SOSYAL PSİKOLOJİ unite15

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite15

1/18

Siz kimsiniz? Bu iki szckl sorunun yant da ok uzun, o yant bulma sreci

de ............ Benlik sizde var olan bir zihinsel yap deildir. Toplumsal etkinliklere

katlmanz, baflkalaryla olan iletifliminizin bir rndr. O sizsiniz! Sizin top-

lumsal varlnzdr. Anlatmak istediimiz olguyu bir ataszyle bitirelim Kifli

kendini bilmek gibi irfan olmaz

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

Benlik ve z sayg kavramlarn tanmlayabilmek,

Kendilik bilgisi ve kltrle olan iliflkisini aklayabilmek,

Kendimizle ilgili bilgilerimizin edinildii kaynaklar sayabilmek,

Benlik dorulamasnn nasl gereklefltiini aklayabilmek,

Kendimizi, benliimizi gereklefltirecek biimde evremize nasl sunduu-

muzu aklayabileceksiniz.

237

Benlik 15


2/18

Keflke Doru Olmasa!

lk kez ne olduumu anladmda, 11 yaflndaydm. Net olmayan, bir bakma yor-

gun olarak, kantladm fleyin yanlfl olduunu umarak, ama kesin olan bilerek!imde derinlerde bu hissettiklerim ylann bakfllarn dondurmak iindi. Maa-

radaki Spermeni izliyordum. Babam misafirlerinden biriyle konuflarak pencere-

nin nnden geiyordu. Diyordu ki: Bunlar daha nce ok duydum, bunlarn

%10u bile doru olamaz. Oradaki insanlarn ou homoseksel eiliminde ola-

mazlar. Bu oradaki herkes iin bir leke Onlar getii srada ben yzm televiz-

yona yneltmifltim grnmyordum, ama atefle yansyan yzm tannyordu. K-

zardm, anladm! Nasl olduundan emin deilim ama biliyordum. Ben %10da-

ym. (Reid, 1937, s.30-31, Aktaran Taylor, Peplau, Sears, 2000).

indekiler

BENLK NEDR?

KfiSEL BLGLERMZ NEREDEN GELR?

KLTR VE BENLK

ZBLGNN GRNM

BENLK DZENLEME

MOTVASYON VE BENLK

SOSYAL KIYASLAMA TEORS

KENDN SUNMA

238 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

Benlik Kavram

z Yeterlilik

Benlik fiemalar

Kendilik

deal Benlik

Kendini Olumlama

Benlik Saygs

Benlik Bilinci

Sosyal Kyaslama

Farkndalk

Benlik Karmaflas

Kimlik

Benlik Algs


3/18

GRfiBu blme bafllamak iin bir alfltrma yapalm. Birka dakikanz harcayn ve Ben

kimim sorusunu yantlayn. Bir sayfa aln sol tarafna 1 den-20ye kadar yazn.Sonra her rakamn sandan bafllayarak ben diye bafllayarak yukarda sorulanben kimim sorusuna yirmi farkl yant veriniz. Bu yantlar verirken sorunun ceva-bn kendinize verir gibi davrann, bir baflkasna veriyormufl gibi deil!

Bu nite; kiflinin doasn, kendi karakterimizi nasl anladmz, davranfllar-mz seerken bize rehberlik eden kendini kavrama zelliimizi nasl kullandm-z, kiflisel inanlarmzn nasl gelifltiini ve dier insanlarla nasl iliflkiler kurduu-muzu ieriyor.

BENLK NEDR?En nemli kiflilik zelliimiz nedir? Neyi az yaparz? Ne tr durumlar terciheder, hangilerinden saknrz? Herkes kendini her flekilde dflnebilir. rnein,

zenci bir kadn sosyoloji profesr olmay dflnebilir. Baflka biri de kendini bircerrah olarak dflnebilir. Ancak bu gen, akademik eitime meyilli olmayabi-lir. nc bir kiflininse gelecekteki amacnn bir blm, orta batnn en b-yk arazisine sahip olmaktr. Kendimiz hakknda yerleflen bu tr inanlarmz,kendi genel dflncelerimiz olarak adlandrlr. Ancak bunlar ideallerdir, ger-ekle uyuflmayabilir

Bu sadece bizim nelerden hofllandmz deil, kendimizdeki zelliklere nasldeer verdiimizdir.

nsanlar kendine bitii genel deerin bir parasdr. Yksek zsaygya sahipbireylerin, kiflisel zellikleri aktr. yi veya kt bir insan olmalar, yetenekli olupolmadklar gibi. Kendileri iin iyi dflnr, uygun amalar belirlerler, kiflisel dav-

ranfllarn artmak iin geri bildirimleri kullanrlar ve zor durumlarn stesinden ba-flarl bir flekilde gelirler. Dflk zsaygya sahip insanlar, te yandan kendilerinikavramada kendi dflncelerini aklamakta daha zayftrlar. Kendilerini daha azdflnrler, sklkla gerek dfl hedefler seerler veya ekindikleri iin amalarn-dan tamamen uzaklaflrlar, gelecekleri iin ktmser olurlar, elefltirilere karfl dahaters, duygusal ve davranflsal tepkilerde bulunurlar veya o tr negatif geribildirim-lerle ve dier insanlarla olan sosyal atflmalarla daha fazla ilgilidirler.

Genelde kendi kendinizin deerlendirmesini yaptnzda zsaygnz siz, hangi gruba so-kuyorsunuz?

Ek olarak, z saygmz ve yeteneklerimiz iin zel deerlendirmeler yaparz,zellikle baz alanlarda; rnein Can, kendisi iin genellikle iyi fleyler dflnebilir;ama ok diplomatik ve yetenekli bir sanat olmadn bilir. Funda kendisini ktolarak dflnebilir; ama iyi bir organizatr ve iyi bir piyanist olduunu bilir. Bizimiin nemli olan ve balanmak istediimiz kendimize ait zel grntler i dnya-mzdaki duygularmz etkileyebilir.

Arafltrmaclar, ncelikle z sayglarn aka ifade eden insanlar zerinde a-lflmalar yaptlar. Fakat daha sonra yaplan arafltrmalar zsaygsn gsteremeyeninsanlar zerinde daha fazla durulmasn neriyorlar. Kendine olan zsaygnn ka-pal olmas demek, kifliliinde tanmlanmamfl ynler olmas veya kendini deer-lendirememesi anlamna gelir. Kendine olan zsaygs kapal olan insanlar zerin-de yaplan arafltrmalar, zsaygnn dflk olduu kabulnn doru olmadn

239nite 15 - Benl ik

Benlik, kendimiz hakkndaedindiimiz ilk ve en nemliinanlarmzn toplamdr.

zsayg ise kendimizideerlendirme fleklimizdir.

SIRA S ZDE


4/18

aka vurguluyor. rnein, Asyadaki gl kltrel farkllklarda, zellikle Ja-ponyada zsaygnn belirgin bir flekilde llmesine izin veren cevaplar vermeninok daha dflk olaslk olduu grlmektedir. O kltrde renciler kendilerizerinde ak bir alflmay kabul etmediler (Sears, Peplau, Taylor, 2000).

zsayg ile ilgili olan kendini gelifltirme yetenei nedir? Kendini gelifltirmeyetenei ile ilgili en etkili teorinin Eric Ericsonun (1963)te ortaya konduubilinmektedir.

Bu teorideki ergenlik ve erken ergenlik dnemindeki elefltiriler ok nemlidir.Bu zamanda ocukluk ve ergenlik arasndaki geifl iflaretleri birbirine benzer ve bubenzerlikler beraber gelmeye bafllar. Gen yetiflkinler ise kariyer planlar iin ya-kn iliflkiler kurmallar veya iyi bir iflin temelleri iin salam, kararl bir kimlik edin-meliler; yaflllar ise kendilerini lme hazrlamallardr. Ericson, kiflilik duygusunungeliflmesi iin asl zamann ergenlik ve erken ergenlik dnemi olduunu vurgulu-yor. Ama bu kiflisel gereklik duygusunun sadece bu zaman diliminde srdn

iddia etmek yanlfl olabilir. Bu ayrmn ad; Ben ve Dierleri ayrmdr.

Yaflantnzda ben ve dierleri ayrmnn yapamayan bireylerin kard problem veglkleri hi dflndnz m?

Sonu olarak psikologlar, Ericsonun aslnda doru olan benliin oluflmasndaergenlik ve erken ergenlik dneminin nemine inanmay srdrmelerine ramenbenlik duygusunun gelifliminin bebeklik dneminden bafllayan ve gerekten mrboyu devam eden bir sre olduuna inanrlar (Morris, 2002).

