2. ELEMENTI ZA RAZDVOJIVE VEZE

Elementi za razdvojive veze

1. Spojevi sa zavrtnjima (vijcima)

Ova grupa spjeva čini osnovnu grupu rastavljivih spojeva i najviše se upotrebljava. Osnovni element ove grupe je vijak (zavrtanj) čiji oblik, dimenzije i materijal zavisi od konstrukcionih i eksploatacionih uslova .

20016 : VIS A TETE HEXAGONALE PARTIELLEMENT FILETEE ISO 4014 ACIER CLASSE 8.8 - ZN BICHROMATE 200 HBS

20016: VIS PARTIELLEMENT Tete HEXAGONALE Navojni priključak ACIER ISO 4014 klasa 8.8 - ZN 200 bichromate HBS

1

10100 : VIS A TETE HEXAGONALE ENTIEREMENT FILETEE ISO 4017 ACIER CLASSE 6.8 - BRUT10100: VIS entièrement Tete HEXAGONALE Navojni priključak ACIER ISO 4017 klasa 6,8 - Brut

DésignationVis FHC/90 M 4 x 10 mm, Acier Référence 07175-04X10 FabricantNORELEM Matière Acier Norme DIN 7991

07020 – Stud (klin)

Description Stud M 5 x 20 mm

2

Manufacturer NORELEM Part number 07020-105 Mass3 gMaterial Burnished steel

Zavrtanj i navrtka 1-stablo zavrtnja, 2-dio sa zavojnicom, 3-glava zavrtnja, 4-navrtka

3

Vijci u sklopu sa navrtkama (navojni spojevi) služe za spajanje dijelova i prenošenje sile bez međusobnog kretanja spojenih elemenata (sl.a).

Sl. Funkcije vijaka u sklopu sa navrtkama

Pored toga pomoću ovih sklopova vrši se spajanje dijelova i prenošenje sila uz relativno kretanje spojenih elemenata. (za pretvaranje kružnog u pravolinijsko kretanje pri čemu se obrtni moment pretvara u aksijalnu silu ili istezanje.( sl.b,c)

4

Prema tome se može reći da se vijci upotrebljavaju za:

razdvojive veze pod pritiskom, zatvanje otvora fina mjerenja (mikrometar) razdvojive veze sa zazorom pretvaranje obrtnog kretanja u pravolinijsko i

prenošenje opterećenja .

5

Postanak zavojnice i navoja

Zavojnica je prostorna kriva linija koju opisuje tačka pri složenom kretanju. - hipotenuza pravouglog trougla

Ugao koji zatvara hipotenuza trougla sa katetom čija

je dužina dπ naziva se ugao uspona zavojnice α ,ili β i

određuje se: tg β= p

dπ , gdje je p korak zavojnice.Ako se po zavojnici kreće neka geometrijska slika (trougao, pravougaonik,ili trapez) onda će ona opisivati tijelo koje se zove navoj.

6

Navoj može biti urađen na spoljašnoj(spoljašnji navoj )i na unutrašnoj površini (unutrašnji navoj).Navoj i mogu biti cilindrični i konusni ,u zavisnosti od toga da li su narezani na cilindričnu ili konusnu površinu.

7

8

Presjecanjem navoja aksijalnom ravninom koja prolazi kroz njegovu osu dobije se profil navoja . Navoji mogu biti sa punim profilom (d=D) i sa skraćenim profilom (D¿ d).Osnovna geometrijska slika iz koje je izvedena stvarna slika profila navoja naziva se teorijski profil.

9

OSNOVNE VELIČINE NAVOJA Na profilu navoja treba razlikovati slijedeće veličine :

