PROSTORNO-URBANISTIČKI PLAN OPŠTINE …zabljak.me › docs › 0PUP ZABLJAK - usvojeni dokument - tekst...PROSTORNO - URBANISTIČKI PLAN OPŠTINE ŽABLJAK do 2020.godine 2 NIVO sagledavanja

PROSTORNO - URBANISTIČKI PLAN OPŠTINE ŽABLJAK do 2020.godine

1

PPRROOSSTTOORRNNOO--UURRBBAANNIISSTTIIČČKKII PPLLAANN OOPPŠŠTTIINNEE ŽŽAABBLLJJAAKK ddoo 22002200..ggooddiinnee

tekstualni dio SADRŽAJ uvodni dio 1) opis granice i površina obuhvaćenog prostora 2) planski period 3) obrazloženje za izradu planskog dokumenta 4) zakonski osnov 5) izvod iz programskog zadatka analitički dio 1) analize i ocjene prirodnih karakteristika planskog područja 2) analize i ocjene postojećeg stanja namjena i kapaciteta područja obuhvaćenog planom 3) analize i ocjene postojećih fizičkih struktura, objekata infra i suprastrukture 4) ekonomsko - demografske analize 5) analize postojeće planske, studijske i tehničke dokumentacije višeg reda, planskog i susjednih područja sa odgovarajućim izvodom 5.a) analiza sektorske studije 6) analize područja koja su zaštićena propisom o prirodnoj, kulturnoj baštini i sl; 7) analiza obaveza preuzetih međunarodnim ugovorima; 8) ocjene iskazanih zahtjeva i potreba korisnika prostora koji su sastavni dio izvještaja o stanju uređenja prostora; 9) sintezni prikaz postojećeg stanja uređenja prostora sa evidentiranim determinantama prostornog razvoja, tabelarnim prikazom prostornih pokazatelja i pregledom problema, ograničenja i potencijala planskog područja opšti i posebni ciljevi 1) opšti i posebni ciljevi prostornog razvoja planirano rješenje organizacije, uređenja i korišćenja prostora 1) obrazloženje planiranog prostornog modela (koncepta) 2) koncepcija korišćenja, uređenja i zaštite planskog područja 3) ekonomsko - tržišna i demografska projekcija 4) faze realizacije 5) mreža i objekti supra i infrastrukture 6) podjela na planske jedinice i zone i uporedne tabele postojećih i planskih bilansa i kapaciteta (po planskim jedinicama) 7) principi i smjernice za uređenje prostora i izgradnju i rekonstrukciju objekata i izvođenje radova


2

NIVO sagledavanja 1 ukupan prostor lokalne samouprave 1) strategija prostornog uređenja 2) smjernice i osnove za rejonizaciju i grupisanje naselja 2.a) smjernice i osnove za razvoj turističkih zona i lokaliteta 3) smjernice za izradu detaljnih urbanističkih planova, urbanističkih projekata i lokalnih studija lokacije 4) smjernice za izgradnju na područjima za koja se ne predvidja donošenje detaljnog urbanističkog plana, urbanističkog projekta ili lokalne studije lokacije 5) pravila uređenja i pravila građenja NIVO sagledavanja 2 generalno urbanističko rješenje za centar lokalne samouprave 1) pokazatelji i ocjena stanja organizacije, uređenja i korišćenja prostora; 2) podaci o planskim kategorijama po pojedinim cjelinama - zonama 3) pravila građenja 4) osnovni uslovi korišćenja površina i objekata 5) opšte mjere zaštite površina objekata, vrijednosti životne sredine, prirodnih vrijednosti i kulturno - istorijskih dobara i dr. 6) mreže infrastrukturnih sistema u naselju sa uslovima priključenja (saobraćajnice, energetski, hidrotehnički i komunalni objekti) NIVO sagledavanja 3 za ostale centre i naselja 1) Pravila građenja sa smjernicama sa urbanističko-tehničkim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora smjernice za sprovođenje planskog dokumenta 1) smjernice za dalju plansku razradu (oblici intervencija) 2) smjernice za faznu realizacije plana 3) smjernice za zaštitu prirodnih i pejzažnih vrijednosti i kulturne baštine 4) smjernice za zaštitu životne sredine 5) smjernice za zaštitu od interesa za odbranu zemlje 6) smjernice za sprečavanje i zaštitu od prirodnih i tehničko - tehnoloških nesreća 7) smjernice i mjere za povećanje energetske efikasnosti i korišćenje obnovljivih izvora energije 8) smjernice i urbanističko - tehnički uslovi za izgradnju objekata 9) smjernice i plan rekonstrukcije, odnosno sanacije starih djelova naselja 10) smjernice za tretman neformalnih objekata i naselja


3

grafički dio SADRŽAJ PRILOGA PROSTORNO – PLANSKOG RJEŠENJA

LIST 1 – AŽURNA TOPOGRAFSKA PODLOGA SA GRANICOM PUP I ADMINISTRATIVNOM PODELOM R 1:25 000 LIST 2 - POSTOJEĆA NAMJENA PROSTORA R 1:25 000 LIST 3 - NAMJENA PROSTORA – PLAN R 1:25 000 LIST 4 - MREŽA NASELJA I CENTARA – PLAN R 1:100 000 LIST 5 - SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA – PLAN R 1:25 000 LIST 6 - PRIMARNI OBJEKTI HIDROTEHNIČKE INFRASTRUKTURE – PLAN R 1:25 000 LIST 7/1 - ELEKTROENERGETSKA I TK INFRASTRUKTURA – POSTOJEĆE STANJE R 1:25 000 LIST 7/2 - ELEKTROENERGETSKA I TK INFRASTRUKTURA – PLAN R 1:25 000

SADRŽAJ PRILOGA URBANISIČKO – PLANSKOG RJEŠENJA POSTOJEĆE STANJE

LIST 1 – PODLOGA SA VERTIKALNOM I HORIZONTALNOM PREDSTAVOM TERENA R 1:5 000 LIST 2 – STANJE PLANIRANJA – POSTOJEĆA PLANSKA DOKUMENTACIJA R 1:5 000

PLANIRANO STANJE

LIST 3 – NAMJENA POVRŠINA – PLAN R 1:5 000 LIST 4/1 – SAOBRAĆAJNO RJEŠENJE - KATEGORIZACIJA ULIČNE MREŽE R 1:25.000 LIST 4/2 – SAOBRAĆAJNO RJEŠENJE - PLAN (A i B) R 1:2 500 LIST 5/1 – ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA - POSTOJEĆE STANJE R 1:5 000 LIST 5/2 – ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA - PLAN R 1:5 000 LIST 6 – VODOVODNA I KANALIZACIONA MREŽA R 1:5 000 LIST 7 – ZELENILO I PEJZAŽNO UREĐENJE– PLAN R 1:5 000


4

uvodni dio 1) opis granice i površina obuhvaćenog prostora Predmet izrade PUP-a Žabljak je utvrđivanje strategije, politika, mjera, smjernica za implementaciju planskih rješenja, pravila prostorne organizacije, korišćenja i zaštite i uređenja prostora, kao i uslova za izgradnju, usmjeravanje, unapređivanje i zaštitu prostora opštine, u skladu sa koncepcijom i politikom PPCG. U užem smislu predmet PUP-a su urbana i ruralna naselja sa pripadajućim prostorima, objektima, suprastrukturom, infrastrukturom i specifičnim razvojnim, socioekonomskim procesima. Opština Žabljak obuhvata atare KO: Borje I, Borje II, Brajkovača, Crna Gora, Krš, Motilki Gaj I, Motički Gaj II, Novakovići I, Novakovići II, Njegovuđa, Pašina Voda I, Pašina Voda II, Tepca, Žabljak I, Žabljak II. Opština Žabljak se sa sjeveroistočne strane se graniči sa opštinom Pljevlja, sa južne strane opštinom Mojkovac, sa jugozapadne strane opštinom Šavnik, a sa zapadne strane opštinom Plužine. Sjeveroistočna granica ide rjekom Tarom u dužini od 46 km i zona je Nacionalnog parka Durmitor. Područje opštine Žabljak nalazi se na sjeverozapadu Crne Gore i zahvata površinu od 445 km2, što je 3,22% površine Crne Gore (13.812 km2). Određena je geografskim koordinatama 43° 15' 30˜ (najsjevernija tačka -ušće Sušice u Taru) i 43° 00' (Pločasta glava na Sinjajevini) sjeverne geografske širine, kao i najzapadnije tačke 18°59'30˜ (u kanjonu Sušnice) i 19° 23' 30˜ (lokalitet Milijića Brod u kanjonu rjekeTare) istočne geografske dužine. Grad Žabljak je opštinski centar, na koga su funkcionalno upućena svih 27 naselja opštine, ali i okolna naselja u širem gravitacionom opsegu. On je turistički, zdravstveni, trgovački, obrazovni, kulturni i administrativni centar opštine, a i glavni zimski turistički centar Crne Gore, pa samim tim, njegov značaj i centrilitet funkcionalno prevazilazi lokalni nivo. U gravitacionoj zoni Žabljaka živi 85% stanovništva opštine. 2) planski period U skladu sa programskim zadatkom utvrđenim 2009. godine, planski period Prostorno urbanističkog plana opštine Žabljak je 2020. godina. 3) obrazloženje za izradu planskog dokumenta Dosadašnji razvoj i dostignuti nivo razvijenosti opštine Žabljak, kao i sagledavanje mogućnosti socio-ekonomskog razvoja zahtjeva formiranje prostorne osnove budućeg razvoja. Nepovoljni demografski procesi, razmještaj i kretanje stanovništva, izuzetni potencijali razvoja turizma i komplementarnih djelatnosti od kojih je aktiviran samo mali dio, namjena prostora i zemljišta, razvoj mreže naselja, komunalna opremljenost prostora, opremljenost naselja objektima javnih službi i dr., prostorna organizacija privrednih djelatnosti, zahtijevaju utvrđivanje jasne prostorno-planske strategije razvoja, instrumenata i mjera za realizaciju. Izraziti problemi i konflikti prostornog razvoja opštine su ekonomska i prostorna marginalnost, nedovoljno usmjeravanje razvoja, nepovoljna demografska struktura i odseljavanje stanovništva, nizak nivo standarda stanovnika, konflikti u upravljanju zaštitom i razvojem, ugrožavanje ekonomskog, socijalnog i kulturnog integriteta i egzistencije planinskog stanovništva, infrastrukturna neopremljenost, nedostatak komunalne infrastrukture, boljih lokalnih puteva, zaostajanje u oblasti poljoprivredne proizvodnje i razvoju turizma, nedostatak pojedinih objekata javnih službi i usluga u naseljima, i dr. opština Žabljak danas znatno zaostaje za većinom crnogorskih opština u pogledu savremenog upravljanja razvojem. Navedeni problemi koji pritiskaju opštinu Žabljak predmet su izučavanja i izrade odgovarajućih prostorno-planskih rješenja (PUP) i kreiranja lokalne politike. Takođe izvjesne aktivnosti na realizaciji investicionih projekata, potencijalni pritisci zainteresovanih aktera za aktiviranje prioritetnih lokacija i programa razvoja turističkih i drugih sadržaja, promocija korišćenja dijela prirodnih i stvorenih resursa, zahtijeva utvrđivanje prostorno-planske osnove za usmjeravanje razvoja u prostoru opštine. Budući razvoj treba da se zasniva na politici sprečavanja depopulacije, stvaranju uslova za ostanak i povratak stanovništva, ekološkoj zaštiti, razvoju vodoprivrede, boljoj saobraćajnoj


5

povezanosti, kako sa okruženjem tako i u okviru opštine, održanju tradicionalne poljoprivrede, šumarstva, ali i intezivnijem razvoju turizma sa cjelogodišnjom ponudom u prostoru. Posebnu pažnju treba usmjeriti na povoljnosti za smještaj turističkih kapaciteta, žičara i skijaških staza, malih proizvodnih pogona i tercijarnih djelatnosti, zasnovanih na čistim tehnologijama, koje ne ugrožavaju kvalitet voda, i koji se mogu prilagoditi skromnijim lokacionim uslovima ruralnog područja opštine. Opština Žabljak ima realne mogućnosti za razvoj više vidova održivog turizma visokog kvaliteta uzimajući u obzir ekološke zahtjeve, prostorne mogućnosti i ograničenja i domaće i međunarodne standarde i kriterijume zaštite i razvoja. Razvoj adekvatnih vidova ljetnjeg i zimskog turizma i komplementarnih aktivnosti uticaće na sprečavanje dalje depopulacije i stvaranje uslova za povratak stanovništva, ravnomjerni razmještaj privrednih aktivnosti, adekvatnu zaštitu prirode i prirodnih vrijednosti, životne sredine i dr. Pored zakonske obaveze za izradu i donošenje planskih dokumenata u jedinicama lokalnih samouprava, Prostorno-urbanistički plan opštine predstavlja preduslov za racionalno i namjensko korišćenje prostora, respektujući socio-ekonomski kontekst i procese razvoja tržišnog privređivanja. Osnovni razlozi za izradu i donošenje Prostorno-urbanističkog plana su:

• nedostatak i neadekvatna pokrivenost prostora planskim dokumentima; • važeća planska dokumentacija je usvojena još krajem osamdesetih i početkom

devedesetih godina dvadesetog vijeka; • potreba za prostornim usmjeravanjem krupnih infrastrukturnih sistema nacionalnog

nivoa, komunalne infrastrukture, objekata javnih službi, prostora za izgradnju privrednih sadržaja, prostora za stambenu, turističku kao i drugu izgradnju;

• nužnost ublažavanja i zaustavljanja nepovoljnih demografskih trendova; • potreba za podjelom na teritorijalne zone sa različitim potencijalima u cilju: stavljanja u

razvojno ekonomske funkcije; planskog usmjeravanja ispoljenih i/ili pretpostavljenih inicijativa za aktiviranje profitabilnih programa (smještajnih kapaciteta u funkciji turizma, različitih vidova turističke ponude u prostoru i dr.); i stvaranja uslova za privlačenje novih korisnika, ostanak postojećih korisnika odnosno povratak onih korisnika prostora koji su otišli;

• definisanje strateškog okvira za upravljanje prirodnim resursima, kao i definisanje efikasnog koncepta korišćenja i zaštite raspoloživih prirodnih i stvorenih resursa, kulturnog nasljeđa i dugih vrijednosti;

• sprečavanje neracionalnog korišćenja i degradacije prostora, šumskog, građevinskog, poljoprivrednog zemljišta, vodnog (zaštitne zone priobalja, prirodnih vrijednosti);

• sprečavanje bespravne izgradnje, sanacija postojećih problema u naseljima i , stvaranje planskog osnova za budući razvoj naselja;

• potreba formiranja prostorno-planskih osnova za aktivno vođenje zemljišne politike (građevinskog zemljišta) i upravljanje prirodnim resursima, programiranje prostornog razvoja i uređenje građevinskog zemljišta na kratak, srednji i dugi rok i kontrole korišćenja zemljišta;

• neophodnost saniranja ekoloških posljedica dosadašnjeg razvoja i stvaranje instrumentarijuma za preventivno djelovanje u oblasti zaštite životne sredine.

4) zakonski osnov Polazni stručni osnov za pokretanje izrade i donošenje prostorno-urbanističkog plana opštine Žabljak i strateške procjene uticaja prostorno-urbanističkog plana opštine Žabljaka na životnu sredinu je programski zadatak. Programski zadatak za izradu prostorno-urbanističkog plana opštine Žabljak usklađen je sa odredbama Zakona uređenju prostora i izgradnji objekata (službeni glasnik rcg br.51/08) kao i sa odredbama Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (''sl. list rcg'', broj 80/05). Programski zadatak dio je Odluke o izradi:

• PUP-a Žabljak kojim se određuju polazna opredjeljenja planskog dokumenta, kao i zahtjevi i potrebe korisnika prostora, na osnovu čl.31, a u saglasnosti sa čl.15. Zakona o uređenju prostora izgradnji objekata; i

• strateške procjene uticaja plana na životnu sredinu kojom se stvaraju uslovi za optimalnu zaštitu životne sredine u procesu prostornog planiranja i obezbjeđuje okvir za definisanje/unapređivanje preduslova održivog razvoja, na osnovu čl. 4. – 6. i 10. Zakona o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu.


6

5) izvod iz programskog zadatka Osnovni zadaci PUP-a Žabljak, definisani programskim zadatkom donetim u aprilu 2009. godine, odnose se na: • utvrđivanje okvira održivog razvoja (prostorno i sektorski) uz unapređenje postojećih i razvoj

novih djelatnosti u skladu sa ograničenjima i uslovima korišćenja, uređenja i zaštite prostora;

• usmjeravanje prostorne organizacije na izvoru naselja i drugim nivoima (režim korišćenja, pravila/propozicije, ograničenja i dr.);

• rješenja za sanaciju postojećih i prevenciju potencijalnih problema prostorne organizacije i uređenja naselja i prostora;

• utvrđivanje teritorijalnih zona (funkcionalnih zona pretežne namjene), lokaliteta za izgradnju za razne namjene (ekonomske aktivnosti/projekte), bavljenje vodoprivredom, poljoprivredom, šumarstvom, turizmom i drugim privrednim djelatnostima;

• utvrđivanje prostornih, socio-ekonomskih i funkcionalnih determinanti i okvira privrednih i uslužnih djelatnosti u ruralnom području;

• izgradnja saobraćajne, komunalne i komunikacione infrastrukture u naseljima; • uređenje i upravljanje zemljištem u skladu sa zahtjevima prostorne orgnizacije (režimi

zaštite u zonama zaštite izvorišta, nacionalnog parka, koridora puteva i sl.) kao i komercijalnim funkcijama građevinskog zemljišta kao najvažnije poluge ravnopravnog razvoja;

• zaštita demografskih, prirodnih, stvorenih, i kulturnih potencijala i zaštita od elementarnih nepogoda i drugih udesa;

• definisanje politike, mjera i mehanizama za realizaciju planskih rješenja i kontrolu korišćenja, uređenja i zaštite prostora i dr.


7

analitički dio 1) analize prirodnih karakteristika planskog područja Prostor opštine Žabljak orografski predstavlja "geografski krov" Crne Gore, jer se 30 % njene teritorije nalazi na nadmorskoj visini iznad 1.500 m. Naseobine su najvećim djelom na visinama od 1.000-1.500 m, što potvrđuje i postojeći raspored stanovništva po hipsometrijskim zonama. U morfološkom smislu, područje geografski pripada jugoistočnim dinaridima, planinsko-kotlinsko-dolinskom dijelu Crne Gore, sa Durmitorom kao dominantnim planinskim masivom. Na sjeveru i zapadu obuhvata dijelove kanjona rijaka Tare i Sušice, a na jugu obuhvata dio planine Sinjajevine. Žabljak se nalazi na sjeverozapadnoj strani jezerske površi a na sjeveroistočnoj strani Durmitora. Žabljak predstavlja najvisočije urbano naselje na Balkanu (na 1.450 m.n.v.). Okružen je sa 23 planinska vrha od preko 2.200 m.n.v., 17 planinskih jezera i kanjonom rijeke Tare koji je najdublji u Evropi. Zbog ovih jedinstvenih kompozicija prirode, upisan u svjetsku baštinu UNESCO-a 1980 godine. GEOLOŠKI SASTAV I TEKTONIKA TERENA Na području Žabljačke opštine najviše su zastupljene karbonatne, zatim glacijalne stijene, dok su klastični sedimentni i vulkanske stijene samo mjestimično razvijene. Po vremenu nastanka pripadaju geološkoj eri Mezozoika (period vremena u istoriji planete Zemlje od 251 do 65 miliona godina) odnosno geološkim periodama: trijas, jura i kreda i geološkoj eri Kenozoik (posljednjih 65 miliona godina), odnosno geološkim periodima paleogen i kvartar. Područje opštine Žabljak najvećim dijelom pripada Durmitorskoj tektonskoj jedinici, zatim tektonskoj jedinici Ćehotine, a samo na površini od oko 6 km, istočno od Sedlene grede i Ranisave – zahvata i Kučku tektonsku jedinicu (M. Mirković i P. Vujisić, 1989). GEOMORFOLOŠKE ODLIKE TERENA Osnovna geomorfološka podjela područja opštine podrazumijeva četiri specifične prostorne cjeline sa naglašenom fizionomijom: masiv Durmitora, kanjon rijeke Tare, površ Jezera i masiv Sinjajevine. Masiv Durmitora predstavlja markantnu reljefnu cjelinu koja je ispresijecana mnogobrojnim kanjonima rijeka i potoka, sa velikim brojem vrtača, uvala, zaravni, planinskih oka i drugih karstnih tvorevina; kao poseban fenomen prirode. Iz njegovog planinskog masiva izbija veliki broj posebno interesantnih vrhova grebena i prevoja sa različitim oblicima. Na Durmitoru je nekoliko desetina vrhova viših od 2000 m, od kojih je najviši Bobotov kuk sa 2522 metara, a najniži teren je nizvodno od ušća Sušice u Taru, gdje je nadmorska visina oko 515 m, tako da je visinska razlika na prostoru NP "Durmitor" preko 2000 metara. Kanjon Tare, kao jedinstvena pojava po svojoj dubini, od 1000 m, a mjestimično i 1300 m, svrstava se odmah iza Velikog kanjona rijeke Kolorado (SAD). Kanjon Tare se prostire od ušća Bistrice do Šćepan polja (opština Plužine) i ima dužinu od 78 km. Kanjon je usječen u trijaskim i jurskim krečnjacima, čija se moćnost povećava u donjem dijelu rijeke Tare. U samom kanjonu je vrlo malo proširenja i ona se javljaju na mjestima gdje su u podini trijaskih krečnjaka škriljci i pješčari donjeg trijasa; na području opštine Žabljak evidentirano je samo jedno proširenje kod naselja Tepca. Pored kanjona Tare, po svojoj prepoznatljivosti ističe se i rijeka Sušica. Kanjon Sušice je smješten između Durmitora i Pivske planine, dug je 15 km i dubok 700 m. Površ Jezera predstavlja zaravnjen plato nadmorske visine od 1300 do 1500 m koji prostorno objedinjava područje opštine i vezuje planinske lance Durmitora sa kanjonskom dolinom Tare. Sinjajevina je prostrana planinska visoravan, duga oko 40km i široka oko 15 km, koja leži u polukrugu dubokog kanjona Tare. Ona je najveća krečnjačka zaravan – površ u Crnoj Gori, a zajedno sa Durmitorom predstavlja najveću morfološku jedinicu Sjeverozapadne Crne Gore. Na području opštine Žabljak djelovali su i djeluju gotovo svi oblici stvaranja reljefa osim vulkanskih.


8

HIDROGEOLOŠKE ODLIKE TERENA I INŽENJERSKO-GEOLOŠKA KLASIFIKACIJA STIJENA Na teritoriji Opštine Žabljak mogu se izdvojiti na osnovu hidrogeoloških svojstava slijedeće stijenske mase:

• Slabo do dobro propusne stijene intergranularne poroznosti • Dobro propusne stijene pukotinsko-kavernozne poroznosti • Slabo propusne stijene • Pretežno nepropusne stijene

Sa inženjersko-geološkog aspekta na teritoriji opštine Žabljak mogu se generalno izdvojiti slijedeće grupe stijena: vezane (dobro okamenjene, slabo okamenjene) i nevezane. U grupu vezanih dobrookamenjenih stijena mogu se uvrstiti: karbonatne i silicijske stijenske mase predstavljene slojevitim i masivnim krečnjacima, dolomitima, krečnjacima sa rožnacima, laporovitim krečnjacima trijaske i jurske starosti, vulkanske stijene predstavljene andezitima trijaske starosti i dijabaz rožnačke formacije jurske starosti. Ove stijenske mase, prema geotehničkim karakteristikama i fizičko-mehaničkim svojstvima odlikuju se relativno povoljnim inženjersko-geološkim svojstvima sa aspekta prostornog planiranja i izgradnje. Ove stijenske mase izgradjuju uglavnom dobro nosive i stabilne terene, izuzev duž kanjonskog dijela Tare gdje su moguće pojave nestabilnosti u vidu odrona. Ograničavajući faktori za gradnju na dijelu terena izgradjenom od ovih stijenskih masa su nagib terena i skaršćenost karbonatnih stijenskih masa. U grupu nevezanih stijena mogu se uvrstiti glacijalni, glaciofluvijalni, deluvijalni i aluvijalni sedimenti. Sa aspekta stabilnosti na teritoriji Opštine Žabljak mogu se izdvojiti:

• stabilni tereni zastupljeni na širem prostoru Sinjajevine i Jezerske visoravni, • uslovno stabilni tereni. To su tereni koji su stabilni u prirodnim uslovima, medjutim u

uslovima izvodjenja gradjevinskih objekata, odnosno nekontrolisanog zasijecanja padina, kao i u dinamičkim uslovima moguće su odredjene pojave nestabilnosti. To se u prvom redu odnosi na terene Rasove (od Đurđevića Tare do Aluga), zatim Selina i na područje Tepaca;

• nestabilni tereni u koje su uvršćeni kanjonski djelovi Tare i Sušice u kojima se dogadjaju odroni i sipari, kao i uvale na padinama Durmitora koje su većinom pokrivene naslagama slabo vezanih osulina i siparima.

SEIZMIČKA AKTIVNOST I PLAN SEIZMIČKE MAKROREJONIZACIJE I USLOVI KORIŠĆENJA TERENA Seizmička aktinost sjevernog regiona Crne Gore (kome pripada područje opštine Žabljak) umjerenog je intenziteta (rergistrovani zemljotresi do 7°MCS skale), za razliku od seizmički izuzetno aktivnih zona u središnjem i Južnom regionu Crne Gore (primorski region, tj. područja Ulcinja, Bara, Budve i Boke Kotorske, odnosno Podgoričko-danilovgradski pojas u kojima su mogući maksimalni intenziteti zemljotresa do 9° MCS skale). Prostor žabljačke opštine pripada zoni 7° i 8° MCS skale, što znači da je relativno stabilan i pogodan za gradnju skoro svih vrsta objekata (na području opštine zemljotresi sedmog stepena mogu se očekivati u zapadnom i jugozapadnom dijelu opštine – u naseljima Pošćensko-komarskog kraja, dok se seizmički potresi osmog stepena mogu očekivati u ostalom dijelu opštine – područje Sinjajevine, Šaranaca i kanjonske doline rijeke Tare). Dejstvo zemljotresa na površini terena, osim magnitude i mehanizma žarišta, udaljenosti od žarišta i svojstava sredine kroz koju se prostiru seizmički talasi, zavisi od seizmogeoloških karakteristika lokalne geotehničke sredine, koja se nalazi iznad osnovne stijene ili odgovarajuće dovoljno čvrste stijenske mase. Posle Skopskog zemljotresa 1963. godine i niza kasnijih zemljotresa koji su zahvatili teritoriju SFR Jugoslavije a naročito zemljotrese iz 1979. godine koji je zahvatio teritoriju Crne Gore (odnosno njen primorski deo) bilo je kompleksnih seizmoloških istraživanja koji su pored ostalog imali cilj izradu Seizmološke karte Jugoslavije. To je i urađeno u Zajednici za seizmologiju SFR Jugoslavije od brojne ekipe pa su i izdate štampane Seizmološke karte 1:1.000.000 i to i sa povratnim periodima za 50 godine, 100 godina, 200 godina, 500 godina, 1. 000 godina i Karta maksimalnih očekivanih intenziteta a za povratnu periodu od 10.000 godina (1987. godina).


9

Slika : Privremena seizmološoka karta teritorije SFRJ (dio za Crnu Goru) sa elementima očekivanog maksimalnog intenzteta zemljotresa, za povratni period od 500 godina (1987. godina). (Izvor: Sektorska studija za potrebe izrade PP R C SS-AE 4.12 ELEMENTARNE NEPOGODE I RIZIK OD TEHNIČKIH AKCIDENATA, GTZ, Vlada RCG, RZUP, Univerzitet Crne Gore, Podgorica, april 2005)

Šire posmatrano, seizmičku aktivnost Crne Gore definišu pojedinačna seizmogena žarišta i brojne seizmogene zone neposrednog okruženja (južna i jugoistočna Srbija, jugoistočna Hrvatska, istočna Hercegovina, sjeverna Albanija). Najbliža seizmogena zona ovom području nalazi se u neposrednoj okolini Berana koja može generisati zemljotrese sa maksimalnim intenzitetom do 8° MCS skale. Na osnovu geološkog sastava i tektonskog sklopa ovog terena kao i poznavanja geomorfološke građe, vršena su makro i mikroseizmička istraživanja šireg i užeg područja Žabljaka, na osnovu čega je urađena karta mikroseizmičke rejonizacije na području GUP-a Žabljak. Na bazi navedenih istraživanja i naznačene karte, ovaj teren pripada zoni 7° i 8° MCS skale, što znači da je relativno stabilan i pogodan za gradnju skoro svih vrsta objekata. Za očekivane maksimalne intenzitete zemljotresa postoji čitav niz uputstava i standarda koji se primjenjuju pri projektovanju, građenju i održavanju konkretnih građevinskih objekata, u skladu sa stepenom seizmičnosti terena. Opšti uslovi prostornog planiranja u seizmički aktivnim područjima Principi zemljotresnog inženjerstva o aseizmičkoj gradnji stvoreni su dugogodišnjim istraživanjima ponašanja tla i objekata u uslovima zemljotresa, posljedica izazvanih zemljotresom, osobina zemljotresa, kao i dinamičke pobude, dinamičkih osobina objekata odnosno njihovih konstrukcija i sl. Isti su zasnovani i na istraživanjima socioloških, ekonomskih, tehnoloških i sličnih aspekata djelovanja zemljotresa i posljedica od njih. Primenom osnovnih principa zemljotresnog inženjerstva za gradnju aseizmičnih objekata i drugih urbanih elemenata, postiže se redukcija štetnih posljedica od zemljotresa i smanjenje seizmičkog rizika, odnosno, dovođenje u tolerantne i prihvatljive okvire. Od posebne je važnosti dosljedna primjena postojećih tehničkih propisa za projektovanje i građenje u seizmičkim područjima. Sa aspekta zaštite od katastrofalnih zemljotresa velike koncentracije ljudi i materijalnih dobara po gradovima i naseljima je nepovoljna jer se u slučaju zemljotresa mogu očekivati brojne žrtve i velika razaranja. Prosječna gustina izgradnje treba da je manja od one koja se predviđa po uobičajenim urbanističkim normativima. Preporučuje se primjena otvorenog sistema izgradnje. Prosječna gustina stanovanja, treba da je manja od uobičajenih normativa za ovakva područja. Mogu se graditi objekti različite spratnosti uz pravilan (optimalan) izbor konstruktivnih sistema i materijala. Gabariti u osnovi objekata treba da imaju, po mogućnosti, pravilne geometrijske forme. To su forme simetrične u odnosu na glavne ose objekata, kao na primjer, pravougaona, kvadratna i slično.


10

Kod objekata koji moraju da imaju složene gabarite u osnovi i čiji pojedini djelovi imaju različite spratnosti (na primjer, turistički objekti tipa hotela sa restoranima i sličnim funkcijama), treba seizmičkim dilatacionim fugama gabarit objekta podeliti tako da pojedini djelovi imaju pravilne forme u osnovi i po visini i omoguće projektovanja zasebnih konstruktivnih jedinica. S obzirom na postojeću tendenciju da se sanacijom i ojačanjem oštećenih objekata od zemljotresa vrši i adaptacija kao i nadgradnja objekta, preporučuje se izbegavanje nadgradnje i adaptacije objekata kojom se menja konstruktivni sistem postojećih objekata. Za svaku intervenciju takve vrste, potrebno je izvršiti predhodnu statičku i seizmičku analizu objekta, sa ciljem obezbjeđivanja dokaza o mogućnosti pristupanja nadgradnji i adaptaciji. Najbezbedniji oblici nadgradnje i adaptacije podrazumjevaju ponavljanje postojećeg statičkog sistema na objektu, a ukoliko on ne zadovoljava propisane seizmičke uslove, potrebno je postojeću konstrukciju dovesti u kategoriju seizmički ispravne, odnosno, primijeniti sanaciju naknadnim seizmičkim ojačanjima, tj, horizontalnim i vertikalnim serklažima, odgovarajućih armatura. Na istraživanom području moguća je gradnja objekata različite spratnosti uz primjenu svih standardnih građevinskih materijala za konstrukcije i oblikovanje objekata. Treba dati prednost upotrebi duktilnih materijala, naročito kod objekata veće visine i većeg značaja. Mogu biti zastupljeni najrazličitiji konstruktivni sistemi. Kod zidanih konstrukcija preporučuje se primjena zidarije, ojačane sa horizontalnim i vertikalnim serklažama i armirane zidarije različitog tipa. Običnu zidariju, samo sa horizontalnim i vertikalnim serklažama treba primijenjivati za objekte manjeg značaja i manje visine (do 2 sprata visine). Pored ramovskih armirano-betonskih konstrukcija može biti primjenjena izgradnja objekata ramovskih konstruktivnih sistema ojačanih sa armirano-betonskim dijafragmama (jezgrima), kao i konstrukcija sa armirano-betonskim platnima. Ove konstrukcije su naročito ekonomične za visine objekata do 15 spratova. Kod prefabrikovanih armirano-betonskih konstrukcija preporučuje se primjena monolitnih veza između elemenata konstrukcije. Obično se ponašanje veza elemenata konstrukcije utvrđuje eksperimentalnim putem. Preporučuje se primjena dovoljno krutih međuspratnih konstrukcija u oba ortgonalna pravca, koje treba da obezbede distribuciju seizmičkih sila u elementima konstrukcije prema njihovim deformacionim karakteristikama. Ovo je naročito potrebno kod kombinovanih konstruktivnih sistema od armirano-betonskih ramova i dijafragmi. Moguća je primjena najrazličitijih materijala i elemenata za ispunu. Prednost imaju lagane prefabrikovane ispune, koje bitno ne utiču na ponašanje osnovnog konstruktivnog sistema. Ukoliko se primijenjuje kruta i masivna ispuna (opeka ili blokovi najrazličitijeg tipa) treba uzeti u obzir uticaj ispune na osnovni konstruktivni sistem. Projektovanje temelja primijenjivati za opterećenja tako da se eliminišu diferencijalna sleganja, a dva ili više načina temeljenja na istom objektu izbegavati, osim ako se svaki način temeljenja primijenjuje pojedinačno po konstruktivnim jedinicama. Treba obezbijediti dovoljnu krutost temeljne konstrukcije, a posebno na slojevima temeljnih greda sa stubovima konstrukcije. Za definisanje projektnih seizmičkih parametara, kao što su očekivana maksimalna ubrzanja, reprezentativne vremenske istorije i spektri reakcije, neophodne za dinamički proračun, potrebna su detaljna inženjersko-seizmološka i geotehnička istraživanja lokacija namenjenih za izgradnju ovih objekata. KLIMATSKE ODLIKE Žabljački kraj se nalazi u zoni planinskog kontinentalnog klimatskog pojasa. Naselje Žabljak neznatno osjeća primorski klimatski uticaj i uglavnom ima umjereno - kontinentalne klimatske odlike, modificirane reljefom koji klimu planinske okoline Žabljaka čini kontinentalno-planinskom i subplaninskom. Na području opštine srednja godišnja temperatura vazduha ima zonalni raspored, tako da je moguće izdvojiti četiri termičke zone:

− dolina Tare sa prosječnom godišnjom temperaturom od oko 8-10 °C − kanjon Tare sa prosječnom godišnjom temperaturom od oko 6-8 C° − planinski dio područja sa prosječnom godišnjom temperaturom od oko 2-4 °C − planinski vrhovi sa prosječnom godišnjom temperaturom od oko 0 °C


11

Područje Žabljaka spada u područja velike oblačnosti, posebno povećana u hladnom dijelu godine. Žabljačko područje prima godišnje prosječno do 2200mm padavina. Padavine su ravnomjerno raspoređene tokom godine, izraženije su zimi nego ljeti, dok su jul i avgust najsušniji mjeseci. Raspored vazdušnih strujanja pored opšte cirkulacije modificiran je lokalnim uslovima. Najučestaliji vjetrovi su iz južnog kvadranta (22,6 %,) i sjeverni, pogotovo na području Žabljaka (25,4%). Na Žabljačkom području su česti i zapadni i severozapadni vjetrovi (22,6%), a ostali duvaju znatno ređe. HIDROGRAFSKO - HIDROLOŠKE ODLIKE Izuzev toka rijeke Tare, koji tangira plansko područje, prostor opštine Žabljak karakterišu sljedeći hidrografski objekti: pištevine, izvori, vrela, estavele, ponori i ponornice, stalni i povremeni vodotokovi, bukovi i vodopadi, stalna i povremena jezera, bare i lokve. Svi zajedno imaju izuzetan značaj za vodosnabdijevanje naselja, turističike i sportsko-rekreativne aktivnosti, uzgoj ribe, napajanje stoke, za kvalitetne pašnjake i livade na obalama vodenih tokova, održavanje specifičnih i zaštićenih ekosistema i dr. PEDOLOŠKE KARAKTERISTIKE Zemljište na području opštine Žabljak je formirano na osnovu pedogenetskih činilaca, a najviše pod uticajem geološke podloge, reljefa, klime i vegetacije, što je uslovilo pojavu različitih tipova zemljišta po tipovima, osobinama i svojstvima. Na Žabljačkom području izdvojeno je 14 sistematskih jedinica koje se mogu svrstati u dvije grupe: • cmice (buavice) na krečnjacima i krečnjačkim drobinama • smeđa zemljišta na silikatnim podlogama i mješavini silikata i krečnjaka. U okviru područja opštine Žabljak postoje zemljišta od IV do VIII bonitetne klase. BIOGEOGRAFSKE ODLIKE (FLORA I FAUNA) Durmitor je najveća planina u Dinaridima i predstavlja jedan od centara razvoja balkanske, a posebno dinarske flore. Opasan je impozantnim kanjonima Pive i Tare, koji se karakterišu mnogim florističkim specifičnostima u prvom redu kao refugijumi endemične flore. Na Durmitoru se nalazi veliki broj endemita pa i alpskih i alpsko-arktičkih flornih elemenata. Često se na južiim padinama Durmitora, a naročito u kanjonskim dolinama sretnu čak i mediteranski florni elementi. Na cijelom ovom prostoru ima pet osnovnih biotopa: Biotop visokoplaninskih pašnjaka i kamenjara, Biotop stijena i litica, Biotop četinarskih šuma, Biotop listopadnih šuma i Biotop vodenih obiekata.

GEOMORFOLOŠKE VRIJEDNOSTI PROSTORA Područje opštine Žabljak karakteriše prostor visokih planinskih masiva sa dubokim kanjonima, vrlo izrađenom fluvijalnom, tj. rječnom erozijom i oblicima karstne i glacijalne (ledničke) erozije. Obradive poljoprivredne površine u dolinama, prostrani pašnjaci, veliki kompleksi kvalitetnih šuma, značajan dio hidropotencijala i na nekim lokalitetima, veoma povoljni uslovi za razvoj turizma, najznačajniji su prirodni resursi. Medju najznačajnije visoke planine i površi na području žabljačke opštine spadaju: Durmitor, Sinjajevina i Jezera drobnjačka. U oblasti visokih planina i površi geomorfološku specifičnost čine kanjonske doline, od kojih se kanjonska dolina Tare pruža od Bistrice i Dobrilovine ka severozapadu. KLIMATSKE SPECIFIČNOSTI KAO POTENCIJALI I OGRANIČENJA S obzirom na morfološke karakteristike područja i određene prirodne zakonomjernosti klimatske karatersitike na području opštine predstavljaju istovremeno i potencijal i ograničenje razvoja ovog područja koji se ogleda u slijedećem:


12

− Veliki broj dana u toku godine sa snježnim pokrivačem, koji često prelazi debljinu i od 1m, potencijal je za razvoj zimskog skijališnog turizma na Durmitoru;

− Klimatski uslovi u kanjonskoj dolini rijeke Tare i njenim prisojnim stranama obezbjeđuju povoljne uslove za razvoj poljoprivredne proizvodnje;

− Nepovoljni klimatski uslovi tokom zimskog i proljećnog perioda godine (izuzetno niske temperature vazduha sa pojavom mrazeva, velika oblačnost, snežni nameti, otapanje snježnog pokrivača u proljećnim mjesecima) utiču na dostupnost pojedinih zona i otežano funkcionisanje normalnih aktivnosti stanovnika stalno nastanjenih u ovim nepristupačnim područjima;

− Povoljniji klimatski uslovi koji vladaju tokom ljetnjih mjeseci u kanjonu riijeke Tare u odnosu na ostali dio opštine, utiču na mogućnost odvijanja raznovrsnih turističkih programa na rijeci Tari;

− Problemi u skladnom organizovanju naseljskih struktura i stvaranju interaktivnih funkcionalnih veza među njima, značajno su povezani sa karakteristikama saobraćajne mreže na teritoriji opštine, a u čemu posebnu ulogu imaju nepovoljni klimatski uslovi, tj. formiranje snježnog pokrivača velike debljine na regionalnim i lokalnim putnim pravcima.

PEJZAŽNE VRIJEDNOSTI U bogatom pejzažu Žabljačakog područja, moguće je izdvojiti (prema B. Atanackoviću i M. Vučkoviću) šest tipova pejzaža:

− močvarni tip (karakterističan za priobalne dijelove planinskih jezera, naročito u ljetnjem periodu zbog poniranja njihovih voda i vremenski smanjenog dotoka; kod pojedinih jezera usljed procesa eutrofikacije dolazi do bujanja močvarne vegetacije i postepenog pretvaranja u močvare – npr. Barno i Pošćensko jezero; proces erozije i zasipanje sedimentnim materijalima takođe ugrožava jezera – naročito Modro jezero);

− brdski tip (obuhvata prostor blažih padina i terasa u kanjonu Tare sa termofilnom vegetacijom grabića; tu su krčenjem šiblja nastale manje poljoprivredne površine, a prisutna su i manja naselja);

− mezofilni tip (obuhvata zone pod brdskom i subalpskom vegetacijom, odnosno pod livadama i pašnjacima; ovo je najkarakterističniji tip pejzaža na području opštine);

− planinski tip (obuhvata više subalpske zone široko rasprostranjenih livada kosanica, pašnjaka, mozaično raspoređenih šumskih kompleksa četinarske vegetacije, kao i stočarske katune);

− visokoplaninski tip (obuhvata prostore planinskih vrhova i litica i uglavnom se poklapa sa zonom gornje šumske granice – bor krivulj);

− antropogeni tip (rezultat antropogenih zahvata u prirodi, kao što su manja naselja razbijenog tipa, putevi, staze, žičare, planinski domovi, odmarališta, vidikovci);

STANJE I ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE I PRIRODNIH VRIJEDNOSTI Ocjena stanja Prethodno date informacije o stanju životne sredine prostora Žabljaka ukazuju da su svi njeni elementi: voda, vazduh, zemljište, biodiverzitet i predjeli / pejsaži u značajnoj mjeri očuvani, iako trpe određene pritiske, kako iz okruženja tako i od ljudskih aktivnosti na samom području Opštine (turizam, poljoprivreda, šumarstvo i dr.). Može se zaključiti da su ti pritisci nastali kao posljedica loše planiranog i neneravnomjernog turističkog i urbanog razvoja, posebno u gradu Žabljaku i njegovom neposrednom okruženju. Nepovoljni uticaji na životnu sredinu dosta variraju po svom intenzitetu i vremenu trajanja. Dok su jedni zastupljeni u određenoj sezoni (zbog povećanog broja turista / posjetilaca, požari i sl), drugi su vezani za ljudska naselja (pretvaranje prirodnih u iygrađena / „neprirodna” staništa, otpad i otpadne vode, saobraćaj i dr.). U pogledu zagađenja nema posebnog, izraženog zagađivača. Ocjena stanja kvaliteta životne sredine po pojedinim njenim elemenatima (vazduh, voda, zamljište, biodiverzitet) data je u okviru prethodnog poglavlja Analiza stanja životne sredine. U okviru životne sredine, prirodne vrijednosti i posebno biodiverzitet područja Opštine Žabljak

se izdvajaju kao najvažniji njen dio zbog kojeg je ovo područje pod nacionalnom (nacionalni park „Durmitor” zaštićen od 1952) i dvojnom međunarodnom zaštitom (u okviru UNESCO-a:


13

(1) Bazen rijeke Tare je Svjetski rezervat biosfere1 i (2) nacionalni park “Durmitor” sa dijelom kanjona Tare je na Listi svjetske prirodne bastine,2. Shodno tome, pritisci od ljudskih aktivnosti na životnu sredinu odnose se u najvećoj mjeri upravo na biodiverzitet i prirodne vrijednosti, a prvenstveno zbog: 1. Nekontrolisanog urbanog i turističkog razvoja, posebno u gradu Žabljaku i njegovom

neposrednom okruženju sa kojom je povezana izgradnja turistickih, stambenih objekata i pratece infrastrukture što dovodi do gubitka, degradacijie i fragmentacije prirodnih staništa, uključujući i ona koja se nalaze u okviru NP Durmitor

2. Promjene namjene zemljišta koja je vezana za urbani razvoj Žabljaka i naselja u njegovom okruzenju čime se gube vrijedna prirodna i poluprirodna staništa

3. Neodrživog i nekontrolisanog korišćenja prirodnih resursa koje uzrokuju: (i) sječe prirodnih šuma, (ii) sakupljanje jestivog i ljekovitog bilja, gljiva i drugih organizama (iii) lov divljači i (iv) ribolov

4. Klimatskih promjena koje, dugoročno gledano, predstavljaju nadolazeću prijetnju svim prirodnim resursima, kao i biološkom diverzitetu sa uskom amplitudom variranja posebno u temperaturnom i vodnom režimu.

Brojni su uzroci za pojavu prethodno iznijetih pritisaka, ali se kao najvažniji mogu izdvojiti slijedeći: 1. Nizak politički prioritet koji ima zaštita životne sredine 2. Promovisanje politika koje nijesu kompatibilne sa održivom upotrebom prirodnih resursa 3. Nizak nivo ograničenja i podsticaja vezanih za zaštitu životne sredine, posebno biološkog diverziteta / zaštitu prirode 4. Demografske, društvene i ekonomske promjene koje utiču na biodiverzitet Potencijali i ograničenja Prirodni resursi koji se nalaze najvećim dijelom u okviru zaštićenih prirodnih dobara predstavljaju istovremeno (i) potencijal (i glavni razlog) koji treba zaštititi na području Opštine Žabljak ali i (ii) ograničenje za ekonomski razvoj baziran na direktnom korišćenju tih resursa. Istovremeno, zbog svoje očuvanosti, ti resursi predstavljaju potencijal za razvoj lokalnih zajednica koje su te resurse oduvijek i koristili, ali je obim njihovog korišćenja ograničen stepenom zaštite ovog područja. Ta ograničenja se primjenjuju ne samo za lokalne zajednice lokalno stanovništvo, već i za lokalnu turističku privredu koja je svoje razvojne planove vezala najvećim dijelom za zimski turizam. Naspram potencijala koje posjeduju prirodni resursi, razvijena su brojna zakonska ograničenja koja ograničavaju njihovo korišćenje a vezana su prvenstveno za Zakon o nacionalnim parkovima, Zakon o zaštiti prirode, Zakon o zaštiti životne sredine, Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu, Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, Zakon o šumama, Zakon o lovstvu, Zakon o slatkovodnom ribarstvu, Zakon o vodama i dr. Zbog tih ograničenja, zona Nacionalnog parka „Durmitor“, zahtjeva veoma pažljivo korišćenje prostora i prirodnih resursa kako bi se unaprijedile i zaštitile njihove vrijednosti. Za ograničenja u zoni Nacionalnog parka "Durmitor", pored Zakona o nacionalnim parkovima, važe režimi korišćenja i zaštite utvrđeni Prostornim planom područja posebne namene (PPPPN) za Nacionalni park "Durmitor" (1997). Kako je je taj Plan dokumenat višeg planskog nivoa u odnosu na PP Opštine Žabljak, njegove odredbe su ispoštovane pri utvrđivanju ograničenja za korišćenje, uređenje i zaštitu prostora Opštine Žabljak koji je u granicama tog nacionalnog parka. Na području opštine Žabljak utvrđeni su sljedeći režimi zaštite uređenja i korišćenja prostora:

- režim stroge zaštite (I zona) zona stroge – apsolutne zaštite gdje su uključeni predjeli sa izuzetnim značajem sačuvanog prirodnog stanja i ambijentalnih i pejzažnih vrijednosti. To su prirodni rezervati prašume jele i smrče u slivu Mlinskog potoka, šuma crnog bora Crna poda, Barno jezero sa okolinom, Zabojsko jezero sa okolinom, sliv Šačkih jezera sa užom dolinom Sušice od Sušićkog jezera do kanjona Tare i speleološki rezervat Surutka – Vjetrena brda. Pod strogom zaštitom je 3400 ha ili 10%

1 Program “Covjek i biosfera” - M&B, UNESCO, od 17 januara 1977., na ukupnoj površini od 182.899 ha 2 NP „Durmitor je upisan 1980 na UNESCO-voj Listi svjetske prirodne baštine sa ukupnom površinom od 33.895 ha, uključujući zone sa posebnim režimom upravljanja: (i) Crno jezero sa šumom u neposrednoj okolini, (ii) sliv Škrčkih jezera i uža kanjonska dolina Sušice, (iii) prašuma jele i smrče u slivu Mlinskog potoka, (iv) Barno jezero sa najužom okolinom, (v) šuma crnoga bora u rezervatu Crna poda, (vi) Zabojsko jezero sa užom okolinom i (vii) kanjonska dolina rijeke Tare)


14

Nacionalnog parka Durmitor. Korišćenje ove zone je u skladu sa Zakonskom regulativom.

- režim posebne zaštite (II zona) kome pripadaju opšti i posebni rezervati prirode, spomenici prirode i pojedini šumski ekosistemi u kojima se sprovodi zaštita u cilju sprečavanja i ugrožavanja rezervata u cjelini (promjena hidroloških režima, zagađivanja voda, korišćenje prirodnih dobara u privredne svrhe, rudarstvu i poljoprivredi, izgradnja objekata koje mogu dovesti do narušavanja pejzažno-ambijentalnih karakteristika prostora). U kanjonu Tare dozvoljene su sljedeće aktivnosti: organizovanje mjesta za logorovanje i organizovane vožnje splavom definisanih prema programu splavarskih aktivanosti; neophodnost upoznavanja splavara sa osnovnim pravilima ponašanja; sportsko-rekreativni ribolov koje definiše ribarska osnova; obrada zemlje i ispaša stoke na uređenim i za ispašu pogodnim terenima; sječa šume samo u neposrenoj okolini stalnih naselja za potrebe lokalnog stanovništva, itd.;

- režim liberalne zaštite (III zona) primijenjuje se u zoni naselja, poljoprivednim površinama, turističkim punktovima, rekreativnim zonama i infrastrukturnim koridorima. Naselja će se graditi samo u okviru određenih površina u skladu sa tradicijom seoskih naselja ovog kraja, posebno će se realizovati katunska naselja, izgradnja svih objekata treba da bude usklađena sa tradicijom i prirodnim i pejzažnim vrijednostima kraja, sječa šuma je strogo kontrolisana za potrebe lokalnog stanovništva, isto važi za korišćenje planinskih pašnjaka za pregonsko stočarstvo i za sakupljanje sena, itd.

- režimom zaštitne zone Nacionalni park se štiti od ugrožavanja neplanskom izgradnjom u okruženju na njegovim glavnim saobraćajnim pravcima. Tako će se, u poljoprivredi pretežno koristiti autohtone kulture, sa strogo kontrolisanom izgradnjom većih kompleksa stočnih farmi što dalje od granica Nacionalnog parka, pri čemu veći industrijski zanatski pogoni, skladišta opasnih materijala, servisi, deponije i sl., ako spadaju u zagađivače vazduha i izvore buke ne smiju da budu locirani u ovoj zoni.

Prostor oko Nacionalnog parka mora da se koristi na način koji neće dovesti do ugrožavanja osnovnih vrijednosti zaštićenih u području Nacionalnog parka. Pored zakonskih ograničenja vezanih za korišćenje prirodnih resursa), novije politike vezane za razvoj promovišu pristup održivog, kontrolisanog i uravnoteženog razvoja koji nije baziran na obimnijem direktnmom iskorišćavanju tih resursa. UGROŽENOST OD ELEMENTARNIH NEPOGODA I TEHNIČKO-TEHNOLOŠKIH AKCIDENATA Na području opštine Žabljak evidentirane su sljedeće elementarne nepogode: poplave, bujice, klizišta (urvine), požari, grad, snježne lavine i ostale atmosferske nepogode, manji lokalni trusovi i pokretanja tla. Pored prirodnih karakteristika područja, posebnu ulogu i značaj u nastajanju elementarnih nepogoda ima i antropegeni faktor, tj. aktivnosti lokalnog stanovništva koja negativno utiču na postojeći kvalitet prirodnih i stvorenih resursa opštine.

Ugroženost od poplava, bujica i erozije Periodični poplavni talasi na području opštine najčešće su posljedica izlivanja vode iz rijeke Tare, pri čemu je njihov intenzitet najizraženiji u proljećnim i jesenjim mjesecima (april, maj – oktobar, novembar), kao rezultat otapanja snježnih nanosa sa planinskih masiva i obilnih kišnih padavina. Na području opštine nisu evidentirani značajniji bujični vodotoci, odnosno bujičarskog karaktera su samo pojedini povremeni vodotoci u vrijeme otapanja snježnog pokrivača i perioda velikih kiša (pritoke rijeke Tare). Prema karti erozije iz Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine, može se zaključiti da su erozioni procesi najizraženiji na širem gradskom području Žabljaka (na ovom prostoru prisutna je erozija srednje jačine, dok su na ostalim delovima opštine zapaženi slabi i jako slabi erozioni procesi). Na prostoru opštine Žabljak klizišta se najčešće javljaju u terenima izgrađenim od flišnih stijena, a manje u terenima izgrađenim od klastičnih paleozojskih stijena; ova klizišta najčešće su uslovljena izgradnjom drumskih puteva . Za područje opštine Žabljak, tokom zimskih mjeseci (period novembar-mart) posebno su karakteristične ekstremne snježne padavine . Sniježne lavine su pojava čijim djelovanjem mogu biti ugroženi životi ljudi, naselja, putna infrastuktura, kao i šume i šumska zemljišta. Dejstva koja prouzrokuju lavine su veoma izražena na području opštine Žabljak.


15

Ugroženost od požara

Veliki procenat četinarskih, hrastovih i bukovih šuma na planskom području opredjelio je opštinu Žabljak kao područje povećanog požarnog rizika. Kao lokacije visokog rizika za nastanak šumskih požara mogu se izdvojiti šumski kompleksi u rejonu Nacionalnog parka "Durmitor" i njegove zaštitne zone (naročito šume u rejonu naselja Tepca), područje Sinjajevine (Šaranske šume), kao i šumski kompleksi u kanjonu rijeke Tare i njegovom neposrednom okruženju. Latentu opasnost na ovim prostorima predstavljaju tzv. “visoki požari”, koji zahvataju stabla od korijenja do vrha krošnje, uzrokujući pojave eolske i vodne erozije i nakon toga, degradirane površine na kojima se javljaju pionirske, manje vrijedne vrste drveća.

Ugroženost od zemljotresa

Do danas na području opštine Žabljak nijesu registrovana intenzivnija pomjeranja tla (prostor jugoistočnih Dinarida seizmički je umjereno aktivan). Područje opštine pripada zoni umjerenog seizmičkog rizika sa mogućim intenzitetom zemljotresa do 7° (zapadni i južni dio), odnosno 8° (sjeverni i istočni dio planskog područja) MCS skale (po novoj metodologiji nova evropska EMS-98 skala približno odgovara MCS skali), pri čemu su na ovom području izmjerena maksimalna pomjeranja tla od 6º MCS skale. Kao osnovne mjere zaštite od zemljotresa primjenjuju se tehničke norme o izgradnji objekata (aseizmička izgradnja) i izboru lokacije.

Ugroženost od tehničko-tehnoloških akcidenata

U slučaju područja opštine Žabljak, najveća opasnost od tehničko-tehnoloških akcidenata prijeti usljed transporta, skladištenja i korišćenja toksičnih, hemijskih, eksplozivnih i radioaktivnih supstanci. Prostori povećanog nivoa rizika od ove vrste akcidenata su:

− lokacija benzinske pumpe u Žabljaku, u neposrednoj blizini autobuske stanice (moguće nesreće sa naftnim derivatima i eksplozivnim materijama) i

− pojas regionalnog puta Žabljak-Pljevlja i Žabljak-Šavnik Odsusutvo većih industrijskih postrojenja na području opštine, kao i objekata visokog nivoa rizika po životnu sredinu smanjuje ugroženost stanovništa, prirodnih i materijalnih dobara od mogućih tehničko-tehnoloških akcidenata, na osnovu čega se može konstatovati da je cjelokupno područje opštine zona sa niskim stepenom vulnerabiliteta. UGROŽENOST SA ASPEKTA ODBRANE Prestruktuiranjem i profesionalizacijom Vojske Crne Gore značajno je izmjenjena postojeća namjena i korišćenje vojnih objekata na teritoriji Crne Gore. Prema raspoloživim podacima, na teritoriji opštine Žabljak evidentiran je 31 kompleks koji se nalazi u vlasništvu Vojske Crne Gore (prema sektorskoj studiji SS-AE, 4.13."Odbrana i civilna zaštita" koja je rađena za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine). Sa aspekta odbrane, neophodno je istaći i primjenu pravilnih urbanističko-građevinskih rješenja izgradnje novih stambenih i industrijskih objekata kao i adekvatnu zaštitu vodoizvorišta i instalacija vodovoda od mogućih terorističkih akcija i raznih vidova kontaminacija.


16

2) analize postojećeg stanja namjena i kapaciteta područja obuhvaćenog planom POLOŽAJ I PRAVCI RAZVOJA OPŠTINE ŽABLJAK u odnosu na susjedne opštine i Crnu Goru u cjelini Žabljačko područje spada (u prirodnim resursima za visokoplaninski turizam i planinsku poljoprivredu) među najvažnija područja Crne Gore, tako da je obezbjeđenje kvalitetnih veza i infrastrukturno opremanje prirotet razvoja ovog kraja. Opština Žabljak geografski prostire se u sjeverozapadnom dijelu Crne Gore, bez direktne veze sa najvažnijim putnim i željezničkim pravcem i velikim privrednim razvojim centrima Crne Gore i susjednih područja. Povezana je regionalnim (budućim magistralnim) putem ka Šavniku i Nikšiću (i dalje ka Risnu i Jadranskom moru, odnosno Podgorici) i Pljevljima (i dalje ka Srbiji), kao i regionalnim putevima ka Plužinama i Mojkovcu. Ove drumske veze nijesu zadovoljavajućih karakteristika, a nekadašnji aerodrom na Jezerskoj visoravni je zapušten i nije u funkciji. Ostalim putevima je povezana sa Mojkovcem preko Sinjajevine. Najvažniji razvojni interesi Crne Gore na prostoru opštine Žabljak su razvoj turizma u skladu sa potencijalima i zahtjevima zaštite životne sredine, proizvodnja kvalitetnih poljoprivrednih proizvoda na ekološki očuvanom žabljačkom prostoru, korišćenje šuma i prerada drveta, korišćenje rezervi šljunka i pijeska, energetskog potencijala u skladu sa razvojnim opredjeljenjima Države, uloga u sobraćajnom povezivanju sjevernih i južnih dijelova Crne Gore, i dr. Što se mogućnosti komplementarnog razvoja Žabljaka i susjednih područja tiče, bogatstvo prirodnih i stvorenih resursa je osnov na kojem se ova komplemetarnost može zasnivati:

Očekuje se i planira usaglašavanje prostornog razvoja sa susjednim područjima, vezano, uglavnom, za turizam i ekopoljoprivredu (prema Žabljaku i Mojkovcu, ali i drugim susjednim područjima).

Razvoj turističkih zona na Durmitoru, kanjonu Tare, Sinjajevini i dr. okolnim prostorima, koji se planira narednih godina nameće planiranje komplementarnih aktivnosti na područjima Durmitora, Sinjajevine i Jezerske visoravni, sa zonama sa sličnim potencijalima u opštini Šavnik, Plužine, ali i Pljevlja i Mojkovac. Najznačajnija orijentacija je na zimski skijališni turizam (Durmitor, Kučajevica), ali i na ljetnjiboravišni, eko-etno, lovni, geoturizam, rekreaciju i boravak u prirodi i dr. Očuvanje kvaliteta životne sredine prostora sa potencijalima za turizam, kako i susjednim opštinama, a pogotovo na prostoru opštine Žabljak (čiji je najveći dio prostora već ili će biti zaštiđen), nameće se kao primarni zadatak.

POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE I STVORENI KAPACITETI Područje opštine Žabljak pripada Sjeverno-planinskom rejonu, karakterističnom po velikom procentu pašnjačkih i livadskih površina (pogodnih za ljetnju ispašu stoke), zemljištima pogodnih za gajenje strnih žita, krompira i ostalih povrtarskih kultura, uz napomenu kratkog vegetacionog perioda, sa velikim brojem dana pod snježnim pokrivačem, oštrim zimama i mrazevima tokom jeseni i proljeća koje se nepovoljno odražavaju na godišnje prinose u poljoprivredi. Poljoprivredna proizvodnja opštine Žabljak zbog specifičnih prirodnih uslova (najveći dio opštine je brdsko-planinskog karaktera) usmjerena je prije svega na razvoj stočarstva, a u okviru toga na govedarstvo i ovčarstvo; ograničavajući faktor agrarnog razvoja područja jeste mali procenat zemljišta visokih bonitetnih klasa (pretežno u dolini rijeke Tare), pretežno zauzetog stambenim, privrednim i ostalim infrastrukturnim objektima. Poljoprivrednog zemljišta u opštini Žabljak ima 22.021 ha, što je oko 49,5% od ukupne teritorije opštine. Bonitet zemljišta je slab – uglavnom se radi o kategorijama IV i više bonitetne klase. Daleko najveći dio zauzimaju pašnjaci (15.660ha) koji su uglavnom na plitkim i kamenitim zemljištem. Površine pod livadama koje su na 6.178ha su na nešto povoljnijim terenima. Oraničnih i površina pod baštama ima vrlo malo (svega 183 ha) i karakteriše ih ekstenzivna upotreba. Najveći dio zemljišta koristi se za stočarstvo tradicionalnog katunskog tipa. Struktura zasijanih površina na raspoloživim poljoprivrednim zemljištima odgovara klimatskim i pedološkim karakteristikama ovog područja. Od žitarica najviše se gaji ječam, a od povrća krompir. Poljoprivredna proizvodnja naturalnog je karaktera, dok je tehnološki nivo obrade poljoprivrednih proizvoda još uvijek na niskom nivou.


17

Stočarstvo je najvažnija grana poljoprivrede. Tržni viškovi se ostvaruju isključivo od ove poljoprivredne grane. Brojno najjače su dvije grane stočarstva: govedarstvo i ovčarstvo. ŠUME, ŠUMSKO ZEMLJIŠTE I LOVIŠTA Šume i šumsko zemljište opštine Žabljak imaju površinu od 17 500 ha, obraslo šumom je 16420 ha ili 37% površine opštine. Stepen šumovitosti je manji od stepena šumovitosti Crne Gore, ali je zadovoljavajući s obzirom na značajno učešće površina na kojima ne postoje povoljni ekološki uslovi za razvoj šumske vegetacije (masiv Durmitora, kanjonske stijene, planinske suvati na Sinjajevini).

