PSKOLOJNN KONUSUPsikoloji insan davranlarn inceleyen bilim
daldr. nsan merak eden, renme ihtiyacnda olan bir varlktr. Hem
kendini hem de kendi dndaki dnyay anlamak ister. Elde ettii
bilgiler de onun evresine uyumunu kolaylatrr. nsan yalnzca
evresini, d dnyay deil, kendisi ile ilgili olaylar da merak eder.
nsan nedir? sorusuna cevap arar. Bu sorunun cevabn aslnda bildiini
zanneder. Oysa insan hakknda bilgimiz dndmzden de azdr. nsan,
felsefenin, dinlerin, antropoloji, etnoloji, biyoloji, sosyoloji
gibi eitli alanlarn konusu olmutur. nsan inceleyen alanlardan biri
de psikolojidir. Psikoloji, insann neden, niin ve nasl davrandn
aratrr.
Psikoloji psyche (Nefes, ruh, zihin) ve logos (dzenli sz, bilgi)
kelimesinin birlemesinden meydana gelmitir. Kelime anlam ruh
bilgisidir ancak deiik tanmlar verilmesine ramen o, en genel
anlamnda organizmann davranlarn inceleyen pozitif bir bilimdir.
Organizma: Geni anlamyla her trl canldr. Psikolojinin organizma
teriminden anlad hayvan ve insandr. Psikolojinin asl amac insan
incelemektir. Baz nedenlerle (deney arac olarak, insan davranlaryla
karlatrmak amacyla) hayvanlar da psikolojinin konusu olmutur.
Davran: Organizmann dorudan veya dolayl olarak gzlenebilen tm
etkinlikleridir. Yrmek, komak, alamak glmek, yemek, imek, bisiklete
binmek, saz almak, konumak gibi eylemler birer davrantr. Bu
davranlar dorudan doruya gzlenebilir. Rya grmek, renmek, hayal
kurmak, dnmek, duygulanmak gibi baz davranlar da dolayl olarak
gzlenebilir; ryann anlatlmas, dncenin konumayla aklanmas gibi.
te bu davrantr dediimiz; insanlarn yapp etmeleri, davrann
gzlenebilir yandr. Davrann ortaya kmas iin insann zihninden
bireylerin (dnme, problem zme, duygulanma anlama alglama vb.)
gemesi gerekir. te bu ilemlere zihinsel oluumlar ad verilir. Bilim:
Evrenin veya olaylarn bir ksmn konu olarak ele alp deneysel
yntemlerle inceleyerek yasalara ulamaya alan etkinlik alandr.Bu
yolla elde edilen rne bilimsel bilgi denir.
Bilgi; renme, aratrma ya da gzlem yoluyla edinilen verilerdir.
Sje(zne); bilen, bilmek amac ile konuya ynelen varlk, yani insandr.
Obje(nesne); bilmek amacyla znenin kendine yneldii eydir.
PSKOLOJNN AMALARIHer bilim dalnn bir amac vardr. rnein fiziin
amac farkl olaylar en genel yollarla matematik ifadelerle aklayan
doa yasalarn ya da temel ilkelerini ortaya karmaktr. Psikolojinin
de amac organizmann zellikle insann davranlarn inceleyerek genel
yasalara varmaktr.Bu nedenle psikolojide renme nedir? Davran nedir?
Zek nedir? Yetenek nedir? Gibi sorular sorarak aratrma alan ile
ilgili kavramlara aklk getirir.
nsan Davranlarn TanmlamaPsikolojinin temel kavramlar ve sreleri
hakknda bilgi vererek,bireyin kendi duygu,dnce ve davranlarnn
altnda yatan nedenleri daha iyi anlamasna yardm eder. Bireyin kendi
sorunlarna bilimsel adan yaklaabilmesini salar.Psikoloji dorudan
gzlenebilen davranlardan ok dolayl olarak gzlenebilen yani zihin
oluumu olan davranlar konu edinir. zlmek, sevinmek, fkelenmek gibi
zihinde oluan i yaantlar, bedene yansyan yanlar ile dolayl olarak
gzlenebilir.zlen biri durgunlar, alayabilir.Psikoloji sadece dtan
kolayca gzleyebileceimiz davranlar deil,bu davranlarn ortaya
kmasnda rol oynayan zihinsel oluumlar da inceler.
nsan Davranlarn Anlama Ve AklamaHer bilim dalnn belirli alma
alan vardr. Psikolojinin alma alan insan davranlardr. nsan
davranlarnn ne olduunu nasl olduunu niin olduunu aratrmak aratrma
sonularndan hipotez yasa teorilere varmak psikolojinin
grevidir.
nsan Davranlarn nceden KestirmeDavranlarn nedenlerini ortaya
koyduktan sonra benzer durumlarda benzer davranlarn ortaya kacan
nceden tahmin edilebilmesidir. nsan bir canl olarak evresine uyum
salamak ister. Psikoloji de elde ettii yasalar yine insana
uygulayarak onun davranlarn aklayabilir nceden kestirebilir kontrol
edebilir. Bylece insana evresine uyum salamasnda yardmc
olabilir.
nsan Davranlarn Etkileme Ve DenetlemeBtn bilimlerin ulamaya alt
en son ama,inceledikleri alanlar etkilemek ve kontrol altnda
tutmaktr.rnein;hangi yerlerde ve ne zaman sel felaketinin olaca
nceden tahmin edilebilirse felaketin nne geilebilir,geilemese bile
ortaya kabilecek zararlar azaltlabilir,nlenebilir.Psikoloji alannda
da insan davranlarn etkilemek ve kontrol etmek en son amatr.Ancak
davranlarn nceden kestirebilmesi kolay olmad gibi etkilenmesi ve
kontrol edilmesi de kolay deildir.
