më i madh, është më i vogël, po aq;

• Radhit numrat deri në 10-të, nga më i madhi te më i vogli dhe anasjelltas duke u bazuar në objekte konkrete;

• Mbledh deri në 10-të, dy numra natyror duke bash-kuar dy grupe objektesh;

• Zbret dy numra natyrorë duke e konkretizuar me grupe objektesh;

• Zgjidh probleme të thjeshta me një veprim, me mbledhje apo zbritje, në situata konkrete që dalin nga jeta e përditshme e fëmijëve;

• Ndan pjesët e të tërës në kontekstin e jetës së për-ditshme.

Modelet • Formon modele sipas vetive të objekteve;• Radhit objekte duke zbuluar rregullin në

modelin e dhënë, sipas formës, ngjyrës ose madhësisë;

Bashkësitë dhe rela-cionet

• Klasifikonsendedheobjektesipasdisavetive: ngjyrës, formës dhe madhësisë;

• Grupon sendet dhe objektet sipas cilësive të përbashkëta;

• Krahason bashkësitë duke përdorur shpre-hjet; më shumë, më pak, aq sa.

Matjet 1. Bënë krahasime të objektet duke përdorur karakteristika të matshme.

2. Përdor matjet: eksploron mënyrat e matjes, matë duke përdorur objekte.

3. Orientohet në kohë dhe kryen renditjen në kohë të ngjarjeve që kanë të bëjnë me jetën e tyre të përditshme.

Njësitë matëse • Matë gjatësinë e objekteve të ndryshme duke përdorur njësi jostandarde si; pëllëm-ba e dorës, hapi, lapsi, shkopinj etj.;

• Krahason objekte sipas gjatësisë duke për-dorur shprehjet; më i gjatë, më i shkurtër, po aq;

• Vlerëson dhe renditë objektet sipas madhë-sive, nga më i vogli te më i madhi dhe anasjelltas;


43

• Krahason peshën e sendeve duke përdorur njësi jo standarde ( molla, topi, libri, çanta etj).;

• Përdor fjalët që tregojnë periudhat kohore; ditë, natë, mëngjes, mbrëmje, paradite, pas-dite;

• Përdor shprehjet dje,sot, nesër për të treguar ngjarje që lidhen me ditë të caktu-ara të javës; muajve dhe të stinëve (p.sh., të hënën luajmë me top, në mars e kam ditëlindjen etj.);

• Radhit ditët e javës, muajt dhe stinët e vitit. • Përdor monedhat nga 1- 10 euro, në situata

jetësore për një blerje që lidhet me sasi të caktuar eurosh;

• Zgjidh problema nga situata me blerje të njohura për ta;

Gjeometria Hapësira dhe forma

1. Vëzhgon pozicionet dhe vendndodhjet, i ndan objektet veç dhe i bashkon përsëri ato, përdor veprime dhe fjalë për të treguar pozi-cionin dhe vendndodhjen, përdor veprime dhe fjalë për të treguar lëvizjet dhe orientimin.

2. Vëzhgonformatnëmjedisdhefletrrethkarakteristikavetëfor-mave, përdor veprime dhe fjalë për të treguar pozicionin dhe vendndodhjen,identifikondheemërtondisaforma,tregonkurformat janë të njëjta ose të ndryshme duke përdorur një ose disa nga karakteristikat.

Orientimi • Përshkruan vendndodhjen e një objekti, duke ju referuar një objekti tjetër ose vetes së tij dhe duke përdorur fjalë të jetës së përditshme; para- prapa, poshtë – lart, mbi – nën, majtas - djathtas, brenda –jashtë, afër – larg etj.;

• Lëvizë në drejtime të caktuara, duke u ori-entuar nga fjalët; para, drejt, majtas, djath-tas, prapa,afër, larg, nën etj.;

Figurat gjeometrike • Emërtonfiguratgjeometrikedydimensio-nale: katrori, trekëndëshi, rrethi dhe drejt-këndëshi;

• Krijonfiguratgjeometrikedydimensionale:katrori; trekëndëshi, rrethi, drejtkëndëshi, nëpërmjet vizatimit me dorë të lirë, prerjes më gërshërë, palosjes duke përdorur mate-rialetëndryshme(fijeperi,shkopinjetj.);

• Gjen forma ose pjesë të tyre, të ngjashme mefiguratgjeometrikedydimensionaleqëgjenden në mjedisin përreth;


44

• Dallon, me anë të palosjes, vijën e simetrisë sëfiguravetëthjeshta;

Trupat gjeometrik • Dallon trupat gjeometrik me çosh dhe ata të rrumbullakët ;

• Krahason trupat gjeometrik (përmasat e tyre);

• Identifikonobjektetëngjashmemekubin,kuboidin dhe sferën;

Sipërfaqja • Ngjyrosësipërfaqetbrendafiguravetë ndryshme (katrori, drejtkëndëshi, trekëndëshi, rrethi);

• Dallon sipërfaqen brenda, jashtë dhe në figurë;

Të dhënatdheprobabiliteti

1. Organizon dhe përdor informacionet e mbledhura.2. Bënpyetjepërtëmbledhurinformacione,ndandheklasifikon

objektet në grup dhe ndonjëherë shpjegon se çfarë bashkësish ka formuar, vlerëson informacionin për t’iu përgjigjur pyetjeve për situatat që ndodhin.

Puna me të dhëna • Lexon tabelat me të dhëna të thjeshta nga përditshmëria (p.sh., moti gjatë javës);

• Vendos në tabelë të dhëna të thjeshta me vizime të grumbulluara nga jeta e për-ditshme;

• Parashikon mundësinë e të ndodhurit të një ngjarjeje (me dallime të mëdha );

• Bën provën, e mundur, e pamundur, e sigurt.


Metodologjitë e mësimdhënies së Matematikës në Klasën përgatitore, bazohen në parimet e mësimdhënies të përcaktuara në Kurrikulën Bërthamë I e cila synon një mësimdhënie që siguron kompetencat në të nxënë. Temat që paraqiten në programin e klasës përgatitore nuk mund të zhvillohen të shkëputura dhe të ndara, por ato janë të lidhura me fusha të tjera. Rezultatet e të nxënit për secilën temë shërbejnë për kërkesat dhe nocionet që synojnë edhe temat të tjera brenda fushës. Formimi matematik është një proces kompleks që kërkon një gërshetim të harmonishëm midis rezultateve të të nxënit dhe një mësimdhënie të kuj-desshme që i vendos ato në funksion të njëra-tjetrës.

Edukatori/ja përqendrohet kryesisht në këto aspekte:• Lidhja e rezultateve të të nxënit të kompetencave kryesore me rezultatet e të nxënit

për kompetencat e fushës dhe rezultateve të temave;• Mësimdhënia dhe të nxënit bazuar në kompetenca;• Mësimdhënia me fëmijën në qendër; • Mësimdhënia dhe të nxënit e integruar.


45


Nga perspektiva e fushës së Matematikës, në Klasën përgatitore, mund të trajtohen edhe një varg çështjesh ndërkurrikulare që kanë të bëjnë me zhvillimin e qëndrueshëm, njohjen dhe respektimin e të drejtave të fëmijëve, çështjet e barazisë gjinore, çështjet kulturore dhe ndërkulturore, parandalimi dhe luftimi i dukurive negative shoqërore, etj. Matematika është e lidhur ngushtë me shumë komponentë të tjera, e që njëkohësisht kon-tribuon në realizimin e këtyre temave të ndryshme si; ngrohja globale, burime të përhershme e te pashtershme, njohja e kulturave, zhvillimi i qëndrueshëm, bashkëjetesa paqësore, plan-ifikimiibuxhetit,etj.Fëmija inkurajohet të zhvillojë marrëdhënie aktive në mjedisin duke ruajtur një qëndrim kritik ndaj mallrave të konsumit. Fëmijapërdoraftësitëetijmatematikoreqëkanëtëbëjnëmesimbole,vizatime,grafikëpërtë zhvilluar marrëdhënie aktive në mjedisin e tij. Ai mund të shpjegojë fenomenet në botën e tyre dhe ndërvarësitë e mjedisit dhe botës njerëzore.


Në përputhje me parimet e qasjes së të nxënit bazuar në kompetenca, vlerësimi për këtë klasë konsiderohet si element i cili përqendrohet në nivelin e zhvillimit të shkathtësive dhe përmbushjes së kompetencave. Vlerësimi tek fëmijët nuk bëhet me nota por si qëllim ka të zhvillojë kreativitetin e fëmijëve, të nxis dhe të motivojë ata. Ata mund të shpërblehen me vlerësime simbolike yll, zemër, diell, etj., që dallohen me kreativitet në zhvillim të aktivi-teteve. Vlerësimi i arritjes së fëmijëve në Klasën përgatitore në Matematikë, realizohet nëpërmjet evidencës së vlerësimit të vazhdueshëm, vëzhgimi, vlerësimi përmes portofolit, ndërsa raportimi i të arriturave bëhet përmes përshkrimeve me komenteve konstruktive.


