Raport Desk Research pt.: Polityka spoeczna wobec staroci i osb starszych w miecie Biaystok. Przegld literatury i dokumentw strategicznych Autor: mgr Andrzej Klimczuk

Biaystok 2014

Opracowanie przygotowane na potrzeby projektu Seniorzy partycypuj. Projekt wspfinansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej w ramach Rzdowego Programu na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020. Wyraone w niniejszej publikacji opinie s pogldami jej Autora. Treci prezentowane w niniejszej publikacji nie s tosame z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej. Dofinansowano ze rodkw Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej

Raport dostpny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Polska (CC BY-SA 3.0 PL). Tre licencji: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/

3

Spis treci

WPROWADZENIE.............................................................................................................................................. 4

1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU TEORETYCZNYM

I PRAKTYCZNYM ............................................................................................................................................... 7

1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci .......................... 7

1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci ..................................... 20

2. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W DOKUMENTACH

STRATEGICZNYCH WOJ. PODLASKIEGO I MIASTA BIAYSTOK .................................................... 42

2.1. Dokumenty dotyczce wojewdztwa podlaskiego .............................................................................. 42

2.2. Dokumenty dotyczce bezporednio miasta Biaystok ..................................................................... 74

PODSUMOWANIE ........................................................................................................................................... 84

BIBLIOGRAFIA ................................................................................................................................................ 88

ANEKS ZESTAWIENIE ANALIZOWANYCH DOKUMENTW .......................................................... 90

4

WPROWADZENIE

Przygotowanie niniejszego opracowania zostao ukierunkowane na osignicie dwch

celw poznawczych. Pierwszym celem jest przyblienie podstaw teoretycznych dwch

wymiarw polityki spoecznej polityki wobec staroci i polityki wobec ludzi starych. Drugi cel

obejmuje natomiast analiz propozycji i faktycznie podejmowanych dziaa na rzecz osb

starszych, ktre zostay zawarte w dokumentach strategicznych i raportach badawczych

opracowanych na poziomie centralnym, regionalnym (woj. podlaskie) i lokalnym (miasto

Bialystok). Przegld tym samym ma na celu rozpoznanie dotychczasowych praktyk, jak rwnie

dziaa zalecanych lecz do tej pory nie wdraanych oraz zakresu zaangaowania partnerw

spoecznych na wszystkich etapach konstruowania i wdraania omawianego obszaru polityki

spoecznej. Raport oparty jest na analizie danych zastanych (Desk Research). Wybrana technika

badawcza polega na przegldzie informacji uzyskanych na drodze kwerendy danych wtrnych,

ju utworzonych przez inne podmioty i instytucje.

Pod pojciem starzenia si w tym opracowaniu oglnie rozumie si dynamik zjawisk i

procesw, tak w wymiarze jednostkowym, jak i zbiorowym, zwizanych z kategori spoeczn

ludzi starych. Staro za jako pojcie statyczne odnosi si do kocowego etapu ycia

ludzkiego, ktry rozpoczyna si z przekroczeniem progu staroci. Wrd powszechnie

przyjmowanych progw staroci znajduj si m.in. wiek biologiczny, demograficzny, spoeczny,

ekonomiczny, socjalny. W tym miejscu za kryterium staroci za ekspertami wiatowej

Organizacji Zdrowia przyjmuje si przekroczenie 60 roku ycia1. Naley przy tym zaznaczy, e

organizacja ta dopuszcza take stosowanie progu 50 roku ycia w odniesieniu do krajw

rozwijajcych si. Takie kryteria s take powszechnie przyjmowane w dokumentach

strategicznych przez co mniej lub bardziej bezporednio zwraca si take uwag na potrzeb

przygotowania osb modych i w wieku rednim do aktywnoci w ostatnim etapie ycia.

Mianem ludzi starych2 okrela si tu za kategori spoeczn, czyli zbir osb podobnych do

siebie pod wzgldem spoecznie istotnych cech (takich jak wiek, posiadane role spoeczne i

wiadomo korzystania ze wiadcze spoecznych), ktrzy s wiadomi tego podobiestwa i

swojej odrbnoci od innych3. Kategoria ta moe obejmowa nastpujce grupy wieku z

odpowiadajcymi im podokresami staroci: osoby w wieku rednim (45-59 lat; podokres

1 Zob. S. Golinowska (red.), Raport o Rozwoju Spoecznym. Polska 1999. Ku godnej aktywnej staroci, UNDP, Warszawa 1999, s. 7; Definition of an Older or Elderly Person, World Health Organization, www.who.int/healthinfo/survey/ageingdefnolder/en/index.html [05.07.2014]. 2 Za synonimy okrelenia ludzie starzy w opracowaniu przyjmuje si zwroty osoby starsze, ludzie starsi i seniorzy. 3 Wicej informacji na temat wykorzystywanych w tym raporcie poj. Zob. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, Wiedza i Edukacja, Lublin 2012, s. 15-23.

5

okrelany m.in. jako wiek redni (dojrzay), przedpole staroci, niemobilny/starszy wiek

produkcyjny); modsi-starzy (60-74 lat; podokres okrelany m.in. jako wczesna staro, trzeci

wiek); starsi-starzy (75-89 lat; podokres okrelany m.in. jako pna staro, czwarty wiek);

dugowieczni (90 lat i wicej; podokres okrelany jako dugowieczno). Oglnie zakada si,

e grupy te cechuje nasilajca si wraz z wiekiem potrzeba wsparcia sprawnoci fizycznej i

umysowej oraz samodzielnoci ekonomicznej.

Jeli chodzi o demograficzne ujcie zjawiska starzenia si ludnoci miasta Biaystok w

tym miejscu wystarczy zaznaczy, e w 2011 roku osoby po 60 roku ycia stanowiy okoo

19,48% mieszkacw miasta4. Zgodnie z prognoz Gwnego Urzdu Statystycznego na lata

2011-2035 liczebno ta wzronie w tym okresie do 29,9%. Procesowi temu bdzie towarzyszy

tzw. podwjne starzenie si, czyli szybki wzrost w populacji seniorw udziau grup starszych-

starych i dugowiecznych. Tym samym nie tyko dojdzie to dalszego rnicowania si kategorii

spoecznej ludzi starych, ale te potrzeb, a w konwencji niezbdne bdzie dostosowanie metod

rozwizywania ich problemw. Przykadowo liczebno osb 85+ wzronie w miecie z 3908

tys. w 2011 roku do 9390 tys. w 2035. Zmianom tym bdzie towarzyszy proces wzrostu

obcienia ekonomicznego osobami w wieku nieprodukcyjnym (cznie grup 0-17 lat i 60+ lat w

przypadku kobiet/65+ w przypadku mczyzn) z 49,7 do 72,4 osb przypadajcych na 100 osb

w wieku produkcyjnym. Wskanik ten odwouje si do moliwoci wystpowania negatywnych i

konfliktogennych zmian w relacjach spoecznych.

Raport Polityka spoeczna wobec staroci i osb starszych w miecie Biaystok. Przegld

literatury i dokumentw strategicznych podzielony zosta na dwie czci. Pierwsza obejmuje

podstawowe pojcia z zakresu polityki spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, opisy

modelu Miasta Przyjaznego Starszemu Wiekowi wedug wiatowej Organizacji Zdrowia,

koncepcji polityki aktywnego starzenia si i polityki wobec relacji midzypokoleniowych oraz

omwienie priorytetw krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci. Druga cz

raportu stanowi natomiast analiz propozycji i dziaa na rzecz osb starszych zawartych w

dokumentach strategicznych i raportach badawczych dotyczcych kolejno wojewdztwa

podlaskiego, a nastpnie miasta Biaystok. Raport zamyka omwienie gwnych wnioskw i

rekomendacji.

Przeprowadzona analiza obejmowaa w szczeglnoci przegld literatury naukowej oraz

dostpnych publicznie dokumentw i raportw badawczych Urzdu Marszakowskiego

Wojewdztwa Podlaskiego, Regionalnego Orodka Polityki Spoecznej, Wojewdzkiego Urzdu

Pracy, Urzdu Miejskiego w Biaymstoku oraz orodkw, ktre realizoway badania na

zamwienie tych instytucji. Zebrano cznie 130 dokumentw, po czym dokonano ich przegldu

4 Bank Danych Lokalnych, GUS, www.stat.gov.pl/bdl [06.07.2014].

6

w oparciu o sowa kluczowe. Zebrane dokumenty byy analizowane w oparciu o posiadanie w

zawartoci, wykorzystywanie nastpujcych sw kluczowych wraz z ich odmianami i

kombinacjami: 45+, 50+, 60+, 70+, 80+, ageism, ageizm, demograf*, dugow*,

dom* pomocy, dyskryminac*, emery*, generac*, geriatr*, geront*, jesie*, midzy

pokole*, midzypokole*, niemobiln*, po 45, po 50, po 60, po 70, po 80, pokole*,

poprodukc*, przedemery*, senior*, srebrn*, staro*, star*, starz*, trzeci* wiek*,

wiekizm, ze wzgldu na wiek. Materiay zostay ponadto podzielone wedug zasigu na

centralne, regionalne i lokalne oraz umieszczone w roboczej wersji raportu wraz z kontekstem,

w ktrym zostay uyte. Tak przygotowany materia zosta poddany dalszej analizie jakociowej.

Ostatecznie w niniejszym raporcie przyblione zostay informacje z 99 dokumentw.

W niniejszym raporcie wykorzystano i poszerzono take fragmenty innych opracowa

autora w szczeglnoci ksiki Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw

miasta Biaystok w ktrej ju wczeniej przedstawiono analiz czci z omawianych w tym

raporcie dokumentw strategicznych5.

5 Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit.; A. Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, [w:] A. Zawada, . Tomczyk (red.), Seniorzy w rodowisku lokalnym (badania empiryczne i przykady dobrych praktyk), Wyd. Uniwersytetu lskiego, Katowice 2013, s. 24-46; A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, Magazyn Miasta 2013, nr 2 (3), s. 15-17; A. Klimczuk, Solidarno pokole w perspektywie strategicznej pastwa, [w:] A. Kubw, J. Szczepaniak-Sienniak (red.), Polityka rodzinna a polityka rynku pracy w kontekcie zmian demograficznych, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu nr 292, Wyd. Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocawiu, Wrocaw 2013, s. 190-205.

7

1. POLITYKA SPOECZNA WOBEC LUDZI STARYCH I STAROCI W UJCIU

TEORETYCZNYM I PRAKTYCZNYM

1.1. Wybrane koncepcje polityki spoecznej zwizane ze starzeniem si ludnoci

Punktem wyjcia do dalszych analiz jest przyblienie pojcia polityki spoecznej w

odniesieniu do procesu starzenia si ludnoci. Zasadniczo w literaturze przedmiotu przyjmuje

si, i opiera si ona na dwch powizanych ze sob koncepcjach: polityce wobec staroci i

polityce wobec ludzi starych/osb starszych6. Odpowiadaj one podziaowi na przedmiotowy i

podmiotowy zakres analizowania i rozwizywania problemw spoecznych zwizanych z

omawianym procesem demograficznym. Polityka wobec ludzi starych obejmuje uwzgldnianie

specyficznych potrzeb zbiorowoci w starszym wieku, za polityka wobec staroci odnosi si do

cech zwizanych z faktem, e staro jest jedn z faz w cyklu ycia jednostki, cile powizan z

fazami wczeniejszymi (modoci i dorosoci). Obu tym aspektom polityki spoecznej

odpowiadaj odmienne cele i instrumenty interwencji prowadzonych przez podmioty publiczne,

pozarzdowe i komercyjne. Bardziej precyzyjnie jako polityk spoeczn wobec ludzi starych

okrela si dziaalno rnych podmiotw majc na celu zaspokajanie potrzeb tej

zbiorowoci oraz ksztatowanie odpowiednich relacji pomidzy starszym pokoleniem, a

modszymi generacjami - dziki ograniczaniu uzalenienia starszych od modszych, likwidacji

rnych form spoecznego wykluczenia ludzi starych, sprzyjaniu ich szerokiej spoecznej

partycypacji oraz ksztatowaniu stosunkw midzypokoleniowej solidarnoci7. Do

podstawowych celw tej polityki nale m.in. reakcja na potrzeby konkretnej zbiorowoci ludzi

starych, yjcej tu i teraz w oparciu o biec diagnoza tyche potrzeb; sprzyjanie

samodzielnemu yciu; zapewnianie osobom starszym wanej i stabilnej pozycji w strukturze

spoecznoci, w ktrych yj; uwzgldnianie zrnicowania sytuacji i potrzeb starszego

pokolenia.