1. Veliki prečnik spoljašnjeg navoja (d) istovremeno je i nazivni prečnik navoja po kome navoj dobiva oznaku.

2. Veliki prečnik unutrašnjeg navoja (D) je najveći prečnik unutrašnjeg navoja .

3. Mali prečnik spoljašnjeg navoja (d3) ili prečnik jezgra navoja koji je mjerodavan za proračun vijka.

4. Mali prečnik unutrašnjeg navoja (D1) mjerodavan za izbor burgije za bušenje otvora za navoj .

5. Sredni prečnik navoja d2 podudara se sa srednim prečnikom navoja navrtke, mjerodavan za proračun uapona navoja.

6. Korak (uspon, hod)navoja P je aksijalno rastojanje susjednih istoimenih bokova navoja.

7. Teorijska dubina navoja H, je visina teorijskog profila mjerena normalno na osu navoja.

10

8. Dubine spolnjeg i unutrašnjog navoja h1i H1.

9. Ugao profila navoja je ugao koji zatvaraju bočne strane profila navoja.

10.Površina poprečnog presjeka jezgra vijka

Vrste navoja :Prema obliku profila navoja razlikuju se oštri(trouglasti) navoji i tupi(pljosnati )navoji.Od oštrih navoja najviše se koriste metrički navoj, sa trougaonim ISO profilom.Zbog većeg ugla profila oštri navoj pruža veći otpor trenja nego tupi navoj pri istom aksijalnom opterećenju.Zbog toga se oštri navoji koriste na vijcima za spajanje , gdje ovaj povećani otpor trenja sprečava ili otežava nepovoljno samoodvrtanje navrtke.Izrađuju se kao jednovojni.Od tupih navoja najviše se koriste trapezni , kosi i obli navoj.Primjenjuje se u spojevima za prenos kretanja ,jer kod ove veze gubici usljed trnja trebaju biti što manji.Izrađuju se kao viševojni i jednovojni.

11

METRIČKI NAVOJ Teorijski profil metričkog navoja sa trouglastim iso profilom je istostraničan trougao ,a sve mjere se izražavaju u milimetrima.ugao profila navoja je 600.Stvarni profil se dobije skraćivanjem teorijskog profila pri vrhu i zaobljenjem pri dnu.

PRIMJER ZA OZNAČAVANJE NAVOJA :

Metrički: M, NOMINALNI PREČNIK , KORAK, (M50 X1,5

12

Trapezni Tr 50x6Testerasti ( kosi) Sx 10Obli navoj Rd 60x5

BAS EN ISO 5845-1:20015 str. (B) TC 17Tehnički crteži – Pojednostavljeno predstavljanje spajanja dijelova vijcima i zakovicama – Dio 1:Opći principiTechnical drawing – Simplified representation of the assembly of Parts with fasteners – Part 1:General principles(EN ISO 5845:1999 IDT * ISO 5845-11995 IDT)Elementi za spajanje općenitoBAS EN 20273:20014 str (A) TC 16Elementi za spajanje – Gabaritne mjere (prečnici) rupa za vijke i navoje

13

Fasteners – Clearance holes for bolts and screws(EN 20273:1991 IDT * ISO 273:1979 IDT)BAS ISO 272:20013 str. (A) TC 16Elementi za spajanje – Šestougaoni proizvodi – Otvori ključevaFasteners – Hexagon products – Widhts across flats(ISO 272:1982 IDT)BAS ISO 1891:200161 str. (K) TC 16Vijci, navoji, navrtke i pomoćni dijelovi – Terminologija i nomenklaturaBolts, screws, nuts and accessories – Terminology and nomenclature(ISO 1891:1979 IDT)BAS ISO 3269:200117 str. (E) TC 16Elementi za spajanje – Kontrola prihvatljivostiFasteners – Acceptance inspection(ISO 3269:1988 IDT)BAS ISO 4753:20017 str. (B) TC 16Elementi za spajanje – Završeci (krajevi) dijelova vanjskim ISO metričkim navojemFasteners – Ends of parts with external metric ISO thread(ISO 4753:1983 IDT)BAS ISO 5845-1:19995 str. (B) TC 17Tehnički crteži – Pojednostavljeno predstavljanje vijčanih i zakovičnih spojeva – Dio 1: Opći principiTechnical drawings – Simplified representation of the assembly of Parts with fasteners – Part 1:General principes(ISO 5845-1:1995 IDT)BAS ISO 5845-2:19997 str. (B) TC 17Tehnički crteži – Pojednostavljeno predstavljanje vijčanih i zakovičnih spojeva – Dio 2: Zakovice zazrakoplovne i svemirske uređajeTechnical drawings – Simplified representation of the assembly of Parts with fasteners – Part 2:Rivets for aerospace equipement(ISO 5845-2:1995 IDT)BAS ISO 8991:20012 str. (A) TC 16Sistem označavanja elemenata za spajanjeDesignation system for fasteners(ISO 8991:1986 IDT)