Struktura površine šuma prema osnovnoj namjeni:

- privredne šume 8 364 ha ili 51% - zaštitne šume 272 ha ili 1,6% - šume posebne namjene 7 784 ha ili 47,4%

Osnovna namjena privrednih šuma je maksimalna i trajna proizvodnja drveta i drugih šumskih proizvoda: šumski plodovi, ljekovito bilje, pečurke i dr. uz očuvanje stabilnosti i produktivnosti staništa. Zaštitne šume imaju niz izuzetno značajnih zaštitnih funkcija: zaštita zemljišta od erozije i degradacije, zaštita izvorišta vodosnadbijevanja, zaštita od usova i sipara i pojas šuma na gornjoj granici šumske vegetacije. U šume posebne namjene izdvojene su šume koje predstavljaju prirodne rezervate, šumske zajednice rijetkih i ugroženih vrsta značajnih za očuvanje biodiverziteta i genofonda i park šume za odmor i rekreaciju. Šume posebne namjene izdvojene su u Nacionalni park Durmitor. Struktura šuma prema vlasništvu: državne šume 15 664 ha ili 95% i privatne šume 756 ha ili 5%. Šumski ekosistemi predstavljaju osnov zdrave životne sredine i ključni faktor njenog očuvanja i unapređenja. Prema istraživanjima procesa sušenja šuma, žabljačke šume su među najugroženijim šumama u Crnoj Gori, a posebno su ugoržene vrste jela i smrča. Privredna djelatnost šumarstva obuhvata uzgoj i zaštitu šuma, podizanje novih šuma, otvaranje šuma i korišćenje šuma. Šumski i livadsko pašnjački ekosistemi van Nacionalnog parka značajan su resurs za gajenje lovne divljači planinskih regiona. Prema podacima Lovačkog društva „ Durmitor“ koje gazduje lovištem brojnost populacije divljači je slijedeća: srna 580, zec 3000, veliki tetrijeb 750, poljska jarebica 30,lještarka 500,vuk 50, jazavac 20, kuna 100, lisica 100 i divlja svinja 50 komada. Prema prirodnim uslovima u lovištu kapacitet lovišta je znatno veći te je sadašnje stanje manje od potencijalnog. KULTURNO – ISTORIJSKE VRIJEDNOSTI Područje Durmitora je bogato kulturno-istorijskim spomenicima. Na širem prostoru podignuto je nekoliko crkava i manastira koji su odigrali veliku istorijsko-kulturnu ulogu. Manastiri su posebno značajni, više puta su ih Turci palili, ali su oni iznova obnavljani. Opština Žabljak je bogata kulturno istorijskim spomenicima i arheološkim lokalitetima - stećcima, ostacima starih naselja, crkava, kao i spomenika posvećenim izginulim borcima za slobodu ovog kraja u I i II Svjetskom ratu. TURISTIČKI RESURSI Sjeverozapadni dio Crne Gore, ima relativno povoljan turističko - geografski položaj, koji je u mnogome tranzitnog karaktera, jer je najveći dio turističkih kretanja usmjeren prema primorju. Medjutim, ono što je izuzetno povoljno za područje opštine Žabljak je i mogućnost razvoja komplementarnog turizma sa centrima na obali Jadrana. Durmitor sa Žabljakom posjeduje najveće planinske turističke potencijale u Crnoj Gori. Tu su: Durmitor (2.522 m), sa 20 vrhova iznad 2.000m, NP Durmitor, glečerska jezera - gorske oči, pitoma jezerska površina, bogata flora i fauna, planinska sela, solidne skijaške terene -


18

potencijalne i uradjene, sa trajanjem snega i do 365 dana (Debeli namet u Kalici) i urbano naselje Žabljak, na visini od 1.450 m. Medjutim, ovo područje ima veoma nepovoljnu saobraćajnu poziciju, pogotovo zimi, što predstavlja ograničavajući faktor za budući razvoj. Pri sagledavanju i procjeni osnovnih karakteristika opštine Žabljak moramo imati u vidu sve one karakteristike koje su pozitivne ali i negativne za razvoj turizma. Ukoliko ove ocjene klasifikujemo po lestvici od 5 do 10 onda su rezultati slijedeći: - Veoma niske ocjene za saobraćajnu infrastrukturu i turističku organizaciju prouzrokovale su donekle nisku srednju ocjenu za opšte karakteristike opštine Žabljak, kao turističke destinacije. - Znamenitosti su ocijenjene prilično visoko, sa 8. Za tako visoku ocenu zaslužne su, prije svega, prirodne znamenitosti Nacionalnog parka «Durmitor» i rijeke Tare, koje su turističke atrakcije na nacionalnom i međunarodnom nivou i podjednako atraktivne za domaće i strane turiste . - Turistički kapaciteti (smještaj, dostupnost turističkih informacija, turističke usluge, šoping itd.) i turistički programi (sport i rekreacija, zdravstvo, zabava i slobodno vrijeme, hrana i piće, duhovna relaksacija itd.) ocijenjeni su sa 4 od 10. Smještajni kapaciteti su u lošem stanju i ne mogu zadovoljavati očekivanja turista. U hotele nije ulagano u posljednjih 15 godina, što je ostavilo vidan trag. Ostale turističke usluge (pošta, parking, banka itd.) postoje, ali bi njihove usluge mogle biti poboljšane. - Turistički programi nisu dovoljno organizovani za turiste i ne prodaju se na pravi način. Izuzetak je organizacija splavarenja Tarom. Ostali turistički sportsko-rekreativni programi (zimski sportovi, planinarenje, biciklizam, golf i programi razvoja turizma, za koje postoje prirodni potencijali, mogli bi se dalje razvijati. Programi kongresne djelatnosti, igraonice, programi za relaksaciju, za duhovnu relaksaciju i zdravstveni programi ne postoje. Ponuda hrane i pića ocijenjena je jako dobro, zbog njihove autohtonosti. - Manifestacije, koje su takođe dio turističke ponude budući da su zanimljive kako za domaćine tako i za turiste, ocijenjene su nisko, jer ih ima samo nekoliko, pa i one su lokalnog karaktera. Za opštinu Žabljak vezane su sljedeće manifestacije:

1. Dani planinskog cveća, 2. Konjičke trke u Njegovuđi, 3. Memorijal «Danilo Jauković», sa usponom na Bobotov kuk

Inventarizacija kapaciteta za skijanje u centrima Durmitora Ski centar Durmitor nalazi se u opštini Žabljak, koja leži pod masivom Durmitora na 1453 mnv, gdje je i Nacionalni park Durmitor, koji je ujedno zaštićeno područje. Skijališta se nalaze na nadmorskoj visini do 2.120 m. Skijaški centar, čine dva skijaška područja, i to: Savin Kuk i Štuoc. Zbog nerešenih vlasničkih pitanja, skijalište Štuoc nije u funkciji. Stanje infrastrukture žičara možemo ocijeniti kao solidno, mada zbog malog broja turista i nedovoljnih finansijskih sredstava, žičare nisu u stanju u kome bi bile kada bi bile optimalno održavane. Tabela: Inventarizacija postojećih žičara

Naziv

Tip

naprave

Dužina

(m)

Nad. vis. d.

stanice (m)

Nad. visina g. stanice (m)

Visinska razlika

Kapaciteti

Savin kuk I 2 S 1.450 1.505 1.900 395 1.000 Savin kuk II 2 S 580 1.900 2.180 280 1.000 Pitomine 2 S 550 1.426 1.530 104 1.000 Stuoc 2 S 1.529 1.470 1.770 300 1.000 Snow board VL 2 673 1.500 1.621 121 600 Dernek I VL 2 605 1.515 1.620 105 600 Dernek II VL 2 420 1.550 1.620 70 600 Ukupno 5.807 5.800 Izvor: Međunarodni institut za turizam, Ljubljana, 2004. Legenda: 2 S žičara sa dva sedišta

VL 2 žičara za dvije osobe


19

Tabela: Skijaška infrastruktura Ski centra «Durmitor»

Ime skijaške pruge

Dužina skijaške

pruge (m)

Površina skijaške pruge

u ha

Stepen težine

Kapacitet pruge

(osoba) Savin kuk 1.773 7,09 crna/crvena 570 Dernek 1.054 4,21 plava 105 Snow board 673 2,6 plava 121 Stuoc 1.760 8,8 crvena/plava 500 Javorovača 400 2 plava 200 Ukupno 5.660 24,7 1.496

Izvor: Međunarodni institut za turizam, Ljubljana, 2004 Skijalište Savin kuk Skijalište je udaljeno 4,5 km od Žabljaka. Prevoz do njega moguć je automobilom i skijaškim autobusima, koji su u vlasništvu Ski centra ’’Durmitor’’. U ski centru postoji nekoliko skijaškeih staza za slalom i veleslalom, ukupne dužine oko 5500 metara, koje imaju FIS sertifikat, kao i sistem uspinjača i ski - liftova. Tabela: Struktura skijaša Ski centra Durmitor

Struktura skijaša (u procentima) Jako dobri skijaši (dobri rekreativci, učitelji, takmičari): 5% Dobri skijaši (rekreativci): 45% Slabi skijaši (osobe na odmoru, familije): 50% Stacionarni turisti (sa više od tri noćenja) 70% Dnevni turisti 30%

SWOT analiza planinskog turizma u Crnoj Gori Koncipiranje strateškog razvoja turizma ne može mimoići analizu prednosti i nedostataka, te prilika i opasnosti.SWOT analiza je dijelom rezultat primarne kvalitativne analize kao i sekundarni podaci sadržani u brojnoj literaturi. Ukratko se može zaključiti da je politička situacija ostavila značajne negativne posljedice na crnogorski turizam, a pogotovo u planinskom i centralnom regionu. Ovi uticaji iz okruženja razlog su za većinu nedostataka, koji utiču na razvoj turizma, pri čemu treba imati u vidu i ostale negativne faktore kao što su: loša saobraćajna i druga infrastruktura, kupovna moć domaćeg stanovništva, kao i gubitak stranog tržišta. Vlada Crne Gore podržava, finansira i promoviše razvoj turizma cijeneći, prije svega, prirodne potencijale, a zatim i ekonomsku dobit koja proističe iz razvoja turizma. Iz toga proizilazi ocjena razvojnih mogućnosti, usvajanje principa održivog razvoja turizma, integralnog pristupa razvoju turističkih makro zona - destinacija u kojima je turizam generator i razvoja drugih djelatnosti. U okviru SWOT analize istuču se generalno zajedničke prednosti, nedostaci, prilike i opasnosti za sve centre odnosno turističke destinacije na severu i u centralnom dijelu Crne Gore a i za svaku destinaciju pojedinačno. PREDNOSTI - bogati i raznoliki prirodni resursi: priroda, planine, rijeke i jezera, fauna, flora, pokrivenost snijegom, klimatski uslovi itd. - neotkrivene prirodne atrakcije - velika koncentracija prirodnih atrakcija na malom prostoru - veliki potencijal radne snage otvorenost i gostoprimstvo stanovništva - visoka očekivanja od turizma

NEDOSTATCI - nerazvijen i donekle loš odnos prema prirodnoj okolini - loša i neravnomjerna privredna razvijenost - odliv radne snage u gradove, slaba demografska struktura - visoka stopa nezaposlenosti - relativno neobrazovan kadar - nepostojanje prostornih i urbanističkih planova, posebno na lokalnom nivou - loša saobraćajna, komunalna (deficit energije) i opšta infrastruktura - loša dostupnost ski terenima - nezavršena privatizacija - ne postojanje TIC servisa na severu


20

SWOT analiza DURMITORA Durmitor sa Žabljakom je poznata planinska turistička destinacija Crne Gore. U SWOT analizi ovoga područja potencirane su samo specifične prednosti i nedostaci, te prilike i opasnosti za to područje, s obzirom da smo prethodno videli sve zajedničke karakteristike. PREDNOSTI I SLABOSTI PLANINSKOG TURIZMA NA PODRUČJU DURMITORA MAKRO OKRUŽENJE I PRIRODNI RESURSI PREDNOSTI NEDOSTACI -Nacionalni park Durmitor, upisan u baštinu UNESCO -prostorne mogućnosti za integralan turistički razvoj zimi i ljeti -veoma povoljni uslovi za razvoj skijaškog turizma -mali aerodrom na Žabljaku

-teška saobraćajna dostupačnost - pogotovo zimi - BDP po stanovniku daleko je ispod prosjeka za Crnu Goru - mali broj stanovnika -nepovezanost opština i nedostatak programa zajedničkog razvoja područja -urbanistički problemi prostornog uređenja Žabljaka

TURISTIČKA PONUDA PRILIKE OPASNOSTI - neiskorišteni prirodni potencijali - zaštićena priroda i nacionalni parkovi - veliki potencijal radne snage - razvoj školskog, obrazovnog sistema i sistema permanentnog osposobljavanja za potrebe turizma - izgradnja saobraćajne mreže - razvoj i izgradnja po usvojenim prostornim i urbanističkim planovima - povezivanje i saradnja sa državama na području JI Europe - povezivanje i saradnja sa državama EU -sprovođenje postulata iz Deklaracije o ekološkoj državi kao zelenoj neotkrivenoj oazi Europe -blizina razvijenih turističkih zemalja -Hrvatske, Grčke i Italije - poboljšanje dostupnosti drumskog, željezničkog, avio i morskog saobraćaja - brojni sporedni i šumski putevi za radoznale turiste - otvaranje novih puteva i graničnih prelaza u cilju što efikasnije komunikacije sa određenim razvijenim regionima - razvoj preduzetništva (sektora malih i srednjih preduzeća) - povećanje životnog standarda stanovništva - razvoj i saradnja javnog i privatnog sektora, kao i civilnog društva u turizmu

- politička nestabilnost u širem regionu - nedovoljno razvijene zemlje u okruženju - slabo funkcionisanje pravnog sistema i u pojedinim sferama nedovoljno definisani pravni propisi - predugo trajanje procesa privatizacije - ekološka zagađenja i opasnosti od ekoloških katastrofa - prirodne (elementarne) nepogode (vatra u šumama, odroni na putevima, itd.) - saobraćajna izolovanost ove regije od ostatka republike i šireg regiona - neprihvatanje turizma, rada u turizmu i turista od strane stanovništva - slaba percepcija planinskog turizma u Crnoj Gori i pojedinih turističkih destinacija u očima inostranih turista, doživljava se kao destinacija u zemlji koja ima viši politički rizik

TURISTIČKA DESTINACIJA PREDNOSTI SLABOSTI integralan razvoj turističke zimskim i ljetnjim programima, - povezivanje u cilju dopunjavanja turističkih programa Žabljaka i Plužina - povezivanje skijaških terena Žabljak i Savin kuk ski liftovima u jedinstveni centar - razvoj turističkih programa baziranih na Nacionalnom parku, prirodi, rekreativnim aktivnostima i tematskim sadržajima

- razvoj wellness programa baziranih na prirodnom faktoru klime, zdrave ishrane i zdravog načina života - pretjeran razvoj skijaških kapaciteta, dupliranje turističkih programa u turističkoj destinaciji - razvoj konkurentskih cenNP Durmitor u BiH i Srbiji te široj okolini JI Europe


21

Zaključna razmatranja Turizam je vodeća privredna djelatnost nacionalnog parka i opštine Žabljak što utiče na razvoj svih ostalih komplementarnih djelatnosti. Sve su ređe oaze netaknute prirode kao što je NP Durmitor. Nacionalni park Durmitor nudi mogućnost za razvoj zimskog i letnjeg turizma, stacionarskog, sportsko-rekreativnog, izletničkog, lovnog i ribolovnog. Ova regija ima vrlo dobre preduslove za razvoj profitabilnih turističkih aktivnosti. Turistička valorizacija postojećih resursa može doprinijeti stvaranju centra turističkog razvoja čitavog regiona. Međutim, da bi se to ostvarilo moraju se savladati određeni nedostatci trenutno prisutni (kvalitet smeštajnih objekata, saobraćajna povezanost lokacija, poboljšanje kvaliteta turističkih usluga, stvaranje modernog turističkog proizvoda, poboljšanje promocije i propagande, nedostatak finansijskih redstava...). Osnovni nedostatci su:

Nepotpuna iskorišćenost prirodnih i antropogenih potencijala Nerazvijenost turističkih objekata Nedovoljna zaštita pojedinih dijelova Nacionalnog parka Pojava zagađenosti voda u području jezera Zastarelost smeštajnih kapaciteta Nedovoljna kontrola gradnje vikendica Neuređenost vidikovaca Loša signalizacija Nedostatak identiteta Kvalitet zaposlenog osoblja Slab marketing i menadžment

Potrebe sektora su realizacija postojeće strategije razvoja turizma, kompletiranje turističke ponude kroz stvaranje prepoznatljivih turističkih proizvoda, trajno ulaganje i osmišljavanje strategije razvoja i promocije turističke destinacije. Osim toga mora se voditi računa i o edukaciji lokalnog stanovništva i zaposlenih u turizmu kao i o unapređenju smeštajnih i ugostiteljskih kapaciteta. HIDROPOTENCIJALI Na potezu od Dobrilovine do ušća Sušice, najizdašniji izvori u kanjonu Tare su:

• Ćorbudžak (Qmin oko 50 l/s), drenira sjeverne djelove Sinjavine. • Ljutica (Qmin > 1000 l/s) koja se nalazi 2 km uzvodno od mosta na Đurđevića Tari, a

ističe na kontaktu klastičnih sedimenata donjeg trijasa i krečnjaka srednje trijaske starosti. Drenira kraški teren Kučajevice i Zmijničkog jezera.

• Mušovi bukovi i Bijela vrela na području Lever Tare, nizvodno od mosta (Qmin = 100 – 1000 l/s). Bojenjem Žabljačkog ponora i ponora u Marića bare utvrdjena je hidrološka povezanost sa izvorom Bijela vrela, koji se nalazi sa desne strane korita Tare.

• Lazin Kamen (Qmin = 100 l/s), koji se nalazi ispod Ninkovića, drenira terene sjeverno od Tepačkog polja.

• Izvor Kaludjerovača (Qmin > 1000 l/s) ispod Tepaca, koji ističe iz krečnjačke drobine. Drenira karstne terene Male Crne Gore i Sušice.

• Izvor Nozdruć (Qmin = 100 l/s) koji ističe iz krečnjaka trijaske starosti. Drenira istočne djelove Pivske planine.

Pored navedenih izvora u kanjonu Tare na širem prostoru Jezerske visoravni, Durmitora i Sinjavine (na području Šaranaca) postoji niz većih i manjih izvora. Najznačajnije izvorište je Bukovičko vrelo (Qmin oko 60 l/s) koje se nalazi na teritoriji Opštine Šavnik, oko 11 km južno od Žabljaka, na koti 1350 mnm. Ovo vrelo najvećim dijelom drenira karstni planinski prostor Ivice – jugoistočnog ogranka Durmitora. Na prostoru Šavničke opštine, u Dobrom dolu, nalaze se i izvori rijeke Komarnice – Šarban i Sopot. Na prostoru Jezera u okviru teritorije Opštine Žabljak najznačajnija su izvorišta u prostoru Modrog i Valovitog jezera, koja se javljaju na kontaktu propustnih i vodonepropustnih flišnih stijena (dio ovih voda je kaptiran i služi za vodosnabdijevanje sela ispod Durmitora i Novakovića). Kontaktnog tipa su i izvori na području Pašine vode i Virka, kao i manji izvori u predjelu Mlinskog potoka, Tepaca i Šaranaca. U okviru terena izgradjenih od glacijalnih


22

(morenskih) i glaciofluvijalnih sedimenata najznačajniji su izvori «Rosatovac» i «Oko» u Njegovudji i «Srndanjica» ispod sela Novakovića. Postojeća izvorišta koja se koriste za vodosnabdijevanje Žabljaka i okolnih naselja su:

• izvor Oko, koje se prihranjuje iz Zminjeg jezera, minimalne izdašnosti oko 7 l/s odnosno maksimalna oko 40 l/s;

• eksploatacioni bunari u aluvionu Mlinskog potoka minimalne izdašnosti 15-17 l/s; • izvorište u Pošćenskom katunu, u zaledju Modrog jezera, minimalne izdašnosti oko 3

l/s. Ukupno raspoložive količine svih izvorišta uključenih u vodovodni sistem Žabljaka iznose u granicama od 25 – 35 l/s. Ukoliko se imaju u vidu gubici u mreži koji su značajni, već sada nedostajuće količine za Žabljak i okolna naselja iznose preko 20 l/s. Područje Njegovudje snabdijeva se odvojenim vodovodom sa karstnih izvora Rosatovac i Oko, čija je minimalna izdašnost 3 – 4 l/s. Sa aspekta korišćenja hidroenergetskih potencijala rijeke Tare potrebno je napomenuti da je dosadašnjim planovima predviđena HE „Ljutica“ (uzvodno od mosta na Tari), instalisane snage 250MW. U važećim planovima Crne Gore (Prostornom planu Crne Gore do 2020. godine, kao i Strategiji razvoja energetike Crne Gore do 2025.godine) ništa nije određeno predviđeno u pogledu rokova za izgradnju ove elektrane, s obzirom na odluke Skupštine RCG i UNESCO-a, kao i eventualne procjene ekoloških, vodoprivrednih, ekonmskih, bezbjedonosnih, socijalnih i turističkih uslova i rezultata dodatnih studija koje treba u budućnosti izraditi. U Strategiji razvoja energetike do 2025.god. je navedeno da, imajući u vidu odluku Skupštine Republike Crne Gore o zaštiti rijeke Tare, te zaštićene zone "Tara" i NP "Durmitor", valorizacija potencijala voda rijeke Tare nije moguća. Napominje se da dugoročno, planerski, gledano, za Taru takođe važi da ne treba ništa uraditi što bi onemogućilo realizaciju ovog objekta, bez obzira kada će biti doneta odluka o izgradnji. Ističe se da, zbog izražene potrebe za dodatnim studijskim istraživanjima za potrebe izgradnje hidroelektrana, svakako treba imati u vidu realne potencijale rijeka, te pažljivo planirati priobalne zone i zone koje eventualno mogu biti potopljene zbog izgradnje hidroekumulacija. STANOVNIŠTVO I NASELJA – OCЈENA STANJA DEMOGRAFSKOG SEKTORA I POTENCIJALI (na osnovu podataka Popisa stanovništva 2003.godine) − Broj stanovnika po naseljima područja beleži opadanje posljednjih 50 godina. Mala naselja

sa desetinom ili nekolika desetina stanovnika (Šljivansko, Gomile, Dobri Nugo) prete nestajanjem ako se nastavi postojeći demografski trend i migracije. Na cjelokupnoj teritoriji obuhvaćenoj planom od 1953. godine do 2003., zabilježeni su dvostruki i višestruki padovi broja stanovnika, osim Žabljaka, Njegovuđe, Paleža i Šumanovaca. Veoma negativan trend kojim se obara broj stanovnika i do nekoliko puta beleže: Gomile (od 1948.g. je broj stanovnika opao 10 puta), Brajkovača i Zminice (5 puta se smanjio od prvog popisa), Vrelo i Pošćenski Kraj (4 puta manje). I druga ruralna naselja imaju taj negativni pravac i veliki padove.

− Negativan prirodni priraštaj je višegodišnja konstantna pojava. 1991 god. je bio 17 ‰, ali zato podaci od 2002.g. na ovamo pokazuju redovne, i izuzetno niske negativne vrijednosti. Najniža vrijednost je bila 2002. od -26 ‰, a najviša -6 ‰ za 2004. godinu. 2005. i 2006. g. imaju isti iznos od -23 ‰.

− U ruralnim mjestima je 31 % stanovništva starog preko 60.g., tj. mnogo više od kontigenta stanovništva mladog do 19.g.(20%), i tu preovladava veoma nepovoljna i nepovoljna starosna struktura sa elementima drastične. Demografsko starenje je ovladalo selima.

− Velikiudio porodica bez djece (čak 21,5% za celu opštinu), a za ruralna naselja čak 29%! U strukturi porodica preovladavaju porodice sa malim brojem djece: sa dvoje djece (39%) i sa jednim detetom (30%).

− Veliki je procenat stanovništva preko 15 godina starosti koje nema završenu kompletnu osnovnu školu - 23% (od toga većina su žene), 2,6% istog starosnog kontigenta je nepismeno.


23

− Osim Žabljaka, kao grada, sve ostalo su ruralna mjesta, sa velikim učešćem neobrazovanih, i sa velikim procentom zapošljavanja u gradu. Treba raditi na osposobljavanju kadrova koji će moći da rade na svojoj matičnoj teritoriji i stvore lokalne centre, kako ne bi dolazilo do migracija i gašenja sela.

− Nedovoljna obučenost i kvalifikovanost za turizam, valorizaciju turističkih potencijala, mali procenat zaposlenih u ugostiteljstvu i nedostatak visokoobrazovanog kadra za dalji razvoj javnih službi i djelatnosti.

− Nizak fertilni kontigent žena ima Šljivansko (11,8%), Pošćenski Kraj (14,3%), Borje (18,9%), Ninkovići.

− Nedovoljno izražen sekundarni i tercijarni sektor djelatnosti, u selima (sekundarni gotovo da i ne postoji!).

POTENCIJALI − Izuzetni geografski, geomorfološki uslovi i kvalitetna životna sredina su odlična

predispozicija za uspešan razvoj, prije svega turizma, što povratno utiče na razvoj samog demografskog sektora.

− Potencijal za centar od regionalnog značaja (u planinskom dijelu Crne Gore) zbog izuzetnih prirodnih uslova i dobre lociranosti. Ta situacija bi bila podsticajna za život stanovništva na ovoj teritoriji, došlo bi do poboljšanja standarda, smanjio bi se mehanički odliv lokalnog stanovništva, nezaposlenost i druge negativne pojave koje sada vladaju. To bi uticalo na povećanje nataliteta i gustine naseljenosti.

− Nivo obrazovanja koji preovladava u području (srednje obrazovanje), odgovara za većinu usluga i djelatnosti kojima bi stanovništvo moglo da se bavi (poljoprivreda, turizam i komplementarne djelatnosti).

− Beleži se porast broja domaćinstava u odnosu na prethodne popisne godine na nivou opštine i grada.

− Grad Žabljak pokazuje pozitivne trendove naseljenosti i prirodnog priraštaja, i podstiče demografski rast, obezbjeđujući i stanovništvu okolnih naselja uslove za egzistencijalni opstanak.

− Procenat aktivnog stanovništva u ukupnom stanovništvu je 42,5%, na koga se može računati u planiranju radnog kontigenta i razvoja područja i predstavlja dobar razvojni potencijal.

− Procenat izdržavanog stanovništava (39,5 %) je niži u odnosu na državni prosjek (40,6%). − Fertilni kontigent žena u Rudancima (65%), Žabljaku (51,5%), Pitominama (47%), Vrelima

(48,3%) i Zminicama (46,2%) je visok i daje osnovu za poboljšanje demografske strukture. NASELJA (MREŽA NASELJA I CENTARA OPŠTINE) Nedovoljna razvijenost područja opštine Žabljak u skoro svim sektorima djelatnosti negativno se odražava i na postojeću mrežu naselja, koja se već dugi niz godina susreće sa problemima nekoherentne prostorno-funkcionalne organizovanosti. Problem usložnjava činjenica da su i mreže naselja susjednih opština takođe nerazvijene, te se na osnovu ovoga može konstatovati da su prisutne teškoće regionalnog karaktera, prevazilazeći lokalne okvire. Multiplikativno dejstvo više faktora (privredna zaostalost, prostorna neorganizovanost javnih službi, nepovoljne demografske karakteristike, loša infrastukturna opremljenost, emigraciono područje, nepovoljni prirodni uslovi za naseljavanje) uticalo je na orjentaciju seoskih naselja ka opštinskom centru i njihovu nedovoljnu međusobnu povezanost u svakom smislu. Pojedina naselja nalaze se na pragu gašenja i njihova dalja egzistencija u velikoj mjeri zavisiće od mišljenja lokalnog stanovništva da nastavi život u izuzetno teškim uslovima, u kojima se takođe postavlja pitanje racionalnosti i ekonomske opravdanosti budućeg ulaganja u opremanje ovih naselja, pogotovo usljed činjenice da u njima žive pretežno staračka domaćinstva. U prostornom smislu, urbani areal Žabljaka sa susjednim, prigradskim naseljima izdvaja se kao razvijenija zona, tj. inicijator sadašnjeg, ali i budućeg prostorno-funkcionalnog razvoja opštinskog područja. Osnovu mreže čine centri različitog hijerarhijskog nivoa, od kojih su u opštini Žabljak istaknuti slijedeći:


24

• Opštinski centar: Žabljak; Žabljak (1937 stanovnika, 2003. godine) ima ulogu dvostepenog centra, jer osim toga što predstavlja opštinski centar (za svih 27 naselja), on je istovremeno i centar za okolna naselja koja se nalaze u njegovoj neposrednoj zoni gravitacije. Žabljaku, zbog njegovog saobraćajno-geografskog položaja i razmeštaja naselja u mreži naselja Opštine, direktno gravitira 16 naselja, prostorno lociranih na Jezerskoj površi (Novakovići, Pošćenski kraj, Pašina Voda, Virak, Motički Gaj, Mala Crna Gora, Tepca, Pitomine, Palež, Podgora, Tepačko Polje, Borje, Ninkovići, Šumanovac, Vrela, Rasova) dok mu indirektno gravitiraju sva naselja u opštini, s obzirom na njegovu funkciju opštinskog centra. Žabljak je turistički, zdravstveni, trgovački, obrazovni, kulturni i administrativni centar opštine, u kome su zaposlevini stanovnici i iz ostalih naselja opštine, a u manjem broju i iz naselja susednih opština, pri čemu je funkcionalnost i saobraćajna dostupnost osnovnih objekata javnih službi i specijalizovanih djelatnosti na zadovoljavajućem nivou. U funkcionalnom smislu, centralitet Žabljaka posebno je izražen tokom zimskog perioda godine, prevazilazeći lokalne okvire, s obzirom da on predstavlja glavni zimski turistički centar Crne Gore, tj. receptivno područje za veliki broj turista iz Crne Gore i inostranih zemalja.

- Subopštinski centar: Njegovuđa Njegovuđa (227 stanovnika, 2003.godine), se zahvaljući svom položaju u mreži naselja Opštine i nasleđenoj privrednoj bazi formirala kao sekundarni, tj. subopštinski centar sa relativno niskom koncentracijom stanovništva (5,4% stanovništva opštine). U skladu sa funkcionalnim kapacitetima i postojećom infrastrukturnom opremljenošću, (industrija, tj. prerada drveta i eksploatacija šljunka, prosveta, zdravstvo, ugostiteljstvo) Njegovuđa je formirala prostorno-uticajnu sferu prema naseljima (ukupno 10 naselja) sa područja Sinjajevine, dijela Tarskog područja i Jezerske visoravni (Suvodo, Zminica, Dobri Nugo, Pašino Polje, Krš, Šljivansko, Gradina, Gomile, Rudanci, Brajkovača). Bez obzira na nisku koncentraciju stanovništva, zbog malog procenta udjela poljoprivrednog u ukupnom stanovništvu i zastupljenosti objekata sekundarnih i tercijarnih djelatnosti, ovo naselje pripada više urbanizovanom tipu naselja. Blizina opštinskog centra Žabljaka (12 km udaljen od Njegovuđe) uticala je da se ovaj subopštinski centar nije razvio u jači pol koncentracije stanovništva, tercijarnih djelatnosti i uopšte, diverzifikovanih funkcija na području opštine.

- Centri zajednica sela: Krš, Borje; Krš i Borje, kao centri zajednice sela, opslužuju stanovništvo iz njima susjednih, gravitirajućih naselja (istovremeno, redstavljaju i centre mjesnih zajednica); tako Kršu gravitiraju Šljiivansko, Brajkovači i naselja u okviru MZ Brajkovača (Gomile, Gradina, Rudanci), a Borju naselja Vrela i Ninkovići. Prostorno-uticajne sfere ovih naselja slabog su intenziteta i ogledaju se u snabdijevanju stanovništva gravitirajućih naselja osnovnim životnim namirnicima a, do skora je, dok je bilo dovoljno djece osnovnoškolskog uzrasta bilo obezbjeđeno i školovanje mlađe populacije u područnim odjeljenjima do 5. razreda osnovne škole, koja su sada većinom ukinuta (u Kršu, Brajkovači, Vrelima i Ninkovićima). Indirektno, naselje Borje, s obzirom na povoljan saobraćajni položaj (lociran pokraj regionalnog puta Žabljak-Pljevlja) i blizinu opštinskog središta (udaljen 5 km od Žabljaka) gravitira Žabljaku i čini sa nijm fizionomsku cjelinu nakon masovne izgradnje stambenih objekata uz postojećei magistralni put. Naselja Krš i Brajkovača indirektno gravitiraju ka subopštinskom centru Njegovuđi, uz namopenu da se prostorno-uticajne veze i odnosi čvršćeg intenziteta ostvaruju sa Žabljakom. Ova naselja su slabo infrastrukturno opremljena, nepovoljnih demografskih karakteristika, uz nedostatak većeg broja centralnih funkcija, relativno povoljno povezana sa subopštinskim i opštinskim centrom.

– Razvijenija i populaciona veća seoska naselja (pretežno prigradskog karaktera): Motički Gaj, Virak, Pašina Voda, Pitomine, Palež.

– Razvijenija i populaciono veća seoska naselja (Motički Gaj, Virak, Pašina Voda, Pitomine, Palež) nalaze se u gravitaciono-funkcionalnoj sferi Žabljaka i sa njime čine fizionomsku cjelinu, u kojima je namjena zemljišta poprimila znatne izmjene, imajući u vidu nekontrolisanu izgradnju stambenih i drugih objekata tokom prethodnih godina, devastirajući


25

prostor koji je velikim dijelom u okviru Nacionalnog parka "Durmitor". Ova naselja su solidno infrastrukturno opremljena, dobro saobraćajno povezana sa Žabljakom, povoljnih demografskih karakteristika (u naselju Motički gaj bilježi se porast stanovništva u odnosu na popis iz 1991. godine), uz tendencije razvijanja organizovanije turističke djelatnosti, komparativne sa ponudom hotelskog tipa u Žabljaku, u vidu smještaja turista u objektima domaće radinosti. Blizina opštinskog centra Žabljaka i njihova lokacija na ulazno-izlaznim saobraćajnim punktovima iz gradskog područja (regionalni putevi Žabljak-Pljevlja i Žabljak-Šavnik) uticala je da ova naselja ne razviju svoje sopstvene gravitacione zone (iako Virak i Palež predstavljaju centre mjesnih zajednica); ona su prostorno, funkcionalno, fizionomski i naseobinsko- demografski srasla sa opštinskim centrom, Žabljakom. - Primarna seoska naselja: u ovu grupu spadaju sva ostala naselja koja su tipično poljoprivredna i nemaju naseljsku opremu Ostala, primarna seoska naselja gravitiraju ka centrima zajednice sela, subopštinskom centru, a indirektno i ka opštinskom centru Žabljaku. Ova naselja, pretežno agrarno orjentisanog stanovništva, niske gustine naseljenosti i nedostatka osnovnih javno-socijalnih objekata i službi, nisu uspela da ostvare određeni stepen centraliteta u postojećoj mreži naselja. Prostorno-ekonomska slika ovih naselja ukazuje na izuzetno teške životne uslove u njima, s obzirom na nepovoljne demografske tendencije, klimatske nepogode tokom zimskog perioda godine (mnoga naselja ostaju zavejana pod snežnim nanosima i po više mjeseci, naročito Mala Crna Gora), odsustvo centralnih funkcija i nedovoljnoist infrastrukturne opremljenosti (individualna rješenja vosnabdijevanja domaćinstava, česti prekidi u snabdijevanju električnom energijom, itd.). PRIVREDNA OSNOVA Ekonomski razvoj i stanje lokalne ekonomije na današnjem nivou razvijenosti karakterišu značajni razvojni resursi, koji nisu ili pak ne u dovoljnoj mjeri iskorišćeni, što se odrazilo na ekonomsko zaostajanje ove opštine. Opštinski centar Žabljak je najrazvijeniji, s obzirom da ostvaruje različite funkcije. Od ostalih naselja izdvaja se još Njegovuđa (proizvodnja, turizam, trgovina, poljoprivreda), a potom naselje Rasova. Raspoloživi potencijali predstavljaju realnu osnovu za budući razvoj, ali za čije potpunije aktiviranje opština nema dovoljnih ekonomskih (finansijskih, menadžerskih, organizacionih) ali i drugih uslova. Može se reći da je dalji razvoj u značajnoj mjeri uslovljen spoljašnim faktorima (investicijama, dotacijama, donacijama i dr.). Izostajanje investicija – domaćih i stranih mogu uticaće da se potencijali ne iskoriste na način koji bi omogućio održivi razvoj lokalne ekonomije (mogućnost zapošljavanja, boljeg prihodovanja, kvalitetnijeg standarda življenja). Pored navedenog, prijetnje razvoju mogu biti: izostajanje odgovarajuće regionalne politike, potom ekonomske politike u funkciji realizacije strateških opredelenja i održivog razvoja, finansijske potpore, unapređenje infrastrukture i lokalne administracije. SWOT analiza

Snaga (unutrašnja)

Slabosti (unutrašnje)

• poljoprivredna osnova (za razvoj posebno

stočarstva), • šumska sirovinska osnova (za

eksploataciju drvne mase, šumskih plodova i ljekovitog bilja) i njihova prerada

• zaštićeni prirodni predjeli, planine, ekološki očuvane sredine, rijeke, jezera i dr., pogodni za razvoj različitih vidova turističke ponude

• poboljšanje preduzetničke klime i iskazane

• nizak nivo razvijenosti, nedostatak

sopstvenih sredstva za podsticanje razvoja, izraženo siromaštvo što ograničava i lokalne inicijative

• nedovoljno brzo prilagođavanje zahtevima tržišta (u drvno prerađivačkoj industriji, u prikupljanji i preradi šumskih nusproizvoda, u poljoprivredi tj. stočarskoj proizvodnji, u turističkoj ponudi)

• nedostatak institucionalne i organizacione


26

lokalne inicijative za razvoj • postojeća turistička infrastruktura • karakteristike populacije pogodne za

razvoj turista (tradicionalnost, gostoljubivost, poštenost, uvažavanje, i dr.)

potpore - biznis centra i obuke za biznis preduzetništvo; turističkog centra i koordinacija aktivnosti i projekata i sl.

• niži nivo saradnje i organizovanosti, posebno karakteristično za poljoprivredu, turizam, i dr.) na lokalnom, među opštinskom i širem nivou

• centralizacija uprave, privrednih i neprivrednih kapaciteta u Žabljaku

• nedefinisanost prostora/lokacija za razvoj turizma i MSP u seoskim naseljima

• saobraćajna i komunalna infrastruktura • nedovoljan kvalitet turističkih kapaciteta • depopulacija i izražen proces starenja

stanovništva Mogućnosti – potencijali

(spoljašnji) Ograničenja u razvoju

(spoljašnja) • značajni prirodni resursi na području

Opštine za razvoj: poljoprivrede (stočarstva, zdrava hrana), i šumarstva (prerade drveta, sakupljanja i prerade šumskih proizvoda), turizma

• strateška opredelenja Republike (razvoj turizma, drvnoprerađivačke industrije, poljoprivrede, i dr.) i veče uključivanje Vlade Republike i pojedinih resornih Ministarstava, posebno finansijska potpora

• lokalne inicijative i zainteresovanost za uključivanje u razvoj poljoprivrede, prije svega stočarstva i proizvodnje zdrave hrane; šumarstva i prikupljanja i prerade šumskih nusproizvoda (voća, ljekovitog bilja, pečuraka), turizma (planinskog, jezerskog, rječnog, seoskog, eko, sportsko-rekreativnog, i dr.), male privrede i dr.

• jačanje privredne saradnje (unutar opštinske, međuopštinske, regionalne i međuregionalne) - udruživanje i formiranje klastera i zajednički nastup na tržištu (posebno turističkom, poljoprivrednom)

• podsticanje (predinvestiranje) razvoja u seoskim naseljima koji raspolažu razvojnim potencijalima i inicijativama

• negovanje specifičnosti na ruralnom području, uključujući i privredne odnosno proizvodnja za ovaj kraj specifičnih proizvoda (sir, med, ljekovito bilje i dr.)

• izostajanje odgovarajuće ekonomske

politike od strane Vlade Crne Gore za podsticanje razvoja i ulaganja u infrastrukturu

• neodgovarajući odnos prema stanovništvu koje živi u zaštićenim prirodnim resursima, odnosno sistem nadoknada i kompenzacija

• nerješaanje pitanje ekonomske infrastrukture (zona/lokacija za razvoj turizma, MSP i drugih kapaciteta, komunalne infrastrukture i odlaganja otpada, posebno na podrčju seoskih naselja)

• izostajanje konkretnih programa za privlačenje investitora i za korišćenje namenskih fondova (domaćih i stranih)

• nedovoljnja saradnja između institucija i između javnog i privatnog sektora na lokalnom nivou

• nesaradnja ili nedovoljna saradnja instuticija – lokalnih i iz okruženja - užeg i šireg (međugranične opštine i regioni) na bazi zajedničkog interesa

• nerješaanje pitanja opštinske imovine i mogućnosti da opštine upravljaju resursima i imovinom, ubiraju prirodne i stvorene rente i iste investiraju u sopstveni razvoj i zaštitu životne sredine i prirodnih dobara

3) analize postojećih fizičkih struktura, objekata infra i suprastrukture sa podacima o izgrađenim objektima, uključujući i neformalne objekte, izgrađene suprotno zakonu ili važećem planu DRUŠTVENA INFRASTRUKTURA (JAVNE SLUŽBE) Zbog veličine opštinske teritorije i u pojedinim dijelovima opštine putne mreže slabog kvaliteta i razvijenosti, u žabljačkom kraju je otežano zadovoljavanje osnovnih potreba koje su vezane za rad javnih službi. Nešto bolja situacija je u pogledu obrazovanja i zdravstva, pogotovo za naselja koja se nalaze na regionalnim putnim pravcima. Međutim, generalno na nivou opštine,


27

kvalitet objekata, opremljenost i dostupnost ne zadovoljavaju. Bolja situacija je u gradu Žabljaku i okolini, mada se mora naglasiti da je gravitaciona zona žabljačkih javnih službi izuzetno velika, što, sa svoje strane, relativizuje datu povoljnu ocjenu. Najnovije tendencije u pogledu zatvaranja školskih objekata i objekata primarne zdravstvene zaštite po selima svakako neće doprinijeti poboljšanju stanja, izuzev u slučaju povećanja nivoa i strukture usluga, a pogotovo značajnog unapređenja saobraćajne mreže i javnog saobraćaja, što je manje izvjesno. U Opštini postoje potrebe za renoviranjem objekata školstva i zdravstva i dogradnje, odnosno rekonstrukcije drugih neophodnih objekata javnih službi. Osnovno obrazovanje (podaci za školsku 2008/2009.godinu) se odvija u okviru dvije osnovne škole: „Dušan Obradović“ u Žabljaku i „Vuk Knežević“ u Njegovuđi, sa ukupno 29 nastavnika i 344 učenika u 23 odjeljenja. Obuhvatnost generacije osnovnim obrazovanjem je potpuna, što predstavlja uspjeh zbog vrlo disperzivne mreže naselja i dosta loše dostupnosti, mada je osnovno obrazovanje zakonska obaveza. U sastavu osmorazrednih osnovnih škola djeluju područne ustanove u svega tri seoska naselja. Stalni odliv stanovništva sa ruralnog područja imao je za posljedicu ukidanje nekih područnih ustanova, kao u Pašinom Polju, Gomilama, Šljivanskom i Tepačkom Polju, Podgori, Novakovićima, Kršu i Vrelima. Od svih područnih ustanova do 2008.god. su postojale one u Virku (3km od grada, 287m2 prostora), Tepcima (12km od grada, 108m2 prostora) i Brajkovači (22km grada, 200m2 prostora). Površina školskog prostora u školi „Vuk Knežević“ iznosi 2635,70m2. Opremljenost škola u Žabljaku i Njegovuđi zadovoljava (fiskulturne sale, kabineti i biblioteke), dok u područnim odjeljenjima to nije slučaj. Karakteristika svih emigracionih područja, pa i opštine Žabljak, je starenje populacije, a samim tim i smanjenje pritiska za obrazovanje u osnovnim školama. Srednje obrazovanje se odvija u okviru Srednje mješovite škole „17. septembar“ koja je u zgradi u kojoj se nalazi i Osnovna škola „Dušan Obradović“. Školske 2008/2009.godine srednju školu pohađa 175 učenika, smještenih u 8 odjeljenja. Škola raspolaže sa 1821,75m2 prostora – 8 specijalizovanih učionica, 5 kabineta, školski bife i restoran „Duga“ (školske radionice za obuku konobara i kuvara). Restoran se nalazi na 300m od škole. Srednjem obrazovanju Žabljaka, zbog njegovog geografskog položaja, nedostaju usmjerenja za poljoprivrednog i turističkog tehničara. STANOVANJE, STAMBENI FOND I STAMBENA IZGRADNJA (POKAZATELJI KVALITETA STAMBENOG FONDA) Stambeni fond opštine karakteriše neujednačenost po kvantitetu i po kvalitetu. Stanovanje u opštinskom centru, gradu Žabljaku je urbano i organizovano u dva osnovna vida: individualno i kolektivno stanovanje. Individualna stambena izgradnja je gradskog tipa, sa slobodnostojećim porodičnim objektima na parceli. U centru naselja parcele individualnog stanovanja su manje, a gustina izgrađenosti veća. Spratnost objekata je različita u zavisnosti od godine izgradnje. Prizemni objekti su pretežno stari srednjeg i lošeg boniteta. Noviji objekti imaju spratnost P+1 do P+2+Pk. Krovovi su kosi, što je u skladu sa klimatskim karakteristikama. Kolektivno stanovanje je zastupljeno više u centralnom dijelu naselja. To su objekti solidno građeni, u okviru urbanih blokova. Mnogi su, usljed lošeg održavanja dotrajali. Spratnost ovih objekata je P+2 do P+6; mnogi od njih u prizemlju imaju lokale. Opremljenost naselja infrastrukturom je u najvećem broju slučajeva zadovoljavajuća, kako u individualnom tako i u kolektivnom stanovanju. U gradu i okolnim naseljima postoji veliki broj stambenih objekata, koji se, faktički, ne koriste samo za stanovanje, već predtavljaju vikendice ili kuće za odmor, odnosno kuće za izdavanje u turističke namjene. U njima je opremljenost instalacijama uglavnom dobra, a jedan broj njih je građen u planinskom stilu. Kada je reč o seoskim naseljima, većina tipičnih seoskih naselja se nalazi u brdsko-planinskom predjelu Opštine. Veličina i oblik parcela se razlikuju od slučaja do slučaja. Organizacija okućnice i prostorna dispozicija sadržaja koje ona obuhvata, slična je u većini ovih sela s obzirom na to da se stanovništvo uglavnom bavi poljoprivredom ili stočarstvom. Okućnica obuhvata kuću sa dvorištem i ekonomsko dvorište. Objekti su prizemni, a oni građeni u novije vrijeme imaju pored prizemlja i sprat i potkrovlje. U velikom broju naselja ima napuštenih objekata i imanja, a u nekim naseljima postoji izvestan broj objekata koji se ne koriste za stalno stanovanje, već ih njihovi vlasnici koriste povremeno, vikendom i u ljetnjim mjesecima za


28

stanovanje. Izgradnja u ovim selima je u stagnaciji već duži vremenski period, usljed stalne depopulacije ovih naselja. Opremljenost naselja instalacijama u seoskim naseljima je u najvećem broju slučajeva nezadovoljavajuća. Izuzetak su objekti u naseljima bliže Žabljaku koja imaju karakter urbanizovanosti. TEHNIČKA INFRASTRUKTURA SAOBRAĆAJ I GEOGRAFSKO-SAOBRAĆAJNI POLOŽAJ Područje Plana je van glavnih putnih pravaca u Crnoj Gori. Drumski saobraćaj predstavlja jedini neposredni vid transporta ljudi i roba na teritoriji opštine Žabljak. Mrežu saobraćajnica čine regionalni putevi, u dužini od 58,6 km, lokalni putevi 2008.godine, u dužini od 163 km, i nekategorisani putevi. Lokalna putna mreža, uglavnom se po položaju trasa nalazi na koridorima saobraćajnih zahteva, ali je kvalitet mreže takav, da su u većini slučajeva uslovi u kojima se odvija saobraćaj loši. Mrežu lokalnih puteva 2008.godine činilo je ukupno 162 km, od čega je oko 50 km ili 30,9 % sa asfaltnim kolovoznim zastorom (prosjek u Republici je 60 %), dok je ostatak sa tucaničkim ili zemljanim zastorom. Veza sa železničkim saobraćajem je posredno zastupljena preko železničke stanice locirane u Mojkovcu. Neredovno održavanje aerodroma Žabljak i nepostojanje ozbiljnijih zahteva za avio saobraćajem u drugoj polovini XX veka dovele su do toga da ovaj vid saobraćaja nije više zastupljen na teritoriji opštine. Na teritoriji plana ne postoje organizovane i obeležene biciklističke staze. Mreža planinarskih i pešačkih staza (označenih i neoznačenih) razvijena je na masivu Durmitora i u zonama značajnijih lokaliteta. Pružaju se do Bobotovog i Savinog kuka, Sušićkom dolinom, oko Crnog jezera, vode do brojnih vidikovaca i sl.. Saobraćajni položaj opštine Žabljak je određen time što je ona smještena na periferno u odnosu na najvažnije saobraćajnice, što predstavlja ozbiljan problem sa aspekta razvoja turizma. Prema istoku je povezan relativno kvalitetnim regionalnim putem Žabljak - Pljevlja - Prijepolje (92 km), gdje se ovo područje vezuje za prugu Beograd - Bar i Beogradsko - Zlatiborski drum, i putnim pravcem Žabljak - Djurdjevića Tara – Mojkovac (67 km) gdje se ostvaruje veza sa pomenutom prugom i Jadransko - Jonskom magistralom. Veliki značaj za ovu opštinu ima stara saobraćajnica Žabljak - Šavnik - Nikšić (87 km), kao i ljetnja saobraćajnica Žabljak - Trsa - Plužine i Žabljak - Boan – Mioska, koje su u dosta lošem stanju. Posebno se ističe značaj novoizgrađenog putnog pravca Risan – Žabljak, koji je značajno unaprijedio saobraćajnu povezanost Žabljaka, jer su izbegnute navedene dionice puta loših karakteristka od Šavnika do Žabljaka i skraćena veza sa Primorjem. Planovi za unapređenje (saobraćajnog) razvoja Žabljaka, će ostvariti kvalitetne pomake u povezivanju tek nakon izgradnje puta Žabljak - Risan i planinsko turističkog aerodroma. Sezonski aerodrom, mada sada van funkcije, postoji na Žabljaku. Saobraćajno povezivanje sa opštinama Sjevernog regiona je zadovoljavajuće, a najkvalitetnije i najintenzivnije veze i odnosi uspostavljeni su sa regionalnim centrom Pljevljima, udaljenim 60 km od opštinskog centra Žabljaka (ovo posebno važi za naselja locirana uz regionalni put Žabljak-Pljevlja). Dobra je i sobraćajna povezanost s opštinom Mojkovac. Uticaj putnih pravaca na razvoj naselja opštine Žabljak je očigledan, sa obzirom da su naselja sa najpozitivnijim trendovima kretanja upravo ona koja su formirana oslonjena na regionalne puteve Žabljak-Pljevlja i Žabljak-Šavnik i solidno infrastrukturno opremljena. U odnosu na postojeće magistralne, regionalne i lokalne puteve na teritoriji opštine, pored opštinskog centra Žabljaka, najpovoljniji geosaobraćajni položaj imaju naselja: Rasova, Vrela, Borje, Tepačko Polje, kao i Motički Gaj, Virak, Pašina Voda, Pošćenski kraj, na regionalnom putu Pljevlja-Žabljak-Šavnik,. Ostala naselja locirana duž postojećih lokalnih i nekategorisanih puteva imaju dosta nepovoljan geosaobraćajni položaj (sa putevima loših tehničkih karakteristika). HIDROTEHNIČKA INFRASTUKTURA SNABDIJEVANJE VODOM Uprkos pokrivenosti velikog najnaseljenijeg dijela opštine vodovodnom infrastrukturom, vodosnabdijevanje je nezadovoljavajuće. Jedan razlog je nedovoljan kapacitet izvorišta, drugi gubici u vodovodnoj mreži, a treći neodgovorno gazdovanje samih potrošača. Sama prostorna pokrivenost vodovodnom mrežom je uglavnom zadovoljavajuća. (Brojevi su navedeni u poglavlju Planirano rješenje, organizacija i uređenje prostora – snabdijevanje vodom) Potrebno je samo postojeću infrastrukturu dograditi i funkcionalno održavati. Od naselja


29

sa većim brojem stanovnika (a bez dostupnog vodovoda) većina se nalazi u blizini rijeke Tare. To određuje i mogućnost vodosnabdijevanja. KANALISANJE OTPADNIH VODA U naseljenim područjima nije dovoljno izgrađena fekalna kanalizacija. U gradu Žabljaku ona je nedovoljna, a u ostalim naseljima je nema. Ovakvo stanje je neprihvatljivo naime za Žabljak i Njegovuđu. U ovoj sferi nema tehničkih prepreka i kanalisanje je samo pitanje investicija. Postoje napredne tehnologije za prikupljanje i tretman otpadnih voda, koje je moguće odgovarajuće primijeniti, u skladu sa zakonskim propisima i propisanim režimima korišćenja prostora. ELEKTROENERGETSKA INFRASTRUKTURA Žabljačko područje se napaja DV 110 kV Pljevlja – Žabljak, koji radi pod naponom 35 kV, i preko TS 35/10 kV u Žabljaku je povezan sa DV 35 kV koji vodi dalje ka Šavniku i Nikšiću. Područje Njegovuđe napaja se preko TS 35/10kV u Žabljaku. Podaci o 10KV mreži kao i trafostanicama pokazuju visok stepen izgrađenosti kako gradskog tako i seoskog područja. U gradskom području 10KV mreža je pretežno kablovska sa tipiziranim presjekom kablova i tipom trafostanica, dok je na seoskom području vazdušna (dalekovodi) sa tipskim stubnim trafostanicama. Sigurnost napajanja je, medjutim, nezadovoljavajuća, pogotovo u udaljenijim seoskim područjima. TELEKOMUNIKACIJSKA INFRASTRUKTURA Područje koje zahvata Prostorno urbanistički plan Žabljak – gradsko područje ima slijedeće namjene: »individualno stanovanje«, » stanovanje sa djelatnostima«, »centralne djelatnosti« i »kulturno rekreativne i sportske djelatnosti«. Cjelokupno razmatrano područje je sa aspekta potreba za telekomunikacionim priključnim servisima uglavnom upućeno na telefonsku centralu Žabljak i dva isturena pretplatnička stepena Virak i Njegovuđu. Mrežna grupa Opštine Žabljak pripada u organizacionom pogledu glavnoj centrali u Pljevljima. Telefonsku mrežu čine prenosni sistemi, telefonske centrale, mjesna distributivna mreža, unutrašnje kućne instalacije i telefonski aparati. U tehnološkom smislu mjesni telefonski saobraćaj je tako organizovan da postoji jedna telefonska centrala (TC) i dva isturena pretplatnička stepena (IPS). Veza između centrala u Pljevljima i Žabljaku ostvarena je optikom, kao i veza između centrale u Žabljaku i isturenih pretplatničkih stepena na Njegovuđima i Virku. Podaci o dispoziciji ovih kablova nijesu dostavljeni tako da oni nijesu prikazani na grafičkom prilogu. U oblasti telefonske mreže sa 22 telefonska priključka na 100 stanovnika Opština spada u rang prosječnosti u Crnoj Gori, ali u odnosu na evropski prosjek gdje dolazi 40-50 TF/100st. je duplo niži. Osnovna prenosna mreža glavna centrala Pljevlja – centrala Žabljak je optička. U ovoj ravni sistem prenosa je dobar. U sistemu nižih ravni – do pretplatnika je analogan sistem prenosa, što je vrlo loše u pogledu kvaliteta prenosa. Ovo se najviše odnosi na seoska područja. Telefonska centrala je digitalna, novijeg datuma. OSTALA KOMUNALNA INFRASTRUKTURA Pijace. Na prostoru opštine postoji uređen i namjenski određen prostor pijace samo u opštinskom centru Žabljaku, i to u okviru tržnog centra smještenog u centralnoj gradskoj zoni. U pojedinim naseljima samo povremeno se formiraju neuređeni punktovi koji djelimično imaju funkciju pijace, a što je uzrokovano načinom života lokalnog stanovništva i prisustvom poljoprivrednih aktivnosti u najvećem broju domaćinstava. Otkupne stanice poljoprivrednih proizvoda nijesu organizovane u naseljima na području opštine; otkup mliječnih proizvoda, mesa i voćnih proizvoda veoma često se organizuje preko seoskih domaćinstava, kojima poljoprivredne aktivnosti predstavljaju dopunski izvor prihoda i pretežno su lokalnog karaktera.


30

Groblja. Ljudska groblja u najvećem broju slučajeva ispunjavaju lokacione zahtjeve, a po uređenosti i održavanju su na solidnom nivou, pri čemu je njihov osnovni nedostatak nedovoljna opremljenost infrastrukturnim instalacijama i nedovoljna zaštićenost od nepovoljnih klimatskih uslova koji vladaju tokom zimskog perioda godine. Centralno gradsko groblje locirano je neposredno uz regionalni put Žabljak-Pljevlja, u blizini hotela "Planinka", saobraćajno dobro dostupno, sa nedostatkom pratećih objekata, uz konstataciju popunjenosti postojećih grobnih mjesta. Pored gradskog groblja na Žabljaku i u ostalim većim naseljima na području opštine postoje seoska groblja, pri čemu su ona slabije uređena i neopremljena pratećim objektima. Seoska groblja nalaze se u sljedećim naseljima: Mala Crna Gora, Palež, Podgora, Pašina Voda, Virak, Šljivansko, Budečevica, Rasova, Novakovići, Šumanovac, Zminica, Gradina i Vrela. Lokacija stočnog groblja, sanitarno neuređena, je na području Tmajevca, u predgrađu Žabljaka, na lokalitetu Ćiperovača, površine 1000 m². Osim ovog lokaliteta, na području opštine stočna groblja ne postoje kao posebni objekti i uređene lokacije. Deponije smeća. U najvećem broju naselja su spontano formirane lokalne neuređene („divlje“) deponije smeća, tj. smetlišta. Smeće se poptuno neregulisano odlaže na brojnim lokalnim smetlištima uz naselja i u međuprostoru uz naselja, pogotovo u korita vodotokova, što je posebno nepovoljno kod Tare i njenih pritoka, koje su zaštićeni vodotoci sa najvišom mogućom propisanom klasom. Jedina površina koja se koristi za odvoženje smeća iz grada i ostalih naselja nalazi se na lokalitetu Čarkovo polje, u naselju Palež, u samoj blizini gradskog područja Žabljaka. Do izgradnje i stavljanja u funkciju regionalne sanitarne deponije u opštini Pljevlja na kojoj će se odlagati otpad sa teritorija opština Pljevlja i Žabljak, odlaganje smeća sa područja opštine i dalje će se odlagati na lokalitetu Čarkovo polje, uz obavezu njegovog prikupljanja sa prostora Nacionalnog parka "Durmitor" koji su u okviru strogog i posebnog režima zaštite. Staje uz domaćinstva i katuni. Staje uz domaćinstva su specifičan vid komunalnih objekata koji se u ovom području formiraju neposredno uz naselja kao grupacije privremenih lakih objekata, pa time zahtjevaju stroge higijensko-sanitarne uslove. S obzirom da su posljedica tradicionalnih porodičnih aktivnosti, u planiranju zahtjevaju pažljiv odnos i postavljanje. Na katunima, organizacija prostora je prilagođena osnovnoj djelatnosti stočara, komunalnih instalacija nema, te su higijensko – sanitarni uslovi na njima nepovoljni. 4) ekonomsko - demografske analize EKONOMSKO PRIVREDNE ANALIZE Polazne osnove za utvrđivanje koncepcije ekonomskog razvoja i koncept razvoja lokalne ekonomije Koncept daljeg razvoja lokalne ekonomije uslovljen je raspoloživim potencijalima, ali u velikoj mjeri strateškim opredelenjima Republike, karakteristikama I kretanjima turističke tražnje, kao i “kapacitetima” lokalnog stanovništva da prepoznaju vrijednosti i prate ispoljene zahteve za istima. U tom smislu razmatrana su strateška opredjeljenja Republike, tržišne analize bazirane na iskustvima sličnih područja, kao I iskazane inicijative lokalnog stanovništva I pravnih lica.

Strateška opredelenja Republike od značaja za razvoj opštine Žabljак Na dalji pozitivan razvoj lokalne ekonomije Žabljaka mogu biti od velikog značaja doneti strateški dokumentii Republike Crne Gore. U pitanju su slijedeći dokumenti: Prvo, u studiji „Privreda“, rađenoj za potrebe PPR Crne Gore, definisana su, a potom i prihvaćena, opredelenja od velikog značaja za razvoj celog Sjevernog regiona, pa samim tim i opštine Žabljak. Radi se o slijedećim opredelenjima:

• ujednačavanja uslova života i rada cjelokupnog stanovništva Crne Gore. Zaključeno je da je „nužno u budućem razvoju smanjiti regionalne razlike na relaciji sjeverni


31

(nerazvijeni) – centralni – južni region, zbog efikasnije ekonomske valorizacije ukupnih prirodnih i drugih resursa Crne Gore i ostvarivanja komparativnih prednosti u budućem razvoju Republike“,

• primjena strategije i modela održivog razvoja u cilju postepenog otklanjanja brojnih strukturnih disproporcija i u praksi realizovanja koncepta – Crna Gora ekološka država,

• implementacija kriterija očuvanja prirodne i zdrave sredine na principima održivog razvoja u ekonomskoj politici. U tom pogledu u skladu sa svjetskim trendovima, podsticaće se reforma i razvoj lokalne uprave koja doprinosi realizaciji regionalne politike, prije svega u sferi: donošenja razvojnih programa i urbanističkih planova, podsticanja razvoja malih i srednjih preduzeća, racionalnog raspolaganja prostorom, razvojem komunalne djelatnosti, održavanja lokalnih puteva, razvoja socijalnih, zdravstvenih, obrazovnih i kulturnih institucija,

• usmjeravanje ekonomske politike na realizaciju strateških pravaca privrednog razvoja Republike kao što su: turizam, poljoprivreda, drvoprerada, sektor usluga i krupna infrastruktura. Raznovrsnost i atraktivnost turističkih lokaliteta skoncentrisanih na relativno malom prostoru čini značajan potencijal turističke privrede,

• podsticanje preduzetništva i privatne inicijative (legalne) u cilju stvaranja uslova za značajne strukturne promjene u privredi u smislu dominacije malih i srednjih preduzeća, kako bi se što brže rješaao problem nezaposlenosti i u snošljive okvire svela siva ekonomija;

Drugo, u subsektorskoj studiji (SS –AE) 4,6/2 “Turizam” definisana je strateška vizija i projekcija planinskog turizma. U prvoj zoni visokih planina pored Durmitora, Komova nalaze se Bjelasica i Sinjajevina; Treće, Strategijom prostornog razvoja Republike (Okrugli sto: Prostorni koncept, februar 2006.godine) definisano je nekoliko ključnih stvari od značaja za dalji razvoj Žabljaka. Na primjer, u konceptu mreže naselja (centara i naselja) Žabljak je definisan kao jedan od (11) opštinskih centara, a među područjima zaštićenih šuma je i opština Žabljak; Četvrto, Nacionalnom strategijom razvoja energetike je sa stanovišta interesa opštine Žabljak bitno da je sagledano 70 potencijalnih lokacija za izgradnju malih HE, kao i da je predviđeno intenziviranje istražnih radova za male HE (od 10 MW i 20 MW) i proizvodnju energije od vetra; Peto, Nacionalni akcioni plan zapošljavanja Republike Crne Gore utvrđuje mjere i aktivnosti na realizaciji slijedećih postavljenih smjernica:

• Aktivne i preventivne mjere za nezaposlene i neaktivne • Stimulisanje preduzetništva i promocija otvaranja novih radnih mjesta • Reagovanje na promjene i mobilnost na tržištu rada • Stimulisanje razvoja ljudskih resursa i doživotnog učenja • Povećanje ponude ljudskog kapitala i promocija aktivnog starenja • Ravnopravnost polova • Integracija i borba protiv diskriminacije na tržištu rada • Ojačanje privlačnosti rada – rasterećenje plata • Pretvaranje neprijavljenog rada u redovno zaposlenje, i • Otklanjanje regionalnih razlika u zapošljavanju.