Polityk wobec staroci rozumie si za jako ustalenie pewnych generalnych cech tej

fazy ycia, zwizanych z ni zdarze krytycznych i zada yciowych8. Jest to polityka spoeczna,

ktra korzystajc z wiedzy o typowych potrzebach poszczeglnych faz ycia czowieka i o

specyficznych potrzebach poszczeglnych pokole (z ktrych kade nieco inaczej przeywa

poszczeglne fazy) - stwarza czonkom spoeczestwa warunki penego, optymalnego

6 B. Szatur-Jaworska, Dwa aspekty polityki spoecznej - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2006, s. 291. 7 Ibidem, s. 291-292. 8 Ibidem, s. 292.

8

przeywania poszczeglnych faz ycia i niesie pomoc w przypadku zaamania si owego cyklu9.

Celami polityki wobec staroci s m.in. wspomaganie jednostek w radzeniu sobie z kryzysami

sytuacyjnymi i rozwojowymi, ktre - w okrelonych warunkach historycznych - s typowe dla

staroci; ksztatowanie pozytywnego spoecznego wizerunku staroci, zapewnienie jej pozycji

rwnoprawnej z innymi fazami ycia; przygotowanie modszych osb do czekajcej ich staroci.

O ile polityka wobec ludzi starych ma charakter krtkookresowy, to cele polityki wobec

staroci obejmuj dziaania dugookresowe, ktrych efekty mog by zauwaalne dopiero po

upywie wielu lat. Ponadto adresatami polityki spoecznej wobec staroci s nie tylko ludzie

starzy, ale i modsze pokolenia celem przygotowania do staroci i tolerancji dla wszystkich faz

ycia. Tym samym polityka ta obejmuje popularyzacj wiedzy o staroci oraz ograniczanie

negatywnych stereotypw.

W praktyce oba omawiane wymiary - polityka wobec ludzi starych i polityka wobec

staroci - powinny by prowadzone cznie. Koncpecje te s te powizane m.in. z nastpujcymi

dziedzinami polityki spoecznej: polityka zabezpieczenia spoecznego (emerytury i inne

wiadczenia, pomoc spoeczna itd.); polityka zdrowotna (organizacja ochrony zdrowia,

promocja zdrowego stylu ycia itd.); polityka rynku pracy (opnianie odchodzenia z rynku

pracy, pomoc bezrobotnym w uzyskaniu pracy itd.); polityka mieszkaniowa (przystosowanie

mieszka do potrzeb osb starszych, programy budowy i zamiany mieszka itd.); polityka

edukacyjna (ksztacenie ustawiczne, wsparcie dla Uniwersytetw Trzeciego Wieku,

przygotowywanie specjalistw gerontologw itd.); polityka kulturalna (oferta kulturalna

przystosowana do osb starszych, rozwijanie aktywnoci w czasie wolnym w celu lepszego

przygotowania do staroci itd.)10.

Naley przy tym zaznaczy, i w znacznej mierze zadania z zakresu realizacji tych

dziedzin s projektowane i wdraane na poziomie lokalnym poszczeglnych miast i gmin.

Tymczasem podmioty realizujce te dziaania mona dzieli ze wzgldu na poziom formalizacji

na formalne (np. organizacje pozarzdowe, szpitale, stowarzyszenia kulturalne) i nieformalne

(m.in. rodziny, grupy samopomocowe, wsplnoty ssiedzkie) oraz ze wzgldu na rda

finansowania i kryterium dostpu do wiadcze i usug instytucji polityki spoecznej na

podmioty sektora publicznego (pastwowego, rzdowo-samorzdowego), komercyjnego (firmy

prywatne, gospodarstwa domowe) i pozarzdowego (stowarzyszenia, fundacje)11. W Polsce

kluczow rol w procesie zaspokajania podstawowych potrzeb osb starszych odgrywaj

9 Ibidem, s. 292. 10 Ibidem, s. 293-294. 11 Por. B. Szatur-Jaworska, Podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 295.

9

rodziny oraz publiczne podmioty polityki spoecznej12. Do sektora publicznego nale m.in.

podmioty zapewniajce podstawy bezpieczestwa materialnego (Zakad Ubezpiecze

Spoecznych, Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spoecznego, biura emerytalne sub

mundurowych), zaspokajajce potrzeby zdrowotne (przychodnie, szpitale, sanatoria bdce

najczciej wasnoci samorzdw i finansowane ze skadek na ubezpieczenie zdrowotne) i

potrzeby opiekucze (orodki pomocy spoecznej, domy pomocy spoecznej, zakady

opiekuczo-lecznicze i leczniczo-pielgnacyjne). W tych trzech obszarach dziaaj take

instytucje komercyjne i pozarzdowe, ale odgrywaj tu mniejsz rol. Ich znaczenie jest jednak

wiksze w odniesieniu do zaspokajania potrzeb wyszego rzdu np. w obszarze edukacji,

organizacji czasu wolnego i uczestnictwa osb starszych w kulturze.

Za B. Szatur-Jaworsk wskaza mona zestawienie cech idealnych modeli polityki

spoecznej wobec ludzi starych i wobec staroci, ktre powinny suy osiganiu dobrostanu i

integracji spoecznej (tabela 1)13. Autorka zaznacza przy tym, e w polityce wobec ludzi starych

wiksz rol powinny odgrywa podmioty centralne, penice funkcje redystrybucyjne,

prawodawcze i kontrolne. Tymczasem w polityce wobec staroci kluczowe zadania realizowa

powinny podmioty dziaajce na poziomach lokalnym i regionalnym, w skali mikro i mezo, gdy

dysponuj wikszymi moliwociami skutecznego dziaania na rzecz zmiany wizerunku staroci.

Polityka spoeczna wobec ludzi starych i staroci moe by take analizowana ze

wzgldu na skale, zasig oddziaywania podmiotw od globalnej poprzez krajow i regionaln

po lokaln14. Naley tu jedynie zaznaczy, i podmioty midzynarodowe peni gwnie funkcj

projektujc, wskazujc wytyczne do dziaa ustawodawczych i wykonawczych stanowicych

adaptacj tych wytycznych do krajowej, regionalnej i lokalnej tradycji, kultury, sytuacji

spoeczno-gospodarczej i demograficznej. W polityce spoecznej wobec ludzi starych i wobec

staroci wana rola przypada podmiotom lokalnym15. Wrd nich gwne miejsce zajmuj

organy samorzdu terytorialnego, ktre mog tworzy warunki dla realizacji potrzeb,

zorganizowa rynek usug spoecznych oraz razem z podmiotami pastwowymi - regulowa ten

rynek, okrelajc wymagania, jakie powinny by spenione przez podmioty publiczne,

komercyjne i pozarzdowe, na nim dziaajce.

12 Ibidem, s. 297. 13 B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 134, 144. 14 B. Szatur-Jaworska, Skale polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 297. 15 Ibidem, s. 300-301.

10

Tabela 1. Polityka spoeczna wobec staroci i wobec ludzi starych - model projektujcy

Cechy Polityka spoeczna wobec staroci

Polityka spoeczna wobec ludzi starych

Wzr dobrej staroci Wszechstronne przygotowanie do staroci

Pozytywne rozwizywanie kryzysw rozwojowych i sytuacyjnych

Bogate uczestnictwo spoeczne

Wicej naturalnych mniej patologicznych procesw w biologicznym starzeniu si

Stosunki rodzinne oparte na zasadzie solidarnoci i partnerstwa

Typ adu spoecznego ad przedstawie zbiorowych (ycie spoeczne oparte na konformizmach, tradycjach; normy i wartoci stwarzajce przychylne nastawienie spoeczestwa do staroci)

ad porozumie (zorganizowane wspdziaanie wielu orodkw decyzji; szerokie uczestnictwo czonkw spoeczestwa w podejmowaniu decyzji; uzgadnianie interesw midzy rnymi grupami ludzi starych oraz midzy nimi, a innymi pokoleniami)

Zwizki z gospodark Gospodarka rynkowa

Inwestycje w kapita ludzki

Instytucje przezornoci

Gospodarka rynkowa

Nakady na polityk spoeczn adekwatne do potrzeb ludzi starych

Kluczowe podmioty Rodzina

Pastwo

Samorzd

Organizacje pozarzdowe

Podmioty gospodarcze

Rodzina

Pastwo

Samorzd

Organizacje pozarzdowe

Podmioty gospodarcze

Zwizki z innymi dziedzinami polityki spoecznej

Polityka zdrowotna

Polityka edukacyjna

Polityka kulturalna

Polityka zabezpieczenia spoecznego

Polityka mieszkaniowa

Polityka edukacyjna

Polityka kulturalna

Polityka zdrowotna

Zasady i kryteria dostpu do oferty polityki spoecznej

Powszechny dostp

Technika zaopatrzeniowa

Pienidz

Powszechny dostp

Technika ubezpieczeniowa

Technika opiekucza

Przetarg midzy organizacjami ludzi starych

rdo: opracowanie wasne na podstawie: B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce

spoecznej, ASPRA-JR, Warszawa 2000, s. 135-136.

Ponadto wyrni mona przynajmniej trzy zasady, ktrymi powinny kierowa si

podmioty polityki spoecznej wobec ludzi starych, ktre s istotne dla jej efektywnoci16.

Pierwsz jest zasada subsydiarnoci - zgodnie z ktr, realizacja celw wymaga stworzenia

16 P. Bdowski, Zasady polityki spoecznej, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 304-305.

11

warunkw umoliwiajcych wykorzystanie w pierwszej kolejnoci potencjau, jaki stanowi

rodzina i krgi nieformalne w otoczeniu starego czowieka. Druga zasada dotyczy

kompleksowoci oceny potrzeb podkrela konieczno wszechstronnej analizy sytuacji ludzi

starych i rozpatrywania jej pod ktem wzajemnie powizanych ze sob elementw (np. stan

zdrowia, warunki mieszkaniowe, poziom dochodw, sytuacja rodzinna). Diagnoza potrzeb

powinna mie charakter caociowy, uwzgldniajcy nie tylko struktur potrzeb i ich rozmiary,

ale te ocen moliwoci ich zaspokojenia przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury i

udziau najbliszego otoczenia ludzi starych w procesie zaspokajania potrzeb. Trzeci zasad

jest zasada lokalnoci zakada si tu, i na poziomie lokalnym istniej najlepsze warunki dla

integracji i partycypacji ludzi starych. Skuteczne wczenie starszych ludzi w realizacj celw

polityki spoecznej wobec tej zbiorowoci, jak i celw polityki branowej wymaga

wczeniejszego rozpoznania obszarw, w ktrych dziaania wewntrznie integrujce

zbiorowo ludzi starych oraz t zbiorowo z innymi grupami mieszkacw, s najbardziej

pilne. Lokalno pozwala na przeoenie oglnych celw polityki wobec ludzi starych na cele

dopasowane do lokalnych potrzeb i moliwoci.

W odniesieniu do lokalnej polityki wobec osb starszych wyrnia si dwa jej typy

skrajne17. S to: (1) polityka nastawiona na interwencj w stosunku do najsabszych

ekonomicznie i znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji yciowej ludzi starych; oraz (2)

polityka nastawiona na optymalne zaspokojenie potrzeb rnych grup wchodzcych w skad

zbiorowoci ludzi starych. W pierwszym modelu zakada si, e celem polityki jest ustanowienie

moliwoci zaspokojenia podstawowych potrzeb. W drugim za, i dodatkowo powinny by

brane pod uwag potrzeby zwizane z poczuciem przynalenoci do grupy, akceptacji oraz

integracji osb starczych ze spoecznoci lokaln. Wybrany w danej gminie model zaleny jest

od pozycji spoecznej zajmowanej przez osoby starsze w ich rodowisku zamieszkania oraz od

oczekiwa spoecznych, zarwno ze strony samej zbiorowoci osb starszych, jak i caej opinii

publicznej. Istotne jest te, w jakim stopniu modsze pokolenia skoncentrowane s na

rozwizywaniu wasnych problemw, poziom zaawansowania procesw starzenia si

demograficznego ludnoci danego obszaru oraz poziom warunkw ycia caej spoecznoci im

wyszy tym wiksza moe by akceptacja dla potrzeb zwizanych ze starszym wiekiem.