Gjatë mësimit të Matematikës, edukatori/ja, gjeneron informacione dhe performon shkath-tësi duke përdorur materiale didaktike dhe burime të nevojshme, ndërsa fëmija gjeneron informacione, formon dhe zhvillon shkathtësi duke iu qasur të mësuarit përmes të pamjes, të dëgjuarit, të prekjes dhe formave të tjera.PërpërmbushjenekompetencavetënivelittëparëtëArsimitfillorpërKlasënpërgatitore,edukatori/ja siguron qasje përmes përdorimit të materialeve të përshtatshme me moshën dhe mundësinë e nivelit të të mësuarit. Materialet që mund të përdoren për tema nga Matematika: materiale të riciklueshme; petë-za;tabelamagnetike;grafikëtënumrave;kutimeformatëndryshme;figuragjeometrikemeformadhengjyratëndryshme;fijeshkrepëse;shkopinjdidaktikë;fletamedhepang-jyra; lapsa; numëratore me gogla; lapsa me ngjyra, tabela për regjistrimin e të dhënave; vargjemegogla;fletëpalosjepërtëlidhurnumrinmesasinë;lodratëndryshme;kuba;trupagjeometrik.


46


47

FUSHA KURRIKULARE

SHKENCAT E NATYRËS

Programi mësimor: Njeriu dhe natyra

Përmbajtja 1. Hyrje2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare6. Udhëzimet për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore


48

1. Hyrje

Fusha kurrikulare Shkencat e natyrës në shkallën e parë mësohet nga fëmijët përmes lëndës Njeriu dhe natyra, e cila integron njohuritë, të kuptuarit, shkathtësitë, qëndrimet dhe vlerat nëpërmjetdisiplinave:Biologji,Gjeografi,FizikëdheKimi.Lënda Njeriu dhe natyra në Klasën përgatitore, u mundëson fëmijëve që në mënyrë aktive të njohin dhe hulumtojnë botën përreth tyre, të provojnë gjëra për të parë se çfarë do të ndodh,tëdallojnëkarakteristikatfiziketëobjektevedhematerialeve,karakteristikatebotëssë gjallë, ndryshimet klimatike, ndryshimet në Tokë, zgjedhin dhe përdorin mjete dhe ma-teriale të ndryshme për të zgjuar interesimin dhe kërshërinë e fëmijëve.Përmes kësaj lënde, kontribuojmë që fëmijët të arrijnë kompetencat e synuara sipas Kurri-kulës Bërthamë për shkallën e I-rë kurrikulare, në arritjen e rezultateve të të nxënit të fushës dhe rezultateve të të nxënit të lëndës.Detyrë e mësimit të lëndës Njeriu dhe natyra, është zhvillimi i shprehive të hulumtimit, të menduarit kritik, kreativitetit, nxitja e pikëpamjeve të hapura dhe motivimin e fëmijëve për të mësuar.

2. Qëllimi

Qëllimet e të mësuarit të lëndës Njeriu dhe natyra janë:

• Zhvillimi i njohurive dhe të kuptuarit e koncepteve shkencore dhe teknologjike përmeshulumtimittëprocesevebiologjike,fizikedhekimikenëmjedis;

• Zhvillimi i qasjes shkencore që ndihmon të kuptuarit dhe të menduarit kritik e krijues;• Inkurajimi i fëmijëve që të njohin, hulumtojnë, zhvillojnë dhe zbatojnë idetë dhe

konceptet shkencore përmes lojërave, vizatimeve dhe aktiviteteve praktike;• Inkurajimi i fëmijëve të vlerësojnë kontributin e shkencës dhe teknologjisë në

përditshmëri;• Kultivimiikujdesitdherespektitpërdiversitetinebotëssëgjallë,mjedisitfizikdhe

varësinë e bashkëveprimit në mes tyre;• Inkurajimi i fëmijëve për ngritjen e përgjegjësisë për të mbrojtur, përmirësuar dhe

dashurmjedisindukeu involvuarnë identifikimin,diskutimetdheaktivitetetpërproblemet mjedisore që të promovojnë zhvillimin e qëndrueshëm;

• Gatishmëria e fëmijëve për të komunikuarnë mes veti idetë dhe të gjeturat nga vëzhgimet dhe vizitat në natyrë.


Përmbajtja e lëndës Njeriu dhe natyra, është e bazuar në konceptet e fushës kurrikulare Shkencat e natyrës, temave dhe rezultateve të të nxënit të lëndës (RNL) në përputhje me qëllimet e saj. Lënda Njeriu dhe natyra, në përmbajtjen e saj përfshin katër koncepte të cilat janë të mbuluara me temat përkatëse në lidhmëni me rezultatet e të nxënit të fushës (RNF), dhe të harmonizuara me rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL).Temat kanë lidhshmëri horizontale me konceptet dhe lidhshmëri vertikale me rezultatet e të


49

nxënit të fushë (RNF-të),dhe me rezultatet e të nxënit të kompetencës (RNK), të shkallës së parë tëkurrikulëstëpërcaktuarnëKurrikulënBërthamëpërKlasënpërgatitoredheArsiminfillor.

Koncepti Temat Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNLT)

Materia, vetitë dhe shndër-

rimet

RNF:

1. Vrojton, përshkruan dhe krahason materialet, sipas origjinës, përbërjes, vetive, madhësisë, formës, shndërrimeve dhe përdorimit ne jetën e përditshme

Materialet dhe vetitë e tyre

• Dallon lodrat dhe objektet e rrethinës së vet, sipas ngjyrës, formës, madhësisë, peshës, fortësisë dhe temperaturës;

• Përshkruan materialet/objektet sipas ngjyrës, formës, fortë/butë, lëmuar/ashpër;

• Grupon lodrat dhe objektet që disponon përreth sipas ngjyrës, formës, peshës, fortësisë dhe temperaturës;

• Hulumton material nga objektet e njohura për ta (letër, dru, metal, plastikë, tekstil, shkëmbinj etj.);

• Diskuton për përdorimin e materialeve të cilat përdoren në jetën e përditshme;

Bota e gjallë

RNF:

1. Vrojton dhe përshkruan karakteristikat themelore dhe nevojat jetësore të njeriut dhe qenieve të tjera të gjalla, llojllojshmërinë biologjike, ndërvep-rimin e organizmave me mjedisin natyror si dhe rritjen dhe zhvillimin e tyre në mjedisin natyror.

2. Përshkruan rëndësinë e përdorimit të llojllojshmërisë dhe sasisë së ush-qimit të shëndetshëm, si dhe kujdeset për higjienën personale.

Bimët kafshët dhe njeriu.

• Dallon pjesët kryesore të bimëve;

• Tregon nevojat themelore jetësore të bimëve (ushqim, ujë, ajër, dhe dritë);

• Përshkruan shfrytëzimin e bimëve (për ushqim te shtazëve, të njeriut.) dhe për dekor;

• Tregon nevojat themelore jetësore të kafshëve (strehim, ushqim, ujë, ajër, dhe dritë);

• Përshkruan lidhjen reciproke në mes shtazëve dhe njeriut.(ushqim, veshmbathje dhe kujdes);

• Dallon pjesët kryesore të trupit të njeriut;

• Dallon shqisat e njeriut;

• Realizon veprime duke përdorur shqisën e caktuar (të pamurit, dëgjuarit, nuhatjes, shijimit dhe prekjes).

• Tregon nevojat themelore jetësore të njeriut (strehim, ushqim, ujë, ajër, dhe dritë);

• Dallon ndryshimet që pëson trupi i njeriut gjatë viteve.


50

Proceset fizike

RNF:

1. Dallon gjendjen e qetësisë nga gjendja e lëvizjes së trupave, përshkruan lloje të ndryshme të lëvizjeve duke i vendos në lidhmëni me veprimin e forcave.

2. Identifikonburimetendryshmetëenergjisë(dukepërfshirërolinenxehtë-sisësëDiellitpërjetënnëTokë)përshfrytëziminefikastëtyrepërjetënenjeriut.

Trupat dhe lëviz-jet e tyre

• Dallon trupat në qetësi nga trupat në lëvizje;

• Tregon disa trupa që janë në qetësi dhe disa të tjerë që janë në lëvizje;

• Dallon trupin më të shpejtë nga trupi më i ngadalshëm;

• Dallon trupin më të nxehtë nga trupi më i ftoftë;

• Identifikontrupinmëshumëtëndritshëm,ngatrupimë i zbehtë, ( p.sh.,llambën nga qiriu etj.);

• Identifikongjatëkëndimit,zërinmëtëlartëngazërimëi ulët;

• Dallon trupin e rëndë nga trupi më i lehtë ;

• Identifikonsipërfaqenmëshumëtëlëmuarngasipër-faqet tjera më pak të lëmuara, (fërkimi);

• Tregon rrjedhën kohore të ngjarjeve ndaj së djeshmes, sotmes, nesërmes dhe gjatë ditës.

Toka, mjedisi dhe gjithësia

RNF:

1. Identifikonmënyrateorientimitdhelëvizjetnëhapësirë,dhetregonformatë thjeshta të bashkëveprimit në relacionin njeri-natyrë, dallon disa nga llojet e ndotjes së mjedisit që shkaktohen nga faktorë të ndryshëm në rrethin ku jeton e më gjerë, tregon për rolin që ka në ruajtjen e mjedisit dhe ndërmerr veprime të dobishme që promovojnë mjedisin e pastër.

2. Përshkruan veçoritë e elementeve natyrore të mjedisit natyror (relievin, klimën, ujërat, botën bimore dhe shtazore).

Toka dhe hapë-sira

• Dallon ditën dhe natën dhe lidh kohën e ditës me aktivi-tetet vetanake dhe obligimet familjare;

• Tregon karakteristikat themelore të stinëve gjatë vitit;

• Përshkruan ndryshimet e motit gjatë stinëve të vitit;

• Tregon burime të ndryshme të energjisë;

• Emërton pjesë të relievit të mjedisit ku jeton (male, fusha, kodra, lumenj dhe liqene).