Navedeni dokument obavezuje sve lokalne zajednice na donošenje akcionog plana, pa samim tim obavezuje i opštinu Žabljak.

Tržišna analiza – iskustveni nalazi Specijalizovana organizacija koja se bavi turističkim razvojem „Horwath Consulting Zagreb“ je za potrebe uzrade „Master plana razvoja turizma sa poslovnim planom za planinu Taru i njeno okruženje“ (2007.) razmatrala evropske turističke trendove, pregled konkurentskih destinacija i pregled najboljih evropskih praksi (šest oglednih nacionalnih parkova iz Francuske, Italije, Velike Britanije, Nemačke i Austrije). Iz dijela analize konkurentskih destinacija (iz Srbije, Crne Gore, Hrvatske, Slovenije), za definisanje strategije razvoja turizma i lokalne ekonomije Opštine Žabljak interesantna su slijedeća iskustva:


32

• Sprovedeni razvojni modeli nekih od destinacija mogu biti orijentir za posebno zaštićeni prostor ili pojedine razvijenije klastere na području opštine Žabljak;

• Sve destinacije su tokom vremena, a posebno u proteklih 15-ak godina, uvele nove proizvode, dodatne i inovativne programe i aktivnosti u letnjoj i zimskoj sezoni (letnji bob, skijanje, sankanje i dr.) i u cilju obezbjeđenja celogodišnjeg poslovanja (zdravlje, velnes, MICE, kazino biznis);

• Karakteristična rješenja su projekti organizovanog poslovanja nekretnina. Najznačajniji ekspertski nalazi, prije svega evropskih primjera, su slijedeći:

• „Nacionalni parkovi se, osim fokusa na zaštitu prirodnih resursa i kulturnih bogatstava, intenzivno usmjeravaju na turističke aktivnosti, što predstavlja jednu od okosnica njihovog daljnjeg razvoja, te diktira nove principe, pristup i načine upravljanja;

• Obzirom da se naglasak stavlja na prirodno okruženje, užitak u prirodnim lepotama, u skladu s tim se promovišu i komercijalizuju raznovrsni proizvodi i aktivnosti;

• Struktura ponude/proizvoda se u navedenim primjerima uglavnom sastoji od istih delova: letnji i zimski odmor, aktivnosti specijalnih interesa, kultura i gastronomija, a slijedeći svetske trendove ponuda uključuje spa/velnes i MICE elemente;

• Svi primjeri imaju veliki broj dodatnih aktivnosti uglavnom prilagođenih određenim ciljnim grupama (prema starosti, interesovanjima i sl.);

• Smeštajni kapaciteti unutar Nacionalnih parkova su diverzifikovani u vidu hotela (većih i manjih, porodičnih), privatnog smeštaja u vidu planinskih kuća, te kampova (samo u određenim područjima parka);

• Naglasak se daje prirodi i životnoj okolini sa maksimalnim korišćenjem prirodnih elemenata prilikom gradnje i izvođenja vizuelnih elemenata smeštajnih objekata;

• Nacionalni parkovi smeštajne kapacitete i većinu aktivnosti nude unutar svog užeg područja, dok se šire područje parka koristi u svrhu komplementiranja ponude;

• Obzirom na fokus nacionalnih parkova na maksimalnu zaštitu i očuvanje prirodnih resursa, upravljanja posetiocima (Visitor management) je sastavni dio planiranog razvoja i upravljanja turizmom. U skladu s tim, ograničava se promet u granicama NP, te postoje inicijative za korišćenje javnog prevoza pri poseti parku; i

• Mnogi nacionalni parkovi podstiču inicijative za učestvovanje lokalnog stanovništva u razvoju održivih vrsta turizma, a takođe i podupiru različite oblike partnerstva“.

Raznovrsna ponuda turističkih proizvoda, raznovrsna smeštajna ponuda, izraziti akcenat na održivom razvoju uz očuvanje i unapređenje prirodnih i kulturnih resursa, dobra dostupnost (drumska, vazdušna) su ključni kriterijumi i principi na kojima se razvijaju područja sa nacionalnim parkovima ili sami nacionalni parkovi.

Lokalne razvojne inicijative

Za što realniju ocenu kapaciteta i zainteresovanosti stanovništva za unapređenje lokalne ekonomije, sprovedena je posebna anketa (odgovorilo 12 naselja) čiji su rezultati poslužili za definisanje lokalnih inicijativa. Takođe, korišćen je dio podnetih zahteva (oko 10-ak) od strane pravnih lica i građana za izgradnju turističkih objekata i objekata u funkciji turizma. Analiza dobijenih podataka sa terena i podnetih zahteva opštinskim službama pokazala je da su turistički, poljoprivredni i šumski potencijali prepoznati kao osnova za razvoj lokalne ekonomije na opštinskom prostoru. Inicijative za razvoj turizma iskazane su u naselju: Dobri Nugo - seoski turizam

- lovni turizam Zminica - seoski turizam - eko selo (na Zimničkom jezeru) - lovni turizam (Bankuša, Mušove doline) Novakovići - korišćenje jezera - korišćenje prostota između jezera za turističku izgradnju - eko katuni (Lokve) Njegovuđa - potencijal za zimski i letnji turizam - kampovanje - lovni turizam


33

- planinarenje, skakaonica, skijalište (Kučajevica) - izgradnja eko sela Pašino Polje - eko selo (Zejak) - lovni turizam - seoski turizam - planinarenje (Kučajevica, Korman) Rasova - splavarenje Tarom - ribolov - alpinizam Tepca - seoski turizam; Zahtevi pravnih lica i građana vezani za turizam odnosno pružanje određenih turističkih usluga odnose se na:

• izgradnju hotela/hotelskih kompleksa - Pitomina (1) i Žabljaku (4) • eko sela – KO Žabljak 1 • više turističkih naselja – KO Borje 1, Borje 2, Tepca, Matički Gaj • više turističko-ugostiteljskih objekata – Žabljak;

Zainteresovanost za razvoj poljoprivrede je prisutna u naseljima: Brajkovača - stočarstvo

- otkup stoke i bilja, kao i mlijeka i mliječnih proizvoda Gomile - stočarstvo

- otkup stoke i bilja, kao i mlijeka i mliječnih proizvoda Gradina - stočarstvo

- otkup stoke i bilja, kao i mlijeka i mliječnih proizvoda Dobri Nugo - stočarstvo

- proizvodnja zdrave hrane Zminica - stočarstvo - proizvodnja zdrave hrane Njegovuđa - proizvodnja zdrave hrane

- stočne farme Pašino Polje - stočarstvo (suvati)

- proizvodnja zdrave hrane Rasova - proizvodnja voća (srednjeevropskog) Rudanci - stočarstvo

- otkup stoke i bilja, kao i mlijeka i mliječnih proizvoda Tepca - otkup ljekovitog bilja; Inicijative za korišćenje energetskog resursa su u naselju: Rasova - izgradnja mini hidro elektrane (na Ljutici) Rudanci - korišćenje hidro potencijala; Inicijative za korišćenje šumskog resursa su iz naselja: Gomile - korišćenje šumskog potencijala Gradina - korišćenje šumskog potencijala i šumskih plodova Dobri Nugo - proizvodnja šumskog voća Zminica - proizvodnja šumskog voća, ljekovitog bilja i pečuraka Njegovuđa - drvoprerada - otkup ljekovitog bilja i šumskih plodova Pašino Polje - proizvodnja šumskog voća (jagode, maline, borovnica)

- proizvodnja ljekovitog bilja (jabučnjak, kantarion, dušica, kopriva - proizvodnja pečuraka Rasova - proizvodnja pečuraka Rudanci - šumski potencijal - šumski plodovi; Inicijativa za obezbjeđenje „ostalih“ uslova iskazana je od strane više naselja - Brajkovača, Gomile, Gradina, Rudanci i dr., a odnose se na potrebe poljoprivrednog stanovništa koje se bavi stočarstvom, i to za:

• nabavkom stočne vage, • prodavnicom stočne hrane, i


34

• obezbjeđenje veterinarske ambulante tj. veterinarskih usluga. Sve naprijed navedene inicijative i zahtevi govore o potrebama, namjerama i sazrevanju svesti stanovništva o sopstvenoj odgovornosti za razvoj, ali i jačanju značaja unapređenja infrastrukture i životne sredine u funkciji razvoja. Tabela: Inicijative za unapređenje lokalne ekonomije – 2008.

Vezane za: Naselje Poljoprivredu šumarstvo Turizam Malu

privreduobezbjeđenje

prostora i ostalih uslova

Ostali potencijal

Brajkovača Potrebna stočna vaga, prodavnica

stočne hrane i veterinarske ambulante

Otkupna stanica za stoku i bilje i organizovanje

otkupa mlijeka i mliječnih

peoirzvoda u letnjim

mjesecima

Šume Šumski plodovi

Vodni potencijal

Gomile Potrebna stočna vaga, prodavnica





mjesecima

Šumski potencijal

Gradina Potrebna stočna vaga, prodavnica





mjesecima

Šume Šumski plodovi

Vodni potencijal

Dobri Nugo

Proizvodnja zdrave hrane

Razvoj stočarstva

Proizvodnja šumskog

voća

Lovni turizam Seoski turizam

Separacija šljunka i pjeska

Zminica Proizvodnja zdrave hrane

Razvoj stočarstva


voća Ljekovito

bilje i pečurke

Seoski turizam

Eko selo na Zimničkom

jezeru Lovni

turizam (Bankuša, Mušove doline)


35

Novakovići 2 jezera (Riblje i Vražije) Prostor

izumeđu jezera

povoljan za gradnju

turis. objekata

Eko katuni (Lokve)

Njegovuđa Proizvodnja zdrave hrane Stočne farme

Drvoprerada Proizvodnja

i otkup ljekovitog

bilja i šumskog

voća

Turistički potencijal (zimski, letnji,

kampovanje, lovni

turizam, domaća radinost,

planinarenje (Kučajevica)

Izgradnja skakaonice

na Kučajevici i

staza za skijališta Izgradnja eko sela

Separacija šljunka i pjeska

Pašino Polje

Stočarstvo (suvati)

Proizvodnja zdrave hrane


voća (jagode, maline,

borovnice) Ljekovito

bilje (jabučnjak, kantarion,

dušica, kopriva,

nana Pečurke

Eko selo (Zejak) Lovni

turizam (endemične

vrste) Seoski turizam

Planinarski (Kučajevica,

Korman)

Rasova Proizvodnja srednjeevropskog

voća

Pečurke

Splavarenje Tarom Ribolov

Alpinizam

Izgradnja minielektrana

(na Ljutici)

Rudanci Potrebna stočna vaga, prodavnica





mjesecima

Šumski potencijal Šumski plodovi

Vodni potencijal

Suvodo Izgradnja otkupne stanice

Tepca Otkup ljekovitog bilja

Seoski turizam


36

Unapređenje života na ruralnom području, zadržavanje stanovništva i stvaranje uslova za aktiviranje lokalnih resursa (turističkog, poljoprivrednog) najčešće su vezani za rješaanje pitanja putne i komunalne infrastrukture, i to u pogledu:

• unapređenja putne infrastrukture - problem naselja Brajkovača, Gomile, Gradina, Dobri Nugo, Zminica, Novakovići, Njegovuđa, Pašino Polje, Rudovci, Suvodo, Tepca,

• izgradnje mosta - problem naznačen od strane naselja Tepca, • izgradnje aerodroma - inicirano od strane naselja Njegovuđa, • javne rasvete - problem naselja Zminica, • regulisanja vodosnabdijevanja - problem naselja Zminica, Novakovići, Njegovuđa

(završavanje radova), Pašino Polje, Suvoda, • rješaanja kanalizacije – problem iskazan od strane naselja Zminica, • uređenje vodopoja – problem naselja Dobri Nugo, • poboljšanja elektrosnabdijevanja – problem naznačen od najvećeg broja naselja -

Brajkovača, Gomile, Gradina, Dobri Nugo, Njegovuđa, Pašino Polje, Rudanci, Tepci, • izgradnje TS – inicijativa naselja Njegovuđe, • uređenja seoskog groblja – problem naselja Njegovuđa.

Kako će se lokalne razvojne inicijative realizovati u narednim godinama u velikoj mjeri zavisi od nekoliko faktora: osposobljenosti lokalne zajednice, kao i šire zajednice da sa svoje strane preduzmu određene podsticajne mjere; od pripremljenosti konkretnih programa kao osnove za privlačenje investitora; od razvoja partnerstva javnog i privatnog sektora.

Koncept razvoja lokalne ekonomije Koncept društveno-ekonomskog razvoja opštine Žabljak ka formiranju prepoznatljive lokalne ekonomije zasnovan je na korišćenju svih odnosno prije svega, prirodnih resursa koji treba da obezbede veće zapošljavanje, višu dohodovnost, smanjenje siromaštva, ravnomjerniji razvoj opštinske teritorije i zaštitu životne sredine kao ključnog faktora razvoja. Opština treba da nastavi i intenzivira razvoj sektora usluga, posebno turizma, s obzirom na raspoložive prirodne potencijale (planine, jezera, rijeke, šume i dr.) kao i usluga u funkciji turizma. Pored turizma, poljoprivreda, šumarstvo sa razvojem određene prerade je realan oslonac razvoja lokalne ekonomije. Opština Žabljak odnosno Durmitor, kanjon rijeke Tare, kao najznačajniji turistički potencijali, se može definisati kao prepoznatljiva planinska turistička destinacija na crnogorskom, regionalnom i širem tržištu, a turizam kao oblast koja može najviše doprinijeti privrednom razvoju i kvalitetu života lokalnog stanovništva. Osnov za rast turizma su: permanentni razvoj baziran na iskustvu prirode, raznolika ponuda doživljaja i aktivnosti u prirodno bogatom području, uz povećano razumevanje zaštite i korišćenje prirodnih i drugih dobara na način da ostane sačuvano i korisno za buduće generacije. Jednom rečju, strukturisanje destinacije unutar opštinskog područja treba da se postigne kroz održivi razvoj, poštovanje ekoloških standarda i preduzetničke inovacije, što bi omogućilo dugoročnu finansijsku korist svim ključnim turističkim subjektima na području opštine Žabljak. Tržišno pozicioniranje područja Žabljaka treba da se bazira na slijedećim principima:

• poštovanju prirodnog i kulturološkog nasleđa, što zahteva ograničavanje negativnih uticaja turizma (i privrede) na prirodna i kulturno-istorijska dobra;

• ekonomski održivom razvoju, što zahteva da cio sistem funkcioniše na dugi rok i ostvari multiplikatorne efekte. Koristi od takvog razvoja treba da pored investitora u turistički razvoj imaju i nosioci razvoja komplementarnih aktivnosti (poljoprivreda, šumarstvo, usluge i dr.);

• društvenoj odgovornosti, što zahteva uključivanje lokalne zajednice kroz saradnju i partnerstvo i edukativne aktivnosti o značaju razvoja turizma i različitim koristima (ekonomskim, društvenim, kulturološkim, ekološkim).

Strategija razvoja Opština Žabljak je specifično područje – nerazvijeno, sa naglašenom depopulacijom, sa značajnim potencijalom za razvoj turizma, posebno planinskog koji je visoko valorizovan kao potencijal od nacionalnog interesa. Pored toga, bitna karakteristika je i pripadnost značajnog


37

dijela opštinskog prostora NP „Durmitor. Raspoloživi potencijali (turistički, poljoprivredni, šumski, vodni) nisu do sada dovoljno aktivirani, a zahtevi za zaštitom koji proizilaze iz statusa Nacionalnog parka nisu u dovoljnoj mjeri uvažavani, pa je područje ugroženo neplanskom izgradnjom. 1. Strateški pravci razvoja lokalne ekonomije Osnovna karakteristika strategije razvoja je formiranje dominantnog turističkog klastera, povezanog sa poljoprivredom, šumarstvom, različitim uslugama, saobraćajem i komunikacijama. Strategija razvoja lokalne ekonomije je dominantno uslovljena postojanjem prirodnih resursa, ali onih koji realno mogu da se koriste na ekonomskim principima odnosno da omoguće brži razvoj, prije svega turizma. U tom pogledu, specijalizacija i proširenje privredne strukture treba da se odvija u slijedećim sektorima i djelatnostima:

• u turizmu - razvojem specijalizovanih vidova turističke ponude kao što su planinski, eko, seoski, vodni, rekreacioni, izletnički i drugi vidovi turizma, na osnovu rekonstrukcije i proširenja postojećih turističkih/smeštajnih kapaciteta i izgradnje novih kapaciteta i nove proširene ponude (ekocentri, apartmani u seoskim kućama, kampovi i sl.),

• u poljoprivredi, intenziviranjem razvoja - od primarne faze do faze finalizacije proizvoda na osnovu održivog korišćenja prirodnog potencijala (primarna proizvodnja, posebno stočarstvo i dijelom voćarstvo, otkup i prerada mesa, mlijeka i mliječnih proizvoda, voća), kao i povezivanjem sa planiranom turističkom aktivnošću,

• u šumarstvu – od eksploatacije do prerade, posebno uvođenju novih programa finalizacije u drvnoprerađivačkom sektoru; prikupljanja, otkupa i prerade šumskih plodova, ljekovitog bilja, pečuraka i drugih šumskih proizvoda, i

• u uslužnom/servisnom sektoru – od usluga višeg nivoa (poslovi sa nekretninama, finansijske, inženjerske, konsalting i dr.), do usluga koji zadovoljavaju potrebe različitih korisnika, i to: stanovništva (trgovinske, zanatske i sl. usluge), privrede, posebno poljoprivrede (otkupne stanice, poljoprivredni servisi, veterinarske usluge) i turizma odnosno posetioca, turista i drugih korisnika prostora (turistički centri, informativni centri, iznajmljivanje smeštaja, opreme i sl.).

Na osnovu svih naprijed izvršenih analiza, Opština Žabljak raspolaže uslovima i interesovanjem lokalnog stanovništva za formiranjem slijedeće turističke ponude:

• planinski turizam – skijanje, alpinizam, planinarenje, pešačenje – zimski/letnji odmor; • vodni turizam – odmori i različite aktivnosti na jezerima, splavarenje Tarom, ribolov; • ruralni turizam – odmori i aktivnosti na selu, sa različitim manifestacijama i aktivnostima; • zdravstveni turizam/zdravlje i planinski velnes - oporavak na planini, ruralni turizam

odnosno eko turizam u ruralnom okruženju, agroturizam, etno turizam i sl.; • lovni i ribolovni turizam – bogatstvo šumama, jezerima i rijekama omogućava

specifičnu, često jedinstvenu, ponudu doživljaja; • kratki odmor – vikend odmori, radionice u prirodi, događaji i aktivnosti u prirodi, odmori

vezani za specijalne prilike; • specijalni interesi – ribolov na rijeci i jezerima, splavarenje na Tari, pešačenje,

održavanje škola u prirodi, obilazak etno sela/katuna, poseta kanjonu Tare, učešće u gastronomskim doživljajima sa mogućnošću kupovine specicifičnih proizvoda (sireva, pršute i sl.), održavanje konjskih trka i sl.;

• poslovni turizam/MICE – susreti, konferencije, radionice i seminari, izložbe i događanja i sl..

2. Očekivani efekti na razvoj lokalne ekonomije Strategija zapošljavanja, u skladu sa vizijom dugoročnog razvoja, zasniva se na otvaranju što većeg broja kvalitetnih radnih mjesta zasnovanih na preduzetništvu i privatnim inicijativama za korišćenje raspoloživih resursa. Mogućnosti za otvaranje radnih mjesta, su prije svega u turističkom i uslužnom sektoru, kroz podsticanje i uključivanje lokalnog stanovništva u turističku ponudu, kao i kroz formiranje malih kapaciteta (mali pogoni, mini farme, porodični biznis, servisi i sl.). Od posebne važnosti je investicioni ambijent, koji se unapređuje podrškom novom biznisu i uklanjanjem barijera za pokretanje biznisa, kao i snaženjem sudske i pravosudne funkcije u cilju garantovanja svojinski odnosa.


38

Od turističkog razvoja se očekuju brojni pozitivni efekti na unapređenje lokalne ekonomije. Pored povećanja prihoda i zaposlenosti u okviru turističke djelatnosti, turizam će doprinijeti razvoju mnogih oblasti i grana koje su neposredno u funkciji razvoja i opsluživanja turističke privrede, kao što su: poljoprivreda odnosno proizvodnja i snabdijevanje zainteresovanih zdravom hranom, gastronomskim specijalitetima, različite usluge i servisi (trgovinski, zanatski, saobraćajni, finansijski i drugi) i mala privreda. Za budući razvoj ovog područja vrlo su značajni direktni efekti od turizma, posebno za povećanje prihoda i zapošljavanja. Prvo, realno je očekivati da će se intenziviranjem razvoja turizma, podizanjem kvaliteta smještajnih i drugih usluga (izgradnjom novih i rekonstrukcijom postojećih), proširivanjem i obogaćivanjem turističke ponude, kao i produživanjem turističke sezone (zimske i letnje) povećati rentabilnost i efikasnost korišćenja smeštajnih kapaciteta. Rezultat navedenog razvoja turizma treba da se pozitivno efektuira na povećanje prihoda po sobi u pravcu dostizanja oko 8.000 – 10.000EUR po hotelskoj sobi. Imajući u vidu planirane aktivnosti na povećanju i poboljšanju smeštajne ponude, posebno hotelske, očekuje se da će samo ovaj segment turističke ponude doprinijeti višestrukom povećanju prihoda. Drugo, povećanje i poboljšanje kvaliteta turističke ponude istovremeno imaće direktne i indirektne pozitivne efekte na zapošljavanje. Danas hotelski kapaciteti u opštini Žabljak imaju na 2-3 hotelske sobe 1 zaposlenog (anketa turističkih objekata), a realno je očekivati da će sa podizanjem nivoa turističke odnosno smeštajne ponude 1 zaposlen opsluživati 1 – 2 hotelsku sobu. Ovakav standard zapošljavanja, kao izraz kvaliteta budućih turističkih usluga, značiće da će turistički razvoj imati direktan uticaj na višestruko angažovanje radne snage u samoj turističkoj privredi. Pored direktnih uticaja, organizovano povezivanje sa poljoprivredom, malom privredom uslugama i srevisima, otvara mogućnosti za nova radna mjesta i razvoj porodične privrede. Na taj način stvaraju se uslovi za održivi razvoj odnosno razvoj lokalne ekonomije bazirane na racionalnom i održivom korišćenju lokalnih potencijala, a koja istovremeno omogućava korišćenje lokalne radne snage, posebno ruralnog stanovništva. 3. Očekivani efekti na korišćenje prostora Razvoj turizma, poljoprivrede odnosno stočarstva i prerade, šumarstva i drvnoprerađivačkih kapaciteta i prikupljanje i prerada različitih šumskih proizvoda, proizvodnja hidroenergije (mini hidroelektrane), uzgoj i tov riba i dr. su okosnica oblikovanja prepoznatljive i ekonomski održive lokalne ekonomije. S obzirom na prostornu rasprostranjenost resursa i strateške pravce razvoja realno je očekivati ravnomjerniji teritorijalni razvoj. Održivost razvoja podrazumjeva, pored ostalog, da se prostorni resursi koriste na način koji omogućava postizanje ekonomski najpovoljnijih efekata, imajući pri tome u vidu uvažavanje ekoloških i zaštitarskih principa. Prethodno bi značilo slijedeću orijentaciju pojedinih oblasti, grana i sadržaja u opštinskom prostoru:

• Poljoprivredna proizvodnja, prerada i otkup – orijentacija na ruralno područje i centre, i to za:

- stočarstvo: Brajkovača, Gomile, Gradina, Dobri Nugo, Zminica, Njegovuđe, Rasova, Rudnica

- zdrava hrana: Dobri Nugo, Njegovuđa, Pašino Polje - voćarstvo: Rasova - preradu: Njegovuđa - otkupne stanice i stočne pijace: u većem broju naselja

• Šumarstvo - eksploatacija i prerada drva i šumskih nusproizvoda – pored

Njegovuđa, orijentacija na ruralno područje, i to za: - eksploataciju šuma: - preradu: - sakupljanje i prerada šumskih proizvoda, ljekovitog bilja, pečuraka –

Gradina, Dobri Nugo, Zminica, Njegovuđe, Rasova, Rudanci

• Turizam i ugostiteljstvo – Žabljak, Njegovuđa i ruralno područje - eko turizam: Žabljak, Njegovuđa, Novakovići, Zminica, Podgora - seoski turizam: Dobri Nugo, Zminica, Tepca, Pašino Polje, Njegovuđa,

Rasova


39

- planinski turizam: područje Durmitora, Kučajevice, Kormana - lovni: Dobri Nugo, Zminica (Brankuša, Musave doline), Njegovuđa,

Pašino Polje - vodni: Novakovići (jezerski), Rasova (splavarenje Tarom), Rasova

(ribolov) - kampovanje: Njegovuđa

• Industrija i mala privreda: Žabljak, Njegovuđa i pojedini ruralni centri

• Energetika – mini hidroelektrane, orijentacija:

- Rasova - Rudanci

• Uslužni sektor – u Žabljaku i ruralnim centrima (Njegovuđa, Rasova i dr.) - poslovne, finansijske, prometne i dr.: Žabljak, dijelom Njegovuđa - uslužni sektor podređen razvoju poljoprivrede, šumarstva, turizma i

male privrede: u pojedinim ruralnim centrima, kao što su: Podrška naprijed navedenim razvojnim pravcima su: iskorišćenje poljoprivrednog potencija intenziviranjem primarne proizvodnje, prerade i plasmana, posebno stočarstva i eko prehrambenih proizvoda, potom povećanje šumskih površna i iskorišćavanjem šumskog potencijala u pravcu prerade finalnih proizvoda i prikupljanjem i preradom različitih šumskih proizvoda, kao i povezivanje istih sa turističkom privredom, naročito na afirmaciji planinskog, eko, seoskog, lovnog i ribolovnog turizma. Koncept razvoja pojedinih strateških djelatnosti A. Razvoj poljoprivrede

na bazi, u prvom redu, prostranih pašnjačkih i livadskih površina, sa akcentom na proizvodnji stočne i zdrave hrane i njenoj primarnoj preradi zasnovanoj na proizvodima planinskog stočarstva, voćarstva, proizvodnji krompira i planinskim žitarica, u prvom redu

Koncept razvoja odnosi se na podsticanje razvoja savremene, delotvorne, konkurentne i ekološke/održive poljoprivrede na način koji štiti prirodne potencijale. Strateški koncept polazi od pretpostavke da korenite promjene u poljoprivredi traže transformaciju seoskog područja poboljšanjem uslova za rad i život ljudi. Do sada je veća pažnja usmjeravana na poljoprivredne probleme, a ne na sveukupnost razvoja ruralnog područja. U ruralnom razvoju, poljoprivreda čini samo jedan više ili manje značajan dio koji je čvrsto povezan s drugim djelatnostima, društvenim i prirodnim okruženjem. Stoga je potrebno zalagati se za integralni pristup razvoju sela koji podrazumjeva njegov privredni, društveni i kulturni razvoj. U strukturi poljoprivredno-razvojnih potencijala opštine Žabljak najznačajnije osnove su:

− Za stočarsku proizvodnju: planinski pašnjaci i livade od 1200 do 1400 m n.v. i visoko-planinski pašnjaci i livade od 1400 do 2000 m n.v..

− Za kontinentalno voće i povrće reoni između 900 i 1200 m. − Za ratarske kulture reoni od 900 do 1500m, gdje veoma dobro uspijeva

merkatilni, a posebno sjemenski krompir. Osnovni pravci razvoja poljoprivredne proizvodnje bili bi povećanje i unapređenje: stočarstva, proizvodnje planinskih žitarica, određenih vrsta voća, posebno šumskog, kao i povrća i ljekovitog bilja, čime bi se najracionalnije iskoristili postojeći potencijali za obezbijeđenje potrebnih količina poljoprivrednih proizvoda za lokalno tržište, potrebe turizma, kao i plasman tržnog viška. Razvoj stočarstva (govedarstva i ovčarstva) je apsolutni nosilac razvoja poljoprivrede, ali ratarstvo, povrtarstvo i voćarstvo se javljaju kao grane poljoprivrede koje su svakako prisutne i važne, a predstavljaju dopunu i zaokruživanje razvoja poljoprivrede u cjelini, a komplemetarne su i sa razvojem turizma (ekoturizam). Ako se ima u vidu da nestručna hemizacija


40

poljoprivrednih površina može prouzrokovati značajna zagađenja zemljišta, vode i biljaka, uspostavljanje „ekološkog“ tipa poljoprivrede nameće se kao prioritetan zadatak, pri čemu se koncept razvoja poljoprivrede opštine Žabljak bazira na proizvodnji zdrave hrane i tzv. organskoj poljoprivredi uz minimalnu i ograničenu upotrebu pesticida, mineralnih đubriva, aditiva i drugih regulatora rasta u cilju proizvodnje dovoljnih količina hrane za očevikani broj stanovnika na planskom području, planiranog broja turista i specifičnih proizvoda za domaće i inostrano tržište. Osnovu stočarske proizvodnje čine: govedarstvo, ovčarstvo i donekle svinjarstvo i živinarstvo. Orijentacija na razvoj stočarstva zahteva i ulaganje u melioracije livada i pašnjaka, povećanje proizvodnje prirodne trave - sijena. Stočarska proizvodnja i otkup stoke i mlijeka i prerada mlijeka, mliječnih i dr. proizvoda Intenzivnu stočarsku proizvodnju moguće je razvijati na području Jezerske visoravni, koja bi obuhvatila prostor od Pašine Vode, Motičko Gaja, Žabljaka, Borja, Vrela, Njegovuđe, preko bara Žugića ka Novakovićima, kao i obodne prostore visoravni ka kanjonu Tare i prostore Sinjajevine. Specijalizacija po regionima planskog područja je uslovna i više govori o pretežnoj stočarskoj proizvodnji. Tako, će govedarstvo i dalje biti dominantno u Mjesnim zajednicama Borje - Ninkovići i Novakovićio, kao i u djelovima Mjesnih zajednica Pitomine - Uskoci i Podgora, kao i u ravnijim djelovima Mjesnih zajednica Šumatovac i Negovuđa. teže pristupačni prostorui i prostori sa manje obradivog zemljišta, kao što su Mala Crna Gora, Tepca, Brajkovača, Gomile, dio Mjesnih zajednica Njegovuđa, biće usmjereni, prije svega, na ovčarstvo. U Njegovuđi, kao centru područja Sinjajevine, planira se centar poljoprivredne aktivnosti, te servisni punkt za opravku alatljika i sabirno mjesto za otkup tržišnih viškova. Na ovom prostoru kod lokalnog stanovništva se mogu formirati mini farme krava i ovaca, a pri zemljoradničkoj zadruzi - ekonomiji u blizini Žabljaka, koja posjeduju poljoprivredne površine, potrebno je formirati repro-centar za uzgoj priplodnih junica i jagnjica, za potrebe čitavog područja opštine, tim prije, što na pomenutomm lokalitetu postoje štalski objekti koji bi se mogli adaptirati i novi izgraditi prema potrebama. Da bi se uspješno razvijala intenzivna stočarska proizvodnja, potrebno je u narednom periodu razvijati i omogućiti poljoprivrednicima, zdravstvenu zaštitu stoke i vještačko osjemenjivanje preko veterinarskih ambulanti koje će se locirati u mjesnim centrima, i kadrovski, materijalno i tehnički ih osposobiti. Posebno je važno stimulisati stočarske proizvođače koji se nalaze na putnim pravcima otkupljivača stoke i mlijeka na potezu od Pašine Vode preko Žabljaka ka Vrelima i Tari, kao i preko Bara Žugića ka Njegovuđi, da proizvodnju i prodaju usmjere na mlijeko, a ne na proizvodnju i prodaju sira, kako bi buduća lokalna mljekara imala uvijek (i zimi) siguran otkup od lako pristupačnih domaćinstava (proizvođača). Podstaći izgradnju pogona za proizvodnju tradicionalnih i visokokvalitetnih mliječnih proizvoda, uz obezbjeđenje zadovoljenja standarda kvaliteta u prostorno najvećim, saobraćajno teže pristupačnim i izolovanijim naseljima Sinjejevine i Durmitora, u kojima postoji značajan stočni fond. Ratarstvo Poslije stočarstva po značaju bi slijedila organizovana, savremena ratarska proizvodnja žitarica - ječma za pivarsku industriju, ovsa i raži. Od povrtarskih kultura, najviše forsirati proizvodnju krompira. Pored ove proizvodnje, može se organizovati proizvodnja sjemenskog krompira, ječma, ovsa, raži, sjemena trava, leguminoza za sopstvene potrebe i za tržište. Voćarstvo, sakupljanje i otkup ljekovitog bilja i šumskih plodova U voćarskoj proizvodnji treba stručnim radom uticati na uvođenje savremenih sorti kontinentalnog voća (šljiva, jabuka, krušaka, drenjina i jagoda), a potrebno je ići na proizvodnju jagodičastog voća - malina i kupina. Uz to obavezno obezbijediti savremenu zaštitu od bolesti i štetočina. Područje kanjonske doline Tare, predodređeno je za ovu proizvodnju jer postoje prirodni uslovi, a i tradicija. Na Jezerskoj površi, u zoni Njegovuđe ili Rasova treba obezbijediti prostor za otkupnu stanicu, sušaru i male pogone primarne prerade. U daljem razvoju voćarstva, pored podizanja novih zasada, treba učiniti ozbiljnije napore na sanaciji postojećih voćnjaka i pojedinačnih stabala uz uputstvo stručnjaka. Nove zasade trebalo


41

bi osloniti na već stečena iskustva, ali i na korišćenje oplemenjenih tradicionalnih sorti jabuka, krušaka i šljiva. Jabuka će i dalje biti vodeća voćna vrsta, uz napomenu da postoje idealni prirodni uslovi za proizvodnju kupina, maline, borovnice i ostalog sitnog jagodičastog voća. Neophodno je obezbjedoti sredstva i subjekte za organizovano sakupljanje i otkup ljekovitog bilja i šumskih plodova, kao dopunsku djelatnost poljoprivrednika radi obezbjeđenja dopunskih finansijskih sredstava. Pčelarstvo U narednom periodu, zadržaće se trend da pčelarstvo predstavlja sporednu poljoprivrednu djelatnost lokalnog stanovništva, uz dalje osnaživanje i jačanje pčelarskog udruženja i njegove kooperacije sa individualnim proizvođačima meda. Na planskom području potrebno je propagirati razvoj ove perspektivne grane sa mogućnistima širokog asortimana proizvoda – med, propolis, mleč, razni ljekoviti i kozmetički preparati, itd. Ribarstvo Mogućnosti razvoja ribarstva na području opštine nijesu velike, prevashodno usljed činjenice da je najveći vodotok opštine - rijeka Tara, zaštićen kao svjetski rezervat biosfere, sa ograničenim režimom pojedinih aktivnosti na njenom slivnom području. Postojeći broj ribnjaka na području opštine trebalo bi zadržati i u narednom planskom periodu. Prateće djelatnosti, poljoprivredna infrastruktura i objekti Intenzivne savremene ratarske i voćarske proizvodnje nema i ne može je biti bez stručne službe za zaštitu bilja i servisa za opravku i održavanje poljoprivredne mehanizacije. Zato ove službe treba organizovati i kadrovski, materijalno i tehnički ih osposobiti. Da bi se poljoprivredna proizvodnja što uspješnije razvijala, mora se u narednom periodu pokloniti pažnja aktiviranju postojećih i izgradnji novih stočnih pijaca, otkupnih stanica u svim mjesnim centrima, i izgraditi preradne kapacitete za preradu mesa, mlijeka, ljekovitog bilja i šumskih plodova, zatim preradnih kapaciteta za kontinentalno voće. Njegovuđa, kao primarno područje lociranja prerađivačkih kapaciteta, predstavlja prioritetnu lokaciju, ali se manji, ekološki prihvatljivi pogoni koji funkcionišu u skladu sa ekološkim standardima), mogu locirati i u ostalim mjestima (manje klanice i hladnjače u Podgori, u okviru lokalne ekonomije na Tmajevcu i sl.). Potrebno je izgraditi skladišta za koncentrovanu stočnu hranu, magacine za smještaj i čuvanje sjemenskog i merkatilnog krompira, sjemena žitarica, mineralnih đubriva i ostale robe potrebne poljoprivrednoj proizvodnji, pa je potrebno rezervisati prostor za izgradnju ovih objekata. Koncept poljoprivrednog razvoja Jasan koncept razvoja i napretka poljoprivrede opštine Žabljak na osnovu velorizovanih realnih prirodnih potencijala za proizvodnju organske, zdrave hrane, prvenstveno proizvoda stočarstva i krompira, obuhvata:

kvalitetnu proizvodnju zdravih primarnih proizvoda stočarstva - mesa od ovaca i goveda, u prvom redu

kvalitetnu proizvodnju mlijeka od ovaca, krava, i domaćih specijaliteta, stalan i korektan otkup proizvoda stočarstva od poljoprivrednih proizvođača, vrhunsku proizvodnju specijaliteta od mlijeka - sirevi, jogurti, kiselo mlijeko i dr, proizvodnju kontinentalnog i jagodičastog voća za koje na dijelu planskog područja oko

Tare postoje izuzetni uslovi, osnivanje Sabirno distributivnog centra organske, zdrave hrane koji bi preko stalnih

otkupnih stanica sakupljao poljoprivredne proizvode, kontrolisao kvalitet i razvrstavao ih prema kvalitetu, prerađivao, pakovao i plasirao, uz aktivnosti na obezbjeđenju originalne robne marke – brend-a (durmitorski sir, krompir, ljekovito bilje, meso i mjesne prerađevine, npr.)

prikupljanje, sušenje, sortiranje, vrhunski dizajn i pakovanje ljekovitog bilja dodatna je mogućnost oplemenjivanja ekopoljo - etnoturističke strategije Žabljaka,

prikupljanje šumskih plodova, te dorada i moderan dizajn, sa novim Zaštitnim znakom vrhunskog kvaliteta, dalji je doprinos novoj eko-poljo etnoturističkoj strategiji ovog kraja.

komplementarnost sa turističkim djelatnostima ovoga područja, čime se propagira kvalitetnija turistička ponuda žabjačkog kraja i, posebno, njegovih ruralnih naselja


42

očuvanih izvornih prirodno-ekoloških karakteristika (Podgora, Tepca, Mala Crna Gora, Ninkovići, Palež, Vrela i druga sela Sinjajevine i Jezerske visoravni).

Kao specifični nosioci razvoja javiće se:

o poljoprivredna gazdinstava organizovana kao ekopoljo-etnoturističke farme kojima bi se pružila stručna i finansijska pomoć u pravoj rekonstrukciji kuće u tradicionalnom stilu, uz dogradnju par soba za goste - turiste koji bi po želji učestvovali u domaćim poslovima. Moguće profitabilne ekopoljo etnoturističke farme mogle bi da se organizuju kao specijalizovene za odgoj rasnih goveda, ovaca, konja, koka, kao ekopoljo etnoturistička farma - mini zoovrt (sa raznim domaćim životinjama, ali i kunićima, pticama, sitnim životinjama i sl.), ekopoljo etnoturistička farma ljeko bilja, šumskih plodova, i druge slične ekopoljo etnoturističke farme (pčele, kunići, ptice, sitne životinje i dr.).

o Sabirno distributivni centar organske, zdrave hrane sa laboratorijom koji bi proizvode ovih gazdinstava, jedinstvenih ekopoljo i etnoturističkih farmi, sabirao i obavljao ostale navedene djelatnosti, od otkupa, kontrole kvaliteta, prerade, pakovanja, marketinga, prodaje, a posebno stvaranja robne marke za pojedine već, nadaleko, čuvene proizvode sa ovog područja. Predložena lokacija za sabirni centar je kod Njegovuđe.

S obzirom da je primjetno smanjenje poljoprivrednih površina usljed širenja građevinskog zemljišta, nevršenja rekultivacije degradiranih porostora i slabe primjene Zakona o poljoprivrednom zemljištu, naročito odredba koja se odnosi na privremenu i trajnu promjenu namjene istog, stanje žabljačke poljoprivrede zahtijeva revitalizaciju i bolji tretman, te se u planskom periodu njenom razvoju mora posvetiti adekvatna pažnja. Zaustavljanje procesa koji degradiraju i devastiraju selo i poljorivredu doprineće razvoju poljoprivrede i pospješivanju procesa koji će omogućiti da se selo osvježi vitalnim kontigentima radne snage. Posebno je važno da se prvenstveno sačuvaju ona sela, u prvom redu na Jezerskoj visoravni i njenom obodu, koji imaju resurse za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju. Tome će, između ostalog, naročito doprinijetii:

- programi za proizvodnju hrane koji će se djelimično finansirati iz sredstava namjenskih fondova za razvoj, zapošljavanje, banaka i dr. kao i izgradnja seoske infrastrukture (putevi, elektrifikacija, vodosnabdijevanje i dr.).

- sprovođenje odgovarajuće zemljišne politike što podrazmjeva da treba posebno voditi računa da se zemljište koristi na najproduktivniji način, da se sredi evidencija o stanju poljoprivrednog zemljišta i donesu propisi o njegovom iskorišćavanju i naseljavanju. Takođe, treba preduzeti odgovarajuće mjere u cilju formiranja tržišnih uslova u kupoprodaji poljoprivrednog zemljišta, definisanju melioracionih zona, kao i sprečavanju cijepanja i uništavanja poljoprivrednih kompleksa, farmi i drugih poljoprivrednih dobara prouzrokovanih vraćanjem poljoprivrednog zemljišta ranijim vlasnicima.

Poljoprivreda u funkciji razvoja turizma. Poljoprivreda je dio ukupnog turističkog potencijala u strategiji razvoja ruralnih prostora. Uloga poljoprivrede je multifunkcionalna, ona se javlja kao snabdjevač hranom, sirovinama i dodatnom radnom snagom; kao nosilac razvoja turizma, ali i kao motiv turističkih kretanja ljudi. Specifična poljoprivredna proizvodnja, kakvu zahteva ekoturizam, može se odvijati u nekoliko pravaca. S jedne strane, to je podržavanje identiteta pojedinih zona, kao bitan element kompatibilnog privrednog razvoja, i paralelno s tim proizvodnja hrane po metodama tzv. organske poljoprivrede. Dakle, to je sistem poljoprivredne proizvodnje gdje su «ekonomski principi dovedeni u najbolji mogući sklad sa ekološkim zahtevima»3. U ambijentu prepoznatljivog lokalnog svojstva, sa izraženim gastronomskim specifikumom, ugostiteljska djelatnost je, takođe, sastavni dio turističke privrede ruralnih prostora. O važnosti tog segmenta turističke ponude svedoči sve razvijeniji oblik turističke motivisanosti, iz čega je proizašao i novi segment aktivnosti pod nazivom gastronomski turizam.

3 Proizvodnja i ponuda hrane definisanog geografskog porekla u direktnoj je vezi sa osnovnim principima i koncepcijom razvoja ruralnog turizma na području Durmitora i Sinjajevine. Proizvodnja hrane definisanog geografskog porekla vrlo je interesantna s obzirom na rastući značaj privatnog sektora, koji bi u tom vidu proizvodnje sigurno našao svoj razvojni interes.


43

Turistička regija planina Durmitora i Sinjajevine sa rijekom Tarom je ekološka oaza u kojoj su očuvana priroda i ekstenzivni tradicionalni način privređivanja dobra osnova za proizvodnju kvalitetne hrane sa ekološkom oznakom i geografskim poreklom, a razvoj materijalne baze turizma, hotelski kapaciteti (kako postojeći, tako i planirani) kao i smeštajni kapaciteti u seoskim domaćinstvima biće, ne samo kruna razvojnog programa, već i posljednja karika održivog ruralnog razvoja. Kao značajan prirodni resurs ističe se veliki broj ljekovitog i jestivog bilja, te šumskih plodova. Osnovne ciljne grupe koje mogu biti nosioci multifunkcionalnijeg razvoja poljoprivrede i sela u funkciji razvoja turizma su: (1) poljoprivredna gazdinstva orijentisana na specijalizovanu proizvodnju i primjenu savremenih

tehnoloških rješenja u poljoprivrednoj proizvodnji; (2) ženska populacija na selu kao savremene domaćice, davaoci usluga u seoskom turizmu; (3) specijalizovana udruženja proizvođača, strukovne i druge biznis asocijacije u ruralnim

područjima (npr. proizvođači klekovače, meda i sl.); (4) organizatori programa nekonvencionalnih u širem kontekstu agrarnih (organic food,

krznašice, aromatično i ljekovito bilješumski plodovi, podmladak lovne divljači, i dr.) ili alternativnih proizvodnih (prerada poljoprivrednih proizvoda) i posebno neagrarnih aktivnosti u ruralnim područjima - seoski ili eko-turizam, domaća radinost, i sl.;

(5) institucije koje planiraju i organizacije koje realizuju programe održive poljoprivrede i integralog razvoja ruralnih područja, prije svega u funkciji očuvanja prirodnih resursa i zaštite životne sredine; i

(6) poslovi u vezi sertificiranja kvaliteta agrarnih inputa i poljoprivredno-prehrambenih proizvoda, kao i njihovog geografskog porekla i robne marke.

Postavljeni koncepcijski okvir predstavlja polaznu osnovu za dalju razradu mogućnosti proizvodnje hrane definisanog geografskog porekla i njenu implementaciju u turistički segment privređivanja, čime se značajnije povećava stepen atraktivnosti turističkih resursa. U tom smislu, neophodan je organizovan rad, kao bitan preduslov da poljoprivreda i selo na prostorima Durmitora, Jezerske visoravni i Sinjajevine dobiju nove proizvodne podsticaje u skladu sa neiskorišćenim geografskim potencijalima razvoja. U tom smislu, stimulisanje razvoja eko-poljo etno-turističkih farmi na ovim prostorima poljoprivredi i stanovnicima nudi nove mogućnosti razvoja. B. Turizam

na bazi izuzetnih nedovoljno iskorišćenih potencijala ovog područja – netaknute čiste prirode, terena pogodnih za različite vidove zimskog i ljetnjeg turizma, bogatstva flore i faune, prirodnih vrijednosti, vrijednih kulturno – istorijskih spomenika, tradicionalnog načina života na selu i katunima, itd.

Pri planiranju i izboru programa za razvoj turizma u opštini Žabljak mora se voditi računa o održivom razvoju turizma. Tim pre, što je kvalitetno planiranje prostora jedan od najvažnijih preduslova za dugoročni i održivi razvoj turizma. Zbog toga se mora voditi računa o uspostavljanju ravnoteže između potrebe turista, želje lokalnih planera i mogućnosti prostora za prihvat određenog broja posetilaca. Drugim rečima, treba definisati upotrebu prostora za potrebe turizma na nacionalnom i regionalnom nivou. Razvojnom politikom treba omogućiti ravnomjerniju prostornu distribuciju turista unutar destinacije, pri čemu turistička kretanja treba usmjeriti ka njenim perifernim delovima. Na ovaj način mogu se ostvariti:

Smanjenje pritiska na kritična područja u kojima su locirani ključni turistički motive što može dovesti do niz ekoloških problema. Zbog toga, dalji razvoj turizma opštine Žabljak treba usmjeriti na brojne atraktivne lokalitete u bližoj i daljoj okolini kako bi se rasteretio pritisak;

Podstiče se turistička potrošnja u novim zonama i lokalitetima, čime se otvaraju nove poslovne mogućnosti, doprinosi privrednom razvoju perifernih delova destinacije i povećava zaposlenost domicilnog stanovništva;

Politikom disperzivnog turističkog razvoja mogu se promovisati nove, neotkrivene ili nedovoljno valorizovane vrijednosti turističkih destinacija

Politika disperzivnog turističkog razvoja zasniva se na razumevanju motivacije turista, analizi korišćenja prostora od strane turista,


44

Posebno značajan je pristup razvoju promocija i iskorišćavanja resursa od strane lokalne zajednice sa ciljem privlačenja turista prema određenoj destinaciji.

Ovakvom politikom korišćenja prostora nastaju raznolike mogućnosti za razvoj različitih vidova turizma: tranzitni, sportsko-rekreativni, izletnički, eko-turizam, seoski, lovni, ribolovni kongresni, kulturno-manifestacioni, i dr.

TRŽIŠNO POZICIONIRANJE I SMERNICE Uzimajući u obzir veliko bogatstvo različitosti turističke ponude NP Durmitor, lokalne specifičnosti i različite stepene razvoja turizma u pojedinim njegovim dijelovima možemo izdvojiti pojedine mikro destinacije razvijenog turizma i potencijalne mikroturističke destinacije:

- Ruralni turizam: Žabljak, Njegovuđa - Eko turizam: Žabljak, Njegovuđa, Podgora, Novakovići, Zminica, Pašina

Voda - Seoski turizam: Dobri Nugo, Zminica, Tepca, Pašino Polje, Njegovuđa,

Rasova, Uskoci, Poljane, Čardak - Planinski turizam: područje Durmitora, Kučajevice, Kormana - Lov: Dobri Nugo, Zminica (Brankuša, Musave doline), Njegovuđa, Pašino

Polje - Sportovi na vodi: Novakovići (jezerski), Rasova (splavarenje Tarom),

Rasova (ribolov) - Kampovanje: Njegovuđa, Žabljak, Tara

U središtu razvoja treba da bude profitabilni turistički proizvod čiji je integralni dio maksimalno očuvana životna sredina, kao i stalno poboljšanje kvaliteta turističkih usluga. To je izuzetno značajno jer privlači, turiste sa eko-senzibilnih tržišta koja su sve šira. Na taj način se utiče na ekonomski razvoj i blagostanje lokalnog stanovništva. Istraživanja koja su urađena u okviru Prostornog plana uvažavala su specifične interese svake pojedine destinacije i lokaliteta kao uže destinacije, sa posebnim osvrtom na heterogenost raspoloživih turističkih resursa i atrakcija. Pošlo se od uvažavanja svih relevantnih osnova, na način da se turistički proizvod turističke destinacije opštine Žabljak oblikovao uz uvažavanje hijerarhije ciljeva a u razvojnom modelu i ova destinacija sagledala u jedinstvenom i neponovljivom spoju mogućnosti koje nudi njena okolina a posebno značaj zaštićenih područja. Koncept razvoja turizma zasniva se proučenim potencijalima i ograničenjima, potrebama i željama, kao i aktuelnim razvojnim inicijativama. Pri formiranju koncepta pošlo se od slijedećih pitanja:

1. Šta posjeduje opština Žabljak za razvoj turizma? Zaštićene prirodne resurse Antropogene resurse Ljudske potencijale Blizinu emitivnih tržišta Sačuvanu kulturu i običaje Smeštajne kapacitete prosječnog kvaliteta

2. Šta nema opština Žabljak? Smeštajne objekte više kategorije Kvalitetnu infrastrukturu Kvalitetnu zabavu Sadržaje kvalitetne rekreacije Kvalitetne suvenire

3. Šta želimo da postignemo razvojem turizma u opštini Žabljak? Da sačuvamo kvalitetnu životnu sredinu Da produžimo turističku sezonu Da ostvarimo bolju popunjenost smeštajnih kapaciteta Da stvorimo nova radna mjesta Da poboljšamo kvalitet života lokalnog stanovništva Da sačuvamo lokalni identitet i kulturu Da privučemo privatni kapital Da stvorimo destinaciju nezaboravnog odmora

4. Šta ne želimo da se dogodi razvojem turizma u opštini Žabljak? Uvođenje masovnog turizma nižeg kvaliteta Nekontrolisani razvoj turizma Nekontrolisanja izgradnju


45

Gubljenje lokalnog identiteta Stvaranje nelojalne konkurencije među regijama Uništavanje životne sredine

Pravilno pozicioniranje turističkih proizvoda opštine Žabljak zahtijeva da se ima u vidu da pojedini lokaliteti i turistički centri u ovom prostoru ne budu konkurenti međusobno već da svojom turističkom ponudom daju cjelovitu sliku kvalitetnog prostora za razvoj turizma. Zbog toga budući razvoj treba bazirati na podizanju kvaliteta postojećih objekata, izgradnju novih (prema potrebi) i stvaranju klastera koji će da dominiraju u turističkoj ponudi lokaliteta. Tom prilikom će se posebno voditi računa o održivosti razvoja turizma. Na turističkom prostoru Durmitora, Sinjajevine i kanjona rijeke Tare koncept razvoja turizma podrazmeva razvoj brojnih vidova turizma, jer je ovo jedno od najpogodnijih područja za interaktivni / komplementarni razvoj planinskog turizma, komplementaran razvoja poljoprivrede i turizma i za razvoj raznih turističkih programa u seoskim naseljima u okviru agroturizma. U turističkoj zoni Durmitora i Sinjajevine postoje povoljni uslovi za razvoj skoro svih vidova savremenog ljetnjeg i zimskog turizma i turističke rekreacije, te je neophodno programe i sadržaje turističkog proizvoda permanentno prilagođavati svim relevantnim zahtjevima selektivne turističke tražnje i novih tržišnih niša u okviru održivog turizma i proizvodnje kvalitetne hrane. Ovaj aspekt razvoja turizma detaljno je razrađen u nedavno usvojenom inoviranom Programu integralnog razvoja Durmitorskog područja. MOGUĆI VIDOVI TURIZMA NA PODRUČJU OPŠTINE ŽABLJAK: Boravišni turizam

Ukoliko želimo da se područje Žabljaka i dalje razvija moraju se izgraditi novi i rekonstruisati postojeći smeštajni kapaciteti. Osim toga treba razvijati i prateće sadržaje, (usluge, komunikacije, rekreacija) i omogućavanje njihovog funkcionisanja u toku cele godine Na taj način se omogućava bogatija ponuda azličitih turističko-rekreativnih programa i sadržaja (kulturni, edukativni, zabavni, sportsko-rekreativni...) što podstiče razvoj ekskurzione turističke ponude (uređenjem izletišta i mreža rekreativnih staza). Neophodno je da se izgradnja i rekonstrukcija ugostiteljskih objekata izvrši prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude.

Sportsko-rekreativni turizam

Potencijali za razvoj na području NP Durmitor i području opštine Žabljak. Uslovi za njegovu realizaciju je obezbjeđenje rekreativnih prostora koji omogućavaju korišćenje sezonski i u toku cele godine (uređenje i izgradnja skijališta, sportskih, rekreacionih i drugih sadržaja) kao i uređenje prostora za lov i ribolov, sportskih i eko-kampova, što čini neophodnu turističku ponudu.

Skijanje i planinarenje

Skijanje i planinarenje su posebno razvijeni u opštini, medjutim nedovoljni kapaciteti koče dalji razvoj skijanja. Zbog toga treba urediti skijališta i opremiti ih adekvatnom infrastrukturom. Postojeći planovi predviđaju dogradnju i izgradnju žičara na slijedećim lokalitetima: Savin kuk, Razvršje-kalica, Lokvice, Zmijinje jezero, Stuoc.

Splavarenje Splavarenje rijekama je sve prepoznatljiviji turistički proizvod Crne Gore na domaćem i inostranom tržištu što treba i iskoristiti.

Seoski turizam

Seoski turizam ima izuzetne mogućnosti za razvoj u opštini Žabljak. Ono na čemu treba da se radi je aktiviranje postojećih lokacija: Zminica, Dobri nugo, Njegovuđa, Novakovići, Pašino Polje, tepca, Rasova i drugi.. Pre svega treba raditi na turističkom i komunalnom opremanju sela kao i na aktivnostima razvoja specifičnih (ekoloških, etno...) programa ugostiteljstva, usluga i proizvodnje, razvoj ekološke poljoprivrede, razvoj specifičnih oblika privremenih i stacionarnih smeštajnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi...), razvoj pratećih kulturno-zabavnih sadržaja i programa, razvoj specifičnih manifestacija vezanih za selo (kampovi, vašari, folklorno oživljavanje sela), razvoj saobraćajne infrastrukture, edukacija domaćina.Seoski turizam ima skoro neograničene mogućnosti u pogledu obogaćivanja ponude, jer sadržaji mogu biti i događaji iz svakodnevnih radova: kosidba, setva, žetva, posela, svadbe, slave, razni običaji, to predstavlja nov kvalitet za turističku prezentaciju zemlje kao i obogaćivanje već postojeće stereotipne turističke ponude.


46

Tranzitni turizam

Tranzitni turizam se razvija shodno geografskoj i saobraćajnoj povezanosti područja opštine Žabljak sa naseljima prema granici sa Srbijom,Republikom Srpskom , Albanijom.Tranzitni turisti se odlikuju specifičnim zahtevima što otežava mogućnost za organizoavnje adekvatne turističke ponude. Da bi se zadovoljila zahtevna turistička tražnja, ponuda za tranzitne turiste mora biti raznovrsna. Neophodna je izgradnja novih, poboljšanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, formiranje mreže ugostiteljskih objekata prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude, uređenje destinacija i unapređenje vodičke službe, opravke i održavanje motornih vozila, snabdijevanje rezervnim delovima, snabdijevanje kamp i turističkom opremom, suveniri...

Dečiji i omladinski turizam

Dečiji i omladinski turizam može da se razvija na području čitavog nacionalnog parka, s tim da se obezbede i posebni smeštajni objekti za ovaj segment turističke tražnje. Uslovi za dalji razvoj ovog dijela tržišta je izgradnja novih, uvećanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, uređenje centara za slobodno vreme kao polifunkcionalnih celina sa koncentracijom različitih rekreativnih sadržaja, uređenje sportskih i eko kampova, prostora za škole, radionice i likovne kolonije, uvođenje i razvoj rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene atraktivnosti, sve u cilju uvećanja turističke atraktivnosti područja

Kulturno-manifestacioni turizam

Kulturno-manifestacioni turizam se razvija na području opštine Žabljak ali ne u dovoljnoj mjeri. Manifestacioni turizam predstavlja mogućnost za produženje turističke sezone i bolju popunjenost smeštajnih kapaciteta. Turistička tražnja se zadovoljava poboljšanjem i diverzifikacijom postojećih smeštajnih kapaciteta, izgradnjom novih i adekvatnom opemljenošću i uređenošću turističkog centra (sale, ugostiteljski kapaciteti, prateći rekreativni, zabavni i etno programi i sadržaji). Takođe, neophodno je izvršiti kategorizaciju objekata..

Izletnički turizam

Izletnički turizam je dio turističke tražnje koja ima velike mogućnosti za razvoj u okviru NP Durmitor i opštine Žabljak. To su, prije svega,prirodni resursi kojima ovaj prostor obiluje i lokacije kulturno-istorijskih spomenika. Uslovi za realizaciju su uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza, izgradnja ugostiteljskih sadržaja, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova za pojedine delove prema specifičnostima, sve u funkciji kvalitetnije turističke ponude.

Eko turizam Eko turizam može da se razvija na čitavom prostoru nacionalnog parka s obzirom na potencijale. Naročito se mora voditi računa o razvoju rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrijednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja uz preduzimanje neophodnih mjera za uređivanje njihove okoline, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova prema specifičnostima, razvoja specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi...), razvoj specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga, sve u cilju popularizacije eko turizma.

Lovni turizam Lovni turizam zahteva izradu programa posebnih mjera zaštite, izgradnje i uređivanje lovačkih domova i lovačkih čeka, uređivanje i opremanje izletišta( Dobri Nugo, Zimnica, Njegovuđa, Pašino polje...)

Ribolovni turizam zahteva

Ribolovni turizam zahteva izradu programa posebnih mjera zaštite, izgradnju, uređivanje i opremanje prostora za ribolov, uređivanje i opremanje izletišta, utvrđivanje posebnih ribolovnih režima u pastrmskim vodama, kako bi se napravio idealan odnos prirode i turizma (Novakovići, Rasova)

Biciklizam Biciklizam se razvija prema posebnim programima i stazama unutar nacionalnog parka i opštine. Bez obzira na nadmorsku visinu, biciklizam je izuzetno prisutan u svim visokoplainskim regijama Evrope. Ovaj segment turističke tražnje ima i svoje specifičnosti koje treba poštovati.