W literaturze przedmiotu niekiedy stosuje si take odrnienie polityki wobec

trzeciego wieku i czwartego wieku18. W pierwszym przypadku zakada si stwarzanie

warunkw do zwikszania aktywnoci osb znajdujcych si w pierwszej fazie staroci np.

17 P. Bdowski, Lokalna polityka spoeczna wobec ludzi starych, [w:] B. Szatur-Jaworska, P. Bdowski, M. Dzigielewska, Podstawy gerontologii spoecznej, op. cit., s. 310-311. 18 Por. B. Szatur-Jaworska, Ludzie starzy i staro w polityce spoecznej, op. cit., s. 180-182; K. Komp, The Political Economy of the Third Age, [w:] D.C. Carr, K. Komp (eds.), Gerontology in the Era of the Third Age. Implications and Next Steps, Springer, Nowy Jork 2011, s. 5152.

12

poprzez wyduanie pracy zawodowej, popularyzacj wolontariatu i innych form uczestnictwa

w yciu publicznym. Polityka wobec czwartego wieku odnosi si natomiast do wdraania

zasady jak najduszego przebywania ludzi starych w miejscu ich zamieszania, w tym koncepcji

ycia wspieranego przez otoczenie (ang. ambient assisted living) i starzenia si w

rodowisku/miejscu zamieszkania (ang. ageing in place). W praktyce moe to by rozwj opieki

otwartej i potwartej, polegajcej na organizowaniu usug i pracy socjalnej w mieszkaniach

oraz w rodowiskowych centrach socjalnych, tworzenie domw czasowego pobytu,

modernizacja mieszka, adaptacja ich do potrzeb osb niepenosprawnych oraz wdraanie

gerontechnologii i technologii asystujcych. Rozrnienie na trzeci wiek i czwarty wiek wie

si z wyodrbnianiem podgrup osb starszych: modszych starych znajdujcych si midzy

60 a 74 rokiem ycia, ktrzy potrafi zachowa sprawno fizyczn i umysow oraz

samodzielno ekonomiczn oraz starszych starych - osb w przedziale wiekowym 7589 lat

czciej wymagajcych wsparcia innych oraz bardziej naraonych na niepenosprawno,

chorob Parkinsona i Alzheimera.

W kontekcie partycypacji spoecznej i obywatelskiej seniorw i seniorek warto wskaza

na koncepcj polityki spoecznej wobec kapitau spoecznego, przy czym kapita spoeczny

mona rozumie szeroko jako potencja wspdziaania osadzony w powizaniach

midzyludzkich i normach spoecznych, ktry moe przynosi korzyci osobom, grupom i

spoeczestwom19. Za M. Theiss przybliy mona sze elementw podanego modelu takiej

polityki20: (1) tworzenie na poziomie krajowym instytucjonalnych ram powstawania kapitau

spoecznego okrelonego typu w ramach realizowanych programw; (2) diagnozowanie form i

przejaww kapitau spoecznego w wymiarze krajowym, regionalnym i lokalnym z

uwzgldnieniem zjawiska nierwnowagi kapitaw w podziale wedug rodzaju tworzcych je

powiza21 oraz jego przemian i dystrybucji; (3) promowanie postaci kapitau spoecznego

zgodnego z zasadami pastwa demokratycznego; (4) podejmowanie dziaa wspierajcych

kooperacj grup i osb w przestrzeni publicznej; (5) uwzgldnianie potrzeb grup zagroonych

wykluczeniem spoecznym; (6) zdecentralizowanie dziaa, gwarantowanie i wspieranie

oddziaywa na kapita spoecznych podmiotw aktywnych na poziomie krajowym,

regionalnym i lokalnym. Elementy te mona uzna za zgodne z przytoczon koncepcj polityki

projektujcej wobec osb starszych.

19 A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s. 9. 20 M. Theiss, Krewni znajomi obywatele. Kapita spoeczny a lokalna polityka spoeczna, Wyd. Adam Marszaek, Toru 2007, s. 127-129. 21 Podzia kapitau spoecznego wedug tworzcych go powiza dotyczy trzech typw: opartego na wizi zrzeszeniowej (ang. bridging), na wizi naturalnej (ang. bonding) i na pionowych zalenociach wadzy i zwierzchnoci (ang. linking).

13

Naley take zaznaczy, i koncepcje budowania kapitau spoecznego mog powstawa

nie tylko odgrnie jako propozycje reform, dziaa politycznych czy administracyjnych, ale

take oddolnie, na poziomie lokalnym jako spontaniczne dziaania obywateli i ich grup w

tamach, np. udziau w konsultacjach, wolontariatu, dziaalnoci w grupach samopomocowych22.

W rzeczywistoci mona zatem zaobserwowa ambiwalencj w obszarze powstawania kapitau

spoecznego, take w odniesieniu do kategorii spoecznej ludzi starych, polegajc na

jednoczesnym wystpowaniu procesw jego generowania samorzutnego i intencjonalnego oraz

wystpowania jego zarwno pozytywnych, jak i negatywnych efektw zewntrznych. W tym

kontekcie podmioty polityki spoecznej wobec staroci i ludzi starych mona take okrela

mianem infrastruktury kapitau spoecznego ludzi starych, ktra obejmuje m.in. domy pomocy

spoecznej, dzienne domy pomocy, kluby seniora, Uniwersytety Trzeciego Wieku, uniwersytety

wszystkich pokole, hospicja, grupy samopomocowe, grupy wolontariatu pomocy ochotniczej,

centra seniora, miejskie rady seniorw, wsplnoty mieszkaniowe seniorw, kluby i ogniska

midzypokoleniowe, organizacje pozarzdowe (wspierajce osoby starsze w sferze zdrowotnej;

skupiajce osoby starsze i dziaajce na ich rzecz; wspomagajce ludzi starszych jako osoby

biedne i samotne; wspierajce domy pomocy spoecznej lub prowadzce placwki opieki dla

ludzi starszych; popularyzujce zagadnienia z zakresu gerontologii)23.

Podstawowy dokument strategiczny w omawianym obszarze stanowi Midzynarodowy

Plan Dziaania nt. Aktywnego Starzenia si prowadzony od 2002 przez Organizacj Narodw

Zjednoczonych24. Zawiera on wytyczne skierowane do rzdw krajowych podzielone na trzy

priorytetowe kierunki dziaa:

1. osoby starsze i rozwj (kwestie spoeczne: aktywny udzia osb starszych w spoeczestwie

i w rozwoju; zatrudnienie i starzenie si ludnoci aktywnej; rozwj wsi, migracje i

urbanizacja; dostp do wiedzy, edukacji i ksztacenia; solidarno midzypokoleniowa; walka

z ubstwem; sytuacje zagroenia);

2. promocja zdrowia i dobrostanu w starszym wieku (kwestie spoeczne: promocja zdrowia i

dobrostanu w cigu caego ycia; powszechny i rwny dostp do usug zdrowotnych; osoby

starsze a HIV/AIDS; ksztacenie opiekunw i kadr medycznych; potrzeby osb starszych w

zakresie zdrowia psychicznego; osoby starsze i niepenosprawno);

3. zapewnienie wczajcych i wspierajcych rodowisk (kwestie spoeczne: mieszkanie i

rodowisko ycia; opieka i wsparcie dla nioscych opiek; porzucenie, ze traktowanie i

przemoc; wizerunek staroci).

22 Por. A. Klimczuk, Kapita spoeczny ludzi starych na przykadzie mieszkacw miasta Biaystok, op. cit., s. 87-88. 23 Por. Ibidem, s. 89-91. 24 Report of the Second World Assembly on Ageing. Madrid International Plan of Action on Ageing, United Nations, New York 2002.

14

Plan powizany jest z rozwijan przez ONZ od lat 90. XX wieku koncepcj budowy

spoeczestwa dla ludzi w kadym wieku (ang. society for all ages), ktra rekomenduje czenie

aktywnego starzenia si z budow solidarnoci midzypokoleniowej, ktr mona rozumie

oglnie jako wyraanie bezwarunkowego zaufania midzy czonkami tego samego pokolenia lub

rnych pokole. Tym samym mona zaryzykowa twierdzenie, i dokument ten stymuluje

analiz i rozwj nie tylko polityki aktywnego starzenia si, lecz te polityki relacji

midzypokoleniowych (ang. intergenerational policy).

Pod pojciem polityki relacji midzypokoleniowych mona rozumie zestawy dziaa

ukierunkowane na ksztatowanie i wdraanie okrelonego kontraktu midzypokoleniowego

(zasad dystrybucji zasobw midzy pokoleniami; w kontekcie pastwa dobrobytu w

szczeglnoci dotyczy to systemw emerytalnych) oraz ustanawiania i utrzymywania reimu

midzypokoleniowego (zasad okrelajcych ksztat relacji midzypokoleniowych; spisanych

lub nie, zasad obecnych w prawie, religii, etyce i obyczaju). Innymi sowy polityka ta dotyczy

prowadzenia dyskursu i negocjowania skal, kierunkw i rodkw dystrybucji zasobw midzy

generacjami, przy czym moe by narzucana si lub przemoc symboliczn przez jedne

pokolenia innym lub tworzona wsplnie poprzez dialog. Ta wspzaleno pokole obejmuje

trzy wymiary ycia: jego przestrze, cykl i projekt, ktrym odpowiadaj: miejsca sprzyjajce

midzypokoleniowoci (polityka ochrony rodowiska i polityka

architektoniczna/urbanistyczna), interpretacje i stereotypy etapw ycia (polityka

(midzy)kulturowa i polityka edukacyjna) oraz wizje przyszoci wskazujce jednostkom szanse

i prawa w razie utraty rnego rodzaju zasobw (polityka gospodarcza, polityka rynku pracy,

polityka zdrowotna)25. Wymiary te mog zatem nie tylko podlega analizom naukowym, ale te

interwencjom w ramach zintegrowanej, spjnej polityki relacji midzypokoleniowych.

Przykadw wdraania jej w praktyce dostarcza tworzenie (lub przeksztacanie istniejcych)

placwek i instytucji jako wsplnych przestrzeni midzypokoleniowych, czyli

odpowiadajcych potrzebom dzieci i modziey oraz seniorw, a zarazem ksztatujcych ich

wzajemne relacje26. Moe to by np. czne prowadzenie domw pomocy spoecznej i

przedszkoli, klubw seniora i szk, domw dla seniorw i bezdomnych matek, domw dziennej

opieki dla seniorw i centrw rozwoju dzieci, wsplnot emerytalnych i akademickich.

Wspczenie wyrnia si przynajmniej trzy koncepcje polityk wobec starzenia si

spoeczestw zestaww zasad zarzdzania interesem publicznym w zakresie przygotowania

jednostek i zbiorowoci do ycia po osigniciu etapu staroci. S to paradygmaty:

25 J. Sez, S. Pinazo, M. Snchez, Fostering intergenerational policies, [w:] M. Snchez (ed.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, la Caixa Foundation, Barcelona 2007, s. 186-191. 26 S.E. Jarrott, A.P.C. Weintraub, Intergenerational shared sites: A practical model, [w:] M. Snchez (eds.), Intergenerational programmes. Towards a society for all ages, op. cit., s. 139.

15

produktywnego, aktywnego i kreatywnego starzenia si27. Pierwsza koncepcja postuluje

wyduanie lat pracy, ograniczanie opieki socjalnej oraz zwikszanie indywidualnych wkadw w

potencjalne wiadczenia i usugi opiekucze. Koncepcja aktywnego starzenia si przyjta w

przywoywanym planie Organizacji Narodw Zjednoczonych zwraca za uwag na potrzeb

ograniczania dyskryminacji ze wzgldu na wiek, wielowymiarowej edukacji i aktywizacji

obywatelskiej w zabezpieczaniu praw ekonomicznych, politycznych i spoecznych osb starszych co

ma sprzyja poprawie stanu zdrowia oraz rozwizywaniu problemw rodzinnych i lokalnych.