PSKOLOJDE YAKLAIMLARPsikoloji konularna duyulan ilginin, ilkel
insann kendi i yaants ve davranlarnn nedenlerini sorgulamas ile
balad sylenebilir.
Wilhelm Wundt, psikolojinin felsefeden ayr, bamsz bir bilim dal
haline gelmesini salayan alman psikologdur.Leipzig kentinde ilk
psikoloji laboratuvarn kurmas ile deneysel bir bilim dal olma
zellii kazanmtr.Bu laboratuvarda psikolojinin ele ald duyum, alg,
renme, unutma gibi konular, fizik olaylar gibi incelemeye
allmtr.
Psikolojinin ncleri Ve lk Psikoloji AkmlarPsikoloji
laboratuvarlarnda yaplan almalar, psikolojinin felsefeden ayrlp
bamsz bir bilim olmasna yardmc olmutur.Psikolojide baz filozoflarn
grleri etkili olmu ve sistem veya ekol olarak adlandrlan psikoloji
akmlarnn ortaya kmasna yol amtr. Ekol; okul,akm,r demektir.Belirli
alanlarda belirli yntem ve grleri benimseyenlerin oluturduu birlik
ya da dnce akmlardr.
Yaklam; incelenen konuya bak biimleriyle birbirinden ayrlan ana
dorultulardan her biridir. Psikolojide yaklamlar, davran kavramnn
farkl tanmlarnn yaplmas sonucunda ortaya kmtr. Ekoller genellikle
tek yanl grlerdir.ncelemek istedikleri konuyu temel eler asndan ele
alrlar. 1800l yllarn sonunda ilk bilimsel almalar, zihinsel sreleri
aklamak iin i gzlem yntemini kullanan yapsalclk akm ile balad.Daha
sonra ilevselcilik ve btnlk psikolojisi ortaya kt.
Yapsalclk;
Wilhelm Wundt ve onu
izleyenlere yapsalclar denir.nk onlar zihinsel srelerin karmak
yapsn, yaln zihin elemanlarna ayrarak incelemeye almlardr.
Yapsalclarn i gzlem ie bak dedii inceleme, kiinin kendi kendini
gzlemesi ve karlat uyaranlara ilikin duyumlarn bildirmesi esasna
dayanr. Bu anlayta olanlara gre psikolojinin amac, bilincin karmak
yapsn zmlemek, zihnin en yaln elemanlarn aratrmak ve bunlarn
arasndaki ilikileri bularak yasalar halinde ifade etmektir.
levselcilik; yapsalclardan yaklak 20yl sonra, onlarn grlerini
tatmin edici bulmayan William James ve John Dewey gibi filozof ve
eitimcilerin temsil ettii gre denir.Bu akma gre bilincin ne olduunu
bilmekten ok, ne iin olduunu yani, bilincin ilevini bilmek
nemlidir.nk, ilevselcilere gre insan davranlarn anlamak iin yalnzca
bilin olaylarn zmlemek yeterli deildir.Bilin incelenmelidir; ancak
insann evresine uyumunda yardmc olacak renme gibi uyum davranlarnn
da incelenmesi gereklidir. Bu ekoln amac i oluumlarn insan
yaamndaki nemini belirtmek ve bu oluumlarn karlalan eitli uyum
sorunlarnn zmne nasl yardmc olduunu aklamaktr. Yntem olarak i
gzlemden yararlanmlardr.
William James
John Dewey
Btnlk psikolojisi; btn,biim,yap anlamna gelir. Gestalt
psikolojisine btnlk psikolojisi de denir. zellikle alg konusunda
ada anlayn ncs olan bir ekoldr.Temel ilkesi Btn, paralarn
toplamndan te bir eydir. eklinde zetlenebilir. Btnlk psikolojisi,
psikolojik olaylarn paralanamaz bir btn ya da biim olduunu savunur.
Gestaltlar, alg ve bellek konusunda aratrmalar yapmlardr.Bu
aratrmalarnda i gzlem, gzlem ve deney yntemini kullanmlardr. Bu
akmn kurucular ve balca temsilcileri Wolfgang Khler, Koffka ve
Wertheimerdir. renme, problem zme, dnme gibi konularda
geniletilmitir.