Kongresni turizam

Kongresni turizam djelimično je razvijen na Žabljaku. Uslovi za realizaciju ovog vida turizma je adekvatna opremljenost i uređenost turističkog centra sa akcentom na: kongresne prostore, tehničke uređaje i opremu, saobraćajne uslove, kongresne biroe).Upravo infrastruktura i predstavlja


47

ograničavajući faktor razvoja ovog vida turizma. Međutim, novi smeštajni kapaciteti biće opremljeni i za ovaj vid turizma

Pešačenje Pešačenje je izuzetno razvijen dio turističke tražnje kako na domaćem tako i na inostranom turističkom tržištu. Posebno obeležavanje pešačkih staza je osnova daljeg razvoja ovog vida aktivnosti turista

RAZVOJ TURISTIČKIH ZONA I LOKALITETA Na osnovu relevantne programske, strateške i planske dokumentacije, u ovom PUP-u je formulisan koncept razvoja turizma koji podrazumjeva razvoj najatraktivnijih zona i lokaliteta: Turistički centar Žabljak: boravišni, zimski skijališni, ljetnji i zimski sportsko - rekrerativni, tranzitni, izletnički, naučni, obrazovni, kulturno - manifestacioni, poslovni, zdravstveni i wellness, eko i etno turizam, ljetnji rekreativni turizam - planinarenje i pešačenje, rekreacija u prirodi, geoturizam, avanturistički turizam, mountain-bike turizam, jahanje i paraglajding, i sl. Žabljak je centar turističkog područja Durmitora i u njemu će se razvijati smještajni hotelski i drugi kapaciteti viših kategorija, zabavni, sportsko - rekreativni, kulturni, gastronomski i drugi sadržaji. Na Žabljak se oslanjaju i okolna naselja koja su praktično srasla sa njim (Motički Gaj, Kovačka dolina, Pitomine, Ivan Do, i drugi manji zaseoci u kojima su sada brojne kuće za odmor i izdavanje turistima. Iz samog centra Žabljaka planiran je razvoj sistema žičara koje će skijaše prervoziti ka okolnim skijalištima: Štuoc, Razvršje, Javorovača i dr. S obzirom da se Žabljak naslanja na Nacionalni park “Durmitor” razvoj turističkih kapaciteta u ovim kontaktnim zonama je strogo ograničen na postojeće objekte, koji se mogu rekonstruisati, kao i na manje objekte koji imaju specifične uslove gradnje u pogledu manje spratnosti i zauzimanja zemljišta, kao i u pogledu poštovanja ambijentalnih i pejzažnih uslova okoline i tradicije. Saobraćajna pozicija Žabljaka omogućava laku dostupnost do okolnih skijališta na Savinom Kuku, područja kanjona Tare, Podgore, Durmitora, Jezerske visoravni i dr. Ističe se mogućnost komplementarnog razvoja dvijeju susjednih opština Žabljaka i Šavnika, što omogućava upotpunjavanje turističkeponude Žabljaka sa budućom ponudom Bukovice. U okviru samog Žabljaka izdvajaju se područja postojećih turističkih zona Javorovače, Vojnog odmarališta sa Crnim jezerom i okolinom, postojeći hotelski kapaciteti “Jezera”, “Durmitor”, “Žabljak”, “Planinka” i drugi manji smještajni kapaciteti. Posebno se ističu planovi za izgradnju novih turističkih kapaciteta na području Žabljaka, Petrove strane, Pitomina, Javorovače, ulaznih zona u Žabljak iz pravca Tepačkog Polja i dr. Razvojne turističke zone: − Virak - Motički Gaj: vezane prvenstveno za skijalište na Savinom Kuku i ostala planirana u

zoni Durmitora; u ovoj zoni razvijaće se manji kotelski i apartmanski smjeptajni kapaciteti i kapaciteti u okviru domaće radinosti, kao i prateći ugostiteljski i zabavni sadržaji.

− Borje - Tepačko Polje: vezana je za lokalne smještajne planirane objekte i sadržaje, sa mogućnošću korišćenja skijališta Durmitora, ali i sopstvenih manjih staza i Žičara koje se spuštaju sa padina.

− Vrela: vezana je za lokalne smještajne planirane objekte i sadržaje, sa mogućnošću korišćenja skijališta Durmitor i Kučajevice, kao i uređenja golf – terena u ovoj zoni.

− Njegovuđa: vezana za razvoj nonovog turističko - stambenog kmpleksa u podnožju Kučajevice, sa htelima, apartmanima, sadržaima sporta, zdravstva, rekreacije i dr, oslanja se na novoplanirana skijališta i žičare na Kučajevici

− Uskoci, Čardak i Poljane - kao zone vezane za lokalne smještajne planirane objekte i sadržaje i mogućnosti korišćenja durmitorskih skijališta, planinarskih i drugih staza.

− Pašina Voda: oslanja se na privatne smeštajne objekte manjeg kapaciteta / eko-turizma u kombinaciji sa smeštajem u katunima Pošćenskog kraja i mogućnosti korišćenja durmitorskih skijališta, planinarskih i drugih staza.

Manje turističke zone : − Podgora: pored razvoja eko-sela Podgora u autohtonom stilu i u kontekstu eko-etno

turizma, moguć je razvoj smještajnih kapaciteta u zoni od Podgore ka kanjonu Tare, ali van područja Nacionalnog parka.

− Tepca - Begovo Polje: pored održivog razvoja ambijentalne cjeline Tepca, iznad kanjona u okolini Ćurevca na begovom polju moguć je razvoj manje turističke zone koja bi se oslanjala na turističke atraktivnosti kanjona Tare i Durmitora, sa lakom dostupnošću Maloj crnoj Gori i kanjonu Sušice.


48

− Turistička naselja, među kojima su planom predviđeni kao veći lokaliteti turistička i eko turistička naselja sa potrebnim pratećim turističkim kapacitetima, sportsko rekreativnim sadržajima i hotelsko poslovno stambenim sadržajima na lokaciji Borje 2, Carsko Selo na lokaciji Borje 2 i kompleksno naselje u mjestu Junče Do

Turistički punktovi: − Rasova - Budečevica: ulazna tačka u opštinu Žabljak sa atraktivnim mostom preko Tare

već ima oformljen turistički i ugostiteljski nikleus. S obzirom na ograničene prostorne mogućnosti, ovdje je moguće oformiti turističku ponudu vezanu za splavarenje, kajak, avanturistički i ekstremni turizam, geoturizam, izlete, kampovanje, astronomiju i sl.

− Novakovići : S obzirom na bliskost ove zone sa glavnim razvojnim zonama Žabljaka, kao i na njen položaj uz put ka Njegovuđi, u Novakovićima je moguće razvijati eko i etno - sadržaje u okviru manjih kapaciteta uz poštovanje tradicionalne arhitekture i izgleda naselja Jezerske površi.

Planinska turistička zona Durmitor: zimski skijališni, ljetnji rekreativni, planinarenje, rekreacija u prirodi, avanturistički turizam sa svojim različitim aktivnostima i vidovima: mountain-bike turizam, jahanje i paraglajding, eko i etno turizam u selima po obodu Nacionalnog parka, ali i onim koja su specifične ambijentalne cjeline (Tepca, Mala Crna Gora i sl.), kao i naučni, obrazovni, geoturizam, vjerski turizam i sl. Napominje se da je u pojedinim zonama osim naučnih posjeta i istraživanja zabranjena svaka druga aktivnost, te da je na cijelom području Nacionalnog parka obavezno poštovanje propisanih režima zaštite. Planinska turistička zona Sinjajevina: eko i etno turizam, zimski skijališni, ljetnji rekreativni, planinarenje, rekreacija u prirodi, avanturistički turizam sa svojim različitim aktivnostima i vidovima: mountain-bike i džip – reli turizam, jahanje i paraglajding, kao i naučni, obrazovni, geoturizam, vjerski turizam i sl. Pored turizma područje Sinjajevine ima prirodne uslove za proizvodnju zdrave hrane posebno mliječnih proizvoda što bi dodatni kvalitet u turističkoj ponudi. U ovoj uzoni moguć je razvoj eko - poljo etno - truističkih farmi, kao specifičnih nosioca razvoja ovog kraja. Kanjon Tare: rafting – turizam, aktivni i ekstremni turizam, tranzitni turizam, vjerski turizam, geoturizam, naučni turizam, planinarenje i šetnje i sl. u korespondenciji sa NP "Durmitor", pri čemu su posebno namjenjeni kampovi za rafting turiste i ljubitelje kajakaštva i geotiruzma, kao i manji smještajni kapaciteti u Budečevici i Tepcima u okviru domaće radinosti, nosioci razvoja turizma u ovoj zoni. Dolina Tare na celoj dužini kroz opštinu Žabljak predstavlja zonu za kajakaške sportove i aktivnosti, sa više ulazno – izlaznih tačaka duž toka Таre u mojkovačkoj, žabljačkoj i pljevaljskoj opštini, na potezu od Kampa Rakočević (uzvodno od Mojkovca) ka Lever Tari (ova zona je integralni dio zone za kajak na Tari od Mateševa do splavišta u NP Durmitor). Uz ulazno – izlazne tačke (Prema Pilot projektu za uvođenje kajakaštva na Tari, čija je izrada u toku) obavezno je uređenje obale, postavljanje odgovarajuće signalizacije, a moguće je postavljanje turističkih informacionih centara, rent-a-kajak, čamac i opreme servisa, kampova i uređenja pristupa sa obale i odgovarajućih ugostiteljskih objekata. Raspored ovih pratećih objekata i usluga razradiće se u Nacrtu plana. Lokacije koje imaju najpovoljnije uslove za razvoj turizma i proizvodnju zdrave hrane, su: katuni i seoska područja na Sinjajevini, Durmitoru i Jezerskoj površi, odnosno, praktično, sva seoska područja koja nijesu u neposrednoj blizini regionalnog putnog pravca. Ističe hrane, koja može biti, ne samo sastavni dio turističke ponude, već i značajan izvozni artikal ovog kraja. Smještajni kapaciteti u svim zonama su mogući kako u organizovanom seoskom smještaju, tako i u objektima koji se mogu izgraditi u turističke svrhe, a poseban vid smještaja i odmora pružili bi eko – poljo etno – turistička gazdinstva u katunskim naseljima Durmitora, Sinjajevine, Podgore i sl.. U gradu Žabljaku nastaviće se sa aktivnostima na adaptaciji i modernizovati postojećih hotelskih kapaciteta, uz dalju realizaciju privatnih inicijativa u izgradnji smještajnih i ugostiteljskih kapaciteta, sa višim nivoom usluga i brojnijim sadržajima ugostiteljskog i zabavnog karaktera. Mjere za sprovođenje koncepca prostornog razvoja turizma, pored onih zakonskog karaktera vezanih za proglašenje Sinjajevine za regionalni park, obuhvataju planerske zahvate od uticaja na dalji razvoj turizma, što se posebno odnosi na definisanje zona naznačenih za razvoj ove oblasti, i s tim u vezi sprećavanje njihovog neplanskog korišćenja; pripremanje planske


49

dokumentacije za naselja u kojima se predviđa razvoj seoskog turizma, kao i dokumentacije za turističku valorizaciju, posebno zaštitnih prirodnih područja (NP ''Durmitor''). Kao preduslovi razvoja i turističke valorizacije ističu se: saobraćajno otvaranje i infrastrukturno opremanje i modernizacija infrastrukture, a prije svega osavremenjivanje puteva (svih kategorija, a posebno lokalnih i nekategorisanih na planinskim prostorima) i izgradnju novih pravaca:

- puta Risan - Žabljak - Pljevlja, - puta koji područje Sinjajevine interno povezuje naselja i područja na planiranom

regionalnom putu Danilovgrad – Njegovuđa, koji prolazi teritorijama šavničke i žabljačke opštine i koji predstavlja moguću kvalitetniju vezu Sinjajevine sa Jezerskom površi i Žabljakom.

- putnog pravca »Durmitorski prsten« na relaciji Žabljak – Dobro do – Todorov do – Pišće – Trsa – Nedajno – kanjon Sušice – Mala Crna Gora – Štuoc (Veliki i Mali) – Žabljak

- puta koji bi kvalitetnije povezao Žabljak i Njegovuđu kroz središnji dio Jezerske visoravni.

Pored toga, na području žabljačke opštine moguće je uređenje brojnih planinarskih i biciklističkih staza za planinare, rekrerativce, ali i avanturiste na terenima Sinjajevine, Durmitora i Jezerske površi. Ova specifična infrastruktura omogućava pristup pešacima i biciklistima, a istovremeno predstavlja i glavnu atrakciju za ove kategorije turista i posetilaca žabljačkog kraja. Zaključci, prioriteti i smjernice za integralni razvoj Durmitorskog područja: U turističkoj zoni Durmitora i Sinjajevine postoje povoljni uslovi za razvoj skoro svih vidova savremenog ljetnjeg i zimskog turizma i turističke rekreacije, te je neophodno programe i sadržaje turističkog proizvoda permanentno prilagođavati svim relevantnim zahtjevima selektivne turističke tražnje i novih tržišnih niša u okviru održivog turizma i proizvodnje kvalitetne hrane. Ovaj aspekt razvoja turizma detaljno je razrađen u nedavno usvojenom inoviranom Programu integralnog razvoja Durmitorskog područja. Projekcija razvoja turizma za opštinu Žabljak do 2020 godine je ukupno 6000 ležajeva, od čega 3250 u osnovnom smještaju, a 2750 u komplementarnom smještaju. Od toga je u razvojnim zonama van opštinskog centra maksimalno dozvoljena izgradnja novih kapaciteta tako da zbir postojećih i novih kapaviteta ne pređe 750 ležajeva u osnovnom smještaju i 950 ležajeva u u komplementarnom smještaju PRIORITETNI PROGRAMI I PROJEKTI RAZVOJA (1) Projekat kanalisanja i prečišćavanja otpadnih voda gradskog naselja Žabljaka. (2) Projekat opremanja komunalnih službi u Žabljaku za prikupljanje i odlaganje otpada (3) Izrada i realizacija projekta o proizvodima geografskog porijekla na bazi resursa

Durmitorskog područja: "Durmitorski sir", "Durmitorski med" i proizvodnja ribe. (4) Projekat izrade studije o aktuelnim demografskim kretanjima i mjerama za zaustavljanje

procesa depopulacije. (5) Program revitalizacije, svojinske transformacije i marketinško-proizvodnog inoviranja

turističke ponude u Žabljakukao i renoviranje i reaktiviranje objekata koji se sada ne koriste.

(6) Izrada programa uređenja skijališta na području Žabljaka uz učešće međunarodnih eksperata.

(7) Izrada projekata o formiranju proizvodno-promotivnih centara kao baze za razvoj agro-turizma.

(8) Program izgradnje mini-mljekara i modernizacija stočarskih farmi. (9) Program unapređenja materijalnog i kadrovskog položaja srednje škole u Žabljaku, (10) Razrada i realizacija projekta "Eko-razvojna inicijativa Durmitorskog područja" u saradnji

sa UNDP. PODSTICAJNE MJERE ZA REALIZACIJU RAZVOJA Ostvarivanje predloženog koncepta razvoja Durmitorskog područja podrazumjeva integralni pristup u upravljanju razvojem, što uključuje i dobro razrađeni kompleks mjera na svom nivoima odlučivanja (od državnog i opštinskog, i nadležnih institucija do zainteresovanih preduzeća i preduzetnika), kao i povezivanjem i koordiniranjem aktivnosti svih aktera u procesu razvoja.


50

Predlaže se preduzimanje slijedećih mjera: I. Neophodno je da Vlada Crne Gore utvrdi konkretne mjere:

- da utvrdi program i dinamiku izgradnje neophodnih zadatih infrastrukturnih objekata, kako bi pospješila razvoj i sprečila negativne pojave (depopulacije, deagrarizacije, devastacije i dr.);

- da direktivama kao i preko ministarstava, institucija i javnih preduzeća usmjeri svoje programe na realizaciju Programa razvoja ovog Područja;

- da donese odluku koji objekti (naročito u domenu infrastrukture) mogu da se podižu na osnovu koncesija, kao i da utvrdi mjere za stimulisanje stranih ulaganja;

- da preko nadležnih organa predloži međunarodnim institucijama (UNESCO, FAO, Svjetska zdravstvena organizacija i Svjetska meteorološka služba) da se Durmitorsko područjue proglasi za nulto područje ekološke i prirodne sredine;

- da usvoji paket dugoročnih i kratkoročnih podsticajnih mjera (olakšice i stimulacije u domenu poreske politike, kratkoročnih kredita za ulaganje u proizvodnju Područja, bankarskih olakšica i beneficiranih kamata za poželjne i prioritetne projekte razvoja, renti, favorizovanje poljoprivredne proizvodnje sa istog i sl.) koje bi za cilj imale ulaganje u razvoj Područja i realizaciju projekata.

II. Neophodno je da lokalne samouprave, opštine durmitorskog kraja preuzmu mjere: - izradu regulacionih planova za pojedine centre i naselja; - definisanje adekvatne zemljišne politike; - preduzimanje drugih stimulativnih mjera za ulaganja sredstava u investicione objekte i

aktivnosti, radi realizacije tržišno održivih programa i projekata razvoja (malih i srednjih preduzeća);

- pojednostavljivanje sve administracije vezane za privredne i investicione aktivnosti područja;

- pružanje podrške privrednim organizacijama i pojedincima u rješavanju komunalnih pitanja (infrastrukture, komunikacija, društvenih djelatnosti, operativni plan za rješavanje problema vodosnabdijevanja, i dr.)

III. Potrebno je ojačati poziciju Centra za razvoj Durmitorskog područja, i obezbijediti mu: - ovlašćenja, finansijsku i kadrovsku podršku kako bi mogao da formira banku podataka, da bude punkt za informisanje o mogućnostima razvoja, da radi na izradi fizibiliti studija, programa i projekata razvoja, da obavlja promotivnu aktivnost i razvija međunarodnu saradanju.

IV. Potrebno je razraditi opravdanost izrade pilot-projekata za podizanje proizvodno-

promotivnih centara u Njegovuđi u domenu poljoprivrede, turizma i kućne radinosti.

V. Neophodno je omogućiti osposobljenost, poslovnost i aktivnost privrednih subjekata, seoskih gazdinstava i privatnih preduzetnika radi zasnivanja i ostvarivanja poslovne aktivnosti.

C. Proizvodnja - Industrija, rudarstvo i energetika

na bazi korišćenja prirodnih resursa i prerade poljoprivrednih proizvoda (meso, mlijeko, vuna, voće, povrće...), drveta, nemetaličnih mineralnih sirovina, kao i korišćenja hidroenergetskog potencijala i potencijala energije vjetra

Osnovni principi usmjeravanja razvoja i razmještaja industrije i male privrede

Razvoj industrije i male privrede na području opštine Žabljak temelji se na korišćenju

prirodnih resursa i prerade poljoprivrednih proizvoda, drveta, kao i dr. lokalnim sirovinama, posebno na bazi korišćenja tehničko – građevinskog kamena za proizvodnju asfaltnih materijala, ali i preradi i proizvodnji na bazi uvoznih sirovina za koje ne postoji lokalna sirovinska baza (elektronska, metaloprerađivačka, tekstilna i dr.). Prednost treba dati proizvodnji hrane, gradjevinskog materijala, tekstilnoj industriji i sl, odnosno treba razvijati preradjivačku industriju sa većim ili manjim stepenom finalizacije proizvoda, prije svega, na bazi soprstvenih lokalnih sirovina. Orijentacija treba da bude na preradi sopstvenih sirovina, a ne na njihovom izvozu bez stvaranja i ubiranja dodatne vrijednosti. Pored drvne, industriju prerade mesa, mlijeka i proizvodnje mliječnih proizvoda i mjesnih

prerađevina treba dalje razvijati, tehnološki osavremenjavati i obezbijediti uslove za proširenje. Ravoju industrijskih procesa vezanih za preradu drveta, takođe treba dati prioritet, a ove

aktivnosti obavezno treba razvijati u skladu sa zahtjevima zaštite životne sredine.


51

Industriju i mala i srednja preduzeća iz oblasti proizvodnje i usluga (MSP - mala i srednja preduzeća) prvenstveno treba locirati u manje ili veće prostorno objedinjene zone zbog postizanja ekonomičnosti opremanja i uređivanja zemljišta, kao i funkcionisanja pogona; izuzetak su pogoni sa specifičnim lokacionim zahtjevima (vezanim npr. za zone eksploatacije i prerade mineralnih sirovina i sl.), ali je njihovo lociranje i funkcionisanje obavezno obavljati u skladu sa zahtjevima zaštite životne sredine; posebnu prednost ima korišćenje postojećeg građevinskog fonda i infrastrukture firmi koje sada ne rade. Postojeći proizvodni fond potrebno je funkcionalno osposobiti, infrastrukturno kvalitetno

opremiti, tehnološki osavremeniti ili zameniti proizvodnim linijama koje zadovoljavaju zahtjeve ekonomičnog poslovanja i zaštite životne sredine; posebno se naglašava potreba dislociranja pojedinih ekološki neprihvatljivih namjena i programa iz naseljenih stambenih zona, ili zona sa objektima javnih sadržaja, ukoliko ih postojeći programi ugrožavaju bukom, aerozagaljenjem i sl. nove radne zone lociraće se, prvenstveno, uz postojeće i planirane javne puteve, pri čemu

razvoj (uređivanje i funkcionisanje) ovih zona treba da bude usklađen sa razvojem saobraćajne mreže i mreža tehničke infrastrukture. Lociranje manjih proizvodnih pogona u okviru male privrede moguće je i van ovih zona, uz poštovanje zahtjeva zaštite životne sredine, odnosno pod uslovom da je aktivnost koja se sprovodi pri proizvodnji, skladištenju, odnosno transportu proizvoda i sirovina takva da ne ugrožava postojeći kvalitet životne sredine i funkcionisanje prostora. Mjere za sprovođenje koncepta razvoja industrije, posebno će se odnositi na prirodnu

okolinu, imajući u vidu zaštitu prirode, nivo seizmičkog hazarda, rizik od zagađenja rijeka, te konflikt između industrije i turizma, poljoprivrede. Koncentracija ovih faktora u većini potencijalnih prostora za razvoj industrije, praktično nedozvoljava razvoj zagađujućih industrija na teritoriji Opštine i zahtijeva da svaki program prethodno bude provjeren sa aspekta njegovog uticaja na prirodnu sredinu. Prilikom izrade planske i tehničke dokumentacije potrebno je obezbijediti primjenu Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu za sve objekte na koje se ovaj zakon odnosi uz odgovarajuće uklapanje objekata u okolni prostor u skladu sa pravilima građenja definisanim u ovom PUP-om. Propisani i predviđeni ređimi zaštite i korišćanja prostora u zaštićenim područjima predodredili su orijentaciju razvoja i razmještaja industrije i malih i srednjih preduzeća na sljedeći način:

• pogon za preradu drveta se zadržava na postojećoj lokaciji u Zauglinama kod Njegovuđe, bez znatnijeg širenja kapaciteta, a uz orijentaciju na modrenizaciju i specijalizaciju proizvodnje u pravcu finalne prerade drveta (proizvodnja rezane građe, namještaja, predmeta od drveta i sl., bez primjene tehnologija koje mogu ugroziti kvalitet životne sredine).

• pogoni za preradu i pakovanje poljoprivrednih proizvoda, uz primjenu ekološki prihvatljivih tehnologija, planiraju se u zoni Njegovuđe, a lociranje manjih pogona je, uz zadovoljavanje zahtjeva zaštite životne sredine, moguće i na drugim lokacijama van prostora Nacionalnog parka i drugih zaštićenih područja, u skladu sa propisanim režimima korišćenja i zaštite prostora.

Osnovni principi usmjeravanja korišćenja mineralnih resursa Koncept korišćenja mineralnih resursa na području opštine Žabljak zasnovan je na realnim potencijalima, ograničenjima za korišćenje (pogotovo ekološkim), na opredjeljenjima Crne Gore (studijski i planski materijali PP CG do 2020.god.), i, kao takav, podrazumjeva da − Prostornim planom treba namjenski označiti dokazane i potencijalne prostore za

eksploataciju u slijedećim predjelima: Njegovuđa (šljunak i pijesak glacijalnog porijekla). − Treba realno sagledati ekološki aspekt korišćenja mineralnih sirovina u odnosu na pozitivne

efekte njihovog korišćenja, te u planiranju i eksploataciji mineralnih sirovina sprovesti najveći mogući stepen zaštite kroz propisivanje mjera zaštite prostora, sa ciljem dostizanja održivog razvoja, kako ekološki aspekti ne bi postali kočnica razvoja ionako siromašnih planinskih krajeva. U skladu sa tim, kao osnovni zahtjev održivog razvoja podrazumijeva se korišćenje prirodnih resursa uz primjenu svih tehnoloških i tehničkih mjera radi što manjeg nepovoljnog uticaja na životnu sredinu.


52

Razvoj na bazi eksploatacije mineralnih sirovina S obzirom na primarni karakter žabljačkog područja kao područja izuzetnih prirodnih ljepota o vrijednosti, čiji su najveći djelovi obuhvaćeni nacionalnim parkom „Durmitor“ (uključujući i kanjon rijeke Tare), kao i budućim Regionalnim parkom „Sinjajevina sa Šarancima“, eksploatacija mineralnih sirovina je djelatnost koja je u značajnoj koliziji režimima korišćenja prostora u ovakvim zonam. Stoga je i Prostornim planom Crne Gore do 2020.godine, ova djelatnost predviđena kao strogo kontrolisana na postojećoj lokaciji kod Njegovuđe. S obzirom da na planskom području do sada nijesu pronađena ležišta metaličnih mineralnih sirovina, a najveći djelovi durmitorskog područja i područja Sinjajevine su pod propisanim ili predviđenim režimima zaštite prirode, osim do sada aktivne eksploatacije šljunka i pijeska, za sada nije aktuela eksploatacija drugih mineralnih sirovina. Naglašava se da se eksploatacija građevinskog kamena, šljunka i pijeska na postojećoj lokaciji u Njegovuđi, kao i na ostalim aktuelnim ili potencijalnim zonama (Ražano polje, Vruljci i dr.) mora odvijati strogo kontrolisano i u skladu sa odgovarajućom dokumentacijom koja se odnosi na način eksploatacije, mjere zaštite i rekultivacije i dr. Nove eksploatacione zone, kao i koncesiona područja za eksploataciju i istraživanje mineralnih sirovina, mogu se aktivirati, odnosno dodjeljivati, isključivo na osnovu urađene i verifikovane sve odgovarajuće tehničke dokumentacije i odgovarajućih studija uticaja na životnu sredinu, a u skladu sa uslovima nadležnih zavoda za zaštitu prirode i spomenika kulture.

Razvoj na bazi eksploatacije izvorišta i vrela pitke vode U okviru teritorije opštine evidentirano je više stotina ovih hidrografskih objekata, od kojih više desetina ima minimalnu izdašnost veću od 100 1/sec. Po svojoj funkciji u značajnije spadaju oni koji svojim vodama prihranjuju brojna jezera, bare i lokve, kao i oni koji služe za vodosnabdijevanje stanovništva i za pojenje stoke. Po izdašnosti su najznačajniji sljedeća karstna vrela i izvori u kanjonu Tare, a u okviru NP "Durmitor": Ćorbudžak (Česma), vrelo izdašnosti oko 500 l/sec u ljetnjem periodu koje se nalazi na

lijevoj obali Tare ispod Selišta Ljutica, vrelo sa Ijetnjom izdasnošću preko 1000 l/sec, nalazi se 2 km uzvodno od

mosta na Đurdevića Tari Bijela vrela, minimalne izdašnosti od 100 do 1000 l/sec sifonski izbijaju na desnoj obali

Tare oko 1,5 km nizvodno od Mušovih vrela, dreniraju vode koje poniru u okolini Žabljaka, dakle, sa druge obale rijeke, što znači da vode prolaze ispod korita Tare

Lazin kamen, jače vrelo ispod Ninkovića Luke Ninkovića - kraški izvor koji vjerovatno drenira vode sa prostora Bobova Sige, vrelo na desnoj obali Tare na oko 1,5 km uzvodno od Luke Ninkovića Lizavičko vrelo (Suva vrela, Bijela vrela), na lijevoj obali Tare, njegove vode se

kaskadno spuštaju u Taru Kaluđerovača, sekundarni izvor sa minimalnom izdašnošću od preko 1000 l/sec, nalazi

se nizvodno od Tepaca, a drenira prostor sjeveroistočno od sela Crna Gora Bailovića sige, snažan izvor ha lijevoj obali Tare 1,5 km nizvodno od Kaluđerovače,

izdašnosti više stotina litara u sekundi, kod koga se voda koja izvire iz jezera u pećini Bucavica stropoštava u Taru sa visine od preko 30 metara i na dužini od oko 150 metara; drenira teren zapadno od Ograđenice i Slatine

Markovića mlin, jak izvor na desnoj obali Tare, odmah iza ušća Sušice Nozdruć, vrelo koje ljeti ima izdašnost veću od 100 l/sec, čije vode sa visine od 10 m

padaju pravo u Taru, a nalazi se na lijevoj obali; drenira teren oko Nikovića Pored ovih vrela i izvora u kanjonu Tare, zbog svoje izdašnosti i položaja značajna su i sljedeća vrela i izvori na ostalom području opštine: • Čelina, sistem povremenih vrela ispod Međeda, a iznad Malog Crnog jezera, koji se prostire u zoni širine 150 m, a visine od 25 m iznad površine jezera, pri čemu su najniži dijelovi Čeline ispod jezerske površine • Točak, povremeni izvor na padini jugoistočno iznad Velikog Crnog jezera, koji zajedno sa Čelinom, Mlinskim potokom i ostalim povremenim izvorima i potocima doprinosi vodnom bilansu Crnog jezera • Oko, izvor ispod Zminjeg jezera, minimalne i izdašnosti 12 l/sec, koji drenira vode iz ponora u Zminjem jezeru i služi za snabdijevanje Žabljaka • Studenac, izvor ispod Jablan bara, kaptiran za vodosnabdijevanje Bosače i Pitomina


53

• Varezina voda, izvor u samom centra Žabljaka • Savina voda ispod Savina kuka • Vodeni do, Virak i Vulova poljana u blizini sela Virak • Piljevac i Močila u selu Javorje • Sandaljevac, Krvavac, Katunište, Zbornik i Bašovića česma u selu Pošćenski Kraj • Pašinac i Toplik u selu Pašina Voda • Studenac, Kamenica, Radača, izvori kod Modrog jezera i Sopot u Pošćenskoj dolini, s tim da su izvori kod Modrog jezera iskorišćeni za žabljački vodovod • izvor u Ledenoj pećini, izvor pod pločom u Valovitom dolu, svi u masivu Durmitora • Studenac, Srndaljica i Krstov izvor u selu Novakovici • Ublovi u Dobrom Nugu • više izvora u selima Vrelo i Jezerac, Ivova vodica u Podgori i izvor kod Crnog jezera u Nadgori, kao i niz drugih izvora, s tim da treba izdvojiti Glavu Bukovice u Gornjoj Bukovici (u opštini Šavnik), kraški izvor minimalne izdašnosti 60 l/sec koji vjerovatno drenira vode Modrog i Valovitog jezera. Na području Sinjajevine, Prva zona, koja se još zove i šaranskom Sinjajevinom, nije bezvodna i na njoj nijesu rijetki ni stalni površinski vodotoci, kao što je Mjesni potok, koji teče kroz Šljivansko i Donju Bogomolju i sliva se niz Surdup Bojovića u Taru. U šaranskoj Sinjajevini javljaju se sljedeći izvori:

- Dva izvora u Rasovi, koje su mještani zajazili drvenom česmom i koriste ih za piće. - Izvor Vodice između zaseoka Javorovače i sela Bogomolje, koji se nastavlja u potok

Bojovića i uliva u Taru. - Na zaravni Ponor, ispod sela Đedova gora, nalazi se nekoliko izvora koji sačinjavaju

potok Ponor. - Izvor Rodov do ispod zaseoka Ljuljaška zasuši ponekad za vrijeme suša. - Izvor Pribranci iznad sela Pogrižđa nikad ne presušuje. - Izvorčić Obrenova voda na zaravni Pogrižđa. - Izvorčić u zaseoku Jablan bara takođe ne presušuje. - Na Njegovuđskom polju ima dovoljno lokava – vodopoja, a sretaju se izvori: Malo i

Veliko oko i grupa izvora Vruljci.

Energetika Energetika koja objedinjava cio proces proizvodnje električne energije (od korišćenja hidroenergetskog i drugog potencijala do proizvodnje električne i toplotne energije), predstavlja potencijalno važnu privrednu granu žabljačkog područja. Na planu termoenergetike planirano je:

− izgradnja sistema toplifikacije grada Žabljaka u skladu sa usvojenom projektnom dokumentacijom

Ukoliko se kroz državne planove i programe razvoja ukažu opravdane potrebe i mogućnosti za korišćenje hidropotencijala (Tare, u prvom redu), ovakve inicijative i aktivnosti pratiće izrada odgovarajuće studijske i investiciono – tehničke dokumentacije. Napominje se da planskim rješenjima Prostornog plana Crne Gore i Strategije razvoja energetike u Crnoj Gori do 2025 god. u periodu do 2015. – 2020. – 2025.god. nije predviđena izgradnja hidroelektrana na Tari, mada se napominje da postoje planovi za izgradju HE "Ljutica" na Tari. Na snazi je Odluka Skupštine Crne Gore prema kojoj je izgradnja hidroelektrana na Tari obustavljena, uz obavezu da se kroz naredne faze i izradu studijske i tehničke dokumentacije obavi izbor varijante. Shodno odredbama iz Vodoprivredne osnove Crne Gore na prostoru doline Tare ne treba ništa uraditi što bi kasnije onemogućilo izradu glavnih elektrana (ili što bi to rješenje poskupjelo), bez obzira kada se bude donela odluka o njihovoj izgradnji. Na planu korišćenja energije na bazi vjetra planirano je:

• omogućavanje istraživanja i davanje koncesija na korišćenje energije vjetra. • da se omogući da se, po obavljanju detaljnih istraživanja za ove potrebe, proizvodnja

električne energije na bazi vjetra uvede kao nova djelatnost na ovim prostorima; za potrebe izrade istražne dokumentacije o stvarnim potencijalima ovog resursa proučiće se orografski sistemi koji imaju najpovoljnije klimatske uslove za korišćenje energije


54

vjetra: to su prvenstveno prostori Jezerske visoravni, ali se PUP-om dozvoljavaju i istraživanja i realizacija ovog vida djelatnosti i na drugim prostorima u skladu sa utvrđenim potencijalima (za ove potrebe moguće je da opština Žabljak izradi i posebnu studiju o uslovima za korišćenje energije vjetra).

D. Šumarstvo i lovna privreda

na bazi održivog gazdovanja šumama i unapređenja šumskog i lovnog fonda

Gazdovanje šumama Šume predstavljaju značajan prirodni resurs za zadovoljavanje ekonomskih, ekoloških i socijalnih potreba čovjeka. Proizvodi i usluge od sume koje čovjek koristi su: drvo i proizvodi od drveta, proizvodi za ljudsku ishranu i zdravlje, voda, gorivo, pejzažno-ambijentalne vrijednosti, rekreacija, zaštita staništa divljih vrsta i drugi prizvodi i usluge. Koncept prostornog razvoja šumarstva usklađen je sa prioritetnim funkcijama. Šume posebne namjene izdvojene su u Nacionalni park „Durmitor“ i predstavljaju najznačajniji prirodni potencijal Nacionalnog parka. Prema funkciji i režimu zaštite sume su podijeljene su na kategorije: šume pod strogom zaštitom, zaštitne šume, park šume i šume sa mješovitom namjenom. Šume pod strogom zaštitom su rezervati izuzetnih prirodnih vrijednosti: prašuma jele i smrče u Mlinskom potoku, mješovite sastojine bukve i jele i sastojine bukve i javora u kanjonu Sušice, mješovite sastojine jele i smrče u okolini Crnog jezere i šume sa lijeve strane kanjona Tare. Zaštitne šume su sume čija je funkcija zaštita zemljišta od erozije i degradacije i očuvanje autohtonosti i pejzažno-ambijentalnih vrijednosti prostora. U ovu kategoriju spadaju šume na terenima nagiba preko 40° i ostale šume na području Nacionalnog parka, a nalaze se u kanjonu Sušice, na Štuocu i masivu Durmitora. Park šume se nalaze u blizini urbanih zona i objekata za odmor i rekreaciju. U ovu namjenu izdvojene su sastojine sjeveroistočno od grada i u okolini seoskih naselja sa turističkom funkcijom: Razvršje, Motički gaj, Pašina Voda, Njegovuđa i dr. Šume sa mješvitom namjenom su kompleksi šuma koji pored opšte korisnih funkcija imaju i ekonomske funkcije. Sa šumama koje pripadaju Nacionalnom parku „Durmitor“ gazduje se na osnovu prostornih planova područja posebne namjene. U zaštitne šume, van Nacionalnog parka, površine 272 ha izdvojene su šume na strmim terenima Kučajevice i iznad Rasove. U privredne šume sa prioritetnom funkcijom proizvodnje drveta i drugih šumskih proizvoda izdvojeni su šumski kompleksi na platou sjeverno od Žabljaka (G.J. Tepačke šume) i šumski kompleksi na prostoru Šaranaca, istočno od puta Pašina Voda-Žabljak-Đurđevića Tara (G.J. Donji Šaranci i G.J. Gornji Šaranci). Prostornim planom Crne Gore planirano je formiranje regionalnog parka Sinjajevina u čiji sastav ulaze sve šume opštine Žabljak koje se nalaze van Nacionalnog parka „Durmitor“. U tom slučaju prioritet će imati ekološke nad ekonomskim funkcijama. Uspostavljanjem optimalnog strukturnog stanja šuma biće zadovoljene obje funkcije šume.

Ljekovito i aromatično bilje, šumski plodovi i gljive Ako se uzmu u obzir sve površine na kojima raste ljekovito i aromatično bilje, šumski plodovi i gljive, može se konstatovati da su mogućnosti za sakupljanje, otkup, doradu, preradu i uzgoj veoma velike. Ovaj broj najvažnijih vrsta ima realnu komercijalnu i ekonomsku vrijednost. Organizaciju korišćenja i uzgajanja ljekovitog i aromatičnog bilja i plodova treba realizovati postupno iz godine u godinu sa namjerom da se ova oblast širi i unapređuje ka racionalnom korišćenju i u pravcu plantažnog uzgajanja. Sve proizvodno – uslužne faze vezane su za seoska područja pa i razvoj ove djelatnosti treba zasnivati na rehabilitaciji seoskih područja i individualnih mješovitih gazdinstava.

Lov i ribolov U svima šumama izuzev šuma Nacionalnog parka „Durmitor“ dozvoljen je lov i gajenje lovne divljači autohtonog porijekla. U cilju zaštite i održavanja populacije lovne divljači potrebno je organizovati opremljanu čuvarsku službu, izgraditi hranilišta i pojila, osmatračnice i izraditi lovne osnove.


55

E. Ostale privredne djelatnosti Ostale privredne djelatnosti (saobraćaj, građevinarstvo, trgovina i mala i srednja preduzeća iz domena proizvodnje i usluga) razvijaće se onim intenzitetom koji bude uslovljen prevazilaženjem posljedica dosadašnje slabije razvojenosti svih grana privrede, osim turizma i prerade drveta. Razvoj saobraćaja, kao privredne djelatnosti, podrazumijeva, prije svega, razvoj infrastrukture, s ciljem da se ova oblast u potpunosti integriše u politiku optimalnog razvoja ukupne privrede Opštine, kao i u politiku ravnomjernijeg razvoja. Pored intenzivne izgradnje lokalnih puteva od posebnog značaja za Opštinu su: - modernizacija i poboljšanje tehničkih karakteristika regionalnih putnih pravaca kroz opštinu

Žabljak - izgradnja puta Risan – Žabljak – Pljevlja kao jednog od najvažnijih crnogorskih putnih

pravaca koji povezuje sjever Crne Gore sa Primorjem. - put Danilovgrad – Njegovuđa koji prolazi kroz područje Sinjajevine i koji predstavlja moguću

kvalitetniju vezu Sinjajevine sa Jezerskom površi i Žabljakom, ali i okolnim opštinama. - ponovna izgradnja aerodroma na Jezerskoj visoravni (lokacija Banske kuće) i dr. Koncentracijom stanovništva i prirodnih dobara uz saobraćajne pravce, znatno će se povećati obim prometa. Razvoj građevinarstva će zavisiti od razvoja privrede u cjelini, odnosno od mogućnosti obezbjeđenja investicionih sredstava domaćih i stranih investitora, kao i uključivanje na izgradnji novih turističkih i drugih privrednih i drugih objekata, kako u Žabljaku, tako i u okruženju. Realno je očekivati da će se i ova oblast razvijati invenzivnije u odnosu na dosadašnju dinamiku, i u odnosu na razvoj ukupne privrede u opštini. Razvoj trgovine, karakterisaće stimulisanje policentričnog razvoja trgovačke mreže i privlačenje trgovinskog kapitala, pri čemu će Žabljak i Njegovuđa, kojima gravitiraju najznačajnije stambene i turističke zone, dominirati kao glavni trgovinski punktovi opštine. Pospješivaće se diversifikacija distributivne strukture i preduzeti mjere za efikasniji rad robnih rezervi i inspekcijskih organa. Na ruralnom području van magistralnih i regionalnih putnih pravaca, sa dispreznom mrežom naselja i niskom gustinom naseljenosti nema posebnog stimulansa za razvoj ove djelatnosti. Zbog toga treba podržavati individualnu inicijativu u ovom pravcu. Razvoj malih i srednjih preduzeća iz oblasti proizvodnje i usluga treba da se usmjerava u pravcu intenzivnijeg razvoja proizvodnih kapaciteta, kao i upotpunjavanja matrice uslužnog zanatstva. Drvna industrija, šumarstvo, građevinarstvo i poljoprivreda pružaju za sada, najveće mogućnosti za razvoj proizvodnih kapaciteta iz domena male privrede. Postojeći kapaciteti drvne industrije otvaraju široke mogućnosti za umjetničko oblikovanje i preradu drveta kroz izradu suvenira, različitih elemenata za eneterijere i drugih finalnih proizvoda, kao i racionalno korišćenje otpadaka za proizvodnju briketa (inicijative za ovakvom proizvodnjom već su iskazane) i hrane za živinu. Takođe, u okviru poljoprivrede postoje prirodni potencijali a i potreba za boljim snabdijevanjem stanovništva kvalitetnim prehrambenim proizvodima od mlijeka, voća, poslastičarskim proizvodima i dr. Uslužno zanatstvo, iako znatno razvijenije od proizvodnog, nezadovoljava zastupljenom strukturom, brojem zanatlija, kao i razmještajem zanatskih usluga. Posebno je prisutna nerazvijenost kod održvanja bijele tehnike, radio televizijskih i drugih uređaja, a nije bolje stanje ni u pogledu pružanja saobraćajnih usluga. Intenzivan turistički razvoj u budućnosti pdrazumijeva kvalitetan život stanovnika i turista, te se uslužno zanatstvo, pogotovo saobraćajne usluge, mora da doživi značajan napredak u budućnosti. Razvoj MSP podrazumijeva tijesnu saradnju i kooperaciju sa industrijskim preduzećima, koje bi se odvijale u individualnim domaćinstvima, odnosno u malim pogonima izgrađenim na lokacijama u prigradskim i seoskim naseljima. Domaća radinost, kao samostalna djelatnost sa organizovanim tržištem ili kooperacijom sa drugim privrednim granama (tekstilna, prehrambena industrija npr.), ali i kao komplement turizmu i ekopoljoprivredi, mogla bi se razvijati iz domena proizvodnje vunenih proizvoda – pletenina, drvodeljstva (autohtoni muzički instrumenti), kao i u dijelu industrijske kooperacije (izrada djelova za namještaj) sa većim proizvodnim sistemima. Pored zapošljavanja dijela radne


56

snage (naročito ženske), povećala bi se i ekonomska sigurnost domaćinstava na selu i obezbijedio još jedan dodatan turistički motiv ovog kraja. Razvoj pojedinih privrednih oblasti, zavisiće, prije svega, i od kadrovske osposobljenosti, pri čemu važnu ulogu treba da imaju odgovarajuće obrazovne i naučno-istraživačke institucije. PERSPEKTIVE I KONCEPT DEMOGRAFSKOG RAZVOJA I DISTRIBUCIJE STANOVNIŠTVA Koncept demografskog razvoja zasniva se na ostvarenju opšteg i posebnih ciljeva demografskog razvoja. Naime, ukoliko bi se postojeće tendencije nastavile, opština Žabljak bi nastavila da gubi stanovništvo pogotovo na seoskom području (uz dalje pogoršanje starosne strukture), što bi dovelo u pitanje opstanak mnogih naselja, ali i razvoj Opštine u cjelini. Prostorni plan Crne Gore do 2020.godine predviđa, pak, poboljšanje socio-ekonomskih uslova koji bi obezbijedili i poboljšanje demografske situacije u Crnoj Gori, a time i u opštini Žabljak. Projekcijama koje su rađene za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore, predviđa se dalje smanjivanje broja stanovnika u sjevernom dijelu Crne Gore, a za opštinu Žabljak, konkretno, čak i stagnacija i neznatno povećanje broja stanovnika, dok bi dinamika opadanja broja stanovnika u seoskim naseljima opštine Žabljak bila blaža nego prema prethodnoj varijanti projekcija. Broj stanovnika u opštinskom centru bi prema projekcijama iz Prostornog plana Crne Gore nastavio da se povećava. Budući da postoji rešenost države da se stvore uslovi za poboljšanje opšte demografske situacije, projekcije rađene za potrebe izrade Prostornog plana Crne Gore bi trebalo uzeti kao ozbiljan cilj koji je uz zalaganje lokalne samouprave i pomoć Države moguće dostići. Projekcijom razvoja stanovništva iz Prostornog Plana Crne Gore do 2020 godine za opštinu Žabljak je predviđeno povećanje broja stanovnika (od 4204 stanovnika- 2003. godine na 4229 stanovnika - 2021. godine), kao i povećanje gradskog stanovništva opštine (od 1937 stanovnika- 2003. godine na 3190 - 2021 godine). Tabela : Demografska kretanja do 2021.god. – distribucija broja stanovnika i domaćinstava do 2020.god. (osmov za procjenu su projekcije PP CG do 2020.godine) Naselja

Broj stanovnika

2003. godine

Procjena broja

stanovnika 2021. godine

Broj domaćinstava 2003. godine

Procjena broja domaćinstava 2021. godine

Opština 4204 4229 1353 1353 Opštinski centar

1937 3190 579 967

Ostala naselja

2267 1039 774 386

Borje 71 55 25 19 Brajkovača 35 3 17 2 Virak 117 70 37 23 Vrela 52 28 19 10 Gomile 11 1 4 1 Gradina 33 5 13 3 Dobri Nugo 16 4 6 2 Žabljak g 1937 3190 579 967 Zminica 34 25 14 12 Krš 140 15 53 7 Mala Crna Gora 110 20 51 10

Motički Gaj 158 150 38 39 Ninkovići 41 18 15 9


57

Novakovići 87 35 27 13 Njegovuđa 227 150 81 54 Palež 211 35 64 12 Pašina Voda 134 50 45 17 Pašino Polje 34 10 11 3 Pitomine 159 120 48 38 Podgora 115 50 42 23 Pošćenski Kraj 40 15 14 6 Rasova 60 15 21 6 Rudanci 40 7 13 4 Suvodo 65 20 22 9 Tepačko Polje 56 68 14 19 Tepca 84 20 30 9 Šljivansko 31 5 16 3 Šumanovac 106 45 34 15 5) analize postojeće planske, studijske i tehničke dokumentacije višeg reda, planskog i susjednih područja sa odgovarajućim izvodom IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE CRNE GORE DO 2020.GOD. (2008.) I Osnovne postavke Prostornog plana Osnovne postavke Prostornog plana Republike Crne Gore definišu koncept dugoročnog prostornog razvoja Republike na koji utiču brojni komplementarni procesi: globalizacija, evropske integracije, tržišna ekonomija, brz razvoj informacione tehnologije, trendovi urbanizacije, demografske promjene i veća opšta ekološka svest među stanovništvom. Prostor Crne Gore predstavlja osnovu za razvoj stanovništva, osmišljeno korišćenje prostornih potencijala i očuvanje pejzažnih i bioloških raznolikosti, pri čemu regionalne posebnosti čine osnovu za postizanje lokalne, regionalne i međunarodne prepoznatljivosti Crne Gore i njenih sastavnih područja. U Prostornom planu Republike utvrđeni su opšti ciljevi prostornog razvoja Crne Gore do 2020. godine:

• ublažavanje regionalnih nejednakosti u ekonomskom i društvenom razvoju; • obezbjeđenje kvaliteta života u svim delovima Crne Gore; • razvoj urbanih i ruralnih područja u skladu sa njihovim potencijalima i

ograničenjima; • racionalno korišćenje prirodnih resursa; • integracije Crne Gore u Evropski region; • razvoj i institucionalizacija prekogranične saradnje sa zemljama u okruženju kroz

važne oblasti kao što su: regionalni ekonomski razvoj, infrastruktura, zaštita životne sredine, i drugo.

• implementiranje postojećih zakonskih rješenja i prostornoplanskih dokumenata, kao i međunarodnih konvencija koje se odnose na prostorni razvoj Crne Gore u širem smislu.

Pravci prostornog razvoja države Crne Gore u odnosu na okruženje opredeljuju se kroz savladavanje postojećih ograničavajućih faktora i kroz mehanizme unutrašnjeg razvoja, kao i kroz budući razvoj prekogranične razvojnih zona. Prioritetni zadaci u tom smislu biće:


58

- poboljšanje drumske saobraćajne infrastukture koja povezuje Crnu Goru sa susednim državama;

- povećanje broja graničnih prelaza; - rekonstrukcija i modernizacija železničkih pruga koje povezuju Crnu Goru sa susednim

državama; - usaglašavanje na međudržavnim nivoima u dijelu zaštite prirode i životne sredine i

korišćenja prirodnih resursa sa evropskim prostornim i strukturnim politikama; - jače uvezivanje u regionalni elektroenergetski sistem i zajedničko korišćenje

raspoloživih resursa.

II Koncept organizacije uređenja i korišćenja prostora Opšta struktura i strategija uravnoteženog prostornog razvoja Crne Gore bazira se na dva stuba koja se čine suprotstavljenim, ali u stvari definišu samo različite zahteve istog procesa: regionalizacija razvojne perspektive i dalja integracija crnogorskog prostora:

- regionalna struktura Crne Gore može se diferencirati prema geografskim karakteristikama, razmeštaju prirodnih uslova za razvoj, postojećim vezama između privrede i strukture naselja, opštem nivou razvoja i perspektiva za budući razvoj. Na osnovu ovih regionalnih homogenosti u Crnoj Gori su prepoznata tri karakteristična regiona: Primorski, Središnji i Severni region (opština Žabljak pripada Severnom regionu). Severni region sastoji se od razvojnih zona formiranih u dolinama Lima, Tare i Ćehotine, Pive i Ibra sa kontaktnim planinskim područjima. Poljoprivreda je, iako angažuje značajan dio stanovništva, nedovoljno razvijena, a ostali prirodni resursi još nisu dovoljno aktivirani. Koncentracije stanovništva su ostvarene u nekoliko urbanih centara formiranih u dolinama pomenutih rijeka. Sadašnje prostorne strukture i uslovi u Severnom regionu zahtevaju prostornu orjentaciju koja ima da ponudi razvojne inpute, koja će takođe ublažiti emigracione procese uzimajući u obzir zaštitu životne sredine.

- dalja prostorna integracija Crne Gore uspostaviće se formiranjem razvojnih koridora, razvojnih zona i prekograničnih razvojnih zona, dominantno oslonjenih na postojeću i buduću mrežu saobraćajnica. Za opštinu Žabljak od posebnog interesa su: • razvojni koridor: Risan-Grahovo-Nikšić-Šavnik-Žabljak-Pljevlja, pri čemu deonicu

ovog koridora Šavnik-Žabljak-Pljevlja je potrebno posebno definisati, imajući u vidu da prolazi kroz Nacionalni park "Durmitor" i njegov osetljivi ekosistem. Razvoj ovog dijela koridora mora da se realizuje u skladu sa specifičnim potrebama i ograničenjima ovog područja.

• Durmitorska razvojna zona, kao područje međusobno povezanih gradova i naselja u kojima su razvojne aktivnosti locirane na način da su međusobno komplementarne.

Projekcija kretanja stanovništva Crne Gore predviđa rast broja stanovnika do 687.366. Projekcija kretanja stanovništva Crne Gore po opštinama ukazuje da će se trend smanjenja broja stanovnika u većini opština Severnog regiona nastaviti ukoliko se ne preduzmu odgovarajuće razvojne mjere; prema usvojenoj verziji projektovanog broja stanovnika u opštini Žabljak predviđeno je povećanje broja stanovnika (4229 stanovnika - 2021. godine, 4204 stanovnika- 2003. godine), kao i povećanje gradskog stanovništva opštine (1937 stanovnika- 2003. godine, 3190 - 2021 godine).

Koncept prostornog razvoja mreže naselja i infrastrukture opredeljuje se za dugoročnu politiku urbanizacije koja će biti zasnovana na podsticanju razvoja policentričnog sistema naselja sastavljenog od mreže centara različitih hijerarhijskih rangova i usklađenog razvoja širih gradskih područja. Prednost će imati razvoj vitalnih i uređenih gradova i naselja i racionalno korišćenje zemljišta i objekata u naseljima. U sistemu mreže centara, Žabljak, kao centar opštinskog značaja, predstavljaće tip razvijenog urbanog naselja koji obuhvata kompaktno područje grada i koji ima uslužne funkcije za opštinsko područje, a u pojedinim slučajevima i za uže ili ne toliko često, šire regionalno područje. Gravitaciono područje opštinskog centra obuhvata veći broj centara nižeg ranga, kao i pojedinačnih naseljenih područja. Napominje se da opštinski centar Žabljak, trenutno, ne dostiže opisane standarde koje je potrebno razviti u skladu sa mogućnostima funkcionalno-gravitacionog okruženja. U opštini Žabljak, Njegovuđa predstavlja lokalni centar, tj. manje naselje sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovništva, u kojima se održava tradicionalni sistem naseljenosti.


59

Prostorni koncept razvoja industrije i rudarstva preporučuje eksploataciju građevinskog kamena i peska u opštini Žabljak. U svim regionima je odlučujuće važno da se u rastu i razvoju industrijskih i rudarskih kapaciteta obezbijedi usklađenost razvojnih potreba sa načelima i kriterijumima ekološke i prostorne zaštite. Prostorni koncept razvoja poljoprivrede biće usmjeren na proizvodnju agruma, ranog povrća, maslina i ljekovitog bilja u Primorskom regionu, proizvodnju kontinentalnog voća i povrća, rasadničkog materijala i ljekovitog bilja u Središnjem regionu, te proizvodnju mlijeka, mesa, vune, krompira, uzgoj ribe i sakupljanje šumskih plodova u Severnom regionu. U Severnom regionu za potrebe intenzivne poljoprivredne proizvodnje treba sačuvati oko 47000 ha najkvalitetnijeg zemljišta; za proizvodnju zdrave hrane na bazi organske poljoprivrede treba sačuvati i zemljište na području gornje Tare. Prostornim konceptom razvoja šumarstva planirano je podizanje novih šuma sa prioritetom pošumljavanja obešumljenih zemljišta u većim kompleksima i sanacija previše iskorišćenih prirodno-ekonomskih šuma sa razgrađenom strukturom. Šumarstvo u severnom području mora da se bazira na održivom šumarstvu; potencijalni konflikti između komercijalnog šumarstva i budućih nacionalnih i regionalnih parkova koji se nalaze u zoni privrednih šuma moraju se razmatrati u detaljnoj definiciji granica i upravnih planova zaštićenih područja. U prostornom konceptu razvoja turizma područje Durmitora istaknuto je kao je kao jedno od najvažnijih turističkih područja. Na području Durmitora i Sinjajevine treba posebno podržati razvoj slijedećih segmenata turizma:

- pešačenje i planinarenje; - skijaški turizam, sa naglaskom na padine Sljeme i Ivice (prema Bukovici), kao i na

područja Mali Štuoc, Savin Kuk, Javoravača; - mountain biking (planinski biciklizam); - lov i ribolov; - agroturizam; - obilazak autentičnih prirodnih vrijednosti, raznovrsnog biodiverziteta i ekoloških

specifičnosti koje pružaju planinski predjeli, rijeke, jezera u NP "Durmitor"; - "active & extreme", npr. u NP "Durmitor" i rijeka Tara; - verski turizam.

Prostorni koncept razvoja društvenih djelatnosti pratiće obnovu privrednog rasta na tržišnim principima, ali će u prvom periodu njihov rast biti nešto sporiji od ekonomskog, odnosno od rasta BDP-a. Ovim konceptom, u opštinskom centru (Žabljak) predviđena je distribucija slijedećih objekata društvene djelatnosti:

- ustanove za predškolsko obrazovanje; - ustanove za osnovno obrazovanje, predviđene i za lokalne centre (Njegovuđa); - srednjoškolske ustanove; - objekti fizičke kulture; - objekat doma zdravlja sa apotekom opremljenomu skladu sa specifičnim uslovima; - ustanove za socijalnu i dječju zaštitu.

Koncept razvoja putne mreže kao dominantne osovine u razvojnim koridorima ističe magistralne puteve na 2 transverzalna i 3 longitudinalna pravca, pri čemu zapadni transverzalni pravac Risan-Nikšić-Žabljak-Pljevlja treba završiti izgradnjom nedostajućih deonica. U postojećoj strukturi magistralnih i regionalnih putnih pravaca predlažu se određene izmene: M Priboj (granica Srbije)-Pljevlja-Žabljak-Nikšić-Boka Kotorska (novi magistralni put koji će koristiti delove postojećih magistralnih pravaca i koji će se kompletirati nedostajućim deonicama Pljevlja-Nikšić sa izgradnjom kraka od Pošćenja do Šavnika); R-5 Đurđevića Tara-Žabljak-Šavnik-Nikšić (rekonstrukcija puta); R-14 Virak (Žabljak)-Trsa-Plužine (rekonstrukcija puta); R Danilovgrad-Gostilje-Semolj-Njegovuđa (novi regionalni put – obaveza detaljnijeg prostornog i projektnog istraživanja trase); R Pljevlja-Žabljak-Nikšić-Boka Kotorska (poboljšanje do standarda magistralnog puta na celoj dužini);


60

Razvoj vazduhoplovne infrastrukture ističe lokacije koje se moraju sačuvati od drugih zahteva i korišćenja suprotno od predviđene upotrebe; jedna od lokacija istaknuta je i na prostoru opštine Žabljak, gdje će se u slučaju izgradnje aerodroma isti koristiti za potrebe rekreativnog letenja, sportskog letenja i sezonskog (regionalnog) saobraćaja, kao iza manje poslovne avione. Razvoj energetske infrastrukture treba da bude podređen ostvarivanju ciljeva prostornog razvoja i ekološko-prostorne zaštite Crne Gore. Elektroenergetski sistem bi trebalo razvijati, odnosno dopunjavati, tako da obezbijedi sigurno i dovoljno snabdijevanje električnom energijom u svim područjima i naseljima Crne Gore. Osnovna orijentacija razvoja elektroenergetike Crne Gore bazira se na racionalnom korišćenju sopstvenih energetskih potencijala, vodeći računa da se postigne što veća ekonomičnost proizvodnje u elektroenergetskom sistemu. Za vodove prenosa i distribucije potrebno je slijedeće koridore i lokacije sačuvati od drugih zahteva i korišćenja koje su u suprotnosti ili ometaju predviđenu upotrebu:

- dalekovod Pljevlja-Žabljak sa lokacijom trafo-stanice Žabljak

Za izgradnju vetroelektrana, prioritetno, potrebno je sprovesti istraživanja i u okolini Žabljaka, pri čemu lokacije veće od 10 ha treba sačuvati od drugih zahteva i korišćenja koji su u suprotnosti ili ometaju predviđenu upotrebu do konačne odluke o realizaciji moguće izgradnje kapaciteta. Prostorni koncept razvoja hidrotehničke infrastrukture utvrđuje kao jedan od osnovnih ciljeva snabdijevanje kvalitetnom vodom cjelokupnog gradskog stanovništva i oko 90% seoskog stanovništva, putem javnih vodovoda. Do ovog cilja se dolazi smanjivanjem gubitaka i racionalizacijom potrošnje, korišćenjem lokalnih izvorišta površinskih i podzemnih voda. U oblasti zaštite voda, glavni zadatak jeste unapređenje kvaliteta površinskih i podzemnih voda, kao i njihova integralna zaštita. Otpadne vode naselja treba tretirati u zavisnosti od veličine naselja i vrste recipijenta. Potrebno je izgraditi postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u slivovima izvorišta voda za piće, kao i u područjima zaštićenih prirodnih dobara (nacionalni parkovi i rezervati prirode), pri čemu sva urbana naselja sa preko 2000 stanovnika treba da imaju uređaje za tretman otpadnih voda. Prostornim konceptom upravljanja otpadom odgovarajućim sistemima trebalo bi obezbijediti potpunu pokrivenost čitave teritorije; prioritet će imati: smanjivanje količine otpada, ponovna upotreba ("recikliranje") otpada, kontrola na izvoru potencijalno opasnog otpada i uklanjanje ("gašenje") neuređenih odlagališta. Opštine Pljevlja i Žabljak formiraće zajedničku međuopštinsku deponiju, čija će lokacija biti na teritoriji opštine Pljevlja. Prostorni plan Republike definisao je područja i zone od javnog interesa, kao i koncesiona područja. Područja od javnog interesa su: nacionalni parkovi, regionalni parkovi, morsko dobro, područja pod zaštitom UNESCO, područja obuhvata urbanih naselja GUP-ova, koridori infrastrukturnih sistema (autoputevi, brze saobraćajnice, železničke pruge, dalekovodi i dr.), akumulacije, brane i prateći objekti, obale rijeka, jezera i mora. Zone od javnog interesa su: posebni prirodni predjeli, rezervati prirode, spomenici prirode, zaštićeni objekti kulturnog nasleđa, rudarski reviri i ležišta (ugalj, boksit, olovo, cink...), izvorišta pitke vode, aerodromi, luke, pristaništa, slobodne carinske zone i zone za odbranu zemlje, kao i sve one u kojima se nalaze objekti od javnog interesa. Prirodni resursi i druga državna, tj. nacionalna dobra mogu biti davana na koncesiono korišćenje ako je to od interesa za razvoj privrede, standarda građanja ili iz nekog drugog interesa. U pogledu uslova korišćenja prostora koncesionar ima sva prava i obaveze kao i svi ostali investitori odnosno privredni subjekti. Koncept zaštite prirodne i kulturne baštine zasnovan je na primjeni modela održivog razvoja koji u pojedinim prostorima Crne Gore mora uvijek biti specifičan, usklađen sa lokalnim uslovima i zasnovan na nosivim karakteristikama prostora. Razvoj mora biti kompatibilan sa ekološkim karakteristikama prostora i mora ih unapređivati, a prostorni i urbanistički planovi na svim nivoima moraju biti zasnovani na očuvanju kvaliteta životne sredine. Koncept se zasniva na slijedećim postavkama:

- potrebno je definisati granice kulturnih spomenika; - za sve kategorije zaštite prirodne baštine potrebno je uraditi Programe zaštite sa

revizijom postojećih i predlogom proglašenja budućih područja zaštite, koji bi se ugradili u prostorno-plansku dokumentaciju nižeg reda;


61

- postojeća mreža rezervata prirode treba da bude analizirana u skladu sa nalazima iz revizije zaštićenih područja prirode;

- pored postojećih nacionalnih parkova, predviđa se formiranje novih nacionalnih parkova: "Prokletije" i "Orjen", uz proširivanje granica Nacionalnog parka "Durmitor";

- stavljanje pod zaštitu regionalnih parkova (parkova prirode): Rumija; Komovi; Sinjajevina; Bioč, Maglić i Volujak; Ljubišnja; Turjak sa Hajlom;

- područja vodoizvorišta moraju se zaštiti i osigurati od rizika zagađenja; - područja pod posebnom zaštitom sa statusom nacionalnih ili regionalnih parkova čine

osnovne tačke mreže ekosistema u Crnoj Gori. Konceptom zaštite od prirodnih hazarda predviđa se integralno i efikasno sprovođenje odbrane od poplava, zaštita od vodne erozije radi sprečavanja gubitaka zemljišta, kao i posebne mjere za smanjenje rizika od požara i eksplozija; kontrola i smanjenje seizmičkog rizika sprovodiće se uvođenjem aseizmičkog upravljanja u standardno urbanističko planiranje, pri čemu opštine moraju da definišu procedure procene i razmatranja seizmičkog rizika prilikom izrade lokalne planske dokumentacije i urbanog razvoja. U domenu organizovanja sistema odbrane i zaštite, opšti uslovi predviđaju:

- izbor i određivanje kompleksa lokacija neophodnih za funkcionisanje sistema odbrane izvršiće se na osnovu zakonskih i strateških dokumenata koji regulišu oblast odbrane Crne Gore;

- smanjiti opseg površina kompleksa za potrebe snaga bezbednosti Crne Gore i izvršiti njihovo prestruktuiranje za civilne potrebe urbanizacije;

- formiranje nacionalnog sistema zaštite koji će funkcionalno integrisati sve relevantne institucije koje su uključene u proces praćenja prirodnih i tehničko-tehnoloških nepogoda, zaštitu i spasavanje, kao i definisanje sveobuhvatnih nacionalnih akcionih planova za sve vrste vanrednih situacija odvojeno kao za bilo koju vrstu kvantificiranog hazarda;

- integralno organizovati i planski sprovoditi pripreme za odbranu i civilnu zaštitu, kao celovit sistem, kako za mirnodopske, tako i za uslove ugrožene bezbednosti.