Paradygmat kreatywnego starzenia si dotyczy natomiast zaangaowania seniorw w

aktywno twrcz celem odejcia od podkrelania ich problemw do wskazywania ich

potencjaw. Programy czce sztuk z edukacj ustawiczn, integracj spoecznoci oraz

dziaaniami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi maj poprawia kondycj fizyczn i

psychospoeczn, budowa znajomoci oraz sprzyja wykorzystaniu dowiadcze i

przekazywaniu dziedzictwa przyszym pokoleniom.

W odniesieniu do lokalnej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci znaczenia

nabiera take inicjatywa Globalnej Sie Miast i Gmin Przyjaznych Starszemu Wiekowi (ang.

Global Network of Age-friendly Cities and Communities) powoana w 2010 roku z inicjatywy

wiatowej Organizacji Zdrowia w nastpstwie prowadzonego od 2005 roku programu

ksztatowania standardw dostosowania miast do potrzeb osb starszych. Orodki kandydujce

do czonkostwa w sieci, zobowizuj si do opracowania i wdroenia programw reform w

omiu wymiarach (tabela 2)28. Programy s oceniane i wspierane przez wiatow Organizacj

Zdrowia, a gwne kryterium stanowi zaangaowanie seniorw we wszystkie etapy dziaa nie

tylko np. jako czonkw rad opiniujcych, ale te jako animatorw projektw oraz jako osoby

monitorujce ich przebieg, uczestniczce w ich ewaluacji oraz usprawnianiu przyszych dziaa.

Tabela 2. Wybrane cechy Miast Przyjaznych Starszemu Wiekowi wedug wiatowej

Organizacji Zdrowia

Wymiar Cechy

Przestrzenie zewntrzne i budynki

Miejsca publiczne s czyste i przyjemne.

Wystpuje dostateczna ilo terenw zielonych oraz zadbanych i bezpiecznych miejsc siedzcych na wieym powietrzu.

Chodniki s dobrze utrzymane, wolne od przeszkd i zarezerwowane wycznie dla pieszych.

Chodniki maj powierzchni antypolizgow, s wystarczajco szerokie dla wzkw inwalidzkich a krawniki spadaj do poziomu drogi.

Przejcia dla pieszych s wystarczajce pod wzgldem liczby i bezpieczne dla osb o rnym stopniu i rodzaju niepenosprawnoci. Posiadaj oznaczenia antypolizgowe,

27 Zob. A. Klimczuk, Kreatywne starzenie si. Przykady zagranicznych i polskich zalece i praktyk, op. cit. 28 Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.

16

sygnay wizualne i dwikowe oraz odpowiedni czas potrzebny do przejcia.

Kierowcy ustpuj pierwszestwa pieszym na skrzyowaniach i przejciach dla pieszych.

cieki rowerowe s oddzielone od chodnikw i innych przej dla pieszych.

Bezpieczestwo w przestrzeni publicznej jest promowane poprzez wykorzystanie dobrego owietlenia ulicznego, patrole policji i edukacj spoeczn.

Usugi s umieszczane razem i s dostpne.

Wprowadzone s specjalne udogodnienia w obsudze klientw takie jak oddzielne kolejki lub kasy dla osb starszych.

Budynki s dobrze oznaczone na zewntrz i od wewntrz. Posiadaj dostateczn ilo miejsc do siedzenia i toalet, dostpne windy, rampy, porcze i schody oraz podogi antypolizgowe.

Toalety publiczne na zewntrz i w pomieszczeniach s w dostatecznej liczbie, czyste, dobrze utrzymane i dostpne.

Transport Opaty za transport publiczny s adekwatne do kosztw, wyranie widoczne i przystpne.

Komunikacja miejska dziaa pewnie i czsto, take w nocy oraz w weekendy i wita.

Wszystkie obszary i usugi miejskie s dostpne za porednictwem transportu publicznego, z dobrymi poczeniami komunikacyjnymi oraz dobrze oznakowanymi trasami i pojazdami.

Pojazdy s czyste, dobrze utrzymane i dostpne, niezatoczone i wyposaone w specjalne siedzenia, ktrych zasady korzystania s przestrzegane.

Dla osb niepenosprawnych dostpny jest specjalistyczny transport.

Kierowcy zatrzymuj si na wyznaczonych przystankach i przy krawniku w celu uatwienia wsiadania oraz czekaj na zajcie miejsc przez pasaerw przed ruszeniem.

Przystanki i stacje transportu s dogodnie zlokalizowane, dostpne, bezpieczne, czyste, dobrze owietlone i oznakowane, z odpowiednimi siedzeniami i schronieniami.

Uytkownicy maj dostp do kompletnych i przystpnych informacji na temat tras, rozkadw i obiektw przeznaczenia specjalnego.

Gdy transport publiczny jest zbyt ograniczony dostpny jest transport dostarczany przez wolontariuszy.

Takswki s dostpne i przystpne cenowo, a kierowcy s uprzejmi i pomocni.

Drogi s dobrze utrzymane, wraz ze studzienkami kanalizacyjnymi i dobrym owietleniem.

Przepustowo ruchu jest dobrze regulowana.

Drogi s wolne od przeszkd, ktre ograniczaj widoczno kierowcom.

Znaki drogowe i skrzyowania s widoczne oraz dobrze przygotowane.

Szkolenia kierowcw i kursy odwieajce umiejtnoci s promowane wrd wszystkich kierowcw.

Parkingi i przystanki s bezpieczne, w dostatecznej liczbie i o dogodnym pooeniu.

Parkingi priorytetowe i przystanki dla osb ze specjalnymi potrzebami s dostpne i szanowane.

Mieszkal-nictwo

Wystarczajce, tanie mieszkania s dostpne w miejscach, ktre s bezpieczne oraz znajduj si w pobliu usug publicznych i reszty spoecznoci.

Dostpne s moliwoci wystarczajcego i niedrogiego utrzymania domu i usug wsparcia.

Mieszkania s dobrze skonstruowane i zapewniaj bezpieczne i wygodne schronienie przed niepogod.

Wntrza parterw i wyszych piter zapewniaj swobod ruchu we wszystkich pokojach i korytarzach.

17

Moliwoci modyfikacji domw s dostpne w przystpnych cenach, a ich deweloperzy rozumiej potrzeby osb starszych.

Publicznie i komercyjnie wynajmowane mieszkania s czyste, zadbane i bezpieczne.

Dostpne s wystarczajce i niedrogie mieszkania dla sabych i niepenosprawnych osb starszych, wraz z odpowiednimi usugami wiadczonymi lokalnie.

Uczestnictwo spoeczne

Miejsca na imprezy i dziaania spoeczne s dogodnie zlokalizowane, dostpne, dobrze owietlone i atwo do nich dotrze komunikacj publiczn.

Imprezy odbywaj si w terminach dogodnych osobom starszym.

W dziaaniach i wydarzeniach mog uczestniczy indywidualnie lub z osob towarzyszc.

Zajcia i atrakcje s niedrogie, bez ukrytych lub dodatkowych kosztw uczestnictwa.

Dobre informacje o dziaaniach i wydarzeniach s powszechnie dostpne, w tym szczegy dotyczce dostpnoci urzdze i moliwoci transportu osb starszych.

Szeroki zakres wydarze jest oferowany celem dotarcia do zrnicowanej zbiorowoci osb starszych.

Spotkania z uczestnictwem osb starszych odbywaj si w wielu rnych punktach znanych lokalnej spoecznoci, takich jak orodki rekreacyjne, szkoy, biblioteki, domy kultury i parki.

Wydarzenia maj zasig pozwalajcy na wczenie uczestnictwa w nie osb zagroonych izolacj spoeczn.

Szacunek i integracja spoeczna

Osoby starsze regularne uczestnicz w konsultacjach dotyczcych lepszego dostarczania publicznych, pozarzdowych i komercyjnych usug.

Usugi i produkty s dostarczane przez publicznych i komercyjnych usugodawcw celem dostosowania ich do zmieniajcych si potrzeb i preferencji.

Pracownicy usugodawcw s uprzejmi i pomocni.

Osoby starsze s widoczne w rodkach masowego przekazu oraz przedstawiane pozytywnie i bez stereotypw.

Imprezy, dziaania i wydarzenia o zasigu wsplnotowym przycigaj przedstawicieli wszystkich pokole poprzez ich dostosowanie do specyficznych ze wzgldu na wiek potrzeb i preferencji.

Starsi ludzie s szczeglnie wczani do dziaalnoci spoecznej na rzecz rodzin.

Szkoy stwarzaj moliwoci zapoznania si z tematyk starzenia si i osb starszych oraz angauj seniorw do prowadzenia zaj szkolnych.

Starsi ludzie s uznani we wsplnocie za ich osignicia w przeszoci, jak rwnie za swj obecny wkad w ycie spoeczne.

Osoby starsze, ktre s mniej zamone maj dobry dostp do usug publicznych, pozarzdowych i komercyjnych.

Aktywno obywatelska i zatrudnienie

Starsi wolontariusze maj szeroki zakres elastycznych opcji dziaania. Maj dostp do szkole, rozpoznania w spoecznoci, poradnictwa i odszkodowania za poniesione koszty.

Waciwoci starszych pracownikw s dobrze promowane.

Promowany jest szereg elastycznych i odpowiednio patnych moliwoci pracy dla ludzi starszych.

Dyskryminacja ze wzgldu na wiek jest zabroniona podczas rekrutacji, utrzymania, awansw i szkole pracownikw.

Miejsca pracy s dostosowane do potrzeb osb niepenosprawnych.

Promowane i wspierane s moliwoci samozatrudnienia si osb starszych.

Dostpne s moliwoci uczestnictwa w szkoleniach w dla starszych pracownikw take po przejciu na emerytur.

Organy decyzyjne w sektorze publicznym, komercyjnym i pozarzdowym wspieraj i

18

uatwiaj czonkostwo osb starszych.

Komunikacja i informacja

Podstawowy, efektywny system informacyjny dociera do mieszkacw spoecznoci w kadym wieku.

Zapewnione i skoordynowane jest regularne i szerokie rozpowszechnianie informacji. Dostp jest scentralizowany.

Oferowane s regularne audycje informacyjne interesujce dla osb starszych.

Promowane jest ustne porozumiewanie si przystpne osobom starszym.

Osoby zagroone izolacj spoeczn otrzymuj poszczeglne informacje od zaufanych osb.

Publiczni i komercyjni usugodawcy dostarczaj przyjazne, osobiste usugi na danie.

Drukowane informacje - w tym formularze urzdowe, napisy telewizyjne i teksty na wywietlaczach wizualnych - maj due litery, a gwne wnioski s pokazywane poprzez stosowanie wyranych nagwkw i pogrubionych czcionek.

Drukowane i mwione komunikaty uywaj prostych, znanych sw w krtkich, bezporednich zdaniach.

Zautomatyzowane systemy automatycznych sekretarek podaj instrukcje wolno i wyranie oraz informuj rozmwcw, jak powtrzy komunikat w dowolnym momencie.

Sprzt elektroniczny, taki jak telefony komrkowe, radia, telewizory oraz bankomaty i automaty biletowe, posiadaj due przyciski i due napisy.

Istnieje szeroki publiczny dostp do komputerw i Internetu, bez lub za niewielk opat, w miejscach publicznych takich jak urzdy, orodki kultury i biblioteki.

Usugi spoeczne i zdrowotne

Zaoferowany jest odpowiedni zakres usug medycznych i opieki rodowiskowej celem promocji, utrzymania i przywracania zdrowia.

Usugi opieki domowej obejmuj zabiegi medyczne, opiek osobist i sprztanie.

Usugi spoeczne i zdrowotne s dogodnie zlokalizowane, a dojazd do nich jest moliwy wszystkimi dostpnymi rodkami transportu.