KfiSEL BLGLERMZ NEREDEN GELR?Kiflisel bilgiler birok kaynaktan gelir. Bazlar kendiliinden gelifliyormufl grne-bilir. Ak bir rnek olarak baz bilgilerin nereden geldiinden emin olmayabiliriz;ama doruluklarndan emin olabiliriz.

ToplumsallaflmaKiflisel bilgilerimizin ou toplumsallaflma srecinde gerekleflir. ocukluk dne-minde belirli yollarla ailemiz, retmenlerimiz ve arkadafllarmz gibi davranrz vedinsel etnik gruplara veya kltrel aktivitelere katlrz. Kifliliimizin anlaml ynle-rinin olmas sonradan kazanlr. Ailesi tarafndan her hafta sonu sergi ve konseregtrlen bir ocuk, kendinin bir kltrel kimlie sahip olduunu dflnebilir.Toplumsallaflma biimi nceki tecrbelerimizin zdr. Bu deneyimlerimizin d-zenli olmas sonunda kiflisel kavramlarn anlam bulmas gerekleflir.

Deer Yarglarnn YansmasKendimiz hakknda rendiimiz fleylerden biri de dier insanlarn bize olan tep-kileridir. Cooleyin gelifltirdii kendi bardana bakma ilkesi insanlarn kendileri-ni ve dier insanlar alglamalarn ve onlardan sorumlu olmay savunur. Dier in-sanlarn bize olan tepkilerini nasl algladmz, deer yarglarnn yansmas ola-rak adlandrlr (Sears, 2000).(taylor, Peplav,Sears,2000)

nsanlardan GeribildirimBazen insanlar kiflisel bilgilerimiz hakknda geribildirim verirler. Bu sre toplum-

sallaflma srecinde bafllar. Ailemizin bize syledii, bu kadar ekingen olma, piya-

no alarken nasl daha iyi olabilirsin veya nasl daha iyi bir okuyucu olabilirsin gi-


Benlik duygusu, bebeklikdneminin bafll baflnazellii olan ayrmlardanbirini tanmakla bafllar.

SIRA S ZDE


5/18

bi. Genellikle ailelerin ocuklar iin dflndkleri, kendi yetenekleri ve ocukla-

rn kiflisel dflnce kavramlar arasnda boyutsal bir iliflki vardr. ocukluk ve er-

genlik dneminden sonra geribildirimleri dikkate almak daha nemli olabilir.

rnein Ko, takma aday seerken, kimin seildii poplaritemiz asndan ok

nemlidir. Takma alnmay popler olmann ls olarak grrz. renciler,

retmenlerine akademik notlar hakkndaki yorumlar ve yeteneklerini aka

gsterebilirler ve bunun sonunda geri bildirimler alrlar.

Arafltrmaclar, insanlarn kiflisel zellikleri hakknda objektif geribildirimler ya-

plmasn neriyorlar. Tarafsz geribildirimler, kiflisel dflncelerden daha drst

ve daha az nyargl olarak ele alnr. zellikle byk bir ounluun paylaflt fi-

kirlerin doruluuna inanmaya bafllarz.

Yaflamnzda size yaplan geri bildirimlere karfl tepkileriniz nasldr? Tersine evirerek

siz, geri bildirimlerinizi hangi biimde veriyorsunuz?

Kifliflel Algnsanlarn davranfllarn gzlemleyerek kiflisel zelliklerini anlamaya alflrz. Ya-

ni, aslnda bu bir kendimizi izleme srecidir. Biz kendimiz iin, srekli olarak emin

hareketler, emin yiyecekler veya emin insanlar tercih ediyoruz.

Buna ramen, Dearly Bemsin (1967, 1972) kiflisel alg teorisi, kiflisel bilginin

kaynann, kifli tarafndan ncelikli olarak yararl olduunu, ama belli bir mer-

kezi olmadn ileri sryor (Aktaran: Taylor, Peplau, Sears, 2000). rnein an-

ezden hofllanmyorsanz, pizzann zerindeki anezden nasl sakndnz

incelemeye gerek yoktur. Anneler gnnde anneniz iin iek siparifli verirken,

annenizi nasl sevdiinizi incelemeye gerek yoktur. Kiflisel algnn en nemli ta-

raf, srekli inanlarmzn biimini davranfllar ve etkili nceliklerimizi iten veak bir flekilde dile getirmektir.

Etiketli Uyarlma DurumlarPsikolojik uyarlmalarmz kiflilik zelliklerimizi ve i durumumuzu belirler. Baz

fleylerin tehdit edici olup olmadn, bir kpein tehlikesini ve aldatan efli; zihin-

sel, psikolojik ve duygusal flekilde anlamak ve tanmlamakla sorumluyuz. Ama bir-

ok duygusal tepkinin biyokimyas ayndr. zel olmayan duygusal durumlarn d-

flnda genellikle ok ve az uyarlmay ayrt edebiliriz.

Stanley Schachtera (1964) gre (aktaran: Taylor, Peplau, Sears, 2000) duygusal

alglarmz, sahip olduumuz uyarlma dzeyine, baflvurduumuz biliflsel etikete

baldr. Biliflsel etikete varmak iin, davranfllarmz ve durumlarmz gzden ge-irmeliyiz. rnein eer izlediimiz komedi programndan sonra kahkahalarla g-

lyorsak, bundan mutlu olduumuz sonucunu karabiliriz. Bu balamda alg te-

orisi; i durumumuzdaki anlam belirsizlii zerinde duruyor ve bunun yalnzca

dflsal evrenin ve yaplan davranfllarn alglanmasna bal olduunu sylyor.

Bazen bulanklklar olsa da genellikle uyarlma durumlarmz bu kadar belirsiz

olmaz. Genelde duygusal durumumuza neyin sebep olduunu biliriz. Schachtern

iki faktrl duygusal teorisi; (psikolojik uyarlma ve makul etiket) belirsiz duygu-

larmzn kkenini inandrc bir flekilde anlamamz salar ve biz bundan evre-

mizde neler olduu sonucunu karrz (Aktaran: Taylor, Peplau, Sears, 2000).


SIRA S ZDE


6/18

evresel Belirsizliklerevre, kiflisel zelliklerimiz hakknda bize ipucu salar. zellikle kiflisel kavram-

larda bizi belirleyici yapan faktrlerden youn etkileniriz.stelik bizi belirleyici yapan zel durumlarda da imalarda bulunuruz. Bize ben-zeyen insanlarn olduu bir grupta olduumuz zaman kiflisel kimliimizi, bizi bir-ok adan farkl yapan zelliklerimizi dflnmeye bafllarz. Bu sonula, sporcukolej rencileri, oday dolduran dier rencilerden onlar ayran, zel yapanzelliklerinin spor yetenekleri olduunu dflnrler.

Dierleriyle KarfllafltrmaBaz zamanlarda kendi boyutumuzu veya niteliklerimizi ve elde edemediimiz ba-z bilgileri deerlendirmek isteriz. rnein, ne kadar iyi bir dans olduumuzurenmek istiyorsak, bunun cevabn bulmak iin olas bir uzman bulabiliriz; amabelki de bulamayz. Dier insanlara ne kadar iyi bir dans olduunu sorabilirsin,

ama bunu yapmaktan ekinebilirsin. Sonuta; bazen kiflisel zelliklerimizi baflka-laryla karfllafltrarak leriz. Biliyorsunuz ki eer iyi bir dansysanz, dans pistin-de etrafnz dolar ve dierlerinden daha iyi bir dans olduu grlr. Bu sre birsosyal karfllafltrmadr.

Sosyal KimlikSosyal kimlik; Kiflisel dflncenin bir paras, grup yelerinin deerlerinin duygu-sal anlam taflyan hareketlerinin hep beraber elde edilmesidir. (Tajfel, 1981, p:248; Aktaran Sears, Peplau, Taylor, 2000). Bu gruplar ailenizi ve dier akrabalar-nz ierir. fl, din, politika, etnik ve toplumsal gruplar ve dier st gruplar veyanemli kiflisel ynlerinizi glendiren gruplardr. ocukluk dneminde sosyallefl-

menin byk bir blm oluflur. Biz zel bir ailede, etnik grupta dinsel grupta do-arz. Bydke kiflisel zelliklerimizi ve deerlerimizi glendirecek ve rahatayanstabileceimiz sosyal gruplar seeriz. Kiflisel dflncemiz ve sosyal kimliimizortak karar verirler ve birbirlerinin parasdrlar.

