SOSYAL PSİKOLOJİ unite09

8/3/2019 SOSYAL PSKOLOJ unite09

1/16

atflma iki veya daha ok insan arasnda uyumsuzluk sonucu ortaya kabilir.

zellikle bir rgtn baflarl olmas her fleyden nce alflanlar arasndaki uyu-

ma baldr. Bu nedenle atflma konusu rgtsel adan byk bir nem tafl-

maktadr. Bu nitede de atflma sreci tantlacaktr. Daha sonra rgtte atfl-

ma dflncesinde ne srlen genel yaklaflmlar incelenecektir. rgtlerde atfl-

ma nedenleri zerinde durularak, bunlarn rgt iindeki nemi belirtilmeyealfllacaktr.

Amalarmz

Bu niteyi alfltktan sonra;

atflma kavramn tanmlayacak,

atflma ile ilgili yaklaflmlar grecek,

atflma trlerini ayrt edebilecek,

atflma nedenlerini inceleyecek,

atflma sreci ile bafl etme becerilerine sahip olabileceksiniz.

135

atflma 9


2/16

fl Yaflamnda Anlaflmazlklarn Yapc zm

Birbirleriyle iliflki iinde olan insanlar, gruplar ve rgtler arasnda belli alanlar-

da anlaflmazlklar kanlmaz olarak ortaya kar. Byle zamanlarda flu cmlele-ri duymak ok olaandr:

Anlaflmazlklarn en sevmediim taraf, sonu gelmeyen mnakaflalar ve birisi-

nin birikmifl kzgnln ve ierlemesini dinlemek zorunda olmaktr. Bunlar olma-

dan da yaflayabilirim.

Fikir ayrlklarmz srekli konuflup durmaktan daha retken fleyler yapabili-

riz. Byle yapmak zaman kaybna neden oluyor; nk nasl olsa insanlar ger-

ekten kafalarn deifltirmezler.

Anlayfll davranp, astm olarak alflan birinin, benim talimatlarm neden

yerine getirmek istemediine kulak verebilirdim. Ancak buna katlanmamn karfl-

lnda elime geecek olan, baflkalarnn sylediklerimi sorgulamaya bafllamalar

olacaktr. Elbette patronum da beni zayf bir ynetici olarak deerlendirecektir.Bana sorarsanz, iyi adamlar son sz syleyenlerdir.

Grflleri sizinkinden farkl olan biri ile her karfllaflmanzda bir srtflme, za-

man kayb, duygularn incinmesi ve aptal gzkme gibi durumlarn olmas sz

konusu olur.

Kifliler arasndaki atflmalar zmek hi de kolay deildir. Kt bir ynetimin

izlerini her yerde grebilirsiniz. Rekabet yznden birisinin arkasndan ekifltir-

mek, kt bir flekilde ayrlmak (boflanmalar), birbirleri ile atflan ifl arkadafllar

kt ynetimin gstergeleridir. Ayrlklarn kt bir flekilde gerekleflmesi duygusal

yaralar aar, enerjinin gerekli olduu yerden baflka bir yere ynlendirilmesine ne-

den olur ve kiflilerin moralini bozar. nsanlarn neden atflmalardan kand

ok aktr. Bununla birlikte, onca ac ekme ve rahatszlk duyma riskine ramen,

atflmalar yapc bir flekilde zmenin dlleri olduka memnuniyet vericidir.

Kaynak: Herbert S. Kindler,fl Yaflamnda Anlaflmazlklarn Yapc zm

(ev: Tlay Savafler), Rota Yaynlar, stanbul, 1997, s.11.

indekiler

ATIfiMA KAVRAMI

ATIfiMA DfiNCESNDE GENEL YAKLAfiIMLAR

ATIfiMA TRLER

ATIfiMA NEDENLER

ATIfiMA YNETM

ATIfiMAYI NLEME VE AZALTMA YOLLARINDAN TUTUMSAL YAKLAfiIM

136 Sosyal Psikoloj i

Anahtar Kavramlar

atflma

fllevsel atflma

fllevsel Olmayan atflma

atflma Ynetimi

Uzlaflma

flbirlii

Rekabet

Kanma

Uyum


3/16

GRfiatflma gnlk yaflantmzn kanlmaz bir olgusudur. Genelde iki veya daha faz-

la insan arasnda uyumsuzluk sonucu ortaya kabilir. nk, insanlar bir toplum-da yaflarlar ve dier insanlarla iletiflim kurarlar. letiflim kurarken de bir ok atfl-

ma yaflarlar. Meslek yaflammzda da her gn bizi zor durumda brakan pek ok

olayla karfllaflrz.

atflma zellikle emniyet gleri iin daha da nemlidir. rnein, trafik polis-

leri her gn kamuya ait yerlerden ve karayollarndan yararlanan insanlar arasnda

stnlk salamak ya da ncelik kazanmak amacyla atflmaya dflen, hatta ifli a-

tflmaya kadar vardran insanlar arasnda arabuluculuk yapmak zorunda kalan ve

atflmalar zmek iin alflan kiflilerdir (Emniyet Genel Mdrl Trafik Hiz-

metleri Baflkanl, atflma ve Stres Ynetimi, 1999, s.72). Bu nedenle gvenlik

glerinin atflma ve atflma ynetimi konularnda bilgi ve becerilerinin gelifltiril-

mesi byk bir nem taflmaktadr.

ATIfiMA KAVRAMIatflma ile ilgili yaplmfl tanmlar snrszdr. atflma kavram ok eflitli anlamla-

ra gelmesine ramen ortak bir tanm gelifltirilmeye alfllmfltr. Her fleyden nce

atflmann olup olmad taraflar tarafndan alglanmaya baldr. Genel anlamda

atflmabirey ya da gruplarn iinde ve aralarnda eflitli nedenlerle ortaya kananlaflmazlk, ztlaflma, uyumsuzluk ve birbirine ters dflme durumu olarak tanm-

lanabilir. Baflka bir tanma gre de nsan yapsnda var olan ve kaltsal olduu ne

srlen saldrgan i gdlerin bireylerce tek tek ya da gruplar halinde ortaya kon-

masnn sonucudur. Daha dar bir erevede ise Bir sosyal ya da biimsel grupta

yer alan bireyler arasndaki anlaflmazlklar ya da dflmanlk olarak veya bireyin an-

laflmazlk alglamas ya da bu anlamda ortaya kan sorunlar zmlemedeki ye-

teneksizliinin bir sonucu olarak tanmlanmfltr (Tekarslan, Kln, fiencan, Bay-

sal, 2000, s.239).

atflma genelde drt durumda meydana gelebilir (Allyn, Bacon, 1991, s.465).