Stacjonarne orodki opieki nad osobami starszymi i placwki wyznaczone do penienia ich funkcji s zlokalizowane w pobliu usug publicznych i reszty spoecznoci.

Placwki ochrony zdrowia i opieki rodowiskowej zostay bezpiecznie skonstruowane i s atwo dostpne.

Osobom starszym dostarczane s przejrzyste i przystpne informacje na temat zdrowia i opieki spoecznej.

wiadczenie usug jest skoordynowane i proste administracyjnie.

Wszyscy pracownicy usugodawcw odnosz si z szacunkiem do osb starszych, s pomocni i odpowiednio przeszkoleni.

Ekonomiczne bariery utrudniajce dostp do suby zdrowia i pomocy spoecznej s zminimalizowane.

Ludzie w kadym wieku s zachcani i wspierani w wiadczeniu usug wolontariackich i dobrowolnych.

Istnieje wystarczajca i dostpna ilo miejsc pochwku.

Lokalne planowanie kryzysowe uwzgldnia saboci i moliwoci osb starszych. rdo: opracowanie wasne na podstawie: Global Age-friendly Cities: A Guide, WHO, Geneva 2007.

19

Do 2014 roku w Polsce relatywnie niewiele miast podjo inicjatywy na rzecz

uporzdkowania i zintegrowania lokalnej polityki wobec staroci i wobec osb starszych29.

Zadania w tym zakresie okrelane s gwnie w oglnych programach rozwizywania

problemw spoecznych lub pomocy spoecznej, lecz nie w odrbnych dokumentach

dotyczcych tylko analizowanego zagadnienia. Istotny wpyw na ksztatowanie takich

dokumentw maj m.in. obecno Polski w Unii Europejskiej i zwikszona w zwizku z tym

racjonalizacja planowania inwestycji publicznych, dziaalno w gwnych orodkach kraju

ekspertw z zakresu gerontologii, prnie rozwijajcy si ruch Uniwersytetw Trzeciego Wieku

oraz prace nad rzdowym programem Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia

aktywnoci zawodowej osb w wieku 50+, ktry przyjto w 2008 roku. Pierwsze dokumenty

miejskie dotyczce w szczeglnoci omawianego obszaru byy przyjmowane od 2008 roku

kolejno w: Warszawie, Sochaczewie, Poznaniu, Elblgu, Tomaszowie Mazowieckim, Olsztynie,

Katowicach, Czstochowie, Nowym Miecie Lubawskim, Dziadowie, Gnienie i Lublinie. W tym

miejscu wystarczy zaznaczy, i dokumenty z zaledwie trzech miast Poznania, Warszawy i

Tomaszowa Mazowieckiego - powouj si na aktualne zalecenia midzynarodowe. Jednoczenie

koncentruj si one gwnie na aspektach zabezpieczenia socjalnego i pomocy spoecznej w

ramach polityki wobec ludzi starych i bardzo rzadko w wskim zakresie obejmuj zagadnienia z

zakresu polityki wobec staroci. Krytycznie ocenia si te nieuwzgldnianie kwestii zwizanych

z pci kulturow, podczas gdy starzenie si ludnoci cechuje zjawisko jej feminizacji - kobiety

bowiem yj duej i czciej ni mczyni doywaj staroci. Tylko w dokumentach przyjtych

w Warszawie i Poznaniu mona zauway systemowe podejcie do rozwizywania problemw

zwizanych ze starzeniem si w pozostaych przypadkach dziaania si wybircze i trudno

dostrzec mechanizmy ich potencjalnej koordynacji. W dotychczasowych dokumentach miejskich

niemal zupenie pomija si elementy polityki gospodarczej i brakuje w nich odniesienia do

koncepcji srebrnej gospodarki jako systemu produktw i usug dostosowanych nie tylko do

osb starszych, ale i do wszystkich grup wieku, promowanej przez Komisj Europejsk oraz

kraje o bogatych dowiadczeniach w rozwizywaniu problemw zwizanych ze starzeniem si

(takich jak Niemcy, Finlandia i Japonia). Odwoania do tej koncepcji s za obecnej w

dokumentach centralnych oraz mniej (podlaskie, warmisko-mazurskie) lub bardziej

(maopolskie) bezporednio w dokumentach wojewdzkich. Pozytywnie ocenia si za

relatywnie czste wskazywanie na rne dziaania na rzecz integracji i edukacji

midzypokoleniowej. Niemniej dotychczas w kraju nie powstay dokumenty strategiczne

dotyczce wycznie tego zagadnienia na poziomie lokalnym. Zagadnienia polityki relacji

29 Zob. A. Klimczuk, Polskie miasta wobec staroci i starzenia si, op. cit.; Raporty wojewdzkie projektu ASOS, Projekt Aktywny senior - najlepszy rzecznik swoich spoecznoci, WRZOS, 01.02.2013, www.wrzos.org.pl/?id=290&m=8 [06.07.2014].

20

midzypokoleniowych s jednak obecne w dokumentach szczebla centralnego (omawianych w

dalszej czci niniejszego raportu) oraz w publikacjach Biura Rzecznika Praw Obywatelskich30.

1.2. Priorytety krajowej polityki spoecznej wobec ludzi starych i staroci

Program Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb w wieku

50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.

Za punkt wyjcia do przegldu dokumentw dotyczcych krajowej polityki spoecznej

wobec ludzi starych i staroci w niniejszym raporcie przyjmuje si ustanowiony w 2008 roku

program rzdowy Solidarno pokole. Dziaania dla zwikszenia aktywnoci zawodowej osb

w wieku 50+, ktrego celem jest wzrost do 2020 roku wskanika zatrudnienia ludnoci

znajdujcej si midzy 55 a 64 rokiem ycia do poziomu 50%. Jego osignicie ma oznacza

zarazem zmniejszenie transferw skierowanych do osb starszych, co pozwoli na wiksze

wsparcie dzieci i modziey, ktre s najbardziej zagroone ubstwem. Zaoono tu te, e

istotne jest prowadzenie z udziaem przedsibiorstw i indywidualnej odpowiedzialnoci

obywateli polityki aktywnego starzenia si np. poprzez promocj zdrowia i bezpieczestwa

pracownikw w kadym wieku, prewencj problemw zwizanych z wiekiem, ograniczenie

zacht do wczeniejszego przechodzenia na emerytur, podniesienie wieku emerytalnego i

stopniowe jego wyrwnywanie dla kobiet i mczyzn.

W 2013 roku przygotowano aktualizacj programu z uwzgldnieniem diagnozy

przygotowanej w ramach prac Rady Programowej 50+ oraz wynikw bada i analiz w ramach

projektu Wyrwnywanie szans na rynku pracy dla osb 50+ prowadzonych przez Uniwersytet

dzki. Cele, priorytety i kierunki dziaa w Programie Solidarno pokole s nastpujce:

Cel 1. Dostosowanie kompetencji oraz podniesienie kwalifikacji osb 45+ z perspektywy

potrzeb rynku pracy: Priorytet 1.1. Rozwj i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb 45+

oraz dostosowanie jej do potrzeb rynku pracy oraz potrzeb i moliwoci jej odbiorcw; Priorytet

1.2. Uczenie si przez cae ycie jako czynnik wspierajcy aktywno zawodow; Priorytet 1.3.

Wdroenie rozwiza zachcajcych pracodawcw (szczeglnie z maych i rednich firm) do

rozwoju kompetencji pracownikw 45+; Priorytet 1.4. Uwzgldnienie w rozwoju krajowego

systemu kwalifikacji wspierania aktywnoci edukacyjnej osb po 45. roku ycia.

30 Zob. B. Szatur-Jaworska (red.), Strategie dziaania w starzejcym si spoeczestwie. Tezy i rekomendacje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013; M. Rosochacka-Gmitrzak, A. Chabiera (red.), Dialog Midzypokoleniowy. Midzy ide a praktyk. Inspiracje, Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich, Warszawa 2013.

21

Cel 2. Rozwj kultury organizacji i rodowiska pracy bardziej przyjaznych pracownikom

w wieku 50+: Priorytet 2.1. Rozwj systemw planowania kariery zawodowej, zdobywania

kompetencji oraz zarzdzania wiekiem w przedsibiorstwach w celu wykorzystania potencjau

pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.2. Poprawa warunkw pracy oraz wzrost motywacji i

zadowolenia z pracy pracownikw w wieku 50+; Priorytet 2.3. Wdroenie rozwiza

systemowych zachcajcych pracodawcw do zatrudniania i utrzymywania zatrudnienia osb w

wieku 50+; Priorytet 2.4. Poprawa wizerunku i przeamywanie stereotypw dotyczcych

pracownikw w wieku 50+, a take przeciwdziaanie dyskryminacji ze wzgldu na wiek w

firmach i instytucjach.

Cel 3. Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i

aktywno zawodow: Priorytet 3.1 Upowszechnienie w instytucjach rynku pracy instrumentw

aktywizacji zawodowej skierowanych do osb w wieku 50+ oraz poprawa ich skutecznoci;

Priorytet 3.2. Rozwj przedsibiorczoci z zaangaowaniem osb w wieku 50+, w tym

przedsibiorczoci spoecznej; Priorytet 3.3. Wdroenie systemowych rozwiza zachcajcych

osoby w wieku 50+ do pozostawania w zatrudnieniu i podejmowania pracy.

Cel 4. Wspieranie idei aktywnego i zdrowego starzenia si: Priorytet 4.1.

Upowszechnianie idei aktywnego i zdrowego starzenia si; Priorytet 4.2. Upowszechnienie

profilaktyki zdrowotnej oraz moliwoci poprawy kondycji fizycznej i psychicznej osb w wieku

50+; Priorytet 4.3. Wspieranie zmian systemowych rozwiza dotyczcych aktywnego i

zdrowego starzenia si poprzez wspprac w tym zakresie.

Cel 5. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb 50+: Priorytet 5.1.

Stworzenie i rozwijanie staych form wsppracy i koordynacji dziaa rzdu, samorzdw

regionalnych, organizacji pracodawcw, zwizkw zawodowych, reprezentacji organizacji

pozarzdowych, reprezentacji podmiotw ekonomii spoecznej, rodowisk naukowych i mediw

w sferze aktywizacji zawodowej i zatrudnienia osb w wieku 50+; Priorytet 5.2. Rozwj

wsppracy, na rzecz zatrudnienia osb w wieku 50+, samorzdw terytorialnych,

pracodawcw, zwizkw zawodowych, organizacji pozarzdowych, podmiotw ekonomii

spoecznej, rodowisk naukowych i mediw na poziomie regionalnym i lokalnym.

Cel 6. Transfery spoeczne wspierajce aktywno zawodow osb w wieku

przedemerytalnym: Priorytet 6.1. Wyduenie efektywnego wieku emerytalnego; Priorytet 6.2.

Stopniowe ograniczanie alternatywnych drg dezaktywizacji zawodowej z wykorzystaniem

systemu wiadcze spoecznych.

22

M. Boni (red.), Raport o kapitale intelektualnym Polski, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.

Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2008.

M. Boni (red.), Raport Polska 2030. Wyzwania rozwojowe, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw.

Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2009.

Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju 2030, Kancelaria Prezesa Rady Ministrw. Zesp

Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw, Warszawa 2013.

Rozwinicie koncepcji solidarnoci pokole zawieraj dokumenty opracowywane przez

Zesp Doradcw Strategicznych Prezesa Rady Ministrw: Raport o kapitale intelektualnym

Polski (2008 rok), raport Polska 2030 (2009 rok) i Dugookresowa Strategia Rozwoju Kraju

(2013 rok; projekt w 2011). W pierwszym opracowaniu przedstawiono indeks kapitau

intelektualnego (ktrego elementy w tym ujciu stanowi kapita spoeczny, ludzki, strukturalny

i relacyjny) w porwnaniu do 16 krajw europejskich. Uwzgldniono przy tym podzia na cztery

pokolenia Polakw: dzieci i modziey, studentw, dorosych i seniorw oraz wskazano na

powizane z nimi moliwoci rozwoju kolejno: polityki rodzinnej, podniesienia jakoci

nauczania, ukierunkowania szkolnictwa na potrzeby rynku pracy oraz aktywizacji seniorw.

