Demograficzny obraz polskiej starości

Zofia Szarota

Kiedy zaczyna się starość?

„progi” starości

biologiczny

metrykalny

psychiczny

społeczny

ekonomi-czny

socjalnyprawny

Meno- i andropauza

60/65 lat

Na ile lat się czuję?Ile lat dają mi inni?

Zakres i jakość ról społecznych

Przejście na emeryturę

Świadczenia socjalne, uprawnienia

Periodyzacja życia ludzkiego

Periodyzacja ludzkiego życia: 0 – 120 latni

emow

lęct

wo

wcz

esne

dzie

cińs

two

dzie

cińs

two

dojrz

ewan

ie12

-17

lat

wcz

esna

doj

rzał

ość

17-2

4 la

ta

dojrz

ałoś

ć25

-49

lat

późn

a do

jrzał

ość

50-7

4 la

ta

STAR

OŚĆ

, po

nad

75 la

t

Wewnętrzny podział starości (WHO)

Wiek przedstarczy (45. - 59. r.ż.)

60/65 – 74 lat, starość

wczesna, III wiek,

young old

75 - 89 lat, starość dojrzała,IV wiek, old old

90 lat i więcej, długowieczność,

oldest old, lifelong

DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNEZmiany:

1) płodności - spadek dzietności, brak zastępowalności pokoleń,

2)preferencja związków niesformalizowanych, alternatywne wzory życia rodzinnego,

3) spadek umieralności, wydłużanie się trwania życia, 4) nasilenie migracji,

5) aspiracje edukacyjne jednostek, 6) dbałość o wysoki poziom życia

wyznaczają zmianę struktury demograficznej:zmniejsza się liczba dzieci i młodzieży,

przyrasta odsetek osób starszych.

Cztery pokolenia…równocześnie, choć w różnym czasie historyczno-kulturowym właściwym dla indywidualnych biografii, będą żyli przedstawiciele czterech pokoleń – wnuczęta, rodzice, dziadkowie i pradziadkowie.

Fot. Science Photo Library Starzejąca się populacja jest najważniejszym czynnikiem

demograficznych przekształceń XXI wieku.

Przyczyny starzenia się społeczeństw1. Wzrost gospodarczy, poprawa jakości życia

społeczeństw2. Poprawa warunków higienicznych i zdrowotnych,

postęp w medycynie i technologii medycznej3. Wydłużenie przeciętnego trwania życia jednostek,

spadek umieralności4. Emancypacja, skolaryzacja, praca zawodowa, awans

społeczny kobiet5. Zmiana modelu rodziny: zanikanie rodziny tradycyjnej,

wielodzietnej na rzecz rodziny nuklearnej, małej, dwupokoleniowej

6. Brak prostej zastępowalności pokoleń - zerowy bądź ujemny przyrost naturalny

Demograficzny pomiar starościstopa starości, iloraz starości

1. Udział w populacji generalnej osób w wieku 60 lat i więcej (WHO)

2. Udział w populacji generalnej osób w wieku 65 lat i więcej (ONZ, Eurostat)

3. Udział w populacji generalnej osób w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym)

Faza „młoda”poniżej 4%

Faza „dojrzała” 4-7%

Faza „stara”7-10%

Faza „zaawansowanej

starości”:powyżej 10%

Młodość demograficzna

do 8%

Wczesna faza przejściowa

8-10%

Późna faza przejściowa

10-12%

Starość demograficzna

12-15%

Zaawansowana starość

demograficzna15% i więcej

Fazy procesu starzenia się społeczeństwa

WHO

ONZ

Globalny postęp starzenia sięRok Liczba ludzi w wieku 60 lat i więcej

1950 200 mln

2000 600 mln

2050 2 miliardy

Global ageing. State of the Word`s older people 2002. HelpAge International, London 2002.World population prospects: The 2006 revision, UN, New York, 2008.

1950 2005 2030 20500%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%

18%

5%

8%

13%

16%

Liczba osób w wieku 65+

65+

4030

20

5050

50

1020

30

dziadkowierodzicedzieci

ogół

ludn

ości

= 10

0%

Ludność według płci i wieku w 2002 i 2030 roku

Podwójne starzenie się: rzeczywista i prognozowana liczba osób w wieku 65 i więcej lat, w tym osób w wieku 80 lat i więcej,

dane w milionach

liczba osób w wieku 65+

liczba osób w wieku 80+

0

20

40

60

80

100

120

140

160

84.6

21.8

151.5

61.4

rok 2008rok 2060

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Banku Światowego

Irlandia

Cypr

Lukse

mburg

Rumunia

Holandia

Dania

Wielka Bryt

ania

Węgry

Finlan

diaBelgi

aŁo

twa

Austria

Szwecja

Włochy

0

5

10

15

20

25

11.312.3

13.1 13.514

14.8 14.9 15.2 15.316.1 16.3 16.5 16.6 16.8 17 17.1 17.2 17.4 17.5 17.6 17.9 18.1

18.920.1

20.7

źródło: Eurostat 2011

Ludność po 65. r.ż. w krajach UE, w roku 2010 (w %)

Włochy

Szwecja

Francja

Niemcy

Hiszpania

Belgia

Austria

EU 27

Wielka Bryt...