III Smjernice i mjere za realizaciju prostornog plana Za ostvarivanje razvojnih opredjeljenja koja su definisana u Prostornom planu, kao prioritetno se izdvajaju aktivnosti:

- integralni razvoj Severnog regiona, koji uključuje saobraćajno uvezivanje, razvoj energetike i omogućavanje novih, inovativnih i dugoročno perspektivnih privrednih grana u skladu sa humanim resursima;

- poboljšanje stanja životne sredine sa infrastrukturnim komunalnim opremanjem izgradnjom sistema prečišćavanja otpadnih voda, izgradnjom međuopštinskih sanitarnih deponija čvrstog otpada i smanjivanje zagađenja vazduha, od strane krupnih industrijskih sistema;

- postizanje dogovora Crne Gore sa susednim zemljama o saobraćajnim pravcima, zajedničkoj zaštiti životne sredine i izgradnji energetskog sistema;

- sprovođenje odrednica Plana sa detaljnim opredjeljenjima u detaljnim prostorno-planskim dokumentima;

Za prostor opštine Žabljak od posebnog interesa su slijedeće smjernice i postavke koje se odnose na prostorni razvoj Severnog regiona Republike:

- Intenziviranje poljoprivrede, posebno stočarstva, treba da bude glavni pravac razvoja u Regionu, pri čemu na manjim kompleksima pašnjačkih površina (čime je obuhvaćen i prostor opštine Žabljak) treba pospešivati razvoj malih farmi;

- Konsolidovanje šumskih kompleksa i pošumljavanje, koje ima za cilj stvaranje zaštitnih šuma, treba da budu glavni pravci razvoja u oblasti šumarstva;

- Treba dobro održavati ekološki koridor koji obuhvata zonu nacionalnih parkova Durmitor, Biogradska gora, Prokletije i regionalne parkove Ljubišnja, Sinjajevina sa Šarancima, Komovi i Visitor sa Zeletinom;

- Integralni razvoj regiona kroz korišćenje energetskih potencijala; - Gradove oko masiva Durmitora, Plužine, Šavnik i Žabljak, treba funkcionalno integrisati.

Osnovu privrednog i društvenog razvoja treba stvarati razvojem turizma na Žabljaku,


62

poljoprivrede i energetike u Šavniki i Plužinama, u kombinaciji sa razvojem male privrede.

- Razvoj turizma tokom čitave godine u ovom regionu treba da bude usmjeren ka osnivanju centara koji su dovoljno snažni da privuku turiste i da im pruže odgovarajući nivo usluga. Razvoj treba usmjeriti na dva glavna centra, jedan na Žabljaku, za oblast Durmitora, i drugi u Kolašinu za oblast Bjelasice i Komova.

Uspostavljenim nivoom razvoja i konceptom organizacije i uređenja prostora Republike do 2020. godine, prepoznate su razvojne zone koje zahtevaju posebnu pažnju prilkom izrade opštinskih prostornih planova. Smjernice za izradu prostornih planova opština proizilaze iz smjernica za region kome opština pripada i odgovarajućih delova smjernica iz prepoznatih razvojnih zona sa teritorije predmetne opštine. U okviru Severnog regiona područje Durmitora prepoznata je kao jedna od razvojnih zona:

- Resursi i potencijali: Nacionalni park "Durmitor" sa kanjonom Tare; izgrađeni turistički kapaciteti, te tradicija i renome Žabljaka kao centra za dvosezonsko korišćenje; značajni kompleksi šuma i pašnjaka.

- Prioriteti razvoja: Turizam, uključujući i specifičnu ponudu seoskog turizma; poljoprivreda, orjentisana na razvoj stočarstva; industrija prerade drveta (na postojećoj lokaciji).

- Ograničenja: Zabrana lociranja novih industrijskih i prerađivačkih funkcija, izuzev pogona male privrede, orjentisanih na lokalno i šire turističko tržište i potrebe stanovništva; ograničenje i stroga kontrola eksploatacije šuma, podrazumijevajući apsolutnu zabranu seče u zoni Parka; ograničenje i stroga kontrola razvoja organizovanih stočarskih farmi, koje bi, lokacijomi veličinom, mogle da ugroze uspostavljenu prirodnu ravnotežu zone u celini i kvalitet zone Parka posebno; ograničenje razvoja teškog i tranzitnog saobraćaja u zonama pod strogom zaštitom prirode uz obaveznu kontrolu vođenja trasa saobraćajnica i u okviru šire zaštitne zone Parka.

- Konflikti: Konflikt između potrebe obezbjeđenja kontinuiteta linija tehničkih infrastruktura-putevi, dalekovodi i dr. i potrebe očuvanja kontinuiteta ekosistema pod zaštitom. Konflikt između pritiska turista i otpornosti ekosistema. Konflikt između "modernih" – agresivnih i neobičnih arhitektonskih oblika turističkih objekata i lepote i istančanosti pejzaža.

- Pragovi: Najvažniji prag predstavlja ograničena pristupačnost zoni, iz južnog (Nikšić) i zapadnog (Plužine) pravca, neodgovarajuća rješenja i nedovoljni kapaciteti sistema vodosnabdijevanja.

- Zahtevi okruženja: Zaštita prirodne sredine zone u celini, sa naglaskom na očuvanje njenog integriteta i integriteta postojećih ekosistema.

- Kontrola seizmičkog rizika: Primena svih mjera kod projektovanja zgrada i drugih inženjerskih objekata.

- Preduslovi: Funkcionalno povezivanje ove zone sa Pivskim zonom, imajući u vidu dosadašnji ukupan razvoj i postojanje šire durmitorske subregije.

Smjernice za izradu planova područja od posebnog značaja:

- Programi razvoja područja sa posebnim problemima i ograničenjima kao što su brdsko planinska, te retko naseljena područja, treba da naglase komponente prostornog uređenja sa gledišta optimalnih kapaciteta i razmeštaja društvenih servisa, specifičnih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti, te strateških prioriteta u stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristeći iskustva ekonomije. Na područjima sa ograničenjima u razvoju i degradirane životne sredine, jalovišta i otvorenih rudarskih kopova, treba sprovesti hitne mjere zaustavljanja iseljavanja stanovništva i degradacije resursa, te osiguranje nužne infrastrukture.

- Revitalizacija ruralnih područja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa napuštanja sela. Sistematskim mjerama treba usporiti emigracije i stvarati pravno-državne povoljne uslove rada, a naročito podsticati opstanak i razvoj početno malim, ali sigurnim ulaganjima u životni standard sela, uključujući kulturne i rekreacijske potrebe stanovništva i urbane uslove življenja. Isto tako, treba promovisati osnovne vrijednosti ruralnog nasleđa, duhovnih i materijalnih dobara i tradicije, te obogaćivati veze grada i sela.

- Planovi područja posebnih vrijednosti prirode odnose se na planski definisanu zaštitu prirodnih parkova i predjela (nacionalni prakovi, regionalni parkovi, parkovi prirode i posebni prirodni predjeli), rezervata prirode (opšti i posebni), spomenika prirode,


63

memorijalnih spomenika, staništa pojedinih biljnih i životinjskih vrsta. U nacionalnim parkovima prioritet je:

o očuvanje prirode, razvijanje naučno-edukativnog i izletničkog turizma koji mora biti kontrolisan i organizovan;

o oplemenjivanje i uređivanje postojećih stacionarnih, servisnih, uslužnih i drugih kapaciteta prvenstveno u granicama postojeće zauzetosti prostora, usklađeno sa interesima zaštite prirode;

o uklanjanje ili promjena sadržaja koji su u konfliktu sa zaštitom prirode i okolinom, a nove locirati po pravilu izvan parkova, te tako podstaći razvoj naselja izvan granica parka.

Za sva područja posebnih prirodnih vrijednosti, a koja su zaštićena nacionalnim zakonodavstvom ili međunarodnim sporazumima, moraju se izraditi planovi upravljanja i formirati odgovarajuće upravljačke strukture. IZVOD IZ PROSTORNOG PLANA PODRUČJA POSEBNE NAMJENE NACIONALNOG PARKA „DURMITOR“ (1996) Prostorni plan NP Durmitor uradjen je od strane Vlade Crne Gore – Ministarstva za ekonomski razvoj, 1996.godine. Obradjivač ovog plana je Republički zavod za urbanizam i projektovanje – Podgorica i Centar za planiranje urbanog razvoja, Beograd. Planom je prikazano stanje i ocjena organizuje, uredjenja i korišćenja područja Nacionalnog parka. Analizirana je za taj period relevantna planska dokumentacija, ukazano je na istorijski razvoj Nacionalnog parka i dat je detaljan prikaz prirodnih karakteristika. Prikazane su privredne djelatnosti, nivo razvijenosti okruženja, demografske karakteristike i postojeće stanje infrastrukture opremljenosti. Na osnovu svih analiza sagledani su potencijali i preduslovi razvoja kao i problemi i ograničenja u razvoju područja. Kao ključni potencijali navode se:

- ekoprostori koji odgovaraju eko-standardima u svijetu, - biodiverzitet prostora Nacionalnog parka, - prirodne osobenosti, neiskorišćen potencijal, lokaliteti izuzetne vrijednosti, bogatstvo

zdravom hranom i čistim vazduhom, - specifične geomorfološke karakteristike i mnoštvo hidrografskih objekata, - šume kao najznačajniji prirodni potencijal Nacionalnog parka, - bogastvo flore i faune i sl.

Kao ograničenja navode se:

- demografska erozija ruralnog područja i nepovoljna demografska struktura, - nizak nivo razvijenosti i nizak nivo razvijenosti Opština u okruženju koje ne daju

pozitivne ekonomske impulse na Nacionalni park, - veliki dio Opštine Žabljak je u zaštitnoj zoni Nacionalnog parka i svoj razvoj bazira na

resursima parka, - privatno vlasništvo nad zemljištem u okviru granica i kontaktnim zonama parka, - disperzna mreža naselja i prosječno mala veličina, - neuskladjenost eksploatacinih, sanitarno-uzgajanih i zaštitnih radova u šumama, - nekontrolisano branje dekorativnih i ljekovitih biljaka i prekomjerni lov i ribolov, - erozija izazvana neplanskom sječom šume, - pretvaranje pašnjaka, livada i šuma u poljoprivredno zemljište, - uništavanje ekosistema urbanizacijom prirodnih prostora, - nelegalna i neadekvatna izgradnja vikend kuća, privremenih objekata na prostorima

pogodnim za turističku valorizaciju, - izgradnja objekata koji nisu u skladu sa ambijentalnim vrijednostima, - eksploatacija kamenoloma i slične aktivnosti u Nacionalnom parku, - nepostojanje planske dokumentacije na osnovu koje bi se odredile zone sanitarne

zaštite postojećih i potencijalnih izvorišta vode - upuštanje neprečišćenih otpadnih voda u ponore i dr.


64

Kao ključni preduslov razvoja istaknuti su: - dalja istraživanja Nacionalnog parka i okoline, - uključivanje Nacionalnog parka i okoline u medjunarodne programe finansiranja

naučnih istraživanja, - uključivanje područja i medjunarodni sistem ekološkog razvoja i monitoringa, - zaštita ambijentalnih i valorizacija kulturno-istorijskih vrijednosti prostora i uskladjivanje

razvoja sa očuvanjem prirode i zaštite životne sredine, - selektivno i organizovano usmjeravanje ljudskih aktivnosti u Nacionalnom parku i

okolini, - težnja ka razvoju područja sa težištem ka visokom turizmu.

Na osnovu sagledanih potencija, kao i evidentnih ograničenja data je projekcija organizacie, uredjenja, korišćenja, zaštite i unapredjenja Nacionalnog parka. Planom su utvrdjeni ciljevi i zadaci zaštite prirodnih vrijednosti i politike prostornog razvoja, kao i kriterijumi i koncept organizacije i uredjenja korišćenja prostora. Opšti ciljevi razvoja su:

- dalji razvoj okruženja, područja zaštitne zone i Nacionalnog parka Durmitor, - razvoj turizma, poljoprivrede i industrije koja nije zagadjivač, - razvoj u pravcu osobenosti područja i formiranje prepoznatljive, jedinstvene ponude

(zdrava hrana, ljekobilje, splavarenje), - formiranje zadovoljavajuće mreže društvenih servisa na ruralnom području, - izgradnja infrastrukturnih sistema, - stvaranje imidža područja , - odredjivanje lokacije i punktova od posebnog značaja,

Cilj razvoja je integracija područja durmitorskog kraja i intenzivnije uključivanje u privredni život Republike uz ekonomsko valorizovanje izuzetnih prirodnih potencijala. Prostornim konceptom razvoja djelatnosti dat je koncept razvoja poljoprivrede, posebno na prostorima sa desne strane rijeke Tare (Lever Tara, Bobovo i Ogradjenica) i uz putni pravac Žabljak – Rasova, kao i naselja uz padine Durmitora na potezu Žabljak – Pašina voda. Izmedju ostalog predlaže se gajenje pčela, ljekovitog i šumskog bilja i njegova prerada, podizanje mini farmi, formiranje distributivnog centra za pakovanje zdrave hrane sa zaštitnim znakom Durmitora. Što se tiče koncepta razvoja industrije predlaže se industrija koja nije u koliziji sa zaštitom prirode. (proizvodnja drvne galanterije, proizvodnja rekvizita za zimske sportove , sušenje i konfekcioniranje šumskih plodova, prerada i konfekcioniranje pečuraka, proizvodnja sireva i pakovanje, proizvodnja na bazi krompira. Prostornim konceptom razvoja turizma i ugostiteljstva pošlo se od ekskluzivnih vrijednosti planine i rijeke Tare i njihovog značaja kao Svetske baštine. U tom smislu sam koncept ekoturizma i održivog razvoja može biti prihvaćen kao privredna osnova sa brojnim dodatnim funkcijama medju kojima je posebno značajna edukativna. Nacionalni park Durmitor sa svojim potencijalima predstavlja značajan motiv za turističke posjete domaćih i stranih turista. Ova privredna grana, imajući u vidu jedinstvenost prostora Durmitora, kanjona Tare i Sušice i okoline, može da ostvari dobre ekonomske efekte i zapošljavanje radne snage. Predložena je koncentracija osnovnih smještajnih kapaciteta i disperzija komplementarnih. Najveći dio smještajnih kapaciteta predložen je u zaštitnoj zoni kako se u Žabljaku ne bi stvorila prevelika koncentracija. Predvidjen je i razvoj ostalih privrednih djelatnosti, kao i razvoj društvenih djelatnosti. Na bazi utvrdjene strategije razvoja predložena je slijedeća struktura namjene površina (33.896 ha). Visoke šume - 13.680 ha Šikare - 5.800 ha Travnate površine - 8.850 ha Površine pod kršom - 4.650 ha Mreža puteve - 85 ha Naselja i obradive površine i zone alpskog skijanja - 830 ha


65

Tehnološki povezane i razvojno perspektivne zone alpskog skijanja su: - sjeverne padine Razvršja (Velika skakaonica – Razvršje i Vojno odmaralište – Razvršje,

kao tehnološka veza sa Mioč poljanom) Mioč – poljana – Struga – Mala i Velika previja i Savin kuk – Šljemena – lijeva granica i Ranisava – Gornja Bukovica.

U razvoju saobraćajne i ostale infrastrukture, osnovu čini putna mreža iz PP Republike i prostornih planova Opština Žabljak, Plužine i Šavnik. Kao okosnica razvoja putne mreže na području Nacionalnog parka i šire istaknuta je saobraćajnica Priboj – Pljevlja – Žabljak – Šavnik – Nikšić – Risan.

- Predvidjena je rekonstrukcija regionalnih pravaca Žabljak – Trsa – Plužine – Djurdjevića Tara – Mojkovac.

Masiv Durmitora sa razvijenom gustom hidrografskom mrežom i brojnim jezerima i visokim godišnjim padavinama, trebalo bi da bude bogat u vodama i izvorima. Medjutim, površina i dubinska kastifikacija na pretežnom dijelu prostora i postojanje tri duboko usječena kanjona Tare, Sušice i Pive, dobeli su do izražene bezvrijednosti na većem dijelu Durmitora. Padavine najvećim dijelom poniru tamo gdje padnu. Zato na Durmitoru nema jačih vrela i postoje samo manji izvori tamo gdje su se lokalno stekli povoljni hidrogeološki uslovi (vododrživ sloj i sl.). Predlaže se opsežnije uzimanje vode iz izdani »Mlinski potok«, iz izvora nad Modrim jezerom potrebno je:

- da se uvedu redovna mjerenja preuzetih količina vode iz Modrog jezera, - da se pristupi hidrogeološkim istragama platoa oko Njegovudje i prema Durmitoru, - kao potencijalna izvorišta stoje izdan »Oko« i izvor Bukovice, a duboke kraške vode su

nepoznate - dovodjenje vode iz vrela pored Tare (Ljutice) smatra se neracionalnim.

Za evakuisanje otpadnih voda predlaže se da se sanira glavni i spriječi izlivanje otpadnih voda u ponor kod centra. Predvidja se izgradnja uredjaja sa dvostepenim visokokvalitetnim uredjajem ispred ponora »Klještine«. Planirano je i očuvanje i poboljšanje režima – vodostaja jezera. Posebno je naglašena potreba sanacije režima Crnog jezera. Sva jezera je potrebno uključiti u programe hidrogeoloških i hidroloških istraživanja i osmatranja. Problem tretmana otpada i ambijentalne higijene upućuje na neophodan integralni plan upravljanja čvrstim otpadom. Prostornim planom Nacionalnog parka Durmitor dati su režimi korišćenja i uredjenja prostora i izvršeno je zoniranje Nacionalnog parka, na osnovu koga se ostvaruje zaštita prirodnih vrijednosti uz optimalno korišćenje i funkcionisanje prostora Nacionalnog parka. I zona je zona stroge – apsolutne zaštite gdje su uključeni predjeli sa izuzetnim značajem sačuvanog prirodnog stanja i ambijentalnih i pejzažnih vrijednosti. To su prirodni rezervati prašume jele i smrče u slivu Mlinskog potoka, šuma crnog bora Crna poda, Barno jezero sa okolinom, Zabojsko jezero sa okolinom, sliv Šačkih jezera sa užom dolinom Sušice od Sušićkog jezera do kanjona Tare i speleološki rezervat Surutka – Vjetrena brda. Pod strogom zaštitom je 3400 ha ili 10% Nacionalnog parka Durmitor Korišćenje ove zone je u skladu sa Zakonskom regulativom. II zona podrazumijeva posebnu zaštitu Crnog jezera i šuma u okruženju, kanjon Tare bez naselja i specijalni rezervat prirode Dragišnica sa Boljskim gredama. Osim navedenih rezervata obuhvata i područja svih spomenika prirode kao i masiv Durmitora u užem smislu sa travnatim površinama, rijektim enderičnim vrstama, šumom bora krivulja, šumske komplekse i na prelazu iz kanjona Tare u Durmitor veliki broj ledničkih cirkova i valova kao i vrhova preko 2000 mnm. Površina pod ovom zonom iznosi 25.400 ha ili 75% Nacionalnog parka. U ovoj zoni dozvoljava se ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje koje može da omogući poboljšanje stanja. III zona obuhvata sve preostale djelove parka van I i II zone. Ukupna površina ove zone je 5200 ha, odnosno 15% površine Nacionalnog parka. U ovoj zoni su sačuvane vrijednosti prirodnih elemenata, ali je prisutno antropogeno djelovanje (naselja, poljoprivreda, šumarstvo, turizam, saobraćajna i tehnička infrastruktura).


66

U ovoj zoni se dozvoljava selektivno i ograničeno korišćenje uz kontrolisane aktivnosti u prostoru ako su uskladjene sa funkcijama ili vezane za tradicionalne djelatnosti ili stanovanje, kao i ograničenu turističku izgradnju. I u ovoj zoni se štite pejzažno – ambijentalne vrijednosti. Zaštitna zona iako izvan Nacionalnog parka čini sa njim prirodnu i organsku cjelinu, ima veliki značaj i zahtijeva odredjeni režim zaštite. Neposredna zona uz granicu Parka, urbano područje Žabljaka, Jezerska površ, Riblje i Vražije jezero, Zmijsko jezero, izvorište rijeke Bukovice, donji dio Komarnice sa kanjonom Nevidio, slivno područje Bistrice, Jelov panj, Kosanica. Prostornim planom Nacionalnog parka date su sve preporuke i režimi korišćenja prostora i pravila ponašanja u svakoj zoni. Dati su režimi posebne i rež,imi liberalne zaštite. Takodje je predvidjena zaštita i unapredjenje kulturne baštine, zaštita opštih i posebnih rezervata prirode, zaštita pejzaža, speleoloških objekata i zaštiti prirodnih resursa u cjelini. U zaključku su date smjernice za sprovodjenje plana kroz razradu mjera i instrumenata za njegovu realizaciju. Sva planska rješenja iz ovog PUP-a prikazana u grafičkom i tekstualnom dijelu ovog PUP-a, a odnose se na površine unutar granica PPPPN NP "Durmitor", jesu načelna pretpostavka i ne mogu se koristiti za sprovođenje plana već samo kao programska preporuka za buduće izmjene i dopune PPPPN, ili samo izmjenu granica NP. 5.a) Analiza projekta "SS-AE - SEKTORSKE STUDIJE – ANALIZE I EKSPERTIZE (SS-AE) ZA POTREBE PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE CRNE GORE (PPR) - SEKTORSKA STUDIJA (SS-AE) 4.6 - PRIVREDA - SUBSEKTORSKA STUDIJA (SS-AE) 4.6/2 - TURIZAM" Projekcija razvoja turizma iz pomenutog projekta za opštinu Žabljak do 2020 godine je ukupno 6000 ležajeva, od čega 3250 u osnovnom smještaju, a 2750 u komplementarnom smještaju 6) analize područja koja su zaštićena propisom o prirodnoj, kulturnoj baštini i sl; Veliki dio opštine je obuhvaćen Nacionalnim parkom "Durmitor": predio Durmitora i područje duž rjeke Tare tj. kanjon Tare i kanjon Sušice. Durmitorsko područje po najvažnijim geomorfološkim karakteristikama predstavlja najdinamičniji dio Dinarida. Cjelokupno područje opštine Žabljak je smješteno u durmitorskom masivu. Najviša tačka u opštini je vrh Durmitora Bobotov kuk (Ćirova pećina, Nebeska osa) visine 2522 m, a najniža na ušću rijeke Sušice u Taru: 512 m. Durmitorski kraj svojom klimom (iznad 1200 m vlada alpska klima), omogućava da cjelog ljeta ima sniježnih nameta,a Debeli namet u Velikoj Kalici (dug 200-300 m) je pogodan za skijanje u svako doba godine. 7) analiza obaveza preuzetih međunarodnim ugovorima; Opština Žabljak nema preuzetih međunarodnih ugovora. 8) ocjene iskazanih zahtjeva i potreba korisnika prostora koji su sastavni dio izvještaja o stanju uređenja prostora; Izvještaj o stanju uređenja prostora u opštini Žabljak nije formalno priveden formi propisanoj Zakonom, ali je u postupku pripreme i izrade PUP Žabljak prikupljeno preko 300 inicijativa građana, privrednika i drugih zainteresovanih subjekata, od kojih su sve za koje se pokazalo da postoje prostorne mogućnosti ugrađene u plansko rješenje. U fazi javne rasprave prihvaćene su i u plansko rješenje ugrađene sve od pristiglih 77 pojedinačnih primjedbi prikazanih kroz izvještaj o javnoj raspravi za koje je se pokazalo da postoje prostorne mogućnosti, kao i primjedbe i većina sugestija komisija nadležnih Ministarstva.


67

9) sintezna ocjena stanja uređenja prostora, problema i ograničenja u razvoju sintezni prikaz postojećeg stanja uređenja prostora sa evidentiranim determinantama prostornog razvoja, tabelarnim prikazom prostornih pokazatelja i pregledom problema, ograničenja i potencijala planskog područja. Žabljak je jedna od specifičnih opština Crne Gore. Reč je o jednoj od najmanjih opština, smeštena u planinskom, sjevernom, dijelu Republike infrastrukturno nedovoljno opremljenom, sa skromnim i opadajućim demografskim potencijalom, a istovremeno sa velikim turističkim potencijalom i povoljnim uslovima za razvoj turističke privrede (planine, brojna jezera, rijeke, kanjoni, bogatstvo flore i faune i sl.), uz to i sa vrlo očuvanom životnom sredinom, koja pored eko turizma pruža mogućnosti za eko poljoprivredu odnosno proizvodnju visokokvalitetne i zdravstveno bezbedne hrane. Istovremeno opština je ekonomski nerazvijena kao i okruženje. Pored toga, najveći dio Nacionalnog parka „Durmitor“, nalazi se na području opštine Žabljak l. Od 28 naselja, čak sedam (Virak, Mala Crna Gora, Motički Gaj, Pašina voda, Pošćenski kraj, Tepca i Šljivansko) se nalaze u zaštićenom prostoru Nacionalnog parka (uglavnom u III zaštićenoj zoni NP), sa strogo definisanim režimima izgradnje, korišćenja i zaštite, dok se ostala naselja nalaze u području zaštitnih zona. Na području opštine Žabljak, prema popisu stanovništva iz 2003. godine živi oko 4.200 stanovnika (0,7%), a aktivnog stanovništva koje obavlja zanimanje ima 1.326 (0,8% od ukupnog broja u Republici). Od ukupnog broja aktivnih koji obavljaju zanimanje oko 65% čini muška populacija. INDENTIFIKOVANI PROBLEMI Najveću prepreku u razvoju opštine predstavlja loša infrastruktura, i loša putna povezanost sa većim gradovima. Posljednjih godina ulažu se veliki napori u rješavanju infrastrukturnih problema a najavljuje se i izgradnja novih saobraćajnica i djelimična rekonstrukcija postojećih. Neophodno je insistirati da ovi zadaci postanu prioriteti u regionalnim i Republičkim planovima razvoja. Područje opštine Žabljak raspolaže vanrednim turističkim potencijalima, za čije bolje iskorišćavanje jedan rješaanje infrastrukturnih pitanja predstavlja važan preduslov. Periferan saobraćajni položaj predstavlja ograničavajući faktor i prag razvoja planski usmjerenog i organizovanog razvoja naselja opštine, ali se izgradnjom započetog putnog pravca Risan – Žabljak i dalje prema Pljevljima i Srbiji i Bosni i Hercegovini otvaraju nove perspektive bržeg turističkog i ostalog privrednog aktiviranja ovih prostora. Uprkos neospornim potencijalima, po kojima:

► je područje opštine Žabljak, po raznovrsnosti, kvalitetu i količinama resursa za planinsku poljoprivredu (proizvodnju zdrave hrane) među najznačajnijima u Crnoj Gori,

► da je područje žablčjačke opštine od prioritetnog značaja za crnogorski planinski turizam,

► je područje Žabljaka i skoro svih naselja u opštini (uglavnom na Jezerskoj visoravni) lako pristupačno direktnom preko magistralnog i regionalnog puta, sa izuzetkom planinskih naselja Sinjajevine i Durmitora koja su van ovih osnovnih pravaca,

► su prirodne osobenosti, kulturno - istorijsko nasleđe i gostoljubivo vrijedno stanovništvo izuzetno vrijedna osnova za razvoj turizma.

► su hidroenergetski potencijali Tare i pritoka apsolutno vrijedni pomena i sa nivoa Republike.

u žabljačkom kraju posljednjih decenija demografski i privredni prosperiotet nije išao očekivanom izrazito uzlaznom linijom:

► nekada čuveni poljoprivredni kraj (goveda, ovce, planinska žita, krompir, voće, ali i prerađevine, prvenstveno sir i sl...), na seoskom području gubi stanovništvo koje se preseljava u Žabljak ili u druge centre Crne Gore (Podgorica, u prvom redu), Srbije (Beograd, Prijepolje ..) i dalje.

► stanovništvo postaje sve starije, radni, a i reproduktivni, kontigent na selu se alarmantno smanjio,


68

► u gradu Žabljaki i okolnim naseljima se koncentriše još uvijek poluseoska - polugradska populacija, nedovoljno kvalifikovana za rad u savremenim turističkim objektima, kao i u potencijalnim savremenijim proizvodnim objektima, osim u pogonima drvne industrije, i drugih manjih preduzeća, uglavnom iz oblasti prerade poljoprivrednih proizvoda, industrije građevinskog materijala).

► trgovina i neprivredne djelatnosti, kao i one djelatnosti koje se finansiraju iz državnog budžeta su, takođe, aktivne tokom svih posljednjih dvadesetak godina.

► u Žabljaku manje, ali u seoskim naseljima skoro redovno, evidentan je problem komunalne opremljenosti, vodovodna mreža je nedovoljno razvijena, sistem toplifikacije grada Žabljaka još uvijek nije izgrađen, otpadne vode se ne prečišćavaju, a ulice su u u pojedinim dijelovima gradskog tkiva uske, bez povoljih tehničkih elemenata za bezbjedno odvijanje saobraćaja. Kvalitet životne sredine u Žabljaku je posljedica višedecenijskog nedovoljnog razvoja i stagnacije ovog kraja, kao i blizine zaštićenih područja Nacionalnog parka „Durmitor“, zahvaljujući čemu su vazduh, voda, tlo i prirodne vrijednosti ostali u znatnoj mjeri očuvani.

► na seoskom području situacija je, što se tiče komunalne opremljenosti, uglavnom ispod svakog komentara, oskudica vode na planinskim dijelovima žabljačke opštine (Sinjajevina, Jezerska površ) je evidentna, snabdijevanje električnom energijom je nesigurno i nekvalitetno, telefonske centrale su zastarele, televizijski signal slab.

► saobraćajna mreža opštine je u dijelu regionalnih i magistralnih putnih pravaca koliko – toliko zadovoljavajućeg kvaliteta (mada regionalni put ka Đurđevića Tari zahtijeva rekonstrukciju na nekim dionicama), dok je putna mreža loklanih, a pogotovo nekategorisanih puteva, nekvalitetna, nedovoljna da poveže sva naselja putevima koji omogućavaju bezbjedno odvijanje saobraćaja u svim vremenskim uslovima i peridima godine (udaljeni planinski prostori su zimi, uglavnom, odsječeni od ostalog dijela opštine, te je stanovništvo prinuđeno da zimu provodi u Žabljaku i okolnim naseljima).

► Malobrojne crne ekološke tačke predstavljaju postojeća deponija u blizini Žabljaka, neuređeni privredni pogoni u zoni Njegovuđe.

► postojeći i potencijalni razvoj turističkih aktivnosti na potezu od Pašine Vode, preko Virka, Motičkog Gaja, Žabljaka, Borja, Vrela ka Tari i Njegovuđi nosi sa sobom nove opasnosti po kvalitet životne sredine i u ovim, do sada, zdravim delovima žabljačke opštine, čiji su pojedini dijelovi proglašeni za nacionalni park,ili imaju kvalitete zbog kojih je moguće njihovo proglašenje za regionalni park (dio Sinjajevine), zbog čega se, kao veoma važno i hitno, ističe utvrđivanje i poštovanje zakonom propisanih režima zaštite i korišćenja prostora u nacionalnom i regionalnom parku i njihovim zaštitnim zonama.

PRIRODNI USLOVI, RESURSI, POTENCIJALI I OGRANIČENJA ZA RAZVOJ U skladu sa prirodnim karakteristikama područja opštine Žabljak, analitičko - sistetskim postupkom utvrđeni su potencijali i ograničenja prostora za razvoj pojedinih ljudskih aktivnosti: stanovanje, rad i komuniciranje. Ova analiza je obuhvatila definisanje potencijala i ograničenja za različite namjene i aktivnosti: stanovanje i izgradnju naselja, poljoprivredu, šumarstvo, izgradnju industrijskih objekata, vodosnabdijevanje, lociranje komunalnih objekata, turizam i rekreaciju, kao i za uspostavljanje drumskih i željezničkih komunikacija. Analiza prirodnih osobenosti žabljačke opštine ukazuje da na području opštine vladaju tipični planinski uslovi u kojima su pogodnosti za naseljevanje i organizaciju ratličitih vrsta djelatnosti relativno ograničene, u prvom redu zbog nepovoljnih geomorfoloških i klimatskih uslova, s obzirom na veliki procenat površina sa velikim nadmorskim visinama (preko 1000 metara nadm. visine), diseciranost reljefa, veliku nagnost terena, znatan broj vrhova iznad 2000 metara, dubokih kanjonskih dolina rijeka, itd. Ovakve okolnosti uslovljaju tip naselja i izgradnju saobraćajnica, tip poljoprivredne proizvodnje, mogućnost za ostale tipove privređivanja, vodosnabdijevanje, snabdijevanje električnom energijom, itd. 1) U odnosu na stanovanje i izgradnju naselja: Potencijali razvoja su: - Veći obim izgradnje naseljskih struktura moguće je organizovati na području Jezerske visoravni, duž glavnih saobraćajnih pravaca ka Pljevljima i Šavniku, i u dolinskim proširenjima rijeka, s obzirom da su tereni na ovim prostorima blago nagnuti, do 10°, dok je na ostalim prostorima moguća izgradnja samo manjih grupacija kuća


69

- Velika zastupljenost terena krečnjaka trijaske i jurske starosti, masivnih i zoogenih, laporovitih i drugih, kao i dolomitičnih krečnjaka, dolomita i drugih dobro nosivih i stabilnih stijenskih masa, geotehnički povoljnih za izgradnju naselja, naročito individualnih objekata (od slobodnih terena najpovoljniji su na oni na padinam sa južnom ekspozicijom terena). Povoljni i uslovno povoljni tereni na području opštine nalaze se na širem području Durmitora i Sinjajevine, tj Rasove (od Đurđevića Tare do Aluge), Selina i Tepaca. - Za gradnju većih objekata povoljni su tereni izgrađeni od vezanih (padine nagiba do 10° izgrađene od krečnjaka, dolomita, tufova, rožnaca, kao i fliša, dijabaz - rožnačke serije, škriljaca, peščara, uglja i laporaca) i poluvezanih stena (aluvijalne zone riječnih tokova od laporovitih, šljunkovito - pjeskovitih glina i eluvijalno - deluvijalnog kompleksa). U terenima koje izgrađuju gline, fliš i škriljci ističe se obaveza hidromelioracija, u deluvijalno - eluvijalnom kompleksu, dijabaz - rožnačkoj seriji, pa i laporcima, na nagnutom terenu obaveza obezbjeđenja stabilnosti tla). Ograničenja razvoja su: - Potencijalna lokalna nestabilnost terena naročito u zonama izgrađenim od fliša, škriljaca, dijabaza i rožnaca, eluvijalno - deluvijalnog kompleksa na ograničenim površinama i lokalno na većim nagibima. - Nepovoljni klimatski uslovi koji vladaju tokom hladnijeg perioda godine (duge i oštre zime sa velikom količinom snježnog pokrivača) zahtjevaju odgovarajuća rješenja prilikom orjentacije stambenih zgrada i drugih objekata javne infrastrukture u postojećim naseljima. - Ograničavajući faktor predstavlja i bezvodnost pojedinih područja (viši planinski prostori Sinjajevine i Durmitora) i problemi sa vodosnabdijevanjem domaćinstava. - Lokalni odroni i klizišta u kanjonskim dolinama Tare i Sušice ograničavajući je faktor izgradnje većih stambenih objekata u ovim prostorima; imajući u vidu turističke vrijednosti ovih riječnih tokova (posebno Tare) preporučuje se izgradnja kamp-kućica izgrađenih od autohtonih proizvoda. 2) U odnosu na izgradnju industrijskih i energetskih objekata: Potencijali razvoja su: - Prirodni potencijali (geotehnički povoljni tereni, mogućnost vodosnabdijevanja i odvođenja otpadnih voda) za razvoj industrijskih zona postoje na širem gradskom području Žabljaka i Njegovuđe, međutim, s obzirom na plansku mjeru zabrane lociranja većih industrijskih kapaciteta na području opštine (izuzev pogona prerade drveta u Njegovuđi), prirodno povoljni tereni neće se koristiti za potrebe izgradnje većih industrijskih objekata na planskom području. - Zbog neophodnosti obezbjeđenja zdrave životne sredine u obzir dolazi samo industrijska proizvodnja koja će biti izgrađena i funkcionisati prema najstrožijim ekološkim kriterijumima i standardima i neće ugroziti kvalitet životne sredine zahtjevan zakonskim propisima. - Velike površine pod šumskim sastojinama predstavljaju značajan potencijal za dalji razvoj pogona primarne prerade drveta u Njegovuđi. - Bogatstvo ljekovitog bilja i šumskih plodova kao potencijal formiranja mini pogona prerade ovih prirodnih bogatstava, što je u skladu sa principima održivog razvoja i očuvanja i unapređenja zdrave životne sredine na području opštine; Ograničenja razvoja su: - Pojava bezvodnih krečnjačkih terena je široko rasprostranjenja uglavnom na brdovitim terenima na kojima se, zbog morfoloških i inženjersko-geoloških uslova terena, mogu graditi samo manji privredni objekti. - Pojava lokalnih nestabilnosti na padinama izgrađenim od manje stabilnih stijenskih masa; - Prirodne specifičnosti područja koje su valorizovane stavljanjem pod zaštitu velikog dijela teritorije opštine u okviru Nacionalnog parka "Durmitor", a na osnovu čega su propisani režimi pravila i korišćenja ovog prostora, pri čemu se insistira na zabrani gradnje većih industrijskih objekata sa negativnim posljedicama po kvalitet životne sredine ovog područja. - Kanjon rijeke Tare, zaštićen u okviru Svjetske prirodne baštine, ograničavajući je faktor izgradnje hidroenergetskih objekata na ovom rječnom toku.


70

3) U odnosu na poljoprivredu: Potencijali razvoja su: - Prirodni uslovi povoljni za razvoj poljoprivredne proizvodnje, naročito stočarstva, a u okviru njega govedarstva i ovčarstva, s obzirom na veliki procenat pašnjačkih i livadskih površina na teritoriji opštine (preko 95 % poljoprivrednih površina); - Najplodnija zemljišta za poljoprivrednu proizvodnju (ratarstvo, povrtarstvo) nalaze se na prostoru Jezerske visoravni, na pravcu Žabljak-Motički Gaj-Virak-Novakovići i na potezu Žabljak-Njegovuđa; - Rasprotranjenost terena IV, V i VI klase na padinama pogoduje uzgoju voćnjaka (voćarstvo), livada i pašnjaka (stočarstvo) na svim površinama čiji nagibi to dozvoljavaju ili usmjeravaju (na mnogim površinama postiže se sličan, a često i bolji efekat zaštite od erozije u odnosu na uzgoj šuma). - Najznačajniji tereni za pojedine vidove poljoprivredne proizvodnje su:

-za stočarsku proizvodnju: niski pašnjaci i livade, 900 do 1200m; planinski pašnjaci i livade od 1200 do 1400 m n.v. i visoko-planinski pašnjaci i livade od 1400 do 2000 m n.v.. -za kontinentalno voće i povrće reoni između 900 i 1200 m. -za ratarske kulture reoni od 900 do 1500m, gdje veoma dobro uspijeva merkatilni, a posebno sjemenski krompir.

Ograničenja razvoja su: - Relativno kratko trajanje vegetacionog perioda u znatnoj mjeri ograničava izbor poljoprivrednih kultura (planinska strna žita, sjemenski krompir, kontinentalno voće). - Široko rasprostranjenje terena na kojima se javlja oskudica vode, kako za piće, tako i za navodnjavanje poljoprivrednih površina, pogotovo na krečnjačkim terenima - Diseciranost reljefa i velikinagibi terena uslovljaju ograničene mogućnosti za intenzivniju poljoprivredenu proizvodnju; 4) U odnosu na uzgoj šuma i podizanje zaštitnih zelenih površina Potencijali razvoja su: - Tereni V i VI bonitetne klase su pogodni kako za uzgoj šuma, tako i za kvalitetne livadske i pašnjačke površine; imaju široko rasprostranjenje, prije svega na planinskim masivima Durmitora. - Svi slobodni tereni na gradskom područja Žabljaka koji postojećim GUP-om nisu planirani kao građevinski rejoni, pogodni su za podizanje i održavanje zelenih zaštitnih površina u cilju održavanja sanitarno-higijenskih uslova u opštinskom centru. - Visinska zonalnost područja opštine pogoduje uzgoju šumskih sastojina četinarskih vrsta (smrča, jela, bor. itd.). Ograničenja razvoja su: - Na planskom području ne mogu se konstatovati ozbiljnija ograničenja u pogledu uzgoja novih šumskih površina, s obzirom da su prirodni uslovi, tj. zemljište pogodni za zasade šumskih sastojina. - Erozioni procesi koji nastaju kao posljedica kompleksa hidroloških, geomorfoloških, klimatskih i pedoloških procesa na podlogu jedfini je ograničavajući faktor uzgoja šumskih površina na ovom području. - Imajući u vidu pogodnost prirodnih uslova za uzgoj šumskih površina, napominje se da je osnovni ograničavajući faktor u ovom pogledu antropogenog karaktera i ogleda se u neplanskom širenju građevinskih rejona naselja, izgradnji saobraćajnica i ostalih infrastrukturnih objekata i mreža, te zauzimanju prostora komunalnim otpadom, a što sve prouzrokuje degradaciju vegetacije i zemljišnog pokrivača. 5) U odnosu na vodosnabdijevanje: Potencijali razvoja su: - Bogatstvo čiste vode na području opštine kao potencijal za vodosnabdijevanje naselja (izvori, brojna glacijalna jezera, itd.).


71

- Mogućnost kaptiranja i rekonstrukcija postojećih kaptaža u cilju sigurnijeg vodosnabdijevanja naselja, posebno Žabljaka kao turističkog centra (mogućnost dovoda vode sa Crnog jezera, rekonstrukcija postojećih bunara u aluvionu Mlinskog potoka, kaptaže "Oko" u blizini Njegovuđe, itd.). Ograničenja razvoja su: - Neregulisano pitanje prečišćavanja i odvođenja otpadnih voda sa gradskog područja Žabljaka. - Veći broj izvora relativno male izdašnosi, nedovoljni sa efikasno vodosnabdijevanje stanovnika i turista na području opštine, - Nepovoljni klimatski uslovi u zimskom periodu godine (veoma niske temperature i česte pojave mrazeva) utiču na povremeno zamrzavanje cevovoda i zaustavljanje dotoka vode u domaćinstvima. - Geomorfološke karakteristike terena (kraški vodopropusni tereni) utiču da su mnogi krajevi bezvodni, bez neophodnih, minimalnih količina pijaće vode (ovo se posebno odnosi na površ Sinjajevine i nselja locirana na njegovom platou). 6) U odnosu na lociranje pojedinih komunalnih objekata: Uslovi izgradnje komunalnih objekata su: ♦ Izgradnja groblja optimalno je povoljna na blagim padinama i zaravnima, osim na

pokrenutim i labilnim terenima. Nije poželjna na aluvijalnim zaravnima gdje je kontakt sanitarnog nivoa sahranjivanja blizak sa nivoom podzemnih voda. Uslovi za izgradnju groblja su primjena mjera odvodnjavanja površinskih voda. Padinski deluvijumi i deluvijalno - proluvijalni materijali, kao i površinski polomljeni i raspadnuti krečnjaci i prateći varijeteti, imaju visoku poroznost, ocedljivi su i vodopropustljivi, dobro provjetrivi, i po svemu odgovaraju vulnerabilnim uslovima. Izdanski nivoi moraju biti niži od 3.0m dubine.

♦ Izgradnja komunalne deponije sa eko-geološkog aspekta nije moguća na terenima izgrađenim od kamenitih, polomljenih i pri površini raspadnutih stena. Aluvijalne zaravni i morenski oblici, takođe nijesu pogodni za deponovanje smeća, zbog visoke vodopropustljivosti. Eventualno su pogodne zone sa laporcima koji su pločaste i listaste slojevitosti i koji u pripovršinskim zonama imaju raspadine sa glinenom osnovom. Pri tom, takve lokacije treba da ispunjavaju i druge uslove - sa stanovišta saobraćaja, da budu na relativno zaravnjenim zonama, u stabilnim terenima, s obzirom da su opterećenja od deponije značajna. Pored geološke podloge od laporovitih materijala, za lokacije deponije najviše bi odgovarale udoline, udubljenja ili platoi koji su zatvoreni od spoljnih vizura. Projektom deponije mora biti predviđeno dreniranje ponirućih voda i odvodnjavanjem površinskih i voda iz deponije, sa primjenom tehnološke prerade otpadnih voda. Ukupna debljina deponovanih slojeva mora biti projektovana u skladu sa nosivošću lokalnog tla i horizontalnom stabilnošću, kombinovana sa objektima zaštite od klizanja deponovane mase. To važi za sve vrste deponija (komunalne, odlagališta jalovine, osim unutrašnjih i projektovanih za rekultivaciju, kao ni pepelišta).

♦ U slučaju izgradnje, deponija, u terenu lokalnog tipa i području visoke ovodnjenosti, sa kvalitetnim površinskim i podzemnim vodama, očuvanim arealom šuma i livadskog bilja, trebalo bi da bude izgrađena sa podlogom od kvalitetnih i trajnih folija.

7) U odnosu na turizam i rekreaciju: Potencijali razvoja su: izuzetni neiskorišćeni potencijali ovog područja – netaknute čiste prirode, tereni pogodni za različite vidove zimskog i ljetnjeg turizma, bogatstvo flore i faune, prirodnih vrijednosti, vrijednih kulturno – istorijskih spomenika, tradicionalnog načina života na selu i katunima, itd. Kanjoni Tare i Sušice sa svojim prirodnim vrijednostima i ljepotama, a planinski masivi Durmitora i Sinjajevine sa velikim šumskim bogatstvom i mogućnostima za formiranje skijališta na vrlo povoljnim terenima na sjevernim padinama, imaju najveću turističku vrijednost u ovoj zoni. Generalno, područje opštine Žabljak je jedno od najpogodnijih područja za interaktivni razvoj poljoprivrede i turizma i za razvoj raznih turističkih programa u seoskim naseljima u okviru agroturizma u Crnoj Gori. Gotova sva naselja opštine predstavljaju potencijal za razvoj agro-eko turizma, zimskog sportskog i rekreativnog turizma (posebno naselja u podnožju Durmitora – Žabljak i njegova prigradska naselja, Pitomine, Prisoji i Bosača, naselja Pošćensko-


72

Komarskog kraja, Njegovuđa, Zminica, itd.), rafting-turizma (Budečevica u saradnji sa Đurđevića Tarom, Tepca), izletničkog, manifestacionog, lovnog i ribolovnog turizma. Ograničenja razvoja su: - Slaba dostupnost atraktivnim lokacijama zbog lošeg kvaliteta lokalnih saobraćajnica i njihovog lošeg održavanja u zimskom periodu. - Problemi sa efikasnim vodosnabdijevanjem u naseljima orjentisanim na turističku ponudu, posebno u ljetnjem periodu godine. 8) U odnosu na uspostavljanje drumskih saobraćajnica i drugih vrsta saobraćaja: Potencijali razvoja su: - Zaravnjeni kraški tereni i rječne doline imaju najbolje potencijale za uspostavljanje svih vrsta komunikacija u kojima se putevi i pruge mogu graditi na zaravnjenom terenu uz obavezu regulacije terena u smislu zaštite od voda i obezbjeđenja stabilnosti na nestabilnim padinama. Ovi pravci su već iskorišćeni za postojeće i planirane trase komunikacija. - Sve kose i blaže nagnute strane mogu se koristiti za izgradnju saobraćajnica lokalnog ranga, uz obavezu obezbjeđenja stabilnosti padina, ukoliko su izgrađene od fliša, škriljaca, dijabaza i rožnaca, eluvijalno - deluvijalnog kompleksa, pa i laporca i nalaze se na većim nagibima. - Zaravnjeni platoi na Jezerskoj visoravni potencijal su za ponovno uspostavljanje, tj. reaktivaciju avio-saobraćaja na području Žabljaka; Ograničenja razvoja su: - Morfološke karakteristike terena u opštini Žabljak ukazuju na nepovoljnost izgradnje saobraćajne infrastrukture, s obzirom da je najveći dio terena sa strmim nagibima, preko 20%. - Nepovoljni klimatski uslovi u zimskom periodu godine prouzrokuju neprohodnost regionalnih, a posebno lokalnih puteva na području opštine, i to u dužem vremenskom periodu (novembar-april). - Neophodnost podizanja zaštitnih objekata, bankina, kosina, krupnih objekata tipa mostova i tunela, imajući u vidu morfološke i klimatske karakteristike područja, tj. česte odrone stijenskih masa u zonama postojećih putnih pravaca. U sveobuhvatnom sagledavanju prostora opštine Žabljak analiza i ocjena prirodnih preduslova i ograničenja predstavlja osnovu za definisanje buduće (optimalne) namjene korišćenja prostora. Kriterijumi za ocenu pogodnosti terena opštine za naseljavanje, definisani su u skladu sa globalnim zahtjevima i potrebama smeštaja naseljenih funkcija i obuhvataju: nagibe terena, visinski zonalitet terena, stabilnost terena, nosivost terena, klimatske osobenosti, nivo podzemnih voda, plavnost terena, seizmičnost itd. U opštini Žabljak javljaju se tri osnovna tipa terena sa različitim nivoom pogodnosti i manjim ili većim ograničenjima za prostorni razvoj i naseljavanje (stanovanje, privređivanje – rad i komuniciranje). I - Prvi tip terena čine pogodni tereni za prostorni razvoj i naseljavanje bez ograničenja za naseljavanje. Ovo su ravni ili blago nagnuti tereni (do 10%), prije svega u dolinskim proširenjima rijeke Tare, na Jezerskoj visoravni (potez Aluge-Vrela-Borje-Tepačko Polje-Žabljak) i zaravnjenim platoima Sinjajevine (Njegovuđsko polje), u visinskoj zoni do 1200 m, stabilni, dobro nosivi, ocediti i dobro eksponirani. Pored dolinskih proširenja, oni zahvataju i više delove dolinskih strana i površi na padinama iznad riječnih dolina. Mikroklimatski uslovi na ovom području su povoljniji, s obzirom na nadmorsku visinu, morfološke karakteristike i sl. Zbog povoljnih inženjerskih, geomehaničkih karakeristika terena, troškovi fundiranja, zemljani i građevinski radovi su relativno mali. Ovi tereni se koriste za poljoprivrednu proizvodnju (gajenje planinskih žita, povrća, voća), jer su to uglavnom zemljišta II - IV katastarske klase. II - Drugi tip terena čine uslovno pogodni prostori za naseljavanje sa manjim ili većim ograničenjima za naseljavanje. Ovom tipu terena pripadaju ravni ili blago nagnuti tereni (do 15%) ili više nagnuti (do 30%), u visinskoj zoni 1200-1500 m, uglavnom stabilni ili sa pojavama kliženja, dobro nosivi. Ovim terenima pripadaju i povremeno plavljeni tereni u najnižim dijelovima riječnih dolina i zonama sa čestom pojavom glina i lokalnim pojavama nestabilnosti stijenskih masa. Kao veća ograničenja javljaju se nagibi terena od 20-30% pojave kliženja i nestabilnosti, ili plavljenje. Ova prirodna ograničenja zahtjevaju manje ili veće materijalne


73

troškovi pri savladavanju (zaštita od plavljenja zaravnjivanje, stabilizacija kliznih terena, niz tehničkih mjera pri zemljanim radovima, trasiranju infrastrukture i saobraćajnica). Ovi tereni zahvataju naselja Pošćensko-komarskog kraja (Motički Gaj, Virak, Javorje, Pašina Voda, Novakovići), naselja šaranskog dijela Sinjajevine (Gomile, Rudanci, Brajkovača, Gradina, Šljivansko, Krš), potez od mosta na Đurđevića Tari do Aluge, potezi od Žabljaka ka Paležu, Podgori i Pitominama. Ovi tereni su uglavnom pašnjačke i livadske površine, dijelom pošumljeni. Osim stočarstva, ovi tereni mogu da se koriste i za ekstenzivno gajenje žita, šumarstvo itd. Na ovim terenima je moguće locirati individualno stanovanje, izgradnju manjih privrednih kapaciteta, turističke kapacitete itd. III - Treći tip ima najmanje povoljne uslove u poređenju sa ostalim tipovima za bilo koju namjenu korišćenja. Ove terene karakterišu veoma strmi nagibi (> 30%), nestabilnost u prirodnim uslovima i pri izgradnji, kliženja, erodni tereni. Ovim terenima pripadaju prostori iznad 1500 m.n.v (visokoplaninska područja Durmitora i Sinjajevine). Na ovim terenima se odvija razvoj stočarstva, s obzirom da ih uglavnom čine pašnjačke površine. Ovi prostori su povremeno nastanjeni (u ljetnjem periodu) kada se isteruje stoka na ispašu (od maja do oktobra). Klimatski su znatno nepogodniji od dolinskih terena. Zbog velikih ograničenja, nepogodni su za naseljavanje. Moguće ih je koristiti isključivo za šumske, pašnjačke površine, odnosno za uzgoj šuma, stočarstvo, kao i za razvoj planinskog turizma (zimskog i ljetnjeg).


74

opšti i posebni ciljevi OPŠTI CILJEVI PROSTORNOG RAZVOJA OPŠTINE ŽABLJAK Opšti strateški ciljevi, definisani su na osnovu iskazanih razvojnih problema područja, istraženih i procjenjenih razvojnih potencijala i naročito prirodnih resursa, interesa Crne Gore na ovom području i lokalno izraženih interesa i potreba. Sa stanovišta Crne Gore, ali i lokalne zajednice od osnovnog je interesa obezbijeđenje uslova za korišćenje turističkih potencijala, intenziviranje stočarstva, kao i zadržavanje stanovništva na ovim prostorima, kao i ublažavanje zaostajanja seoskog dijela opštine za razvijenijim djelovima Crne Gore u funkciji ravnomjernijeg i ujednačenijeg razvoja. Lokalno izraženi interesi se u najkraćem mogu iskazati u rasponu od podizanja nivoa životnog standarda, želje za boljim radnim mjestima i obezbjeđenjem ekonomske sigurnosti stanovništva, sve do potrebe da prostor opštine bude bolje i ravnomjernije opremljen raznim sadržajima. Na osnovu navedenih interesa i potreba, kao opšti strateški ciljevi i interesi utvrđuju se: intenzivnije uključenje opštine Žabljak u privredne, saobraćajne i društvene tokove Crne

Gore ravnomjeran, racionalan, efikasan i održiv prostorni razvoj na bazi racionalnog i osmišljenog

korišćenja prirodnih resursa razvoj ruralnih područja Žabljaka u skladu sa njihovim potencijalima i ograničenjima obezbjeđenje kvaliteta života u svim delovima opštinskog prostora razvoj grada Žabljaka kao jednog od dva najvažnija turistička centra Sjevernog regiona Crne

Gore (Žabljak je planiran za centar Durmitora, a Kolašin za centar Bjelasice i Komova), kao i integracija ovog prostora u turističku ponudu crne Gore i Evrope

očuvanje i unapređenje kulturnog nasleđa, kao osnove nacionalnog prostornog identiteta očuvanje i unapređenje prirode i biološke raznovrsnosti očuvanje životne sredine.

Ciljevi i interesi (i državni i lokalni) mogu biti realizovani samo u situaciji gdje će opšti uslovi življenja biti poboljšani a izgledi na prosperitet obezbjeđeni. To znači, prije svega:

- jačanje materijalne osnove opštine, - privredni razvoj i porast zaposlenosti, - poboljšanje ekonomske pozicije Žabljaka u Crnoj Gori kroz dalji razvoj onih privrednih

grana sa kojima je Opština konkurentna na domaćem i inostranom tržištu a u prostornom smislu:

- usaglašavanje načina korišćenja prirodnih resursa sa potencijalima prirodne sredine i potrebama njene zaštite, kao i

- racionalna teritorijalna integracija privrednih, stambenih, saobraćajnih i drugih aktivnosti uz potpuno uvažavanje:

- kriterijuma korišćenja i zaštite osnovnih karakteristika prirodnog vrijednosti i predjela, poljoprivrednog zemljišta i minimalnih ukupnih društvenih troškova razvoja, s jedne, i

- potrebama socijalnog i ekonomskog razvoja, s druge strane. Ovo podrazumjeva:

- racionalno i efikasno korišćenje razvojnih potencijala uz osavremenjavanje proizvodnih procesa i razvoj do sada nedovoljno aktiviranih potencijala;

- podsticanje razvoja turizma i poljoprivrede, koja na ovom području ima velike mogućnosti, sa orijentacijom na proizvodnju biološki vrijednije hrane;

- formiranje integrisane mreže naselja sa jasno definisanim lokalnim centrima, - stimulisanje razvoja onih sela sa razvojnim potencijalima; - unapređenje saobraćajne i drugih vidova infrastrukture, - u oblasti društvenih aktivnosti, zadovoljenje osnovnih potreba stanovnika i poboljšanog

kvaliteta života. - održivi razvoj čitave teritorije, kojim će se obezbijediti racionalno i osmišljeno

gazdovanje resursima i potencijalima i očuvanje vrijednosti prirodne i stvorene sredine i kulturno – istorijskih vrijednosti.


75

S obzirom da prostor opštine Žabljak raspolaže, za crnogorske prilike, izuzetnim prirodnim vrijednostima resursima (Nacionalni park „Durmitor“ sa Kanjonom Tare, područje Sinjajevine predviđeno za zaštitu, livade i pašnjaci, šljunak i pijesak, potencijal energije vjetra i hidropotencijal, šumoviti predjeli, prirodne ljepote i dr.), ciljevi zaštite vrijednih predjela i resursa i održivog korišćenja prirodnih uslova i potencijala javljaju se kao usmjeravajuće odrednice za prostorni razvoj uopšte, kao i dalji rad na valorizaciji prirodnih uslova i potencijala za različite namjene i korišćenja prostora. U skladu sa definisanim prirodnim pogodnostima i ograničenjima za razvoj teritorije opštine Žabljak i stepenom izmjenjenosti prirodnih uslova antropogenim djelovanjem, definišu se principi korišćenja površina, pri čemu se vodi računa da se obezbijedi:

• Usaglašavanje načina korišćenja prirodnih resursa sa potencijalima prirodne sredine i potrebama njene zaštite

• Racionalna teritorijalna integracija privrednih, stambenih, saobraćajnih i drugih aktivnosti uz uvažavanje kriterijuma zaštite osnovnih karakteristika prirodnog predjela, poljoprivrednog zemljišta i minimalnih ukupnih društvenih troškova razvoja.

Analiza kompleksa prirodnih činilaca teritorije opštine Žabljak, pokazala je da su osnovni prirodni potencijali ovog područja: 1. Poljoprivredno zemljište i pašnjaci 2. Šumom obrasla zemljišta 3. Površinske i podzemne vode 4. Relativno očuvana prirodna sredina i uslovi, kao i pejzažne i ambijentalne vrijednosti koji ovo područje svrstavaju u kategoriju potencijalnih za turizam.

S tim u vezi definišu se i ciljevi i principi korišćenja prirodnih potencijala, vezani za pojedine aktivnosti, uz odgovarajuće uslove: • Poljoprivreda - Intenzivnije korišćenje obradivog poljoprivrednog zemljišta do IV bonitetne

klase, na nadmorskoj visini do oko 1200 m, i na nagibima do 20%, melioracija i obogaćivanje travnim vrstama livada i pašnjaka na terenima niže bonitetne klase sa nagibom do 25% bez obzira na nadmorsku visinu, regulisanje i umirivanje bujičnih i erozionih područja.

• Poljoprivreda - Korišćenje pašnjačkih i livadskih površina za planinsko stočarstvo • Šumarstvo - Intenzivnije gajenje i eksploatacija šuma i to drvene mase i sporednih šumskih

plodova što podrazumjeva veću otvorenost šuma (izgradnja šumskih komunikacija), ali i primjenu intenzivnijih mjera nege i obnove šumskog fonda.

- Intenzivnija eksploatacija šuma podrazumjeva, takođe, primjenu progradacionih mjera za prevođenje niskih (izdanačkih) šuma u kategoriju visokih, pošumljavanje svih neobraslih šumskih zemljišta i nagnutih terena preko 25% i sl.

- U cilju očuvanja prirodnog ambijenta, sve mjere i intervencije moraju se zasnivati na korišćenju autohtonih vrsta na celoj, posebno na teritoriji Nacionalnog parka "Durmitor".

- S obzirom da šume čine i osnov lepote ovoga kraja planskoj i racionalnoj eksploataciji šumskog fonda usklađenoj sa samoreproduktivnim potencijalom ovog ekosistema, treba posvetiti pažnju.

• Korišćenje vodnog potencijala u svrhe proizvodnje vode za piće i vodosnabdijevanja - neravnomjerno raspoređenog u prostoru, jeste svojevrstan potencijal koji treba racionalno koristiti, zaštititi i unaprediti. Povećanje korisnog vodnog bilansa zasniva se na usporavanju brzine oticanja površinske vode i njenom zadržavanju u zemljištu, i na umirivanju bujičnih tokova. Osnovna prostorna mjera zasniva se na pošumljavanju slivova vodotoka i bujičnih tokova, terena podložnih eroziji i na većim nagibima.

- Pored proširivanja površina prirodnim ili kulturnom vegetacijom, ubrzano oticanje vode sa teritorije opštine treba regulisati uređivanjem rječnih korita.

- Neophodno je i očuvanje kvaliteta voda (klasa propisanog kvaliteta) prečišćavanjem upotrebljenih komunalnih i industrijskih voda, izgradnjom standardnih (sanitarno-higijenskih) septičkih jama u selima, uspostavljanjem zona sanitarne zaštite oko izvorišta vodosnabdijevanja i utvrđivanje režima korišćenja prostora unutar ovih zona, organizovanje deponija (izvan domašaja površinskih i podzemnih voda) i savremeni tretman smeća.


76

• Razvoj turizma – mora biti usklađen sa zahtjevima očuvanja prirodnih ambijenata, pašnjaka, šuma, specifičnosti reljefa i vrijednosti u predjelima nacionalnog parka, raznovrsnosti predjela, klimatskih prilika, i dr.