Bunlardan birincisi; zel ama ve deerler karfllafltnda veya ilgili gruplar tara-

fndan atflma olarak alglandnda ortaya kar. rnein bir trafik polisinin kr-

mz flkta geen bir srcy durdurup ceza kesmek istemesi, srcnn de ce-

za almak istemeyerek araya hatr saylr kiflileri sokmaya alflmas. Bu durumda

iki taraf arasnda ama ve deer farkllaflmasndan kaynaklanan bir atflma

yaflanacaktr.

kinciolarak iflletme iinde karflt, baskc tepki oluflturabilecek davranfllar a-

tflma yaratr. En belirgin rneklerden biri amir ve alflanlar arasndaki iliflkilerinyaratt atflmalardr.

ncs, karfllkl kar atflmalar olduunda ortaya kan atflmalardr.

alflanlarn amirlerinin gzne girmeyi amalad durumlarda atflmalar ortaya

kabilir.

Drdncatflma fleklinde ise, karfllkl olumlu olmayan iliflkiler sz konu-

sudur. Karar alma konusunda eflitli zorluklarn yannda deiflik kiflilerin veya

gruplarn deiflik grfllere sahip olmalar nedeniyle atflma konusu n plana

kar.

137nite 9 - atflma

atflma: Birey ya dagruplarn iinde vearalarnda eflitli nedenlerleortaya kan anlaflmazlk,ztlaflma, uyumsuzluk vebirbirine ters dflme durumuolarak tanmlanabilir.


4/16

ATIfiMA DfiNCESNDE GENEL YAKLAfiIMLARatflma konusunda genel yaklaflm bulunmaktadr.

Geleneksel YaklaflmBu grfl, atflmann olumsuz, amalara ulaflmay engelleyen ykc sonulara yolatn ifade eder. Ayrca alflanlarn kendilerini iyi hissetmemelerine ve olumsuzduygulara kaplmalarna neden olur.

nsan liflkileri YaklaflmBu grfl, atflmann kanlmaz olduunu, insann olduu her yerde doal birolgu olarak ortaya kacan savunur. Bu model, atflmann varln ortadankaldrlamaz olduu; hatta rgtn performansn olumlu etkiledii fleklindeaklamaktadr.

Etkileflimci YaklaflmUyumlu, iflbirliki bir grubun yenilie ve deiflime kaytsz kalaca grflne da-

yanarak atflmay olumlu gsteren bir yaklaflmdr. Bu nedenle etkileflimci yakla-flmn en byk katks atflmann grubun kendini deerlendirebildii, iyi bir lider-lik modeli iinde yaratcln kullanlabildii bir ortam dourabilecei dflncesi-dir. Sorunlarn zlmesi zorunluluu, alflanlar deiflik ve yeni zmler arama-ya ynlendirebilir. Bu durum da rgtn yararna sonulanabilir.

nsan liflkileri yaklaflmn rneklerle deerlendiriniz.

ATIfiMA TRLER

atflma olgusunun toplumdaki yaygnl gz nne alndnda pek ok atflmafleklinden sz edilebilir. Polis-vatandafl, amir-ast, kar-koca, anne-baba-ocuk, ka-dn-erkek, spor takmlar, siyasi atflmalar gibi rnekler oaltlabilir. Burada enok bilinenler ve rgtleri ilgilendiren atflma trleri zerinde ksaca durulmayaalfllacaktr.

Birey Dzeyli atflmalar* Engellenme* Ama atflmalar* Rol atflmalar ve Rol Belirsizlii

Sosyo-Psikolojik atflmalar* Birey-Grup Arasndaki atflmalar

* Gruplar Aras atflmalar* Grup-Sosyal Sistem atflmas* Birey-Sosyal Sistem atflmas


SIRA S ZDE


5/16

Birey Dzeyli atflmalarBirey dzeyli atflmalar en genel anlamda bireyin kendi kararn vermede, eylemtarzn semede ya da eylemi yerine getirmede glkle karfllaflmas sonucu orta-ya kan durumlar ifade eder (Baysal, Tekarslan, 1996, s.292-294).

htiyalarn drtlere, drtlerin gdlere, gdlerin ise davranfla yol aacafleklindeki motivasyon sreci gz nne getirildiinde, bireylerin gdlenme dav-ranfllarnda bulunurken kendilerine ynelik beklentileri her zaman tam olarak ye-rine getiremeyecekleri kolaylkla grlebilir. Gerek bireyin evresindekilerin bek-lentileriyle bireysel beklentilerin uyumsuzluu, gerekse bireyin kendi hedef, gd,rol ve gereksinimleri konusundaki eliflkileri sosyalizasyon srecini karmaflk veg hale getirecek ve sonuta bireyin stres ve atflma yaflamasna neden olacaktr.Birey dzeyli atflmalar ve stresler bafllkta ele alnabilir:

139nite 9 - atflma

fiekil 9.1

KfiLERN KEND LERNDEK ATIfiMA1

KfiLERARASI ATIfiMA

KfiLER VE GRUPLARARASI ATIfiMALAR

2

3

GRUPLARIN KEND NDEK ATIfiMALARI

GRUPLARARASI ATIfiMALAR

4

5

ORGANZASYONLARARASI ATIfiMALAR

atflma Trleri

Kaynak:Tamer Koel,flletme Yneticilii,Beta Basm YaymDatm, stanbul,1999, s.492.

Birey Dzeyli atflmalar:Bireyin kendi kararnvermede, eylem tarznsemede ya da eylemi yerinegetirmede glklekarfllaflmas sonucu ortayakan durumlar ifade eder.


6/16

EngellenmeBireyin belirli bir amaca ulaflmasna mani olunmas veya hedefe ulaflmasna engelkurulmas durumunda ortaya kar. Engeller ak olabilecei gibi gizli bir biimdede ortaya kabilir.