Finlandia

Grecja

Portugalia

Dania

Estonia

Holandia

Słowenia

WęgryŁo

twa

Bułgaria

Czech

yLit

wa

Luksemburg

Malta

RumuniaCyp

r

Irlandia

Polska

Słowacja

0

1

2

3

4

5

6

7

5.8

5.3 5.2 5.14.9

4.8 4.7 4.6 4.5

4.13.9 3.8

3.63.3

3.12.9 2.8 2.8 2.7

Udział w populacji generalnej osób po 80. r. ż. w 2010 r.

źródło: Eurostat 2011

Dzietność i trwanie życia w Polsce. Prognoza do 2030 r.

Wyszczególnienie 2002 2010 2020 2030

Dzietność (na jedną kobietę w wieku 15-49 lat) 1,25 1,3 1,2 1,2

Trwanie życia

(w latach)

Ogółem 74,5 76,9 78,7 80,0

Mężczyzn 70,4 73,3 75,8 77,6

Kobiet 78,8 80,6 81,8 83,3

Średni wiek rodzącej Polki:1990 rok – 23 lata; 2012 rok – 29 lat.

Statystyczna Polka rodzi pierwsze dziecko mając 27 lat.

Mediana wieku dla Polskistatystyczna wartość, poniżej i powyżej której znajduje się

po połowie ludności

rok ogółem mężczyźni kobiety2000 35,4 lat 33,4 lat 37,4 lat2006 37 lat 35 lat 39,1 lat2011 39 lat 37 lat 40 lat

Dla krajów Unii Europejskiej 40,9 lat.Niemcy = 44,2 latPortugalia = 28,8 latDane na 2010 rok

W Afryce: 46 lat W Wielkiej Brytanii:79 lat (raport WHO, IX`2007)

W Małopolsce kobiety dożywają średnio 80 lat, mężczyźni 72 lat. W Łódzkiem kobiety dożywają średnio 78 lat, mężczyźni 68 lat (2012).

Dane za rok 2013 (portal wiedzy wp.pl)Źródło: http://infografika.wp.pl/title,Dlugosc-zycia-Polakow-a-sytuacja-w-naszych-szpitalach,wid,15124438,wiadomosc.html

Udział % poszczególnych grup wiekowych w populacji generalnej Polski w latach 2002 i 2011 (GUS XII`2011)

NSP 2002 NSP 20110

10

20

30

40

50

60

70

23.02 19.2

61.8 63.5

15 17.3

przepdprodukcyjny 0-17 lat produkcyjny 18-59/64 latapoprodukcyjny 60/65 i więcej latZofia Szarota

40-49

50-54

55-59

60-64

65-69

70+

5449678

1536749

1479490

1150145

784435

2432605

5214617

1457314

1328423

971114

594688

1349742

mężczyzna

kobieta

Starość jest kobietą…Ludność w Polsce powyżej 40. r.ż. wg płci

ogółem 65+ogółem 80+

kobiety 65+kobiety 80+

mężczyźni 65+ mężczyźni 80+

0

5

10

15

20

25

30

14

3.5

16.3

4.7

10.6

2.2

23.2

7.2

26.5

9.2

19.7

5

20102035

Diagnoza – prognoza demograficzna z uwzględnieniem płci i podwójnego starzenia się, dane dla Polski wyrażone w %

Wskaźniki jakości życia osób starszych

• zasoby zdrowotne, sprawność funkcjonalna i sprawność fizyczna• zakres interakcji społecznych w rodzinie, grupie przyjaciół,

znajomych, sąsiadów• satysfakcja z kontaktów z otoczeniem, satysfakcja z życia

społecznego • otrzymywane wsparcie emocjonalne• sytuacja materialna• zdarzenia krytyczne• historia pracy zawodowej• aktywność autokreacyjna • stan psychologiczny, psychiczny dobrostan, satysfakcja z życia,

cieszenie się życiem, wiara w przyszłość, optymizm

Poziom wykształcenia a miejsce zamieszkania osób 65-letnich i starszych w 2002 r. (dane w %)

Samoocena stanu zdrowia emerytów na tle ogółu Polaków – dane za rok 2011

bardzo dobre dobre ani dobre ani złe złe bardzo złe0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

18

39.8

27.5

12.3

2.55.1

21.8

41.5

25.5

6

ogółememeryci

Stan cywilny osób w wieku 60 lat i więcej, 2002 (NSP),w %

0

10

20

30

40

50

60

70

80

3.7 4

79.3

40.6

12.9

48.9

1.3 0.9

Sytuacja mieszkaniowa (badania CBOS, XI 2009)

Typ gospodarstwa odsetekJednoosobowe 38%Dwuosobowe jednopokoleniowe 36%Wieloosobowe dwupokoleniowe (rodziców z dziećmi) 15%Wieloosobowe wielopokoleniowe 11%

Ubóstwo emerytów jest zjawiskiem mniej dotkliwym niż bieda rodzin wielodzietnych, bezrobotnych.