U uslovima sve veće degradacije prirode, očuvani predjeli postaju sve vrijedniji, te ih je, u ovom slučaju, već sada moguće štititi na osnovu planiranja potrebnih mjera i sredstava u svim postojećim i budućim programima razvoja. Očuvanje predjela se zasniva na svim mjerama koje će biti predviđene u dijelu zaštite i korišćenja poljoprivrednih zemljišta, šuma, voda i dr. prirodnih resursa. Na osnovu utvrđenih kriterijuma i vrijednovanja teritorije opštine Žabljak za pojedine namjene, na osnovu sintetizovanja djelovanja ukupnih prirodnih i stvorenih činilaca za izbor optimalnih prostorno - planskih rješenja, opredeljuju se slijedeći posebni planski kriterijumi korišćenja površina:

1. Koncentracija i ograničenje izgradnje stambenih i ostalih pratećih objekata - na terenima do 20% nagiba (stabilnim i dobro nosivim), dobro orijentisanim – pogodnim za izgradnju 2. Racionalna poljoprivredna proizvodnja – uskladiće se sa stvarnom (prirodnom) proizvodnom sposobnošću i kapacitetom zemljišta da primi one zasade koji odgovaraju klimatskim, hidrološkim i pedološkim prilikama. Razvoj intenzivne poljoprivredne proizvodnje, na zemljištima II, III bonitetne klase na nagibima do 15% (ratarstvo). Razvoj stočarstva na prostranim pašnjačkim i livadskim površinama i van terena pogodnih za ratarstvo. Razvoj voćarstva i proizvodnja krompira na pogodnim površinama. 3. Izgradnja industrijskih objekata - na terenima nagiba do 3%, odnosno do 8% za manje objekte (stabilnim i dobro nosivim), seizmički manje povredljivim, izvan pravca duvanja dominantnih vjetrova, u skladu sa režimima korišćenja prostora u pojedinim zonama; ovo se posebno odnosi na dozvoljenu izgradnju objekata u zonama sanitarne zaštite, naročito kada se radi o proizvodnji koja može biti izvor zagađivanja okoline; princip je izbor odgovarajućih privrednih aktivnosti koje treba da omoguće trajni razvoj područja uz minimiziranje negativtih efekata na kvalitet životne sredine. 4. Izgradnja saobraćajnica - planiraće se na terenima koji obezbjeđuju maksimalnu dostupnost i prohodnost za postavljanje trasa, ali istovremeno garantuju i sigurnost u eksploataciji i bezbednost u slučaju akcidenata 5. Intenzivniji razvoj turizma i rekreacije - planiraće se na postojećim lokalitetima, ali i na svim perspektivnim koji će ovim planom biti utvrđeni (etno, skijaški turizam, sportsko rekreativni, lovni i dr.) 6. Zaštita, uređenje i unapređenje postojećih zelenih površina i proširivanje površina pod zelenilom, ozelenjavanjem svih nestabilnih, plavnih i degradiranih terena, kao i terena na nagibima većim od 15% 7. Uređivanje bujičnih tokova na teritoriji opštine 8. Zaštita svih postojećih izvorišta u kontaktnoj zoni krečnjaka i vodonepropusnih slojeva (stvaranjem zaštitnog pojasa i definisanjem režima njihovog korišćenja) 9. Lociranje objekata i površina koji mogu biti potencijalni zagađivači životne sredine isključivo na osnovu detaljnih istraživanja terena i uslova lokacije i njenog okruženja; podrazumjeva se obezbjeđenje odgovarajućeg projektovanja uslova lociranja i izgradnje, tehnološkog postupka i mjera zaštite u skladu sa ekološkim principima i uz poštovanje zakonskih propisa (kako pri izradi tehničke dokumentacije, izgradnji, tako i pri eksploataciji odnosno radu objkeata u redovnim i akcidentnim situacijama, kako bi se izbegle posljedice eventualnih tehničko – tehnoloških nesreća).

POSEBNI - POJEDINAČNI CILJEVI RAZVOJA DEMOGRAFSKI RAZVOJ − Sprečavanje procesa depopulacije i emigracije stanovništva sa područja plana, pogotovo

mladog, animiranjem populacije raznim sadržajima i atraktivnostima radi ostvarivanja kvalitetnije životne perspektive (kako bi se zadržali na matičnom području).


77

− Povećavanje nataliteta, kao jednog od ključnih ciljeva područja, uz podsticanje povećavanja prirodnog priraštaja koji beleži izražene negativne vrijednosti već nekoliko godina.

− Povećavanje gustine naseljenosti, u svim naseljima (sem Žabljaka) redom po stepenu ugroženosti (prvenstveno u selima koja se nalaze izolovana, bez bitnijih elemenata infra i supra strukture).

− Postojanje veoma izražene kvote dnevnih disperzivnih tokova (radno sposobnog stanovništva, kao i mladih i djece) iz ruralnih naselja, nalaže da se adekvatnim politikama i mjerama državne politike i lokalne zajednice to reguliše, zbog negativnog nus-efekta trajnih emigracija i pražnjenja (već veoma ugroženih) sela. Najbolji način rješaanja ovog problema je razvijanje djelatnosti školstva i obrazovanja, kao i otvaranja radnih mjesta na teritoriji njihovih mjesta prebivanja. Ovo bi trebalo da bude jedan od prioritetnih ciljeva nadležnih organa.

− Sprečiti procese demografskog starenja i odumiranja sela. Po podacima Popisa 2003., polovina sela je imala veoma nepovoljnu starosnu strukturu, kao i drastičnu. A preostala polovina je u sličnoj situaciji, jer je kontigent mladog stanovništva sela nizak.

− Edukacija kadrova kroz različite programe i aranžmane, prvenstveno u oblasti razvoja turizma uz pažljivo razvijanje djelatnosti tercijarnog sektora (uslužni sektor, seoski i planinski turizam, javne službe).

− Edukacija u smislu odnosa stanovništva prema vrijednostima životne okoline kako bi se sprečile negativne pojave degardacije i narušavanja okruženja, i mogao razviti turizam i kvalitetna turistička ponuda.

− Podsticanje povećavanja veličine domaćinstava svim raspoloživim mjerama, u cilju zaustavljanja osipanja stanovništva i gašenja seoskih ekonomija pogotovo u kritičnim selima (navedenim u tekstu gore).

− Razvijanje većeg broja lokalnih centara radi ujednačenog razvoja svih naselja, kako bi se izbjeglo grupisanje stanovništva samo u Žabljaku kao aktuelnom nosiocu razvoja.

− Obezbjeđivanje kvalitetnijih uslova života stanovništva, kroz formiranje uslužnih centara za zadovoljavanje potreba za robom i uslugama.

− Stvoriti uslove za brže zapošljavanje mladih i žena, čime bi se stvorili preduslovi za ostvarenje cilja povećanja prirodnog priraštaja.

− Uticati na lokalno stanovništvo da na pravi način upotrebi postojeće predispozicije, aktivirajući razvoj seoskog turizma i lokanu produkciju zdrave hrane, i time poboljša svoj status, izvrši samozapošljavanje i iskoristi postojeće potencijale obezbjeđujući sebi uslove za kvalitetniji život.

− Procese emigracije ublažiti do maksimuma, jer je njihova posljedica apsolutni pad broja stanovnika, kao i poremećena starosna, obrazovna i kvalifikaciona struktura.

Napomena: Za ostvarivanje većine navedenih ciljeva populacione politike, neophodno je učestvovanje kako lokalne i opštinske inicijative, tako i direktna pomoć i mjere Države koja će sa svog nivoa propisivati podsticajne politike i intervenisati. PRIVREDNI RAZVOJ Imajući u vidu naprijed navedene socio-ekonomske karakteristike, kao i da se radi o području posebne namene, sa visoko valorizovanim potencijalima, posebno turističkim, potom iskustvima sličnih evropskih područja u pogledu modela razvoja, definisan je sistem ciljeva. Opšti cilj razvoja i zaštite je: Stvaranje uslova za održivi razvoj prirodnih i drugih dobara kao najznačajnijeg potencijala - što podrazumjeva da budu u funkciji razvoja konkurentne i prepoznatljive lokalne ekonomije (turizma, poljoprivrede, šumarstva, usluga i drugih kompatibilnih aktivnosti) i revitalizacije stanovništva. U posebne ciljeve razvoja spadaju: Oživljavanje i unapređivanje seoskih naselja koji imaju uslove za razvoj, kao uključivanje stanovništva u aktivnosti vezane za osnovne namene (turizam, usluge i servisi, zdrava hrana, stočarstvo, prikupljanje i prerada šumskih proizvoda i dr.); Osposobljavanje lokalne samouprave (sekretarijata, odelenja, službi) da odgovori zahtevima efikasne administracije; Unapređivanje razvoja međuopštinske, regionalne, međuregionalne i međunarodne ekonomske saradnje na razvoju tržišta;


78

Stvaranje uslova za ekonomsku valorizaciju osnovnih turističkih motiva, posebno brojnih prirodnih dobara (planine, jezera, rijeke), putem formiranja biznis centara, razvijanja malih pogona; poboljšanja sistema otkupa (poljoprivrednih i šumskih proizvoda), izgradnje potrebnih usluga i servisa (veterinarske stanice i sl.), izgradnje mini hidroelektrana i ribnjaka; Unapređivanje sistema turističke organizacije i prezentacije turističkog potencijala; Razvoj partnerstva javnog i privatnog sektora; Edukacija lokalnog stanovništva u funkciji proizvodnje (zdrave hrane, specifičnih proizvoda i sl.), pružanja turističkih usluga (boravak, ishrana, vodiči i dr.) i očuvanja životne sredine (ekološka svest, odnos prema prirodi i korišćenja resursa); Revitalizacija infrastrukturne mreže, posebno putne, izgradnja parkinga, mobilijara i drugih pratećih sadržaja (specijalizovanih prodavnica i usluga); Zaustavljanje neplanskog korišćenja zemljišta za vikend i drugu izgradnju, posebno na području Nacionalnog parka gdje je poseban režim korišćenja, kao i neplanskog korišćenja šumskog potencijala. Sistem operativnih ciljeva treba da omogući:

• efikasno funkcionisanje lokalne uprave (u domenu dozvola, poreza, taksa i dr.), radi podsticanja lokalnog razvoja,

• poboljšanje lokalnog poslovnog ambijenta, među ostalog stvaranjem institucionalne i organizacione osnove (na primjer, biznis centara),

• unapređenje poslovne saradnje na svim nivoima (lokalnom, međuopštinskom, regionalnom itd.), posebno na razvoju turizma, poljoprivrede,

• iskorišćavanje različitih potencijala (zemljišnog, vodnog, poljoprivrednog, šumskog, i dr.) za razvoj turizma, male privrede, proizvodnje i prerade poljoprivrednih i šumskih proizvoda,

• poboljšanje organizacionih preduslova za unapređenje proizvodnje, otkupa i distribucije različitih poljoprivrednih proizvoda, ljekovitog bilja i šumskih plodova, i

• povećanje kapaciteta ljudskog resursa.

Realizacija naprijed navedenih ciljeva uslovljena je zadovoljenjem lokacionih i prostornih zahteva za navedene konkretne programe – posebno za smeštaj malih pogona, mini farmi, zanatskih kapaciteta, otkupnih stanica, deponija sirovina, gotovih proizvoda i otpada. Ciljevi korišćenja prostora opštine Žabljak definisane su raspoloživim potencijalima i opštim/strateškim ciljem i posebnim operativnim razvojnim ciljevima. Osnovni ciljevi korišćenja prostora se odnose na:

• uravnoteženiji razvoj lokalne ekonomije, što zahteva podsticanje razvoja ruralnog područja i uključivanje seoskog stanovništva u razvojne procese;

• odgovorno upravljanje prirodnim resursima i zaštita okoline, što znači smanjenje konflikata posebno, između tražnje za prirodnim resursima (između izgradnje i očuvanja zaštićenih prostora, između propisanih režima zaštite i korišćenja u turističke, poljoprivredne ili druge svrhe) i njihovog očuvanja;

• unapređenje kvaliteta života, što pretpostavlja stvaranje uslova za održivi razvoj odnosno samorazvoj i zapošljavanje, kao i bolju dostupnost različitim javnim servisima;

• racionalno korišćenje zemljišta, što prije svega znači potrebu zaštite šumskog zemljišta od devastacije i neplanske izgradnje (vikend), očuvanje prirodnih vrijednosti od šireg društvenog značaja, očuvanje infrastrukturnih koridora od neplanske izgradnje;

• upravljanje resursima (šumski, vodni) i imovinom i ubiranje prirodne i stvorene rente (NP „Durmitor“), radi investiranja u sopstveni društveno – ekonomski razvoj; i

• izgradnju, obnavljanje i održavanje infrastrukture, posebno putne, na ruralnom području.

POLJOPRIVREDA I RIBARSTVO

formiranje poljoprivrede kao jedne od nosećih privrednih oblasti opštine sa svim implikacijama koje takav razvoj podrazumjeva. Stabilan razvoj ove grane otvara mogućnost da se dio stanovništva potpuno opredjeli za ovu oblast i da naturalna proizvodnja, prisutna sada, preraste u robnu proizvodnju.


79

usklađivanje obima i načina korišćenja poljoprivednog zemljišta sa prirodnim uslovima i ograničenjima. Usmjeriti razvoj poljoprivrede ka mogućim novim, modernim pristupima uz mogućnost uključivanja ekopoljoprivrede na onim prostorima koji ispunjavaju (ili imaju mogućnost da u budućem razvoju ispune) stroge zahtjeve koje ovakav koncept postavlja.

očuvanje poljoprivrednog zemljišta, vode i zemljišta od zagađivanja i neracionalne upotrebe. Oslanjati budući rast proizvodnje hrane i agrarnih sirovina na apsolutnom davanju prednosti kvalitativnom napretku u oblasti korišćenja zemljišta.

sprovođenje mjera zaštite pedološkog pokrivača. razvijanje neagrarnih djelatnosti u selima koja za to imaju uslova i potencirati uređenje

takvih sela. razvoj ribarstva na nivou individualne proizvodnje u skladu sa zahtjevima zaštite

predjela. GAZDOVANJE ŠUMAMA I RAZVOJ ŠUMARSTVA I LOVNE PRIVREDE U razvoju šumarstva prioritetni ciljevi su:

− zaštita i poboljšanje stanja šumskih ekosistema radi optimalnog korišćenja stanišnih potencijala, − gazdovanje šumama na principima održivog razvoja, − očuvanje prirodne strukture i biodiverziteta šumskih sastojina primjenom prirodi bliskih sistema gazdovanja šumama − planovima gazdovanja šumama odrediti obime sječa koji doprinose poboljšanju stanja šuma i približavanju optimalnom stanju, − uspostaviti harmoniju između ekoloških, socijalnih i ekonomskih funkcija šume, − odgovarajućim mjerama gazdovanja šumama obezbijediti uslove za gazdovanje populacijama divljači, − razvoj i održavanje sistema zaštite i unapređenja šuma u šumama posebne namjene i zaštitnim šumama, − stvaranje ambijenta za ruralni razvoj, − snadbijevanje lokalnog stanovništva sa ogrevnim drvetom, − za pošumljavanje koristiti autohtone vrste drveća, − pošumljavanje požarišta na površini od 50 ha, − popunjavanje neuspješno podmlađenih površina 200 ha, − njega mladih i srednjodobnih sastojina na površini od 250 ha, − izgradnju i rekonstrukciju šumskih puteva uskladiti sa potrebama lokalne zajednice.

TURIZAM STRATEŠKI CILJEVI I SMJERNICE Polazeći od postojećeg stanja osnovni cilj Strategije prostornog uređenja opštine Žabljak na lokalnom nivou je donošenje planova namene i korišćenja zemljišnih površina što je u nadležnosti lokalnih organa. Ovim planovima se: precizno određuju lokacije u kojima treba podsticati razvoj turizma i usmjeravati izgradnju relevantnih kapaciteta i sadržaja, definišu se zone koje treba da budu pod određenim stepenom zaštite i projektuju potrebe za lokalnom infrastrukturom.

Na osonovu analize turističkih resursa opštine Žabljak može se zaključiti da postoje povoljni uslovi za stvaranje konkurentnih turističkih proizvoda ostvarivanjem postojećih komparativnih prednosti. Dosadašnji nivo razvoja turizma doprineo je stvaranju fizionomije pojedinih delova NP Durmitor na turističkom tržištu. Shodno tome dosadašnji razvoj turizma kretao se u slijedećim pravcima:

1. Boravišni turizam na teritoriji opštine Žabljak. Ukoliko želimo da se ovaj lokalitet i dalje razvija moraju se izgraditi novi i rekonstruisati postojeći smeštajni kapaciteti. Osim toga treba razvijati i prateće sadržaje, (usluge, komunikacije, rekreacija) i omogućavanje njihovog funkcionisanja u toku cele godine Na taj način se omogućava


80

bogatija ponuda različitih turističko-rekreativnih programa i sadržaja (kulturni, edukativni, zabavni, sportsko-rekreativni...) što podstiče razvoj ekskurzione turističke ponude (uređenjem izletišta i mreža rekreativnih staza). Neophodno je da se izgradnja i rekonstrukcija ugostiteljskih objekata izvrši prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude.

2. Sportsko-rekreativni turizam obiluje potencijalima za razvoj na području NP Durmitor i području opštine Žabljak. Uslovi za njegovu realizaciju je obezbjeđenje rekreativnih prostora koji omogućavaju korišćenje sezonski i u toku cele godine (uređenje i izgradnja skijališta, sportskih, rekreacionih i drugih sadržaja) kao i uređenje prostora za lov i ribolov, sportskih i eko-kampova, što čini neophodnu turističku ponudu.

3. Skijanje i planinarenje su posebno razvijeni u opštini, medjutim nedovoljni kapaciteti koče dalji razvoj skijanja. Zbog toga treba urediti skijališta i opremiti ih adekvatnom infrastrukturom. Postojeći planovi predviđaju dogradnju i izgradnju žičara na slijedećim lokalitetima: Savin kuk, Razvršje-kalica, Lokvice, Zmijinje jezero, Stuoc.

4. Splavarenje rijekama je sve prepoznatljiviji turistički proizvod Crne Gore na domaćem i inostranom tržištu što treba i iskoristiti.

5. Seoski turizam ima izuzetne mogućnosti za razvoj u opštini Žabljak. Ono na čemu treba da se radi je aktiviranje postojećih lokacija: Zminica, Dobri Nugo, Njegovuđa, Novakovići, Pašino Polje, Tepca, Rasova, Mala Crna Gora, Pašina Voda i drugi.. Pre svega treba raditi na turističkom i komunalnom opremanju sela kao i na aktivnostima razvoja specifičnih (ekoloških, etno...) programa ugostiteljstva, usluga i proizvodnje, razvoj ekološke poljoprivrede, razvoj specifičnih oblika privremenih i stacionarnih smeštajnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi...), razvoj pratećih kulturno-zabavnih sadržaja i programa, razvoj specifičnih manifestacija vezanih za selo (kampovi, vašari, folklorno oživljavanje sela), razvoj saobraćajne infrastrukture, edukacija domaćina.Seoski turizam ima skoro neograničene mogućnosti u pogledu obogaćivanja ponude, jer sadržaji mogu biti i događaji iz svakodnevnih radova: kosidba, setva, žetva, posela, svadbe, slave, razni običaji, to predstavlja nov kvalitet za turističku prezentaciju zemlje kao i obogaćivanje već postojeće stereotipne turističke ponude.

6. Tranzitni turizam se razvija shodno geografskoj i saobraćajnoj povezanosti područja opštine Žabljak sa naseljima prema granici sa Srbijom,Republikom Srpskom , Albanijom.Tranzitni turisti se odlikuju specifičnim zahtevima što otežava mogućnost za organizoavnje adekvatne turističke ponude. Da bi se zadovoljila zahtevna turistička tražnja, ponuda za tranzitne turiste mora biti raznovrsna. Neophodna je izgradnja novih, poboljšanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, formiranje mreže ugostiteljskih objekata prema kategorijama opremljenosti i specifičnosti turističke ponude, uređenje destinacija i unapređenje vodičke službe, opravke i održavanje motornih vozila, snabdijevanje rezervnim delovima, snabdijevanje kamp i turističkom opremom, suveniri...

7. Dečiji i omladinski turizam može da se razvija na području čitavog nacionalnog parka, s tim da se obezbede i posebni smeštajni objekti za ovaj segment turističke tražnje. Uslovi za dalji razvoj ovog dijela tržišta je izgradnja novih, uvećanje i diverzifikacija postojećih smeštajnih kapaciteta, uređenje centara za slobodno vreme kao polifunkcionalnih celina sa koncentracijom različitih rekreativnih sadržaja, uređenje sportskih i eko kampova, prostora za škole, radionice i likovne kolonije, uvođenje i razvoj rekreativno-edukativnih programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene atraktivnosti, sve u cilju uvećanja turističke atraktivnosti područja

8. Kulturno-manifestacioni turizam se razvija na području opštine Žabljak ali ne u dovoljnoj mjeri. Manifestacioni turizam predstavlja mogućnost za produženje turističke sezone i bolju popunjenost smeštajnih kapaciteta. Turistička tražnja se zadovoljava poboljšanjem i diverzifikacijom postojećih smeštajnih kapaciteta, izgradnjom novih i adekvatnom opemljenošću i uređenošću turističkog centra (sale, ugostiteljski kapaciteti, prateći rekreativni, zabavni i etno programi i sadržaji). Takođe, neophodno je izvršiti kategorizaciju objekata..

9. Izletnički turizam je dio turističke tražnje koja ima velike mogućnosti za razvoj u okviru NP Durmitor i opštine Žabljak. To su, prije svega,prirodni resursi kojima ovaj prostor obiluje i lokacije kulturno-istorijskih spomenika. Uslovi za realizaciju su uređivanje i opremanje izletišta i rekreativnih staza, izgradnja ugostiteljskih sadržaja, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova za pojedine delove prema specifičnostima, sve u funkciji kvalitetnije turističke ponude.

10. Eko turizam može da se razvija na čitavom prostoru nacionalnog parka s obzirom na potencijale. Naročito se mora voditi računa o razvoju rekreativno-edukativnih


81

programa kojima se afirmišu prirodne i stvorene vrijednosti područja, prezentacija objekata i celina od kulturnog i istorijskog značaja uz preduzimanje neophodnih mjera za uređivanje njihove okoline, određivanje mogućih lokacija i sadržaja informativnih punktova prema specifičnostima, razvoja specifičnih oblika privremenih i stacionarnih kapaciteta (etno, seoski turizam, eko kampovi...), razvoj specifičnih ekoloških programa ugostiteljstva i usluga, sve u cilju popularizacije eko turizma.

11. Lovni turizam zahteva izradu programa posebnih mjera zaštite, izgradnje i uređivanje lovačkih domova i lovačkih čeka, uređivanje i opremanje izletišta( Dobri Nugo, Zimnica, Njegovuđa, Pašino polje...)

12. Ribolovni turizam zahteva izradu programa posebnih mjera zaštite, izgradnju, uređivanje i opremanje prostora za ribolov, uređivanje i opremanje izletišta, utvrđivanje posebnih ribolovnih režima u pastrmskim vodama, kako bi se napravio idealan odnos prirode i turizma (Novakovići, Rasova)

13. Biciklizam se razvija prema posebnim programima i stazama unutar nacionalnog parka i opštine. Bez obzira na nadmorsku visinu, biciklizam je izuzetno prisutan u svim visokoplainskim regijama Evrope. Ovaj segment turističke tražnje ima i svoje specifičnosti koje treba poštovati.

14. Kongresni turizam djelimično je razvijen na Žabljaku. Uslovi za realizaciju ovog vida turizma je adekvatna opremljenost i uređenost turističkog centra sa akcentom na: kongresne prostore, tehničke uređaje i opremu, saobraćajne uslove, kongresne biroe).Upravo infrastruktura i predstavlja ograničavajući faktor razvoja ovog vida turizma. Međutim, novi smeštajni kapaciteti biće opremljeni i za ovaj vid turizma

15. Pešačenje je izuzetno razvijen dio turističke tražnje kako na domaćem tako i na inostranom turističkom tržištu. Posebno obeležavanje pešačkih staza je osnova daljeg razvoja ovog vida aktivnosti turista

Planovi su jedno, a realno stanje na terenu je sasvim nešto drugo. Upravo zbog toga moramo uzeti u obzir i inicijativu lokalnog stanovništva koje polako ali sigurno prepoznaje turizam kao svoju budućnost. Do sada su inicijative potekle iz naselja: Dobri Nugo, Zmonica, Novakovići, Njegovuđa, Pašino Polje, Rasova i tepča. Oni svoju šansu vide kroz razvoj: seoskog turizma, planinarenja, zimskog turizma, lovnog turizma, ekološkog turizma, splavarenje, alpinizam, ribolov,... a mogući su sljedeći vidovi turizma:

- ruralni turizam: Žabljak, Njegovuđa - eko turizam: Žabljak, Njegovuđa, Novakovića, Zminica, Pašina Voda - seoski turizam: Dobri Nugo, Zminica, Tepca, Pašino Polje, Njegovuđa,

Rasova, Mala Crna Gora - planinski turizam: područje Durmitora, Kučajevice, Kormana - lovni: Dobri Nugo, Zminica (Brankuša, Musave doline), Njegovuđa, Pašino

Polje - vodni: Novakovići (jezerski), Rasova (splavarenje Tarom), Rasova (ribolov) - kampovanje: Njegovuđa

Projekcija razvoja turizma za opštinu Žabljak do 2020 godine je ukupno 6000 ležajeva, od čega 3250 u osnovnom smještaju, a 2750 u komplementarnom smještaju. Od toga je u razvojnim zonama van opštinskog centra maksimalno dozvoljena izgradnja novih kapaciteta tako da zbir postojećih i novih kapaviteta ne pređe 750 ležajeva u osnovnom smještaju i 950 ležajeva u u komplementarnom smještaju PROIZVODNJA

ograničavanje lociranja proizvodnih (industrijskih) pogona na zone vana Nacionalnog parka i druge zaštićene zone koje su pod posebnim režimima zaštite i korišćenja prostora

izbor proizvodnih programa koji su ekološki prihvatljivi (prerada drveta, agro-pogoni, čiste prozvodnje kao što su konfekcija, elektronska i sl.)

razvoj proizvodnje uz dostizanje određenog (relevantnim planovima i strategijama) projektovanog nivoa razvijenosti proizvodnje u Crnoj Gori.

racionalizacija proizvodnje u postojećim kapacitetima i uvođenje novih ekološki prihvatljivih tehnologija i proizvodnih programa na bazi korišćenja prirodnih resursa i aktiviranja prisutnog kontigenta radne snage.


82

zasnivanje proizvodnje na postojećoj sirovinskoj bazi, kao i usklađivanje industrijske proizvodnje sa potrebama razvoja poljoprivrede i šumarstva.

razvoj industrijskih preduzeća za upotrebu i preradu sekundarnih sirovina, naročito sa energetskog aspekta.

organizovano aktiviranje prostorno-razvojnih potencijala u pravcu održivog razvoja industrije;

podsticanje zasnivanja i razvoja malih i srednjih preduzeća na bazi sopstvenih mogućnosti, ali, naročito, na bazi razvojnih programa koje će podsticati Država, a zasnivaće se na održivom korišćenju prirodnih resursa.

jačanje ekonomske baze stanovništva, naročito u seoskim naseljima, podsticanjem razvoja malih proizvodnih ekološki prihvatljivih pogona i aktiviranjem lokalnih razvojnih potencijala;

doprinos porastu zaposlenosti; prilagođavanje industrije tržišnim principima poslovanja; prestrukturiranje preduzeća; usklađivanje industrije sa prostorno-ekološkim kapacitetom sredine; energetska štedljivost i doprinos razvoju efikasnih tehnologija; ciljevi eksploatacije mineralnih resursa moraju biti usklađeni sa zahtjevima zaštite

životne sredine tj. principima korićenja prirodnih resursa u skladu sa principima održivog razvoja, što podrazumjeva ekonomično i plansko korišćenje resursa na svim površinama koje se koriste u svrhe eksploatacije mineralnih sirovina, a posebno: obaveznu rekultivaciju devastiranih terena po prestanku eksploatacije.

sprovođenje mjera zaštite svih djelova prostora koji mogu biti ugroženi usljed eksploatacije mineralnih sirovina, rada industrijskih pogona i drugih objekata, počevši od faza planiranja i istraživanja, preko projektovanja i izrada procjena uticaja zahvata na životnu sredinu, primjene mjera zaštite i kontrole sprovođenja primjene tih mjera i odvijanja same proizvodnje i eksploatacije.

RAZVOJ MREŽE NASELJA I CENTARA, JAVNIH SLUŽBI I SADRŽAJA U NASELJIMA I KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA Osnovni ciljevi budućeg razvoja i organizacije mreže naselja i centara na teritoriji opštine Žabljak su:

- poboljšanje kvaliteta opremljenosti postojećeg nivoa javnih službi i razvoj komunalnih

djelatnosti i infrastrukture u naseljima; - pružanje socijalne podrške staračkim domaćinstvima u pojedinim naseljima, kao i

organizovanje mobilnih zdravstvenih službi orjentisanih ka teško pristupačnim krajevima;

- povećanje socio-urbanih sadržaja u postojećim naseljima sa visokim procentom stanovništva zaposlenog u sekundarnim i tercijarnim djelatnostima;

- sprečavanje odliva mlađeg radno sposobnog i reproduktivnog stanovništva iz ruralnih područja u urbane centre;

- očuvanje pejzažnih i ambijentalnih karakteristika naselja, posebno u okviru granica NP "Durmitor";

- kontrola bespravne izgradnje i širenja građevinskog rejona u okviru granica GUP-a Žabljak;

- potenciranje razvoja naselja sa specijalizovanim funkcijama u cilju obogaćivanja turističke ponude područja;

- jačanje Žabljaka kao opštinskog središta, polifunkcionalnog centra durmitorskog područja i glavnog zimskog turističkog centra Crne Gore;

- aktiviranje postojećih industrijskih objekata u subopštinskom centru Njegovuđi; - poboljšanje tehničkih karakteristika lokalnih saobraćajnica i njihovo osposobljavanje za

funkcionisanje tokom snježnih nameta; - dimenzionisanje racionalnog broja društvenih servisa i ostale urbane opreme u

naseljima rubne zone Žabljaka u kojima se očekuje dalja koncentracija stanovništva i funkcija;

- aktiviranje poljoprivrednih potencijala naseljenih područja u sprezi sa razvojem turizma;


83

SAOBRAĆAJ I TEHNIČKA I KOMUNALNA INFRASTRUKTURA SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA Evidentno je da će se saobraćaj, u svim njegovim pojavnim oblicima, intenzivirati u budućnosti. Planirani razvoj i povećanje životnog standarda uticaće na promjenu raspodele putovanja po vidovima i svrhama, što će dovesti do povećanja procenta putovanja u turističke svrhe. Uređenje područja Plana, kao i njegov prostorni razvoj i integrisanje u šire regionalne sisteme u okruženju u najvećoj mjeri zavisi od adekvatnog razvoja saobraćajne infrastrukture. S tim u vidu kao opšti ciljevi definisani su:

na regionalnom planu, iskorišćavanje prednosti prirodnih potencijala Žabljaka i Durmitora i njihovog geografskog položaja u odnosu na planirani magistralni put Risan - Žabljak, putem realizacije funkcionalne i efikasne saobraćajne infrastrukture koja će omogućiti efikasno povezivanje sa magistralnom mrežom puteva Republike u cilju boljeg valorizovanja položaja i uloge Žabljaka na turističkoj mapi Crne Gore i okruženja;

na lokalnom planu, zaustavljanje dalje degradacije postojeće saobraćajne infrastrukture i ogoršavanja uslova prevoza putnika i roba, a sa druge strane formiranje osnove za razvoj saobraćajnog sistema u budućnosti.

Kao osnovni ciljevi razvoja saobraćajnog sistema kroz Prostorni plan opštine Žabljak, mogu se izdvojiti:

formiranje efikasnog sistema u cilju organizovanog aktiviranja prirodnih i privrednih potencijala Durmitora i Žabljaka i povećanja dostupnosti osnovnim prirodnim dobrima, zasnovano na principima održivog razvoja, čime bi se povećala njihova privlačnost i obezbijedili uslovi za dostizanje standarda razvijenih turističkih centara;

iznalaženje alternativnih pravaca, kako bi se tranzitni saobraćaj (pogotovo teretni) izmjestio iz centra grada;

povećanje aktivnosti na održavanju putne infrastrukture sa ciljem održavanja njihove prohodnosti tokom cele godine;

ispitivanje mogućnosti za aktiviranje i ostalih vidova saobraćaja pored drumskog (železničkog, avio, biciklističkog, žičara) u cilju stvaranja uslova za povećanje aktivnosti turista;

optimalno povezivanje svih naselja unutar opštine, kako međusobno tako i sa opštinskim centrom;

rehabilitacija, revitalizacija i rekonstrukcija saobraćajne mreže i saobraćajnih objekata; standardizacija i modernizacija tehničkih elemenata, signalizacije i režima saobraćaja; efikasno i racionalno korišćenje prevoznih kapaciteta; podizanje nivoa usluge i povećanje bezbednosti u saobraćaju; poboljšanje i modernizacija turističke signalizacije i uvođenje većeg broja info punktova; smanjenje štetnih uticaja saobraćaja na život i rad ljudi, kao i na životnu sredinu; koncipiranje javnog masovnog prevoza tako da se omogući razvoj turizma i da se

zadovolje potrebe prevoza lokalnog stanovništva; definisanje politike i podrška razvoju saobraćaja kao privredne grane; koordinacija nadležnih opštinskih službi i Nacionalnog parka u organizovanju i

planiranju radova na izradi i održavanju saobraćajne infrastrukture. HIDROTEHNIČKA INFRASTRUKTURA I SISTEMI Vezano za hidrotehničke infrastrukture, ciljevi se mogu definisati veoma jednostavno. Potrebno je fleksibilno, ekonomično, i ekološki korektno pratiti potrebe za izgradnjom i funkcionisanjem vodovoda, kanalizacije, i ostalih hidrotehničkih objekata, te sa njima uskladiti planiranje i izgradnju kapaciteta hidrotehničke infrastrukture. Posebno se napominje da je neophodno:

Da se svim stanovnicima, bez obzira da li žive u gradskim ili seoskim naseljima, kao i turistima, obezbede potrebna količina pijaće vode koja je u zdravstvenom smislu ispravna. Obezbjeđenje potrebnih količina i kvaliteta vode za piće za vodosnabdijevanje naselja se mora ostvariti izgradnjom lokalnih vodovoda i rekonstrukcijom postojećih, kako za potrebe stanovništva, tako i za ostale potrošače.

Za sva izvorišta koja se koriste za snabdijevanje vodom za piće neophodno je utvrditi zone sanitarne zaštite i tu zaštitu sprovoditi, u skladu sa zakonskim propisima za pojedine zone i režime.

Posebno u većim naseljima treba riješiti postojeće probleme na planu evakuacije otpadnih voda. To se odnosi na Žabljak i okolna naselja koji već predstavljaju gusto


84

izgrađene i naseljene zone. Potrebno završiti kanalizacioni sistem i na bezbedan način evakuisati otpadne vode prema recipijentu. Kod seoskih naselja prvenstveno treba imati u vidu da otpadne vode i smetlišta ne ugrožavaju vode koje se koriste, što je najčešći problem na selima.

ELEKTROENERGETSKA INFRATSRUKTURA Ciljevi razvoja elektroenergetske infrastrukture su neposredno vezani za ukupne ciljeve razvoja i definisani su kroz zahtjeve za podmirenjem postojećih potreba i stvaranjem uslova za buduće potrebe razvoja naselja i privrede Opštine:

Osnovni cilj razvoja elektroenergetske mreže je da potrošači dobijaju kvalitetnu električnu energiju na pragu potrošača.

Sigurnost napajanja potrošača električnom energijom. Da tehničke karakteristike prenosnih i distributivnih vodova budu takve da se prekidi u

snadbevanju energijom svedu na najmanju mjeru. Da potrošnja električne energije bude u tolerantnim granicama i da se vodi takva

politika cena električne energije da se ona što manje troši a da se koriste drugi vidovi energije za potrebe potrošača.

Da se distributivni elektroenergetski objekti odvoje od gradskih elektroenergetskih objekata (trafostanice i vodovi)

Da se elektroinstalacije u objektima domaćinstva izgrade tako da se može upravljati iz dispečarskog centra sa elektrouređajima u stanu.

Da se u razvodna postrojenja ugrade uređaji za registrovanje vršne snage po pojedinim izvidima.

Da se smanje gubici električne energije TELEKOMUNIKACIJSKA INFRASTRUKTURA Ciljevi razvoja telekomunikacione infrastrukture su takođe u neposrednoj funkciji privrednog razvoja i mreže naselja, a zahtjevaju uspostavljanje takve komunikacione mreže, koja će biti sposobna da opsluži specifične zahtjeve i omogući pokrivenost teritorije, kako kroz dostizanje programom predviđenih potreba korisnika, tako i kroz usklađivanje zadovoljenja potreba sa ekonomskim mogućnostima. Kao ciljevi se ističu:

Razvoj prenosnih sistema u magistralnoj ravni Razvoj prenosnih sistema u mrežnoj ravni Razvoj prenosnih sistema u pretplatničkoj ravni Primjena optike u prenosu u svim ravnima Uvođenje digitalnog sistema prenosa umjesto analognog sistema Izgradnja telefonskih centrala u digitalnoj izvedbi u svim ravnima a i dovoljnog

kapaciteta Razvoj mobilnih sistema veza Razvoj mreže za prenos podatka Odklanjanje posljedica zaostajanja u dosadašnjim fazama razvoja u odnosu na

razvijene zemlje Razvijanje mobilne, radio i TV mreže i poštanske mreže.

UPRAVLJANJE OTPADOM

razrada opštinske strategije upravljanja otpadom definisanje površina koje se koriste za prikupljanje otpada, definisanje površine regionalne deponije za opštine Pljevlja i Žabljak, u skladu sa

Strateškim master planom upravljanja otpadom za Crnu Goru, ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE U skladu sa zvaničnim, deklarisanim politikama (Nacionalna strategija održivog razvoja, Prostorni Plan Crne Gore i dr) i za područje Opštine Žabljak se postizanje održivog razvoja može prepoznati kao glavni cilj razvoja ovog područja. U uslovima kada Opština Žabljak nema svoj Lokalni Ekološki Akcioni Plan (LEAP) u kome bi se kroz participativni proces potvrdilo jedno takvo opredjeljenje građana Žabljaka i shodno tome utvrdili, istovremeno ciljevi zaštite životne sredine i (održivog) razvoja, ovim Planom se predlažu


85

samo preliminarni (kratkoročni) ciljevi (održivog) razvoja koji će važiti do donošenja tog dokumenta i kasnije Regionalnog Prostornog Plana za područje Durmitora. U vezi sa tim, ovim Plan su uvaženi i uzeti u obzir odredbe vezane za održivi razvoj kako u planovima višeg reda (PP CG, PPPPN za NP) tako i u sektorskim politikama koje promovišu održivi razvoj.

1. Zaštita prirodnih vrijednosti NP Durmitor i cjelokupne Opštine predstavlja osnova na kojoj treba da počiva održivi razvoj.

2. Obezbjediti održivo upravljanje prirodnim resursima; 3. Zadovoljavanje potreba lokalnog stanovništva predstavlja obim i mjeru održivog

razvoja Opštine Žabljak. 4. Ubrzavanje ekonomskog rasta Opštine i zaokruživanje procesa tranzicije ka tržišnoj

privredi (stimulisanje inovacija i produktivnosti, osnaživanje preduzetništva, sprečavanje odlaska kvalitetnih i perspektivnih kadrova)

5. Smanjenje siromaštva i zaštita najugroženijih grupa lokalnog stanovništva, kao i obezbjeđenje pravičnije raspodjele koristi od ekonomskog razvoja među lokalnim akterima

6. Poboljšanje uprave/upravljanja kroz izgradnju kapaciteta za prelazak sa centralizovanog načina odlučivanja na pregovore, saradnju, koordinirano djelovanje i decentralizaciju, kao i sprovođenje principa zajedništva i solidarnosti, te poštovanje ljudskih prava kroz re-afirmaciju prava na razvoj u zdravom i pravičnom okruženju;

7. Osigurati efikasnu kontrolu i smanjenje zagađenja (prioritetno riješiti pitanje deponije) 8. Poboljšati sistem upravljanja i učešća javnosti; mobilisati sve aktere, uz izgradnju

kapaciteta na svim nivoima


86

planirano rješenje organizacije, uređenja i korišćenja prostora 1) obrazloženje planiranog prostornog modela (koncepta) Sveobuhvatnim sagledavanjem i ocjenom postojećeg stanja opštine Žabljak, uočavanjem razvojnih potencijala, potreba, snaga, slabosti, mogućnosti i ograničenja, tj pretnji za ostvarenje ukupnog razvoja, oslanjajući se na osnovne razvojne pravce sa nivoa Crne Gore i savremene tendencije u planiranju i uređenju prostora, a na osnovu utvrđenih opštih i posebnih ciljeva razvoja svake pojedinačne oblasti - segmenta prostora, definisani su osnovni strateški pravci i mogućnosti ravoja opštine Žabljak. Radi eliminisanja postojećih problema kroz postizanje glavnih razvojnih ciljeva: poboljšanje demografske i ekonomske situacije i očuvanje vrijednosti životne sredine, u budućnosti je potrebno forsirati slijedeće strateške pravce prostornog razvoja:

Razvoj, uređenje i funkcionisanje mreže naselja, opštinskog centra Žabljaka, subopštinskog centra Njegovuđa kao i centara zajednica naselja Virak, Borje i Krš, kao i većih prigradskih / turističkih zona na potezu Pašina voda – Javorje – Virak – Motički Gaj - Žabljak – Borje, a posebno revitalizacija sela i povećanje njihove atraktivnosti i agro-turističke valorizacije, uz racionalno korišćenje zemljišta u naseljima i poboljšanje komunalne opremljenosti i opremljenosti objektima društvenog standarda

Razvoj područja na bazi korišćenja prirodnih i stvorenih resursa u skladu sa principima održivog razvoja, kao i uređenje pejzaža, radi formiranja i jačanja značaja područja sa aspekta prirodnih i kulturnih vrijednosti. U okviru ovog strateškog pravca ističu se: - Razvoj turizma na bazi izuzetnih nedovoljno iskorišćenih potencijala ovog

područja – netaknute čiste prirode, terena pogodnih za različite vidove zimskog turizma, bogatstva flore i faune, prirodnih vrijednosti, vrijednih kulturno – istorijskih spomenika, tradicionalnog načina života na selu i katunima, itd.

- Razvoj poljoprivrede na bazi, u prvom redu, prostranih pašnjačkih i livadskih površina, sa akcentom na proizvodnji zdrave hrane i njenoj primarnoj preradi koja se bazira na planinskom stočarstvu, proizvodnji krompira i planinskim žitaricama, u prvom redu.

- Razvoj šumarstva na bazi održivog gazdovanja šumama i unapređenja šumskog fonda

- Razvoj industrije i i sektora malih i srednjih preduzeća na bazi korišćenja prirodnih resursa i prerade poljoprivrednih proizvoda (meso, mlijeko, vuna, voće, povrće...), drveta i dr.

- Razvoj građevinarstva na bazi korišćenja građevinskih sirovina (šljunak, kamen, drvo), pogotovo u kontekstu budućeg razvoja turizma, odnosno izgradnje turističkih kapaciteta i infrastrukture.

- Razvoj energetike - proizvodnje energije na bazi energije vjetra Razvoj infrastrukture (putne infrastrukture i drugih vidova komunikacija,

elektroenergetske i hidroteničke mreže vodosnabdijevanja i kanalisanja otpadnih voda, zaštite voda i zaštite od voda, komunalnih objekata), u kontekstu potreba lokalnog stanovništva, ali i kao načina iskorištavanja komparativnih prednosti ovog dijela Crne Gore (u pogledu saobraćajnog položaja na putu prema Srbiji, BiH preko Pljevalja i Plužina i drugim evropskim zemljama, mogućnosti za izvoz proizvoda sa ovog područja, posebno energije).

Sveobuhvatna zaštita životne sredine i kulturno – istorijskih spomenika, zaštita od elementarnih nepogoda, tehničko – tehnoloških nesreća i drugih katastrofa, kao preduslov ukupnog razvoja, a naročito eko-poljoprivrede i eko-turizma.


87

2) koncepcija korišćenja, uređenja i zaštite planskog područja ŽABLJAK U SISTEMU NASELJA CRNE GORE Dugoročna politika urbanizacije koja će biti zasnovana na podsticanju razvoja policentričnog sistema naselja sastavljenog od mreže centara različitih hijerarhijskih rangova i usklađenog razvoja širih gradskih područja, kroz koncept prostornog razvoja mreže naselja i infrastrukture, opredeljuje Žabljak za jedan od opštinskih centara u sjevernom dijelu Crne Gore. U skladu sa tim Žabljak će razvijati različite funkcije: ekološki-prostorno prihvatljive proizvodne aktivnosti, obrazovanje srednjeg ranga, aktivnosti kulturnih centara, odgovarajuće zdravstvene usluge, usluge socijalnog staranja, posebne sportske i turističke programe i razvijeniju trgovinu i druge komercijalne aktivnosti. Pored Žabljaka državnim konceptom apstrofirana je Njegovuđa kao lokalni centar. U širem kontekstu Žabljak se javlja kao dio crnogorske razvojne osovine Risan-Grahovo-Nikšić-Šavnik-Žabljak-Pljevlja, a kao područje u najveđoj mjeri gravitira ka Pljevljima kao regionalnom centru Sjevernog regiona. Iako žabljačko područje ne pripada prekograničnim razvojnim zonama, nalazi se u njihovoj neposrednoj blizini i to:

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Pljevlja, Gradac - Foča prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistralnog puta Pljevlja-Gradac

- -Šula-Foča i dalje prema Sarajevu, energetske distributivne infrastrukture, privredna saradnja u području industrije i trgovine i kulturna saradnja.

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Pljevlja, Bijelo Polje - Prijepolje, Priboj prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela autoputa Beograd-Južno primorje, priključka Pljevalja na prugu Beograd-Bar i energetske distributivne infrastukture, privredna saradnja u području industrije i trgovine i kulturna saradnja.

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Maglić – Bioč – dolina Sutjeske (Plužine –Foča), (koju sačinjavaju djelova Pivske i Durmitorske razvojne zone i prekogranična područja Foče u Bosni i Hercegovini) prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistrale za brzi saobraćaj Nikšić – Plužine – Šćepan polje, privredna saradnja u području vodoprivrede i energetike, turizma, poljoprivrede i trgovine, zaštite životne sredine (planirani regionalni park Maglić-Bioč-Volujak sa Nacionalnim parkom „Sutjeska” i ekološki koridor jugoistočnih Dinarida) i kulturne saradnje.

KONCEPT PROSTORNE ORGANIZACIJE I RAZVOJ MREŽE NASELJA I CENTARA Osnova predloga koncepcije budućeg razvoja i organizacije mreže naselja i centara opštine Žabljak, u skladu sa navedenim ciljevima razvoja, jeste, primarno – jačanje Žabljaka kao opštinskog centra i centra Durmitorskog područja, sekundarno – dalje jačanje i osnaživanje polifunkcionalnosti subopštinskog centra Njegovuđe, kao i razvoj onih naselja čija demografska projekcija ukazuje na perspektive daljeg egzistiranja, a koja u skladu sa takvim pretpostavkama imaju mogućnost da postanu centri sa specijalizovanim funkcijama (eko-sela, turistički centri, centri popljoprivredne proizvodnje, centri primarne prerade šumskog i ljeko bilja, itd.). Ova koncepcija proističe iz analize stanja u mreži naselja, njihove prostorno-organizacione strukture, centraliteta pojedinih naselja i funkcionalno-gravitacionog uticaja; njena homogenizovanost ostvariće se primjenom modela koncentrisane disperzije razvoja na području opštine. Na osnovu ovog modela, razvoj aktivnosti i uslužno-servisnih djelatnosti ostvaruje se ne samo u opštinskom centru, već i u ostalim lokalnim centrima većeg značaja i razvijenijim seoskim naseljima. Glavni preduslov ostvarivanja disperzije razvoja jeste efikasno saobraćajno povezivanje kako između samih naselja, tako i ka opštinskom centru Žabljaku, ali i ka centrima regionalnog i republičkog značaja (Pljevlja, Nikšić i Podgorica), uz neophodno povezivanje sa Primorskim regionom i stvaranje integralne turističke ponude planinskog i primorskog dijela Crne Gore. S obzirom na planinski karakter područja i teškoće uspostavljanje ekonomski opravdane infrastrukturne mreže, efikasno povezivanje seoskih naselja od kojih su pojedina sezonskog karaktera, ostvariće se uspostavljanjem specijalizovanih vrsta prevoza (manji autobusi po pozivu), kao i razvojem mobilne telefonije. Koncentracija proizvodno-uslužnih djelatnosti u Žabljaku i ostalim centrima na području opštine, zahtevaće racionalno korišćenje


88

zemljišta i uspostavljanje ekološke ravnoteže u cilju očuvanja raspoloživog poljoprivrednog zemljišta i ostalih resursa i vrijednosti prostora. U skladu sa postavkama koncepta prostornog razvoja mreže naselje Prostornog plana Republike Crne Gore do 2020. godine, dugoročna politika urbanizacije biće zasnovana na podsticanju razvoja policentričnog sistema naselja, sastavljenog od mreže centara različitih hijerarhijskih rangova i usklađenog razvoja širih gradskih područja. U širem kontekstu, na budući razvoj i racionalno organizovanje postojeće mreže gradskih i seoskih naselja opštine Žabljak poseban značaj će imati funkcionalno osnaživanje susjednih centara regionalnog značaja (Pljevlja i Nikšić) i Podgorice kao centra državnog značaja. Razvojne perspektive naseobinskih struktura na području opštine otvoriće se završetkom radova na izgradnji magistralnog puta Pljevlja-Žabljak-Šavnik-Nikšić-Risan (koja djelimično prelazi u kategoriju brze saobraćajnice), regionalnog puta Žabljak-Trsa-Plužine (umrežavanje Durmitorskog područja, pri čemu je ona najkraća veza sa Bosnom i Hercegovinom) i aktiviranjem postojećeg aerodroma sportsko-turističke namjene na lokalitetu Banske kuće, u blizini Žabljaka. Generalno posmatrano, koncept budućeg razvoja naselja opštinskog područja prevashodno će biti oslonjen na formiranje komplementarne ponude na bazi organske poljoprivrede i turizma, uz tradicionalnu djelatnost šumarstva na ovom području. Durmitorsko područje integralni je dio razvojnog koridora Risan-Grahovo-Nikšić-Šavnik-Žabljak-Pljevlja; u narednom planskom periodu ostvariće se intenzivnije prostorno-funkcionalne veze sa Pljevaljskom i Nikšićkom razvojnom zonom. Sve aktivnosti predviđene konceptima raznih djelatnosti u okviru Prostornog plana Opštine, a u cilju razvoja naseljskih struktura, neminovno moraju biti usaglašene sa ekološkim kapacitetima prostora, programima uređenja i mjerama zaštite u okviru Nacionalnog parka "Durmitor", kako bi se postojeće prirodne, pejzažne i ambijentalne karakteristike naselja sačuvale u izvornom obliku. Jedino sprovođenjem principa uravnoteženog, održivog razvoja ostvariće se osnaživanje privredno-ekonomskog razvoja naseljskih centara uz očuvanje biodiverziteta i prirodnih karakteristika područja. PROSTORNI KONCEPT RAZVOJA DRUŠTVENE INFRASTRUKTURE (JAVNE SLUŽBE)

Osnovni cilj socijalnog razvoja na teritoriji opštine Žabljak je poboljšanje kvaliteta života građana, a posebno se odnosi poboljšanje kvaliteta usluga i dostupnosti javnim službama. Razvoj javnih službi odvijaće se u skladu sa postojećom mrežom objekata, u zavisnosti od budućih potreba zajednica naselja i u skladu sa novim ulaganjima, sa ciljem daljeg razvoja centara u mreži naselja Opštine. Pored opštinskog centra, prioritet u tom smislu imaju subopštinski centar i centri zajednica naselja. Lociranje objekata javnih službi u subopštinske centre i centre zajednica naselja, odnosno lokalne centre na nivou Opštine odvijaće se sa ciljem obezbjeđenja kvalitetnih uslova za život i zadržavanja stanovništva u ruralnom području. Osnovni cilj socijalnog razvoja na teritoriji opštine Žabljaka je poboljšanje kvaliteta života građana, a posebno se odnosi poboljšanje kvaliteta usluga i dostupnosti javnim službama. Predložena pravila za planiranje javnih službi u opštini Žabljak se odnose na slijedeće: - dalji razvoj Žabljaka, kao opštinskog centra, i primarnog centra za razvoj zdravstva,

obrazovanja, kulture, socijalnog staranja, i drugo, - snažniji razvoj objekata javnih službi u subopštinskom centru Njegovuđa, i centrima

zajednica naselja Virak i Borje, - podizanje nivoa kvaliteta objekata javnih službi u svim ostalim naseljima, što će se postići

sanacijom, adaptacijom i rekonstrukcijom postojećih objekata ili izgradnjom novih objekata, - obezbjeđivanje efikasnije dostupnosti korisnika objektima javnih službi, što bi se

realizovalo organizovanjem novih, prilagođenih formi usluga (formiranje mobilnih službi), odnosno poboljšanjem saobraćajnica i bolje organizovanog javnog prevoza građana, a posebno učenika srednje škole,

- stimulisanje (poreskim olakšicama) privatnog sektora na lokalnom nivou, kako bi ponudio nove programe u radu javnih službi,

- omogućavanje jedinstvenog funkcionisanja privatnog i javnog sektora naročito u ruralnom području, što bi trebalo da podrži i lokalna vlast,

- uspostavljanje ravnoteže u pružanju usluga stanovništvu opštinskog središta i ruralnih naselja, naročito kad su u pitanju obavezne ustanove javnih službi (osnovne škole i primarna zdravstvena zaštita),


89

U oblasti obrazovanja i zdravstva neophodno je slijedeće: - održavanje i obnavljanje objekata osnovnog obrazovanja u seoskim sredinama - obezbjeđivanje boljeg đačkog prevoza uz zadržavanje postojećih područnih odjeljenja sa

uvođenjem novih programa – mobilne nastavne ekipe specijalizovane za pojedine programe, izgradnja stanova za nastavno osoblje,

- organizovanje specijalnog školovanja i osavremenjavanje dnevnog boravka za djecu ometenu u razvoju (sa grupama od po 6 do 10 korisnika),

- povećavanje gravitacionog područja srednje škole (boljom opremom škola, organizovanijim smeštajem učenika uključujući i privatni sektor, uvođenjem privatnih škola sa proširenjem profila, podsticanjem donatorstva i davanjem stipendija),

- obezbjeđivanje uslova za otvaranje privatne zdravstvene prakse (privatne ordinacije), - obezbjeđivanje uslova za finansiranje privatne inicijative i različitih fondacija u razvoj

srednjeg obrazovanja, sa ciljem zaustavljanja kontinuirane depopulacije. Za ostale javne službe, posebno službu socijalnog staranja je potrebno: - uključivanje privatnog sektora u otvaranje predškolskih ustanova, naročito u seoskim

naseljima (u okviru stambenih prostorija), uz subvencioniranu cenu, jasno definisanim programima u koje će biti uključena lokalna vlast,

- povezivanje razvoja fizičke kulture sa ostalim funkcijama, kako bi se dobili kompleksi kombinovanog sadržaja (rekreativno-sportski, turističko-sportski).

- obezbjeđivanje trajnog smeštaja (u parkovskom okruženju, u blizini zdravstvenog punkta, a i u zoni dostupnosti mogućim centrima rada) za osobe kojima iz raznih razloga nije dalje omogućen boravak u porodici,

Osnovna strateška opredjeljenja pri rješaanju problema i daljeg razvoja javnih službi u Opštini su slijedeća: 1. U subopštinskom cenru i centrima zajednica sela, do kraja planskog perioda, bi trebalo

obnoviti postojeće objekte i opremiti ih slijedećim sadržajima i objektima javnih službi: matična osnovna škola sa fiskulturnom salom i kompjuterskom opremom, zdravstveni punkt sa apotekom, predškolska ustanova, dom kulture sa bibliotekom i manjom salom, teren za male sportove, vjerski objekat po potrebi.

2. Škole sa malim brojem odjeljenja, odnosno malim brojem učenika po odjeljenju ne bi trebalo zatvarati, a ukoliko do toga dođe problem se može riješiti organizovanjem prevoza do matičnih ili drugih područnih škola. Osavremenjavanje školske nastave ostvariće se izgradnjom biblioteka, fiskulturnih sala i drugih sportskih terena, unapređenjem kompjuterske opreme i slično,

3. Stručnu srednju škole razvijati u skladu sa težnjama i potrebama omladine za određenim obrazovanjem, kao i potrebama za određenim kadrovima. U tom smislu treba realizovati akcije da bi se obezbijedio potrebni prostor. Potrebno je razmotriti poboljšanje komunalne opreme u svim obrazovnim objektima.

4. Zdravstvene stanice, u subopštinskom centru i centrima i centrima zajednica naselja, kao i ambulante u selima, treba da imaju lekara opšte prakse u obje smijene, ali i mogućnosti za povremene specijalističke preglede, dok za najudaljenija naselja, treba predvideti mobilne ambulante. Ako postoje uslovi - stomatološke službe treba formirati u matičnim osnovnim školama i u srednjoj školi. Apoteke locirati u okviru zdravstvenih stanica i ambulanata u subopštinskim centrima i u centrima zajednica sela, uz mogućnost da se ova djelatnost ustupi i privatnoj inicijativi u svim naseljima. Neophodno je što prije sanirati i bolje komunalno opremiti objekte u svim zdravstvenim punktovima u Opštini.

5. Za potrebe dječije zaštite i socijalnog staranja pored postojećih, mogu se koristiti i osnovne škole ili drugi objekti uz adaptaciju i promjenu namjene. Osim toga, potrebno je podržati otvaranje privatnih obdaništa ne samo u centrima zajednica sela, nego i u drugim seoskim naseljima gdje se za to ukaže potreba. Brigu o starima omogućiti eventualnim planiranjem Gerontološkog centra.

6. Dimenzionisanje sadržaja kulture zasnivati na principu da se na nivou svakog centra zajednice sela za 1.000 stanovnika obezbijedi najmanje 180m2 izgrađenog prostora za razne kulturne i društvene potrebe, uz korišćenje raspoloživog prostora u postojećim objektima kulture i neophodnu rekonstrukciju. Ove prostore prilagoditi različitim kulturnim i društvenim aktivnostima vezanim za potrebe stanovništva (na primjer da obezbjede bioskopsku, odnosno kamernu predstavu, kao i druge kulturne manifestacije). Za to je


90

moguće koristiti slijedeće modalitete: mobilni bioskopi, biblioteke i pozorišta; upotreba tipskih - montažnih objekata; uzimanje prostorija u zakup, višenamjensko korišćenje objekata i drugo.

7. Sprovoditi stalne akcije sa ciljem razvoja sportskih aktivnosti i u skladu sa tim dograđivati i obnavljati terene za male sportove u naseljima i centrima zajednica sela. Potrebno je tekođe, organizovati sportske manifestacije.

PROSTORNI KONCEPT RAZVOJA STANOVANJA Razvoj i uređenje naselja jedan je od primarnih zadataka kome treba pristupiti zbog poboljšanja opštih uslova života i rada u njima, a potom i sprečavanja daljeg iseljavanja stanovništva. Zbog toga je potrebno pristupiti integralnom uređivanju i razvoju, kako samih naselja, tako i pripadajućeg atara. Osnova za planiranje, uređenje i izgradnju u naseljima opštine Žabljak, treba da budu jasno koncipirani srednjoročni programi uređenja prostora, a potom i uslovi za uređenje pojedinačnih prostornih cjelina (lokacija i građevinskih parcela). Srednjoročnim programima uređenja prostora treba jasno definisati razvoj u slijedećim oblastima:

1. izgradnje objekata suprastrukture i komunalne infrastrukture, 2. uređenja zemljišta (poljoprivrednog, šumskog, vodnog i građevinskog) 3. rekonstrukcije i sanacije postojećeg građevinskog fonda i 4. zaštite prirodnih i stvorenih vrijednosti.

U skladu sa navedenim definisane su osnovne planske smjernice za buduće intervencije, koje se odnose na budu organizaciju građevinskih reona, a koje je moguće ostvariti na slijedeći način: definisanjem uslova za uređenje javnih površina (izgradnja pristupnih saobraćajnica,

organizovanje neophodnih javnih naseljskih sadržaja, uređeno javno zelenilo, neophodna komunalna infrastruktura)

definisanjem uslova i pravila gradnje obezbjeđivanje uslova za legalizaciju bespravne gradnje i postepeno aktiviranje prizemlja objekata tercijarnim sadržajima komplementarnim

stanovanju (usluge, trgovine, individualno privređivanje). Opšte smjernice za razvoj i uređenje naselja Zbog povećanja produktivnosti poljoprivredne proizvodnje, potrebno je naselja razvijati periferno u odnosu na površine poljoprivrednog zemljišta. Značajnu vannaseljsku infrastrukturu je takođe neophodno pažljivo planirati i projektovati, kako bi se u najmanjoj mogućoj mjeri remetila postojeća organizacija poljoprivrednih i šumskih površina; S obziom da je u opštini Žabljak najvećim dijelom zastupljena individualna izgradnja, odnosno privatna građevinska inicijativa, prilikom planiranja razvoja i uređenja naselja, kroz novu izgradnju (stambenu i nestambenu) neophodno je uskladiti slijedeće uslove i aspekte: a) fizičke karakteristike zemljišta:

veličina i oblik parcele (minimalna površina građevinske parcele), vrsta zemljišta, nosivost i druge geomehaničke osobine terena (stabilni nagib do 20°), tereni vrlo slabe do srednje jake erozije,

b) ekonomske karakteristike zemljišta: cena zemljišta, uslovi pribavljanja zemljišta, uslovi korišćenja, uslovi odstupanja,

c) lokacija i infrastrukturna opremljenost: odnos prema okolini, uslovi pristupačnosti, opremljenost komunalnom i saobraćajnom infrastrukturom,

d) socijalno – demografski uslovi: privlačnost okoline, blizina radnog mjesta ili potrošnje, demografska i socijalna struktura.

Stambene potrebe su definisane u skladu sa demografskim priraštajem i kvalitetom nasleđenog stambenog fonda. Za proračun potrebnog proširenja stambenog fonda tipično domaćinstvo računati sa 3-4 člana, a odgovarajuća tipična stambena jedinica 60-80m2 (3-4 sobni stan). Navedeni parametri važe za stanovanje, a parametri za stambene jedinice koje se koriste za izdavanje turistima dati su u posebnom poglavlju ovog PUP-a koje se odnosi na izgradnju na urbanom području Žabljaka i na dijelovima područja za koje se neće donositi urbanistička planska dokumentacija.