Kapita intelektualny polskich seniorw uplasowa si tutaj na ostatniej pozycji wrd

porwnywanych krajw, gwnie ze wzgldu na ich nisk aktywno zawodow, wysokie

poczucie alienacji oraz niski poziom dostpnoci do usug medycznych. Uznano, e poprawie

tego stanu powinny suy m.in. zmiana polityki pastwa wobec seniorw, stworzenie paktu na

rzecz aktywnoci osb starszych, dziaania na rzecz zmiany postaw spoecznych wobec

seniorw, zmiany oferty edukacyjnej, popularyzacja zarzdzania wiekiem i reforma systemu

emerytalnego.

W raporcie Polska 2030 zaoono za, i solidarnoci pokole to perspektywa, ktra

ma pozwoli na odejcie od rzdw przypadku obejmujcych horyzont czasowy kalendarza

wyborczego, na rzecz przywdztwa strategicznego umoliwiajcego uniknicie dryfu

rozwojowego kraju i realizacj projektu cywilizacyjnego, wykraczajcego poza transformacj

systemow realizowan od pocztku lat 90. XX wieku. Ponadto zaoono, i koncepcja ta ma

suy budowie opiekuczego spoeczestwa (ang. welfare society), ktre ma uzupenia

tworzenie pastwa wspierajcego prac (ang. workfare state).

W Dugookresowej Strategii Rozwoju Kraju solidarno pokole zostaa natomiast

wskazana jako jedna z trzech gwnych zasad rozwoju kraju, obok solidarnoci terytorialnej

(midzy regionami) i solidarnoci innowacyjnej (midzy wyrwnywaniem szans i

konkurencyjnoci). Wskazano tu na tworzenie warunkw wsppracy i uniknicia konfliktu

pokole midzy przedstawicielami pierwszego powojennego wyu demograficznego

(analogowego), ktrzy bd zmniejsza swoje zaangaowanie publiczne i aktywno

23

zawodow oraz drugiego powojennego wyu demograficznego (cyfrowego), ktrzy

wspczenie wkraczaj w ycie zawodowe i publiczne. Rezultatem ma by budowa

dostosowanej do potrzeb starzejcej si populacji srebrnej gospodarki oraz

wielopokoleniowego spoeczestwa sieci.

Starzenie si populacji kraju w dokumencie tym jest wskazywane w kilku celach. W Celu

1 Wspieranie prorozwojowej alokacji zasobw w gospodarce, stworzenie warunkw dla

wzrostu oszczdnoci oraz poday pracy i innowacji (kierunek interwencji: zwikszenie

udziau wydatkw rozwojowych, zmniejszenie wydatkw o charakterze stricte transferowym

dziki m.in. stopniowemu zrwnywaniu wieku emerytalnego kobiet i mczyzn na poziomie 67

lat; stopniowe zwikszanie wydatkw sektora instytucji rzdowych i samorzdowych na

zdrowie, tak aby moliwe byo sprostanie rosncemu popytowi na usugi zdrowotne starzejcej

si ludnoci Polski przy jednoczesnej poprawie standardu usug medycznych; kierunek

interwencji: zmiany w strukturze opodatkowania zmierzajce do wzmacniania bodcw

ekonomicznych sprzyjajcych oszczdzaniu (w tym: na staro)).

W Celu 2 Zmniejszenie dugu publicznego i kontrola deficytu w cyklu koniunkturalnym

zwraca si za uwag na kierunek interwencji trwaa redukcja deficytu sektora instytucji

rzdowych i samorzdowych poprzez sukcesywne reformowanie wszystkich segmentw

systemu emerytalnego, racjonalizacj systemw specjalnych oraz powizanie wysokoci skadek

emerytalno-rentowych paconych przez rolnikw z osiganymi przez nich dochodami.

W Celu 3 Poprawa dostpnoci i jakoci edukacji na wszystkich etapach oraz

podniesienie konkurencyjnoci nauki podkrela si kierunek interwencji: upowszechnianie

uczenia si dorosych, przede wszystkim w trybie pozaformalnym oraz w miejscu pracy oraz

zapewnienie skutecznego mechanizmu czcego finansowanie tej formy uczenia ze rodkw

prywatnych i publicznych w tym wspieranie i promocja atrakcyjnej oferty edukacyjnej

adresowanej do seniorw oraz innowacyjnych rozwiza na rzecz motywowania seniorw do

uczenia si dla zachowania aktywnoci.

W Celu 5 Stworzenie Polski Cyfrowej proponuje si m.in. interwencje na rzecz

wdroenia powszechnej edukacji cyfrowej oraz stworzenia nowoczesnej sieciowej

infrastruktury i zasobw edukacyjnych.

W Celu 6 Rozwj kapitau ludzkiego poprzez wzrost zatrudnienia i stworzenie

workfare state zakada si interwencje na rzecz wprowadzenia nowych rozwiza

zapewniajcych powszechno opieki nad osobami niesamodzielnymi oraz poszerzenie oferty

opieki instytucjonalnej, tak aby odpowiedzie na wyzwania zwizane ze starzeniem si

spoeczestwa i zapewni wsparcie rodzinom, w ktrych znajduj si osoby niesamodzielne;

dostosowanie systemu ochrony zdrowia do prognozowanych do roku 2030 zmian

demograficznych, w szczeglnoci wzmocnienie dziaa na rzecz rozwoju infrastruktury i

24

zasobw kadrowych w obszarach opieki nad matk i dzieckiem oraz osobami starszymi;

rozpoczcie dziaa majcych na celu wdroenie holistycznych standardw opieki nad osobami

w wieku geriatrycznym poprzez midzy innymi rozwj nowoczesnej infrastruktury w obszarze

geriatrii, dostosowanie ksztacenia kadr medycznych do identyfikowanych potrzeb oraz

nowoczesn organizacj geriatrycznych wiadcze zdrowotnych; stworzenie modelu

aktywnoci intelektualnej, spoecznej i zawodowej osb starszych opartego na wykorzystywaniu

ich potencjaw i zapobieganiu wykluczeniu spoecznemu; stworzenie miksu dochodowego

opartego na wiadczeniach emerytalnych oraz wynagrodzeniu z pracy, tak aby zapobiega

wykluczeniu spoecznemu osb starszych (dostp do opieki zdrowotnej i dugoterminowej na

odpowiednim poziomie) oraz zbyt szybkiej rezygnacji z zatrudnienia poprzez wzrost jej

opacalnoci; stworzenie nowego modelu elastycznego zatrudnienia dla osb starszych.

wspieranie poprawy dostpu do edukacji i zasobw kultury na kadym etapie ycia;

wspieranie uczenia si przez cae ycie, w tym tworzenia uniwersytetw trzeciego wieku;

wsparcie rozwoju srebrnej gospodarki.

W Celu 8 Wzmocnienie mechanizmw terytorialnego rwnowaenia rozwoju dla

rozwijania i penego wykorzystania potencjaw regionalnych zaoono rewitalizacj

obszarw problemowych w miastach w tym opracowanie programw przeciwdziaajcych

wykluczeniu spoecznemu na obszarach problemowych miast, a wic m.in. systemy stypendialne

dla pobierajcych nauk, podnoszenie poziomu merytorycznego placwek edukacyjnych,

wspieranie programw wsppracy midzypokoleniowej i midzy rnymi grupami

spoecznymi, a take zapewnienie infrastruktury i oferty czasu wolnego dla modziey.

W Celu 11 Wzrost spoecznego kapitau rozwoju za kierunek interwencji uznano

przygotowanie i wprowadzenie programu edukacji obywatelskiej na wszystkich poziomach

edukacji, w perspektywie uczenia si przez cae ycie.

Strategia Rozwoju Kraju 2020. Aktywne spoeczestwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne

pastwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2012.

Tematyka starzenia si spoeczestwa zostaa poruszona w kilku celach strategii. W Celu

I.2. Zapewnienie rodkw na dziaania rozwojowe kierunek interwencji I.2.3. Zwikszenie

wykorzystania rodkw pozabudetowych gdzie zaoono stworzenie warunkw

ekonomiczno-instytucjonalne sprzyjajcych oszczdzaniu na staro. W kierunku interwencji

I.3.2. Rozwj kapitau spoecznego zaoono, i wane bdzie stworzenie odpowiednich

regulacji prawnych dla rozwoju nieformalnej edukacji obywatelskiej oraz objcie ni osb, ktre

zakoczyy ju edukacj formaln, w tym osb w wieku 50+, promocja uczenia si przez cae

ycie oraz wolontariatu, w szczeglnoci wrd osb w wieku 50+. W kierunku interwencji I.3.3.

25

Zwikszenie bezpieczestwa obywatela zaoono pooenie nacisku na segmenty ochrony

zdrowia, ktre bd - z jednej strony - sprzyja polityce dzietnoci i profilaktyce zdrowia

najmodszej populacji (wsparcie programw leczenia bezpodnoci, rozszerzenie zakresu

promocji bada prenatalnych, zapewnienie waciwych standardw opieki okooporodowej

oraz opieki nad matk i dzieckiem), a z drugiej - odpowiada bd wyzwaniom

epidemiologicznym starzejcego si spoeczestwa (lepszy dostp i poprawa jakoci wiadcze

geriatrycznych, onkologicznych, kardiologicznych, neurologicznych, ortopedycznych,

reumatologicznych, endokrynologicznych i opieki dugoterminowej.

W Celu II.4. Rozwj kapitau ludzkiego zakada si, e postpujcy proces starzenia si

spoeczestwa stwarza konieczno wyduenia okresu aktywnoci zawodowej Polakw.

Przeprowadzone zostan reformy systemowe w zakresie systemu wiadcze spoecznych (w

tym ubezpiecze spoecznych), skutkujce wydueniem wieku emerytalnego (w tym

ograniczenie specyficznych uprawnie w podsystemach branowych systemu emerytalnego)

oraz zrwnaniem wieku emerytalnego kobiet i mczyzn. Towarzyszy temu bdzie

promowanie pracownikw starszych wrd pracodawcw (ukazujce m.in. mocne strony

pracownika starszego i przeamujce stereotypowe mylenie o nich) oraz rozwizania

systemowe wspierajce zatrudnienie osb starszych. Wspierane bd take dziaania

zmierzajce do umoliwiania osobom w wieku 50+ zdobywanie nowej i uzupenianie posiadanej

ju wiedzy w instytucjach edukacyjnych, w tym w instytucjach szkolnictwa wyszego,

pozwalajce na zatrzymanie osb starszych na rynku pracy. Dziaania takie przyczyni si do

aktywizacji tej grupy osb zarwno na rynku pracy jak i w debacie spoecznej. Istotny tu

kierunek dziaa to II.4.2. Poprawa jakoci kapitau ludzkiego gdzie zakada si, e obywatele

powinni mie zapewniony powszechny dostp do wysokiej jakoci edukacji przez cae ycie - od

rnych form wczesnej edukacji do pnej staroci (m.in. Uniwersytety Trzeciego Wieku), a

zadaniem polskich szk powinno by nie tylko ksztacenie oglne, ale take przygotowanie

absolwentw do potrzeb rynku pracy. Kolejny za kierunek interwencji to II.5.2.

Upowszechnienie wykorzystania technologii cyfrowych gdzie zakada si, e rnice w

umiejtnociach korzystania z nowych technologii mog prowadzi do cyfrowego wykluczenia.

W Polsce osiami podziau midzy osobami biegymi w cyfrowych technologiach, a

nieposiadajcymi tych umiejtnoci s wiek, miejsce zamieszkania i wyksztacenie. O ile wrd

osb modych korzystanie z Internetu jest dosy powszechne, o tyle wykluczenie cyfrowe osb

starszych staje si problemem.