Hedefe ulaflmas ak bir engelle nlenen birey, derhal psikolojik savunma me-kanizmalarndan birisini harekete geirecektir. Engellenme durumunda kullanlantemel savunma mekanizmalar Saldrganlk, ekilme, DirenmeveUzlaflmadr.

Ama atflmalarBireylerin olumlu ya da olumsuz karfllkl iki durumla karfllafltklarnda hangi se-enekleri kullanabilecekleri konusunda dfltkleri atflmalardr. Burada tip a-tflma biiminden sz edilebilir (Hellrieqel, Slocum, Woodman, 1986, s.447):

Yaklaflma - Yaklaflma atflmas: Bireyler iki olumlu seenek arasnda bir seimyapmak istediinde ortaya kan bir atflmadr. Bireyin iki iyi ifl teklifinden birini

semede zorland aflamadr.Kanma - Kanma atflmas: Bireyin iki veya daha fazla olumsuz seenek

arasndan birini semek durumunda kalmas. Difl ektirmekten korkan birinin, diflars ekmesi gibi.

Yaklaflma - Kanma atflmas: Bireyin verecei kararn hem olumlu hem deolumsuz yanlarnn olmas sonucunda ortaya kan atflmadr. Maddi adan dahaiyi bir konumda olaca bir yere tayini kan emniyet grevlisinin, ailesinden uzak-ta kalaca endiflesi ile ikilemde kalmas rnek olarak verilebilir.

Rol atflmalar ve Rol Belirsizliiki veya daha fazla kifli arasnda meydana gelen bir atflma trdr. Ama, tutum,

deer ve davranfllar arasnda farkllklar olduunda ortaya kan bir atflmadr. Ki-flinin kendinden kaynaklanan atflmalarn ve kiflileraras atflmalarn temel kay-naklarndan bazlar ise rol atflmalar ve rol belirsizlikleridir (zkalp, Krel, 2001,s.398).

Rol atflmalar: En genel anlamyla bir role ve rol ykmlsne iliflkin bek-lentilerin uyumsuzluu fleklinde tanmlanabilir. Bir baflka tanm ise rol atflmas-n, kiflinin yerine getirmesi beklenen iki ya da daha fazla roln, birbiriyle eliflkiyaratacak flekilde st ste gelmesinin bir sonucu olarak ele almaktr.

Rol atflmas, beklentilerin ve alglarn deiflik kombinasyonlarna gre farklbiimlerde ortaya kabilmektedir (Tekarslan, Kln, fiencan, Baysal, 2000, s.239).

Rol Gndericinin Kendi inde atflmas: Bu rol atflmas flekli, belirli bir rolykmlsne, ayn rol gndericinin, ayn anda birbirleriyle eliflen farkl rol bek-

lentilerini gndermesi durumunu ifade eder (rnein, bir amirin alkoll srcyeceza yazmas konusunda bir trafik polisini uyarmas, ayn zamanda trafikte vatan-dafla esnek olalm dflncesini de empoze etmesi gibi.)

Gndericiler Aras Rol atflmas: Belirli bir rol ykmlsne, belirli bir rol gn-dericiden gelen bask ve beklentilerin, dier rol gndericinin (ya da rol gnderici-lerin) bask ve beklentileriyle uyumsuz olmas durumunda grlr. rgtsel yap-da bireyin amirden gelen astlar kontrol et basks ile astlardan gelen idare et bas-ks arasnda kalmas da gndericileraras rol atflmas rneidir.

Rolleraras atflma: Bireyin ayn anda birbiriyle eliflen birden fazla rol st-lenmesi durumunda ortaya kan atflmadr. Bir retmen babann, ocuununretmeni olmas, ynetici bir annenin, ev ile ifl arasnda yaflad atflma rnek

olarak verilebilir. Roller arasnda tercih yapamama durumu olduu gibi, kifli belir-


Rol atflmalar: En genelanlamyla bir role ve rolykmlsne iliflkinbeklentilerin uyumsuzluufleklinde tanmlanabilir. Birbaflka tanm ise rolatflmasn, kiflinin yerinegetirmesi beklenen iki ya dadaha fazla roln, birbiriyleeliflki yaratacak flekilde stste gelmesinin bir sonucu

olarak ele almaktr.


7/16

li bir zaman diliminde ok fazla ve farkl rolleri stlenmesi durumunda da atflma-lar yaflayabilir.

Kifli-Rol atflmas: Bireyden istenen rol beklentilerinin kiflinin tutum, deer vekabul edilebilir davranfllaryla ters dflmesi sonucu ortaya kan bir atflmadr(Hellriegel, Slocum, Woodman, 1986, s.447). Roln yetenee uyumsuzluu konu-sunda ilk akla gelen belli bafll rnekler arasnda yaratclk yetenei olmayan rek-lamc, konuflma zrl retmen, utanga bir tiyatro oyuncusu, ine vuramayanbir hemflire saylabilir.

Rol Belirsizlii: Birey dzeyli atflmalardan birisidir. Rol belirsizlii en basit birifade ile bireyin ne yapacan, kimlere ve nelere karfl sorumluluklarnn olduu-nu bilememesidir. Bireyin grevde rolnn net olamamas, grevinin gereklerinibilememesi, baflar deerleme kriterlerinde aklk olmamas belirsizlie, strese,engellenmeye ve ifl tatminsizliine neden olur.

Sosyo-Psikolojik atflmalarnsan yaflamnda birey dzeyli atflmalarn yan sra; bireylerin birbirleriyle, grup-larla, iinde bulunduklar sosyal ya da rgtsel sistemlerle, gruplarn birbirleriyleve sistemle, sistemlerin birbirleriyle olan atflmalar da olduka nemli bir yere verole sahiptir (Baysal, Tekarslan, 1996, s.300).

Birey-Grup Arasndaki atflmalarBu tr atflmalar daha ok, alflma gruplarnn kendi norm ve standartlarn ye-lerine benimsetmek ve itirazsz kabul ettirmek iin onlar zerinde uyguladklarbasklardan kaynaklanan atflmalardr. Grubun norm ve standartlarn, amalarnve bu amalara ulaflmak iin izlenen yntemleri benimsemeyen ya da bunlar ken-di zgr iradesiyle eliflir gren bireyler, grup ile atflma iine gireceklerdir. Grup-a belirlenen retkenlik hedefinin gerisinde kalan veya stne kan ve bundandolay cezalandrlan bir birey gruba kzp onunla atflma iine girebilir (fiimflek,Akgemici, elik, 1998, s.176).