Svornjaci, vijci, usadni vijciBAS EN 1662:20019 str. (C) TC 16Vijci sa šestougaonom glavom sa obodom – Male serijeHexagon bolts with flange – Small series(EN 1662:1997 IDT * ISO/DIS 15071:1996 IDT)BAS EN 1665:20019 str. (C) TCVijci sa šestougaonom glavom sa obodom – Velike serijeHexagon bolts with flange – Heavy series(EN 1665:1997)BAS EN 20225:200121 str. (L) TC 16Elementi za spajanje – Vijci i navrtke – Simboli i označavanje dimenzijaFasteners – Bolts, screws, studs and nuts – Symbols and designation of dimensions(EN 20225:1991 IDT * ISO 225:1983 IDT)BAS EN 20898-2:200118 str. (E) TC 16Mehaničke osobine elemenata za spajanje – Dio 2: Navrtke sa specificiranim probnim opterećenjem –Grubi navojMechanical properties of fasteners – Part 2: Nuts with specified proof load values – Coarse thread(EN 20898-2:1993 IDT * ISO 898-2:1992 IDT)BAS EN 20898-7:20016 str. (B) TC 16Mehaničke osobine elemenata za spajanje – Dio 7: Ispitivanje na torziju i minimalni torzioni momentiza vijke sa nominalnim prečnicima 1 mm do 10 mmMechanical properties of fasteners – Part 7: Torsional test and minimum torques for bolts and screwswith nominal diameters 1 mm to 10 mm(EN 20898-7:1995 IDT * ISO 898-7:1992 IDT)

14

BAS EN 22340:20014 str. (A) TC 16Osovinice bez glaveClevis pins without head(EN 22340:1992 IDT * ISO 2340:1986 IDT)BAS EN 22341:20014 str. (A) TC 16Osovinice sa glavomClevis pins with heads(EN 22341:1992 IDT * ISO 2341:1986 IDT)BAS EN 24015:20017 str. (B) TC 16Vijci sa šestougaonom glavom – Proizvodi klase B – Suženi vrat (prečnik vrata = Srednjem prečnikunavoja)Hexagon head bolts – Products grade B – Reduced shank (shank diameter = pitch diameter)(EN 24015:1991 IDT * ISO 4015:1979 IDT)BAS EN 24766:20013 str. (A) TC 16Uvrtni vijci sa urezom i ravnim završetkomSlotted set screws with flat points(EN 24766:1992 IDT * ISO 4766:1983 IDT)BAS EN 26157-1:20019 str. (C) TC 16Elementi za spajanje – Površinske greške – Dio 3: Vijci za posebne zahtjeveFasteners – Surface discontinuities – Part 3: Bolts, screws and studs for special requirements(EN 26157-1:1991 IDT * ISO 6157-3:1988 IDT)BAS EN 27434:20015 str. (B) TC 16Uvrtni vijci sa urezom i koničnim završetkomSlotted set screws with cone point(EN 27434:1992 IDT * ISO 7434:1983 IDT)BAS EN 27435:20015 str. (B) TC 16Uvrtni vijci sa urezom i dugim cilindričnim završetkomSlotted set screws with long dog point(EN 27435:1992 IDT * ISO 7435:1983 IDT)BAS EN 27436:20015 str. (B) TC 16Uvrtni vijci sa urezom i završetkom prstenastom oštricomSlotted set screws with cup point(EN 27436:1992 IDT * ISO 7436:1983 IDT)BAS EN 27721:20015 str. (B) TC 16Vijci sa upuštenom glavom; oblik glave i mjerenjeCountersunk head screws; head configuration and gauging(EN 27721:1991 IDT * ISO 7721:1983 IDT)BAS EN 28836:20014 str. (A) TC 16Mehaničke osobine elemenata za spajanje – Vijci i navrtke od obojenih metalaMechanical properties of fasteners – Bolts, screws, studs and nuts made of non-ferrous metals(EN 28839:1991 IDT * ISO 8839:1986 IDT)BAS EN ISO 1207:20014 str. (A) TC 16Vijci sa cilindričnom glavom i urezom – Proizvod klase ASlotted cheese head screws – Product grade A(EN ISO 1207:1994 IDT * ISO 1207:1992 IDT)BAS EN ISO 1479:20013 str. (A) TC 16Vijci za lim sa šestostranom glavomHexagon head tapping screws(EN ISO 1479:1994 IDT * ISO 1479:1983 IDT)BAS EN ISO 1481:20013 str. (A) TC 16Vijci za lim sa niskom cilindričnom glavom i urezomSlotted pan head tapping screws(EN ISO 1481:1994 IDT * ISO 1481:1983 IDT)BAS EN ISO 1482:20013 str. (A) TC 16Vijci za lim sa upuštenom (ravnom) glavom i urezom (uobičajeni oblik glave)Slotted countersunk (flat) head tapping screws (common head style)