Sosyal kimlik zerinde yaplan arafltrmalarn ou etnik kimlik zerine odak-lanyor. Bu da iinde bulunduu etnik grubun yeleriyle ilgilidir. Aznlk grupyeleri iin zel kfllar doabilir. Erken ergenlik ve ergenlik yllarnda, duygula-rmz flekillendii zaman, etnik gruplarn gemifli ve ana kltr etkilidir. Bu sre-te bir deiflim olduunda rnein, renciler okul deifltirdiinde veya niversite-ye girdiklerinde daha zor olmaya bafllayabilir. Sosyal kimliin negatif ynleri belir-gin veya tehdit edici olduunda, insanlar zellikle pozitif ynlerini ne karrlar,

Etnik kimlikle ilgili olan bir arafltrmada (Phinney, 1981; Aktaran: Sears, 2000)

gl bir etnik kimliin tipik olarak yksek z saygyla badaflt bulundu. Anakltrn etkisi olmadan, gl etnik kimliklerini koruyan kifliler arasnda, zsay-g daha problemli olabilir. Benzer olarak dier arafltrmalar gsteriyor ki bireylerkltrel kimliklerini kaybetmeden, bir kltr dierine tercih etmeden, her ikikltrde elde etme becerisine sahip olabilirler. ift kltr becerisinin bu gr-fl birinin yeni bir kltr de z kltr kadar baflarl olarak grevini yapmasy-la badafllafltrlabilir.

nsanlar rksal veya etnik gruplarn kimliine srkleyen nedir? Amerikan Af-

rikal niversite rencileri arasnda yaplan bir arafltrmaya gre; kimin ailesi si-

yahlarn bir rgtne yeyse, kim siyahlarn dersini aldysa, ve kim rk veya

rksal bir nyargyla ilgili bir deneyime sahipse, kendi gemifline daha bal, ya-


Sahip olduunuz dflnceler,

duygular, inanlar vedavranfllarnz baflkainsanlarla kyaslama sosyalkarfllafltrmadr.

Etnik kimlik kiflisel bilgininbir parasdr.


7/18

ni onlarn kendi genel kavramlar daha gldr. nk birinin etniksel ve rk-

sal gemifli, etnik kimliin duygusunu besliyor.(Aktaran,sears.20005Ktaran Tay-

lor, Peplau,sears,2000)

Aslnda baz arafltrma sonular kantlyor ki bireysel alglar rksal ve etniksel

kimliklerinden dolay negatif geri bildirim oluyor. O bireyler nyarglarn kendi

iine almak iin dierine ok olumsuz nitelikler veriyorlar ve kendi karakter ve

davranfllarna daha fazla deer bierek zsayglarn koruyorlar.(Taylor, Peplau,

sears,2000)

KLTR VE BENLKKarfl kltr arafltrmalar, kiflilik kavramlarnn bireyin iinde yaflad kltre

bal olduunu gsteriyor. Bu noktadan kan Searsn aktard bir arafltrmada

Markus ve Kitiyama 1991de Amerikan ve Japon kltr arasndaki belirgin zt-

lklar; kiflisel kavramlardaki zl, dayankl farkllklar ieren rneklerle akla-

mfllar. Bu fark Batnn bamsz kltrleri ve Dounun birleflik kltrleri arasn-da domufl olabilir.

Amerikada bireysellie gl bir vurgu var ve birinin eflsiz yeteneinin kulla-

nm ve keflfiyle dierlerinden nasl en iyi flekilde ayrt edebildii nemlidir. Onlar

toplumsallaflmann esas grevini bamsz tanmlamalarda yaparlar. Batllar o-

cuklarna nasl bamsz olunacan retirler.

Japon kltrnn baml bireyi ise kendini kuflatan akrabalarnn bir paras

olduu iin, davranfllar kararldr, belirlidir ve dier akrabalarnn hareketlerini

duygularn ve dflncelerini ne flekilde alglayacana bal olarak oluflur. Birey

zerk ve bamsz hareketler dflneceine, sosyal iliflki balarnn iinde anlaml

olmaya bafllar. Baml kltrlerde esas olarak kaynaflmaya vurgu vardr.

Sonu olarak Searsn aktarmasyla Markus ve Kitiyama (1991, 1994) bu kifliselkavramlar, baml ve bamsz kiflilii karfllafltrmfllar, bireysellik ve kltrel sis-

teminin nemli taraflar zerinde durmufllar. Bu insanlar, kendi karakterleri hak-

knda nasl dflnr? nsanlar dier insanlarla nasl iliflkiye girer? Farkl olaylarda

hangi duygular kazanr ve insan harekete geiren ne gibi gd ve sorulardan et-

kilenmifllerdir? Bu olgular tartflmfllardr.

Markus ve Kitiyama farkl duygularn eflitlilii znde bamsz, karfldaki biri-

ne baml benlikler tecrbesini tartflrlar. Benlik birbirine baldr ve karflsndaki

birey tarafndan alglanr. Benlik artrmnn alglanmas ise benlii temsil eden bir

anlayfltr. Bu da kltrel bir snrlamadr. Benlik sorununda kendine karfl nyar-

gl olmak ise baflka bir tutumdur. nsanlar kendileri iin iyi olan, kt olmayan so-

nulara sahipler.Ancak, byle atflar benlik ykseliminin kalitesini dflryor.Benzer flekilde zsaygnn deiflmesi de muhtemeldir. Hislerinde bamsz olan

bir kltrn yeleri daha fazla onaylanr ve benimsenir. Bir baflka arafltrmada; 31

lkenin rencilerinde toplumcu merkeziyeti lkelerde, hayattan tat alma ve z

sayg arasndaki iliflkinin dflk olduunu buldular. Fakat zgr lkelerde z say-

gs olan bireyler hayattan ok fazla tat alanlar olarak raporlafltrldlar. (Sears, Tay-

lor, peplau,2000)

zetle kiflisel bilgi birok kaynaktan gelir; erken toplumsallaflma, dierlerinin

kymetini yanstma, dierlerinden gelen bir geri besleme, kendi davranfllarmzn

z algs, evresel ayrt edicilik, dier insanlarla bizim kiflisel niteliklerimizin sosyal

karfllafltrlmas ve dier sosyal gruplarda yelik gibi...



8/18

ZBLGNN GRNMzbilgimiz zamanla ne flekil alr? Biliflsel olarak kendi kendimizi gsterdiimiz,

temsil ettiimiz tuttuumuz, kavradmz inanlar nasldr?

zsayg ve zbilginiz asndan kendinizi bana nasl anlatrsnz?

Kendi zflemalarmzBir flema, organize edilmifl, yaplanmfl bir uyarc ya da kavram hakkndaki bilgi-lerin bir blmdr. nsanlar baz olaylar ve dier insanlarn doalar hakknda fle-malar tutarlar. nsanlar ayrca, kendi kendileri hakknda da flemalar tutarlar. zfle-malar, kendi kendiniz hakknda ne dflndnzle ilgili llerdir. rnein, sizbamszlnz srdrmek ve sergilemek hakknda ok ilgili olabilirsiniz. Siz aile-nizden kolej iin para almay kabul etmeyebilirsiniz. Kendi amaflrnz kendinizykayp, matematik konusunda arkadafllarnzdan yardm istemezsiniz. Ya da ken-

di kendinizi ok baml dflnebilirsiniz ve kendiniz iin sevdiiniz baflkalarnnsizi evrelemesi ile bir gvenlik temin etmeyi dflnebilirsiniz. ki olayda da, ba-mllk ve bamszlk ltleri ile ilgili gl bir z flemaya yani kendi flemanzasahipsinizdir. Dier taraftan, kendinizi bu llerle ok fazla iliflki iinde olduu-nuzu dflnmeyebilirsiniz. Bu olayda, kendinizi flematik olarak bu kavramlarniinde dflnmyorsanz, siz bamszlk ve bamlln lleri zerinde kendini-zi flemas olmayan biri olarak tanmlayabilirsiniz. Ancak genelde insanlar, kendile-rine gre nemli olan konular zerinde flemaya sahiptirler.