Gruplar Aras atflmalarGrup-i atflmalar: Grup ii atflmalar tm grup yeleri veya bazlar arasndameydana gelen uyuflmazlklar ifade eder. Bu tr atflmalar, grubun baflar ve et-kinliini olumsuz etkiler. Aile-ifl iliflkisinden kaynaklanan atflmalar da bu grubagirer. Bu tr atflmalara zellikle ok sk rastlanr. rnein bir grev grubunda a-lflan bireylerin grev dalm nedeniyle birbirleriyle atflmas.Gruplararas atflmalar: ki veya daha fazla grup arasnda uyuflmazlk nedeniy-

le ortaya kan atflmalardr. Gruplar aras atflmalara sendika-ynetim iliflkilerirnek olarak verebilir. Bu tr atflmalar gerginliklere, iflten ayrlmalara, grup ile il-gili huzursuzluklara neden olabilir. rgtlerde gruplar aras atflmalar da grup-ta toplanabilir:

Dikey atflma: rgtn deiflik yetki kademelerinde bulunanlar arasnda -kan atflmalardr. Bu tr atflmalara genelde stlerin, astlar fazla bask altna al-malar, zorlamalar ve azarlamalar sonucunda rastlanr. Yetersiz iletiflim, ama vekar farkllklar, bilgi ve deerlerin alglanmasndaki eksiklik dikey atflmalarayol aabilir.

Yatay atflma: Bir rgtte ayn kademede bulunanlar arasnda kan atflma-lardr. kar atflmas, ama farkllklar, alglamadaki farkllklar bu tr atflmala-

ra yol aabilir.

141nite 9 - atflma

Rol Belirsizlii: Bireyseldzeyli atflmalardanbirisidir. Rol belirsizlii enbasit bir ifade ile bireyin neyapacan, kimlere venelere karflsorumluluklarnn olduunubilememesidir.


8/16

Komuta-Kurmay atflmalar: Emir-komuta gruplar ile kurmay personel ara-snda genelde otorite iliflkilerinden kaynaklanan atflmalardr. rgtlerin ou ko-muta blmlerine, yardmc kurmay blmlerine sahiptir. Komuta yneticileri ve-rilen hizmetlerin ve srelerin tmnden sorumludurlar. Kurmay yneticiler isekontrol ve srelerde baz tavsiyelerde bulunabilirler. Komuta yneticileri genel-likle kurmay yneticilerin kendi otoritelerini sarsacan dflnrler. Kurmay yne-ticiler de nemli bir grevi stlenmekle birlikte zaman zaman komuta yneticile-rinin glgesinde kaldklarn dflnrler. Bu durum da atflmalara neden olur.

Grup-Sosyal Sistem atflmasBu tr atflmalarda da, temelde iki sistem arasnda, gruplar arasndakine benzernedenlerden tr bir uyuflmazlk veya ekiflme bulunmas ya da belirli bir sistemiinde yer alan bir grubun, o sistemin ama, deer, kural,norm ve dl sistemle-riyle ters dflmesi sz konusudur (Baysal, Tekarslan, 1996, s.301).

Birey- Sosyal Sistem atflmasBireyin, sosyal sistemin ama, deer, kural ve iklimiyle uyumsuzluunun yol at- atflmalardr. Batda domufl yetiflmifl birinin tayininin doudaki bir yerleflimblgesine kmas durumunda yaflad kltrel atflma rnek olarak verilebilir.

evrenizde en ok hangi atflma trlerini yaflyorsunuz? Nedenleri ile tartflnz.

ATIfiMA NEDENLERatflma nedenleri saylamayacak kadar ok olabilir. Kiflileraras iliflkilerden baflla-

yp bireyin davranfl, tutum, kiflilik yapsndan iinde bulunduu ortama kadar birok neden saylabilir. Ancak atflma, modern toplumsal yaflamn bir gerei vevazgeilmez bir unsuru olarak yer alr. atflmaya yol aan nedenleri, ok genelanlamda afladaki bafllklar altnda inceleyebiliriz:

G McadeleleriBireyin gce sahip olma abalar ile gce sahip olanlarn da gc elden brakma-ma abalar atflmalar yaratabilir. ounlukla rgtlerde ilgili avantaj veya deza-vantajlarn dalmn etkileyen politik davranfllar rgtlerdeki en belirgin atflmarnekleridir. G mcadeleleri zaman zaman baflkalarn sulamak, baflkalarnasaldrmak, gl kimselerle beraber olma istei olarak ortaya kar. Bu durum dargtlerde byk atflmalara neden olabilir.

Stat Farkllklarrgtteki baz kifli ve gruplar kendi statlerini ve prestijlerini daha yksek algla-yabilirler. Ya da belirli davranfl ve tutumlarda stat ve g farkll yaratmaya a-lflrlar. Bu durum da alflanlar arasnda atflmalar yaratr.

letiflim Eksikliiletiflim eksiklii iflletmelerde en byk atflma nedenlerinden birini oluflturmak-tadr. Hepimiz iletiflim kurmakta harcadmz zaman dflnnce bu tr yargnndoru olduu ortaya kar. letiflim eksiklii tm atflmalarn nedeni deildir. An-cak iletiflim, insanlar arasnda gerekli bir ara olduundan ou zaman atflmayaneden olur. letiflim iki tarafl keskin bir klca benzer. letiflim eksiklii atflmayaneden olabildii gibi ayn zamanda atflmaya engel de olabilir (Tossi, Rizzo, Car-roll, 1980, s.477).


SIRA S ZDE


9/16

Arafltrmalar; anlama glklerinin, yetersiz bilgi alflveriflinin, iletiflim kanalla-rndaki bozukluun etkin bir iletiflimin engeli olduunu gstermifltir.

Yapya liflkin NedenlerYap kavramna bakldnda olduka genifl bir flekilde kullanld grlmektedir.Grup yelerine verilen grevlerde uzmanlaflma ve standartlaflma, yelerin birbirin-den farkl olmas, liderlik biimleri, dl sistemleri, gruplar arasndaki ballnderecesi gibi kavramlar kapsayacak flekilde bu kavram kullanlmaktadr. atflma-ya yol aabilecek yapsal zellikler flyle sralanabilir:

Yetki ve Sorumluluklarn Olmamas: rgtlerde bireylerin sorumluluklarnnolmas ancak yetkisinin olmamas atflma yaratabilir. Bazen de yetki ve sorumlu-luklarn tam olarak belirgin olmamas durumunda bireyler birbirlerinin alan oldu-unu dflnerek grevden kaabilirler.