51


Për realizimin e përmbajtjes së lëndës Njeriu dhe natyra, qoftë të aktiviteteve kurriku-lare dhe jashtë kurrikulare, në arritjen e kompetencave, edukatori/ja përzgjedh metodat, teknikat dhe format e nevojshme në përshtatje me nevojat dhe mundësitë e fëmijëve në linjë merealiziminerezultatevetëpritshmenëkonteksttefilozofisëdheparimevetëKKK-së.Edukatori/ja/ja përdor mjete, materiale dhe prova të ndryshme në bazë të kërkesave që dalin nga mosha dhe aktiviteti që do të realizohet për njësinë e caktuar.Lënda Njeriu dhe natyra kërkon nga edukatori/ja/ja që të jetë më shumë në rolin e menax-herit, duke përdorur qasje krijuese, gjithëpërfshirëse, ndërvepruese dhe ekipore.

Me qëllim të përmbushjes së kërkesave për nxënie cilësore, sugjerohen disa metoda, forma dhe teknika të ndryshme të punës:

- Mësimdhënie e drejtpërdrejt (shpjegim, sqarim, ushtrime praktike dhe shembujt);- Mësimdhënie indirekte (shqyrtimi, zbulimi, zgjidhja e problemeve);- Mësimdhënie me anë të pyetjeve (teknika e pyetjeve drejtuar fëmijëve);- Diskutimi dhe të nxënit në bashkëpunim (në grupe të vogla, grupe më të mëdha

dhe me të gjithë);- Mësimdhënie që nxit të menduarit kritik, krijues dhe zgjidhjen e problemeve; - Mësimdhënie përmes projekteve, punëve kërkimore në terren;- Mësimdhënie përmes vrojtimit, demonstrimit dhe eksperimentit;- Mësimdhënie dhe të nxënit përmes mjeteve multimediale e në veçanti përmes

kompjuterit; - Mësimdhënie dhe të nxënit që nxit hulumtimin e pavarur;- Mësimdhënie dhe të nxënit në natyrë dhe vizitat në objekte industriale.

Format e punës

- individuale- në çifte- në grupe të vogla- me të gjithë grupin

Në të gjitha rastet zbatimi i metodave apo teknikave duhet të shoqërohet me përdorimin e teknikave dhe materialeve dhe të mjeteve didaktike pa të cilat nuk mund të arrihen rezul-tatet e pritura.

Edukatori/ja i udhëheq fëmijët, që ata me aktivitetet e tyre në klasë, shkollë, natyrë etj., mund të: njohin, vrojtojnë, radhisin, masin, shënojnë, mbledhin të dhënat, provojnë, mendojnë në mënyrë të pavarur si dhe japin mendimet e tyre, por duke u nisur gjith-monë nga parimet didaktike: prej të njohurës kah e pa njohura, prej të afërmes kah e largëta, prej të thjeshtës kah e përbëra, prej konkretes kah abstraktja, prej të veçantës kah e përgjithshmja.


52

5. Temat ndërkurrikulare

Temat ndërkurrikulare që mund të integrohen në Kurrikulën e shkencave të natyrës për këtë moshë të fëmijëve janë:

• Edukimi për medie; • Arsimimi për zhvillimin e qëndrueshëm

Edukimi për medie - i referohet njohjes së llojeve të medieve që shpërndajnë e informacione të reja dhe të sakta, për hulumtimet dhe zbulimet e reja shkencore. Çështja e edukimit për medie përfshin përmbajtjet lidhur publikimet, shpërblimet për të arriturat në shkencë në nivelin kombëtar dhe ndërkombëtar.Arsimimi për zhvillim të qëndrueshëm - i referohet temave me rëndësi të përgjithshme të cilat ndikojnë në formësimin e të rinjve/fëmijëve për një qëndrim të ndërgjegjshëm ndaj çështjeve në vetëdijesimin dhe ruajtjen e pasurive natyrore, në nivel shkolle dhe mjedisit ku jeton. Këtu hyjnë çështjet si: aspekti social, ekonomia familjare, riciklimi, etj.Çështjet e zhvillimit të qëndrueshëm - përfshijnë aspektet për të pasur mjedis të shëndetshëm që ndërlidhet me vetëdijesimin dhe rëndësinë e shfrytëzimit të burimeve mjedisore si trashëgimi e brezit të ardhshëm.NëKurrikulënBërthamëpërKlasënpërgatitoredheArsiminfillor,mundtëshihniedhedisa nga çështjet ndërkurrikulare.


Vlerësimi është proces i grumbullimit sistematik, cilësor e sasior të informatave të arritjes së fëmijëve gjatë procesit të të nxënit dhe nxjerrja e gjykimeve për to. Vlerësimi i fëmijëve mbështetet në rezultatet e të nxënit të programit lëndor dhe shkathtë-sive, vlerave dhe qëndrimeve në lëndën Njeriu dhe natyra.

Metodat e vlerësimit që duhet të përdoren në shkencat e natyrës:

• Vlerësimi me gojë (diskutime, debate, prezantime)• Vlerësimi i punës praktike/eksperimentale• Vlerësimi individual dhe grupor gjatë lojës/punës kërkimore• Listë kontrolli• Portofolin

Edukatori/japërshkaktëspecifikaveqëkalënda,duhettëpërdorinsamëshumëinstrumentevlerësues,kusecili instrumentvlerësuestëketënjëstandarddhetë jetë ispecifikuarmekritere i hartuara nga vetë mësimdhënësit edukatorë/e, në harmoni me politikat arsimore.Edukatori/ja/ja harton plan vjetor për vlerësimin e fëmijëve, i cili duhet të miratohet nga të gjitha grupet e interesit (aktivi profesional, drejtoria e shkollës, nxënësit dhe prindërit).Fëmijët e Klasës përgatitore, klasës së parë dhe të dytë të shkallës I (Klasa përgatitore dhe


53

klasat 1-2), vlerësohen vetëm me vlerësimin përmbledhës 1 (VP1), përcjellë me komente konstruktive të standardizuara, kundrejt rezultateve të të nxënit. Nota e vlerësimit përmbledhës formohet nga evidencat e angazhimit në klasë, detyrat e shtëpisë, debatet, prezantimet me gojë, esetë, testet, portofoliot,etj. te cilat në vazhdimësi edukatori/ja/ja i mban në ditarin e tij personal.Vlerësimi përmbledhës realizohet në tri periudha mësimore: Shtator-Dhjetor, Janar-Mars, Prill-Qershor. Për të arritur synimin e Kurrikulës së re të Kosovës, të cilat burojnë nga qasja e bazuar në kompetenca,përtëpërmbushurfilozofinëekurrikulësenëveçantipërarritjenerezultatevenga lënda Njeriu dhe Natyra, domosdoshmërish duhet njohur sistemin e vlerësimit që është përcaktuar me UA (lexo UA ), i bazuar në kërkesat e KKK-së


Gjatë mësimit të lëndës Njeriu dhe natyra edukatori/ja, gjeneron informacione dhe perfor-mon shkathtësi duke përdorur materiale didaktike dhe burime të nevojshme, ndërsa fëmija gjeneron informacione, formon dhe zhvillon shkathtësi duke iu qasur të mësuarit përmes të pamurit, të dëgjuarit, të prekjes dhe formave të tjera.PërpërmbushjenekompetencavetënivelittëparëtëArsimitfillorpërKlasënpërgatitore,edukatori/ja siguron qasje përmes përdorimit të materialeve të përshtatshme me moshën dhe mundësinë e nivelit të të mësuarit. Materialetqëmundtëpërdorenpër temangaNjeriudhenatyra, janë; fotografi,modelevideo materiale, objektet që duken në natyrë, etj .


54


55

FUSHA KURRIKULARE

SHOQËRIA DHE MJEDISI

Programi mësimor: Shoqëria dhe mjedisi

Përmbajtja 1. Hyrje 2. Qëllimi 3. Temat dhe rezultatet e të nxënit 4. Udhëzime metodologjike5. Udhëzime për zbatimin e çështjeve ndërkurrikulare6. Udhëzime për vlerësim 7. Udhëzime për materialet dhe burimet mësimore


56

1. Hyrje

Lënda Shoqëria dhe Mjedisi, në Klasën përgatitore, luan rol të rëndësishëm në zhvillimin e njohurive, shkathtësive, vlerave dhe qëndrimeve te fëmija. Përmes kësaj lënde fëmija do të ketëmundësitëkuptojëraportetmetëtjerët,dukefilluarngafamiljaemëgjerë.Kjo lëndë i mundëson fëmijës ta konceptojë hapësirën e banimit ku jeton, raportet ndër per-sonale në familje, në shkollë e më gjerë. Lënda Shoqëria dhe Mjedisi, do tì zgjeroj njohuritë rreth zhvillimeve në lagjen ku jeton me bashkëmoshatarët dhe personat e tjerë me të cilët e ndan hapësirën e banimit dhe të veprimit p.sh., rreth kujdesit për mjedisin, organizimeve të ndryshme, si dhe vendimeve të cilat i merr ai dhe të tjerët.Njohuritë e kësaj lënde i mundësojnë fëmijës që të mësojë për të jetuar së bashku me të tjerët, tëkultivojidentitetinetijtëshumëfishtë, njëkohësisht dhe kujdesin për zhvillim të qëndrueshëm.