Btn zflemalar pozitif deildir. nsanlar, kendileri hakknda negatif zellikle-ri nemseyip, genelde kabul gren organize edilmifl inanlar tutarlar. rnein,kendisinin ok kilo aldn fark eden biri; ne yiyeceine, nasl kalori kaybedece-

ine dair planlar yapar. Bu kiflide kilo flemalar olmas, dier insanlarda da kilo ileilgili davranfllara dikkat eker. Bylece, rnein, bu kifli baflka birinin diyette ol-duunu ya da baflka birinin kilo ile ilgili bir problemi olmadn anlar, ve kendi-sine zmler getirir.

nsanlar dflncelerinde zkavramlar tutarlar. Bu zkavramlar, sadece flimdikiniteliklerle alakal deil, ayrca gelecekte bir zaman olabilecek ztanmlayc nite-liklerle de ilgilidir. Bunlara olabilir kendilik denir. Bunlarn bazlar amalar ve rol-leri ierir. nsanlar yksek mevkiler isterler. rnein befl yaflndakiler bir itfaiyeciolmak isterler ya da renciler doktor olmak ister. Btn olas kendilikler pozitifolmaya eilimlidir. nsanlar gelecekte kendilerini iyi yerlerde, iyi durumlarda gr-mek isterler. Ama, baz olas kendilikler gelecekte bir fley olur mu ile ilgili korku-lar da gsterir. rnein, birinin alkol tketimine olan hayranl baz durumlardaalkolizme yol aabilir.

zflemalar olas kendilikleri ierir. Kiflisel niteliklerimiz hakknda bilgiye sahipolma, olaylarn bizimle ilgili olup olmadn anlayabilmemize imkan verir. zfle-malar, bilgiyle ilgili flemalar hatrlamamza yardm eder. zflemalar, gemifl davra-nfllarmzdan sonular ikarmak, kararlar almak ve geleceimize rehberlik edenyarglamalarn anlamlaryla ilgili karm yapmamza yardm eder (Sears, Taylor,Peplau, 2000).

zfarkllklarGerekte nasl olduumuz ile ideal olarak nasl biri olmak istiyoruz? Bunlarla ilifl-

kili davranfl ile dflncelerimiz zfarkllklardr. Psikologlar bu zayrlklarn g-


SIRA S ZDE

z flemalar, kendi kendinizhakknda ne dflndnzle ilgili llerdir.

z flemalar, insanlarn

amalarn birlefltirmesineve gelecekte onlaraamalarna ulaflabilmek iinimkan verecek olandavranfllarn gelifltirmeler-ine yardm eder.


9/18

l duygular reteceini sylyor. Kiflisel tepkilerimiz ve ideal olarak nasl biri ola-

biliriz, arasnda olumsuz ynde bir fark algladmz zaman, hayal krklna u-

rarz, memnun olmayz, zgn oluruz ve ayrca kendimize olan zsaygmz azalr.

Gerek benliimiz ve ideal benliimiz arasndaki ayrlklarda, bizler heyecanla il-

gili olumsuz ykl duygular, rnein korku, endifle vb. retiriz.

Gerek benlik ve ideal benlik arasndaki ayrlklar, hayal krc, zc ve memnu-

niyetsiz bir durum retiyor. Ayrca zsayg eksikliine neden oluyor. rnein okul ga-

zetesinde editr olmay istemek fakat sonra baflarsz olmak gibi. Birinin hareketli kifli-

lii ile ailesi veya arkadafllarnn idealleri arasndaki anlayfl farkllnda endifle yarata-

bilir.

Bir baflka rnek de, babasnn hayalindeki baflarl ifladam olamayacan anla-

mak bir gente kayg znt yaratr. Kifli iin, ideal benliindeki objeyi syleyen

bireye karfl kiflisel beenisi ne kadar nemliyse, iliflki nekadar yakn ise o oranda

daha fazla youn duygulanm gerekleflir.

deal ve gerek kemliinizde siz ne kadar uygunluk gsteriyorsunuz?Olmak istediiniz

yerde misiniz?

BENLK DZENLEMEzdzenleme insann kendi hareketlerini kontrol etmesi ve ynetme fleklidir. Gr-

dmz gibi insanlar kendileri hakknda eflitli miktarlarda bilgi depolarlar, kifli-

sel zellikleri, arzu, amalar ve gelecekteki durumlar gibi. Ama bu, devam eden

duygu ve hareketler ile nasl iliflkilendirir?

flleyen Kiflisel AlgDflncelerimizi ve devam eden davranfllarmz etkileyen benlik dzeyi, bir zeldurum dahilinde ortaya kan kiflisel algmza dayanmaktadr. zel bir durumdaoluflan kiflisel alg durumu, iflleyen kiflisel alg durumu olarak adlandrlr. Bize cu-ma gn yaplacak bir parti hatrlatldnda sosyal benlik ortaya karken; bir s-nf ortamnda duygu ve dflncelerimiz zerinde ise akademik benlik, baskn fak-tr olmaya meyillidir. flleyen kiflisel alg nemlidir; nk bizim genel kiflisel alg-mza gndermede bulunur; ama zel olaylarda davranfl ynlendirir ve bunun kar-fllnda olayn gidiflatna gre deifliklik gsterir. Bir arkadaflnz ile tartfltnz veona vurduunuz bir an hatrlayn. Daha sonra muhtemelen kendinizi iyi hissetme-diniz ve de o da muhtemelen sizin hakknzda fazla iyi dflnmedi. Bu ana kadarkendinizi muhtemelen anlafllmas kolay, iyi bir insan olarak grme fikriniz vard.

Fakat bu olaydan sonra kendiniz hakknda saatlerce ya da gnlerce pek olumludflnmediniz. Zaman iinde bir flekilde kalc kiflisel algnz galip geldi ve siz ken-diniz hakknda kendinizden hoflnut ve kolay geinilir bir insan olduunuz dfln-cesini yeniden kazandnz.

flleyen kiflisel algdaki deifliklikler ancak zaman iinde sabitlik kazanrsa, ka-

lc kiflisel algda deiflikliklere neden olur. rnein kolejdeyken kendinizin otori-

ter olabileceinizi dflnmyordunuz. Fakat mezun olduktan sonra bir bankada

bulduunuz iflte birok kifliyi yneteceksiniz, bunu gnlerce aylarca yllarca de-

vam ettirirseniz kendiniz otorite ve sorumluluk sahibi olduunuz dflncesini ka-

zanabilirsiniz. Ve bu sizin kalc kiflisel algnzn nemli bir flekline dnflebilir. Bu

rnekte de iflleyen kiflisel alg kalc kiflisel algnn bir paras olmufltur.


SIRA S ZDE


10/18

Kiflisel KarflklkKiflisel dzenleme iin nemli olan benlik hallerinden biri de kiflisel karflktr. Ba-

zlar kendileri hakknda bir ya da iki flekilde dflncelerini yrtrken bazlar isebirok farkl flekilde kendileri hakknda dflnce yrtrler. Bir kolej rencisi

kendisinin ncelikle bir renci olduunu dflnr. Dikkatini ve inancn dersle-

rinde baflarl olma ynnde odaklar bir dieri ise kendini ok daha karmaflk rol-

lerde dflnr. Bir renci olarak, bir evlat olarak, bir sevgili olarak, bir takmn

yesi olarak ve bir part-time alflan olarak. Patricia Tinville (1985) ylnda basit

benlik sahibi insanlarla karflk benlik sahibi insanlar karfllafltrd analizinde; ba-

sit benlikli kiflilerin zkavrayfla sahip, insanlarn nem verdikleri alanlarda elde et-

tikleri baflar ile ayakta kalabildiklerini, fakat baflarszlk durumunda da incinmeye

gayet ak olduklarn belirtir. rnek olarak ncelikle alaca notlar nemseyen

renci kt bir not aldnda yklmfl ve kederli olabilir. Daha karmaflk olan in-

sanlar ise elde ettikleri baflar ile ayakta kalabilirler, ama bunun yannda kendileri-

ni baflarszlk ve aksilik durumunda destekleyecek baflka flekillere de sahiptirler.

Karmaflk benlie sahip bir renci akademik bir sorunla karfllafltnda mtema-

diyen dikkatini okul ile olan urafldan uzaklafltrr ve bir da gezintisi iin hazrla-

nabilir ve aresi sayesinde bir flekilde akademik sorunla daha baflarl bir flekilde

bafla kabilir. Bu flekilde pozitif kiflisel karflklk, stres dolu yaflamsal faaliyetler

karflsnda bir tampon vazifesi grr. Kifliliimizin ounu bir tek benlik haline yo-

unlafltrmaktansa daha ok doyurucu ve baflarl olan dier hallere younlaflrsak

yaflammzda karfllafltmz bir sorun daha az yaralayc bir hal alr (Aktaran: Se-

ars, Taylor, Peplau, 2000). Bu ifllevi sadece pozitif (olumlu) kiflisel karflklk zel-

lii baflarabilir. Bunun karflsnda negatif (olumsuz) kiflisel karflklklar depresyona

ynelik bir risk faktrdr ve knty tedavi edici zellii zayftr. Yani kendi-

si hakknda yetersizlik ya da zayflk dflncesine sahip olma; baflarszlklar ve en-gellere karfl destekleyici bir neden oluflturmaz.

Siz basit mi? Yoksa karmaflk bir benlik kavramna sahipsiniz?tartflnz.