Kaynaklarn Ktl: Kaynaklarn paylafltrlmas, rgtteki birey ve gruplarn

kaynaklardan eflit pay almadklarn dflnmeleri atflmalara yol aabilir. Bu du-rumda zellikle konu para, fiziki alan, stat sembolleri, ara gere gibi konularsa,birey ve gruplar gizli bir rekabet ierisine girebilirler.

Denetim Biimi: Denetim gerekli bir unsur olmakla birlikte, formal bir denetimyolunun seilmesi, sk diyebilirmiyiz? bir denetim biimi bireyin kuruma ve yne-time karfl dflmanca, olumsuz ve flpheci bir tavr ierisine girmesine neden ola-bilir. zellikle otoriter, zorlayc ve baskc, g kullanc bir denetim biimi atfl-malar daha da arttrabilir.

dl Sistemlerinin Farkll: Gerek sosyal gerekse biimsel yaplarda yer alaniki ya da daha fazla birey veya grup iin farkl deerleme ve dllendirme sistem-leri kullanldnda atflma kanlmaz olacaktr (Baysal, Tekarslan 1996, s.212).rnein iflyerinde ok iyi performans gsteren personelden birini terfi ettirip, di-

erini gzard etmek atflma ortam yaratacaktr.Birbirine Bal Grevler: ki veya daha fazla saydaki birey ya da gruptan her

birisinin , kendi grev ve amalarn gereklefltirebilmek iin, dier tarafn bilgisi-ne, hizmetine ya da ktlarna baml olmalarn ifade eden kavram karfllkl g-rev bamlldr. Bu tr bir bamllkta, taraflarn hedef ve ncelikleri de farklise, atflma ortaya kacak ve hedef ynelimindeki farklln dzeyine paralel ola-rak atflma dzeyi artacak ya da azalacaktr (Baysal, Tekarslan, 1996, s.312).

zellikle baml olan bireylerden biri bamsz olarak davranacak olursa, a-tflma kmas da kanlmaz olacaktr.

Kifliye liflkin Nedenler

Kiflilik farkllklar her zaman grlebilen bir atflma nedenidir diyebilirmiyiz?nk bireylerin deiflik evre, ortam ve kltrden gelmeleri bafllbaflna bir atfl-ma nedenidir. Kifliler, rgtlere girerken deiflik arzu ve ihtiyalarn karfllamayaalflrken; rgtn gereklerini ve isteklerini de yerine getirmeye alflrlar. Kiflilerinamalar ve istekleri, rgtn amalar ve rgtte alflan dier kiflilerin ihtiyalarile ters dflebilir. Kiflilerin deer yarglar, kiflileraras ve rgt ii atflmalara nedenolabilir. Baz kifliler rasyonel davranfl gsterirken, dierleri rasyonel olmayan dav-ranfllara girebilirler. Bazlar tarafsz olmaya alflrlarken, dierleri duygusal davra-nfla girebilirler.

Kiflilik farkllklar dolaysyla atflma yaratan dier bir durum ise kiflilerin iflleilgili dflnceleri, ynetim flekli, dller ve mevkilerle ilgilidir (Agarval, 1982,s.183). Stat atflmalar genellikle gen ve kdemsiz personelin, yafl ve kdemce

143nite 9 - atflma

Kiflilik farkllklar her zamangrlebilen bir atflma.

Kiflilik farkllklar dolaysylaatflma yaratan dier birdurum ise kiflilerin iflle ilgilidflnceleri, ynetim flekli,dller ve mevkilerle

ilgilidir.


10/16

yksek personel zerinde stat ve g farkll yaratmaya alflmas ya da gerek-ten st dzeyde olmas durumunda yaflanr.

zellikle emniyet mensuplar, vatandaflla karfl karflya kaldklarnda kiflilikfarkllklarna iliflkin atflmalar daha sk yaflarlar. rnein kavga karmaktan hofl-lanan bir vatandaflla karfllaflan trafik polisinin bu tr atflmaya giriflmemesi, tah-riklerden kanmas en doru yoldur. Genelde polisler gven verici bir yaklaflm-da bulunarak vatandaflla olan atflmalar azaltabilirler.

Vatandaflla en ok yafladnz atflmalar sralayarak nedenlerini arafltrnz.

ATIfiMA YNETMatflma ile etkili bir mcadele veya ynetimi iin rgtn atflmay orta dzeydetutmas ve bunu daha ileriye gtrmemesi gerekir. Genelde atflmay ynetmedeiki yaklaflm kullanlr: Bunlar; Davranflsal ve Tutumsal Modellerdir. Yani ynetici-

ler atflmay ynetmede ya dorudan davranfllara ynelir ya da uzun zaman alantutum deifltirme yaklaflm kullanrlar (zkalp, Krel, 2001, s.401).

Davranflsal yaklaflma gre ilk yaplacak fley, rgtn profesyonel ynetimplan ve prosedrlerine baflvurmaktr. Bu tutum, yneticilere neler yapmalarn ge-rektiriyorsa bu kurallara baflvurarak onlar uygulamay emreder. rnein; amir, r-gtn kurallar ierisinde alflanlarn birbirine sayg duymasn kural olarak koy-mufl ise, bunu hemen uygulamaya koyarak alflanlara yanstmas gerekir. Ancakburada atflmann kaynana inilmez ve alflanlar atflma nedenlerini zecekbelirli beceriler gelifltirmeden zorunlu olarak bir sonuca ulaflrlar. Fakat, sorun -zlmfl deildir. Sadece geici olarak bask altndadr.

atflma ynetiminde davranflsal yaklaflmlardan biri Kenneth Thomas tarafn-dan nerilmifltir. Burada, befl yaklaflm bulunmaktadr: Rekabet, iflbirlii, kanma,uyum ve uzlaflma (zkalp, Krel, 2001, s.404).


Tablo 9.1atflmay YnetmedeKullanlan kiYaklaflm

Kaynak: AfsanehNahavandi, Ali R.Malekzadeh,OrganizationalBehavior, PrenticeHall, N.J., 1999, s.464.

Davranflsal Yaklaflm Tutumsal Yaklaflm

Ama, bireysel davranfllar Ama, bireylerin atflmaya iliflkin

deifltirmektir. tutumlarn deifltirmektir.

Nispeten abuk. Zaman alcdr.

Ksa dnem etkileri olan bir modeldir. Sonular asndan uzun dnemde geerlidir.

rnek: atflan gruplar ayrmak; gl rnek: Takmlar oluflturmak, atflan bireyleri

politikalar ve prosedrler uygulamak. baflka takmlara veya blmlere gndererek

rotasyonu salamak.

fiekil 9.2

atflma YnetemininBoyutlar

Kaynak: K. ThomasConflict and CoflictManagement, in M.D.Dunnette (ed),HandbookOf Industrial andOrganizational Psychology,

p.900, Copyright, 1976,Rand McNally, Reprintedby Permission of JohnWiley and Sons.Inc.

ddiac

ddiac Deil

flbirliki Deil flbirlii Yapan

Rekabet flbirlii

UyumKanma

Uzlaflma

SIRA S ZDE


11/16

Rekabetatflmay dikkate almadan her iki tarafn da kendi karlarn dflnmesidir. Biim-

sel gruplarda genelde otorite sahibi olan, gc elinde bulunduran grup, diergruplar zerinde bask kurarak kendi amalarn gereklefltirmeye alflr. Rekabetbireyler iin faydaldr. nk insanlar motive ederek hayat verir. Motivasyonuarttrr. Rekabeti olmayan kiflilere karfl rekabeti kiflilerin daha avantajl olduugzlenmifltir.

flbirliiKanmann tam tersi bir davranfltr. ddiac ve flbirliki bir davranfl ifade eder.Her iki taraf da memnun edebilecek kararlar alnr. Bireyler karfllkl bir zmarama yoluna giderler. Her iki taraf da karfllkl kar salayan yaratc bir takmzmler getirebilir. Taraflar biraraya gelerek kendilerine avantaj salayan konu-larla ilgili katlmc bir yaklaflmla ortak zmler ararlar. Bulunan zmn tm

katlmclara avantaj salamas nemlidir.

UyumRekabetin tam tersi bir davranfltr. ddiasz ve uzlaflc bir davranfl ifade eder. o-u zaman bireyler herhangi bir atflma olasln nlemek iin kendi karlarndanok, karfl grubun karlarn stn tutabilirler. Yani bir taraf fedakarlkta buluna-rak iliflkileri olumlu tutmaya alflabilir. Bu da gelecekte olas bir atflma iin avan-taj salar. Ancak sizin grfl ve dflncelerinizden, dier bireyleri yoksun brak-mak gibi olumsuz bir yan da vardr.

Uzlaflma

Uzlaflma, iddiac ve iflbirliki davranfllarn arasnda bir yerdedir. Her iki grubun dakendi karlarndan vazgeerek ortak karlar dorultusunda birleflmesidir. Dolay-syla her iki tarafn da birfleylerden vazgemesi gerekmektedir. Sendika ve iflverenarasnda yaplan anlaflmalar rnek verilebilir.

Kanmaddiasz ve iflbirliksiz bir davranfl ifade eder. Burada bireyler ne kendi dflnce-lerini ne de dierlerinin dflncelerini desteklerler. Bir ekilme davranfl gsterir-ler. ou olaylara karfl kaytsz davranrlar. Kanma davranfl bireyi nispetennemsiz bir duruma sokabilir. Dier bir anlamda nemli bir konuda alnacak ka-rarn olumsuz sonularna katlanmak durumundan kurtulma ortaya kabilir. r-nein, bir karar durumunda ok az bir gce sahipseniz ve deiflim ok zor bir ko-nudaysa en iyi seim kanmadr (Coffey, Cook, Hunsaker, 1994, s.250).

ATIfiMAYI NLEME VE AZALTMA YOLLARINDANTUTUMSAL YAKLAfiIMDavranflsal yaklaflm ile karfllafltrldnda tutumsal yaklaflm, atflmalar -zmlemede sadece bireylerin davranfllarn deifltirmekle kalmaz, ayn zamandaonlarn atflma konusundaki dflncelerini, duygularn da deifltirmeye alflr.Tutumsal yaklaflm, atflmaya neden olan yollar ve sebepleri bulma abasndadr(Navahandi, Malekzadeh, 1998, s.464).

Tutumsal model ile atflmalar azaltmada kullanlan yollardan biri ortak birdflman bulmakveya baflka bir grupla rekabete girmektir. Baflka bir dflmana ve-

ya gruba odaklanmak, alflan bireyleri bir araya getirmeye yardmc olur. rnein,

145nite 9 - atflma

flbirlii: ddiac ve flbirlikibir davranfl ifade eder.

Uyum: ddiasz ve uzlaflcbir davranfl ifade eder.

Uzlaflma: ddiac ve iflbirlikidavranfllarn arasnda biryerdedir.

Kanma: ddiasz veiflbirliksiz bir davranfl ifadeeder.

Rekabet: atflmay dikkatealmadan her iki tarafn da

kendi karlarndflnmesidir.


12/16

Sosyal Psikoloj i

birbiriyle atflan iki blm sz konusu ise, bu iki grup yeni bir mal retmek iinglerini bir araya getirip, baflka bir flirket daha nce o mal piyasaya srmeden or-taya karmak iin dayanflma ierisine girebilirler. Bu da aralarnda var olan sr-tflmeyi azaltabilir. nk bu sre iersinde atflan bireyler birbirlerini daha iyitanma imkanlar bulur ve piflmanlk duyabilirler. Bylece birbirlerine karfl dfln-celeri, duygular deiflen insanlar farkl davranfllar sergilemeye veya uyuflmayabafllarlar.

Dflarda mevcut bir dflmann olmas her zaman atflmann kaynan orayayneltmez. Ancak, rgt iersindeki etkileflimi ve uyumu arttrarak mevcut tansi-yonu azaltabilir.

atflan taraflar kendi grup veya bireysel amalarnn tesinde daha stn birama etrafnda toplayarak iflbirliini ve fikirbirliini salayarak, kiflisel ve zel ama-larnn savunuculuundan vazgeirme abalarda atflmay nleyebilir. (Eren,2000,s.540) Bu da atflma ynetiminde kullanlan tutumsal yaklaflmlardan birisidir.

rnein kurumlarla hkmet arasnda salanan iflbirlii ve ortak amalar, alflan-lar tarafndan da benimsenirse atflmalar ortadan kalkacak veya azalabilecektir.

Yneticiler, atflmay rgt iin kaynaklar arttrmakyoluyla da zmleyebi-lirler. Burada artk bireyler ve blmler birbiriyle rekabet etmek durumunda kal-mazlar. Benzer bir yaklaflm, rgtsel kaynaklar bir bireye ve departmana doru-dan tahsis etmeyerek de yaplabilir. rnein, hkmetten gelen bir katky tek birblmde kullanmak yerine tm blmlere eflit oranda datarak kullanmak gibi.

atflmalar zmlemede bir dier yol ise takm oluflturmaktr. Takmlar, ye-leri arasnda mevcut gven, sayg ve destei arttrarak amalarn belirgin klar vebylece grup dayanflmas ve ball arttrarak atflmalar giderilebilir. Benzer birbiimde bireylere ve gruplara sorun zme konusunda eitimler verilerek bu ko-nudaki becerileri gelifltirilirse bu da atflmalar gidermede yardmc olabilir. rne-in aklc kararlar modelleri olan, beyin frtnas, nominal grup teknii ve dieryntemler sorun zmnde destekleyici olan yollardr.

atflan gruplarn yelerini rotasyona tabi tutmakda benzer bir ama taflr. Di-er blmlere gnderilen atflan bireyler, atflma noktalarna farkl bir adanbakmaya bafllayarak olaylar farkl bir biimde grebilirler. Bu yeni perspektif,yeler arasndaki etkileflimi arttrarak, atflan blmlerin bir araya gelip, sorunla-r tartflmalarna ve farkllklarn gidermelerine yardmc olur. Ayn zamanda ro-tasyon, yelerin yeni beceriler kazanmalarna da yardmc olur. rgt iinde es-neklii arttrr ve ihtiya duyulduunda bu insanlarn yeni becerilerini uygulamaimkan salar.

atflmay nlemede dier bir zm yolu da rgt gelifltirmedir. Burada ama,

rgt ierisinde baz geliflmeler yaratarak hem birey, hem grup, hem de rgt ba-znda olumlu deiflmeleri salamaktr. Ancak bu yol nemli bir yatrm, zaman,kaynak ve bilgi birikimini gerektirir.

Sizce bir atflma ynetiminde en etkili zm yolu hangisidir? Nedenlerini tartflnz.

146

SIRA S ZDE


13/16

zet

atflma kavramn tanmlayabilmek

atflma kavram genel anlamda insan yapsnda va-rolan ve kaltsal olduu ne srlen i gdlerin

bireylerce tek tek ya da gruplar halinde ortaya kon-

masnn bir sonucudur. atflma genelde drt du-

rumda meydana gelebilir: Birincisi, zel ama ve

deerler karfllafltnda, ikincisi iflletme iinde kar-

flt, baskc tepkiler olduunda, ncs karfllkl

kar atflmalar olduunda, drdncs ise karfl-

lkl olumlu olmayan iliflkiler sz konusu olduun-

da ortaya kabilir.

atflma ile ilgili yaklaflmlar grebilmekatflma konusunda genel yaklaflm bulunmak-

tadr. Geleneksel yaklaflm, atflmay olumsuz,

amalara ulaflmay engelleyen bir olgu olarak ince-

ler. nsan iliflkileri yaklaflm atflmann doal bir

olgu olduunu, insann olduu her yerde olabile-

ceini syler. Etkileflimci yaklaflm ise, uyumlu, ifl-

birliki bir grubun yenilie ve deiflime kaytsz ka-

laca grflne dayanarak atflmay olumlu gste-

ren bir yaklaflmdr.

atflma trlerini ayrtedebilmek

atflma olgusunun toplumdaki yaygnl gz n-

ne alndnda pek ok atflma trleri vardr. En

ok kullanlanlar afladaki flekilde sralayabiliriz.

Birey Dzeyli atflmalar

- Engellenme

- Ama atflmalar

- Rol atflmalar ve Rol Belirsizlii

Sosyo-Psikolojik atflmalar

- Birey-Grup Arasndaki atflmalar

- Gruplararas atflmalar

- Grup-Sosyal Sistem atflmas

- Birey-Sosyal Sistem atflmas

atflma nedenlerini inceleyebilmek

atflma nedenleri saylamayacak kadar ok olabi-lir. Kifliler aras iliflkilerden bafllayp, bireyin davra-

nfl, tutum, kiflilik yapsnn da iinde bulunduu

ortama kadar uzayabilir. atflmaya yol aan ne-

denleri ok genel anlamda afladaki bafllklar altn-

da inceleyebiliriz.

G mcadeleleri,

Stat farkllklar,

letiflim eksiklii,

Yapya iliflkin nedenler,

Kifliye iliflkin nedenlerdir.

atflma sreci ile bafletme becerilerine sahip

olabilmek

atflma ile etkili bir mcadele veya ynetimi iin

rgtn atflmay orta dzeyde tutmas ve bunu

daha ileriye gtrmemesi gerekir. Genelde atfl-

may ynetmede iki yaklaflm kullanlr. Bunlar Dav-

ranflsal ve Tutumsal Modellerdir.

nite 9 - atflma 147

1

A M A

4

A M A

5A M A

2A M A

3

A M A


14/16

Kendimizi Snayalm1. Afladakilerden hangisi atflma yaratabilecek neden-lerden biri deildir?

a. alflma koflullar ar olduunda

b. zel ama ve deerler atfltnda

c. flletme iinde karflt, baskc tepkiler olduunda

d. kar atflmalar olduunda

e. Karfllkl olumlu iliflkiler olmadnda

2. Afladakilerden hangisi birey dzeyli bir atflmadeildir?

a. Engellenme

b. Ama atflmalar

c. Rol atflmalar

d. Rol Ykmlle. Rol Belirsizlii

3. Bireyin istemedii iki tayin grevinden birini semekzorunda kalmas hangi tr atflmaya bir rnektir?

a. Yaklaflma-Yaklaflma

b. Yaklaflma-Kanma

c. Kanma-Kanma

d. Kanma-Yaklaflma

e. Yaklaflma- Saldrma

4. Bireyin belirli bir amaca ulaflmasna mani olunmasnaveya hedefe ulaflmasna engel konulmasna ne ad verilir?a. Kama

b. Engellenme

c. atflma

d. Stres

e. Endifle

5. Bir retmenin ayn zamanda ocuunun da retme-ni olmas afladakilerden hangisine bir rnektir?

a. Rol belirsizlii

b. Rol endiflesi

c. Rol atflmas

d. Rol engeli

e. Rol yklenmesi

6. Silahtan korkan bir polisin durumu afladakilerdenhangisine bir rnektir?

a. Kifli-Rol atflmas

b. Rol Yklenmesi

c. Gndericiler aras rol atflmas

d. Rol atflmas

e. Rol Belirsizlii

7. rgtn deiflik yetki kademelerinde bulunanlar ara-snda kan atflmalara ne ad verilir?

a. Grup ii atflma

b. Birey-sistem atflmas

c. Dikey atflma

d. Yatay atflma

e. Komuta-kurmay atflmas

8. Baflkalarn sulamak, saldrmak, otorite kurmaya alfl-mak atflma nedenlerinden hangisine bir rnektir?

a. Stat farkllklar

b. Kiflilik farkllklar

c. Yapsal farkllklar

d. G mcadeleleri

e. letiflime iliflkin nedenler

9. Afladakilerden hangisi atflmada yapya iliflkin ne-denlerden biri deildir?

a. Kiflilik farkllklar

b. dl sistemlerinin farkl olmas

c. Kaynak ktl

d. Yetkilerde dengesizlik

e. Birbirine bamllk

10. ddiac ve iflbirliki bir davranfl ifade eden, her iki ta-raf da memnun eden kararlarn alnd atflma ynetim

boyutu afladakilerden hangisidir?

a. Rekabet

b. Kanma

c. Uyumd. flbirlii

e. Uzlaflma

Sosyal Psikoloj i148


15/16

Yaflamn inden

liflkinin Tersine Dnmesi

yl nce Mr. Jonhnson, byk bir finans kurumunda

ofis yneticilii pozisyonuna terfi ettirilmiflti. Ksa zaman-

da yeni amirinin iletiflim sorunu olduunu anlad. Bu ha-

nm olduka sert bir insand ve Mr. Johnsonun kariyeriy-

le hi ilgilenmiyordu. Yeni amirinin iletiflim sorunlarndan

evde efline sz ettiinde efli, birlikte en iyi flekilde nasl a-

lflabilecekleri konusunda konuflmak zere amiriyle bir

araya gelmesini nerdi. Mr. Johnson, ilk frsatta amirine

yeni pozisyonunda flirkete ne gibi katklar olabileceini

sordu. Ertesi gn Mr. Johnson, amirinin kendisinden bek-

lentilerini zet haline getirdi ve bu beklentilere dayanarak

ifle ynelik hedeflerin bir listesini kard. Amirinden debu liste hakknda yorum yapmasn istedi. Amirinin istek-

lerinden bazlarn yerine getirmeye baflladka, yavafl ya-

vafl ifller kendisinin istedii gibi yrmeye bafllad.(Daha

ak bir iletiflim gibi). Sonunda aralarnda sk bir ifl iliflki-

si geliflti ve Mr. Johnson, terfi eden amirinin yerine atand.

Sorular

1. Sizce rnek olayda hangi atflma nedenleri vardr?

2. atflma ynetiminin hangi boyutu ile zm getirilir?

Kaynak: Elwood N. Chapman ,fl liflkilerini Gelifl-

tirmek (ev. Gnhan Gnay), Rota Yaynlar, stanbul,1997.

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar1. a Yantnz yanlfl ise atflma konusunu tekrar

okuyunuz.

2. d Yantnz yanlfl ise atflma Trleri konusunu

tekrar okuyunuz.

3. c Yantnz yanlfl ise Ama atflmalar konusunu

tekrar okuyunuz.

4. b Yantnz yanlfl ise Birey Dzeyli atflmalar

konusunu tekrar okuyunuz.

5. c Yantnz yanlfl ise Rol atflmalar konusunu

tekrar okuyunuz.

6. a Yantnz yanlfl ise Rol atflmalar konusunu

tekrar okuyunuz.

7. c Yantnz yanlfl ise Gruplararas atflmalar

konusunu tekrar okuyunuz.8. d Yantnz yanlfl ise atflma Nedenleri konusunu

tekrar okuyunuz.

9. a Yantnz yanlfl ise Yapya liflkin Nedenler

konusunu tekrar okuyunuz.

10. d Yantnz yanlfl ise atflma Ynetiminin

Boyutlar konusunu tekrar okuyunuz.

Yararlanlan ve BaflvurulabilecekKaynaklar

Tekarslan, E.; Kln, T.; fiencan, H.; Baysal A. C. (2000).Davranfln Sosyal Psikolojisi. .. flletme Faklte-

si, stanbul.

Allyn, B. (1991). A Diagnastic Approach to Organizati-

onal Behavior. New York.

Baysal, A.C.; Tekarslan, E. (1996). flletmeciler in Dav-

ranfl Bilimleri. stanbul.

fiimflek, U. fi.; Akgemici, T.; elik, A. (1998), Davranfl Bi-

limlerine Girifl ve rgtlerde Davranfl. Nobel Ya-

yn Datm, Konya.

Tossi, H.; Rizzo, R. J.; Carroll, S. S. (1980), Managing Or-

ganizational Behavior. Cambridge Massachussetts,

Ballinger Publishing Company, Massachussetts.

Agarual, R. D. (1982), Organization and Management.

Tata McGraw Hill Publishing Co, New Delphi.

Coffey, R. E., Cook, C. W., Hunsaker Philip L. (1994), Ma-

nagement and Organizational Behavior. Richard

D. Irwin Inc., New York.

Nahavandi, A.; Malekzadeh, A. R. (1998), Organizational

Behavior, Prentice Hall N. D., London.

Eren, Erol (2000), rgtsel Davranfl ve Ynetim

Psikolojisi. Beta Basm Yaym, stanbul.

nite 9 - atflma 149


16/16

Documents

SOSYAL PSİKOLOJİ unite09