2. Qëllimi

Qëllimi i lëndës Shoqëria dhe Mjedisi, në këtë klasë është që të nxis fëmijën të eksplorojë mjedisin shoqëror që e rrethon, për të njohur më mirë veten, familjen, bashkësinë dhe mjedi-sinjetësor.Tëfitojënjohuripërrregullatejetëskolektive,shkathtësielementarepërtëmarrvendime të thjeshta në situata të përditshme jetësore, që të kultivoj respektin dhe kujdesin ndaj mjedisit, për tù bërë qytetar i përgjegjshëm.


Fëmijët në Klasën përgatitore i arrijnë rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL), për temat e përcaktuara në tabelën e mëposhtme, të dala nga rezultatet e të nxënit të fushës (RNF), Sho-qëria dhe Mjedisi, të shkallës së parë (Shk. 1) të Kurrikulës Bërthamë për Klasën përgatitore dheArsiminfillor:


57

Koncepti RNF, TEMA dhe RNLIndividi,

grupet dhe marrëdhëniet

shoqërore

RNF: 1. Mëson për vetveten, strukturën e grupeve shoqërore dhe mënyrat e përf-shirjes në to

1.1 Tregon (rrëfen) për vetveten, familjen e ngushtë dhe të gjerë (dallon moshën dhe prejardhjen), rrethin ku jeton e vepron si dhe organizimin e hapësirës së banimit dhe veprimit, migrimet, vendbanimet dhe veprimtaritë ekonomike.

1.2 Dallon disa aspekte të shprehjes së identitetit personal dhe grupor, si: fizik, psikologjik, emocional, social, kulturor, administrativ, me qëllim ndërlidhjeje me të tjerët, pavarësisht dallimeve.

Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Unë dhe të tjerët

Fëmija:

Përshkruan veten duke përdorur disa prej karakteristikave të tij, bazë (p.sh.,emri,mbiemri,gjinia,mosha,ngjyra eflokëvedhe e syve);

Tregon për anëtarët e familjes së ngushtë dhe të gjerë p.sh.,em-ri, mbiemri, gjinia, mosha, profesionin etj.);

Tregon pozitën e tij në raport me të tjerët si fëmijë-prind, nip/ mbesë-gjysh/ gjyshe, motër-vëlla etj;

Dallon familjen e tij të ngushtë nga ajo e gjerë për nga numri dheafërsiafarefisnore;

Përshkruan emocionet e veta për dhe në situata të ndryshme jetësore;

Identifikongjëratqëmundt’ibëjvetëdheatopërtëcilatinev-ojitet ndihmë ose shoqëri nga të tjerët;

Dallon ndryshimet; si mosha, gjinia dhe të përbashkëtat që janë ndërmjet tij dhe të tjerëve në familje dhe shoqëri ;

Identifikonnjerëzittëcilëtkanënevojëpërndihmëdhetregongatishmëri për t’i ndihmuar ata.


58

Proceset shoqërore dhe

natyrore

RNF: 2. Njeh rëndësinë e monumenteve, dukurive, proceseve historike, sho-qërore, natyrore e mjedisore si dhe lidhjet dhe ndikimet ndërmjet tyre

2.1. Përshkruan ngjarje shoqërore, kulturore dhe historike si dhe dukuri natyrore e mje-disore përmes shembujve nga jeta e përditshme dhe nga e kaluara.

2.2.Kupton proceset dhe dukuritë e ndryshme shoqërore dhe natyrore dhe ndërvarësinë e njeriut me natyrën.Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Vendi/ mje-disi ku jetoj

Përshkruan në forma të ndryshme shprehëse vendin ku jeton;

Merr pjesë në organizime të ndryshme familjare dhe shoqërore dhe përshkruan në forma të ndryshme ngjarjet dhe përjetimet e tij;

Identifikonshërbimetqëiofrohennëfamilje,lagje/kopsht/shkollë, mjedisin rrethues (kujdesin prindëror, shërbimet mjekësore dhe rekreative, etj);

Tregon për profesionet e anëtarëve të familjes dhe të per-sonave që njeh.

Normat, të drejtat dhe

përgjegjësitë

RNF: 3. Njeh dhe mëson të zbatojë normat dhe rregullat shoqërore për jetë të përbashkët në diversitet

3.1. Identifikon dhe respekton traditat dhe festat si pasqyrim i llojllojshmërisë kulturore, fetare, shoqërore, etnike e familjare.

3.2. Merr pjesë në caktimin e rregullave për jetën personale (kohën e punës, argëtimit, vizitave, pushimit dhe gjumit), rregullave të familjes, të shkollës dhe grupeve ku ai është i përfshirë dhe u përmbahet atyre.Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)

Festat

Unë dhe rreg-ullat

Përgjegjësitë e mia

Emërton disa nga festat familjare dhe shoqërore, dhe në mënyrën e vet përshkruan organizimin dhe manifestimin e tyre;

Dallon rregullat e caktuara në veprimtari të ndryshme që zh-villohen në familje, klasë, shkollë/kopsht, lojë etj;

Vendos rregulla të thjeshta, në bashkëpunim me të tjerët, në veprimtaritë e tij të përditshme;

Zbaton rregullat për veprimtari të caktuara në situata të ndryshme jetësore si në familje, lagje, kopsht/shkollë,rrugë/ komunikacion, etj.;

Identifikonfjalët,sjelljetdheveprimetevetanë raport me të tjerët dhe merr përgjegjësi për to.


59

Vendimmarrja dhe institucio-

net

RNF: 4. Përfshihet në dhënien e ideve, propozimeve dhemerr vendime në mënyrë të përgjegjshme

4.1. Demonstron vetëbesim dhe merr vendime për çështje që lidhen me situata nga jeta e përditshme, në përputhje me moshën si individ dhe si anëtar i një grupi (familja, shkolla, komuniteti etj.)Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Unë vendos për veten time

Identifikonvendimetëcilatmundt’imarrëpërvetenetij,nëraport me moshën;

Merr vendime të thjeshta për situata të ndryshme jetësore;

Argumenton mënyrën e vet, vendimet e tij/saj, gjatë lojës dhe aktiviteteve të tjera të përditshmërisë (luaj futboll sepse me pëlqen, luaj basketboll pasi po luajnë edhe shokët e mi etj).

Mje-disi,

resur-set dhe zhvil-limi i qën-drue-shëm

RNF: 5. Kontribuon në ruajtjen dhe mbrojtjen e mjedisit si dhe në zhvillimin e qëndrueshëm

5.1. Njeh dhe dallon disa nga llojet e ndotjes së mjedisit që shkaktohen nga faktorë të ndryshëm, në rrethin ku jeton dhe kupton rolin që ka në ruajtjen e mjedisit.

5.2. Kupton ndërlidhjen e mirëqenies personale e shoqërore në raport me kujdesin ndaj mjedisit.Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Kujdesi për m j e d i s i n r -rethues

Identifikondisangandotësitemjedisitdhedemonstronsh-kathtësi të kujdesit ndaj mjedisit që e rrethon (familje, shkollë /kopsht, lagje, etj.);

Identifikonpërmesformavetëndryshmeshprehësesjelljetqëlidhen me mbrojtjen dhe dëmtimin e mjedisit dhe;

Tregon mënyrat e sjelljes (të drejtë dhe të gabuar), për kujdes-in ndaj mjedisit në rrugë, lagje, park, etj.;

Diskuton për mënyrat e udhëtimit dhe ndikimin e tyre në am-bientin rrethues (transporti publik dhe privat).


Për arritjen e rezultateve të parapara në programin e lëndës Shoqëria dhe Mjedisi, në Klasën përgatitore, përdoren një varg metodash dhe teknikash të mësimdhënies. Strategjitë, metodat dhe teknikat që shërbejnë për arritjen e rezultateve te fëmija, bëhen në bazë të organizimit të mirë të punës në shkollat tona, e ndonjëherë edhe jashtë tyre. Kjo arrihet duke përdorur qasje ndërvepruese dhe gjithëpërfshirëse, forma të shumëllojshme të punës, duke respektuar moshën, personalitetin dhe stilet e ndryshme të të nxënit. Eduka-tori/ja duhet të kujdeset edhe për qasjen e mësimit të diferencuar. Për të arritur këtë qëllim zbatohet një kompleks i tërë procedurash, si: lojë, e sidomos lojë me role, ushtrime, punë individuale e grupore, detyra, demonstrime, punë me projekte, e të tjera.Dukepasurnëkonsideratëspecifikatelëndës,preferohetqëtëpërdoret loja në përgjithësi dhe loja me role në veçanti, e cila krijon shprehi të komunikimit efektiv, shkathtësi të të menduarit kreativ, aftësi bashkëpunuese dhe socializim.Igjithëorganizimibëhetdukepasurparasyshzhvilliminpsikofizik,intelektualdhekulturor


60

të fëmijës, qasjen e integruar, çështjet ndërkurrikulare dhe jashtë kurrikulare dhe rezulta-tet e të nxënit të kompetencave të paraparë për shkallën e parë kurrikulare në Kurrikulën BërthamëpërKlasënpërgatitoredheArsiminfillortëKosovë.Përrealizimineprogramittë kësaj lënde është mirë të bashkëpunohet edhe me familje, me institucionet; si kopshtin/ shkollën, bashkësinë, medie dhe shoqërinë civile.