Benlik Verimlilii ve Kiflisel KontrolKiflisel dzenlemeyi etkileyen benlik grnmlerinden dieri de; belli grevleri

yapmamz salayan yeteneklerimize ynelik beklentilerimizi ieren, benlik verim-lilii ve bu yndeki inanlarmzdr. Bir aktiviteye katlp katlamayacamz, bir iflekalkflp kalkflmayacamz, ya da bir amaca ulaflp ulaflamayacamz bu eylemle-rimizi yerine getirirken baflarl olup olmayacamz inancna baldr. Sigara ien

birisi brakabileceini dflnmezse sigaray brakamaz. Zor bir snav kad ile kar-fllaflan ve kapasitesi ile iyi bir ifl karabileceini dflnen renci, kapasitesi hak-knda flphesi olan bir renciden daha kolay bir flekilde snavna bafllar ve sonu-ca ulaflr. Psikologlar baflar ya da baflarszlk ynnde daha nceden yaflanmfltecrbelerin, insanlarn benlik verimlilikleri hakknda kalc alg flekilleri olufltur-maya yneldiine inanrlar (Bandura, 1986; Aktaran: Sears, Taylor, Peplau, 2000).).

Benlik verimliliine dair inanlarla belli bir davranfl gereklefltirebilmek iin,zel olarak kontrol ile ilgili alglar gereklidir. Bunlar sradan kontrol duygular de-ildir. rnein birisinin tenis takm iin ne kadar sk alflacan renmek isti-yorsanz o kiflinin ne kadar olumlu insan olduuna dair genel duygularna deil,tenis takmna ynelik ve zellikle benlik verimlilii ve kiflisel kontrol hakknda-ki inanlarn renmeniz gerekmektedir.


SIRA S ZDE


11/18

Kiflisel FarkndalkKiflisel dzenleme ayn zamanda ilgimizi nereye ynlendirdiimizden de etkilenir.

Daha zel bir ifade ile ilgimizin kendi benliimize ynelik ya da evreye ynelikolup olmaddr. Genelde ilgimizi odaklarz. Ama bazen de kendimize odaklan-rz. Ayna da kendimize bakmak, fotoraf ektirmek, baflkalar tarafndan beenil-mek, veya baflka bir flekilde yalnz olmak gibi deneyimler esnasnda ilgimiz ken-dimize yneliktir. Kendimizi mevcut evre dahilinde grevini yerine getiren bir ak-tr olarak deil, kendimizin ve baflkalarnn ilgisinin yneldii bir obje olarak gr-meye bafllarz. Bu durum kiflisel farkndalkolarak adlandrlr. Genel olarak kifli-sel farkndalk insanlarn bir standart karflsnda davranfllarn tartmaya, ve bu stan-dard karfllamaya ynelik hareketi dzenleyecek bir yntem oluflturmaya ynlen-dirir. Dflnn ki; rnein flk bir restoranda gidip sevgilinizle karfllkl oturuyor-sunuz ve ayn zamanda terslik bu ya direkt olarak arkanzdaki aynaya bakyorsu-nuz. Aynaya her gz atmay deneyiflinizde yznzn bir ksmn gryorsunuz.

Rzgarda dalmfl salarnz, kaba bir flekilde glflnz ve hi de ekici olma-yan giyiminizi fark ediyorsunuz. Kendinizi tamamen aptalca hissederek hareketegeiyorsunuz. Sanz taramak iin banyoya doru gidiyorsunuz ve bu srada geridndnzde hl kt grnyor olacaksnz (Aktaran Sears, Taylor, Peplau,2000). Kiflisel ilgi insanlarn fiziksel grnfl, entelektel performans, atletik yapya da manevi btnlk gibi konularda kyaslar yapmasna neden olur. Standardauymaya alflrz, davranflmza standart ynnde deer bieriz, bu davranflmzn-beklentileri karfllayp ya da karfllamadna karar veririz ve giriflime devam eder-ken kyaslama yapmay da srdrrz. Bu sre geri beslemeolarak adlandrlr veteori de kiflisel dzenlemenin sibernetik teorisiolarak isimlendirilir.

nsanlar ayrca kendilerinin kiflisel genel grnmlerine verdikleri nem dere-

cesi ynnden birbirlerinden farkllk gsterirler. Bu fark umumi ya da kiflisel ben-lik bilinciolarak adlandrlr. Yksek derecede genel benlik bilinci olan insanlarzerklik ve kimlik sorunlarnn pefline dflerler. nsanlar dierlerinin hakknda nedflndkleriyle, nasl gzktkleriyle ve dierlerine nasl grndkleri ile ilgiliolarak kayg duyarlar. Yksek derecede kiflisel benlik bilincine sahip insanlar ken-dilerini analiz etmeye, kendileri hakknda dflnmeye ve isel duygularn ren-meye abalarlar. Bu insanlarn benlik flemalar, kendilerini daha iyi ifade etmeyeyatkndr ve iinde bulunduklar ayrlklarn ve eliflkilerin daha farkndadrlar. Ge-nel benlik zellikle baskn ise; rnein; dierlerinin deerlerini ve tutumlarnnemsemek gibi insanlar kiflisel tutumlarna daha ok arlk vermeye meyillidir-ler; fakat ilgilerini dfla yneltirlerse sosyal normlara daha ok uygunluk gsterir-ler. Benlik bilincinin genel ve kiflisel flekilleri birbirlerine zt deildir. nsanlar herikisinde de yksek, her ikisinde de dflk ya da birinde yksek birinde dflk ola-bilir. Benlik bilincinin genel ve kiflisel flekilleri davranfl oluflumunda belirleyicidir-ler. Siz hangisisiniz? (Sears, Taylor, Peplau, 2000).

MOTVASYON VE BENLKfiimdiye kadar benlik grfl, kendini geri planda tutma beklentileri ve insan-larn evreye gre nasl hareketlerini belirledikleri hakknda alfltk. Benlik d-zenlemesini nasl kontrol altna alacamz bilmek de nemli. Genelde insan-lar doru ve olumlu benlik oluflturmann yollarn aryor ve bu konu zerindepek ok grfl var.



12/18

Sosyal Psikoloj i

Doru Benlik htiyacGeleceimizin getirilerini kontrol altna almak, nceden belirleme yeteneklerimiz

dorultusunda gereklefltirebileceimiz bir fleydir. rnein bir kolej rencisisinizve iyi bir dans olup olmadnz merak ediyorsunuz. Byle bir durumda birokdans eitim kursuna gitmek taraftar deilsinizdir Ya da bir dans yarflmasnda bel-ki ilk kez denediniz, olaanst iyisinizdir ama 3. kez denediinizde ok baflar-szsnzdr. Kendi dans yeteneinizi en iyi flekilde teflhis edeceiniz yer bir kolejpartisidir.

Yetenekleriniz hakknda kesin bir bilgiye sahip olmadnz zaman zgveni-mizi sorgulamak zorundayz. Tutarl Benlik htiyac genelde bir zorunluluktur vekendimiz hakknda durumdan duruma srekli deiflken bir yapya sahip olduu-muzun dflnlmesini istemeyiz. nsanlar ak durumlarda kendi benlikleri ya dakarflsndakinin benlii hakknda yorum yaparak tahminde bulunurlar. Bu ynte-min ad kiflisel dorulamadr. rnein snf olarak bir seminerdesiniz, snf arka-

dafllarnz da sizin konuflkan olmadnz, katlmsz olduunuzu syledi. Siz debunun stne, ertesi gnlerde daha aktif bir renci olarak arkadafllarnzn vard- tahmini yanltmaya alfltnz.

Bir kifli hakknda alacanz ilk izlenimler onun dfl grnflyle salanr. Al-dmz iflaret ve semboller, kyafet, dfl grnfl, kim olduunu bize syler.Eer bir insann sizin hakknzda objektif dflnmesini istiyorsanz ,daha sportifgiyinirsiniz. nsanlar zamanlarnn ounu duruma uygun bir flekilde davranp,olumlu bir izlenim yaratmaya alflarak geirmektedirler.

Kiflisel Geliflmensanlarn kendi benliklerini gelifltirebilmelerine en iyi gd arzulamaktr. Birok

insan kendi performanslarn gelifltirmek amacyla spor ve benzeri elence aktivi-telerine baflvurur. Eer alflan biriyse ve iflteki hnerlerimizi gelifltirmek istiyorsak,ifl organizasyon temelli bir alflmada kendi zamanmz deerlendiririz.

zgeliflimimizi ideal hale getirmek iin ne tr bilgiler ya da durumlar aramalyz?

Kendi arzuladmz aktiviteler dorultusunda biz geliflimimizi tamamlayabilirizve baflarl olabiliriz.

zgeliflim dier insanlarla iletiflimimizi de etkiler. Bu ynteme artan benzerlikdenir. rnein bir futbolcu sevdii bir futbolcunun fotoraflarn saklyor ve onunbaflarsna, onun gibi olmaya zen gsteriyor. nsanlar simgeledikleri, anlamlandr-dklar insanlarn baflarsna ulaflmak iin daha ok motive olurlar.