Ponadto w Celu III.1.2. Zmniejszenie ubstwa w grupach najbardziej nim zagroonych

zaoono, e dziaania w zakresie poprawy spjnoci spoecznej w cigu najbliszych 10 lat, a w

szczeglnoci po 2020 roku, musz uwzgldnia zmiany demograficzne zwizane ze starzejcym

si spoeczestwem. Newralgicznym elementem bdzie zapewnienie osobom starszym dostpu

26

do wiadcze zdrowotnych i usug opieki dugoterminowej. Wanym jest te aktywizowanie

czonkw tej grupy spoecznej, tak by byo moliwe zatrzymywanie ich na rynku pracy oraz

zwikszanie ich udziau w yciu spoecznym. Poniewa wzrasta bdzie ryzyko ubstwa osb

starszych, konieczne bdzie wypracowanie nowego modelu wsparcia skierowanego do tej grupy

odbiorcw tworzenie warunkw dla rozwoju oraz promocja aktywnoci zawodowej i spoecznej

seniorw - wdraanie modelu srebrnej gospodarki.

Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Regiony, miasta, obszary wiejskie,

Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa 2010.

Starzenie si spoeczestwa zostao uwzgldnione w tym dokumencie przy kilku

wyzwaniach polityki regionalnej rozpatrywanych w dwch wymiarach: przestrzennym-

terytorialnym i tematycznym-sektorowym. W pierwszym wymiarze wskazuje si na potrzeb

zapewnienia spjnoci wewntrznej kraju i niedopuszczenia do nadmiernych zrnicowa

przestrzennych - odnosi si to gwnie do umoliwienia starzejcym si i najsabiej

rozwinitym wojewdztwom Polski Wschodniej budowy potencjau zwikszajcego ich udzia w

tworzeniu wzrostu i zatrudnienia. Natomiast w wymiarze tematycznym-sektorowym za

niezbdne uznaje si: (1) przeciwdziaanie negatywnym trendom demograficznym oraz

peniejsze wykorzystanie zasobw pracy, w tym aktywizacja zawodowa seniorw i wyduenie

okresu aktywnoci zawodowej, dziaania na rzecz uczenia si przez cae ycie i utrzymania w

regionach zrwnowaonej struktury demograficznej; (2) odpowied na zmiany klimatyczne i

zapewnienie bezpieczestwa energetycznego - zakada si, e negatywne skutki zmian klimatu

bd szczeglnie odczuwalne przez osoby starsze, co wymaga stosownych dostosowa w

regionach; (3) zapewnienie infrastruktury transportowej i teleinformatycznej do wspierania

konkurencyjnoci i zapewniajcej spjno terytorialn kraju - dostrzega si konieczno

przeamywania barier w wykorzystaniu technologii cyfrowych przez osoby starsze i

zapobiegania pokoleniowym podziaom w tym wymiarze.

Ponadto w Celu 2. Budowanie spjnoci terytorialnej i przeciwdziaanie marginalizacji

obszarw problemowych w zwizku ze starzeniem si ludnoci przewiduje si interwencje w

inwestycjach infrastrukturalnych i usugach publicznych, planowaniu procesw

urbanizacyjnych oraz dziaaniach dotyczcych kapitau ludzkiego. W celu szczegowym 2.1.

Wzmacnianie spjnoci w ukadzie krajowym zakada si m.in. stosowanie aktywnych polityk

zatrudnienia, przeciwdziaanie wykluczeniu osb starszych poprzez rozwj programw

integracji, ekonomii i przedsibiorczoci spoecznej oraz rozwj ksztacenia ustawicznego

dorosych. Do tego w celu szczegowym 2.3. Restrukturyzacja i rewitalizacja miast i innych

obszarw traccych dotychczasowe funkcje spoeczno-gospodarcze wprowadzono zapis o

27

potrzebie szczeglnego wspierania miast o starzejcej si i wyludniajcej populacji, przy czym

zakada si, i dokadne obszary wsparcia zostan okrelone w dalszych dyskusjach, a zwizane

z nimi interwencje i wykorzystywane instrumenty bd okrela wadze lokalne.

Strategia Rozwoju Kapitau Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej,

Warszawa 2013.

Wrd celw i kierunkw interwencji strategii znajduje si Cel szczegowy 2.

Wyduenie okresu aktywnoci zawodowej i zapewnienie lepszej jakoci funkcjonowania osb

starszych. Cel ten bdzie realizowany m.in. poprzez nastpujce kierunki interwencji:

harmonizacja specjalnych systemw emerytalnych z systemem powszechnym; stworzenie

warunkw do rozwoju srebrnej gospodarki; promowanie edukacji osb starszych, zarwno w

wymiarze formalnym, jak i pozaformalnym, zwaszcza z uwzgldnieniem rozwoju kompetencji

cyfrowych; rozszerzenie oferty edukacyjnej adresowanej do seniorw oraz lepsze dopasowanie

jej do potrzeb tej grupy wiekowej; ksztacenie ustawiczne oraz wsparcie szkole osb w wieku

50+; wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych, w tym rozwj wolontariatu; tworzenie

warunkw do rozwoju partycypacji spoecznej osb starszych, w tym zaangaowania na rzecz

spoecznoci lokalnych; zwikszenie dostpnoci oraz podniesienie jakoci usug spoecznych

adresowanych do osb starszych poprzez wsparcie dziaa samopomocowych oraz tworzenie

sieci wyszkolonych wolontariuszy; poprawienie dostpnoci do ambulatoryjnych i szpitalnych

wiadcze zdrowotnych w zakresie geriatrii. Rozwj systemu usug adresowanych do osb

niesamodzielnych i ich rodzin, w tym rozwj opieki dugoterminowej. Rozwj i

upowszechnianie wiedzy i rozwiza wspomagajcych tworzenie zdrowych i bezpiecznych

warunkw pracy dla osb starszych.

Dokonano te podziau realizacji strategii w ujciu cykl ycia cykl kariery, przy czym

wyrniono etap staroci. Zaoono tu, i gwne wyzwania i wizja tego okresu to:

wykorzystanie potencjau osb starszych w obszarze aktywnoci zawodowej i spoecznej;

restrukturyzacja gospodarki w kierunki tworzenia biaej gospodarki (medycyna) i srebrnej

gospodarki; poprawa dostpnoci do wiadcze zdrowotnych, w szczeglnoci w obszarze

geriatrii dziki wdroeniu spjnej koncepcji opieki nad populacj osb starszych i

niesamodzielnych; dostosowanie systemu ksztacenia kadr medycznych do potrzeb systemu

ochrony zdrowia.

Zwrcono te uwag na konieczno: stworzenia nowego modelu opieki nad osobami

niesamodzielnymi, ktry bdzie wspiera osoby niesamodzielne poprzez upowszechnienie

opiekunw rodzinnych oraz zapewnia odpowiedni poda oraz jako usug pielgnacyjno-

opiekuczych; przesuwanie efektywnego wieku dezaktywizacji zawodowej, poprzez stosowanie

28

zestawu dziaa, na ktry bdzie skada si stopniowe podnoszenie ustawowego wieku

emerytalnego, zmniejszanie moliwoci wczeniejszego wycofania si z rynku pracy oraz wzrost

aktywnoci zawodowej i zatrudnienia wrd osb w wieku przedemerytalnym i okoo

emerytalnym; promocj aktywnoci zawodowej i spoecznej seniorw srebrna gospodarka,

co przyczyni si do zwikszenia aktywnoci spoecznej osb w podeszym wieku oraz pozwoli

wykreowa nowy, ale znany w innych pastwach sektor usug, z ktrego korzystaj gwnie

tego typu osoby. Bardzo wane bd dziaania popularyzujce ide wolontariatu wrd osb

starszych oraz promujce para-aktywno zawodow (czyli np. penienie funkcji doradczych w

przedsibiorstwach, gdzie dana osoba bya wczeniej zatrudniana, spenianie wanych funkcji

edukacyjnych) w momencie przejcia na emerytur - tego typu narzdzia nie tylko przyczyni

si do utrzymania wysokiej aktywnoci zawodowej/spoecznej osb starszych, ale i wydatnie

poprawi wiadomo roli i potencjau srebrnej gospodarki; promocja uczenia si seniorw,

w tym innowacyjnych form edukacji (ksztacenia i szkolenia) osb w podeszym wieku opartych

na wykorzystaniu ich dowiadczenia w uczeniu si wzajemnym, w formach edukacji

rodowiskowej oraz w szkoleniach utrzymujcych zaangaowanie osb w podeszym wieku na

rzecz rozwizywania problemw spoecznych i edukacji osb z modszych pokole.

W odpowiedzi na zjawisko wielochorobowoci oraz funkcjonalnej zalenoci osb

starszych planowane s interwencje z zakresu zwikszenia dostpnoci i jakoci opieki nad

osobami starszymi, w tym poprawa dostpnoci i jakoci wiadcze geriatrycznych, rozwj

ambulatoryjnych i stacjonarnych placwek geriatrycznych, wdroenie caociowej oceny

geriatrycznej w opiece szpitalnej i ambulatoryjnej oraz rozwj opieki dugoterminowej.

Strategia Rozwoju Kapitau Spoecznego 2020, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa

Narodowego, Warszawa 2013.

Aktywizacj osb starszych przewidziano w czterech dziaaniach strategii. Pierwszym

jest 1.2.2. Rozwj kompetencji medialnych w uczeniu si innym ni formalne, szczeglnie

wrd osb w wieku 50+ i na obszarach wiejskich. Jego realizacji ma suy m.in. stworzenie

rozwiza prawno-organizacyjnych w zakresie rozwoju kompetencji medialnych; wzrost

dostpu do nowych technologii; wsparcie edukacji medialnej (sucej zwikszaniu wiedzy o

tym jak media ksztatuj i selekcjonuj komunikaty) o charakterze midzypokoleniowym,

zaadresowanej do osb wykluczonych cyfrowo; zmiana funkcji bibliotek, domw kultury i

archiww; wspieranie projektw edukacji medialnej organizowanych przez media publiczne i

koncesjonowane oraz kompetencji kadr w zakresie edukacji medialnej. Do cyfrowej inkluzji

seniorw ma prowadzi chociaby zachcanie ich do edukacji na poziomie wyszym, do

odnawiania umiejtnoci i wiedzy w ramach takich instytucji jak Uniwersytety Otwarte, e-

29

learning, Uniwersytety Drugiego Wieku (dla osb 45-50+, przed emerytur) i Uniwersytety

Trzeciego Wieku.

Nastpne dziaanie to 2.2.1. Uatwianie dziaalnoci organizacjom obywatelskim.

Przewidziano tu m.in. prace nad zmianami dotychczasowych regulacji prawnych dotyczcych

stowarzysze i fundacji oraz nad nowymi obejmujcymi inne formy i narzdzia aktywnoci

obywatelskiej; promowanie i wspieranie wolontariatu ze szczeglnym uwzgldnieniem osb po

50 roku ycia; wsparcie grup nieformalnych, ruchw spoecznych i inicjatyw spoecznociowych

oraz projektw dotyczcych wzmacniania potencjau przedstawicieli organizacji obywatelskich.

W odniesieniu do wolontariatu podkrelono take potrzeb promowania jego nowoczesnych

form, jak wolontariat pracowniczy i e-wolontariat wiadczony za porednictwem nowych

mediw.

W dziaaniu 4.1.1. Tworzenie warunkw dla wzmacniania tosamoci oraz

upowszechniania dorobku kultury na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym udzia osb

starszych zosta wskazany porednio poprzez propozycj wspierania dziaa na rzecz

kultywowania tradycji i przekazywania ich nowym pokoleniom oraz dziaa dotyczcych

dialogu midzypokoleniowego, ktre to maj by prowadzone i osadzone w kontekcie

lokalnym.

Ostatnie dziaanie odnoszce si do seniorw to 4.2.4. Rozwj ksztacenia artystycznego

i systemu wspierania talentw. Zwrcono tu uwag na potrzeb wspomagania rozwoju

twrczych jednostek na rnych etapach ycia, m.in. zapobieganiu ich marginalizacji np. ze

wzgldu na miejsce zamieszkania i wiek. Zwrcono te uwag na konieczno stworzenia

programw stypendialnych dla twrcw po 50 roku ycia, ktre umoliwiyby im

przekwalifikowanie lub uzupenienie kwalifikacji.

Zaoenia Dugofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Ministerstwo Pracy i

Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.