Çështjet ndërkurrikulare janë çështje që domosdo janë të ndërlidhura me rezultatet e fushës, andaj duhet t’i kushtohet vëmendje trajtimit adekuat edhe përmes lëndës Shoqëria dhemjedisi.Ngaedukatori/jakërkohetqënëfazëneplanifikimittëanalizojërezultatetefushës, rezultatet e lëndës, temat dhe njësitë mësimore dhe të parasheh se me cilat çështje ndërkurrikulare ndërlidhen. Në këtë mënyrë sigurohet trajtimi sa më i mirë i këtyre çështjeve duke marrë parasysh edhe mësimdhënien e integruar. Çështjet ndërkurrikulare që mund të përfshihen në lëndën Shoqëria dhe Mjedisi janë:

• Edukimi për qytetari demokratike • Edukimi për paqe• Globalizimi dhe ndërvarësia • Edukimi për media• Arsimim për zhvillim të qëndrueshëm

Këto tema ndihmojnë edukatorin/en që të përqendrohet në atë që fëmija duhet të bëjë, kra-has asaj që ai (fëmija), është në gjendje të kuptojë apo të mësojë. Për Klasën përgatitore, temat thjeshtësohen duke pas parasysh moshën dhe mundësitë e fëmijëve. Gjatë trajtimit të temave të ndryshme p.sh., kujdesi për ambientin rrethues, edu-katori kontribuon në çështjen ndërkurrikulare “Zhvillimi i qëndrueshëm”. Përmes aktivi-teteve për ndarjen e mbeturinave të plastikës, letrës dhe të tjera, fëmijët kuptojnë se hedhja e mbeturinave të plastikës dëmton mjedisin më shumë se mbeturinat e letrës, udhëtimet me automjete e ndotin ajrin, derisa ngasja e biçikletës nuk e ndot ajrin dhe ndikon pozi-tivishtnëshëndetinenjeriut;pastaj,zgjidhjaekonflikteve,dukebiseduar,kontribuonnëçështjen “Edukimi për paqen”; shembujt nga komunikimi i shpejt përmes internet, pastaj veshmbathja dhe ushqimet nga vendet e ndryshme, e të tjera; këto kontribuojnë në çështjen “Globalizimi dhe ndërvarësia”, pastaj marrja e përgjegjësive, respektimi i mendimeve të të tjerëve, etj., kontribuojnë në çështjen “Edukimi për qytetari demokratike”; përdorimi i materialeve dhe programeve elektronike dhe të shkruar për fëmijë, përdorimi i drejtë dhe i sigurt, kontribuojnë në “Edukimin për media”. Mund të përdoren shembuj të ndryshëm për të trajtuar çështjet ndërkurrikulare në kontekst të lëndës Shoqëria dhe mjedisi.


Vlerësimibëhetmeqëllimtëpërcjelljessëprogresittënxëniessëfëmijësdhereflektimitnëmësimdhënie.Ai është indërlidhurmemetodologjinëemësimdhënies,meplanifikimindhe kërkon pajtueshmëri dhe konsistencë në gjithë procesin. Edukatori duhet të harmo-nizojëvlerësiminmeatëqëkaplanifikuar,synuar,taarrijëtekfëmijadukeumbështeturnë


61

programin e lëndës Shoqëria dhe mjedisi, Pra duhet vlerësuar atë që e kemi vënë në objektiv të vlerësimit, njohuritë, shkathtësitë, sjelljet, qëndrimet e fëmijëve. Për vlerësimin e fëmijëve në këtë moshë mund të përdoren forma dhe instrumente të ndryshme si; vlerësimi i fëmijëve për pjesëmarrje në aktivitete, në punë grupore, bashkëpunimi me të tjerët, kujdesi për pastërtinë në klasë, etj., që mund të kontrollohen/ maten në forma të ndryshme. Për të gjitha llojet e vlerësimeve që duhet t’i bëhen fëmijës, pikë referimi janë rezultatet e lëndës dhe ato për kompetenca të shkallës së parë kurrikulare të parapara në Kurrikulën BërthamëpërKlasënpërgatitoredheArsiminfillor,gjithashtuedheudhëzimiifunditad-ministrativiMASHT-itpërvlerësim.Edukatori/ja,varësishtngaspecifikatetyre,hulum-ton gjetjen e formave më të përshtatshme për vlerësimin e arritjeve të tyre. Qasja e kurrikulës së re me kompetenca, synon vlerësimin e asaj se çka është në gjendje të bëjë fëmija, pra vlerësimi i zbatimit praktik të njohurive të marra gjatë shkollimit. Kështu, aplikimi i vlerësimit përmes vëzhgimit të vazhdueshëm të arritjeve të fëmijëve dhe mbajtja eevidencëspërqëllimedokumentimidheplanifikimitëpunëssëmëtutjeshmemefëmi-jët, është e domosdoshme. Vëzhgimi i punës në grupe dhe nismave individuale mund të vlerësohet edhe përmes teknikës që njihet si buletini i pjesëmarrjes apo listës së kontrollit, etj.Është e rëndësishme që nga kjo moshë të kultivohet shprehia e vetëvlerësimit e cila mund të realizohet me mbajtjen e dosjeve të fëmijëve, ku ata ruajnë punimet e tyre reprezentative, si; pjesëmarrjen në aktivitete të ndryshme dhe angazhime të tjera që lidhen me rezultatet e parapara për këtë moshë të fëmijëve.Vlerësimi gjithnjë duhet të jetë i paanshëm, të ketë karakter motivues në mënyrë që fëmija të motivohet dhe të synojnë arritje sa më të larta.


Krahas teksteve mësimore bazë, sugjerohet që gjatë procesit mësimor, fëmijët dhe eduka-torët/ettëshfrytëzojnëedheburimetëtjeratënjohurivesiçjanë:fletoretepunës,materialetjera alternative, libra me ilustrime, broshurat, enciklopeditë për fëmijë, softuerët arsimorë. Gjithashtu sugjerohen vizita të ndryshme monumenteve shoqërore, kulturore dhe natyrore. Edukatorët/et mund të shfrytëzojnë literaturë të larmishme apo doracakë të ndryshëm për aktivitete me fëmijë, të përdorin materiale të ndryshme ricikluare prej të cilave mund të bëjë mrekulli me fëmijët. Gjithashtu, është shumë me rëndësi që fëmijët të inkurajohen dhe të udhëzohen për shfrytëzimin e burimeve të teknologjisë informative së bashku me prindërit me qëllim të arritjes së rezultateve të synuara


62


63

FUSHA KURRIKULARE

DUKATË FIZIKE,

SPORTE DHE

SHËNDETI

Programi mësimor: Edukatë Fizike, Sporte dhe Shëndeti



64

1. Hyrja

Veprimtariafizike-lëvizoredheaktivitetetsportivejanëpjesëdomethënëseeveprimtarisëedukativë ne fëmijëri te hershme, dhe zë një hapësirë shumë të rëndësishme me ndikim të padiskutueshëmnëzhvilliminpsike-fizike,social-emocionaldheshëndetësortëfëmijëve.FushaezhvillimitEdukatëfizike,Sportidheshëndeti,dotëpërforcojënjohuritëeçdofëmi-je dhe do t’i sigurojë atij/asaj përvoja, aftësi dhe njohuri të reja, të cilat do të zgjerojnë edhe mëtejformiminkulturor,fizikeshëndetësor.Njohja,realizimidhevlerësimiiveprimtarisëfizike-lëvizoreesportivengatëgjithëfëmijëtështënjëformëetëvepruaritnëgrup,dhendikon në përforcimin e marrëdhënieve shoqërore dhe komunikuese.Procesiiedukimitfizikdheshëndetësorluanrolthemelornëpërgatitjenefëmijëvepërre-alizimin e veprimtarive kulturore-sportive dhe artistike shkollore. Ky proces merr rëndësi të veçantë, veçanërisht në realizimin e aktiviteteve dhe veprimtarive të tjera të kombinuara me ato artistike, shoqërore e shëndetësore. Organizimi dhe realizimi i kësaj lënde/fushe do t’i ndihmojë fëmijët të vlerësojnë efektet pozitivetësajnëshumëdrejtime,jovetëmnëaspektinshëndetësordhefizikporedhenëatëtë marrëdhënieve midis njëri - tjetrit, në atë të zgjerimit të njohurive për kulturat e rajoneve e të vendeve të ndryshme, në atë të krijimit të një mjedisi më shoqëror

2. Qëllimi i fushës

Qëllimi i fushës është të realizojë të gjitha rezultatet e fushës të përcaktuara në programin mësimor dhe që shprehen në mënyrën më të plotë nëpërmjet procesit mësimor praktik e teorik.Tëzhvillojëdhetëstimulojëshëndettëmirënëaspektinfizik,psikologjik,emocionaldhe shoqërorë; të formojë tek fëmijët aftësi dhe shprehi lëvizore të vlefshme për të gjithë jetën, si dhe të formojë tek ai/ajo stil të jetës se shëndetshme, aktive; të formojë dhe të për-forcojë konceptet si: përgjegjshmëria, individi, grupi, shoqëria, rregulli, diversiteti, aktivi-teti, kontributi shoqëror, etj.