15

(EN ISO 1482:1994 IDT * ISO 1482:1983 IDT)BAS EN ISO 1483:20013 str. (A) TC 16Vijci za lim sa upuštenom sočivastom (ovalnom) glavom i urezom (uobičajeni oblik glave)Slotted raised countersunk (oval) head tapping screws (common head style)(EN ISO 1483:1994 IDT * ISO 1483:1983 IDT)BAS EN ISO 1580:20014 str. (A) TC 16Vijci sa niskom cilindričnom glavom i urezom – Proizvod klase ASlotted pan head screws – Product grade A(EN ISO 1580:1994 IDT * ISO 1580:1994 IDT)BAS EN ISO 2009:2001 Vijci sa upuštenom ravnom glavom i urezom (uobičajeni oblik glave) – Proizvod klase A(EN ISO 2009:1994 IDT * ISO 2009:1994 IDT)BAS EN ISO 2010:20014 str. (A) TC 16Vijci sa upuštenom sočivastom glavom i urezom (uobičajeni oblik glave) – Proizvod klase ASlotted raised countersunk head screws (common head style) – Product grade A(EN ISO 2010:1994 IDT * ISO 2010:1994 IDT)BAS EN ISO 2702:20013 str. (A) TC 16Termički obrađeni čelični vijci za lim – Mehaničke osobineHeat-treated steel tapping screws – Mechanical properties(EN ISO 2702:1994 IDT * ISO 2702:1992 IDT)BAS EN ISO 3506-1:200121 str. (F) TC 16Mehaničke osobine elemenata za spajanje od nehrđajućeg čelika otpornog na koroziju – Dio 1: VijciMechanical properties of corrosion-resistant stainless-steel fasteners – Part 1: Bolts, screws and studs(EN ISO 3506-1:1997 IDT * ISO 3506-1:1997 IDT)BAS EN ISO 3506-3:200113 str. (D) TC 16Mehaničke osobine elemenata za spajanje od nehrđajućeg čelika otpornog na koroziju – Dio 3: Uvrtnivijci i slični elementi za spajanje koji nisu opterećeni na naprezanje istezanjemMechanica properties of corrosion-resistant stainless-steel fasteners – Part 3: Set screws and similarfasteners not under tensile stress(EN ISO 3506-3:1997 IDT * ISO 3506-3:1997 IDT)BAS EN ISO 4757:20019 str. (C) TC 16Krstasti urezi za vijkeCross recesses for screws(EN ISO 4757:1994 IDT * ISO 4757:1983 IDT)BAS EN ISO 4762:200110 str. (C) TC 16Vijci sa poluokruglom glavom i šestostranim upustomHexagon socket head cap screws(EN ISO 4762:1997 IDT * ISO 4762:1997 IDT)BAS EN ISO 7045:20014 str. (A) TC 16Vijci sa niskom cilindričnom glavom i krstastim urezom tipa H ili tipa Z – Proizvod klase APan head screws with type H or type Z cross recess – Product grade A(EN ISO 7045:1994 IDT * ISO 7045:1994 IDT)BAS EN ISO 7046-1:20014 str. (A) TC 16Vijci sa upuštenom ravnom glavom (uobičajeni oblik glave) i krstastim urezom tipa H ili tipa Z –Proizvod klase A – Dio 1: Čelik sa osobinom klase 4.8Countersunk flat head screws (common head style) with type H or type Z scross recess – Productgrade A – Part 1: Steel of property class 4.8(EN ISO 7046-1:1994 IDT * ISO 7046-1:1994 IDT)BAS EN ISO 7046-2:20014 str. (A) TC 16Vijci sa upuštenom ravnom glavom (uobičajeni oblik glave) i krstastim urezom – Klasa A – Dio 2:Čelik sa osobinom klase 8.8, nehrđajući čelik i obojeni metaliCross recessed countersunk flat head screws (common head style) – Grade A – Part 2: Steel ofproperty class 8.8, stainless steel and non-ferrous metals(EN ISO 7046-2:1994 IDT * ISO 7046-2:1990 IDT)

Vijci za SPAJANJE dijelova motora

16

Prema obliku glave sa: kvadratnom, pravougaonom, šestougaonom, cilindričnom (sa prorezom za odvrtač) , poluloptastom (sa prorezom za odvrtač) i dr.Prema konstrukcionom obliku: sa navrtkom, bez navrtke, goli i itd.

Sl. 4. Razni oblici tijela vijaka, glave i navrtki

17

Sl. 5. Profili navoja

Prateći elementi:Podmetači – obični, elastični i ostaliZadatak:

Da povećaju dodirnu površinu između konstruktivnog dijela i navrtkeDa zaštite dodirne površine od habanjaDa prilagode površinu nalijeganja normalno na osu vijka

Osigurači – sprečavaju odvrtanje

Ključevi i odvrtači – alat za zavrtanje i odvrtanje

Sl.6. Prateći elementi zavrtnjava (podmetači)

18

Sl. Prateći elementi zavrtenjava (- ključevi)

Navrtke

Osiguranje navojnih spojeva

19

Osiguranje pomoću rascjepke

20

21