Kiflisel Dorulamansanlar nemli bir alflma hakknda bir hata yaptn grdnde karfllafltrma

yapmak yerine acemi olan zelliklerini nemser. rnek; ekici bir erkek rencisnavda baflarl olamamasnn nedenlerini ararken bunun sorumluluunu snftakikz arkadaflna ykler. Kiflisel dorulama teorisinde insanlarn kendi zdeerlerinidorulayarak kiflisel zelliklerini aka davranfla dnfltrdklerini syler.

Arafltrmalar sonunda ortaya kan en kapsaml hata; yksek zsaygya sahipolanlarn, kendilerinin iyi ynlerini abarttklardr. Dflk zsaygya sahip olanlarise tersini dorulamfllardr . (Aktaran; Sears, Taylor, Peplau, 2000).

248

zgven geleceimizdekiperformansmz ncedenbelirlemeyi kuvvetlendirir.

SIRA S ZDE

Baflarl insanlarn naslkendi alanlarnda baflarlolduklarn gzlemleyerekkendi geliflimimize katkdabulunabiliriz.


13/18

Tesserin Kiflisel Deerlerin Savunulmas ModeliSosyal evremizdeki insanlarn performanslar bizim zgelirlerimizi etkiliyor. zel-

likle de psikolojik bir bamz varsa, bu modele gre farknda olmadmz yakn-lklar; akrabalk, arkadafllk gibi iliflkiler dorultusunda oluyor.Ama bu yaknlk ayn zamanda ortak karakter zelliklerini paylaflmaktan,

ayn cinsiyette olmaktan, ayn dine inanmaktan, ya da fiziksel yaknlktan dakaynaklanabilir.

Kiflisel deerlerin savunulmas teorisi flu flekilde zetlenebilir:1. Karfllafltrma etkisi: liflki iinde olduumuz insann performans kendi ge-

liflmemizi etkiler. Kskanlk gibi eylemlerde bulunuruz. Bunun iinde o ki-fliyle ayn konularda uraflmamz gerekir.

2. Yanstma etkisi: liflki iinde olduumuz kifli, kendi geliflimimiz dflnda birkonu hakknda, bir baflar gsterdiyse, Onun baflarsndan dolay gurur du-yarz (Aktaran: Sears, Taylor, Peplau, 2000).

SOSYAL KIYASLAMA KURAMIKyaslama yapmak, benliimiz hakknda bilgilenmemiz iin iyi bir kaynaktr. Ob-jektif bir deerlendirmenin mmkn olmad ve z yeteneklerimizi bulmamz ge-rekiyorsa, karfllafltrma yaparz.

Kuram, 1954 ylnda Lean Festinger tarafndan gelifltirmifltir. Festinger, nsanla-rn tam olarak yeteneklerinin, sfatlarnn farknda olduu zaman, motive oldukla-rn sylyor. Bunu anlamak iinde,birey dier insanlarla kendini mukayese eder.Kuram afladaki gibi zetlenir,:

1. nsanlar kendi dflnce ve yeteneklerini gelifltirme srecine sahiptirler.2. Fiziksel standartlarn yokluunda; insanlar kendilerini dier insanlarla karfl-

lafltrarak gelifltirirler.3. Genelde insanlar kendi benzerleriyle karfllaflmay tercih ederler.nsanlar sadece yetenek ve dflncelerini deil; duygularn, kifliliklerini,

kazanmlarn, statlerini, prestijlerini de karfllafltrmaktadr.Sosyal kyaslama yntemi, sosyal yaflam ok etkilemektedir. rnein sosyal

grnmnz ya da arkadafllarnzn olduu etnik grubun ekonomik ya da sos-yal adan dezavantajlarn karfllafltrdmzda bir anomi meydana gelir.

Sosyal kyaslamann amac; farkl yetenekleri ve motivasyonu arttrmaktr (Ak-taran: Sears, Taylor, Peplau, 2000).

Doru Kiflisel Deerlernsanlar bazen kendileri hakknda gerek bilgiye sahip olmay isterler. rnein;

voleybol takmnda kt oyuncu olduunuzu renmeniz, sizi baflka bir spordalna ynlendirilip, o spor dalnda efor harcamanz teflvik eder.

Karfllafltrma SreleriFestinger, bir insann setii sosyal karfllafltrma durumlarna odaklanmfltr. r-nein deprem korkusu yaflayan bir insan srekli olarak kendi tepkilerini karfllafl-trmak amacyla; deneyimlerini paylaflmak iin komflularyla ya da arkadafllarylagrflr.

Dfl zelliklere bakarak da bir kyaslama yaparz. Bir adam yamal bir kot ve bolbir t-shirt giydiyse onun salafl grnts, protestocu bir yaps olduu fikrini uyan-drr. te yandan baflka biri, daha temiz daha derli toplu giyinmiflse, onun hakkn-

daki izlenimimizde daha disiplinli biri olduuna dairdir.



14/18

Dflk zsayg insan daha mutsuz yapar ve insann zgeliflimi iin bir katkdabulunmaz. zgveni yitik bireyler tarafndan yaplr. Yksek zsayg insan hemgeliflme, hem mutlulua teflvik eder.

zsaygnz ne durumdadr?

KENDN SUNMAKonumuza, bir rnekle bafllayalm: Can, nemli bir ifl grflmesi iin dikkatlicehazrlanyor. fl deneyimi hakknda ne syleyeceini prova eder, salarn kestirir,dzelttirir ve resmi grnmek iin hangi takm elbisesini ve yeleini giyeceinidflnr. Evraklarn taflmak iin yeni bir anta alr ve randevusuna erken varabil-menin zerinde durur. Grflme yapaca kifliyle tanflnca, Can, gl bir tokalafl-ma ve memnun bir glmseme vermeyi hatrlar. Grflme boyunca Can dikkatliolmaya, ve sorulara doruca cevap vermeye alflr. Ksaca bu ifli baflarabilecek

yeterlilii ve enerjiyi sunmak iin btn gcn kullanr.Kendini sunma neden kendini anlatma iin nemlidir? Birok sebep var. Biz

ska insanlardan pozitif ayn zamanda samimi, zeki ve yardmsever bir kiflilik gr-mek isteriz, fakat baz zamanlar farkl imajlar belirtmeye abalarz. rnein okuliinde kabadaylar, kendilerini sert ve kavga karan gibi gstermeyi isteyebilir.Oysa dier zamanlarda hedefimiz kt bir etkiyi minimuma indirmektir. rneinge kald bir snav iin akla uygun bir mazeret uydurmak gibi.

Kendimize ait davranfllar ve hareketler sayesinde kendimize uygun bilgikazanrz. Doru flarab sunmak, klas bir araba kullanmak, yeni bir niflan yztakdim etmek; insanlarn zel bir etki iletmek iin kullandklar fiziksel deerlerdir.Ayrca ortam kurmak iin de nemlidir. Bu ortam romantik bir bafllang gibi flk-lar ksarak, yumuflak bir mzik alarak veya doaya olan ilgimizi iletmek iin ar-kadaflmza krda bir yryfle kartarak yaratabiliriz. Kendinizi sunmann dierbir zellii de prova yapmaktr. Sosyal bir olaydan nce zihinsel olarak birok yak-laflm deneyerek ne yapacamz ve syleyeceimiz hakknda dflnebiliriz.Moday takip eden genler iin aldklar arasnda moda olan elbiseler ve sa kesim-leri, yaflllar tarafndan tuhaf olarak nitelendirilebilir. Ancak sosyal etkileflimin biraflamas; kendini tanma, kendini sunma, ama ve ortama bal olarak davranfl-larmz durumdan duruma deifltirebilmektir.

yi Bir zlenim YaratmakKendini sunmann mmkn en bilinen motivasyonu iyi bir etki yaratmaktr. nsan-lar bu olayn nasl stesinden gelir? Sosyal konumun normlarna uymak bir strate-

jidir. rnein bir akflam partisinde bir kifli ilgin hikayeler ve flakalar syleyebilir.Buna karfln bir cenaze treninde znt ve aile iin dilekler ifade edilebilir. Dierbir strateji; dier insanlarn davranfllarn karfllafltrmaktr. Kendini terfi etme ken-di hakknda pozitif bilgi retmeye karfllk gelir. Bir olay kullanarak, ya da kendihakknda pozitif fleyler sylemekle olur.