• Njohja e vetes dhe e botes përreth• Shëndeti e faktorët qe ndikojnë ne shëndet• Kujdesi dhe siguria për veten dhe te tjerët• Lëvizjet elementare dhe koordinimi i tyre• Lojërat lëvizore dhe popullore• Loja dhe pushimi• Ushqimi i shëndetshëm • Shëndeti dhe higjiena personale• Unë dhe mjedisi


65

Rezultatet e të nxënit të lëndës për tema

Koncepti Temat Rezultatet e të nxënit të lëndës për temë (RNLT)

Mirëqenie e plotë fizike,

psikike, emocionale dhe

sociale

Njohja e vetes dhe e botës

përreth

Shpreh kreativitet me lëvizje, fjalë dhe krijime te ndryshme;

Shfaq emocione përmes lojës, aktiviteteve grupore, bashkëveprimit me edukator/e, fëmijët dhe te tjerët;

Vlerëson ndjenjat e veta duke biseduar me të rriturit dhe bashkëmoshatarët e vetë;

Mbështet bashkëmoshatarët dhe është i gatshëm për ndihmë;

Shëndeti dhe faktorët qe ndikojnë ne shëndet

Njeh rëndësinë e shëndetit dhe faktorëve që ndikojnë në shëndet;

Përshkruan në forma të ndryshme se si duket një person i shendosh;

Njeh njerëzit/institucionet ku mund të kërkojë ndihmë për ruajtjen shëndetësore;

Kujdesi dhe siguria për veten dhe te tjerët

Identifikontedrejtatdhepërgjegjësitqëitakojnë;

Dallon sjelljet e drejta në aktivitetet ku merr pjesë;

Shpjegon sjelljen e drejtë e të gabuar në raste të ndryshme;

Respekton rregullat gjatë lojërave dhe aktiviteteve të ndryshme në ambientet e shkollës/kopshtit dhe më gjerë;

Njeh dhe respekton udhëzimet për përdorimin e mjeteve, rekuizitave dhe pajisjeve të ndryshme;


66

Zhvillimi i gjithanshëm

dhe harmonik i trupit përmes

aktiviteteve fizike dhe sportive

Lëvizjet elementare dhe koordinimi i tyre

Aplikon teknikën e duhur të frymëmarrjes gjatë aktiviteteve dhe ushtrimeve fizike nën drejtimin eedukatorit/es;

Demonstron shkathtësi të lëvizjeve elementare gjatë kapjes dhe hedhjes se objekteve;

Merr pjesë në lojëra elementare dhe demonstron shkathtësi gjatë aktiviteteve në poligone të thjeshta;

Lojërat lëvizore dhe popullore

Demonstron mënyra të ndryshme të ecjes, vrapimit, kërcimit, hedhjes, etj;

Kryen ushtrime themelore në terrene, lartësi dhe distanca të ndryshme;

Praktikon ushtrime të thjeshta ritmike me dhe pa mjete;

Merr pjesë në lojëra të thjeshta në terrene të ndryshme;

Vallëzon lojëra ritmike dhe valle të thjeshta në mënyrën e duhur;

Lojërat dhe pushimi

Praktikon lojëradheaktivitetefizikenëbashkëpunim,në çifte dhe grupe;

Përshtat dhe përzgjedh veshjet sipas stinëve dhe aktivitetevefizike;

Aplikon masat higjienike para, gjatë dhe pas aktiviteteve fizike;

Dallon qëndrimin e drejt dhe jo të drejt të trupit, dhe përpiqet të mbaj trupin drejt kur bartë objekte të ndryshme;


67

Promovim i stilit aktiv dhe të

shëndetshëm të jetës

Ushqimi i shëndetshëm dhe kultura e të ushqyerit të drejte

Dallon llojet e ushqimeve që përdor në menynë e tij/saj;

Demonstron mënyrat e drejta të të ushqyerit;

Shfaq interes për ushqimet e shëndetshme;

Shpjegon prejardhjen e ushqimeve që konsumon;

Njeh produktet e ushqimit nga bota bimore dhe shtazore;

Vlerësonndikimineushqimitdheaktivitetevefizikenë shëndet;

Shëndeti dhe higjiena personale

Definonshëndetindhefaktorëtqëndikojnënëshëndet;

Tregon mënyrat e duhura për mirëmbajtjen e higjienës personale;

Përzgjedh dhe përshtat veshjen në bazë të stinës, aktivitetit dhe veprimtarisë sportive që kryen;

Mbron dhe kujdeset për shëndetin dental dhe oral me mjetet e duhura;

Vetëdijesimi për ndikimin e përdorimit

të substancave që krijojnë varshmëri

Njohja dhe mbrojtja nga rreziqet e ndryshme

Njeh dhe dallon rreziqet në shkollë/kopsht, shtëpi dhe mjedisin ku jeton;

Kupton rëndësinë e përdorimit te barnave për shëndetin e tij/saj);

Njeh dhe kupton rreziqet nga përdorimi i preparateve, pajisjeve të ndryshme në mjedisin ku jeton;

Njeh dhe përshkruan shenjat e rrezikut (nga përdorimi i substancave dhe preparateve të ndryshme);

Edukimi mbi mjedisin dhe zhvillimin e

qëndrueshëm

Unë dhe mjedisi Identifikonfaktorëtemjedisittëjashtëmqëndikojnënëzhvillimin e tij/saj;

Njeh konceptet elementare për mjedisin e shendosh/pastër;

Dallon mjediset e përshtatshme për aktivitetet e parapara;

Vlerëson rëndësinë e mjedisit të pastër gjatë aktiviteteve sportive.


PërrealiziminepërmbajtjeveqëpërcaktohennëFushënEdukatëfizike,SportedheShën-deti, mund të përdoren metodat e ndryshme të punës me qëllim të arritjes së rezultateve, të kompetencave të cilat, janë të përbashkëta për të gjitha fushat. Në kuadër të kësaj, fokusi i edukatorit/es duhet të jete në zbatimin e metodologjive të cilat sigurojnë nxënie gjithëpërf-shirëse për të gjithë fëmijët.Për arritjen e rezultateve të kompetencave të fushës, përveç metodave të përbashkëta, secila fushe mësimore ka edhe veçantitë e saja për organizimin e punës mësimore.


68

Në të gjitha rastet zbatimi i metodave dhe teknikave mësimore duhet të shoqërohet me përdorimin e materialeve dhe të mjeteve përkatëse didaktike, duke pasur gjithnjë parasysh sigurinë e fëmijëve.Organizimi i mirë i procesit të te nxënit të kësaj fushe, do të thotë, që fëmijët të vendosen edhe në situata konkrete praktike ku zhvillojnë dhe zbatojnë elementet lëvizore e sportive. Aktiviteti lëvizor, (loja dhe sporti), janë një punë serioze, që dominon shumicën e jetës së tyre shkollore dhe jashtë saj, duke ua zënë pjesën më të madhe të kohës e të energjisë, duke krijuar aftësi, shkathtësi, dhe formuar sjellje shoqërore, si kontribut themelor në kërkesën për rritjen e shpejtë dhe të shëndetshme. Nëaktiviteteteedukimitfizikduhett’ivihettheksiveçantëmbajtjessëhigjienës,pjesëmar-rja në to i mëson fëmijët se si të ruajnë pastërtinë dhe të kujdesen për higjienën e trupit gjatë dhepasaktivitetitfizik.Gjatëkëtyreaktiviteteve,mësohenpraktikatësigurta,tëcilat,nësendiqen nga fëmijët gjatë gjithë jetës së tyre, do t’i parandalojnë ata nga sëmundjet.


Edukimifizikdhesportivegjenvetenmjaftmirësikomponentiedukimitartistik,sepsejanëtëndërlidhurmenjëri-tjetrin.Edukimifizikdhesportivvënëlëvizjegjithëtrupinenjeriutte vallëzimi e muzika që e shoqëron atë. Sinkronizimi dhe ritmizimi si aftësi koordinative, janëpjesëpërbërësetëedukimitfizikeartistik,tëcilëtsëbashkundihmojnënënjëzhvillimdhe formim më të plotë të fëmijës.

6. Udhëzimet për vlerësim

Vlerësimi i fëmijëve përshkon gjithë procesin mësimor dhe shërben për përmirësimin e këtij procesi. Vlerësimi mbështetet tërësisht në rezultatet e programit edukativ sipas grup - moshës dhe edukatori/ja nuk ka të drejtë të vlerësojë fëmijët për ato rezultate që nuk për-shkruhen në program. Objektiv i vlerësimit nuk janë vetëm njohuritë dhe aftësitë, por edhe qëndrimet e fëmijëve.

Edukatori/ja zhvillon një larmi mënyrash vlerësimi si:

• Përdor fjalë e shprehje inkurajuese gjatë të nxënit;• Korrigjon me takt pedagogjik lëvizjet e gabuara;• Përcakton kohën e realizimit të veprimtarisë lëvizore mbi bazën e progresit

individual; • Distanca ne metra e arritur nga veprimi lëvizor mbi bazën e progresit individual; • Shenjatembingarkesësgjatëaktivitetevefizikedhelëvizore;• Përshkruandhekomentonperformancënefëmijëspërfushëneedukatësfizike

në portofolin personale të fëmijës.