91

Opšti urbanistički parametri za pojedine tipove naselja Opštinski centar Stambene potrebe na području grada Žabljaka zadovoljavaće se u postojećem a naročito neiskorišćenom stambenom fondu. Nekvalitetne stambene objekte treba sanirati, rekonstruisati i standardno opremiti instalacijama vodovoda, kanalizacije, električne energije, TK i grejanja. U pogledu iskorišćenosti zemljišta, uslova gradnje, planiranih namjena i sadržaja u okviru ovog dokumenta urbani parametri su prikazani u plansko urbanističkom dijelu. Subopštinski centar i centar zajadnice sela i ostala naselja poluurbanog tipa U pogledu stambenog fonda, imajući u vidu dva prisutna trenda – umjereni suficit kao posljedicu emigracionih tokova i znatno učešće fonda lošeg boniteta, preporučuje se dalji razvoj poluurbanog tipa stanovanja u manjim porodičnim kućama niže spratnost, u kombinaciji sa zanatima i ugostiteljstvom i potpuno čistom kućnom ekonomijom, po pravilu organizovanom u dubini parcele iza stambenog dvorišta sa obaveznom predbaštom, posebno za parcele uz regionalne puteve. Naselja djelimično opremljena komunalnom infrastrukturom, opremiti u potpunosti neophodnim instalacijama (vodovod, elektrika, telefon, etažno grejanje, kanalizacija). U centrima zajednica naselja, kao i naseljima sa specijalizovanim funkcijama postoje stanovi lošeg standarda i boniteta, koje treba obnoviti, zameniti, rekonstruisati, prilagoditi novim potrebama. Stanovanje u njima je unapređeno ruralno, jednoporodično stanovanje sa zanatima, ugostiteljstvom i kućnom ekonomijom, uglavnom čistom, bez čuvanja krupne stoke. Objekti su tradicionalne slobodnostojeće prizemne i jednospratne kuće, na parceli veće površine. infrastrukturno su dobro opremljeni (vodovod, elektrika, kanalizacija). U obuhvatu ovog plana moguća stambena izgradnja je 1) unutar građevinskog rejona naseljenog mjesta, kao i 2) na poljoprivrednom zemljištu van naseljenog mjesta za potrebe stanovanja poljoprivrednog domaćinstva i R) vikend stanovanje ili kuće za odmor. Ostala seoska naselja U ostalim seoskim naseljima postoji izražena potreba za zamenom i obnovom neodgovarajućeg i nekvalitetnog građevinskog fonda. Proces obnove, zamene ili rekonstrukcije postojećih kuća u pojedinim selima će se spontano dešavati, brže ili sporije. Poseban impuls ovom procesu može dati dobro organizovani razvoj seoskog i lovnog turizma, posebno u zoni Sinjajevine, na Jezerskoj visoravni, Podgori, Nadgori, Ninkovićima i naseljima u kanjonu Tare. Stanovanje u ovim naseljima, koje je klasično ruralno sa pripadajućom kućnom ekonomijom, organizovati tako da se obezbjede zadovoljavajući higijensko – tehnički uslovi u pogledu vodosnabdijevanja i kanalisanja otpadnih voda do higijenske jame. U obuhvatu ovog plana moguća stambena izgradnja je 1) unutar građevinskog rejona seoskog naselja, 2) na poljoprivrednom zemljištu van seoskog naselja za potrebe stanovanja poljoprivrednog domaćinstva kao i i R) vikend stanovanje ili kuće za odmor. Posebno se naglašava neophodnost očuvanja ambijentalnih cjelina određenih PPPPN NP Durmitor (Tepca, Mala Crna Gora, Bosača i dr.). 3) ekonomsko - tržišna i demografska projekcija Opština Žabljak nije do sada donela nekoliko bitnih dokumenata za izradu ekonomsko-tržišne projekcije, kao što su Akcioni plan Opštine, a posebno Srednjeročni i dugogodišnji investicioni plan. Takođe, ne postoje informacije da je za konkretne razvojne programe urađena projektna dokumentacija, investicione studije odnosno biznis planovi i dr.. Navedeni dokumenti bi omogućili realnije sagledavanje, posebno u pogledu prioritetnih aktivnosti, dinamike realizacije, okvirnih sredstava za realizaciju pojedinih aktivnosti/programa, izvora sredstava i drugih tržišnih elemenata. U nedostatku navedenih informacija, ekonomsko - tržišna projekcija je globalnog karaktera, prije svega orijentisana na ocenu održivosti koncepta privrednog razvoja i planskih rješenja, kroz ocenu očekivanih efekata na razvoj. Opština Žabljak ima značajna ograničenja za razvoj (demografska, ekonomska, finansijska, prirodna, saobraćajna, i dr.). Demografski potencijal je limitiran: broj stanovnika je tokom proteklih godina značajno smanjen, posebno na ruralnom području, što posebno ugrožava ravnomjerni razvoj opštinske teritorije. Broj zaposlenih je značajno smanjen, a zainteresovanost za preduzetništvo i porodični biznis nije na zadovoljavajućem nivou. Analiza budžetskih prihoda


92

za ranije godine (2005., 2006. i 2007.) da su sredstva limitirana, i da su najobimniji izvor sredstava transferna sredstava dok su očekivane donacije izostale. Pored toga, radi se o području NP “Durmitor”, koje je, s jedne strane značajan razvojni potencijal, dok, s druge strane predstavlja određeni vid “ograničenja” u smislu poštovanja režima korišćenja i pravila gradnje. Opština raspolaže i značajnim potencijalima za intenziviranje razvoja turizma i pružanje različitih turistički usluga (skijanje, pešaćenje etno, splavarenje i dr.), prerađivačkih kapaciteta na bazi poljoprivrede (posebno stočarstva) i šumskih proizvoda (drveta, ljekovitog bilja i dr.), kao i vodne privrede (ribolov, mini hidroelektrane, turizam). Realizacija određenih planskih rješenja na principima ekonomske isplativosti, zahteva i povezivanje sa okruženjem. U tom smislu, osnovni zadaci u sprovođenju planskih rješenja su definisanje konkretnih programa, organizacione i upravljačke strukture, kao i aktivnosti promocije u okviru zajedničkog tržišnog nastupa. Očekivani efekti planskih rješenja Opšti razvojni cilj je stvaranje uslova za održivi razvoj prirodnih i drugih dobara kao najznačajnijeg razvojnog potencijala - što podrazumjeva da budu u funkciji razvoja prepoznatljive i konkurentne lokalne ekonomije, zapošljavanja, povećanja prihoda, zadržavanja stanovništva i privlačenja potencijalnih različitih korisnika ovog prostora. Zbog toga su turistička privreda i prerađivački kapaciteti u poljoprivredi i šumarstvu prepoznati kao nosioci razvoja lokalne ekonomije. Pored direktnih efekata na povećanje prihoda i zaposlenosti u okviru turističke djelatnosti, turizam će doprinijeti razvoju komplementarnih oblasti i grana koje su u funkciji razvoja i opsluživanja turističke privrede, kao što su: poljoprivreda, raznovrsne usluge i servisi (lične, komunalne, saobraćajne i druge) i mala privreda. Koeficijent multiplikacije na razvoj naprijed navedenih komplementarnih segmenata privrede i usluga iznosi 1,3. Očekivani direktni efekti od budućeg razvoja turizma odnosno izgradnje novih smeštajnih kapaciteta na zapošljavanje mogu se računati sa parametrima: na 1 ležaj u vanhotelskim kapacitetima min. 0,10 zaposlenih, a u hotelskim kapacitetima min. 0,40 zaposlenih. U oceni očekivanih direktnih efekata na prihod pošlo se od slijedećih parametara: min. 15 Eur za noćenje (sa doručkom) po ležaju u vanhotelskim kapacitetima, a 60 Eura u hotelskim kapacitetima. Za vanhotelske kapacitete može se poći od prosječne zauzetosti od 50%, i sezonsko korišćenje u trajanju od 3 mjeseca. Za hotelske kapacitete procenjuje se da će prosječna zauzetost smeštajnih kapaciteta iznositi oko 80% i da će se koristiti tokom 6 mjeseci. Turistički sadržaji i aktivnosti vezane za vodni potencijal, kao što su marine i pristani, rafting, splavaranje, ribarenje i drugo pružaju dodatne mogućnosti za zapošljavanje i prihodovanje, kroz otvaranje servisa, pružanje različitih turističkih usluga, otvaranje specijalizovanih prodavnica i sl.. Pored navedenog, na ovom području ima uslova a i oseća se tražnja za novim kapacitetima vezanim za pružanje skijališnih usluga. U tom smislu realno je očekivati izgradnju novih prevoznih kapaciteta, manjeg prevoznog kapaciteta (sa 2 - 4 sedišta), s obzirom da visokokapacitetna prevozna sredstva (4 i višesedelni) zahtevaju velika ulaganja u osnovna sredstva (od 4 pa do 10 miliona Eura). Pored direktnih efekata, turizam podstiče privatne subjekte da razvijaju lokalne proizvode kao komplementarnu ponudu. Zato su identifikovani ključni lokalni proizvodi za komercijalizaciju: prehrambeni (sirevi, kačkavalji i sl.), drvni (rukotvorine, suveniri, oprema i sl.). Na taj način se povratno podstiče poljoprivredna i ostala lokalna proizvodnja i usluge. Od poljoprivrednog potencijala se očekuje da se na osnovu poboljšanja organizacionih pretpostavki (zadruge, udruženja poljoprivrednika, otkupne stanice, hladnjače, sušare, poljoprivredni servisi i dr.) poveća primarna proizvodnja. Mogući kapaciteti, sa procenjenom orijentacionom cenom i angažovanjem radne snage, su slijedeći:

- hladnjače, čija je vrijednost oko 350.000Eur do 500.000Eur. Broj zaposlenih je između 10 do 15 radnika, ne uzimajući u obračun sezonsku radnu snagu;

- klanice sa 30 do 50 zaposlenih, čija je prosječna cena oko 1.800.000Eura (uključujući i hladnjaču);

- mljekara, kapaciteta od oko 10.000 lit. mlijeka za dnevnu preradu i proizvodnju jogurta koja zapošljava oko 20 radnika. Potrebna sredstva za nabavku opreme iznose oko 1.200.000Eur; i

- farme, veličine od 50 do 200 ovaca, koje mogu da se realizuju u porodičnom domaćinstvu. Farme od 50 ovaca angažuju od 1 do 2 zaposlenih, s tim da njihovo funkcionisanje zahteva oko 8ha zemljišta – za obezbjeđenje livadskog sena oko 3-4ha,


93

travne silaže 1-1,5ha i za ostalu hranu (lucerke i dr.) oko 2-3ha. Farme veličine 200 ovaca angažuju oko 2-3 radnika i značajne površine za obezbjeđenje livadskog sena 9-15ha, travne silaže 4-8ha i oko 100ha pašnjaka.

Vodni potencijal je vrlo značajan za razvoj ribarstva. U tom smislu, očekuje se realizacija novih kapaciteta proizvodnje ribe manje veličine (najviše do 500 tona). Šumski potencijal je značajan. Od oko 22.000m3 drvne mase za preradu danas se koristi samo mali dio ovog potencijala, što omogućuje otvaranje novih kapaciteta - pilana (većih i manjih) i malih prerađivačkih pogona. Mogući kapaciteti su slijedeći:

- veća pilana (proizvodnja drvne građe i proizvoda od otpadnog drveta), koja zahteva ulaganja u opremu u vrijednosti od 250 do 500.000Eura, a zapošljava oko 20 do 40 radnika;

- sušara, čija se vrijednost kreće oko 250.000Eura; i - mali drvoprerađivački kapaciteti (proizvodnja peleta i ogrevnog materijala, delova

nameštaja, različite opreme i drugih proizvoda), koji mogu da se realizuju kroz porodični biznis.

Takođe ovo područje raspolaže značajnim potencijalom – ljekovitim i aromatičnim biljem, što omogućuje preradu i to u više faza, a koji se koriste u farmaceutskoj, prehrambenoj, konditorskoj, alkoholnih i bezalkoholnih pića, kozmetičkoj i drugim industrijama. Pored sakupljanja i dorade samoniklog ljekovitog bilja i šumskih plodova u odgovarajućem centru, treba ispitati mogućnosti za razvoj plantažne proizvodnje ljekovitog bilja, proizvodnje rasada i semenog materijala, i na kraju uvođenje tehnologije destilacije (vodenom parom a potom i tehnologije ekstrakcije). Preporuke u tom smislu je preduzimanje akcija na organizaciju otkupa ljekovitog bilja, kao i gljiva, organizovanja prerade i obezbjeđenje kapaciteta za sušenje. Orijentacioni troškovi realizacije infrastrukturnih sadržaja – elementi za procjenu Vodovodna mreza Izgradnja vodovodne mreže sa svim građevinskim i instalaterskim radovima. U cijenu uračunata ugradnja nadzemnih protivpožarnih hidranata. Obračun po m dužnom:

Ø 200 mm 150,00 Eura Ø 150 mm 100,00 Eura Ø 100,80,50 mm 80,00 Eura

Fekalna kanalizacija Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja fekalne kanalizacione mreže. U cijenu obračunati svi građevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mreže po m dužnom:

Ø 300 mm 130,00 Eura Ø 250 mm 120,00 Eura Ø 200 mm 100,00 Eura

Atmosferska kanlizacija Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja atmosferske kanalizacione mreže. U cijenu uračunati svi građevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mreže po m dužnom:

Ø 800 mm 200,00 Eura Ø 500 mm 170,00 Eura Ø 400 mm 160,00 Eura Ø 300 mm 130,00 Eura Ø 250 mm 120,00 Eura

Postrojenje za prečišćavanje sirove vode

20.000 Eura / lit. Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda

210 Eura / korisniku


94

Elektroenergetska instalacija Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja elektroenergetske mreže i instalacija. U cijenu obračunati svi građevinski i instalaterski radovi za kompletnu izgradnju mreže po m dužnom:

110 KV 80 Eura 35 KV 35 Eura 10 KV 15 Eura Podzemni kabl 20 kV 55 Eura

Nabavka svog potrebnog materijala i izgradnja trafostanica potrebnih naponskih nivoa:

TS 110 KV 3.000.000 Eura / kom. 35 KV 2x4MW 500.000 Eura / kom. 35 KV 2x8MW 560.000 Eura / kom. 10 /20/04 KV (1x630) 25.000 Eura / kom. 10 /20/04 KV (2x630) 43.000 Eura / kom.

Oprema za javnu rasvjetu saobraćajnica po m dužnom:

2150 Eura Komunikacioni sistemi TT kanalizacija sa 2 cijevi 110 mm 20 Eura / m’ TT kanalizacija sa 4 cijevi 110mm 25 Eura / m’ Javne zelene površine

25,0 Eura / m2

Zaključne ocjene Kapitalni budžet je limitiran i prvenstveno se koristi za finansiranje lokalne infrastrukture (putevi, vodovodna, elektro i druga mreža), što je jedna od osnovnih pretpostavki za podsticanje privrednog razvoja (turizma, poljoprivrede, šumarstva). Mogućnosti podsticanja privrede iz budžeta Opštine su i do sada bile ograničene i nije realno očekivati da će se u narednom periodu značajnije uvećati. Zato je realno pretpostaviti da se naprijed navedeni programi najvećim dijelom realizuju privatnim sredstvima i u saradnji i finansijsku pomoć nadležnih državnih organa (Ministarstva za razvoj poljoprivrede, šumarstva i vodoprivredu, Ministarstvo turizma i dr.). S obzirom da se radi o većim investicijama, takođe je realno očekivati da se navedenim programi realizuju udruživanjem većeg broja zainteresovanih proizvođača sa područja opštine ili u saradnji sa okruženjem, posebno kada je reč o hladnjačama, sušarama, drvno-prerađivačkim i drugim prerađivačkim kapacitetima. Uslov korišćenja šumskog i vodnog potencijala zahteva poštovanje propisanih mjera zaštite životne sredine kao i pribavljanje ekološke saglasnosti, a ikada je u pitanju izgradnja turističkih i poljoprivrednih kapaciteta posebno propisana pravila iz Plana.

4) faze realizacije Realizacija plana, odnosno njegovih projekcija zavisiće od stvorenog ambijenta, neophodnog za realizaciju. U ovom procesu prostorno-planska dokumentacija predstavlja planski osnov za realzaciju infrastrukture, turističkih i privrednih zona i kapaciteta, razvoj naselja, zaštitu životne sredine i druge segmente prostornog razvoja opštine Žabljak. Pažnja Države, zasnovana na spoznaji da se radi o značajnim prirodnim vrijednostima i turističkim i i poljoprivrednim resursima, ne samo lokalnim i regionalnim već resursima Crne Gore, treba da, na osnovu stavova Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore, bude usmjerena na obezbjeđenje uslova za održivi razvoj opštine Žabljak.


95

Na osnovu PP Crne Gore i PUP-a opštine Žabljak (u daljem tekstu: PUP-u), svi učesnici u procesu sprovođenja opredjeljenja definisanih u PUP-u, kao opštoj osnovi organizacije i uređenja prostora, treba da se pridržavaju smjernica i ispune preduslove, kako slijedi: - Poštovanje i primjena obaveza koje proističu iz nacionalnog zakonodavstva, kao i međunarodnih ugovora i konvencija; - Usklađivanje prostornih i urbanističkih planova nižeg reda sa opredjeljenjima utvrđenim u Prostornom planu Crne Gore i PUP-u, kako bi se, uz uvažavanje odredenih specifičnosti, osigurala komplementarnost funkcija prostornog planiranja na svim nivoima. To podrazumjeva izradu planova prema zajednički utvrđenom sadržaju i metodologiji, primjenu zajedničkih parametara, kriterijuma i standarda kod planiranja, uređivanja i korišćenja prostora u funkciji razvoja; - Usklađivanje razvoja privrede i društvenih djelatnosti sa opredjeljenjima utvrđenim u PUP-u, kako bi se obezbijedio skladan razvoj i eliminisali konflikti u njihovom razvoju; - Usklađivanje planova razvoja pojedinih djelatnosti sa opredjeljenjima PUP-u, uz dosljedno poštovanje principa i ciljeva održivog razvoja. U skladu sa tim, potrebno je prije otpočinjanja realizacije nekih krupnih objekata, a posebno objekata iz oblasti kapitalne infrastrukture (saobraćaja i energetike), eksploatacije prirodnih bogatsava, kao i realizacije turističkih i drugih privrednih objekata koji su potencijalni zagađivači životne sredine, izvršiti studijska istraživanja opravdanosti i izvodljivosti takvih objekata, ne samo sa aspekta društveno-ekonomske opravdanosti, nego i sa aspekta cjelishodnosti prostornog razmještaja tih objekata i njihovog uticaja na životnu sredinu; - Izdvajanje u prostornim i urbanističkim planovima, saglasno opredjeljenjima iz ovog PUP-a, građevinskih, poljoprivrednih i šumskih zemljišta i utvrđivanje uslova za njihovo uređenje i korišćenje. U okviru tako definisanih namjena prostora, u prostornim i urbanističkim planovima treba precizno odrediti: zone zaštite prirode, zone sa specificnim namjenama (npr. infrastrukturni koridori), zone intenzivne planinske poljoprivrede, zone intenzivnog turizma i rekreacije i dr. posebne zone. - Sprovođenje opredjeljenja iz ovog PUP-a treba da prati usaglašavanje, odnosno izmjene i dopune opštinskih odluka i propisa kojima se uređuju uslovi i način korišćenja prostora; - Obezbjeđenje saradnje svih organa i institucija, koje operativno i kompetentno učestvuju u procesu realizacije PUP-a; - Izrada prostornih i urbanističkih planova od strane kompetentnih specijalizovanih institucija koje mogu da, kroz primjenu naučnih metoda u procesu izrade planova, obezbjede trajnu vrijednost i kvalitet planova, kao i da ponude najsavremenija rješenja; - Mjere ekonomske politike na nivou Crne Gore i lokalne uprave moraju biti u funkciji realizacija opredjeljenja ovog Plana. Njima je, prije svega potrebno obezbijediti ravnomjeran regionalni razvoj, prvenstveno kroz brži razvoj Sjevernog regiona i sela, što se javlja kao zajedničko polje djelovanja Države i lokalne uprave, čije mjere ekonomskog razvoja moraju biti usaglašene; - Inventarisanje prostora i formiranje jedinstvenog prostornog informacionog sistema, kao bitne pretpostavke savremenog planiranja, organizacije i kontrole realizacije razvoja prostora, zahtijeva odgovarajuce prilagođavanje, kadrovsku i tehničku osposobljenost Državnih i opštinskih organa i institucija za uspješno i kvalitetno obavljanje ovih poslova; - Smanjenje seizmičkog rizika, primjenom aseizmičkog urbanističkog planiranja, projektovanja i građenja. NAČIN, FAZE I DINAMIKA REALIZACIJE PUP će se realizovati planiranjem i realizacijom aktivnosti utvrđenih radi ostvarivanja ciljeva i principa u sektorskim planskim dokumentima, putem prostorno – urbanističke planske razrade i realizacijom projekata opštinskog i međuopštinskog razvoja u skladu za razvojnim zonama Crne Gore, Regiona i Opštine. Dinamika realizacije PUP-a će zavisiti od mnogobrojnih faktora, internih ili eksternih. Skupština Opštine Žabljak odlučivaće o fazama realizacije Plana, za period do 2020. godine, usvajanjem srednjoročnog petogodišnjeg programa. U prvom petogodišnjem programu - periodu do 2014.god., prioriteti su:

poboljšanje i razvoj saobraćajne mreže, poboljšanje uslova životne sredine, prvenstveno primjena prečišćavanja otpadnih

gasova i voda, rekultivacija i revitalizacija degradiranih prostora i dr. u skladu sa PUP-om i i drugim relevantnim dokumentima,


96

razvoj glavnih privrednih grana: poljoprivrede i turizma, a na pojedinim planom određenim lokalitetima i industrije, eksploatacije nemetala, i dr. u skladu sa principima i zahtjevima održivog razvoja,

postavljanje i/ili poboljšanje centralnih funkcija u naseljima koja su definisana kao centri,

razvoj sistema vodosnabdijevanja i kanalizacije u gradu i ostalim naseljima u skladu sa PUP-om,

razvoj energetskog sistema i i sistema telekomunikacija, razvoj mreže komunalnih objekata, uz rekultivaciju prostora postojeće deponije, po

aktiviranju regionalne deponije na lokaciji u opštini Pljevlja, razvoj turističkih zona i kompleksa. kao i prateće turističke infrastrukture i dr.

Za potrebe efikasne realizacije ovog Plana važno je uspostaviti informacioni sistem PUP-a, koji će omoguciti čuvanje i praćenje podataka o prostornom planiranju, kao i budućem prostornom razvoju. Prostorni informacioni sistem treba da posluži kao baza za buduće izmjene plana i revizije. Smjernice za realizaciju ovih planskih odredbi su: - Utvrđivanje srednjoročnih planskih ciljeva, prioriteta i razvojne politike sa odgovarajućim mjerama; - Poštovanje i primjena obaveza koje proističu iz zakonskih propisa, međunarodnih ugovora i konvencija; - Organizaciono-institucionalna podrška ostvarivanju PUP-a, u prvom redu nadležnih državnih organa, lokalne samouprave, naučnih i stručnih institucija ovlašćenih za obavljanje poslova praćenja i ostvarivanja plana; - Formulisanje načina izvještavanja o stanju uređenja prostora prema clanu 15. Zakona o uređenju prostora i izgradnji objekata, propisivanje postupka, određivanje nadležnih organa, ovlašćenih organizacija i institucija (glavni akteri loaklne uprave su: nadležni sekretarijati za urbanizam, zaštitu životne sredine, uređenje zemljišta, privredu i društvene djelatnosti, agencija za investicije, javna komunalna preduzeća i dr.); - Stvaranje baza podataka i sistema pokazatelja za praćenje i ocjenu ostvarivanja PUP-a (sastavni dio prostornog informacionog sistema opštine). Za ostvarivanje razvojnih opredjeljenja koja su definisana u PUP-u, kao priritetno se izdvajaju aktivnosti: - Obezbeđenje uslova za razvoj prostora u skladu sa zakonom propisanim režimima zaštite i korišćenja prostora; - Integralni razvoj opštine Žabljak u sklopu Sjevernog regiona, koji uključuje saobraćajno uvezivanje, razvoj turizma i poljoprivrede i omogućavanje novih, inovativnih i dugoročno perspektivnih privrednih grana u skladu sa humanim resursima; - Poboljšanje stanja životne sredine sa infrastrukturnim komunalnim opremanjem izgradnjom sistema prečišćavanja otpadnih voda, izgradnjom meduopštinske sanitarne deponije čvrstog otpada (na teritoriji pljevaljske opštine) uz rekultivaciju prostora deponije u blizini Žabljaka, kao i smanjivanje zagađenja vazduha i voda, od strane naseljskih i turističkih sistema, kao i rekultivacija degradiranih zona; - Postizanje dogovora opštine sa susjednim opštinama o saobraćajnim pravcima, zajedničkoj zaštiti životne sredine i komplementarnom turističkom razvoju; - Sprovođenje odrednica PUP-a sa detaljnim opredjeljenjima u detaljnijim prostorno-planskim i urbanističkim dokumentima i sektorskim planskim dokumentima. SMJERNICE ZA ETAPIRANJE RAZVOJA Prostorni razvoj, a posebno razvoj pojedinih djelatnosti može, u odnosu na potencijale i ograničenja, kao i opštu političku i ekonomsku klimu, teći različitim tempom. Interes opštine Žabljak je svakako prosperitet na svim poljima, pri čemu korišćenje resursa i funkcionisanje u skladu sa ekološkim zahtjevima predstavlja osnovo načelo pri planiranju i korišćenju prostora. Resursi koji su interes Države (vredni zaštićeni prirodni predjeli, poljoprivredno zrmljište, šume, mogućnosti za razvoj turizma, eventualno proizvodnju energije,...) svakako predstavljaju dominantnu komparativnu prednost Žabljaka i ističu ih u prvi plan kada se govori o razvojnim šansama ove opštine koja je među prioritetnim u Crnoj Gori u narednom periodu.


97

Pored toga, intenzitet razvoja zavisiće, između ostalog, i od promocije rješenja ovog Plana odnosno od tzv. predinvesticionog marketinga širem krugu interesenata (obim resursa, dometi njegove ekonomske valorizacije, koncesioni i drugi uslovi korišćenja). Pri etapiranju razvoja prioritetno se pretpostavlja:

infrastruktura (putna, energetska, hidrotehnička, državno-pravna i dr.) kao osnov bilo kakvog razvoja,

poboljšanje kvaliteta i zaštita životne sredine predstavlja, takođe, zadatak prvog prioriteta,

obezbjeđenje uslova za razvoj privrednih djelatnosti, u prvom redu turizma i poljoprivrede

što su, istovremeno i najvažnije oblasti čiji se razvoj mora obezbijediti u prvoj etapi razvoja (prvih pet godina po usvajanju plana). U uslovima nedovoljno razvijene privredne strukture opštine Žabljak, pored do sada dominantnih planinskog turizma i poljoprivrede, šumarstva i prerade drveta, mogući nosioci razvoja u budućnosti (poljoprivreda – stočarstvo i voćarstvo, agro – eko – turizam, proizvodnja na bazi lokalnih i uvoznih sirovina i dr.), zajedno sa razvojem putne i tehničke komunalne infrastrukture, svakako imaju prednost u pogledu realizacije planiranih akcija u prvim etapama razvoja (do 2014.) godine, ali se podrazumjeva i realizacija planskih rješenja iz drugih domena (u prvom redu ostalih grana poljoprivrede i industrije na bazi prerade poljoprivrednih proizvoda, domaće radinosti, mineralnih sirovina i dr.), kao i zaštite životne sredine. 5) mreža i objekti supra i infrastrukture Osnove prostorne organizacije u pogledu položaja i povezivanja objekata infrastrukture sa naseljenim mjestima - prostorni koncept razvoja tehničke infrastrukture SAOBRAĆAJ Predlozi osnovnih planskih rješenja Mogućnosti jačanja sveobuhvatnog privrednog, kulturnog i socijalnog razvoja opštine Žabljak ogledaju se u jačanju infrastrukturnih veza (naročito saobraćajnih), čime se omogućava bolji i ekonomičniji protok robe, putovanja ljudi, razmena informacija itd. Predložene aktivnosti imaju za cilj kompletiranje saobraćajnog sistema opštine čime bi se postavila osnova razvijenog saobraćajnog sistema koji bi svoj konačni oblik, predviđen PPO Žabljak, dobio do isteka planskog perioda plana. Drumski saobraćaj Za ostvarivanje ovih ciljeva u planskom periodu potrebno je uraditi slijedeće:

Realizacija puta Risan – Žabljak. Ovaj putni pravac je svrstan u prioritete u Prostornom planu Republike kada se radi o saobraćajnoj infrastrukturi. Put Risan - Žabljak po značaju predstavlja drugu razvojnu osovinu koja treba da integriše severni, srednji i južni region, a posebno da posluži povezivanju primorskog i kontinentalnog turističkog područja. Magistralni put Risan – Žabljak je počeo da se gradi prije 15 godina, dug je 145 km. Izgradnja novog puta skratila je postojeći za više od 20 km. Poseban značaj ova deonica ima za Nikšić jer će ovaj grad približiti moru ali i Durmitoru. Izgradnja ovog puta vršena je po dionicama, od kojih su za plansko područje od značaja slijedeće:

1. Šavnik – tunel „Ivica“: ova deonica puta je završena i puštena u saobraćaj krajem 2010.godine.;

2. Tunel „Ivica“ – Motički Gaj: ova deonica puta je završena i puštena u saobraćaj krajem 2010.godine.

Predmetni put se na teritoriji opštine Žabljak pruža u dužini od oko 7,5 km, od granice sa opštinom Šavnik pa do uklapanja u postojeći regionalni put R – 5. Put Risan - Žabljak je od izuzetnog značaja za aktiviranje potencijala celog regiona. Njegov koridor se pruža teritorijama opština Kotor, Nikšić, Šavnik i Žabljak što podrazumjeva koordinisano delovanje nadležnih službi svih opština u njegovoj realizaciji.

Izgradnja obilaznice oko Žabljaka u cilju izmeštanja tranzitnog saobraćaja jedan je od prioritetnih zadataka u planskom periodu. Problem prolaska putničkih i komercijalnih vozila


98

kroz sam centar naselja postaće izraženiji završetkom magistralnog puta Žabljak – Risan koji će generisati mnogo veće saobraćajne tokove nego postojeći regionalni put. Trasa buduće obilaznice je uslovljena konfiguracijom terena i ne sme ugroziti planiran razvoj grada. Imajući to u vidu predlaže se rekonstrukcija postojeće gradske saobraćajnice koja zaobilazi centralnu gradsku zonu Žabljaka sa istočne strane i koja se u zoni lokaliteta Meždo odvoja od regionalnog puta R – 5. Trasa dalje prolazi Tmajevce i Junčev do da bi se u podnožju Javorovače spojila sa sadašnjim regionalnim, a budućim magistralnim putem Žabljak – Risan. Dužina saobraćajnice je oko 3.100 m. Tehničke karakteristike obilaznice moraju zadovoljavati propisane kriterijume za magistralne putne pravce po pitanju poprečnog preseka, poluprečnika krivina, maksimalno dozvoljenih nagiba i pratećih objekata. Trasa je djelimično izgrađena, što je iniciralo izgradnju stambenih objekata uz sam put čime obilaznica gubi svoju primarnu funkciju. Predloženo rješenje je potrebno shvatiti kao prelazno tj. kao fazu u konačnom izbacivanju tranzitnog saobraćaja iz centralnih gradskih zona. U slučaju velikog, eksplozivnog razvoja grada, planirana obilaznica bi postala gradska saobraćajnica koja bi sa postojećom mrežom ulica i izgradnjom nove obilaznice činila prstenasti sistem saobraćajnica koji bi bio upotpunjen novoizgrađenim radijalnim pravcima koji bi vodili do samog centra. Trasa konačne obilaznice odvaja se od budućeg magistralnog puta Risan – Žabljak u zoni Virka, zatim vodi podožjem Borove glave i Mrčajevca, prelazi Suvodo i spaja se sa regionalnim putem Žabljak – Pljevlja u zoni odvajanja puta za Njegovuđu. Detaljna trasa će se odrediti nakon izrade Prethodnie studije izvodljivosti i ostalih komplementarnih studija.

Završetak izgradnje putnog pravca „Durmitorski prsten“. U cilju aktiviranja ekološkog turizma tj. prirodnih lepota Durmitora, seoskog turizma i promocije zdrave hrane neophodno je upotpuniti i/ili rekonstruisati sistem saobraćajnica koji obrazuju tkz. „Durmitorski prsten“ na relaciji: Žabljak – Dobro do – Todorov do – Pišće – Trsa – Nedajno – kanjon Sušice – Mala Crna Gora – Štuoc (Veliki i Mali) – Žabljak. Ovaj put bi otvorio planinu Durmitor sa svih strana što je od velikog značaja za pospešivanje turizma u ovom području. Veliki dio ovog putnog pravca na teritoriji opštine Žabljak postoji ali je neophodna njegova rekonstrukcija i dogradnja na pojedinim delovima, naročito u kanjonu Sušice, oko Sušičkog jezera i na području KO Mala Crna Gora. Mora se imati na umu da se ovaj prostor nalazi u okviru Nacionalnog parka „Durmitor“ i da se sve buduće turističke aktivnosti moraju podvesti pod strogi režim zaštite. Nakon rekonstrukcije i modernizacije ovim putnim pravcem će se odvijati intenzivni izletnički turizam.

Izgradnja regionalnog putnog pravca Danilovgrad – Gostilje – Semolj - Njegovuđa. Ovaj putni pravac na teritoriju opštine Žabljak dolazi iz pravca Mojkovca i vodi do sela Gomile, zatim do Pašinog polja, gdje se spaja sa lokalnim putem L-27 i dalje preko Zminičkog jezera vodi do Njegovuđe. Direktna veza sa centralnom gradskom zonom Žabljaka ostvaruje se izgradnjom lokalnog puta Njegovuđa – Žabljak.

Rekonstrukcija i modernizacija važnijih putnih pravaca. Imajući u vidu očekivane potrebe

za saobraćajem u budućem periodu, kao i postojeće stanje putne mreže, planirana je rehabilitacija i rekonstrukcija delova mreže regionalnih puteva čije se tehničko-eksploatacione karakteristike moraju dovesti u sklad sa njihovim širim značajem. Regionalni put Žabljak – Šavnik – Nikšić, kao najfrekventnija saobraćajnica u opštini, mora se osposobiti za nesmetan i efikasan saobraćaj što podrazumjeva njegovo proširenje u zonama van naselja. Trenutno stanje kolovoznog zastora saobraćajnice na teritoriji plana je dobro i pored rekonstrukcije pojedinih manjih delova u južnom dijelu opštine posebna pažnja se mora obratiti na deonicu Boan – Bukovica (opština Šavnik) koja predstavlja usko grlo, što se negativno odražava na celu trasu puta. Od izuzetnog značaja je rekonstrukcija regionalnog puta R-14: Žabljak – Trsa – Plužine – Stabna – granica BiH. Ovaj put ima poseban značaj za povezivanje opština Plužine i Žabljak. Takođe, njime se Durmitorsko područje otvara prema susednim regionima što je od izuzetne važnosti za razvoj turizma. Potrebno je rekonstruisati oko 20 km puta, od čega se samo mali dio nalazi na teritoriji opštine Žabljak. Održavanje ovih putnih pravaca tokom cele godine, sa akcentom na zimske mjesece, je od vitalnog značaja za postizanje njihove pune funkcionalnosti. Održavanje regionalnog puta R-4 koji vodi prema Mojkovcu je od velike važnosti jer se njime ostvaruju veze sa železničkim sistemom preko železničke stanice u Mojkovcu.


99

Planirani razvoj i rekonstrukcija mreže lokalnih puteva obuhvata izgradnju/dogradnju i revitalizaciju putnih pravaca prema mogućnostima i inicijativama lokalnih zajednica. Prioritetne aktivnosti je potrebno usmjeriti na asfaltiranje postojećih puteva imajući u vidu da je preko 60% mreže lokalnih puteva bez savremenog kolovoznog zastora.

Rekonstrukcija postojećih i izgradnja novih ulica u Žabljaku, kao i u ostalim naseljima,

omogućiće uslove za planirani razvoj grada i njegovih funkcija. Trenutno postoji veoma malo saobraćajnica sa elementima ulica i sve se nalaze u Žabljaku. Detaljne razrade projekata novih ulica će se uraditi tokom izrade DUP-ova i odgovarajućih studija lokacije (Žabljak, Tepačko Polje, Petrova Strana, Javorovača, Motički Gaj).

Vazdušni saobraćaj

Izgradnja putničkog aerodroma Žabljak. Na lokaciji nekadašnjeg aerodroma izgradiće se sva potrebna infrastruktura za moderni putnički aerodrom koji će primati manje avione. Projekat je uvršten u razvojne planove javnog preduzeća „Aerodromi Crne Gore“ i djelimično je urađena projektna dokumentacija. Realizacijom aerodroma mnogo bi se postiglo na ukupnom razvoju područja koje bi se afirmisalo kao turistička avio – destinacija. Aerodrom je potrebno odgovarajućom saobraćanicom povezati sa primarnom mrežom saobraćajnica u Žabljaku.

Izgradnja helidroma. Planirani helidromi će poslužiti razvoju ekskluzivnog turizma, imajući u

vidu geografski položaj Žabljaka i njegovu udaljenost vazdušnom linijom od regionalnih centara u Crnoj Gori i u okolnim državama. Moguće lokacije su u blizini turističkih lokaliteta, žičara i neposredno uz važnije hotelske kapacitete (Poljane, Savin kuk, Bobotov kuk, Štuoc, Njegovuđa). Konačni odabir lokacija uslijediće nakon detaljnih analiza kroz odgovarajuće studije izvodljivosti, uticaja na životnu sredinu i sl.

Železnički saobraćaj

Železnički saobraćaj nije prisutan na teritoriji opštine i stoga još uvijek predstavlja posredan način pristupa Žabljaku preko železničke stanice u Mojkovce do koje se stiže putem Pljevlja – Mojkovac. Zbog toga se ova saobraćajnica mora održavati prohodnom tokom cele godine.

Organizovanje redovnih autobuskih linija na relaciji Žabljak – železnička stanica Mojkovac.

Red vožnje morao bi biti usaglašen sa redom vožnje vozova kako bi se minimiziralo ukupno vreme putovanja putnika.

Vodni saobraćaj

Vodni saobraćaj ostaje lokalnog i turističkog značaja na dijelu Crnog jezera. U svrhu povećanja njegove atraktivnosti planira se formiranje lokalnog pristana prije svega u zoni odmora, gdje bi se omogućio jednostavan prelazak na druge vidove saobraćaja. Imajući u vidu nivo zaštite koji ovo jezero uživa predlaže se upotreba nautičkih plovila isključivo na ručni pogon.

Potencijali rijeke Tare nisu u potpunosti iskorišćeni, pogotovo u smislu njenog aktiviranja u

turističke svrhe. Prirodne lepote njenog kanjona idealan su ambijent za realizaciju sve popularnijeg splavarenje koje ne zahteva velika ulaganja u infrastrukturu. U planskom periodu je potrebno usmjeriti aktivnosti na približavanje ove vrste aktivnosti većem broju korisnika. Tok Tare od mosta kod Đurđevića Tare od 4. Logora pa do Radovan luke pogodan je organizovanju splavarenja.

Biciklistički saobraćaj i pešačke/planinarske staze Zbog svojih odlika ali i zbog veličine prostora koji obuhvata, Žabljak je pogodan za razvoj cikloturizma, idealnom kompromisu između mogućnosti za savladavanje većih rastojanja, uz istovremeno očuvanje dubine doživljaja okoline kakvu pruža pešačenje. Biciklističke staze će se trasirati duž najatraktivnijih turističko izletničkih koridora:

• zelena trasa će voditi kroz šumom prekriveno područje od samog centra Žabljaka do Crnog Jezera, zatim kružnom trasom duž cele njegove obale i nazad do Žabljaka.


100

Koristiće se koridor postojećeg puta kako bi se minimiziralo raskrčavanje prostora. Dužina zelene trase iznosi oko 6,8 km;

• plava trasa će voditi duž toka rijeke Tare od Đurćrvića Tare do granice sa opštinom Mojkovac duž koridora regionalnog puta R - 4. Dužina plave trase je oko 16,5 km. Usljed nepovoljnih terenskih uslova moguće je odstupanje od planirane trase, što će se definisati kroz izradu potrebne tehničke dokumentacije;

• crvena trasa bi povezivala Žabljak sa Njegovuđom kao razvijenim sub opštinskim centrom. Trasa bi vodila od Njegovuđe kroz Suvodo, preko Čukovog i Paripovog polja, zaobišla bi Tmajevce sa južne strane i spojila se sa primarnom gradskom mrežom u zoni preko puta autobuske stanice. Dužina crvene trase iznosi 9,0 km;

• jezerska trasa bi predstavljala kružnu trasu koja bi povezivala Bare Žugića sa Ribljim jezerom i vodila bi dalje pored Vražjeg jezera, Banskih kuća i Ševarite lokve. Veći dio trase bi se vodio koridorom puta za Njegovuđu sa odstupanjima u zonama spomenutih jezera i turističkih lokaliteta. U zoni naselja Suvodo trasa bi se spojila sa crvenom trasom. Dužina jezerske trase iznosi oko 14,5 km.

• biciklistička staza Banske kuće – Žabljak. Ova staza je dužine 8,9 km i u zoni Banskih kuća se spaja sa jezerskom trasom i dalje vodi paralelno koridorom postojećeg regionalnog puta R-5, a kasnije magistralnog puta Risan – Žabljak. U gradskoj zoni se spaja sa crvenom trasom i time formira kružnu biciklističku stazu ukupne dužiine 32,0 km.

• biciklistička staza Žabljak – Podgora preko Čarkove kose u dužini od 6,0 km; • biciklistička staza Žabljak – Štuoc preko Rakitovih bara u dužini od oko 6,2 km.

Postoji mogućnost produženja ove staze za 3,6 km do vidikovca na Ćurevcu, odakle bi se zajedničkom pešačko biciklističkom stazom došlo do Podgore. Dužina trase od vidikovca do Podgore iznoi oko 5,5 km;

Ukoliko se u planskom periodu ukaže potreba za ovim vidom saobraćaja, moguće je lociranje novih biciklističkih staza na ostalim lokalitetima koji se prepoznaju kao interesantni, uz poštovanje važećih propisa i pravila. Konačno definisanje trasa uslijediće nakon izrade Prethodnih studija izvodljivosti i prateće tehničke dokumentacije. Posebna pažnja se mora obratiti na realizaciju zelene trase imajući u vidu da ona prolazi zonom Crnog Jezera koja uživa prvi stepen zaštite. Pored staza namenjenih biciklističkom saobraćaju područje će se opremiti i trasirati pešačkim i planinskim stazama koje povezuju turističke centre sa atraktivnim turističkim punktovima. Šumske i lovačke staze će se trasirati prema šumsko-privrednim i lovno-privrednim osnovama za potrebe privrednih djelatnosti. Najatraktivnija pešačka staza locirana je oko Crnog Jezera dok atraktivne planinarske staze vode do Bobotovog i Savinog kuka i vidikovaca koji su u njegovoj blizini (Bezimeni vrh, Minin bogaz), na Međedu (duž Velikog međeda), od Crnog Jezera preko Donje Ališnice do Međeđeg Ždrijela i dole do Škrčkog jezera. Od planiranih staza izdvaja se ona na potezu Žabljak – Tepca, preko vidikovca Ćurovac, koja bi se u kasnijem periodu produžila do Podgore i preko Čarkove kose vratila u Žabljak. U južnom dijelu opštine posebnu pažnju je potrebno obratiti na obnovi i rekonstrukciji planinske transverzale “Planinama Crne Gore CT1”. Planinska transverzala CT1 polazi od Veruše i vodi do Žabljaka. Dugačka je 120 km i potrebno je oko 6 dana kako bi se prošla. Izrazito je pešačka, osim uspona na pojedine vrhove, sa stepenom teškoće T2 (srednje težine) i T3 (teško). Na teritoriji opštine Žabljak dolazi iz Mojkovca (Veliki Pečarac) i vodi do sela Gomile gdje se nalazi kontrolna tačka KT-18. Zatim nastavlja do Pašinog polja (KT-19) i preko Zmijičkog jezera (KT-20) izbija na Njegovuđu (KT-21). Završna tačka je kod turist biroa u Žabljaku (KT-22). Pored obeleženih staza postoji i dosta neobeleženih. Zadatak u planskom periodu je definisanje već postojećih neobeleženih staza i njihovo obeležavanje i obezbjeđivanje u cilju povećanja pristupnosti Durmitora većem broju turista koji praktikuju ovaj vid rekreacije. Opremanje i održavanje pešačkih staza je u nadležnosti Nacionalnog parka Durmitor i opštine Žabljak. Ostale staze Pitomost žabljačke visoravni i padine Durmitora predstavljaju pogodne terene za razvoj staza za ekstremne i ne tako uobičajene sportove kao što su:

trke motornim sankama. Trenutno ne postoje staze za ovaj vid transporta, tako da vozači motornih sanki koriste saobraćajnice kako bi stigli do odredišta. Na ovaj način se prije svega smanjuje bezbednost učesnika u saobraćaju, usporava se drumski


101

saobraćaj i trajno oštećuje kolovozni zastor. Staza za motorne sanke se planira trasom Žabljak – Motički Gaj – Crno Jezero – Savin Kuk i Savin Kuk – Sedlo – Prutaš (obilazak sa donje strane Durmitora);

nordijsko skijanje i biatlon. Jezerska površ predstavlja idealan teren za lociranje biatlonskih staza. Imajući u vidu kvalitet snežnog pokrivača na ovom prostoru ove staze bi pored rekreativnog bavljenja nordijskim skijanjem mogle da posluže i za državna i međunarodna takmičenja. Staze mogu voditi od Žabljaka, preko Šumanovaca i Suvodo, do jezera i preko Pašinih polja i Motičkog Gaja nazad u Žabljak. Takođe je moguće trasirati staze ove vrste od Njegovuđe pa prema Šaranskim šumama. Konačna odluka e uslijediti nakon izrade odgovaajućih studija.

reli trke. Reli trke se održavaju na ovom području. Trasa prolazi kroz nekoliko sela od Žabljaka prema nadgori, ali ju je potrebno rekonstruisati i propisno obezbijediti.

Turističke žičare i ski liftovi U cilju poboljšanja turističke ponude područja Plana predlaže se realizacija sistema dvosednih turističkih žičara i ski liftova. Žičare će povezivati atraktivne turističke lokalitete pružajući se preko padina Durmitora i omogućavajući lak pristup i uživanje u prirodnim lepotama područja. Postojeće trase ski liftova i žičare se zadržavaju. To su dva ski lifta preko Pitomina, oba po 500 m (koji povezuju nadmorske visine od 1.426 m.n.v sa 1.526 m.n.v i 1.420 m.n.v sa 1.520 m.n.v). Preostala dva ski lifta se nalaze u zoni Rakitove bare (ispod hotela Štuoc) u dužini od 500 m i zoni Ražene glave u dužini od 375 m. Skijaška žičara je locirana u zoni Rakitovih bara i počinje kod hotela Štuoc, a završava se u Poljanama u blizini Uljare. Njena dužina je oko 1.450 m. Predložene su trase 6 novih ski liftova čija ukupna dužina iznosi 5,25 km. Locirali bi se na padinama Durmitora i prate skijaške staze u okolini Savinog kuka. Takođe je predviđena izgradnja 5 žičara ukupne dužine 7,8 km i dvije kabinske žičare dužine 7,0 i 6,5 km. Pre izgradnje novih potrebno je aktivirati postojeću žičaru u blizini bivše skakaonice i okolini Crnog Jezera, kao jedne od najatraktivnijih na području Plana. U zavisnosti od potreba i dinamike razvoja određenih subopštinskih centara prediđena je izgradnja žičara na njihovoj teritoriji. Kao potencijalne lokacije prepoznate su Podgora, Borje I i II i Njegovuđa. Održavanje postojećih žičara i ski liftova i njihovo dovođenje u projektovano stanje prioritetan je zadatak u planskom periodu. Konačno definisanje trasa ovog atraktivnog i ekološki prihvatljivog vida prevoza uslijediće nakon detaljnih analiza relevantnih činioca kroz izradu neophodnih studija lokacija, studija opravdanosti i studija uticaja na životnu sredinu. Javni putnički prevoz - autobuski saobraćaj Autobuska stanica Žabljak locirana je uz primarnu gradsku saobraćajnicu i u planskom periodu ne planira se njeno izmeštanje. Na stanici je organizovan prijem i otprema autobusa ka različitim destinacijama, od kojih se svojom frekventnošću izdvajaju one prema Nikšiću i Podgorici, kao i prema Srbiji preko Pljevalja i Mojkovca. Usljed širenja grada i povećanja stanovnika u naseljima koja nisu u njegovoj blizini potrebno je formirati stajališta duž regionalnog puta. Stajališta bi bila van puta kako se ne bi remetio saobraćaj i zbog povećanja bezbednosti putnika. Za potrebe turista potrebno je organizovati odgovarajući prevoz za obilazak područja Nacionalnog parka koji bi bio sezonskog karaktera. Stanice ovih linija bi bile na značajnijim turističkim lokalitetima, a stajališta na ostalom području Nacionalnog parka u okviru naselja. Saobraćajna i turistička signalizacija U planskom periodu, kao jedna od prioritetnih aktivnosti ističe se postavljanje i rekonstrukcija horizontalne i vertikalne putne signalizacije. Postojeće stanje elemenata horizontalne signalizacije je veoma loše. Vertikalna signalizacija, pogotovo signalne table sa putokazima, je od izuzetnog značaja za područje Plana, te njihovo održavanje mora biti kontinuirano. Pored propisane saobraćajne signalizacije neophodno je postaviti potpuni sistem obaveštavanja i informisanja vozača o položaju turističkih lokaliteta, parking prostora, načinu prilaza njima i režimima saobraćaja u Nacionalnom parku.


102

Informativni punktovi sa važnijim obaveštenjima, zanimljivostima i upozorenjima postavljaju se na značajnijim turističkim lokalitetima, a pogotovo na mjestima ulaska u Nacionalni park „Durmitor“. Stacionarni saobraćaj Imajući u vidu porast stepena motorizacije u proteklom periodu, kao i dalji trend rasta, potrebno je revidirati kapacitete za stacionarni saobraćaj u blizini postojećih objekata za hotelski smeštaj kroz izradu odgovarajućih saobraćajnih studija. Kapaciteti i lokacije pojedinih parkirališta se utvrđuju na osnovu potreba stanovništva, broja turista i organizacije ukupne turističke ponude u skladu sa utvrđenim brojem korisnika. Veće površine za parkiranje, sa obaveznim prostorom za parkiranje autobusa i svim pratećim objektima, predvideti u blizini značajnijih turističkih lokaliteta, u blizini atraktivnih delova područja i udaljenim od granice Nacionalnog parka. Parkinzi za individualna vozila će se takođe predvideti i uz objekte javnih ustanova i polaznih tačaka ski liftova i žičara. Kod svake „kapije“ za ulazak u pojedine zone zaštite tj. u područje Nacionalnog parka neophodno je predvideti odgovarajuće površine za parkiranje putničkih vozila i autobusa radi regulisanja dolaska vozila u zone I stepena zaštite. Kapaciteti ovih prostora usaglasiće se sa turističkom ponudom, organizacijom i načinom prevoza. Parkinzi za kamione i autobuse su predviđeni u servisnim zonama uz koridore regionalnih puteva. Za ovu namenu predlaže se lokacija kod Mužje, iza postojećih objekata. Potrebno je poravnati teren ali prije svega ga je potrebno rezervisati planskim dokumentom ili otkupom kako bi se sprečilo njegovo korišćenje u druge svrhe. Prilikom izgradnje objekata za individualno stanovanje (vikendice) i za turističke kapacitete u privatnim objektima (seoski tj. domaćinski turizam) potrebno je predvideti površinu za parkiranje motornog vozila u okviru pripadajuće parcele. Pumpne stanice i prateći putni objekti Radi zadovoljavanja potreba planiranog sve većeg broja turista modernizovatće se postojeća interna benzinska pumpa i formiraće se poseban servis za motorna vozila sa službom pomoći na drumu na ulasku u Žabljak iz pravca Pljevalja u Kovačkoj dolini. Pored centralne benzinske stanica prediđa se izgradnje još dva objekta iste namene na regionalnom putu ka Šavniku u zoni Javorovače i u zono Mežda na putu Žabljak – Pljevlja. Imajući u vidu da se svi žitelji Žabljaka snabdijevaju naftnim derivatima sa jedne pumpe u centrunaselja, čime prelaze i preko 30 km, planira se izgradnja benzinskih pumpi u Njegovuđi, Borju I i Borju II. Nakon realizacije buduće obilaznice, na mjestu ukrštaja obilaznice i regionalnog puta ka Pljevljima potrebno je rezervisati lokaciju za izgradnju pumpnih stanica. Ukoliko postoje zahtevi za izgradnju objekata ove namene potrebno im je izaći u susret, uz iztadu odgovarajuće studije lokacije. Potencijalne lokaciju su uz regionalni put R-5 prema Nikšiću u zoni Virka, u Pašinim vodama a prema Pljevljima u zoni Gorskog oko, itd. U zaštitnoj zoni Nacionalnog parka ne predviđa se izgradnja pumpnih stanica i servisa većeg kapaciteta. PRIORITETI U OBLASTI SAOBRAĆAJA Prioritetne aktivnosti po oblastima, čija se realizacija očekuje u slijedeće 4 godine prikazane su u slijedećoj tabeli.

Podsistem Zadatak Aktivnost

Magistralni put Žabljak - Risan

Završetak svih radova na izgradnji saobraćajnice do 2012. godine.

Kompletiranje projektno - tehničke dokumentacije. Obezbeđivanje zemljišta Raspisivanje tendera za izbor izvođača radova

Drumski saobraćaj

Obilaznica oko Žabljaka

Početak radova na izgradnji obilaznice


103

Završetak "Durmitorskog

prstena"

Rekonstrukcija i modernizacija delova trase na teritoriji Plana, naročito u dijelu kanjona Sušice i KO Male Crne Gore Izrada projektno - tehničke dokumentacije. Raspisivanje tendera za izbor izvođača radova

Izgradnja regionalnog puta

Danilovgrad - Njegovuđa Početak radova na izgradnji obilaznice

Rekonstrukcija pojedinih delova i proširenje puta Pljevlja - Žabljak - Šavnik na delovima van naselja Rekonstrukcija puta Žabljak -Trsa-Plužine u dužini od oko 18 km.

Rekonstrukcija i modernizacija

regionalnih putnih pravaca Prioritetna aktivnost tokom cele godine: održavanje

prohodnosti regionalnih putnih pravaca Rekonstrukcija i modernizacija lokalnih puteva

Određivanje prioriteta i asfaltiranje 30% lokalne putne mreže

Izrada projektne dokumentacije za ulice Mojkovačke bitke, Baja Pivljanina, Jezersko-Šaranski bataljon Izrada DUP-ova za Žabljak i naselja Staro Pazarište, Pejov do, Tmajevci, Motički Gaj Izrada projektne dokumentacije za ulice u naseljima: Staro Pazarište, Pejov do, Tmajevci Rekonstrukcija ulica: Njegoševe, Jovana Cvijića i Tripka Džakovića Izgradnja ulica Vojvode Mišića i ulice iza benzinske pumpe

Rekonstrukcija i izgradnja novih

ulica

Izgradnja ulica u naseljima Staro Pazarište, Pejov do, Tmajevci Završetak investiciono tehničke dokumentacije Izgradnja

aerodroma Žabljak Raspisivanje tendera za izbor izvođača radova i početak radova

Modernizacija postojećeg helidroma

Početak radova na rekonstrukciji i modernizaciji postojećeg helidroma u blizini bolnice

Izrada studija lokacija, studija izvodljivosti i studija uticaja na životnu sredinu budućih helidroma

Vazdušni saobraćaj

Izgradnja helidroma Raspisivanje tendera i početak radova do 2012.

godine

Železnički saobraćaj

Povećanje dostupnosti železničkom

sistemu

Organizovanje pouzdanog i redovnog transporta putnika do železničke stanice u Mojkovcu o obrnuto

Izrada investiciono tehničke dokumentacije za "zelenu trasu" Raspisivanje tendera za izbor izvođača radova i izgradnja "zelene" biciklističke staze Radovi na izgradnji "crvene trase" od Njegovuđe do Žabljaka uslovljeni izradnjom putnog pravca na istom koridoru čiji poprečni presek mora da sadrži i obostrane jednosmjerne biciklističke staze. Izrada pripremnih aktivnosti na realizaciji "plave" i "jezerske" trase

Izgradnja biciklističkih staza

Izrada potrebnih studija za ostalebiciklističke staze Uređenje postojećih pešačkih staza Obnova i dogradnja Crnogorske transverzale 1 Markacija planinskih staza Obezbećivanje planinskih staza

Biciklistički saobraćaj i

pešačke staze

Uređenje pešačkih i planinskih staza

Mapairanje planinskih staza i puteva


104

Rekonstrukcija postojeće

infrastrukture

Dovođenje postojećih žičara i ski liftova u zoni Pitomina u projektovano stanje

Izrada potrebnih relevantnih studija i određivanje prioritete u izgradnji 6 novih ski liftova Izrada investiciono tehničke dokumentacije Izgradnja novih

ski liftova Raspisivanje tendera i početak radova na izgradnji ski liftova Izrada studijske dokumentacije (studija lokacija, uticaja na životnu sredinu i sl.) Izrada investiciono tehničke dokumentacije

Ski liftovi i žičare

Izgradnja novih žičara

Raspisivanje tendera i početak radova na izgradnji žičara Izrada saobraćajne analize kojom bi se definisala najpogodnija deonice za lociranje autobuskih stajališta Izrada projektne dokumentacije

Javni putnički prevoz Izgradnja stajališta

Završetak izgradnje stajališta do 2012. godine Rekonstrukcija postojeće putne

signalizacije

Intenziviranje radova na obnovi postojeće vertikalne i pogotovo horizontalne signalizacije

Postavljanje turističke

signalizacije

Definisanje lokacija za postavljanje dvojezične turistilke signalizacije

Saobraćajna i turistička

signalizacija

Izgradnja info punktova

Definisanje lokacija, oblika i sadržaja info punktova u saradnji sa Nacionalnim parkom "Durmitor"

Povećanje kapaciteta postojećih parkinga

Izrada saobraćajnih projekata sa ciljem ispitivanja potreba i mogućnosti korišćenja novih tehnologija za povećanja kapaciteta u zonama intenzivnih turističkih aktivnosti Izrada tehničke dokumentacije i izgradnja parking prostora kod novih turističkih lokaliteta

Stacionarni saobraćaj

Izgradnja novih parkinga Izrada tehničke dokumentacije za realizaciju parkinga

za teretna vozila u zoni Kovačke doline uz servisnu zonu

Modernizacija postojeće pumpe

Opremanje postojeće benzinske pumpe uređajima za pretakaše svih vrsta goriva uz mogućnost tošenja TNG-a Izrada potrebnih studija lokacije i uticaja na životnu sredinu za buduće pumpne stanice Izrada investiciono tehničke dokumentacije za izgradnju benzinske pumpe u zoni Javorovače kao prve Izrada planskih dokumenata u cilju rezervisanja zemljišta za buduću pumpnu stanicu u zoni ukrštaja regionalnog puta R-5 i buduće obilaznice

Izgradnja novih pumpnih stanica

Izrada studija lokacija za pumpne stanice ukoliko se pojave zahtevi Izrada potrebne studijske dokumentacije Izrada investiciono tehničke dokumentacije za izgradnju servisne zone u Kovačkoj dolini i na ostalim lokacijama

Pumpne stanice i servisi

Izgradnja servisnih zona

Izgradnja servisnih zona od kojih će se prva graditi uz regionalni put R-5 u zoni Kovačke doline


105

Osnovna pravila građenja, rekonstrukcije i zaštite saobraćajne infrastrukture Sistem drumskih saobraćajnica Tereni na kojima se projektuju javni putevi su brdoviti i planinski tereni, pa su trase puteva položene po stabilnom terenu koji pruža najpovoljnije uslove sa stanovišta građevinsko-izvođačkih radova. Trase javnih puteva treba odvojiti što je više moguće i od zaštitne zone Nacionalnog parka, pri čemu se njihov položaj utvrđuje kroz međusobni odnos uticajnih faktora, kao što su zaštita prostora posebne namene, funkcionalni značaj u odnosu na krajnje i dodirne tačke trase puta, uslovi geoloških, geomehaničkih i morfoloških osobina terena. Na osnovu važećeg Zakona o putevima mrežu puteva nekog prostora čine javni putevi i nekategorisani putevi. U javne puteve spadaju autoputevi, magistralni, regionalni i lokalni putevi, kao i ulice u naseljima. Prema značaju za saobraćaj i funkciji povezivanja u prostoru javni putevi su kategorisani u: - državne puteve (autoputevi, magistralni i regionalni putevi) i - opštinske (lokalni putevi, kao i ulice u naseljima). Pri izgradnji novoplaniranih putnih pravaca moraju se poštovati pravila propisana zakonom kojim se uređuje planiranje i izgradnja, a koji je u saglasnosti sa zakonom o javnim putevima. Javni putevi se moraju graditi tako da imaju najmanje dvije saobraćajne i dvije ivične trake ili ivičnjake u ravni kolovoza, a ulica trotoar i umjesto ivičnih traka – ivičnjake. Lokalni putevi služe za povezivanje pojedinih delova grada sa centrima i zonama aktivnosti ili stanovanja. To su saobraćajni potezi namenjeni javnom i individualnom putničkom saobraćaju. U odnosu na spoljnu putnu mrežu mogu se povezivati na puteve magistralnih i regionalnih dometa. Pri rekonstrukciji određenih elemenata putne i ulične mreže mora se voditi računa da elementi puta koji se rekonstruišu budu u saglasnosti sa tehničkim propisima i standardima koji su propisanu za tu vrstu objekta, odnosno materijala koji se koristi. Rekonstrukcija pojedinih delova putne mreže trebalo bi da obuhvati sve elemente poprečnog profila. U postojećim naseljima regulacija saobraćajnica ostaje nepromijenjena, osim ako postoji potreba za njenom izmenom tj. poboljšanjem saobraćajnog rješenja, nivelacije, stvaranje nove javne površine i drugo. Kod intervencija koje imaju za cilj proširenje saobraćajnica potrebno je da se izrade detaljni urbanistički planovi kojima bi se precizno sagledali svi elementi za planirane rekonstrukcije. Predlaže se da detaljni planovi za rekonstrukciju ulica obuhvate i okolno tkivo. Nove saobraćajnice treba da budu planirane sa odgovarajućom trasom i odgovarajućim poprečnim profilom. Samo u izuzetnim slučajevima (težek teren, klizište) moguće je odstupanje od ovog pravila. U spontano nastalim naseljima, selima i u posebnim slučajevima socijalnog stanovanja koje se poboljšava, moguće je, uz odgovarajuće analize, zadržati postojeće poprečne profile. Pored javnih puteva ne mogu se graditi stambene i druge zgrade, podizati post-rojenja i uređaji i graditi drugi objekti na određenoj udaljenosti od tih puteva (zaštitni pojas). Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Izuzetno u brdsko planinskim predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu se graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu javnog puta je dozvoljena gradnja, odnosno postavljanje, vodovoda, kanalizacije, toplovoda, kao i telekomunikacione i elektro vodove, postrojenja i sl. Ograde, drveće i zasadi pored javnih puteva trebalo bi podizati tako da ne ometaju preglednost javnog puta i ne ugrožavaju bezbednost odvijanja saobraćaja. Reklamne table, reklamni panoi, table za obaveštavanje turista, uređaji za slikovno ili zvučno obaveštavanje ili oglašavanje mogu se postavljati pored državnog puta na minimalnoj


106

udaljenosti od 7 metara, odnosno na opštinskom putu tj. pored opštinskog puta na minimalnoj udaljenosti od 5 metara, mjereno sa spoljne strane od ivice kolovoza. Zabranjeno je postavljanje natpisa u pojasu širine 60 metara pored autoputa. Vazdušni saobraćaj Aerodrom u Žabljaku je planiran kao aerodrom kategorije 3C najmanje, za prijem i otpremu manjih komercijalnih aviona u cilju rekreativnog, sportskog letenja i razvoja regionalnog vazdušnog saobraćaja. To podrazumjeva izgradnju poletno sletne staze dužine najmanje 2.500 m sa svim pratećim objektima. Poletno sletna staza mora biti vidljiva u svim vremenskim uslovima i osposobljena za noćno sletanje. Zabranjuje se izgradnja objekata u blizini aerodroma koji bi svojim oblikom (visoke zgrade, dalekovodi) ili svojim uticajem (emisija dima, prašine i sl) ugrozili bezbednost odvijanja avio saobraćaja. Za lokacije helidroma birati pregledna mjesta koja nisu pod jakim uticajem vazdušnih struja i koja su lako dostupna drumskim vozilima. Pješački i biciklistički saobraćaj Pešačke površine (staze i trotoari) su sastavni elemenat poprečnog profila svih naseljskih saobraćajnica. One se obavezno fizički izdvajaju u posebne površine koje su zaštićene od ostalih vidova motornog saobraćaja, izuzev kod integrisanih ulica. Širina trotoara zavisi od namene i atraktivnosti okolnog prostora i intenziteta pešačkih tokova. Minimalna širina trotoara za kretanje pešaka iznosi 0,8 m, a za kretanje i invalida sa pomagalima je 1,5 m. Za mimoilaženje pešaka minimalna širina iznosi 1,5 m, a invalida sa pomagalima 1,8 m. Pešačke staze se mogu trasirati i kao zasebni objekti kroz blage padine, pošumnjene oblasti ili livade. Podloga pešačkih staza mora biti od materijala koji omogućava njeno korišćenje tokom cele godine (asfalt, makadam, kamen i sl.). Novoplanirane biciklističke trase se mogu voditi zajedno sa motornim saobraćajem, zajedno sa pešacima i izdvojeno od ostalih vidova saobraćaja. Ukoliko je obim motornog i pešačkog saobraćaja takav da može ugroziti bezbednost odvijanja saobraćaja potrebno je biciklistički saobraćaj izdvojiti u posebne staze. Kao posebne staze biciklističke staze se trasiraju obodom pošumljenih oblasti, kroz pošumljene oblasti i preko livada. Podloga mora omogućiti nesmetano korišćenje biciklističkih staza tokom većeg dijela godine. Preporučuje se asfalt, makadam, kamena staza. Osnovna pravila trasiranja biciklističkih staza su: trase polagati kroz ozelenjene zone, trasama povezivati stambene zone, turističke zone, zone rekreacije i zone centralnih aktivnosti i u zonama atrakcije planirati prostore za parkiranje bicikla. Minimalna širina jednosmjerne biciklističe staze je 1,25 m, a dvosmjerne 2,5 m. Infrastruktura rječnog putničkog saobraćaja Na Crnom jezeru predviđeno je opremanje dijela obale odgovarajućim mobilijarom i izgradnja montažnih mini-pristana od prirodnih materijala uz jasnu zabranu odvijanja motornog saobraćaja na jezeru. Pristani su objekti nautičkog turizma koji su u cjelosti ili djelimično namenjeni i prilagođeni zadovoljavanju primarnih plovidbenih potreba plovnih objekata nautičkog turizma (prihvat, vez i snabdijevanje), kao i ostalih osnovnih boravišnih i uslužnih potreba nautičkih korisnika. Objekti nautičkog turizma moraju biti građeni, uređeni i opremljeni tako da omogućavaju racionalno korišćenje prostora, nesmetano kretanje plovila, korisnika i zaposlenog osoblja, nesmetan prenos materijala, zaštitu zdravlja korisnika i zaposlenog osoblja, te stručno i efikasno usluživanje korisnika usluga. U pogledu izgradnje objekti ove namene moraju biti u skladu sa odredbama mjerodavnih pravilnika, te građevinskim, urbanističkim, sanitarnim propisima i propisima o zaštiti okoline. Pristani bi trebalo da raspolažu dovoljno prostranom vodenom


107

površinom za sigurno zadržavanje i nesmetano kretanje plovnih objekata i za vreme najnižeg vodostaja. Pristani se mogu locirati na vodenom pojasu gdje se ne izlivaju industrijske ili neke druge otpadne, tečne i čvrste materije i moraju imati rješeno odlaganje otpadnih čvrstih i tečnih materija, u skladu sa sanitarnim propisima i propisima o zaštiti životne sredine. Stacionarni saobraćaj Parking prostori treba da se izvode prije svega u okviru naseljskih grupacija i turističkih lokaliteta i moraju biti odvojeni od kolovozne površine i sa tvrdom podlogom. Uz parking prostor obavezno se uređuje prostor za zadržavanje ljudi sa klupama, stolovima, kantama za otpatke i informacionim tablama Nacionalnog parka. Posle završetka građevinskih radova teren će se sanirati i urediti u skladu sa obavezom očuvanja pejzažnih karakteristika i drugih vrijednosti. Dimenzije parking prostora prilagoditi mjerodavnom vozilu.Minimalne dimenzije parking mjesta su 2,5 h 5,0 m. Mjere i instrumenti za ostvarenje planskih rješenja u oblasti saobraćaja Ekonomsko – finansijske mjere Za ostvarenje planskih rješenja definisanih PP opštine Žabljak finansijska sredstva se mogu obezbijediti na slijedeći način:

- za značajnija i obimnija planska rješenja: konvencionalno budžetsko finansiranje, kreditno finansiranje, privatno predfinansiranje, finansiranja od strane agencije za putne fondove, javnog-privatnog ortakluka, koncesije.