Pozitif etki ynteminin dier bir taktii alak gnlll kullanmaktr. r-nein bayan basketbol yldz flampiyonay kaybedinceye dek olduka iyi bir per-formans ve takmna girmeye alflmann dflnda, baflka bir fley yapmadn veparlak oyunlar oynadn syledi. Onun baflarlarnn anlafllmasyla, o oldukayeterli ve hofl grnecektir. Byle bir durumda ustalk, tabii ki alak gnlllnetkili olduu zaman bilmektir.


SIRA S ZDE

Kendini sunma bizedierlerine yapmayistediimiz flekilde kendimizifarkl ve ok deiflik biimdesunmaya ve tarif etmeyeyardm eder.


15/18

Kendini sunma szl ve szsz davranfllar ierir. Genel olarak kendini sunmadurumlar sze ait veya sze ait olmayann, ayn mesajlar verdii zamanlarda inan-drc olur. Bir kifli depresif bir sesle ve ask bir suratla; ok mutluyum derse buinandrc olmaz. Buna karfl bir kifli glmser ve gz konta kurarsa daha inan-drc olur.

Eer kifli sinema oyuncularnn olduu bir flehir merkezinden geldiini ve birkeresinde Barbara Streisand ile tanfltn veya lotodan 1 milyon $ kazandnsylerse, zerimizde dolayl olarak zengin ve nllerle beraber olduu etkisiniyaratmaya alflyordur. Ama ne derecede inanlrdr, tartfllr.

Etkisiz Kendini PazarlamaKendini pazarlama her zaman etkili deildir. Baz zamanlar olaylar bizde olumlubir etki yaratmaz. rnein annemizin doum gnn unutabiliriz veya bir res-torantta zerimize orba dkebiliriz. Bu sebeplerden dolay hatalarmz minimum

dzeyde tutmaya alflrz.Utanmak kendimizi sunarken bazen bir durumda alfllagelmifl olmayan hoflnut-

suz bir duygu grmemizdir. Kendini pazarlamabazen daha ciddi baflarszlklarierebilir. Profesyonel bir aktrn konuflmasn unutmas veya nl bir bilimadamnn bulgularn gsterirken yanlfl yorumlarda bulunmas gibi. Baflka bir r-nekte; utanga biri genelde diyalogu keserek, yeniden bafllamak iin urafl verir.Kifli zr dileyebilir veya bir mazeret gstererek brakt yerden toplamaya kal-kflabilir. nk utangalk durumu herkesi rahatsz eden bir durumdur.

Mazeretler, izlenimlerde nemli bir rol oynar. Performans elde tutmann biryolu da mazeret bulmaktr. nsanlar ou kez baflarszlklarna kontrol edile-meyen ve dfl kaynakl sebepler yklerler.

nemli mazeretler baflarmay snrlamfltr. Bir toplantya gecikme, ynetimdeproblem yaratabilir. Dier insanlarn sinirlerini ayaa kaldrmaktansa uzak durmakdaha iyi bir izlenim yaratr. Eer, arabann tekerinin patlamas mazeretinizse, saatinalarmn kurmay unuttuunuzu sylemekten daha iyidir. Ancak her zaman en uy-gun yalan; geree en yakn olandr!

Kiflisel EngelKiflisel engel adl mazeret, nemli bir stratejidir. nsanlarn kanlmaz baflarsz-lkla sonulanan deneyimleri olduunda, bunun yeteneksizlikle deil, baflkamazeretlerle savunulmasdr. rencinin dflk not alfln yorgunlua balamasgibi. Alkolikler ifllerini kaybedifllerini, zayf performanslarna deil de imelerinebalarlar.

Kiflisel engel stratejisinin iki eflidi vardr. Davranflsal engeller, rnein alkol,uyuflturucu etkisi, bitkinlik, dakik olmama, uyuflukluk, dikkatsizlik vs. Kendiliin-den kaynaklanan engeller ise: hasta olan insanlar tarafndan getirilir. Endifle, utan-galk, travma vakalarnda ki gibi. Byle durumlar performans zayflattnda sy-lenirler.

Kendi benliinde dzenli olarak engelleri olan insanlar, zayf alflma alflkan-lna sahiptirler, akademik olarak baflarszdrlar ve psikolojik savunmalar zayftr.Engeller ksa dnemde etkilidir; fakat uzun dnemde bireylerin kendilerini ynet-meleri iin kesinlikle baflarl bir taktik deildir.



16/18

zet

Benlik ve zsayg kavramlarn tanmlayabilmek

Benlik, kendimiz hakknda topladmz inanlarnbtndr. Bu inanlarn ierii benlik kavram ola-

rak adlandrlr. Bunlar hakknda yaptmz deer-

lendirmeler ise zsaygdr (Benlik Saygs).

Kendilik bilgisi ve kltrle olan iliflkisini akla-

yabilmek

Kendilik bilgisi ilk olarak sosyalleflmeden gelir. Bafl-

kalarnn deerleri ile, dier insanlarn geribildirim-

leriyle, kendilik algsyla, evresel ve sosyal karfl-

lafltrma yntemleri ile, sosyal kimlik ve kltrel

deerlerle oluflur. Kltrel analizler; batllarn ben-liklerine zg olarak nitelendirdikleri teklik, nem-

lilik ve zgrlk kavramlarn paylaflmc kltrle

iliflkilendirirlerken, otoriter ve merkeziyeti sosyal

yapnn, bireyin kendisiyle ilgili olgular olumsuz

ynde etkilediini de aklamaktadr.

Kendimizle ilgili bilgilerimizin edinildii kaynak-

lar sayabilmek

Kendimizle ilgili bilgilerimizi esas olarak toplum-

laflma sreci iersinde ediniriz. nsanlarn bizim

yaptklarmza ya da yapmadklarmza gsterdik-

leri tepkiler; evremize iliflkin alanlarmz,

kendimizi baflkalaryla kyaslamamz ve toplumsal

kimliimiz; kim olduumuzla ilgili bilgilerimize

kaynaklk etmektedir.

Benlik dzenlemesi-z yeterlilik ve farkndaln

insan yaflamndaki nemini faklayabilmek.

Benlik dzenlemesi, bizim hareketlerimizi nasl

kontrol edeceimizi ve yneteceimizi belirtir. z

yeterliliimiz ise, benlik karmaflklnn derecesine

bal olarak, yeterli ya da yetersizlie doru deifl-

kenlik gsterirken; tm dikkatimizi benliimizin

farkndal iin harcarz. Benlii dzenleyen pek

ok motivasyon vardr. nsanlar doru, tutarl ve

pozitif benlik kavram oluflturmak ve gelifltirmek

iin srekli bilgi ve uyaran arayfl iine girerler.

Benlik dorulamasnn, nasl gereklefltiini

aklayabilmek

Benlik dorulamas, benlik algmza gelen bir teh-

ditten sonra, deiflik alanlarda algmzn desteklen-

mesini salamak iin harcanan gayreti belirtir. Bu

balamda kendimi deerlendirme, dier bireylerin

bize yakn ya da uzak oluflu ve i-dfl performans-

lar sonucunda; bu olgularn benlikle iliflkilendirilip,

iliflkilendirilmemesiyle oluflur.

Sklkla bizler sahip olduumuz zelliklerimizi, d-

flncelerimizi ve duygularmz baflka insanlarla kar-

fllafltrrz. Bu ifllem sosyal kyaslamadr. Tipik ola-

rak bizler sosyal kyaslama iin bizim yaptmzabenzer olaylar seeriz. Bazen bizden daha iyi ya

da daha kt insanlar iin afla ya da yukar kyas-

lamalar kullanrz. Bunlar benliimizi glendirme

ve kiflilik geliflimi iin yaplmaktadr.

Kendimizi benliinizi gereklefltirecek biimde evre-

mize nasl sunduumuzu aklayabilmek.

Kendini sunma evredeki izlenimlerin tutarl ve

olumlu olmas iin yaptmz gayretle ilgilidir. y-

leki bir tiyatro sahnesi gibi biz, durumlara uygun

olarak davranfllarmz yaplandrr, dzenli olmas-na abalar ve genellikle pozitif izlenimleri alarak;

bireyleri etkilemeye alflrz. Salkl benlik gelifltir-

me ve alak gnlllk, pozitif etkilere rehberlik

yapan iki temel stratejidir.

Baflkalar zerindeki zayf ve olumsuz izlenimler ve

etkiler genellikle zrler ve benlik engellerini kul-

lanarak, yani kiflisel yetersizliklerimizi ne srerek

idare edilirler ve kontrol altna alnrlar. Kendini de-

netleme bizim benliimizi dzenlememiz ya da ev-

reye sayg uyandracak tavr ve davranfllar sergile-

memiz gereini de beraberinde getirir. Yksek

kendilik deneticileri evresel nedenlere ve deiflik-

liklere son derecede duyarlyken, dflk kendilik

deneticileri; isel tutum ve inanlardan daha fazla

etkilenirler.