Portofoli i fëmijës është mundësi vlerësimi dhe vetëvlerësimi, është një përmbledhje e performancës gjatë vitit shkollor për një fushe të caktuar. Ajo mund të përmbajë detyra tematike praktike, foto dhe CD të demonstrimit të aftësive lëvizore për linja të ndryshme të


69

programit, angazhime në veprimtari të ndryshme shkollore, etj.

7. Udhëzime për materialet didaktike, burimet dhe mjetet mësimore

Për realiziminme sukses të kompetencave në fushënmësimoreEdukatë fizike, sportetdhe shëndetiështë, e rëndësishme është të përdoren burime të ndryshme mësimore që i motivojnë fëmijët dhe stimulojnë progresin e tyre në mënyre që të krijojnë shprehi dhe sh-kathtësi të nevojshme për jetë. PërrealiziminmëtësuksesshëmtëfushësmësimoreEdukatëfizike,sportetdheshëndeti,duhet të përdoren një spektër i gjerë i burimeve mësimore, përfshirë tekstet, librat e akti-viteteve dhe të ushtrimeve, librat e punës, broshura, atlase, enciklopedi, softuerë arsimorë, projekte, studime të ndryshme, analiza dhe raporte të ndryshme të lëmit përkatës dhe libra të tjerë.Edukatorët dhe fëmijët mund të angazhohen në hartimin dhe shfrytëzimin e materialeve mësimore, p.sh.; rezultatet e projekteve të realizuara nga fëmijët mund të bëhen burime të vlefshme mësimore për klasa të ndryshme.


70


71

FUSHA KURRIKULARE

JETA DHE PUNA

Programi mësimor: Shkathtësi për jetë



72

1. Hyrje

Programi lëndore për fushën kurrikulare - Jeta dhe Puna, në klasën përgatitore synon që përmes lojës, si aktiviteti kryesor i të nxënit të kontribuoj në arritjen e kompetencave të sh-kallës së parë, gjithashtu përmes përmbajtjes të arrije edhe rezultatet e të nxënit për fushë.Ky program ofron mundësi që të trajtohen tema me të cilat aktivitetet e larmishme bëjnë që fëmija të përfshihet me vetë dëshire dhe nxiten për të eksploruar mjedisin përreth.Fëmijët e kësaj moshe vijnë nga mjedise të ndryshme familjare dhe me zhvillime jo të njëjtë, andaj është e rëndësishme që edhe programi i fushës kurrikulare - Jetaës dhe Punaës duhet të siguroj një shumëllojshmëri mundësish të të nxënit.Nëpërmjet situatave të thjeshta jetësore dhe aktiviteteve të ndyeshme (lojëra, simulime etj) fëmija mëson me një qasje aktive, ushtron punën praktike në shkollë,shtëpi dhe në mjedisin ku jeton, duke zhvilluar shkathtësi për jetë dhe punë.

2. Qëllimi

Qëllimi i programit të fushës/lëndës - Jeta dhe Puna, është që fëmija nëpërmjet aktiviteteve të thjeshta praktike, të përshtatshme për moshën, të njohëe materialet, ti përzgjedh dhe përdor ato për funksione të ndryshme. Gjithashtu, përmes lojës të njoh, të manipuloj me pajisje teknike konkrete, të kryej veprimtari të thjeshta, të njoh funksionimin e tyre, si dhe të vetëdijesohet për kujdesin, mirëmbajtjen dhe mbrojtjen gjatë punës me to.Programi, përmes përmbajtjeve lëndore, ndihmon në përgatitjen e femijës si individë për jetëdhepunë.Fëmijafillontëkrijojkulturëbashkëpunimi,kontribuesdhëbashkëpjesëmar-rës në zhvillimin e ekonomisë familjare si dhe përgjegjës në ruajtjen dhe mirëmbajtjen e mjedisit jetësor (shtëpi, shkollë dhe vendin ku jeton).


Koncepti RNF, TEMA dhe RNLZhvillimi personal (shkathtësi për jetë).

RNF:1. Ushtrimi i punës praktike në shtëpi, në shkollë dhe në komunitet1.1 Përshkruan ndryshimet dhe ngjashmëritë ndërmjet aktiviteteve që

bëhen në shtëpi në shkollë dhe në klasë 1.2. Zbaton Veprimtari praktike të thjeshta në familje, në shtëpi dhe

në klasë bazuar me detyrat e caktuara qarte nga mësuesi dhe nga prindërit.1.3. Edukimi per zhvillim te qëndrueshëm- mbrojtja dhe ruajtja e

natyrës dhe e mjedisit1.4. Përshkruan konceptet bazë të shoqërisë ,mjedisit dhe ekonomisë

të familjare


73

Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Mjedisi shtëpiak,kopshti dhe shkolla

Fëmija:• Përshkruan objektet e ndryshme të banimit

shtëpitë,pallatet dhe konstrukton objekte, orendi …

• Zhvillon veprimtarit dhe aktivitete në shtë-pi ,kopsht dhe shkollë gjënë ngjashmëritë dhe dallimet në mes tyre

• Realizon aktivitete në bashkëpunim me të tjerët(gatuan ushqime ,rregullon ambientin, përgatit tryezën)

Zhvillimi i ba-zuar në aktivitetet praktike manuale – punëdore.

RNF:2. Ngritja e cilësive personale për jetë dhe

punë2.1 Dallon ngjashmëritë dhe ndryshimet

ndërmjet moshatareve në klasë dhe në shkollë

Sa u përket talenteve, interesave dhe prirjeve për aktivitetet të ndryshme brenda

dhe jashtë shkollës3. Përdorimi i teknologjisë për jetën dhe punë

punën e përditshme3.1Identifikonveglat,pajisjetdhemakinate

thjeshta të të ekonomisë familjare3.2Identifikonveglat,mjetetdhematerialet

adekuate për të punuar prodhime të thjeshta bazuar në iniciativa personale apo të propozuara nga mbikëqyrësi ose edukatori/ja

4. Promovimi i kushteve të sigurta për jetë dhe për punë

4.1Identifikonrregullatpërmbrojtjedhesiguri, dallon rreziqet në jetën e përditshme

5. Komunikimi në/për jetë dhe punë5.1. Ndjek udhëzimet gjatë aktiviteteve të

matjes, të shënimit, të prerjes së sigurt dhe të formësimit të materialeve të ndryshme

6. .Edukimi per zhvillim te qëndrueshëm-mbrojtja dhe ruajtja e natyrës dhe të Mjedisit

6.1Identifikon,përshkruandheklasifikonmaterial ricikluese bazë nga ekonomia familjare duke i dalluar dhe renditur për përdorim të mëtejmë


74

Tema Rezultatet e tënxënit të lëndës (RNL)

Veglat, mjetet e punës dhe pajisjet elektronike

Fëmija:• IdentifikonveglatdhemjetetepunësI

përdor ato për lojëra dhe veprimtari të ndryshme në shtëpi apo kopsht-shkollë

• Përshkruan funksionin e disa pajisje elek-tronike në jetën e përditshme dhe i përdor për punë(p.sh përdor PC për komunikuar me të afërmi, vendos rrobat në rrobalarëse, printon vizatimet e tij nga printeri etj.)

Materialët dhe riciklimi

Fëmija:• Dallon materialet sipas llojit (p.sh pambuk,

dru, lëkurë, tekstil) i përdor ato për krijimet e tij/saj

• Krijon punime te ndryshme duke përdorur materiale ricikluese- (materiale natyrale, artificiale)

Këshillim dhe ori-entim në karrierë (edukim dhe ori-entim në karrierë); (Njohje me koncepte elementare, punë dhe profesion).

Teknologji duke përfshirë TIK-un

RNF: 7. Përdorimi i TIK-ut për të avancuar nxënien dhe cilësinë e jetës së

përditshme7.1.Përdorkompjuterinpersonalpërkomunikimfillestar8. Përgatitja për jetën profesionale dhe karrierën e ardhshme8.1.Identifikonaktivitetetdhebartësiteaktiviteteveqëzhvillohen

në shtëpi, institucion parashkollor/shkollë dhe komunitet.8. .3. Komnikimi në/për jetë dhe punë9. Edkimi për zhvillim të qëndrueshëm-mbrojtja dhe ruajtja e

natyrësdhe mjedisit9.1 Përshkruan konceptet bazë të shoqërisë, mjedisit dhe ekonomisë

familjare

Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Profesionet Fëmija:

• Fletperdisaprofesionedentifikonveglat(veshjet, makinat etj,) e punës që përdorin ata ato

• Luan loje me role me profesione te ndryshme

• Luan lojë me role duke imituar profesion-istet, shfaq prirjet e tij/saj për profesionin e parapëlqyer

• Përdor kompjuterin për punime të ndryshme


75

Puna dhe edukimi për ndërmarrësi

Edukimi për zhvillim të qëndrueshëm

RNF:10. Ushtrimi i zhvillimit të ndërmarrësisë dhe planit të biznesit10.1 Përmes veprimeve praktike në ekonominë familjare kupton dhe

përjeton faktorët që duhen marrë në konsideratë11. Komunikimi në /për jetë dhe punë11.1 Ndjek udhëzimet gjatë aktiviteteve të matjes të shënimit, të pre-

rjes së sigurt12. Edukimi per zhvillim te qëndrueshëm mbrojtje dhe ruajtja e

natyrës dhe e ambientit12.1. Përshkruan konceptet bazë të shoqërisë, mjedisit dhe ekono-

misë familjare

Tema Rezultatet e të nxënit të lëndës (RNL)Planifikimi i buxhetit familjar

Fëmija:• Simulon shitjen e gjësendeve, duke krijuar

tregun dhe duke luajtur rolin e shitësit dhe blerësit

• Dallon vlerën e paras sipas formë dhe cak-ton deshirën për blerje

• Jep ide per te krijuar listën e gjësendeve qe duhen per pune duke arsyetua rëndësinë e tyre