Koffka
Wolfgang Khler
Wertheimer
DAVRANISAL YAKLAIM (BHEVYORZM)
Temsilcileri John B. Watson, van Pavlov, B.F. Skinnerdir
Strktralizme bir tepki olarak domutur. Bundan dolay insann i
yaantlaryla ilgilenmezler. Bu yaklama gre psikolojinin konusu
gzlenebilen, llebilen ve deneye tabi tutulabilen insan davranlar
olmaldr. bak metodunu reddederler. Bunlara gre psikolojinin metodu
deney ve gzlem olmaldr. Bihevyoristler, doutan getirilen hibir
zellii kabul etmezler. Her eyin sonradan eitim yolu ile kazanldn
sylerler. Bu yaklama U-T yaklam, yani UyarcTepki yaklam da denir.
Davranlar, zellikle artlanma yoluyla renme konusunda deneyler
yapmlardr.
Psikodinamik Yaklam (Psikanalizm, Derinliine Psikoloji)
Temsilcisi Sigmund Freud dur.Bilin, bilinalt, libido, savunma
mekanizmalar, id, ego, sperego gibi kavramlar psikolojiye
kazandrmtr. Freuda gre psikolojinin konusu bilinalt olmaldr. Ona
gre davranlarn asl kayna bilinaltdr. nsan doutan getirdii gdleri
farknda olmad duygular, heyecanlar, davranlar bilinaltna atar.
Bu yaklama gre, insan davranlarn, kiiliini anlayabilme u kavrama
baldr:
(ALT BEN,LKEL BENLK)
D
EGO(BEN)
SPER EGO(ST BEN)
d (alt ben, ilkel benlik): nsann biyolojik yandr. Holanma
ilkesine dayanan, hemen doyurulmak isteyen igdlerin yer ald yandr.
d drt, ihtiyalar, istekleri karlamak ister. Ego (ben): Kiiliin
zaman iinde gelien olgunlaan bir parasdr. nsann psikolojik yandr.
Bireyin ne olduu, ne olmak istedii, nerede ne zaman davranmas
gerektiini belirler. Sper-Ego (st ben): Bireyin toplumsal yandr.
Toplumun deer yarglarnn, normlarnn benlii etkilemesi sonucu oluan
benlik lkleri ve vicdan denen iki blm vardr. Bilinaltna atlan ve
insan rahatsz eden durumdan kurtulmak iin, bilinaltna atlan eylerin
bilin alanna karlmas gerekir. Hipnoz ve telkin, serbest arm, rya
analizi yoluyla bilin alanna karlabileceini savunan Freud, bu yolla
hastann iyileeceini sylemitir. Davran, daima iten gelen bir drt
sonucu meydana gelmektedir. Freuda gre iki temel gd vardr:
Libido
(Cinsellik) ve Saldrganlk
Hmanist (nsanc) Yaklam
Bu yaklamn asl temsilcileri Carl Rogers ve Abraham H.
Maslowdur.
Bu yaklama gre, insann doumla balayan ve mr boyu sren temel
gereksinmeleri var-dr. Bunlar besin gibi doal olanlar yannda gven,
sevgi, sayg gibi ruhsal ve toplumsal ihtiyalardr. Bu temel
ihtiyalar ayr ayr doyum ararlar. Doyumsuzluk, insan kiiliinin
btnlemesini olumsuz ynde etkiler.nsanlarn alglamalar kendilerine
gredir. Alglamada i faktrlerin yannda kiinin o andaki duygularnn,
ihtiyalarnn, inanlarnn, gemi yaantlarnn etkisi vardr. nsan
davranlarn anlamak iin onun yaantsn bilmek gerekir. Bu da kiiyi
iten anlamakla salanr. Kiiyi iten anlamak ise onun i dnyasna
girmeyi, evresine onun grleri asndan bakmay gerektirir. Metod
olarak sezgiyi kullanr. Deneysel yntemi yetersiz bulurlar.
Felsefeye bir yaklama sz konusudur.
Bilisel Yaklam
Temsilcisi Jean Piagetdir (1896 1980). Bili szc insann dnyay
tanma ve anlamaya ynelik etkinlikleri anlamna gelir. Bu yaklama
gre, insann davranlarn ve ruhsal bozukluklarn anlamak iin bilin,
dikkat, alg, bellek ve dnce gibi bilisel ilevleri incelemek
gerekir. nsan bu ilevleri dier insanlardan farkl olarak yorumlar ve
kullanr. Piagetye gre, insann bilisel (zihinsel) geliimi dzenli bir
sra izler. rnein bir ocuk nasl nce emekler, sonra yrrse; aynen onun
gibi nce heceleri birletirip konumay baarr, somut cisimleri anlar,
sonra soyut kavramlara, genellemelere ular.
Biyolojik Yaklam
Temsilcisi Adolf Meyerdir. Bu yaklam benimseyenlere gre davrann
kaynanda karmak sinirsel sreler vardr. Bu sreleri dzenleyici merkez
de beyindir. Davranlar biyolojik nedenlerle aklamaya alrlar. Mayere
gre baz davranlarn nedeni, havann ssndaki ya da nemindeki
deiiklikler (evresel) olabilir. Bunlar zamanla insann biyolojik
yapsn etkiler. Baz davranlarn nedeni beynin deiik blgelerinin
ilevleridir. Baz davranlarn nedeni de i salg bezlerinin kana az ya
da ok salglanmasdr.