Sytuacja ekonomiczna obecnego pokolenia osób starszych jest relatywnie korzystna, w porównaniu ze stanem w minionych dekadach. Dowodzi tego fakt, że

ludzie starzy stanowią kilka procent ogółu osób znajdujących się w sytuacji trwałego ubóstwa. Mając

uprawnienia do stałego źródła utrzymania (emerytury, renty, zasiłki pielęgnacyjne), są w lepszej sytuacji ekonomicznej niż inne grupy wiekowe bądź

społeczne.

Sytuacja ekonomiczna

Zofia Szarota

Stosunek wartości względnej mediany dochodu osób powyżej 65 lat w porównaniu z osobami w wieku poniżej 65 lat, 2007 (%).Monitor Europejski 2010

Wyposażenie gospodarstw domowych w niektóre urządzenia i sprzęty trwałe w 2011 roku

Wyposażenie Gospodarstwa ogółem Gospodarstwa emerytówWodociąg 99,1 98,8Łazienka 95,0 93,7Ciepła bieżąca woda 94,7 93,7Lodówka 98,3 98,3Odkurzacz 94,4 94,2Pralka automatyczna 91,1 86,6Telefon komórkowy 90,3 76,1Komputer osobisty 66,7 32,7z dostępem do Internetu 62,3 29,0Kuchenka mikrofalowa 53,3 36,5Cyfrowy aparat fotograficzny 50,0 21,8Zmywarka do naczyń 17,7 8,6Samochód osobowy 60,2 38,6

emerytura•Dla 92,6% osób w podeszłym wieku świadczenie emerytalne jest podstawowym źródłem utrzymania.•30% polskich emerytów wspiera finansowo swoich bliskich, a jedynie 15% z takiej pomocy korzysta.•Pomocy finansowej potrzebuje 38% gospodarstw domowych emerytów i rencistów, jednak korzysta z niej zaledwie 11%.

Samoocena sytuacji materialnej (2011)

bardzo dobra i raczej dobra przeciętna

raczej zła i zła

0

10

20

30

40

50

60

17.9

58.6

23.523.2

55.8

20.9

emeryciogół Polaków

Odsetek emerytów a wysokość świadczenia emerytalnego ZUS brutto w marcu 2011 r., przy średniej = 1721,01 zł

600 i mniej

600,01 – 800,00

800,01 – 1000,00

1000,01 - 1200,00

1200,01 – 1400,00

1400,01 - 1600,00

1600,01 - 1800,00

1800,01 - 2000,00

2000,01 - 2400,00

2400,01-3000,00

3000,01-3500,00

3500,01 i więc

ej

0

2

4

6

8

10

12

14

0.4

4.1

7.3

11

13.9 13.7

11.6

9.2

11.9

8.2

4.2 4.5

Ogół emerytów = 4979,1 tys. = 100%

Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:

• Silne sfeminizowanie. We wszystkich przedziałach wiekowych wyraźnie zauważalna jest liczebna przewaga kobiet. Wynika to z tzw. nadumieralności mężczyzn oraz determinowanego biologicznie dłuższego życia kobiet: na 100 mężczyzn w wieku 60 - 64 lata przypadają 122 kobiety w tym samym wieku, natomiast na 100 stulatków – 372 seniorki

• Wyraźnie wyodrębniająca się subpopulacja „starych starych” (wzrastający odsetek osób po 75. r. ż.)

• Dostrzegalna niepełnosprawność (deficyty zdrowotne, wielochorobowość, zwłaszcza po 75. r. ż.)

Najstarsi Polacy są grupą o szczególnych cechach:

• Niski (jednak rosnący) wskaźnik wykształcenia (skolaryzacji), zwłaszcza kobiet

• Wysoki stopień bezradności technologicznej (na 11 mln osób w wieku „50+”, stanowiących 29% polskiego społeczeństwa, tylko 3,7% korzysta z Internetu)

• Przewaga gospodarstw jednopokoleniowych, jednoosobowych (singularyzacja) i dwuosobowych

• Subiektywnie skromne zasoby finansowe. Posiadając stałe źródło dochodów, znajdują się w relatywnie zadowalającej sytuacji materialnej

• Poczucie marginalizacji społecznej.

Zofia Szarota

Dziękuję za cierpliwość i uwagę