Metodologjitë e mësimdhënies së fushës Jeta dhe Puna në klasën paraprëgatitore zbatojnë parimet e mësimdhënies të përcaktuara në Kurrikula Bërthamë I e cila synon një mësim-dhënie që sigurojnë kompetencat për të nxënë. Programi i fushës Jeta dhe Puna në këtë klase zhvillohet i integruar me fushat të tjera si mësimi i gjuhës,matematikës mësimi për mjedisin, formimi qytetar, për artet etj, por duke parë lidhjet e mundshme që tematikat e përzgjedhura nga edukatorja, ose nga tematikat që sugjerohen ajo mund të krijojnë lidhje midis rezultateve të nxënit që ofrojnë fushat e ndryshme dhe mund t’i zbatojnë ato në praktikë. Metodologjia e fushës Jeta dhe Punës në klasën përegatitore rekomandon punën ne grupe dhe të mësuarit përmes projekteve e cila integron dhe ndërthur brenda vete një tematikë për të gjitha fushat e zhvillimit, të paracak-tuara në fushë dhe te mbështetur ne standardet e zhvillimit dhe te mësuarit ne fëmijërinë e hershme 0-6 vjeç.Edukatori/ja përqëndohet kryesisht në këto aspekte:

• mësimdhënia dhe të nxënit bazuar në kompetenca;• mësimdhënia me fëmiun në qendër; • mësimdhënia dhe të nxënit e integruar;• zhvillimi i temave ndërkurrikulare.• zhvillimi i veprimtarive me arsimim të qëndrueshëm.


76

Edukatores u sugjerohet ta ndërtojë punën e saj mbi:

• përcaktimin e temës për të zhvilluar;• listimin e metodave, teknikave dhe strategjive të cilat bazohen në ndërveprim;• mundësimin në qasje në të gjitha mjetet më të domosdoshme që u nevojiten fëmijëve• motivimin, nxitjen dhe lavdërimin e përhershëm te fëmijët;• informimin dhe mbajtjen në lidhje të vazhdueshme me prindërit për progresin e

fëmijëve të tyre

Themeli i marrëdhënieve edukatore – fëmijë është ndërveprimi ku mjedisi, bashkëpunimi fëmijë - fëmijë, përdorimi i mjeteve dhe materialeve stimulon gjithmonë një pjesëmarrjeje aktive të fëmijëve në të nxënë. Të nxënit përmes lojës dhe ushtrimet në grupe dhe individ-uale, konsiderohen prioritet.Fusha Jeta dhe Puna ka lidhje të forta dhe afërta me fusha të tjera krrikulare dhe ndërkurri-kulare e qëllimet dhe përmbajtjet e lëndëve të tjera mësimore të klasës përgatitore. Veçmas janë të theksuara lidhjet me qëllimet dhe përmbajtjet e lëndëve mësimore: gjuhën amtare, arti, ekologjia, teknikë dhe informatikë. Lidhje të afërta ndërkurikulare ka edhe në raport me lëndët e tjera mësimore në klasë.

5. Çështjet ndërkurrikulare

Në kuadër të fushës kurrikulare Jeta dhe Puna një ndër qëllimet e rëndësishme të saj duhet të jetë edhe përfshirja e çështjeve ndërkurrikulare, që do të ndihmojnë në arritjen e kompetencave kryesore të parapara me KB Çështjet ndërkurrikulare që duhet të merren në konsideratë në këtë nivel, dhe që mund të trajtohen në vazhdimësi edhe në nivelet e tjera, janë:

• Edukimi për qytetari demokratike• Edukimi për paqe• Globalizimi dhe ndërvarësia• Edukimi për media, dhe• Arsimi për zhvillim të qëndrueshëm

Fusha Jeta dhe Puna duhet realizuar në atë mënyrë që tù mundësojë fëmijëve përvetësimin dhe zbatimin gradual të kompetencave kryesore të parapara në KBOrganizimi i mësimit duhet të përqendrohet në atë se çka duhet të dinë dhe çka duhet të jenë në gjendje të bëjnë fëmiut. Ajo pasqyrohet përmes njohurive, shkathtësive, shprehive, poredhepërmesqëndrimevedhesjelljeveqëataduhettìreflektojnë.


Në përputhje me parimet e qasjes së të nxënit bazuar në kompetenca, vlerësimi konsid-erohet si element i mësimdhënies i cili përqendrohet në nivelin e arritjes së kompetencave. Vlerësimi i përmbajtjes lidhet me zotërimin e njohurive dhe demostrimin e aftësive nëpërm-


77

jet treguesve të besueshëm për progresin e fëmijëve. Gjatë vlerësimit edukatorja, duhet të ketë parasysh rezultat e të nxënit për tema mësimore të klasës, duke i pasë parasysh rezul-tatet e shkallës. Vlerësimi i arritjes së fëmijëve në klasën përgatitore realizohet nëpërmjet: evidencës së vlerë-simeve të vazhdueshëm vëzhgimi në klasë, punëspraktike, ne veçanti vlerësimi përmes portofolios, ndërsa raportimi i të arriturave të fëmijëve behët përmes përshkrimeve me ko-menteve konstruktive.

7. Materialet dhe burimet mësimore

Në këtë klasë edukatori/ja për realizimin e aktiviteteve me rezultate sa më të larta janë të lirëtëpërdorin të gjithaburimet(foto, ilustrime,fletushka, libra),mjetetdhematerialet(gjethe, gurë, druri, shishe plastike, fara te ndryshme, penje etj.) të cilat janë brenda kërke-save të moshës së fëmijëve dhe ndihmojnë arritjen e rezultateve dhe kompetencave të lëndës për këtë klasë. Gjithashtu, edukatori/ja preferohet të sugjeroj edhe prindërit të stimulojnë fëmijët e tyre të përdorin burime, mjete dhe materialët, edhe në përditshmëri në mënyre që të jetë vazhdimësi e punës të nisur nga edukatori/ja dhe bashkëpunim me familjen.


78

Kontribuesit në përgatitjen e programeve lëndore për këtë klasë

Për të qenë më afër përdoruesve të këtij materiali dhe me qëllim që në vazhdimësi të ofrohen sqarime shtesë gjatë zbatimit të programeve lëndore për këtë klasë, në tabelën e mëposhtme gjeni emrat dhe kontaktet e koordinatorëve dhe zëvendës-koordinatorëve të fushave kurri-kulare.Nr. Emri dhe mbiemri Pozita Kontakti

Agim Bërdyna Zv/MinistërAspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Alush Istogu U.d. Sekretar i MAShTAspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Osman Buleshkaj Këshilltar i jashtëm për KurrikulaAspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Mustafë Kadriu U.d. Drejtor i DZhAP përAspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Shqipe Gashi Koordinatore – KSNA1Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Labëri Luzha Zv/Koordinatore –KSNA 1Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Ismet Potera Koordinator – KSNA 2 Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

ShejnazeElezi Zv/Koordinatore – KSNA 2Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

Selim Mehmeti Koordinator – KSNA 3 Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

RadicaBerishaj Zv/Koordinatore – KSNA 3Aspektet e përgjithshme të KK

[email protected]

FeimeLlapashtica-Lipscomb

Koordinator për fushën Gjuhët dhe komunikimi

[email protected]

NizafeteKutllovci- Bardhi

Zv/Koordinator për fushën Gjuhët dhe komunikimi

[email protected]

Besa Luzha Koordinator për fushën Artet

[email protected]

Haki Xhakli Zv/Koordinator për fushën Artet

[email protected]

Mustafë Kadriu Koordinator për fushën Matematika

[email protected]

Fatmir Elezi Zv/Koordinator për fushën Matematika

[email protected]

Rexhep Kastrati Koordinator për fushën Shkencat natyrore

[email protected]

Mirlinda Dehari-Zeka

Zv/Koordinatore për fushënShkencat natyrore

[email protected]


79

IgballeCakaj Anëtare për fushënShkencat natyrore

[email protected]

Arbër Salihu Koordinator për fushën Shoqëria dhe mjedisi

[email protected]

Besa Halimi Zv/Koordinator për fushën Shoqëria dhe mjedisi

[email protected]

Lulavere Kadriu-Behluli

Koordinatore për fushën Edukatafizike,sporteddheshëndeti

[email protected]

Leonora Shala Zv/Koordinatore për fushën Edukatafizike,sporteddheshëndeti

[email protected]

Agim Bytyqi Koordinator për fushënJeta dhe puna

[email protected]

RyvePrekorogja Zv/Koordinator për fushënJeta dhe puna

[email protected]

ShyhreteReçica Koordinatore për fushënKurrikula me zgjedhje

[email protected]

LirijeGosalci Zv/Koordinatore për fushënKurrikula me zgjedhje

[email protected]


80

Documents

Republika e Kosovës RepublikaKosova-Republic of Kosovo ... · PDF fileProgrami mësimor: Gjuhë shqipe 9 1.2. Programi mësimor: Gjuhë ... Plani mësimor për Klasën ... Gjuha shqipe