Sosyal Psikoloj i252

1A M A

2A M A

3A M A

4A M A

5A M A

6A M A


17/18

Kendimizi Snayalm1. Ben psikologlarnn benlik geliflim bozukluklar ze-rine dflncelerinde ben yetersizliinin byk yeri var-

dr. Bu yetersizlie sebep olan neden afladakilerden

hangisidir?

a. Benin bafltan beri baflarszla raz olmas

b. Benin kendisini kontrol etmede srekli baflarsz

olmas

c. Benin geliflimini tamamlamamfl olmas

d. Altbenin drtleri ile evresel basklar arasnda uz-

laflmaz atflmalarn yaratt gerilim ve doufltan

varolan yapsal eksiklik ve kusurlar

e. Altbenin srekli dinamik olmas

2. Anneden gelen onaylayc tepkiler normal bir geliflim

iin byk nem taflr ve ocuun kendisine nem vere-bilmesini salar. Bu durumda anne onaylayc tepkiler

vermediinde ocuun tepkisi ne olur?

a. ocuk kararlarnda srekli baflkalarndan bamsz

davranr.

b. ocuk btnlk duygusunu srdrr ve kendisine

olan saygsn kazanr.

c. ocuk kendisini toplumda deerli hisseder.

d. ocuk annesine srekli donuk bakar.

e. ocuk btnlk duygusunu srdrmede ve kendi-

ne olan saygsn korumada glk eker.

3. Afladakilerden hangisi benliin oluflumuna katk salar?a. evreb. Salk flartlar

c. Sosyal faktrler

d. Biyolojik miras

e. Yukardaki flklarn tm

4. Kimlik kelimesinin farkl anlamlarda kullanlmas, bire-yin toplum iinde eflitli ynleriyle ortaya kmasn ifade

etmektedir. Buna gre her tr sosyal zellik bir baflka

kimlie iflarettir. Burada vurgulanan kimlik afladakiler-

den hangisidir?

a. Siyasal kimlikb. Psikolojik kimlik

c. Davranflsal kimlik

d. Sosyal kimlik

e. Duygusal kimlik

5. nsanlarn ayrca kendilerinin kiflisel grnmlerine verdikleri neminin derecesi ynnden birbirlerinden

farkllk gsterilmesine ne ad verilir?

a. Kiflisel Benlik Bilinci

b. Kiflisel Dzenleme

c. Kiflisel Geliflme

d. Kiflisel Farkndalk

e. Kiflisel motivasyon

6. Afladakilerden hangisi benlii oluflturan temel faktr-lerden deildir?

a. Fizyolojik-biyolojik faktrlerb. Kltrel faktrler

c. Sosyal hareketlilik

d. Aile faktr

e. Sosyalleflme sreci

7. Kimlikler bafllangta duruma zeldir. Zamanla hiye-rarflik olarak organize olurlar. Buna gre en merkezi, yay-

gn, etkili ve baskn kimlik afladakilerden hangisidir?

a. Cinsel

b. Kltrel

c. Sosyal

d. Role. Yukardakilerin tm

8. Psiko-Sosyal Teoride Eric Ericson kiflilik geliflimini da-ha youn olarak hangi adan incelemifltir?

a. Dflnsel

b. Davranflsal

c. Duygusal

d. Sosyolojik

e. Dnem grevleri ve benlii gelifltirme

9. Fransz dflnrlerinden Lean Fistengerin, deiflikfaktrden oluflan Sosyal Kyaslama Teorisinde afladaki-

lerden hangisi yer almaktadr?

a. Tutarllk durumu

b. Duraanlk durumu

c. Sosyal hareketlilik

d. Geliflim durumu

e. Benzerlik durumu

10. Birey bulunduu sosyal yap iinde baflka bireylerleiliflkisini srdrrse ve bu bireylerle olan iliflkileri toplu-

mun belirledii kalplar iinde yrrse afladakilerden

hangisi salanmfl olur?.

a. Grupsal

b. Biyolojikc. yi bir izlenim

d. Bireysel

e. Sosyal

nite 15 - Benl ik 253


18/18

Benlik Kavram, Medya ve Barbie

Son yllarda, rahatsz edici ykselen bir deer haline ge-

len gen kzlarn zsayglarn fiziksel grnmleri ile ka-

zanmalar, bir zamanlar zsaygnn z olan baflar ve de-

erleri gz ard etmektedir. Dfl grnt zerine oluflan bu

vurgu Amerikada yaflayan ergenlik andaki ok sayda-

ki gen kzn yeme bozukluu olduu gereini gzler

nne sermektedir. Amerikada yaflayan kadnlarn yakla-

flk %2si yeme bozukluundan flikayet etmektedir. (Battle

ve Brownell, 1996). Bu bulgunun dflnda yetiflkin bayan-

larn ounluu da ya diyette olduklarn ya da diyet ya-

pacaklarn belirten aklamalar yapmfllardr.

Amerikada yaflanan bu problemin kayna olarak med-

ya sulanmaktadr. Diflilik ve gzellik, medyada ince si-luetleri ile yer alan mankenlerle zdefllefltirilmifl ve yan-

lfl imajlar oluflturulmufltur. Bu gerek dfl gzellikler

Barbie bebeklerin ergenlik andaki kzlar zerindeki

etkisi ile daha sk tartfllr duruma gelmifllerdir. Gen

kzlar diyet yapmaya, ince grnmeye ve z sayglarn

bu grnmle kazanmaya ynlendirilmifllerdir. Bu da

beraberinde yeme bozukluklarn getirmifltir. Barbie be-

beinin vcut lleri, gen ve salkl bir kadnn sahip

olmas gereken llermifl gibi ilave edilmifllerdir. Buna

gre boyun uzun, basenler dar ve bacaklar uzundur

(Brownell ve Napolitano, 1995). Bu standartlar, bayan-

larn vcutlarndan beklentilerini deifltirmifl ve onlar

ya diyete ya da yeme bozukluuna itmifltir. Tm bunlar

beraberinde dflk z-saygy getirmektedir.

1998 ylnda, Mattel Barbie bebeklerin vcut llerinde

daha gereki olacak flekilde deifliklikler yapacaklarn

ve bylelikle bebeklerin grnmnn geree daha

yakn gzel gen bayanlara benzeyeceini belirtmifltir.

Fakat Mattelin bu deifliklikleri nasl yapaca bilin-

memektedir. Eski Barbie ve yeni Barbie bir arada m ola-

cak? Yoksa sadece yeni bir Barbie bebek mi olacak? Eer

her iki Barbie iin retim sreci devam etmekte ise, gen

kzlar acaba hangisine benzemeye alflacaklar?

Kaynak: Taylor, Peplau, Sears; 2000.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. d Yantnz yanlfl ise, Benlik konusunu tekrar

okuyunuz.

2. e Yantnz yanlfl ise, Benlik konusunu tekrar

okuyunuz.

3. e Yantnz yanlfl ise, Benlik konusunu tekrar

okuyunuz.

4. d Yantnz yanlfl ise, Sosyal Kimlik konusunu

tekrar okuyunuz.

5. a Yantnz yanlfl ise, Benlik Dzenleme konusunu

tekrar okuyunuz.

6. c Yantnz yanlfl ise, Benlik konusunu tekrar

okuyunuz.

7. e Yantnz yanlfl ise, Kltr ve Benlik konusunu

tekrar okuyunuz.8. e Yantnz yanlfl ise, Benlik konusunu tekrar

okuyunuz..

9. e Yantnz yanlfl ise, Sosyal Kyaslama konusunu

tekrar okuyunuz.

10. c Yantnz yanlfl ise, yi Bir zlenim Yaratmak

konusunu tekrar okuyunuz.

Yararlanlan ve Baflvurulabilecek

KaynaklarBilgin, N. (2001). nsan liflkileri ve Kimlik. Sistem Yayn-clk, No: 96. stanbul.

Bock, P. K. (2001). nsan Davranflnn Kltrel Temelleri(Psikolojik Antropoloji). ev.: N.Serpil Altuntek, 1.Bas-k, mge Kitabevi, Ankara.

Ccelolu, D. (1991). Psikolojinin Temel Kavramlar. 2.Basm, Remzi Kitabevi, stanbul.

Franzoi, S. L. (2000). Social Psychology, Second Edition,McGraw Hill, Boston.

Simpson, E. E. (1991). Social World, Personal Lives (AnIntroduction to Social Psychology). Harcourt Bratce

Jovanovich, Publishers, Sandiago, CA.

Taylor, S.E., Peplau, L. A. & Sears, D. O. (2000). Social

Psychology. Prentice Hall, New Jersey.

Sosyal Psikoloj i254

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite15