PSIHOPATOLOGIJA PSIHIČKI POREMEĆAJI i kriminalitet 2

7/22/2019 PSIHOPATOLOGIJA PSIHIKI POREMEAJI i kriminalitet 2

1/55

Forenzina psihologija i psihopatologijaDr. sci. Slobodan Loga

PSIHIKI POR!"#$II

KRI!I%#LI&&

POGLAVLJE 1.

'(OD

Za prouavanje uzroka i pojavnih oblika kriminaliteta neophodno je davati psiholoka i psihopatolokatumaenja.

U prevenciji kriminaliteta je veoma znaajno ne samo poznavanje psihologije zloina (kriminaliteta),nego i kasnija psihika zbivanja poinioca krivinog djela, kao i drugih osoba u njegovoj okolini.Socijalni kriminalitet vre psihiki normalna lica, a patoloki kriminalitet psihiki nenormalne osobe.

valuaciju odgovornosti duevnog bolesnika koji je poinio krivino djelo obino vri medicinar !"orenziki psihijatar.

Forenzi)a psihopatologija je primijenjena nauka, koja istra#uje, obra$uje i tumai nenormalneduevne pojave i djelatnost duevno nenormalnih osoba, ako su od znaaja za odnos duevnonenormalnih osoba prema drutvu uopte i posebno, prema normama pozitivnog prava.

POGLAVLJE 2.

KRI(I%# D$L#I

PSIHIKI POR!"#$I

Epidemioloki podaci

%ko su ispitivanjem u procjeni uestalosti pojave krivinih djela me$u duevno poreme&enim,obuhva&enesve kategorije psihikih poremeajaprema va#e&im klasi"ikacijama ('*+ ili -S'*/),ukljueni su iporemeaji linosti, koje veoma esto ispoljavaju antisocijalna ponaanja. 0ada se mo#eoekivati visoka stopa kriminaliteta me$u psihiki poreme&enim. U sluajevima kada se izuzmekategorija poreme&aja linosti, tada je pojava kriminaliteta pribli#no ista me$u duevno poreme&enim iu optoj populaciji.

PSIHIKI POR!"#$I I %$IHO(O FOR%*IKO+PSIHI$#&RI$SKO *%#%$

1dnos izme$u duevnog poreme&aja i krivinog djela je vieznaan2

* krivino djelo i duevni poreme&aj koincidiraju,* krivino djelo je posljedica duevnog poreme&aja,* krivino djelo je deklaniralo duevni poreme&aj,* krivino djelo je sastavni dio ponaanja poreme&ene linosti,* krivino djelo je posljedica izvrenja nagonskih impulsa i prisilnih radnji, i* krivino djelo je posljedica zavisnosti (alkohol, droga).

1. Krivino djelo i duevni poremeaj koincidiraju

Suvremeni tip organizacije zbrinjavanja duevnih bolesnika (deinstitucionalizacija), pored pozitivnih,doveo je i do negativnih rezultata ! bez kontrole preputanje pacijenata samih sebi. U takvim prilikama,ne svojom voljom, mogu biti uvueni u razliite nedozvoljene aktivnosti.

s,a +


2/55


2. Krivino djelo je posljedica duevnog poremeaja

Shizo-renija

Shizo"renici veoma rijetko poine ubistvo, mada su katatoni i paranoidni pacijenti veoma skloniagresivnom ponaanju. 3aje&e shizo"reni pacijent uini krivino djelo pod uticajem imperativnihslunih halucinacija ili sumanutih ideja proganjanja.

3aje&e shizo"renici ine manja krivina djela kao to su2 kra$a predmeta manje vrijednosti.

Primjer: od 330 mukaraca njih 45, i 34 !ena njih ", su poinili krivina djela u ra#do$lju od"%&' do "()' godine' *akljuak je da su djela nasilja 4 puta ea kod shi#o+renih $olesnika nego unormalnoj populaciji' e-utim, grupa shi#o+renih $olesnika uinila je #natno vie nenasilnikih djelanego kontrolna grupa .psihiki normalni/, i nasilniko ponaanje je $ilo manjeg inten#iteta .niti jedan

sluaj u$istva/'

Afektivni poremeaji

Depresija

/eoma je rijetka pojava da pacijenti, koji ispoljavaju teki depresivni psihotini poreme&aj, izvreubistvo. %ko se to i desi onda je naje&a pojava da su lanovi porodice #rtve depresivnih bolesnika,gdje bolesnik nakon ubistva izvri suicid !proireno samou$istvo' 1n ih navodno ubistvom spaava odneke nastupaju&e nesre&e.

rivina djela * kra$a i nasilniko ponaanje (koje mogu da poine depresivni bolesnici), ipak suuzrokovani drutvenim "aktorima (kod hospitalizovanih bolesnika ne uoava se nasilniko ponaanje).

!anija

'anini bolesnici mogu da izvre kra$u i prevaru. U pojedinim sluajevima, kada se pojedinacsuprotstavi namjerama maninog bolesnika, pacijent mo#e da se nasilniki ponaa.

Organs)i psihi)i poree/aj

-ementni bolesnici su esto optu#eni za kra$u u prodavnicama, jer zaborave da plate raun za uzeturobu. Seksualno napastvovanje dementalnih bolesnika je posljedica nedostatka inhibicije. 4ijetkodementni bolesnik postaje "rustriran i ljut, kada poini ozbiljno nasilje, naroito nad lanovima

porodice.

!entalna retardacija

/eoma rijetko je povezana sa kriminalnom aktivno&u, i to uglavnom onda kada retardirane osobe neshvataju ta je dozvoljeno, a ta nije. 'anji broj retardiranih ini seksualne delikte i agresivno se

ponaa.

3. Krivino djelo je precipitiralo duevni poremeaj

rivino djelo ako se prvi put desi, mo#e da djeluje na poinioca stresogeno. 5od uticajem stresa moguse javiti disicijativni (amnezija), depersonaliziraju&i, adaptativni poreme&aji i pseudodementni (6anser)

sindrom.5oinioci krivinih djela, kao i #rtve nasilja mogu da razviju nakon stresnog doga$ajaP!Pkao rezultatnasilja.

s,a 7


3/55


U sluaju sumnje na simuliranje duevne poreme&enosti izvrioca, neophodno je kliniko ispitivanje.

". Krivino djelo je sastavni dio ponaanja poremeene linosti

3ajve&i broj razliitih krivinih djela nalazi se u grupi poreme&aja linosti, koji poinioci ispoljavajukao antisocijalno ponaanje. zme$u 89 i :9 mukih zatvorenika pripadaju ovoj kategoriji psihikih

poreme&aja. rivina djela seksualnog domena ! granini i histrionini poreme&aj linosti, -*oprevare ! narcistikiporeme&aj linosti, -*o nelegalno posjedovanje oru#ja i eskploziva, kao i -*aodmazde !paranoidniporeme&aj linosti.

#. Krivino djelo je posljedica i$vrenja nagonski% impulsivni% i prisilni% radnji

U ovu grupu spadaju kleptomani, priromani i dipsomani, kao i svi oni sa poreme&ajem seksualnihnagona.

&. Krivino djelo je posljedica $avisnosti 'alko%ol( droga)

-a bi doao do droge, koja na ilegalnom tr#itu dosti#e visoku cijenu, gotovo svaki zavisnik se odajekriminalu.

OP0PSIHOP#&OLO1I$#

POGLAVLJE 3.

!%L% F'%K2I$'(OD% %#PO!%

Psi%opatologijaje nauka koja se bavi ispitivanjem "enomena, koji se javljaju kod psihiki abnormalnihljudi.

*pta psi%opatologija obuhvata takve pojave nezavisno od pojedinih konkretnih duevnih poreme&aja inastoji da objasni opta pravila i pojmove.

5sihiki #ivot sadr#ava intelektualne (spoznajne, kognitivne), emocionalne i voljne (konativne) procese.

*sjeaji su najprostiji psihiki procesi, koji nastaju djelovanjem spoljnih dra#i na ula i pomo&u njih se

spoznaju pojedini kvaliteti nekog predmeta ili pojave.*pa+anje ili percepcija je slo#eniji psihiki proces, koji omogu&ava da se pojedine pojave ili objektido#ivljavaju kao strukturisane cjeline.

Pa+nja slu#i za usmjeravanje psihike aktivnosti na ogranien broj dra#i.

Pamenjeje sposobnost #ive materije da zadr#ava utiske ranijih dra#i i da ih po potrebi iskoritava radiprilago$avanja okolini. Zahvaljuju&i pam&enju mogu&e se koristiti ranijim iskustvom i planirati noveaktivnosti.

,enjeje namjerno upam&ivanje.

-iljenje je psihika "unkcija pomo&u koje se ovjek upoznaje sa stvarno&u, uspijeva da je pravilnosagleda, da realno uoi odnose izme$u predmeta i pojava i na osnovu tih saznanja da stvara zakljuke,koji mu slu#e za pravilnu orijentaciju u #ivotu.

#-e)ti3itet obuhvata2

s,a ;


4/55


* *sjeanja su psihiki procesi koji sadr#e subjektivno, speci"ino do#ivljavanje objektivnogsvijeta. Fenoeni ?3e/ 3i@enogA :deja 37;B ?3e/ do


8/55


5ostoje dvije vrste miljenja2

* deduktivno (konvergentno) ! izvo$enje zakljuaka na osnovu ve& poznatog i utvr$enog stava.

* nduktivno (divergentno) ! zakljuivanje na osnovu pojedinanih podataka.

Poremeaji miljenja

-ijele se na "ormalne i sadr#ajne.

#. Foralni poree/aji iljenja

'ani"estuju se kao izmijenjen tempo izlaganja, ote&enje asocijacija i prekidima u misaonomtoku.

5. 'sporenost isaonog to)a

5oreme&aj kod koga je brzina izlaganja misli spora. 3aje&i je kod depresivnih bolesnika.

6. 'brzanje isaonog to)a

5oreme&aj kod koga je brzina izlaganja velika. 3alazi se kod hipomaninih i maninihbolesnika. 5ojaan impuls za govor naziva se logoreja'

8. Opirnost

5oreme&aj miljenja gdje osoba verbalno izla#e mnogo nebitnih detalja. -eterminiraju&atendencija je oslabljena. Dest je kod organskih psihikih poreme&aja.

9. Perse3eracija

5onavljanje rijei i reenica, koje u kontekstu izlaganja djeluju kao =potapalice> ili nesuvislidijelovi govora. Aavlja se kod organskih ote&enja mozga.

=. Elo) isli

znenadni, kra&i ili du#i prekid misaonog toga. Uglavnom se ispoljava kod shizo"renihbolesnika.

>. Disocijacija isli

zlaganje reenica koje su me$usobno nepovezane, ili su povezane na besmislen nain.3astaje nerazumljivo izlaganje koje se naziva =salata od rijei>.

C. In)oherentno iljenje

arakterie se poreme&enom sintaktikom konstrukcijom reenice i javlja se pri pomu&enojsvijesti (u bunilu). 4eenice je nemogu&e pratiti i razumjeti.

. &angencijalnost

0endencija da bolesnik odluta do take kada je sasvim udaljen od poetne misli i nije ustanju da se spontano vrati na poetak.

G. (erbigeracija

5oreme&aj kada bolesnik daje malo in"ormacija u prkos velikoj koliini govora koja se sastojiod praznih, ponavljanih i nejasnih "ormulacija.

5. %eologizi

3epoznate rijei koje upotrebljavaju bolesnici, a koje nemaju nikakvo znaenje, izuzev

mo#da za njega. 3aje&e kod shizo"renih bolesnika.

s,a :


9/55


E. Sadr


10/55


11/55


) !umrana stanja svijesti

3astaju naglim prekidom kontinuiteta svijesti. 5ovezanost psihikih "unkcija za razliku oddelirijuma je, ve&a. deje koje su potisnute mogu u toku sumranog stanja da se oslobodekonica i pre$u u radnje (agresivne, kriminogene, itd.). Sumrana stanja se naje&e javljajukod epilepsije. 1sim organski uslovljenih sumranih stanja, postoje su#enja svijesti koja su

uzrokovana jakim a"ektom (konverzivna, psihogena, histerina), izazvana psihogenim"aktorima.

c) !omnamuli$am 'mjesearstvo)

5ojava da dijete, a rje$e odrasla osoba, ustaje no&u, hoda, govori, ili obavlja druge radnje.1va pojava je uslovljena poreme&ajem koordinacije izme$u stanja svijesti i motornogsistema. 3aime, sposobnost motornog djelovanja se vra&a prije bu$enja.

d) 4uge

3eodoljivi impulsi za kretanjem (putovanjem) u stanjima poreme&ene svijesti (poriomanija).

e) Amencija

arakterie se nemogu&no&u sinteze percipiranih doga$aja i nepotpunom orijentacijom.olesnik pojedinosti shvata, ali ih ne mo#e shvatiti kao cjelinu.

f) 5ipno$a

/jetaki izazvano su#enje svijesti i koristi se u lijeenju pojedinih neurotskih poreme&aja.

I%&LI1%2I$#

nteligencija je sposobnost subjekta da se prilagodi novim uslovima #ivota i rjeavanju problema iskrslihs tim u vezi. 3a razvoj inteligencije utiu hereditarni i+aktori sredine. nteligencija se mjeri testo3ia

inteligencije.'jera inteligencije je koe+icijent .kolinik/ inteligencije .7/, i oznaava odnos izme$u mentalne dobi(testom dobivene) i kalendarske dobi ispitanika. Gormula za izraunavanje koe"icijenta inteligencije je2

entalna dob :7 jesecia;

I J ++++++++++++++++++++++++++++++++++ 5)alendars)a dob :7 jesecia;

4azvrstavanjem dobivenih rezultata kolinika inteligencije, klasi"ikujemo osobe sa2

* veoma visokom inteligencijom (preko +7),* visokom inteligencijom (+++*+7), i

* prosjenom inteligencijom (F*++).

spodprosjeni su2

* +i#ioloki tupi (C*:F), i* mentalno retardirani (ispod C).

Poremeaji inteligencije

-ijele se na2 mentalnu retardaciju i demenciju.

5. !entalna retardacija (oligo"renija, duevna zaostalost, slaboumnost)

Stanje zaustavljenog ili nedovrenog razvoja inteligencije. -ijeli se na etiri grupe.a/ aka duevna $aostalost .de$ilitet/! najlaki stepen ote&enja inteligencije (H od ?*BF).

s,a ++


12/55


$/ ,mjerena duevna $aostalost .laka im$ecilnost/! znaajnije ote&enje inteligencije (H od;?*8F).

c/ eka duevna $aostalost! znaajno ote&enje inteligencije (H od 7*;8).

d/ uoka duevna $aostalost .idiotija/! najte#i oblik poreme&ene inteligencije (H ispod 7).

6. Deencijareverzibilno ote&enje inteligencije koje se doga$a u kasnijem #ivotnom dobu (nakon etvrtegodine #ivota), kod osobe koja je do tada imala normalno razvijenu inteligenciju.

Uzroci demencija su organska ote&enja mozga. -emencija mo#e biti opta (kada zahvatapodjednako sve intelektualne sposobnosti subjekta), i la)7narna (kada dolazi do parcijalnogispada nekih intelektualnih sposobnosti).

%#1O%I

3agoni su uro$ene bioloke tendencije organizma za organskim potrebama u svrhu zadovoljavanja

"iziolokih procesa.5retpostavlja se da su centri #a nagone smjeteni u hipotalamusu i u nekim dijelovima kore mo#ga'

1dlaganje zadovoljenja nagona uzrokuje poreme&aj "izioloke ravnote#e. Zadovoljenje nagona dovodido osje&aja prijatnosti, olakanja i poputanja napetosti.

3agoni se dijele na socijalne i vitalne.

5. Socijalni nagoni

Desto se nazivaju motivima.-otivi su organski ili psihiki "aktori koji pokre&u ili usmjeravajuponaanje pojedinca.

6. (italni nagoni-ijele se na nagone za samoodr#avanjem (nagon ishrane) i odr#avanje vrste (seksualni).

!imptomi poremeaja nagona $a is%ranom su6

5. Pojaan nagon za ishranom

'ani"estuje se pro#drljivo&u i javlja se kod hipomaninih, maninih, mentalno retardiranih,dementnih i epileptiara.

6. Sanjen nagon za ishranom

'ani"estuje se smanjenim apetitom i gladovanjem. Aavlja se kod depresivnih bolesnika.8. U simptome poreme&aja nagona za ishranom spadaju i2

* posebni zahtjevi za hranom kod trudnica * pica,* jedenje ljudskih ili #ivotinjskih leeva ! ne)ro-agija,* jedenje ljudskog mesa ! antropo-agija ili )anibaliza,* jedenje svog ili tu$eg izmeta ! )opro-agija,* grickanje nokata ! oniho-agija,* #vakanje dlaka, krea, itd. ! alotriho-agija.

s,a +7


13/55


Poremeaji seksualnog nagona su6

5. Sanjen se)s7alni nagon

od mukarca se naziva impotencija, a ista pojava kod #ene je frigiditet. Smanjenje polnognagona mo#e biti povremeno, privremeno i trajno. 3aje&i uzrok smanjenju seksualnog nagona

je psihike prirode, ali mo#e biti i posljedica organskog oboljenja.6. Po3ieni se)s7alni nagon

od mukarca se naziva satirija$a, a kod #ene ninfomanija. 5ojaanje seksualnog nagona javljase kod oligo"renih, hipomaninih i maninih bolesnika.

!eksualne nastranosti 'perver$ije) ou%vataju slijedee forme6

5. Onanija :ast7rbacija;

5oreme&aj gdje se subjekat sam zadovoljava manipuliu&i polnim organom. Smatra se da je tonormalna pojava u doba puberteta, ili ako je posljedica nemogu&nosti zadovoljavanja seksualnog

nagona na normalan nain.6. gzibicioniza

5oreme&aj seksualnog nagona, gdje subjekat do#ivljava seksualno uzbu$enje pokazuju&i spolniorgan nepoznatim osobama na javnim mjestima, bez #elje ili namjere za bli#im kontaktom.1bino je in pokazivanja genitalija pra&en masturbacijom.

8. (oajerst3o

5onavljana ili stalna #elja za posmatranjem ljudi pri seksualnom ili intimnom ponaanju, kao toje to npr. svlaenje.

9. Hoose)s7alnost

Seksualna nastranost gdje je seksualni nagon upravljen ka partneru istog spola. Pederastija senaziva odnos odraslih mukaraca. @omoseksualnost #ena naziva se le#$ijska ljubav. %ko je u

pitanju odnos odraslih mukaraca sa djeacima ili djevojicama, onda je topedo+ilija.

=. &rans3estiza

-o#ivljaj seksualnog zadovoljstva pri oblaenju odje&e suprotnog spola.

>. Fetiiza

zvra&en seksualni nagon, kada se do#ivljava zadovoljstvo op&enjem sa objektima koji suseksualno neutralni (rukavica, cipela, itd.).

C. Sodoija :zoo-ilija;

Seksualna perverzija, koja podrazumijeva odnos sa #ivotinjama.

. %e)ro-ilija

Zadovoljavanje seksualnog nagona na leu osobe suprotnog spola.

G. Sadiza

5ojava kada dolazi do zadovoljenja seksualnog nagona kada se istovremeno partner podvrgnemuenju.

5. !azohiza

Seksualna nastranost (suprotna od sadizma), gdje dolazi do polnog zadovoljstva u prilikama kadase do#ivljava bol, trpljenje, poni#avanje i uvrede.

s,a +;


14/55


#FK&I(I&&1buhvata osje&anja (emocije), a"ekte, raspolo#enje i temperament.

* Osje/anja ili eocije su psihiki procesi koji oznaavaju subjektivno, speci"ino do#ivljavanjeobjektivne realnosti, "izioloke promjene u organizmu, i spremnost da se prilikom togdo#ivljavanja reaguje na takav do#ivljaj shodno uslovima sredine.

* #-e)atje intenzivna i kratkotrajna mani"estacija osje&anja, to je istovremeno pra&eno tjelesnim(vegetativnim) "enomenima.

* Raspolo kod tumora "rontalnog re#nja mozga.

6. Depresija

1sje&anje sni#enog a"ektiviteta, pra&eno tugom, strahom, nedostatkom inicijative i interesa zazbivanja u okolini.

8. #-e)ti3na labilnost i in)ontinencija

3emogu&nost zadr#avanja du#e vrijeme a"ektivnog stanja, pa se raspolo#enje mijenja nabeznaajne povode.

9. Prod7).

s,a +8


15/55


(OL$#

/olja je sposobnost subjekta da izvri izbor, organizuje nain postizanja i realizacije izabranog cilja.

3evoljne su one radnje koje se vre bez unaprijed utvr$enog cilja, a to su2

* Automatske radnje * koje nastaju brojnim ponavljanjem odre$ene aktivnosti (pisanje na maini,

sviranje na instrumentu).

* Afektivne radnje! koje se odvijaju u okviru iznenadnog pra#njenja a"ekta.

* /agonske radnje ! koje se javljaju bez vidnog povoda, iznenada po tipu 8reakcije kratkogspoja9. 1vdje spadaju nagonske radnje za putovanjem (poriomanija), konzumiranjem alkohola(dipsomanija), paljenjem (piromanija), i dr.

3a stanje volje utiu brojni "aktori2 konstitucija, umor, pospanost, intoksikacija, somatska i psihikaoboljenja.

Poremeaji volje

Simptomi poreme&aja volje su2

5. #b7lija

3edostatak volje. Smanjenje volje naziva se %ipoulija.

6. S7gestibilnost

5ojava kod subjekta koji se mogu lako navesti ili ubijediti da neto (ne) uine.

8. %egati3iza

'ani"estuje se otporom svakom nalogu.

9. Koleblji3ost5ojava kada subjekat ne mo#e da izabere niti jedan cilj. %ko je ova pojava znatno izra#ena,naziva se am$itendencija.

=. Ip7lsi3ni poree/aji

4adnje koje se odvijaju bez kontrole subjekta. 1soba koja iz izvodi je svjesna njihovogodigravanja, ali ih ne mo#e izbje&i. U ovu grupu poreme&aja spadaju piromanija (patoloko

potpaljivanje vatre), i kleptomanija (patoloka sklonost kra$i).

>. Katatoni poree/aji

1soba ih osje&a kao nametnute (prisilne) i ne mo#e da ih kontrolie, a ispoljavaju se u motornojs"eri ponaanja, pri bistroj svijesti.

U katatone poreme&aje spadaju2

a) Katalepsija

5ojava dugotrajnog zadr#avanja izvjesnog polo#aja. olesnik ne osje&a napor i pored togato je polo#aj neprirodan. 5okuaj sa strane da se taj polo#aj promijeni nailazi na jak otpor.

b) Katatoni stupor

5ojava kada bolesnik ne reaguje na bilo kakvu spoljnu dra# i ne ispoljava bilo kakvu voljnuaktivnost. 0ada je u stanju maksimalne motorne inhibicije.

c) Katatona pomama .u#$u-enje, raptus/

arakterie se ekstremno izra#enim psihomotornim nemirom, bijesom, agresivnim idestruktivnim ponaanjem.

s,a +?


16/55


d) E%o fenomeni

'ani"estuju se besmislenim ponavljanjem tu$e aktivnosti (ponavljanje rijei*eholalija,pokreta*ehopraksija, mimike*ehomimija, itd.).

e) !terotipije

5ojave kada bolesnik zauzima isti polo#aj, ponavlja iste rijei ili pokrete, bezbroj puta,besmisleno i nekontrolisano.

") -aniriranost

'ani"estuje se upadnim grimasiranjem, izra#avanjem i ponaanjem sa primjesama nakaradneteatralnosti.

g) 7i$arnost

Dudnovat nain izra#avanja, dr#anja i kretanja (ponaanje slii animalnom).

POGLAVLJE 5.

LI%OS&Proble de-inisanja linosti

Iinost se ne mo#e u potpunosti de"inisati, ako se ne uzme u obzir temperament i karakter.emperament je tipina emocionalna reakcija pojedinca, a karakter se de"inie kao dosljednost u

potivanju odre$enih moralnih principa.

U ve&ini de"inicija linosti nalaze se tri osnovna principa2 jedinstvenost (integritet), osobenost(posebnost) i dosljednost.

-e"inicija2 linostje integralna, speci+ina i tipina organi#acija oso$ina, koja se +ormira u#ajamnim

djelovanjem organi#ma i socijalne sredine'

&eorije linosti

0eorije linosti se mogu podijeliti na $ioloke teorije linosti, teorije uenja linosti isocijalne teorijelinosti.

5. Psihodinas)a :biolo)a; teorija

1sniva Sigmund Grojd. 1n smatra da linost obuhvata tri aspekta20d,Ego i!uperego.

d (1no) predstavlja osnovne ovjekove potrebe i nagone, tj. energetski potencijal. d je vo$enprincipom zadovoljstva. d uspijeva da realizuje svoje te#nje putem re+leksa (uro$eneautomatske reakcije na odre$ene dra#i, npr. re"leks disanja), i putem primarnih procesa(zamiljeni i imaginativno predstavljeni razliiti objekti i situacije kojim se zadovoljavaju #elje,npr. seksualne "antazije).

U sluaju kada se ne mogu zadovoljiti prohtjevi da, nastupa drugi aspekt linosti go (Aa), kojivodi rauna o realnim prilikama. go je vo$en principom realnosti, a ne zadovoljstva, kao to jeto d. go je samo izvrilac onoga emu stremi d. 86go je ra#uman sluga nera#umnog

gospodara9, 2' ;rojd.

Superego ocjenjuje da li je neto dobro ili nije, odnosno, da li je ponaanje pojedinca u sladu samoralnim principima koji su prihva&eni i vladaju u odre$enom drutvu. 6lavna "unkcijaSuperega je da zadr#ava i spreava zadovoljenje zahtjeva koje postavlja d, a to su ve&inomseksualne i agresivne #elje.

s,a +B


17/55


6. &eorije 7enja

1ve teorije slijede tzv. neurodinamski pravac. 5rema ovim teorijskim postavkama ponaanjepojedinca je rezultat "unkcionisanja uslovnih i bezuslovnih re"leksa, koji se odigravaju ukorteksu (kora) i subkorteksu velikog mozga. Svi psihiki poreme&aji, prema teoriji uenja,nastaju kao posljedica oslabljenog nervnog sistema. 5redstavnik ove teorije je . 5avlov.

8. Socijalne teorije5redstavnik . Gromm. 5rema njemu, osnovni pokreta razvoja i "unkcionisanja linosti jedrutvo sa svojom kulturom i civilizacijom. . Gromm tvrdi da postoji pet potreba normalnelinosti za2

* povezanost s ljudima,* stvaranjem,* identitetom,* #ivotom u zajednici, i* izgra$enim vlastitim razumijevanjem zbivanja u svijetu oko sebe.

Raz3oj linosti

1snovni koncepti psihodinamskog pristupa (S. Grojd)

Pregenitalni period

5eriod od ro$enja do pete, este godine #ivota. U ovom periodu postoje tri "aze2

* oralna,* analna, i* "alusna.

a; Oralna -aza

1buhvata prvu godinu #ivota, jer su erogene #onesmjetene u predjelu usta. -va tipa ponaanjase mogu razviti u ovoj "azi2 parazitski, pasivni tip i agresivni, aktivni tip.

b; #nalna -aza

1d prve do tre&e godine #ivota. Zadovoljstvo do#ivljava eliminacijom i zadr#avanjem stolice imokra&e, jer su erogene zone sada smjetene u predjelu mara. 5oreme&aji ponaanja za ovu"azu su2 sadizam, sebinost i ambivalentan stav prema roditeljima.

c; Fal7sna -aza

1d tre&e do pete ili este godine #ivota. -ijete zadovoljstvo osje&a manipulacijom genitalnim

organima. rogene zone su smjetene u podruju genitalija. Za ovu dob karakteristian je osje&ajprivr#enosti (ljubavi) prema roditelju suprotnog spola i odbojnost (mr#nja) prema roditelju istogspola. 'ogu&i poreme&aji se mani"estuju u vidu kastracionog straha i osje&anja krivice.

3akon pregenitalnog perioda, razvoj linosti prolazi kroz latencij7, koja traje do perioda adolescencije.Seksualna energija (libido) i agresivnost se stiavaju, a mentalna energija postaje sposobna da rjeavazadatke uenja (djetinjstvo).

Adolescencija

%dolescencija ili mladalatvo je poseban period u razvoju ovjeka koji se nalazi izme$u djetinjstva izrelog doba. 'ladalatvo je determinisano uticajem biolokih, psiholokih i drutveno*kulturnihinilaca.

s,a +C


18/55


2tupnjevi ra#voja

a/ ;a#arane adolescencije

5eriod pu$erteta (dvanaest do petnaest godina). 1vu "azu karakteriu2 burni bioloki razvoj,erupcija heteropolnog interesovanja i poetak "ormiranja seksualnog (polnog) ponaanja.

$/ Prava adolescencija5eriod od petnaeste do osamnaeste godine, u kome mlada osoba polno sazrijeva, poinje daeksperimentie u heteropolnim aktivnostima, stie sopstvena iskustva i dosti#e de"initivne obrise

polnog identiteta.

c/ Kasna adolescencija

Zavrni stupanj mladalatva koji postepeno prelazi u doba zrelosti (osamnaeste do dvadeset ieste godine, nekada i du#e). 1snovne karakteristike ovog perioda su proces "ormiranja identitetai razvoj drutvenih i moralnih normi u ponaanju. Za osobu koja je zavrila proces identitetaka#emo da je uspjeno prevazila sve ranije stupnjeve u razvoju. 0akva osoba zna tko je ona,osje&a se samoprihva&enom i sigurnom, zadovoljna je svojim radom, od ranog djetinjstva sebe

do#ivljava istom, zna da se opredjeljuje i donosi odluke u #ivotu.'e$utim, kada adolescent nije sposoban da u procesu "ormiranja identiteta integrie raznovrsneidenti"ikacije do nivoa koji je neophodan da bi linost dalje skladno sazrijevala i uspjeno"unkcionisala nastaje ! kri#a ili kon+u#ija identiteta. riza identiteta nije bolest, to postaje tekkada se kriza produbi i dobije psihopatoloke karakteristike. 5rate je strah, anksioznost,agresivno ponaanje, zbunjenost, osje&anje usamljenosti, sve do ozbiljnih simptoma, koji moguda poprime izgled neurotikih ili psihotikih ispoljavanja.

Speci-ini poree/aji 7 raz3oj7 ladih

ada mlada osoba ne mo#e da dostigne razvojne ciljeve, mani"estuju se speci"ini psihopatolokiporeme&aji kao to su2 poremeaj indentiteta, poremeaj polnog identiteta, poremeaj prilago-avanja.adolescentna kri#a/ i speci+ina radna ili akademska inhi$icija' 3a psihopatolokom planu naje&e se

javljaju slijede&i simptomi2 strah, razdra#ljivost, ispoljavanje la#no nezavisnog ponaanja, strah odispita, nagla promjena raspolo#enja, razmiljanja o samoubistvu, prekomjerno puenje, upotrebaalkohola, narkomanija i %-S.

3aje&i psiholoki aspekti koritenja alkohola kod mladih su2 izazov, bjekstvo i zadovoljstvo. Starijiadolescenti imaju tendenciju da pijenjem potisnu neugodna osje&anja.

*avisnost od droga .narkomanija/ ima hronian karakter i izaziva ote&enja tjelesnog i duevnogzdravlja i naju#e je povezana sa kriminalnim ponaanjem. 1va, u prvom redu socijalno*patoloka pojava

mo#e da ima i medicinske, psihijatrijske, pravne, kriminoloke, psiholoke, ideoloke, politike i drugedimenzije. 5ovezana sa narkomanijom, svijetom se iri epidemija zarazne bolesti poznate pod imenom%-S ili S-% (2indrom akvirirane imunoloke de+icitarnosti). 5rvo saoptenje o ovoj bolesti pojavilose +F:+. godine. 0o je in"ektivna bolest, koju uzrokuje @/ (humani imunode+icijentni virus), tj.retrovirus, posebnih karakteristika. @/ prilikom ulaska u organizam napada lim"ocite i to


19/55


!ehanizi odbrane linosti

3esvjesni psihiki procesi koji ubla#avaju anksioznost i eliminiu kon"likt nazivaju se mehanizmiodbrane. 'ehanizme odbrane mogu&e je podijeliti na nezrele (koji imaju kliniki znaaj) i zrele (kojinemaju kliniki znaaj).

5. Potis)i3anje5otiskuje sve neprijatne misli i impulse u nesvjesno i na taj nain ubla#ava anksioznost ieliminie kon"likte. 5otiskivanje je odgovorno za greke u pam&enju i lapsuse u govoru.

6. Poricanje

5redstavlja nesvjesno negiranje neprihvatljivog spoljnog realiteta. Subjekat odbija da prihvatirealnost onakvu kakva jeste. 3aje&e se poricanje vidi kod pacijenata koji ne mogu da prihvate

postojanje ozbiljne somatske bolesti ili gubitka voljenog objekta.

8. #cting o7t

5onaanje koje je motivirano nesvjesnim kon"liktima i impulsima.

9. Proje)cija

'ehanizam odbrane koji je motiviran nesvjesno kada se vlastite emocije, motivacije i ponaanjadrugih posmatraju i ocjenjuju kao neprihvatljiva, odvratna i neprijateljska.

=. Rea)ciona -oracija

'ehanizam kada subjekat prihvati stavove i ponaanja, koji su suprotni vlastitim impulsima.

>. Kon3erzija

'ehanizam gdje se nesvjesni kon"likti ispoljavaju kao simboline spoljnje mani"estacije raznihsomatskih ili duevnih poreme&aja.

C. Disocijacija

'ehanizam odbrane gdje dolazi do drastine promjene identiteta linosti kao zatite odkon"likta.

. Racionalizacija

5rimjena intelektualnih i logikih argumenata, kao izgovora za izbjegavanje anksioznogiskustva.

G. Kopenzacija

'ehanizam odbrane pomo&u kojeg se nadokna$uje realni ili zamiljeni de"icit kod subjekta.

5. Identi-i)acija

Ae nesvjesna potreba da subjekat oponaa neki model iz okoline.

55. Regresija

Ae aktuelni ili simboliki povratak na jednu od ranijih uspjeno zavrenih etapa razvoja linosti.

s,a +F


20/55


SP2I$#L%#PSIHOP#&OLO1I$#

POGLAVLJE 6.

KL#SIFIK#2I$#PSIHIKIH POR!"#$#

Savremena klasi"ikacija psihikih poreme&aja raspola#e sa dva paralelna sistema prezentirana u "ormie-unarodne klasi+ikacije $olesti i u#roka smrti .-K7/, koju je ustrojila 2vjetska #dravstvenaorgani#acija .!8*/ i 1ijagnostiki i statistiki prirunik #a mentalne poremeaje .!-/, u izdanju

=merike psihijatrijske organi#acije'

!e@7narodna )lasi-i)acija bolesti i 7zro)a srti :!KE;

' je statistika klasi"ikacija ne samo mentalnih poreme&aja, nego i ostalih oboljenja. 6lavnaprimjena ' je klasi"ikacija statistikih in"ormacija o +morbiditetu i mortalitetu za potrebezdravstvene slu#be zemalja lanica SZ1.

-esetom revizijom '*+ (J@1, +FF7.), uvedena je al"anumerika shema kodiranja sa jednimslovom, tri broja, tj. tri nivoa karaktera (mjesta za kodiranje), a doputena je mogu&nost uvo$enja ietvrtog mjesta za kodiranje. 1va inovacija je uvedena za poglavlje o 'entalnim i poreme&ajima

ponaanja (oznaena slovom G). 0ako$e je omogu&eno etvrtim brojem ocijeniti intenzitet poreme&aja.

%ajena !KE+5

'*+ ima viestruku namjenu2 za statistike pokazatelje morbiditeta i mortaliteta ve&ih populacionihgrupa, kao dijagnostiki vodi strunjacima u raznim medicinskim oblastima (J@1, +FF7.) i kao zbirdijagnostikih kriterija u nauno*istra#ivakom radu (J@1, +FF;.).

POGLAVLJE 7. OR1#%SKI I SI!P&O!#&SKID'0(%I POR!"#$I

1rganski i simptomatski duevni poreme&aji (somatskipsihiki sindromi) grupisani su prema '*+a na temelju evidentnog oboljenja, povrede mozga, ili ostalih "aktora koji izazivaju poreme&aj mo#dane"unkcije.

D!%2I$#

-emencija je sindrom izazvan bole&u mozga, obino hronine i progresivne prirode. od demencije

postojiporemeaj viih kortikalnih +unkcija (pam&enja, miljenja, orijentacije, razumijevanja, raunanja,sposobnosti uenja, govora i rasu$ivanja), dok svijest nije poreme&ena. -emencija je naje&e

poreme&aj starijih osoba.

emencija kod Al$%eimerove olesti

5rimarno degenerativno oboljenje mozga nepoznate etiologije sa karakteristinim neuropatolokim ineurohemijskim osobinama.

6pidemiologija

?9 * B9 ukupnog broja dementnih pripada osobama koje su oboljele od %lzheimerove bolesti. /e&irizik za razbolijevanje od %lzheimerove bolesti imaju2 #ene< osobe koje imaju takve bolesti u porodici< i

pretrpljenu raniju traumu glave.6tiologija

+!orbidan! bolestan i da gaubije.

Alko%olna paranoja

%lkoholna paranoja je psihoza koja se karakterie sumanutim idejama ljubomore prema supruzi, a

mogu&e je da se taj stav prenese na druge #enske lanove porodice (k&erke, itd.).5acijenti sa dijagnozom akoholne paranoje, tra#e =dokaze> za svoje optu#be, postavljaju zamke, uhodesuprugu, kontroliu njeno kretanje i intimni ve. Desto, oni da bi iznudili =priznanje>, "iziki jemaltretiraju, a mogu&e je da izvre i ubistvo.

*a3isnost od psihoa)ti3nih s7pstanci

Zavisnost od psihoaktivnih supstanci (droga) naziva se i narkomanija' roga je hemijsko sredstvopomou kojeg se mo!e mijenjati opa!anje, raspolo!enje, svijest, odnosno cjelokupna psihika aktivnost'

Zloupotreba droge i zavisnost od nje naroito je postala aktuelna u drugoj polovini dvadesetog vijeka.

5oreme&eni porodini odnosi i loa atmos"era u njoj su nesiguran oslonac u razvoju i utiu da budu&izavisnik tra#i podrku u asocijalnim grupama, me$u linostima, tako$e odbaenim od porodice idrutva.

Utvr$eno je da je 7premorbidna linost i prije kontakta s drogom pokazivala izvjesne znake devijantnogponaanja i da je razvoj linosti optere&en brojnim emocionalnim traumama u djetinjstvu, odbacivanjemod porodice i drutva.

4oditelji zavisnika su esto alkoholiari, ispoljavaju neurotske, psihotine i naroito poreme&ajelinosti.

inost $avisnika prije i nakon u$imanja droge

Uzeti drogu znai ubla#iti depresiju i strah, jer je droga zamjena za hranu i toplinu, koju je zavisnikizgubio u najranijem djetinjstvu. Zbog toga su zavisnici osobe koje ne mogu podnijeti teko&e, patnje inapetost i tra#e svaku mogu&nost da izbjegnu neprijatne situacije. 5oto je u realnosti veoma teko7Preorbidan! prije bolesti

s,a 7?


26/55


izbje&i teko&e i patnje, oni pose#u za drogom, koja ih za izvjestan period osloba$a muka. ada dejstvodroge pro$e, bol i neprijatnosti su jo nepodnoljiviji, to dovodi do konzumiranja ve&e koliine droge.nteresovanje za okolinu i realne probleme se smanjuje i vidokrug zavisnika se su#ava na sredstva odkojih je zavistan.

5oredpsihikih +aktora koji djeluju na razvoj linosti budu&eg narkomana, znaajnu ulogu u nastanku

zavisnosti od droga igraju drutveni +aktori. 3ajznaajniji socijalni "aktor je siromatvo.

uevni poremeaji i poremeaji ponaanja i$a$vani u$imanjem opijata

Opij7 se dobiva iz mlijenog soka razrezanih glavica maka. 1suen sok, pretvoren u prah sadr#iopijum i oko dvadeset i pet njegovih alkaloida. Samo pojedini od alkaloida se primjenjuju umedicinskoj praksi za ubla#avanje bolova (mor"in, kodein E+enantrenska hemijska grupaE, papaverin inoskapin E$en#ili#okvinolinska hemijska grupaE).

-orfinje najva#niji "enantrenski alkaloid opijuma. 0erapijske doze mor"ina izazivaju promjeneraspolo#enja2 dis"orino ili eu"orino. 'ogu se javiti strah, nezadovoljstvo, nemir, napetost iuzbu$enje.

5eroin je polusintetski derivat mor"ina. Znatno je jai od mor"ina kao analgetik. ada jeustanovljeno da je heroinska zavisnost jae izra#ena, iskljuen je iz medicinske upotrebe.

-etadon! hemijski slian mor"inu, ali su i "armakoloke osobine prilino identine. -va puta jejai analgetik nego mor"in, zadr#ava se du#e u organizmu, zavisnost se sporije razvija iodvikavanje prolazi sa bla#im simptomima. Zbog navedenih osobina e&e se od mor"ina

primjenjuje u medicinskoj praksi.

Kodein se u medicini upotrebljava za ubla#avanje kalja. 4azgradnjom kodeina u organizmu+9 se pretvara u mor"in.

zuzev metadona, ostali derivati opijuma izazivaju promjene koje su karakteristine za mor"in.

U poetku djelovanja mor"in dovodi do inicijative i aktivnosti konzumenta, a zatim nastupa pospanost./e& nakon dvije nedjelje kontinuiranog uzimanja mor"ina pojavljuje se tolerancija. Di$ido opada,menstruacija mo#e da izostane. 5ojedinci koji su dobro opskrbljeni drogom mogu dobro da sauvajuspoljni izgled i da obavljaju uobiajene poslove. -rugi, pak, propadaju na socijalnom planu zbogkupovine droge, postaju lopovi, rasturai, bave se prostitucijom, la#u, postaju brutalni i agresivni.Uestali su pokuaji samoubistva me$u opijatskim zavisnicima, kao i smrtni ishodi nakon predoziranja.

!tanje apstinencije

5rvi apstinencijalni sindromi se javljaju osam do dvanaest sati nakon posljednje doze droge, amani"estuju se anksiozno&u, suzenjem, curenjem iz nosa, znojenjem, nemirnim snom, a zatim2

proirenjem zjenica sa oslabljenom reakcijom na svjestlost, gubitkom apetita, bolovima u mii&ima izglobovima. %ko se medicinski ne intervenie u ovoj "azi, nastaju te#i simptomi2 nesanica, povienjetjelesne temperature, duboko i ubrzano disanje, ubrzan puls, povien krvni pritisak, jak nemir, nauzeja,

povra&anje, proliv, gubitak tjelesne te#ine i spontani (neprijatni) orgazmi.

uevni poremeaji i poremeaji ponaanja i$a$vani u$imanjem kanainoida

Kanabis (hai, marihuana) se dobiva iz indijske konoplje. U medicini kanabis se ne upotrebljava.Zavisnici koriste dijelove biljke, stablo, li&e, cvijet i smolu, koja se nalazi pri vrcima biljke.

1eltatetrahidrokana$inol za koji se pretpostavlja da je najva#nija psihoaktivna komponenta kanabisadjeluje u dozama od ? do 7 mikrogrEkg tjelesne te#ine kada se uzima per os, a znatno manje kada se

droga konzumira puenjem.

3akon upotrebe droge dolazi do opte relaksacije, pove&ane osjetljivosti ula, eu"orinog raspolo#enja iosje&aja da vrijeme prolazi usporeno, uz pojaanu koncentraciju pa#nje na trenutna zbivanja. 5ri tome

s,a 7B


27/55


narkoman je govorljiv, govor je brz i povremeno isprekidan. Zatim nastupaju poreme&aji pam&enja irasu$ivanja. Svijest je pomu&ena. -ejstvo uobiajene doze traje dva do etiri sata. /e&e doze kanabisaizazivajupsihotine poremeaje (kao kod halucinogena). /elike doze uzrokuju nastanak komatoznogstanja.

%pstinencijalne smetnje kod zavisnika od kanabisa su blage.

5sihiki poreme&aji uslovljeni konzumiranjem kanabisa se mogu podijeliti u tri kategorije2

* ote&enje intelektualnih i psihomotornih "unkcija,* opadanje socijalnog "unkcionisanja, i* pojava depresivnog stanja i paninih reakcija kod osjetljivih osoba i psihotinih mani"estacija

kod latentnih duevnih bolesnika.

uevni poremeaji i poremeaji ponaanja u$rokovani u$imanjem sedativa i %ipnotika

2edativi su psihoaktivne supstance koji ubla#avaju anksioznost i dovode do smirivanja napetosti. Zbogtoga se zovu i anksiolitici. Svi sedativi u ve&im dozama su hipnotici, tj. sredstva koja uvode konzumenta

u san. U ovu grupu psiho"armaka spadaju barbit7rati, deri3ati propandiola i benzodiazepini.7ariturati

arbiturati su soli barbiturne kiseline. arbiturati su se dugo primjenjivali u psihijatriji, jer imajuizrazito sedativan i hipnotiki e"ekat. 'e$utim, pronalaskom benzodiazepina, psiho"armaka koji izazivadaleko manje i bezopasnije sporedne e"ekte, barbiturati se vie ne koriste u klinikoj psiho"armakologiji.

arbiturati izazivaju izrazito umiruju&i i hipnotiki e"ekat.

Zloupotreba barbiturata uslovljava pojavu sindroma koji se karakterie osje&ajem relaksacije, eu+orije,uz pojave nistagmusa, poremeaja govora i hoda, te opadanjem mentalne aktivnosti. /e&e doze

barbiturata dovode do subkomatoznog stanja, su#enih zjenica, ote#anog disanja. asnije dolazi do

proirenja zjenica i smrti.-ugotrajna upotreba barbiturata (preko mjesec dana) dovodi, kao i drugih sedativa, do pojavetolerancije, psihike i "izike zavisnosti.

=pstinencijalno stanje

5ri naglom prekidu uzimanja barbiturata javljaju se simptomi apstinencijalnog stanja, koji su opasni po#ivot konzumenta. linika slika apstinencijalnog stanja je dramatina i ako se terapijski ne intervenie,

prolazi kroz tri "aze2

* do osam sati nakon prekida uzimanja barbiturata javljaju se prvi znaci poreme&aja2 tremor,zbunjenost i anksioznost, to ukupno traje 78 sata),* bijeg ideja ili subjektivni osje&aj da misli brzo teku,* gubitak normalne drutvene inhibicije, to rezultira neadekvatnim ponaanjem u drutvu,* smanjena potreba za spavanjem,* povieno samopouzdanje ili ideje veliine,* rastrojenost ili stalne promjene u aktivnostima i planovima,* nekritino ponaanje koje bolesnika izla#e riziku (npr. bezumno vozi auto),* znaajno ispoljena seksualna energija i seksualna indiskrecija.

5ri svemu tome nema halucinacija, sumanutih ideja.

2. -anija sa psi%otinim simptomima5oreme&aj se karakterie simptomima koji su navedeni za maniju bez psihotinih simptoma, saizuzetkom, to su ovdje prisutne sumanute ideje (obino veliine), halucinacije (glasovi kojigovore direktno bolesniku), ili uzbu$enje, pretjerana motorna aktivnost i bijeg ideja do te mjereda se bolesnika ne mo#e razumjeti ili nije dostupan za uobiajenu komunikaciju.

EIPOL#R%I #FK&I(%I POR!"#$

ipolarni a"ektivni poreme&aj je obilje#en dvjema ili s vie epizoda kod kojih je nivo raspolo#enja iaktivnosti bolesnika znaajno poreme&en. Simptomi poreme&aja su naje&e2 povieno raspolo#enje,

pove&anje energije i aktivnosti (hipomanija i manija) ili sni#eno raspolo#enje sa smanjenjem energije iaktivnosti (depresija). 5onavljane epizode samo hipomanije ili manije svrstavaju se u bipolarni a"ektivni

poreme&aj.

Porodina sklonost

Stopa javljanja bipolarnog a"ektivnog poreme&aja kod rodbine prvog stepena pacijenta iznosi 89*789.

ijagno$a

ipolarni a"ektivni poreme&aji se karakteriu jasnim izmjenama epizoda smanjenog i povienograspolo#enja i remisijama.

Epidemiologija

3ema razlike u pojavi bipolarnog a"ektivnog poreme&aja izme$u #ena i mukaraca. 5rva epizoda kodmukaraca je manina epizoda, dok je kod #ena depresivna epizoda.

s,a ;:


39/55


Kivotna prevalencija bipolarnog a"ektivnog poreme&aja varira od ,89 do +,B9.

ok

1vaj tip bolesnika su brzi izmjenjivai epizoda i obino su sa loom prognozom.

iferencijalna dijagno$a

-i"erencijalno dijagnostiki dolaze u obzir a"ektivni poreme&aji kod somatskih oboljenja (multiplaskleroza, mo#dani udar), supstancama izazvan a"ektivni poreme&aj, distimija, ciklotimija, ishizoa"ektivni poreme&aj.

DPRSI(% PI*OD1snovna karakteristika depresivne epizode je da depresivni poreme&aj traje najmanje dvije nedjelje, a dado tada pacijent u svom #ivotu nikada nije ispoljavao hipomaninu i maninu epizodu.

Simptomi depresivne epizode su2

* sni#en a"ekat,* smanjena energija,

* pad aktivnosti,* smanjen kapacitet za radost, interes i koncetraciju pa#nje,* veliki zamor nakon i minimalnog napora,* poreme&en san,* gubitak apetita,* reducirano samopouzdanje i samopovjerenje,* prisutne ideje krivice i bezvrijednosti,* sni#en a"ekat mo#e biti udru#en sa pojavom =somatskih simptoma>,* rano bu$enje,* psihomotorna retardacija ili agitacija,* gubitak tjelesne te#ine, i* gubitak libida.

-epresivna epizoda se mo#e oznaiti kao2

a) Claga depresivna epi#oda! sadr#ava dva do tri navedena simptoma.

b) mjerena depresivna epi#oda! sadr#ava etiri ili vie od navedenih simptoma.

c) eka depresivna epi#oda $e# psihotinih simptoma ! sadr#i nekoliko navedenih simptoma, aizra#eni su gubitak samopotovanja, te ideje bezvrijednosti i krivice. Suicidalne misli i aktivnostisu este.

d) eka depresivna epi#oda sa psihotinim simptomima! identina je sa prethodnom, ali bolesnik

ispoljava jo i halucinacije, sumanute ideje, psihomotornu retardaciju, ili stupor, te je nemogu&eda pacijent vri uobiajene drutvene aktivnosti.

PO(R#&%I DPRSI(%I POR!"#$

arakterie se ponavljanjem epizoda depresije, bez epizoda povienog raspolo#enja. 0e#i oblici ovogporeme&aja imaju mnogo zajednikog s poetnom manino*depresivnom depresijom, melanholijom,vitalnom depresijom i endogenom depresijom. %ko se pojavi epizoda manije kod bolesnika s povratnimdepresivnim poreme&ajem, odgovaraju&a dijagnoza je bipolarni a"ektivni poreme&aj.

U povratni depresivni poreme&aj spada i sezonski depresivni poreme&aj.

Sezons)i a-e)ti3ni poree/aj

s,a ;F


40/55


4ije je o ovom poreme&aju ako neke osobe u jesen i zimi osje&aju neraspolo#enje, imaju gubitakenergije, teko&e sa spavanjem i apetitom i obavljanjem svakodnevnih poslova, a u toku prolje&a i ljetaiste osobe nemaju nikakvih psihikih teko&a.

5retpostavlja se da je kod tih pacijenata poreme&en =bioloki sat>. 1n radi sporije nego to je potrebno,a terapija svjetlom ili prolje&e, odnosno ljeto resetuju sat i dovode sve poreme&ene "unkcije u normalno

stanje.Epidemiologija

-epresivni poreme&aj je +,? do ; puta e&i me$u srodnicima prvog stepena, nego to je to sluaju uoptoj populaciji. -epresivni poreme&aji su dvaput e&i kod adolescenata i odraslih #ena, nego kododraslih mukaraca.

PR*IS&IR#$'"I #FK&I(%I POR!"#$I

5oreme&aji raspolo#enja, kod kojih ve&ina pojedinih epizoda nije dovoljno teka da bi se opravdanoopisale kao hipomanija ili blaga depresivna epizoda.

2i)lotiija

1snovna karakteristika ciklotimije je hronini ili rekurentni poreme&aj a"ektiviteta, koji ukljuuje brojneepizode hipomaninog ponaanja i blage umjerene depresije, ali sa slabije ispoljenim intenzitetomsimptoma, tako da se ne mo#e dijagnostikovati ako bipolarni a"ektivni poreme&aj.

%"ektivna nestabilnost mora da traje najmanje dvije godine, u toku kojih su evidentni periodi depresije ihipomanije, ali bez me$uperioda normalnog a"ekta.

Simptomi2 pad energije i aktivnosti, nesanica, gubitak samopouzdanja, pesimizam za budu&nost, teko&ekoncentracije pa#nje, povlaenje iz drutva, gubitak zadovoljstva u seksu, usporen misaoni tok i

oskudan govor.Epidemiologija

Liklotimija se pojavljuje u mla$em dobu, jednako kod mukaraca i #ena. Kivotna prevalencijaciklotimije se kre&e od ,89 do +9, dok njena prevalencija unutar a"ektivnih poreme&aja iznosi ;9 do?9.

ok

Liklotimija obino poinje u adolescenciji ili neto kasnije. U +?9 do ?9 ciklotimija se nastavlja ubipolarni a"ektivni poreme&aj.

Distiija

-istimija je hronina ili rekurentna depresija, koja se pogorava, ili precipitira nakon psihosocijalnogstresa.

-istimija je poreme&aj kod koga se u toku dvije godine (ne) konstantno ispoljava depresivnoraspolo#enje (pad energije i aktivnosti, nesanica, gubitak samopouzdanja, pesimizam za budu&nost,teko&e koncentracije pa#nje, povlaenje iz drutva, gubitak zadovoljstva u seksu, usporen misaoni tok ioskudan govor).

Epidemiologija

s,a 8


41/55


od djece distimija se javlja podjednako kod oba pola, i utie na kolski uspjeh. De&e se javlja uporodicama gdje je registrovana depresivna epizoda, nego u optoj populaciji. Kivotna prevalencijadistimije je oko B9.

ok

-istimija se javlja rano i podmuklo u djetinjstvu ili kasnije i ima hronian tok.

Krivino;pravni $naaj afektivni% poremeaja

Depresija

/eoma je rijetka pojava da pacijenti, koji ispoljavaju teki depresivni psihotini poreme&aj, izvreubistvo. %ko se to i desi onda je naje&a pojava da su lanovi porodice #rtve depresivnih bolesnika,gdje bolesnik nakon ubistva izvri suicid !proireno samou$istvo' 1n ih navodno ubistvom spaava odneke nastupaju&e nesre&e.

rivina djela * kra$a i nasilniko ponaanje (koje mogu da poine depresivni bolesnici), ipak suuzrokovani drutvenim "aktorima (kod hospitalizovanih bolesnika ne uoava se nasilniko ponaanje).

!anija

'anini bolesnici mogu da izvre kra$u i prevaru. U pojedinim sluajevima, kada se pojedinacsuprotstavi namjerama maninog bolesnika, pacijent mo#e da se nasilniki ponaa.

POGLAVLJE 11.

%'RO&SKIB S# S&RSO! PO(*#% I SO!#&IFOR!%I POR!"#$I

5rema '*+ u ovu grupu spadaju2+. Fobini an)siozni poree/aj,7. Ostali an)siozni poree/aji,;. Opsesi3no+)op7lsi3ni poree/aj,8. Rea)cije na te)i stres i poree/aj prilago@a3anja,?. Disocijati3ni :)on3erzi3ni; poree/aj,B. Soato-orni poree/aj i ostali ne7rots)i poree/aji.

5od neurozama se podrazumijevaju "unkcionalni nervni poreme&aji bez vidljivih znakova organskogote&enja.

FOEI%I #%KSIO*%I POR!"#$

Gobino anksiozni poreme&aji se karakteriu pojavom anksioznosti i izbjegavanjem. %nksioznost sejavlja u jasno odre$enim okolnostima i susretima s objektima koji inae nisu opasni.

U "obine anksiozne poreme&aje spadaju2

* Agorafoija ! obuhvataju strah od otvorenog prostora, naputanja stana, odlaska uprodavnice, gu#ve na javnim mjestima, ili putovanja vozom, autobusom ili avionom.

* !ocijalne foije * mani"estuju se kao strah od toga da &e poreme&enu osobu neko posmatrati,to dovodi do izbjegavanja socijalnih situacija.

* !pecifine foije ! vezane za speci"ine situacije kao to je blizina od odre$enih #ivotinja,strah od visine, grmljavine, mraka, letenja, zatvorenih prostora, odlaska zubaru, pogleda nakrv ili ozljedu.

s,a 8+


42/55


OSLI #%KSIO*%I POR!"#$I

od ovih poreme&aja anksioznost je glavni simptom i nije ograniena na bilo kakvu situaciju u okolini.

1vdje spadaju2 panini poreme&aj, opti anksiozni poreme&aj i mijeani anksiozni i depresivniporeme&aji.

a/ Panini poremeaj

5anika je naglo nastali grupni ili masovni strah, kojim se ne mo#e gospodariti i koji simultanodo#ivljavaju svi pojedinci u masi.

0o je "enomen koji se mo#e javiti kod svakog ovjeka u odre$enim situacijama i tada semani"estuje du#e ili kra&e vrijeme u tri "aze2

* +a#a kratkotrajne preplavljenosti sna!nim emocijama,* +a#a reakcije, karakterie se nekontrolisanim ponaanjem i mo#e da traje nekoliko dana, i* +a#a ra#rjeenja, kada dolazi do stabilizacije psihikih "unkcija zahvaljuju&i samopomo&i ili

uzajamnoj pomo&i.

5oreme&aji kod kojih se javlja panika kao dominantni simptom, bez realne prijetnje da je #ivotugro#en je sastavni dio posebnog entiteta u psihijatrijskoj klasi"ikaciji koji se nazivaju panini

poremeaji.

Simptomi poreme&aja su2

* kratak dah,* vrtoglavica ili malaksalost,* bolovi u predjelu srca i ubrzan puls,* drhtanje ili tresavica,* znojenje,* guenje,* muka na povra&anje,* depersonalizacija,* ukoenost,* osje&aj vru&ine ili hladno&e,* bolovi u prsima,* strah od smrti, i* strah od ludila ili da se ne uini neto nekontrolisano.

1vaj poreme&aj naje&e poinje iznenada, neoekivano, a broj napada se pove&ava.

$/ *pti 'generali$irani) anksio$ni poremeaj

Sutinski simptom je neodre$ena anksioznost koja je generalizirana ali nije ograniena niti sejavlja u odre$enim posebnim uslovima okoline. 5ostoji stalni strah da &e bolesnik ili neko njegovbli#nji ubrzo oboljeti ili do#ivjeti nesre&u.

c/ -ijeani anksio$ni i depresivni poremeaji

1va dijagnostika kategorija se primjenjuje kada su prisutni simptomi anksioznosti i depresijeizra#eni u jednakom omjeru i intenzitetu, tj. ni jedni jasno ne prevladavaju.

OPSSI(%O+KO!P'LSI(%I POR!"#$

1psesivno*kompulsivni poreme&aj se karakterie pojavom prisilnih misli i radnji, koje oboljelido#ivljava kao nametnute i tu$e. 5risilne se misli ili radnje uestalo ponovno vra&aju u bolesnikovo

s,a 87


43/55


ponaanje ili aktivnosti, u stereotipnom obliku i uvijek izazivaju nelagodnost i strah. olesnik smatra dasu besmislene i bezuspjeno im se pokuava suprotstaviti.

5oetak poreme&aja mo#e biti akutan ili postepen.

Prisilne misli mogu da se jave bolesniku u razliitim oblicima, mimo njegove volje.Fpsesivna ruminacija je unutranja diskusija u kojoj do iscrpljenosti se raspravlja o razlozima za i

protiv.Fpsesivne sumnje se odnose na razliite aktivnosti za koje oboljeli sumnjaju da ih nisu dobro uradili(zakljuali vrata).

Prisilni impulsi su nametnuti porivi da se neto uradi to je u suprotnosti s bolesnikovom voljom.Prisilni rituali obuhvataju niz besmislenih aktivnosti dok se ne zadovolji prisilna potreba (beskonanopranje ruku, brojanje, itd.).

R#K2I$ %# &0KI S&RS I POR!"#$ PRIL#1O#(#%$#

U okviru ovih poreme&aja mogu&a je pojava2 akutne stresne reakcije, post*traumatskog stresnogporeme&aja i poreme&aja prilago$avanja.

a/ Akutna stresna reakcija

%kutna stresna reakcija je veoma te#ak prolazni poreme&aj koji se razvija kao odgovor na2 5.izuzetan "iziki i psihiki stres, i 6. iznenadne promjene u drutvenom polo#aju. Stresor je

psihika trauma koja prevazilazi iskustvo pojedinca i predstavlja ozbiljnu prijetnju integritetutraumatizovanog subjekta ili njemu bliske osobe.

$/ Post;traumatski stresni poremeaj 'P!P)

50S5 je zakanjeli ili produ#eni odgovor na stresni doga$aj ili situaciju. 5oreme&aj sekarakterie strahom, koji se esto ponavlja sa ili bez povoda, nastalim poslije psihikineuobiajenog doga$aja. 0akav doga$aj pojedinac opisuje kao psihiku traumu, jer prevazilaziuobiajeno ljudsko iskustvo. 5redisponiraju&i "aktori su crte linosti i prijanji neurotski

poreme&aji.

50S5 se mo#e javiti u svim #ivotnim dobima, ali ipak naje&e kod mla$ih odraslih osoba.

U nastanku 50S5 znaajnu ulogu igraju "aktori2 tip stresa, premorbidna linost, drutvenookru#enje u traumatskom i post*traumatskom periodu. Stresor mora biti po prirodi vanuobiajenog ranga do#ivljaja (nasilje, silovanje, ratna dejstva, prirodne ili druge nesre&e, itd.).

50S5 se naje&e javlja nakon nekoliko mjeseci ili ak godina poslije do#ivljene traume.

U tipina obilje#ja 50S5 spadaju2

* epizode ponovnog pro#ivljavanja traume u kratkotrajnim sje&anjima,* povremeno se doga$aj do#ivljava u snu,* pojava osje&anja da &e se traumatski doga$aj ponovo odigrati,* pojava "iziolokih reakcija ili intenzivnih psiholokih smetnji pri pojavi situacija koje

asociraju na traumatski do#ivljaj,* stalno izbjegavanje stimula koji asociraju na traumu,* poreme&eni izbjegavaju kontakte s drugim ljudima,* mogu se javiti simptomi2 nesanica, razdra#ljivost ili ljutnja, hipervigilnost pa#nje i stalna

preplaenost.

c/ Poremeaj prilago=avanja5oreme&aj prilago$avanja nastaje nakon znatne promjene u #ivotu ili stresnog doga$aja, amani"estuje se promjenama u emocionalnom ponaanju, koje ometaju socijalno "unkcionisanje

psihotraumatizovane osobe (polazak u kolu, postati roditelj, penzionisanje, itd.).

s,a 8;


44/55


liniki se poreme&aj prilago$avanja mani"estuje u vie oblika2

* kratka depresivna reakcija2 do mjesec dana,

* prolongirana depresivna reakcija2 do dvije godine,

* mijeana anksio#na i depresivna reakcija2 simptomi anksioznosti i depresije, istog

intenziteta,* poremeaj prilago-avanja sa predominantnim poremeajem drugih emocija, kao to su

anksioznost, depresija, ljutnja, itd.,

* poremeaj prilago-avanja sa predominantnim poremeajem ponaanja2javlja se kodadolescenta u vidu agresivnosti i disocijalnog ponaanja,

* poremeaj prilago-avanja sa mijeanim poremeajem emocija i ponaanja, gdje su obasimptoma podjednako izra#ena.

DISO2I$#&I(%I :KO%(R*I(%I; POR!"#$I

Zajednika karakteristika disocijativnih (konverzivnih) poreme&aja je parcijalni ili potpuni gubitaknormalne integracije pam&enja, orijentacije prema svojoj linosti, trenutnih osje&anja i kontrole pokretatijela. Uzrok ovih poreme&aja je psihika trauma*stres.

Disocijati3na anezija ! mani"estuje se gubitkom sje&anja va#nih i nedavno do#ivljenihdoga$aja i situacija. 5oreme&aj nastaje kao posljedica intenzivnog stresnog doga$aja. %mnezijase odnosi na kra&i ili du#i period djelovanja psihike traume.

Disocijati3na -7ga! odlikuje se iznenadnim i nesvrsishodnim odlascima od ku&e ili sa radnommjesta. Uzroci pojave "uga tra#e se u poreme&aju razvoja linosti i traumatskog do#ivljaja.

Disocijati3ni st7por! dolazi do prekida kontakta sa okolinom i smanjenja ili odsutnosti voljnih

pokreta. olesnik ne reaguje na spoljne dra#i kao to su svjetlo, buka, i sl. 5oreme&aj nastaje kaoprimitivna zatitna reakcija kod vulnerabilnih osoba na traumatski doga$aj.

Stanje transa i opsjedn7tosti ! karakterie se privremenim gubitkom osje&aja vlastitogidentiteta i orijentacije u okolini. olesnik se ponaa kao da je pod uticajem druge osobe, svijestmu je su#ena i usmjerena samo na odre$ene sadr#aje.

Ostali disocijati3ni :)on3erzi3ni; poree/aji ! Gan#erov sindrom .sindrom pri$li!nihodgovora/! poreme&eni daje odgovore koji nisu tani, ali su tu ! negdje blizu. olesnici dajuutisak kao da =igraju> ulogu duevnih bolesnika, ali njihovo ponaanje znaajno odudara odonog koje ispoljavaju psihijatrijski pacijenti.

POGLAVLJE 12.

POR!"#$ LI%OS&I

(Psihopatija) ! odnosi se na razvoj linosti.(Psiho#a) ! odnosi se na bolestan proces.

'nogi svrstavaju psihopatije u podruje izme$u duevnog zdravlja i bolesti i daju sljede&u de"inicijupsihopatskih linosti2 8o su takve linosti koje se odlikuju kvantitativnim oso$itostima nagona,temperamenta i karaktera gdje je kvantitet oso$itosti relativan i #avisi od cjeline linosti9'

Epidemiologija

s,a 88


45/55


Statistiki podaci o uestalosti psihopatija nisu pouzdani i validni. 4azlog le#i u tome to psihopatskalinost sama po sebi nije psihiki poreme&aj koji podrazumijeva smanjenu radnu sposobnost ili kojiiziskuje ljekarsku pomo&.

Etiologija

U nastanku, odnosno razvoju psihopatskih linosti, znaajnu ulogu igraju hereditarni, psihiki i "aktori

sredine ! ne pojedinano, ve& u interakciji.

+. Hereditarni "aktori

1buhvataju sve oblike biolokih komponenti, kao to su2 tjelesna konstitucija i predispozicija zanain reagovanja svojstven psihopatama.

4ezultati studija na blizancima pokazalo se da su hereditarni "aktori znatno vie izra#eni kodmonozigotnih nego kod bizigotnih blizanaca, to uveliko indicira jak genetski uticaj na nastanak

psihopatskih linosti.

7. Psihi)i "aktori

5sihiki "aktori igraju znaajnu ulogu u nastanku psihopatije.Zbog slabosti ga, kod psihopate dolazi do nekontrolisane provale nagona, to se ispoljava uvidu agresivnih radnji. Slabost ga se mani"estuje kao nezrela linost, zato psihopata nema pravusliku o realnosti, to ga navodi da la#e i vri razliite delikte.

Superego psihopate je slab, to se ispoljava u nepotovanju moralno*etikih normi.

;. Gaktori sredine ili socijalni inioci

/ezani su za rani razvoj djeteta u porodici, te se mogu preciznije nazvati porodini uzrocinastanka psihopatskog ponaanja. stra#ivanja znaaja pojedinih doga$aja u tom periodu razvojalinosti ukazala su na dva bitna elementa koja utiu na "ormiranje (ab)normalne linosti2

separacija od roditelja, i roditelji psihopate sa kojima djeca #ive.a) !eparacija od roditelja

Smatra se da u razvoju psihopatske linosti bitnu ulogu igra odvajanje od roditelja u tokuprvih godina #ivota, tj. liavanje djeteta roditeljske, posebno majine ljubavi.

0rajno odvajanje od roditelja nakon rastave braka, odnosno #ivot djece u nepotpunojporodici ima te#e posljedice i ispoljava se visokim procentom njihovog antisocijalnogponaanja.

b) >oditelji psi%opate sa kojima djeca +ive

1tac sociopata, va#an je "aktor u razvoju antisocijalnog ponaanja djeteta, kao i da roditeljski

harmonian brak a gdje je otac sociopata ne umanjuje rizik od budu&eg devijantnogponaanja djeteta.

Uzimaju&i u obzir porodine prilike u kojima se odgajaju djeca, za eventualni razvojpsihopatske linosti znaajne su i druge mani"estacije poreme&enog porodinog #ivota, kaoto su2 nezadovoljstvo i sva$e me$u roditeljima.

6ibbens razlikuje tri osnovna tipa stava roditelja prema djeci koja su u "unkciji njihovogkasnijeg psihopatsko ponaanja2

* oditelji koji od$acuju dijete, usljed ega se stvaraju nesocijalizirana, uglavnomagresivna djeca, svirepa, pakosna, sklona tui, i sl., linosti nastavnika, kolskih drugova, itd.).Hta je presudno da pojedine psihopate ra#viju kriminogenu djelatnostI

Iombrozo smatra, da je put u kriminalitet iskljuivo genetski determinisan, a drugi (ve&ina autora) kojisu se bavili ovim pitanjem, ukazuju da su u nastanku delinkvencije presudni socio*psiholoki "aktori,kao to su2 socijalna bliskost sa kriminalcima, vaspitna zaputenost, negativni socijalni uzori,nemogu&nost uenja iz iskustva, pojaana sugestibilnost, i dr.

*a)lj7a)2 5sihopatija kao poseban vid psihikog poreme&aja nije dovoljna sama po sebi za "ormiranjedelinkventnog ponaanja u u#em smislu rijei, ali u svakom sluaju predstavlja povoljnu osnovu zarazvoj delinkvencije.

retman/eliku teko&u prilikom lijeenja psihopata predstavlja njihova nemotivisanost da promijene vlastito

ponaanje.

Sistematski tretman psihopata provodi se samo kod antisocijalnih psihopata, naje&e u kazneno*popravnim domovima.

0retman obuhvata psihoterapeutske i socioterapeutske metode koje uglavnom imaju za cilj uslovljavanjepsihopata (delinkvenata) na ponaanje koje je drutveno prihvatljivo.

POGLAVLJE 13.

D'0(%# *#OSLOS&

s,a 8F


50/55


-uevna zaostalost je stanje zaustavljenog ili nedovrenog razuma, koje se posebno karakteriesubnormalno&u inteligencije.

-uevna zaostalost se naziva jo i2 duevna retardacija, intelektualna de"icitarnost, subnormalnost,slaboumnost, oligo"renija, hipo"renija i nedovoljna mentalna razvijenost.

Epidemiologija

'entalna retardacija je pribli#no podjednako rairena u raznim sredinama. Smatra se da me$u kolskomdjecom ima +,?9*?,?9 mentalno nedovoljno razvijenih. 0e#i oblici retardacije javljaju se u populaciji,;9*,B9 sluajeva.

Etiologija

Uzroci koji dovode do pojave duevne zaostalosti su mnogostruki. 3eophodno je razlikovati iniocekoji dovode do uro$enih i steenih retardacija inteligencije. Mto se tie vremena djelovanja, tetni "aktorise dijele na one koji djeluju2 prije poroda, u toku poroda, i poslije poroda.

' ;aktori koji djelujuprije poroda

5retpostavlja se da je najve&i broj osoba duevno zaostao zbog djelovanja patogenih "aktora prijeporoda. Sve te "aktore mogu&e je podijeliti na2

* uro$ene greke metabolizma,* hromozomske aberacije,* poreme&aji razvoja mogza i lobanje,* poreme&aj "unkcije endokrinih #lijezda,* toksi*in"ektivna ote&enja ploda,* inkompatibilnosti 4h*"aktora, i* traumatska ote&enja ploda.

&' ;aktori koji djeluju u toku poroda

Gaktori koji u toku poroda dovode do ote&enja ploda odnosno "unkcije mozga naje&e sumehanike, traumatske prirode2 prijevremeni porod, usporeni intrauterini razvoj, poro$ajnatrauma i ern*ikterus.

1d 79*?9 sluajeva mentalne retardacije dovodi se u vezu sa povredama pri porodu, odnosnotrombozom krvnih sudova, edemom i hipoksijom mozga.

3' ;aktori koji djeluju nakon poroda

3aje&i uzronici razvoja mentalne retardacije nakon poroda su2 in"ektivne bolesti,postvakcinalne komplikacije, trauma mozga, epilepsija, trovanja i malnutricije.

'entalna retardacija mo#e nastati kao posljedica djelovanja nekih socijalnih "aktora, kao to su2

nezainteresovanost roditelja za odgoj i kolovanje, nedostatak drutvenih kontakta sa sredinom,itd. Socijalnim treba dodati i psihike "aktore u koje se ubrajaju2 nedovoljno emocionalno isenzorno stimulisanje djeteta (pseudoretardacija).

Klasifikacija i klinika slika

U '*+, duevna zaostalost je podijeljena na etiri osnovna oblika2 laku, umjerenu, teku i dubokuduevnu zaostalost.

' aka duevna $aostalost

Za laku duevnu zaostalost postoje i drugi nazivi koji se tako$e esto upotrebljavaju2 de$ilitet,morosnost, sla$oumnost, laka duevna nenormalnost, plitkoumnost, i dr.

Iaka duevna zaostalost je prvi, najlaki stepen ote&enja inteligencije.

1rijentaciono, ovom stepenu intelektualnog ote&enja odgovara koe"icijent inteligencije (H)procijenjen od ? do C.

s,a ?


51/55


0akve osobe jo u najranijem djetinjstvu pokazuju manji interes i spontanost nego prosjenointelektualno razvijena djeca. Shvatanje je oslabljeno. 3e razlikuju bitno od nebitnog, pa im je ucentru opa#anja uglavnom konkretni ulni utisak. U praktinim problemima lako retardiranaosoba raspola#e oskudnim brojem rjeenja, koje je uglavnom preuzeto od drugih ljudi, aoriginalnih pristupa ima veoma malo.

od lako retardiranih osoba mogu biti ouvane izvjesne mentalne "unkcije, kao to su pa#nja, ito njen tenacitet, dok je vigilitet ote&en.

-e"ekt inteligencije obino se otkriva u koli. %ko se mentalno lako retardirane osobe osposobeza neki posao koji je adekvatan njihovim sposobnostima, mogu ga obavljati ali ipak uz pomo&drugoga, jer nisu samostalne.

5rema temperamentu mogu se zarana razlikovati dvije grupe mentalno lako retardiranih2

* eretini ! u stalnom su psihomotornom nemiru, impulsivni i nepredvidivo reaguju urazliitim situacijama.

* torpidni! zavisni, povueni, inertni i povodljivi.

&' ,mjerena duevna $aostalostZa umjerenu duevnu zaostalost poznati su i drugi nazivi2 im$ecilnost, umjerena duevna

su$normalnost ili retardiranost'

olinik inteligencije za umjerenu retardaciju iznosi izme$u ;?*8F.

'entalna retardacija ovog stepena je veoma esto udru#ena sa "izikim abnormalnostima ilimal"ormacijama, kao to su2 pareze ili paralize ekstremiteta, neobian izraz lica i glave i nekidrugi tjelesni nedostaci. Umjereno duevno zaostale osobe kasnije poinju da sjede, stoje,hodaju, govore i sa velikim zakanjenjem prestaju da vre nu#du u krevetu.

Seksualno su nepotpuno razvijeni, teko dolaze do partnera i deava se da nasr&u, napastuju i

siluju. Skloni su homoseksualizmu, egzibicionizmu i sodomiji. umjereno duevno zaostali se dijele na2

* eretine! nemirni i na najbeznaajniji povod mogu brutalno da reaguju.* torpidne ! nepristupani, povueni, zastraeni, tvrdoglavi, egoistini, uvredljivi i

osvetoljubivi.

3' eka duevna $aostalost

3aziva se jo i teka duevna su$normalnost.

oe"icijent inteligencije se kre&e od 7 ! ;8.

5sihomotorni razvoj je veoma usporen, govor oskudan, sveden na mali "ond nerazumljivih rijei.-ijete nije u stanju da vje#bom naui bilo ta, eventualno minimum komunikacije sa okolinom.Uz tjelesne de"ekte, koji su ovdje e&i nego kod lake i umjerene duevne retardacije, javljaju seepileptini napadi (879).

5otreban je stalan nadzor nad ovakvom djecom2 briga oko njihove higijene, hranjenja, oblaenja.

4' uoka duevna $aostalost

3aziva se jo i idiotija.

nteligencija je ote&ena u najve&em mogu&em stepenu2 kolinik inteligencije iznosi do +F.5raktino, testovi inteligencije se ne mogu primijeniti.

1ko ?9 od ukupnog broja mentalno retardiranih pripada dubokoj duevnoj zaostalosti. dioti sera$aju, gotovo bez izuzetka, sa tjelesnim ote&enjima, koja su uvijek veoma ozbiljna iugro#avaju #ivot ote&ene osobe (kongenitalna apla#ija dijelova mo#ga, mikrogirija,

porence+alija, itd.).

s,a ?+


52/55


dioti ne naue da govore, a ako uspiju, rjenik im je sveden na nekoliko rijei, govor jeneartikulisan. @od je, u najboljem sluaju, nespretan, trapav i i nekoordinisan. 3ekada vje#bommogu minimalno poboljati motorne i govorne sposobnosti.

5reko ?9 duboko duevno retardiranih osoba imaju epileptine napade, a svi imaju "izikede"ekte.

inost duevno $aostali%

3jihovo se ponaanje mo#e podijeliti u dvije grupe tipova koji se naje&e vide u praksi2

+. Pr3a gr7pa! gdje dominira konkretno miljenje i egocentrinost. od takvih osoba evidentanje nedostatak introspekcije i ne mogu da shvate tu$e argumente, pa zbog toga pokazuju izrazitosmanjenu mogu&nost socijalnog prilago$avanja. U osnovi takvog ponaanja nalaze se ote&enjakognitivnih "unkcija retardirane osobe.

7. Dr7ga gr7pa! karakterie se motornom hiperaktivno&u i nemogu&no&u odr#avanja pa#nje.Desto, kod retardiranih ovog tipa ponaanja u osnovi poreme&aja nalaze se neuroloke lezije,koje se mogu mani"estovati parezama, paralizama, epileptinim napadima i sl.

Psi%iki poremeaji kod mentalno retardirani%

5sihiki poreme&aji kod mentalno zaostalih su =nakalamljeni> i javljaju se esto, ak tri do pet puta vienego kod djece normalne inteligencije.

-uevno zaostali zbog lezije L3S*a su predisponirani (vulnerabilni) za razvoj psihikih poreme&aja.

ijagno$a

-ijagnoza mentalne retardacije postavlja se na osnovu psihijatrijskog, "izikalnog, psiholokog,de"ektolokog i laboratorijskog ispitivanja.

/eoma esto, naroito kod sluaja lake duevne retardacije, mogu&e su pogrene procjene. 5sihijatrijsko

ispitivanje ne razlikuje se od pregleda mentalno normalno razvijene djece. U nekim sluajevima, i poreddetaljnog i svestranog pregleda, teko je postaviti tanu dijagnozu. 0ada je potrebno primijenitipsiholoke testove inteligencije.

Desta greka se deava i u sluajevima, kada se dijagnoza primijeni kao prognoza za =sva vremena>.Dinjenica je da teko duevno zaostali ostaju hendikepirani tokom #ivota, me$utim, lako duevnozaostali mogu kasnije u zrelom dobu, mada nisu uspjeli u kolovanju da socijalno "unkcioniu nazadovoljavaju&i nain, da imaju dosta uspjeha u jednostavnim poslovima i da se dobro sna$u urazliitim #ivotnim prilikama.

iferencijalna dijagno$a

Znatan broj poreme&aja mo#e imitirati mentalnu retardaciju i, ako se ne izvri tana procjena, mo#e se

desiti da se ak i prosjeno inteligentna djeca tretiraju u specijalnim zavodima za zatitu mentalnoretardiranih. 1d psihijatrijskih poreme&aja di"erencijalno*dijagnostike poteko&e stvaraju2 emocionalne

smetnje djece, organski uslovljeni psihiki poremeaji, djeija shi#o+renija i ra#vojni hiperkinetskisindrom'

Prevencija i tretman' Primarna prevencija

s,a ?7


53/55


U primarnu prevenciju mentalne retardacije spadaju2 edukacija i in"ormisanje budu&ih roditelja(naroito trudnica), koji su, pretpostavlja se, izlo#eni riziku ra$anja de"ektne djece (neadekvatnaishrana, loi higijenski uslovi #ivota, zarazna bolest, puenje, zloupotreba alkohola i droga) oznaava maksimalnu izolaciju pojedinca od drutva. -urkheim smatra da suoba "aktora vrlo usko povezana sa suicidom.

asnije, @enrN i Short su -urkheimovom stavu o suicidima dodali dimenzije psihologije iekonomije. 5rema njima suicid i homicid su agresivne reakcije na "rustracije, koje su nastale poduticajem ekonomskih "aktora. 0ako, stopa suicida je najve&a u ni#im socijalnim slojevimadrutva.

Stack je ukazao da je mala stopa suicida kod osoba u braku, a veoma visoka kod razvedenih.

Prevencija suicida

5revencija suicida je u znaajnoj mjeri zavisna od drutva i ne bi smjela da se prepusti iskljuivozdravstvenoj slu#bi. U tom pogledu potrebno je identi"ikovati "aktore rizika u odre$enoj populaciji i

preduzeti mjere da se oni svedu na najmanju mogu&u mjeru.

/e&i broj osoba koji namjeravaju izvriti samoubistvo tra#e prije toga pomo&, naje&e od ljekara./eoma je va#no da ljekar prepozna namjere tih osoba i pomogne im da prevazi$u teko&e u kojima seoni nalaze. Ijekar treba da uzme u obzir ne samo to mu pacijent saopti, nego da obrati pa#nju i naneverbalnu komunikaciju.

retman

0retman obuhvata prevenciju irenja ote&enja izazvanog pokuajem samoubistva, lijeenje psihikog ilisomatskog oboljenja i savjetovanje nakon ukazane urgentne pomo&i.

Documents

PSIHOPATOLOGIJA PSIHIČKI POREMEĆAJI i kriminalitet 2