W dokumencie zdefiniowano polityk senioraln jako og celowych dziaa organw

administracji publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, ktre realizuj

zadania i inicjatywy ksztatujce warunki godnego i zdrowego starzenia si. Naley przy tym

zaznaczy, i w dokumencie nie pojawiaj si wykorzystywane w literaturze koncepcje polityki

spoecznej wobec osb starszych i wobec staroci oraz e przyjte okrelenie (ang. senior policy)

nie odpowiada te koncepcji polityki wobec starzenia si (ang. ageing policy).

Za cel polityki senioralnej w Polsce przyjto wspieranie i zapewnienie moliwoci

aktywnego starzenia si w zdrowiu oraz moliwoci prowadzenia w dalszym cigu

samodzielnego, niezalenego i satysfakcjonujcego ycia, nawet przy pewnych ograniczeniach

30

funkcjonalnych. W dokumencie posuono si koncepcj aktywnego starzenia si oraz przyjto,

i naley rozway przyjcie analogicznych rozwiza dla osb starszych i organizacji

seniorskich przez jednostki samorzdu terytorialnego do tych podejmowanych wobec

wsppracy z organizacjami pozarzdowymi na szczeblu gminnym, powiatowym i

wojewdzkim. Zwrcono przy tym uwag, e niezbdne bd jednak dziaania legislacyjne z

udziaem parlamentu poprzedzone konsultacjami w ramach Komisji Wsplnej Rzdu i

Samorzdu Terytorialnego.

W dokumencie przyjto pi obszarw dziaa: zdrowie i samodzielno; aktywno

zawodowa osb 50+; aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych; srebrna

gospodarka; relacje midzypokoleniowe.

Obszar zdrowie i samodzielno obejmuje trzy wymiary. Pierwszy wymiar

uwarunkowania rozwiza medyczno-opiekuczych dla osb starszych zawiera: Priorytet 1.

Stworzenie systemowych rozwiza, ktre pozwol na rozwj usug medycznych dla osb

starszych, w tym: Cel 1. Rozwj geriatrii jako specjalizacji i Cel 2. Przygotowanie i

doskonalenie zawodowe kadry medycznej w kierunku caociowej i kompleksowej opieki

zdrowotnej nad starszym pacjentem; Priorytet 2. Promocja zdrowia i profilaktyka zdrowotna,

w tym: Cel 1. Przygotowanie do okresu wasnej staroci pod wzgldem wiedzy na temat zmian

fizycznych i psychicznych podczas procesw starzenia i konsekwencji okrelonych zachowa;

Cel 2. Promocja waciwego stylu ycia w sferze zdrowia psychicznego, aktywnoci

intelektualnej, odywiania, rytmu dnia, rekreacji, higieny ciaa i unikania zachowa

ryzykownych pod wzgldem zdrowotnym; oraz Cel 3. Rozwj i wspieranie aktywnoci

fizycznej; Priorytet 3. Rozwj usug spoecznych i opiekuczych dostosowanych do potrzeb

osb starszych, w tym: Cel 1. Rozwj usug spoecznych dostosowanych do potrzeb oraz

moliwoci osb starszych; Cel 2. Zapewnienie odpowiedniej opieki nad osobami o

ograniczonej samodzielnoci poprzez rozwj usug opiekuczych; Cel 3. Opracowanie i

wdroenie systemu teleopieki oraz wykorzystanie innowacyjnych technologii w uatwieniu

organizacji opieki dla osb starszych; oraz Cel 4. Stworzenie systemw wsparcia dla

opiekunw nieformalnych, w szczeglnoci na poziomie lokalnym

Drugi wymiar obszaru zdrowie i samodzielno to bezpieczestwo, ktre zawiera

jeden cel: Zapewnienie bezpieczestwa osb starszych i przeciwdziaanie stosowanym wobec

nich naduyciom. Trzeci wymiar za to przestrze i miejsce zamieszkania zawierajcy

rwnie jeden cel: Wspieranie przestrzennego planowania architektonicznego dostosowanego

do wszystkich (projektowanie uniwersalne) i z uwzgldnieniem potrzeb rnych grup wieku (w

tym osb starszych).

Drugi obszar Dugofalowej Polityki Senioralnej stanowi aktywno zawodowa osb

50+, w ktrym celem gwnym jest zaplanowanie i podjcie dziaa, ktre pozwol na jak

31

najlepsze wykorzystanie potencjau osb starszych na rynku pracy i tym samym pozwol na

zwikszenie i przeduenie aktywnoci zawodowej osb 50+ oraz 60+. Przyjto tu cztery cele

szczegowe: Cel 1. Upowszechnienie oferty edukacyjnej, poprawa jej jakoci oraz

dostosowanie zarwno do potrzeb rynku pracy, jak i do potrzeb oraz moliwoci odbiorcw

(pracownikw i poszukujcych pracy w wieku 50+); Cel 2. Tworzenie warunkw pracy

przyjaznych pracownikom i stosowanie rozwiza z zakresu zarzdzania wiekiem; Cel 3.

Zwikszenie skutecznoci i efektywnoci dziaa promujcych zatrudnienie i aktywno

zawodow osb 50+ oraz 60+; Cel 4. Rozwj wsppracy na rzecz wzrostu zatrudnienia osb

w wieku 50+.

Trzeci obszar to aktywno edukacyjna, spoeczna i kulturalna osb starszych. Celem w

tym obszarze jest wspieranie idei uczenia si wrd osb starszych i aktywizowanie do dziaa

obywatelskich i spoecznych, w tym: rozwj oferty edukacyjnej dla osb starszych, rozwj i

wspieranie aktywnoci spoecznej osb starszych (w tym zaangaowania obywatelskiego i

wolontariatu), zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze zarwno jako jej odbiorcw,

jak i twrcw. Wyrniono tu trzy wymiary. Pierwszy to aktywno edukacyjna gdzie

gwnym celem jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w edukacji oraz zwikszenie

dostpnoci i jakoci oferty edukacyjnej. Obejmuje on: Priorytet 1. Rozwj oferty edukacyjnej

dla osb starszych w obszarach zgodnych z potrzebami, w tym: Cel 1. Upowszechnienie

edukacji prozdrowotnej; Cel 2. Upowszechnianie edukacji obywatelskiej; Cel 3.

Upowszechnienie edukacji w zakresie nowych technologii; oraz Priorytet 2. Wspieranie

rozwoju systemowych rozwiza dla organizacji rnych form uczenia si osb starszych, w tym

ruchu Uniwersytetw Trzeciego Wieku. Drugi wymiar tego obszaru to aktywno w obszarze

kultury gdzie celem gwnym jest zwikszenie uczestnictwa osb starszych w kulturze

zarwno jako jej odbiorcw, jak i twrcw. Przyjto tu trzy cele: Cel 1. Podnoszenie

kompetencji kulturowych; Cel 2. Integrowanie dziaa instytucji i organizacji; Cel 3.

Promowanie animacji kulturalnej. Trzeci wymiar to aktywno spoeczna obejmujcy:

Priorytet 1. Rozwj aktywnoci obywatelskiej osb starszych gdzie celem jest zwikszenie

zaangaowania osb starszych w ycie spoecznoci lokalnych i sprawy kraju oraz wzrost roli

obywateli seniorw w rozwizywaniu problemw spoecznych; oraz Priorytet 2. Rozwj

wolontariatu osb starszych z celem gwnym zwikszenie udziau osb starszych w rnych

formach wolontariatu pozwalajce na zagospodarowanie potencjau tych osb oraz na rozwj

nowych kompetencji.

Czwarty obszar wskazany w dokumencie to srebrna gospodarka gdzie jedynym celem -

gwnym - jest wspieranie rozwoju efektywnych rozwiza dostosowanych do potrzeb i

oczekiwa osb starszych. Ostatni, pity obszar to relacje midzypokoleniowe gdzie za jedyny

32

cel rwnie gwny - przyjto solidarno pokole jako norma kierunkowa w spoeczestwie,

polityce spoecznej, kulturze oraz na rynku pracy.

Rzdowy Program na rzecz Aktywnoci Spoecznej Osb Starszych na lata 2014-2020,

Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Warszawa 2013.

Celem programu jest poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego

starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Program ma przyczynia si do peniejszego

korzystania z potencjau spoeczno-zawodowego osb starszych, aby mogy one peni rne

role spoeczne w yciu publicznym. Wane jest rwnie uwzgldnienie w dziaaniach ogranicze

wynikajcych z barier funkcjonalnych, na ktre naraone mog by osoby starsze.

Cel gwny programu to: Poprawa jakoci i poziomu ycia osb starszych dla godnego

starzenia si poprzez aktywno spoeczn. Podporzdkowano mu cztery cele szczegowe. Cel

priorytetowy 1. to: Zwikszenie rnorodnoci i poprawa jakoci oferty edukacyjnej dla osb

starszych: tworzenie ofert odpowiadajcych problemom osb starszych znajdujcych si w

trudnej sytuacji, w tym w szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego, promowanie

nowych rozwiza na rzecz motywowania osb starszych do uczenia si dla zachowania

aktywnoci, w tym szczeglnie osb starszych pozostajcych w niekorzystnej sytuacji, tworzenie

specjalnej oferty dydaktycznej oraz nowych form inicjatyw edukacyjnych, odpowiadajcych na

potrzeby osb starszych, w tym szczeglnoci w procesie wykluczenia spoecznego. rozwj

oferty edukacyjno-kulturalnej.

Cel szczegowy 2. to Tworzenie warunkw dla integracji wewntrz- i

midzypokoleniowej osb starszych przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej,

m.in. pogbianie wiedzy na temat zmian biologicznych, zdrowotnych, spoecznych

zachodzcych wraz z wiekiem w ramach przygotowywania spoeczestwa do staroci.

Cel szczegowy 3. Rozwj zrnicowanych form aktywnoci spoecznej, w tym

upowszechnianie wolontariatu, partycypacji w procesach decyzyjnych, w yciu spoecznym, w

tym udzia osb starszych w ksztatowaniu polityki publicznej.

Cel szczegowy 4. Zwikszenie dostpnoci, podniesienie jakoci usug spoecznych

oraz wspieranie dziaa na rzecz samopomocy i samoorganizacji: rozwj systemw wsparcia

umoliwiajcych zaspokojenie specyficznych dla wieku podeszego potrzeb, w szczeglnoci

osobom starszym o ograniczonej samodzielnoci, rozwj usug spoecznych w sferze sportu,

turystyki, rekreacji i kultury.

Wrd gwnych zaoe programu znajduje si wsparcie ofert organizacji oraz

instytucji dziaajcych na rzecz osb starszych, w tym niepenosprawnych lub o ograniczonej

sprawnoci ruchowej, przy wykorzystaniu istniejcej infrastruktury spoecznej oraz cisej

33

wsppracy z jednostkami samorzdowymi (placwki owiatowo-kulturalne). Uznano przy

tym, e wsppraca midzysektorowa na poziomie lokalnym moe istotnie zwikszy

efektywno podejmowanych dziaa na rzecz aktywnoci spoecznej osb starszych.

Program obejmuje komponent systemowy dugookresowy polegajcy na

wypracowaniu zaoe dugofalowej polityki senioralnej oraz komponent konkursowy

przewidujcy dziaania w czterech nastpujcych obszarach priorytetowych:

Priorytet I. Edukacja osb starszych obejmuje kierunki dziaa: 1. Zajcia edukacyjne z

zakresu rnych dziedzin (m.in. prawo, gospodarka, zdrowie, w tym profilaktyka zdrowotna,

sport, turystyka, edukacja, wizyty studyjne, jzyki obce, umiejtnoci interpersonalne, nowe

technologie), programy edukacyjne i warsztaty o starzeniu, osobach starszych i aktywnym

starzeniu; 2. Zajcia przygotowujce do usug wolontariackich; 3. Ksztacenie opiekunw; 4.

Promowanie wolontariatu kompetencji; 5. Promocja oferty edukacyjnej wrd osb

starszych.

Priorytet II. Aktywno spoeczna promujca integracj wewntrz- i

midzypokoleniow obejmuje: kierunki dziaa: 1. Aktywno spoeczna, w tym wolontariat

osb starszych; 2. Aktywno fizyczna osb starszych, aktywno turystyczno-rekreacyjna

osb starszych; 3. Zajcia w ob