- kombinovana sredstva budžeta Republike Crne Gore i opštine Žabljak. - sredstva Evropske banke za rekonstrukciju; - investicioni krediti i međunarodna sredstva; - posebni fondovi; - privatno investiranje.

Organizacione mjere ili instrumenti

- izrada planske i tehničke dokumentacije za saobraćajne koridore (drumske, avio, biciklističke) na terotoriji opštine Žabljak;

- izrada potrebne tehničke dokumentacije za rekonstrukciju planiranih delova mreže; - osnivanje posebnih fondova radi prikupljanja finansijskih sredstava za određene

aktivnosti; Regulativa

- izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih saobraćajnica vrši se na osnovu urbanističkih projekata, a u skladu sa važećim Zakonom o javnim putevima i mjerodavnim pravilnikom o tehničkim normativima;

- donošenje odluke Skupštine opštine Žabljak o izgradnji aerodroma i žičara; - donošenje odluke nadležnih opštinskih uprava o izgradnji biciklističkih koridora na

teritoriji opštine. Politike

- međusobno usklađivanje saobraćajne politike i politike privrednog razvoja; - definisanje javnog interesa i pitanja eksproprijacije; - obezbjeđenje striktne primjene zakona i planskih akata u oblasti izgradnje i

rekonstrukcije saobraćajnih koridora. Učesnici u implementaciji Skupština Republike Crne Gore

- po pitanju infrastrukturnog koridora magistralnog puta Risan - Žabljak, odlučuje o predlogu za davanje koncesije, dostavljenom od strane Vlade, ukoliko se odluči za takav vid finansiranja.

Vlada Republike Crne Gore - odlučuje o načinu finansiranja i zaključuje ugovor o koncesiji, ako se odabere taj vid

finansiranja.


108

Koncesionar-investitor - vrši izgradnju infrastrukturnog objekta u skladu sa planskom i tehničkom

dokumentacijom. Republička agencija za urbanističko planiranje

- nosilac izrade Prostornog plana opštine Žabljak; - vrši nadgledanje ostvarivanja Plana po dogovorenoj dinamici;

Nadležna republička ministarstva - pre svih Ministarstvo saobraćaja, pomorstva i telekomunikacija i Ministarstvo

turizma i zaštite životne sredine učestvuju u realizaciji strategije razvoja zastupljenih vidova saobraćaja na teritoriji opštine Žabljak i pružaju stručnu i finansijsku podršku opštinskim razvojnim programima.

Republička direkcija za puteve - u njenoj direktnoj nadležnosti su magistralni i regionalni putevi; - daje uslove vezane za rekonstrukciju i izgradnju puteva iz njene nadležnosti; - nadgleda i vrši kontrolu izgradnje objekata u koridorima magistralnih i regionalnih

puteva, itd. Skupština opštine Žabljak

- nosilac realizacije svih strateških opredjeljenja na njenoj teritoriji; - donosi Prostorni plan opštine Žabljak; - predlaže dopune i izmene postojećih planova u skladu sa rješenjima iz Prostornog

plana; - učestvuje u svim aktivnostima vezanim za realizaciju planiranih aktivnosti

zacrtanom dinamikom; - preko nadležnih službi nadgleda i vrši kontrolu realizacije planskih rješenja; - formira potrebne nove službe neophodne u procesu implementacije plana; - sarađuje sa nadležnim Ministarstvima, javnim preduzećima, investitorima i slično.

Opštinska direkcija za izgradnju - sarađuje sa nadležnim ministarstvima, Javnim preduzećima i lokalnim subjektima

relevantnim za implementaciji Prostornog plana; Javna preduzeća

- sva javna preduzeća čija je djelatnost važna za implementaciju Prostornog plana. Nevladine organizacije

- daju ideje, predloge, organizuju okrugle stolove i seminare sa temama o razvojnim mogućnostima nakon realizacije pojedinih rješenja iz Prostornog plana.

Mediji - informišu javnost o toku izrade i usvajanja planske dokumentacije; - prate realizaciju planskih rješenja i o tome na objektivan način obaveštavaju javno

mnjenje. HIDROTEHNIČKA INFRASTRUKTURA I PROBLEMATIKA SNABDIJEVANJE VODOM Određivanje norme potrošnje Norme potrošnje, koje se na našem prostoru uobičajeno koriste, imaju u sebi više ili manje uračunate i razne vrste gubitaka. Ako težimo jasnijem definisanju prave potrošnje – vode koju potrošač dobija za svoje potrebe u samom mjestu potršošnje, morali bismo se osvrnuti na podatke koji se koriste u drugim zemljama. Norme za stanovništvo se tu kreću oko 150 l/st.dan, a i manje. Ostala voda se gubi prilikom distribucije u mreži, a gubitak predstavljaju i neostvarene naplate. Ako, dakle, dodamo potrošnji zbir gubitaka, dobićemo potrebe za vodom. U slijedećem tekstu ćemo koristiti ove usvojene norme potrošnje:

stanovništvo : 190 [l/os.dan] turisti u privatnom smješaju (i "vikendaši") : 210 [l/os.dan] hotelski smještaj : 280 [l/os.dan] ostale hotelske kategorije i odmarališta : 200 [l/os.dan] kampovi : 140 [l/os.dan]


109

Pregled potrošača U tabeli je naveden broj stanovnika prema pojedinim naseljima sada i prema demografskim prognozama za 2021. godinu. U gornjem dijelu izdvojena su naselja sa dostupnom vodom iz vodovoda.

2003 2021 Opština 4204 4229 Opštinski centar 1937 3190 Ostala naselja 2267 1039 Žabljak grad 1937 3190 Njegovuđa 227 150 Motički Gaj 158 150 Pitomine 159 120 Palež 211 35 Pašina Voda 134 50 Virak 117 70 Šumanovac 106 45 Podgora 115 50 Tepačko Polje 56 68 Borje 71 55 Novakovići 87 35 Suvodo 65 20 Tepca 84 20 Zminica 34 25 Vrela 52 28 Pošćenski Kraj 40 15 Ninkovići 41 18 Mala Crna Gora 110 20 Krš 140 15 Rasova 60 15 Rudanci 40 7 Pašino Polje 34 10 Brajkovača 35 3 Dobri Nugo 16 4 Gradina 33 5 Šljivansko 31 5 Gomile 11 1

Vodovodnim sistemom koji je sada izgrađen, pokriveno je područje na kojem živi 88% stanovnika. Prema procjenama datim demografskom prognozom, na istom području će u 2021 g. živjeti 98% stanovnika. Dakle, voda iz vodovoda će biti dostupna za 100% gradskog i min 92% seoskog stanovništva. Time će se opština približiti zahtjevu iz Prostornog plana Crne Gore do 2020 (Prostorni koncept razvoja hidrotehničke infrastrukture), koji traži da se snabdijeva vodom " oko 90% seoskog stanovništva, putem javnih vodovoda". To je dobar pokazatelj, s obzirom da je teritorija Opštine Žabljak karakteristična razuđenošću i slabom povezanošću naselja, i nedostatkom površinskih voda. Od ostalih naselja, veći broj stanovnika prognoziran je samo u naseljima Krš i Mala Crna Gora, event. Rasova. Priključivanje naselja Krš na vodovod Njegovuđa je tehnički realno (i predviđeno ovim planom). Statistički pokazatelj o snabdjevenosti seoskog stanovništva vodom iz vodovoda bi se snabdijevanjem ovog naselja vodom promijenio u 93,3%. Dalje budućim snabdijevanjem i naselja u blizini Tare – Rudanci i Rasova – snabdjevenost iz vodovoda seoskog stanovništva dostigla bi 95,4%)


110

Prognoza potreba za vodom Na osnovu usvojenih normi potrošnje i prognoze stanovništva opštine za 2021. g., možemo izračunati:

Vrsta potrošnje Potrošači Norma potrošnje Potrošnja

l/dan.potrošač m3/dan

stanovništvo (na prostoru pokrivenom vodovodom) 4194 190 797

turisti u privatnom smještaju (i vikendaši) 2100 210 441

broj ležajeva u hotelima 1400 280 392

ostale hotelske kategorije i odmarališta 2000 200 400

kampovi 500 140 70

pojenje stoke 500

Ukupno: 2600 Na ukupnom prostoru Opštine pretpostavlja se prosječna dnevna potrošnja vode 2600 m3/dan, ili 30.1 l/s . Norme potrošnje ukazuju na bitan procenat koji u potrošnji vode predstavljaju turistički kapaciteti. Takođe brojevi turista raznih vrsta na prostoru čak premašuju broj stanovništva. Zato je potrebno u planiranju potrošnje koristiti što tačnije podatke o potrebama za turističke kapacitete. Navedenoj potrošnji moramo dodati gubitke na raznim nivoima, koji se u razmatranom periodu realno mogu smanjiti na oko 35%. Dakle, dnevna potreba vode za ukupni prostor opštine u 2021. g. se može procijeniti na 4000 m3/dan, ili 46,3 l/s . Predlog rješenja vodosnabdijevanja Žabljački vodovod:

Vrsta potrošnje Potrošači Norma potrošnje Potrošnja

l/dan.potrošač m3/dan

stanovništvo (na prostoru pokrivenom vodovodom Žabljak) 4144 190 787

turisti u privatnom smještaju (i vikendaši) 1800 210 378

broj ležajeva u hotelima 1400 280 392

ostale hotelske kategorije i odmarališta 1200 200 240

kampovi 300 140 42

pojenje stoke 500

Ukupno: 2339 Uz pretpostavljene gubitke 35 %, prosječne dnevne potrebe za vodom će biti 3599 m3/dan, ili 41,6 l/s . Uzimajući u obzir i sezonsku neravnomjernost (koeficijent 1.3), potrebe za vodom ne bi trebale prekoračiti 54 l/s. Iz navedenog se vidi da najbitniji dio potreba u opštini obezbjeđivaće žabljački vodovod (i takođe bliski vodovodi pod upravljanjem JP "Vodovod i kanalizacija" Žabljak). Prognozirana potreba će se zadovoljavati iz izvorišta:

"Oko" – kaptirani izvor izdašnosti 12 l/s "Mlinski potok" – bunari izdašnosti 12 l/s


111

"Sopot" – kaptirani izvor izdašnosti 5 l/s "Studenac" – kaptirani izvor izdašnosti 2 l/s "Njegovuđa" – kaptaža izdašnosti 1 l/s "Crno jezero" – planirani bunari izdašnosti 12 l/s (i u drugoj fazi 24 l/s) ** Što daje zbir 44 l/s za prvu, a 56 l/s za drugu fazu izgradnje izvorišta "Crno jezero".

** - predlog izvorišta Crno jezero je rješenje koje će zadovoljiti potrebe za vodom u srednjeročnom i u dugoročnom periodu. Pored dostatka vode i povoljne udaljenosti, ove kaptaže će pružati vodu za vodovodni sistem u ljetnjem periodu, dakle u trenucima najvećeg nedostatka. (Koristiće se povećani doticaj vode u Malo Crno jezero u ljetnjem periodu.) Vezano za vodovodnu mrežu, potrebno je

• revidovati i održavati zahvate na izvorima • izgraditi nove i revitalizirati postojeće bunare u izvorištu Mlinski potok • zamijeniti pumpna postrojenja novim, dobro dimenzionisanim, i uzajamno

usklađenim uređajima • održavati primarne cjevovode (u slučaju zamjene AC cjevovoda preporučuje se

PEVG ili drugi nesporno inertni, higijenski odgovarajući materijal) • proširiti mrežu prema svim zainteresovanim potrošačima (koristiti PE cijevi ili

drugi materijal koji će smanjiti gubitke u sekundarnoj mreži) • obezbijediti efikasno korišćenje rezervoarskog prostora automatikom • instalirati potreban broj vodomjera na izvorištima i na primarnoj mreži radi

evidencije crpljenih količina i gubitaka vode • doslijedno insistirati na obavezi ugradnje vodomjera kod svakog potrošača;

potrošnju ne naplaćivati paušalno, već prema isporučenim količinama Ostvarenje navedenih mjera trebalo bi dovesti do smanjivanja ukupnih gubitaka na najviše 30% (dugoročni cilj je 15-20%) i urednog vodosnabdijevanja pokrivenog područja. Naselja: U tabeli sa prikazom pregleda naselja sa njihovim stanovništvom u sadašnjosti i u planu za 2021. g. i označena su naselja snabdjevena iz vodovodne mreže. Predlaže se zadržavanje ove koncepcije, koja će uz napredovanje postojećih vodovodnih mreža donijeti uredno vodosnabdijevanje priključenih naselja. Ostala naselja već sada imaju svoja, više ili manje improvizovana, rješenja. Radi se o malim zahvatima izvedenim za nekoliko kuća, ili pojedine kuće. O njima nema dostupnih konkretnih podataka. Potrebno je postojanje evidencije izgrađenih vodovoda širom čitave opštine. To podrazumijeva evidenciju zahvata (njihovih kapaciteta i tehničkog izvođenja), podatke o samim vodovodnim objektima (cjevovodi, rezervoari, pumpna postrojenja itd.), evidenciju potrošača i određivanje lica, koja će gazdovati ovakvim malim sistemima. Dakle, u budućnosti se svakom rješavanju vodosnabdijevanja na bilo kojoj lokaciji Opštine mora pristupati sa dozvolom i evidencijom od strane nadležnog opštinskog organa. Među naseljima koja nemaju vodovodnu mrežu, nema nijednog čiji prognozirani broj astanovnika prelazi 20. Naselje Krš je moguće snabdijevati iz vodovoda Njegovuđe, ali prilikom planiranja je potrebno provjeriti realni broj stanovnika koji tu živi (a ne broj prijavljenih stanovnika). Naselja Rudanci i Rasova se nalaze u blizini rijeke Tare i to nudi mogućnost snabdijevanja ili iz izvora koji se nalaze u njenom kanjonu, ili crpljenjem i tretmanom voda iz samog vodotoka. Potrebna je procjena ekonomskog opravdanja konkretnog rješenja u odnosu na dostupne količine vode, visine podizanja voda, i potrebe na lokacijama. Naselje Mala Crna Gora se navodi kao naselje s potencijalom za održavanje oko 20 korisnika ovog prostora. U predmetnoj zoni nema površinskih vodnih tijela. "Bliske" rijeke Tara i Sušica teku u kanjonima cca 500 m dublje od samog naselja. A dovođenje vode iz vodovodnog sistema Žabljaka bilo bi otežano ne samo zbog rastojanja, već i zbog planine koja odvaja Žabljak od Male Crne Gore. Problematično vodosnabdijevanje ovog naselja je jedan od determinujućih faktora za njegov razvoj.


112

ODVOĐENJE OTPADNIH I ATMOSFERSKIH VODA Kanalisanje otpadnih voda ODVOĐENJE OTPADNIH I ATMOSFERSKIH VODA Kanalisanje otpadnih voda Potrebe prikupljanja fekalnih otpadnih voda možemo, prema naseljenosti, locirati prije svega u grad Žabljak, i područje Njegovuđe. Dalje je potrebno prikupljanje i prečišćavanje fekalnih otpadnih voda organizovati i u svim područjima zaštićenih prirodnih dobara (nacionalni parkovi). To mora biti razmatrano prilikom izgradnje konkretnih objekata ili kompleksa. Nadogradnja mreže fekalne kanalizacije u gradu Žabljaku predstavlja prihvatanje otpadnih voda od svih objekata. Dakle, u mjestima gdje je to moguće, svi objekti se trebaju priključiti na postojeću mrežu. Mjesta, za koje se do sada nije gradila mreža kanalizacije zbog nepovoljnih visinskih kota, povezaće se preko novoizgrađenih vodova. Novi kolektori će takođe oticati prema lokaciji Klještina, ali u blizini postrojenja za prečišćavanje, otpadne vode će se podizati pumpnim postrojenjem na potrebnu kotu. Trase glavnih kolektora i položaj stanice za prečišćavanje su naznačeni u grafičkim prilozima. Prečišćene vode mogu se ispuštati u ponor, koji se i sada koristi i ima veliki kapacitet prihvatanja. Potrebni su projekti novih djelova gradske kanalizacione mreže i revizija postojećeg (ili nova verzija) projekta stanice za čišćenje fekalnih otpadnih voda (PPOV). Za područje Njegovuđe je potrebno izgraditi organizovanu mrežu fekalne kanalizacije. (Lokalni vodovod se snabdijeva vodom djelimično iz podzemnih bušotina koje se nalaze na samoj lokaciji. Neorganizovana ili neizgrađena fekalna kanalizacija ugrožava higijensku ispravnost ovih resursa pijaće vode.) Prikupljana voda se mora prečišćavati u odgovarajućem postrojenju. Za Njegovuđu potreban je projekat i realizacija mreže kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje fekalnih otpadnih voda. Kanalisanje atmosferskih voda Dosadašnje iskustvo sa odvođenjem atmosferskih voda raznim kanalima u najbliže jaruge, ponore i vrtače, pokazalo je da se vode na ovim mjestima ne zadržavaju, već brzo infiltriraju u podlogu. Na ovaj kapacitet je moguće i dalje računati i atmosferske vode iz novonastalih objekata odvoditi prema najbližim ponorima ili izgrađenim upojnim bunarima (ako na lokaciji ne postoji drugi prirodni recipijent). Za ovakvo odvođenje potrebna je saglasnost nadležnog organa. U svakom slučaju je potrebno imati na umu ekološki pristup koji podrazumijeva ugradnju separatora ulja ispod svakog objekta na kojem je moguće zagađenje ove vrste (parkirališta, benzinske pumpe, industrijska dvorišta i sl.) Potvrdila se pogodnost otvorenih kanala, betonskih ili prekrivenih travom. Ipak, na lokacijama, gdje je stepen uređenja visok, planovi detaljnijeg reda mogu predvidjeti prikupljanje atmosferskih voda slivnicima i podzemnom mrežom, koja bi nadovezivala na postojeće kanale ili na novoizgrađena rješenja. NAVODNJAVANJE POLJOPRIVREDNIH POVRŠINA Klimatske odlike razmatranog područja ne pretpostavljaju velike potrebe navodnjavanja poljoprivrednih površina u Opštini Žabljak. Nastale potrebe za navodnjavanjem ili pojenjem stoke moguće je riješiti malim lokalnim akumulacijama. HIDROENERGETIKA U inicijativama primljenim sa prostora Opštine postoji interesovanje za korišćenje energetskog resursa su u naseljima Rasova ( izgradnja mini HE na Ljutici), i Rudanci.


113

Potrebno je odgovarajućom metodologijom procijeniti realnost ovakvih poduhvata (količine i vremenski raspored dostupne vode na lokaciji (hidrološka mjerenja su vremenski zahtjevna i ona za period manji od 3 godine ni uz pažljivu analizu ne daju pouzdanije rezultate), morfologiju (pad) terena, povratnost investicije vezano za kretanja cijene na tržištu el. energije, itd.). Takođe je potrebno sagledati zakonsku regulativu vezanu za ovu problematiku, koja trenutno važi u Crnoj Gori, eventualna stimulisanja od strane države i kreditne povoljnosti. SMJERNICE ZA IMPLEMENTACIJU PLANA U OBLASTI HIDROTEHNIKE predviđeni projekti, studije, istraživanja • sva potrebna istraživanja za nova izvorišta (hridrološka, hidrogeološka, inženjerska

istraživanja i projekti za izgradnju izvorišta "Crno jezero") • projekti novih djelova gradske kanalizacione mreže Žabljaka i revizija postojećeg

(odnosno izrada novog) projekta stanice za čišćenje fekalnih otpadnih voda. • za Njegovuđu projekat nove mreže kanalizacije i postrojenja za prečišćavanje fekalnih

otpadnih voda • preliminarne procjene pogodnih lokacija za mini HE; u slučaju pozitivnog zaključka

detaljnije studije (bliže pogl. IZGRADNJA MALIH HE) politike Master planom - Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020. godine je definisana obaveza stvaranja potrebne infrastrukture. Ovaj plan u tom smislu daje nekoliko predloga. Dalje je potrebno održavati i pratiti postojeću infrastrukturu. Konkretno: • praćenje potrošnje vode, analiza potreba za vodom, analiza gubitaka, smanjivanje

gubitaka (u zapadnoj Evropi se oni izražavaju čak u jednocifrenim brojevima) – praćenje i analize pomažu u daljem donošenju pravih odluka

• stvoriti okolnosti koje će podsticati savesno gazdovanje vodom. Kao najjači argument djeluje naplata vode prema izmjerenoj potrošnji - uvesti strogu obavezu instaliranja vodomjera na svim potrošnim mjestima (za privatna i za pravna lica).

• ažurno, pregledno, i napredno u smislu načina čuvanja podataka, registrovanje projekata nadležnim organom Opštine, kako bi oni bili dostupni prilikom revizija, rekonstrukcija, izrada planova i sl.

• potrebno je imati definisane i poštovati zone sanitarne zaštite svih izvorišta • u zonama nacionalnih parkova voditi računa

− o mogućem uticaju poduhvata vezanih za crpljenje i ispuštanje većih količina voda na ekološku stabilnost lokacija,

− o urednom prikupljanju otpadnih voda ELEKTRO - ENERGETSKA INFRASTRUKTURA Prognoza električne energije, snage i određivanje osnovnih elemenata konzuma Prognoza potreba za električnom energijom zasnovana na Analitičkoj metodi podrazumijeva u sebi određivanje vršnih opterećenja stanovanja, tercijalnih djelatnosti i industrije. Kao osnovni pokazatelj-elemenat prognoze, uzima se standard elektrificiranosti stanova a samim tim i vršno opterećenje istih. Kako se radi o heterogenim standardima stanova (grad-selo) to su ulazni podaci o standardu elektrificiranosti stana dati u slijedećim tabelama određeni na osnovu vrste primjene električne energije za: grijanje, kuvanje,pripremu tople vode i sl.


114

(Tabela - Izvor: PPO Žabljak, RZUP, 1989) (tabela - zvor: PPO Žabljak, RZUP, 1989) Na osnovu podataka o stanovništvu u opštini datih u Studiji stanovništva dobijen je broj stanova tretiranih kao dvoiposobni površine 75m2 sa sadržajem:dvije spavaće sobe,dnevna soba,trpezarija, kuhinja, kupatilo i ostava u gradskom i seoskom području, računajući da je prosječni broj članova po domaćinstvu (stanu) 3,3. Svi stanovi u gradskom i seoskom području za grijanje, kuvanje i pripremu tople vode kao energiju koriste čvrsta goriva (drvo,ugalj) i električnu energiju pa se u proračunima za gradsko područjr uzima električna energija, a za seoskaa, energija dobijena iz čvrstih goriva. Vršna opterećenja, određena su prema relaciji: Pv=kn * Pvs*n, gdje su: Pvs- vršno opterećenje jednog stana (W), kn - faktor jednovremenosti grupe stanova i n - broj stanova. Vršno opterećenje stana određeno je relacijom Pvs=Pi*k1 gdje su: Pi – instalisano opterećenje (tabela 2 i 3) k1 – faktor jednovremenosti stana (dijagram sl.1) Faktor jednovremenosti grupe stanova određen je relacijom kn=kb+(1-kb)/Vn gdje su: kb- faktor beskonačnosti zavistan od vršnog opterećenja stana (n=beskonačno) Broj stanova je 1353 određen perspektivama i konceptom demografskog rayvoja i distribucije stanovništva Žabljaka do 2021.god.i to: 967 u gradskom području i 386 u seoskom području. Za gradsko područje: Pi=28.760W k1=0,45 Pvs=12.942W kb=0,195 kn=0,221 Pv1=967*12.942*0,221= 2.765.795,994(W)=2.765,79(kW) Za seosko područje: Pi=24.760W k1=0,46 Pvs=11.390W kb=0,195 kn=0,226 Pv2=386*11.390*0,226=993.618,04=993,62 (kW). Ukupno: Pv=2.765,79+993,62 =3.759,41(kW)


115

Ukupno vršno opterećenje svih stanova, koje treba obezbijediti na trasformaciji 110/35/0,4 uzimajući u obzir 10% rezerve i 10% za pokrivanje gubitaka u prenosu i transformaciji iznosi: za gradsko područje: Pvs1=2.765,79*(1,00+0,10+0,10)= 3.318,95 (kW), a za seosko područje: Pvs2=993,62 *(1,00+0,10+0,10)= 1.192,34(kW) i za opštinu Pvs=3.759,41*(1,00+0,1+0,1)= 4.511,29(kW). Kako potrošači tercijalnih djelatnosti (školsvo, zdrastvo, kultura,administracija, zanati i sl.) učestvuju u ukupnom vršnom opterećenju energetskog sistema sa cca 20% pa se analogno tome može uzeti da je odnos tranformacije domaćinstva/tercijalne djelatnosti u opštini 80:20. Kako su tercijalne djelatnosti u velikom procentu skoncentrisane u gradu to je njihovo vršno opterećenje uzeto u obzir za određivanje vršnog opterećenja gradskog područja i broja trafostanica 10/0,4KV u samom gradu. Vršno opterećenje tercijalnih djelatnosti iznosi: Pvt= 0,2*Pv*(1+0,1+0,1)=0,2*4.511,29*1,2=1.082,71 (kW) Vršno opterećenje javne rasvjete prema mnogim analizama iznosi 5% od vršnog opterećenja stanovanja i tercijalnih djelatnosti, odnosno: Pvjr=0,05*(Pvs1+Pvt)=0,05*(3.318,95 +1.082,71)= 220,08 (kW) gdje je: Pvs1 – vršno opterećenje stanovanja gradskog područja. Prema tome ukupno vršno opterećenje koje treba obezbijediti na transformaciji 110/35/0,4kV u iznosu od P=4.511,29+1.082,71 +220,08 =5.814,08(kW) predstavlja vršno opterećenje stanovanja, tercijalnih djelatnosti i javne rasvjete. Vršno opterećenje industrijskih potrošača lociranih na Žabljaku određeno je na osnovu podataka o potrošnje električne energije i srednjeg priraštaja potrošnje od 0,05% . Primjenom godišnjeg prirasta potrošnje električne energije od 0,05% dobija se potrebna energija u 2020.god. W=Wo(1+p) t gdje su: Wo= 1.693.158Wh (2000) t- planirani broj godina (t=20) pa je: W= 4.492.452Wh što uz godišnje srednje upotreno vrijeme T=2500h daje vršnu snagu, Pvi=1.796,98kVA Na ukupno vršno opterćenje TS 110/35/0,4KV , pored opterećenja stanova, tercijalnih djelatnosti i industrije utiče i vršno opterećenje turizma. Kako je prostornom koncepcijom predviđena izgradnja novih turističkih kapaciteta tako da se planira da u 2020.godini broj turističkih ležaja bude 16 586 to je, uz usvojeni normativ 0,6KVA/ležaju vršno opterećenje turizma: Pvtu=16.586*0,6=9.951,60kVA Izgradnjom novih turističkih kapaciteta potrebno je predvidjeti izgradnju novih trafostanica 10/0,4kV u centrima opterećenja, jer postojeće trafostanice na gradskom području zadovoljavaju potrebe stanova, tercijalnih djelatnosti i industrije, ali ne i novih turističkih kapaciteta, a njihov raspored i snaga definisaće se planovima nižeg reda. Prema tome vršno opterećenje koje treba obezbijediti u trafostanici 110/35/0,4KV, uz faktor snage 0,95: Pv= (5.814,08+1.796,98+9.951,60)/ 0,95=17.562,66/0,95=18.487,01kVA odnosno: Pv=18,49MVA.. Predlog plana elektroenergetske mreže Nezavisno od scenarija izgradnje novih elektrana, na teritoriji opštine Žabljak biće potrebno na odgovarajući način priključiti nove TS 110/35KV i 110/10KV na 110KV mrežu, te izgraditi nove kV vodove (Brezna-Žabljak), prema Studiji Strategije razvoja energetike u Crnoj Gori do 2025.god. Razvoj energetske infrastrukture treba da bude podređen ostvarivanju ciljeva prostornog razvoja i ekološko-prostorne zaštite Crne Gore.Zato se planira da se elektroenergetski sistem


116

razvija, odnosno dopunjuje tako da obezbijedi sigurno i dovoljno snadbijevanje električnom energijom u svim područjima i naseljima Žabljaka. Osnovna koncepcija razvoja elektroenergetike Žabljaka bazira se na racionalnom korišćenju sopstvenih energetskih potencijala, vodeći računa da se dostigne što veća ekonomičnost proizvodnje u elektroenergetskom sistemu. Za vodove prenosa i distribucije potrebno je sljedeće koridore i lokacije sačuvati od drugih zahtjeva i korišćenja koje su u suprotnosti ili ometaju predviđenu upotrebu: - dalekovod Pljevlja-Žabljak sa lokacijom trafostanice Žabljak. Prethodnim PPO Žabljak iz 1988.god. predviđeno vršno opterećenje je bilo 12MVA, a ovim Nacrtom PUP Žabljak (zbog povećanja tustičkih kapaciteta sa 3.500 na 16.586 ležajeva) ukupno vršno opterećenje koje treba obezbijediti na 110KV nivou je 20MVA. Pošto glavni parametri elektroenergetske mreže prethodnim planom PUP Žabljak nijesu realizovani , na osnovu prethodnih analiza za planski period do 2020.god.predviđaju se:

- postojeću TS 35/10kV Žabljak opremiti postrojenjem 110kV snage 20MVA (to je bio predviđeno i PPO Žabljak iz 1988.god. samo manje snage),

- postojeću TS35/10kV Njegovuće opremiti sa postrojenjem 110kV snage 12MVA, - DV 110kV Pljevlja –Žabljak koji radi pod naponom 35kV dovesti pod napon 110kV(to je

bio predviđeno i PPO Žabljak iz 1988.god.), - Shodno PPR čije su smjernice ugrađene u ovaj Plan potrebno je izgraditi DV 110kV

Žabljak-Šavnik (koji je bio predviđen i PPO Žabljak iz 1988.god.) - DV 110kV Žabljak-Njegovuđa koji radi pod naponom 35kV dovesti pod napon 110kV, - Izgradnja TS 35/10kV «Štulac» snage 4MVA (to je bio predviđeno i PPO Žabljak iz

1988.god. samo manje snage), - Izgradnja DV 35kV Žabljak –Plužine (to je bio predviđeno i PPO Žabljak iz 1988.god.).

Ovim DV ostvario bi se 35kV prsten Žabljak- Plužine –Brezna-Šavnik-Žabljak kao i prsten Žabljak-Plužine –Crkviško polje-Pljevlja(to je bio predviđeno i PPO Žabljak iz 1988.god.),

U ovaj PUP je unijeta trasa 400 kV dalekovoda prema nacrtu DPP za koridor dalekovoda 400Kv sa optičkim kablom od crnogorskog primorja do Pljevalja i podmorski kabl 500kV sa optičkim kablom italija – Cna Gora iz 2011.godine) i predlogu ministarstva a na koji je opština dala saglasnost. Ovaj PUP definiše da će se konačna trasa dalekovoda i uređenje prostora u obuhvatu navedenog DPP-a obavljati prema istom DPP-u po njegovom usvajanju,

TELEKOMUNIKACIJSKA INFRASTRUKTURA U opisu postojećeg stanja je navedeno da se na području Prostorno urbanističkog plana Žabljak – gradsko područje, telekomunikacioni saobraćaj obavlja preko telefonske centrale u Žabljaku i dva isturena pretplatnička stepena na Njegovuđima i Virku. Centrala na Žabljaku je povezana optičkim kablom sa glavnom centralom u Pljevljima. Ovaj prenosni sistem, kao i prenosni sistem do isturenih pretplatničkih stepena (povezanih optičkim kablovima sa centralom na Žabljaku) su prilično dobrog kvaliteta. Da bi telekomunikaciona mreža pratila ekonomski i populacioni razvoj Opštine potrebno je: 1. Prenosni sistem, po potrebi, dograditi u najvišoj ravni (glavna centrala – čvorna centrala) tako da obezbjeđuje sigurnost u napajanju. 2. Distributivni sistem (čvorna centrala-krajnja centrala-pretplatnik) dograditi i rekonstruisati tako da se pored sigurnosti dobija i kvalitetan signal. Pošto je ovo područje predviđeno za intezivnije građenje, postojeća telekomunikaciona infrastruktura ne zadovoljava planirane kapacitete, te ju je potrebno proširiti (sa PVC cijevima), kao i izgraditi novu telekomunikacionu mrežu tako da svaki planirani objekat dobije dovoljan broj telefonskih priključaka koji će obezbijediti nesmetan razvoj telekomunikacionog saobraćaja. Buduću planiranu primarnu telefonsku kablovsku kanalizaciju za potrebe objekata odnosno korisnika tk servisa sa razmatranog prostora u cjelini dimenzionisati na tri PVC cijevi od kojih jednu treba rezervisati za eventualno provlačenje optičkih i kablova za KDS ali i za neke druge namjene. Graditi je PVC cijevima prečnika φ 110 mm. U planiranoj tk mreži koristiće se kablovi tipa TK 59 GM, punjeni niskofrekventni pretplatnički kabal sa izolacijom od polietena i slojevitim omotačem. Kablovska telekomunikaciona okna graditi po propisima i standardima koji su važeći za ovu oblast. Telekomunikacione instalacije graditi gdje god je to moguće trotoarima pripadajućih saobraćajnica sa izradom potrebnih tk prelaza.


117

Distributivnu kablovsku tk kanalizaciju graditi elastičnim PE cijevima unutrašnjeg prečnika φ 60 mm. Kućnu telekomunikacionu instalaciju u svim prostorijama izvoditi sa UTP kablovima klase 7 ili drugim kablovima sličnih karakteristika i provlačiti kroz PVC cijevi sa ugradnjom odgovarajućeg broja kutija, s tim da u svakom poslovnom prostoru treba predvidjeti 4 tk instalacije, a u stambenim jedinicama po 2 tk instalacije. U slučaju da se trasa tk infrastrukture poklapa sa trasama vodovodnih i elektro instalacija potrebno je poštovati propisana rastojanja, a dinamiku izgradnje vremenski uskladiti. KONCEPT ZA POVEĆANJE ENERGETSKE EFIKASNOSTI I KORIŠĆENJE OBNOVLJIVIH IZVORA ENERGIJE Potrošnja energije u obliku toplotne energije, u ukupnom bilansu za urbana područja ima veliki udio i kreće se od 55-65%. Toplotna energija se troši za: grijanje objekata, pripremu sanitarne vode i obezbjeđenje tehnoloških potreba u industriji. Za opštinu Žabljak je karakteristično, da osim grada Žabljaka, gdje su zastupljena rješenja za centralizovanim snabdijevanjem toplotnom energijom pojedinih objekata ili grupe objekata, u ostalim naseljima, nema nikakvog oblika centralizovanog snabdijevanja objekata ili grupe objekata instalacijom radijatorskog grijanja. Opština Žabljak nije u značajnoj mjeri bogata šumama. Većina šumske mase su četinari. Kako se ova masa prerađuje u finalne proizvode, to se kao gorivo može koristiti samo otpad od finalizacije. Četinari, pa samim tim i njihovi otpatci pri preradi imaju malu kaloričnu vrijednost. No, i otpaci čine dobru energetsku sirovinu u kombinaciji sa ugljem. Bilansi biomase ovog prostora, sa održivim kapacitetima drvoprerađivačke industrije, ukazuju na mogučnost kapaciteta kogeneracija (kombin. proizv. toplotne i el.energije) i za urbani centar kao i za budući razvoj turizma. Uz podsticaje ovom segmentu obnovljivih izvora energije razvoj ovih kapaciteta treba da doprinese supstituciji postojeće potrošnje i da prati ukupan dalji razvoj područja opštine. Korišćenje ostalih vidova energije u cilju zagrijavanja objekata u opštini Žabljak kao što su: energija sunca, vjetra, biogasa i dr. u ovom trenutku je nedovoljno istražena i zahtjeva provjeru kroz izradu odgovarajuće dokumentacije. Napominje se da za korišćenje energije vjetra na području Jezerske površi postoje potencijali, ali je njeno korišćenje rentabilnije za osvetljenje i pokretanje raznih kućnih aparata nego za zagrevanje protsorija i objekata. U budućnosti bi trebalo u lokalnim centrima gdje postoje društveni objekti-škole, ambulante, stambeni objekti za pojedine ili grupu objekata predvidjeti instalacije centralnog radijatorskog grijanja, sa kotlarnicom koja bi bila predviđena na ugalj kao primarnu energiju. Proizvodnja toplotne energije za tirustičke zone i kompleksa obavezno treba da bude centralizovana i po principu radijatorskog grijanja. Kod objekata na seoskom području, pogotovo kod onih koji su namijenjeni turističkoj ponudi, takođe bi bila racionalna primjena instalacija radijatorskog grijanja zbog mogućnosti kvalitetnog zagrijavanja čitavog objekta. Naime, u većini slučajeva grijanje u individualnim objektima nije nimalo kvalitetno. Primjenom instalacija radijatorskog grijanja sa istom količinom goriva za grijanje dnevnog boravka može se zagrijavati čitavi objekat. U budućem planiranju i projektovanju treba se obavezno pridržavati normi za toplotnu izolaciju, kako kod društvene tako i kod individualne gradnje. Odgovarajuću podršku termoizolaciji objekata treba dati prije svega kreditnom i poreskom politikom, a i drugim mjerama. U pogledu mogućnosti povećanja energetske efikasnosti najveći prostor je u oblasti investicione gradnje i održavanja. Da bi se realizovalo energetski i ekološki održivo građenje treba težiti ka smanjenju gubitaka toplote iz zgrade poboljšanjem toplotne zaštite spoljašnjih elemenata i povoljnijem odnosu površine i zapremine objekta, povećanju toplotnih dobitaka u zgradi povoljnijom orijentacijom zgrade i korišćenjem sunčeve energije, primjenom obnovljivih izvora energije u zgradama (biomasa, sunce, vetar i dr.), povećanjem energetske efikasnosti termoenergetskih sistema. Koristi od energetski efikasne gradnje su mnogostruke, a najviše se ogledaju kroz finansijske uštede na smanjenim računima za grejanje, hlađenje i električnu energiju, udobnije i kvalitetnije stanovanje, duži životni vek zgrade, doprinos zaštiti okoline smanjenjem emisije štetnih gasova u okolinu. Kod gradnje nove kuće važno je već u fazi idejnog projektovanja predvideti sve što je neophodno da se dobije kvalitetna i optimalna energetski efikasna kuća: analizirati lokaciju,


118

orijentaciju i oblik kuće; primijeniti visok nivo toplotne zaštite kompletnog spoljašnjeg omotača kuće, iskoristiti toplotne dobitke od sunca i zaštititi se od preteranog osunčanja; koristiti energetski efikasne sisteme grejanja, hlađenja i ventilacije i kombinovati iste sa obnovljivim izvorima energije. Prema postojećim analizama utvrđeno je da se već u fazi projektovanja izborom optimalnih rješenja mogu ostvariti energetske uštede od 30%. Prilikom projektovanja potrebno je grupisati prostore sličnih funkcionalnih zahteva i slične unutrašnje temperature, npr. pomoćne prostore locirati na severu, a dnevne na jugu. Optimalna toplotna zaštita je jedno od osnovnih načela energetski efikasne gradnje. Nedovoljna toplotna zaštita uzrokuje povećanje toplotnih gubitaka zimi, oštećenja usljed pojave kondezacije zbog razlike u temperaturi između neizolovanog, a grejanog prostora i spoljašnje temperature, kao i pregrevanja prostora leti, što utiče na stvaranje neudobnih i nezdravih uslova za stanovanje i rad, a dovodi i do oštećenja konstruktivnih sklopova. Pored kvalitetne toplotne izolacije spoljašnjeg omotača kuće, jedan od uslova energetski efikasne gradnje je i izbegavanje jakih toplotnih mostova. Toplotni mostovi se najčešće javljaju prilikom postavljanja toplotne izolacije sa unutrašnje strane, na konstruktivnim, termički neizolovanim delovima zgrade, kao i u kombinaciji sa termički neizolovanim zidom. Postavljanjem toplotne izolacije sa spoljašnje strane izbegavaju se gubici u toplotnim mostovima. Pozicija prozora u zidu takođe ima značajnu ulogu u izbegavanju toplotnih mostova. Ako je tehnički moguće, prozore treba postavljati u nivou toplotne izolacije, a ako nije moguće, potrebno je toplotno izolovati spoljašnji dio prozorskog otvora oko samog prozorskog okvira. Prozori i spoljašnji zid zajedno predstavljaju preko 70% ukupnih toplotnih gubitaka kroz spoljašnji omotač zgrade, pri čemu transmisioni gubici toplote kroz prozore i gubici provetravanjem predstavljaju više od 50% toplotnih gubitaka zgrade. U ukupnim toplotnim gubicima prozora učestvuju staklo i prozorski profil. Zahtevi koje mora ispuniti prozorski profil, nezavisno do vrste materijala od kojeg se izgrađuju su: dobro zatvaranje, prekinut toplotni most u profilu, jednostavno otvaranje i nizak koeficijent prolaska toplote. Dok se na starim zgradama koeficijent prolaska toplote prozora kreće od 3-3,5 W/m2K, (sa toplotnim gubicima koji kod takvih prozora iznose prosječno 240 - 280 kWh/m2 godišnje), evropsko zakonodavstvo propisuje niže vrijednosti u rasponu 1,4 - 1,8 W/m2K, dok su kod niskoenergetskih i pasivnih kuća date vrijednosti u rasponu 0,8 -1,1 W/m2K. Stakla za prozore trebalo bi da budu izolacijska stakla, dvoslojna ili troslojna sa različitim punjenjima gasom argonom ili kriptonom i sa premazima koji poboljšavaju toplotne karakteristike. Toplotna izolacija krova ili plafona prema negrejanom tavanskom prostoru ima značajnu ulogu u postizanju kvalitetnijeg standarda i uslova za stanovanje i rad. Iako je procenat krovnih površina u ukupnim toplotnim gubicima kuće oko 10 - 20%, u slučaju da krov nema toplotnu izolaciju ti gubici mogu biti i preko 30%. Za toplotnu izolaciju krova potrebno je koristiti nezapaljive i paropropusne toplotne izolacijske materijale. Toplotni gubici poda prema terenu iznose do 10% ukupnih toplotnih gubitaka. Slično kao i kod plafonske konstrukcije prema negrejanom tavanu i podnu konstrukciju prema negrejanom podrumu treba adekvatno toplotno izolovati, kao i podne konstrukcije iznad otvorenih prolaza. Toplotni dobici od sunca mogu učestvovati sa značajnim procentom u ukupnom energetskom bilansu kuće. Prilikom projektovanja potrebno je posebnu pažnju posvetiti zaštiti od preteranog osunčanja, kao i prihvatu sunca. Toplotna masa zida ili poda u južno orijentisanim prostorijama može akumulirati toplotnu energiju tokom dana i distribuirati je u okolne prostorije tokom noći. Preterano zagrevanje tokom ljeta se može spriječiti sredstvima za zaštitu od sunca, usmjeravanjem dnevnog svjetla, zelenilom, prirodnim provjetravanjem i sl. Rješenja koja mogu da se primjenjuju u praksi u cilju zaštite od pretjeranog osvjetljenja su: arhitektonska geometrija - zelenilo, tremovi, strehe, nadstrešnice, balkoni i dr.; elementi spoljašnje zaštite od sunca - pokretni i nepokretni brisoleji, spoljašnje žaluzine, roletne, tende i sl.; elementi unutrašnje zaštite od sunca - roletne, žaluzine, zavese i dr.; elementi unutar stakla za zaštitu od sunca i usmjeravanja svjetla - holografski elementi, reflektujuća stakla i folije, staklo koje usmjerava svjetlo, staklene prizme i dr.


119

OSTALI OBJEKTI KOMUNALNE INFRASTRUKTURE Opremljenost i razvoj ovih djelatnosti jedan su od bitnih uslova i činilaca privrednog razvoja i razvoja uopšte određene teritorije. Da bi jedno područje imalo perspektivu razvoja, neophodno je prvenstveno, opremiti ga komunalnom infrastrukturom i svim potrebnim komunalnim objektima koji su neophodni za razvoj i funkcionisanje privrednih i prostornih sistema. Deponije Pri lociranju deponija uopšte, moraju se poštovati osnovni kriterijumi za lokaciju deponije: nagib terena do 20°, tlo zaštićeno od erozije i klizanja, visina podzemnih voda - poželjno je da ispod deponije postoji sloj nepropusne stenske mase (glina, ilovača, laporac) minimalne debljine 0,5 m, saobraćajna pristupačnost, mogućnost opremanja infrastrukturom. Ovi uslovi se moraju ispoštovati za svaku lokaciju na kojoj se u selima odlaže komunalni otpad, a do momenta realizacije regionalne deponije. Na području žabljačke opštine odgovarajuće terene, s obzirom na prirodne uslove, postojeće stvorene strukture, potreban kapacitet i ekološke zahtjeve, je, praktično, nemoguće odrediti. Zbog toga je za izgradnju i uređenje regionalne deponije za opštine Žabljak i Pljevlja, u skladu sa Prostornim planom Crne Gore, Master planom odlaganja komunalnog otpada za Crnu Goru, kao i Studijom o vrijednovanju mogućih lokacija za regionalnu deponiju, kao i u međuopštinskom dogovoru obe lokalne opštinske uprave, na teritoriji opštine Pljevlja. Definitivno određena lokacija će se smatrati planskim rješenjem za obe opštine. Do realizacije regionalne deponije na teritoriji opštine Pljevlja, smetlište u Čarkovom polju, u blizini naselja Palež mora se što prije obezbijediti u sanitarnom smislu, kao i u pogledu saobraćajnog pristupa i kontrole zaštite od požara i uticaja podzemnih voda. Aktivnost odlaganja smeća na ovoj privremenoj lokaciji se mora obavljati uz sve propisane mjere nasipanja i sprečavanja pojave požara. Ova lokalcija će se, po aktiviranju regionalne deponije u Pljevljima, koristiti za odlaganje građevinskog otpada, kao i za potrebe transfer stanice. Deponija na lokaciji u Pljevljima mora da bude urađena prema svim sanitarno-tehničkim i lokacijskim uslovima, bez mogućnosti pojave štetnih uticaja po okolinu, pogotovo što se u njenoj blizini nalazi vodotoci Ćehotine i Volodera. Održavanje, prikupljanje i odnošenje otpadaka u higijenskim sudovima i odgovarajućim vozilima, treba da bude organizovano od strane komunalnog preduzeća u Žabljaku. Staje uz domaćinstva Staje uz domaćinstva su specifičan vid komunalnih objekata koji se u ovom području formiraju neposredno uz naselja kao grupacije privremenih lakih objekata, pa time zahtjevaju stroge sanitarno-tehničke uslove. S obzirom da su posljedica tradicionalnih porodničnih aktivnosti, u planiranju zahtjevaju pažljiv odnos i postavljanje, pri čemu se mora voditi računa o negativnim uticajima i zaštiti životne sredine, u prvom redu tla i vode, ali i povoljnom lociranju na većoj udaljenosti od planiranih turističkih sadržaja. Slične uslove treba postaviti i za katunska naselja, pogotovo zbog planova za njihovo aktiviranje u svrhe turizma i proizvodnje zdrave hrane. Zelene pijace Na prostoru opštine postoji uređen i namjenski određen prostor zelene pijace samo u gradu Žabljaku. U nekim naseljima se povremeno formiraju neuređeni punktovi koji imaju funkciju pijace, a što je prouzrokovano načinom života i prisustvom poljoprivrednih aktivnosti u najvećem broju domaćinstva. Raspored objekata zelenih pijaca (u Žabljaku) lokacijski i brojno zadovoljavaće potrebe stanovništva opštine, ali njihova opremljenost prema sanitarno-tehničkim uslovima i normativima mora biti odgovarajuća. Tendencija otvaranja specijalizovanih tržnih centara, veletržnica i piljarnica sa sezonskim voćem i povrćem uticaće na zadržavanje postojećeg broja zelenih pijaca na teritoriji opštine. U zonama turističkih sadržaja moguće je otvaranje pojedinačnih punktova za snabdijevanje turista voćem, povrćem, mlijekom i mliječnim proizvodima, narodnim rukotvorinama i dr. potrepštinama vezanim za potrebe turista. Da bi ova vrsta komunalnih usluga mogla da funkcioniše u pravom smislu reči, neophodno je izvršiti


120

opremanje pijaca sanitarnim objektima, tačno definisati površinu kompleksa, ograditi ga, postaviti tezge i obezbijediti prostor za smještaj pribora za održavanje pijace. Stočne pijace i otkup poljoprivrednih proizvoda Asortiman roba pijaca i stočnih pijaca je direktan pokazatelj obima distribucije i karaktera rada ovih objekata. Veoma je mali obim razmene sa širim regionom, odnosno korisnici usluga iz šire regije se pojavljuju prevashodno kao kupci, koji ovu aktivnost obavljaju i direktno kod poljoprivrednih proizvođača na seoskom području, van lokacija koje su zvanično stočne pijace. Stočne pijace ne postoje kao uređene lokacije, u blizini autobuske stanice na Žabljaku je prostor koji se za ovu namjenu koristio neuređen i zapušten. Planom se rezerviše prostor sa svim elementima i uslovima sanitarne, veterinarske, mjerne i inspekcijske opreme i zaštite namjenjen prodaji stoke i otkupu poljoprivrednih proizvoda na lokacijama Tmajevci, Virak, Podgora i Njegovuđa, koje treba adekvatno urediti i opremiti. Rad stočnih pijaca treba da bude ustaljen na jedan dan u sedmici i to logičnim redom. U blizini stočnih pijaca treba organizovati i veterinarsku stanicu, poljoprivrednu apoteku, opravku poljoprivrednih sredstava i dr. usluge, a ove aktivnosti bi mogle da se organizuju i u vidu mobilnih službi. Otkup poljoprivrednih proizvoda treba da bude organizovan u svim centrima zajednica naselja, kao i u razvijenijim i većim seoskim naseljima, pogotovo zbog obezbjeđenja dobre organizacije otkupa kvalitetnih poljoprivrednih proizvoda i njihovog upućivanja na dalju preradu, skladištenje ili transport. Na ovim lokacijama mora se obezbijediti primaran tretman ovih proizvoda (mlijeko, sir, voće, povrće, meso i dr.), pri čemu je u Žabljaku poželjno obezbijediti i mini laboratoriju za ispitivanje kvaliteta poljoprivrednih proizvoda (u okviru sabirno distributivnog centra zdrave hrane, npr.). Groblja U centrima naselja i seoskim naseljima zadržati postojeće lokacije grobalja, ili studijama lokacija ili urbanističkim planovima odrediti nove ukoliko za to postoji potreba. Povoljni tereni su: sa nagibom do 10°, osunčani, blago nagnuti, locirani suprotno od pravca dominantnih vetrova ka stambenim zonama, stabilni, dobro ocediti, zaštićeni od erozije i klizanja, sa nivoom podzemnih voda: 2,5-3 m ispod površine zemlje. Pošto, bez obzira na uređenost, nijedno groblje na teritoriji opštine nema kompletne higijensko-tehničke uslove (osim, djelimično groblja u Žabljaku, koje je popunjeno) neophodno je ove prostore opremiti i to: izgraditi kapelu, sanitarni blok, česme, komunalnu infrastrukturu i ostavu sa oruđem za održavanje groblja. Oko groblja obavezno formirati zaštitni pojas zelenila i ogradu sa ulaznom-glavnom kapijom. Neophodno je obezbijediti proširenje postojećeg gradskog groblja u Žabljaku, koje treba planski razvijati a njegovo uređenje i održavanje kao i obavljenje djelatnosti sahranjivanja treba da bude u nadležnosti komunalnog preduzeća Žabljaka. Objekti za uklanjanje životinjskih ostataka (stočna groblja) Ova problematika na teritoriji opštine nije regulisana na adekvatan način. Propisi o stočnim grobljima propisuju dva načina za neškodljivo uklanjanje zivotinjskih leševa i konfiskata u vidu objekata za spaljivanje i grobnih jama, koji moraju ispoštovati sve sanitarno-tehničke uslove (jame moraju biti betonirane ...) Pošto se lokacioni kriterijumi poklapaju sa kriterijumima za deponiju smeća to se predlaže da se ove dvije lokacijski mogu objediniti na prostoru regionalne deponije na teritoriji opštine Pljevlja, a funkcionisanje svake aktinosti će se urediti u skladu sa propisima. Usvajanjem Uredbe Evropskog parlamenta i Saveta, br. 1774/2002, kojom su predviđeni samo objekti za sakupljanje i spaljivanje životinjskih leševa, stočna groblja kao posebni objekti biće ukinuti.


121

6) podjela na planske jedinice i zone i uporedne tabele postojećih i planskih bilansa i kapaciteta (po planskim jedinicama); Prostorno - urbanistički plano sadrži tri nivoa sagledavanja, i to za: ukupan prostor lokalne samouprave, prostor centra lokalne samouprave, kao i za prostor ostalih centara i naselja. OSNOVNI BILANSI KORIŠĆENJA PROSTORA Bilans površina postojećih namjena na teritoriji PUP- a ŽABLJAK:

P O S T O J E Ć A N A M J E N A Površina (ha) Područje urbanističke razrade 678 Seoska naselja 511 Saobraćajna infrastruktura 185 Površine za poljoprivredu (pašnjaci, livade, žbunje i suvati) 22.321 Ostale površine 730 Šume 15.420 Vodene površine 4.280 Zone ambijentalne celine 375 UKUPNO 44.500

Bilans površina planirane namjene na teritoriji PUP–a ŽABLJAK- PROSTORNI DIO :

P L A N I R A N A N A M J E N A Površina (ha)

Područje urbanističke razrade 678 Seoska naselja 511 Saobraćajna infrastruktura 276 Površine za poljoprivredu (pašnjaci, livade, žbunje i suvati) 21.940 Šume 16.350 Vodene povšine 4.280 Zone ambijentalne celine 375 Zone potencijalnog turističkog razvoja 90

UKUPNO 44.500 Bilans površina postojeće namjene na teritoriji PUP –a ŽABLJAKA –URBANISTIČKI DIO:

P OS T O J E Ć A N A M J E N A Površina (ha)

Površine za stanovanje manjih gustina 96 Poljoprivredne površine 42 Stanovanje manje gustine sa djelatnostima 87 Stanovanje srednje gustine sa djelatnostima 26 Površine za mješovite namjene 46 Cjeline u nacionalnom parku 62 Centralne aktivnosti 5 Mješovite namjene u centralnoj gradskoj zoni 8 Radna zona 24 Servisna zona (gradski servis) 8


122

P OS T O J E Ć A N A M J E N A Površina (ha)

Specijalne namjene 1 Obrazovanje (predškolsko,osnovno vaspitanje) 1 Kultura (društveni život i nauka) 1 Zdravstvo i socijalna zaštita 1 Infrastrukturni objekti i komunalne površine 1 Groblje 2 Zelene površine 64 Ostale površine 127 Vodene površine 1 Saobraćajna infrastruktura 30

UKUPNO 678

Bilans površina planirane namjene na teritoriji PUP –a ŽABLJAKA –URBANISTIČKI DIO:

P L A N I R A N A N A M J E N A Površina (ha)

Površine za stanovanje manjih gustina 138 Stanovanje manje gustine sa djelatnostima 107 Stanovanje srednje gustine sa djelatnostima 31 Površine za mješovite namjene 50 Cjeline u nacionalnom parku 62 Centralne aktivnosti 5 Mješovite namjene u centralnoj gradskoj zoni 8 Radna zona 32 Servisna zona (gradski servis) 8 Specijalne namjene 1 Obrazovanje (predškolsko,osnovno vaspitanje) 1 Kultura (društveni život i nauka) 1 Zdravstvo i socijalna zaštita 1 Infrastrukturni objekti i komunalne površine 1 Groblje 2 Zelene površine 185 Vodene površine 1 Saobraćajna infrastruktura 40

UKUPNO 678

7) principi i smjernice za uređenje prostora i izgradnju i rekonstrukciju objekata i izvođenje radova; Osim površina pretežno namjenjenih stanovanju i kompatibilnim sadržajima za naselja kao prostorno-funkcionalne cjeline, koje na osnovu planskih pretpostavki imaju uslove za dalji razvoj, u grafičkom ili tekstualnom dijelu elaborata ovog plana prikazane su ili opisane planirane ostale pretežne namjene površina, odnosno građevinska područja naselja i područja van naselja, gdje se, u skladu sa kriterijumima definisanim ovim planom, prirodnim pretpostavkama, kriterijumima zaštite životne sredine, razmještajem stanovništva, projekcijom privrednih aktivnosti, izgradnjom infrastrukturnih sistema i mreže javnih objekata usmjerava i podstiče


123

razvoj novih i unaprijedjenje postojećih kapaciteta. Na taj način su nedvosmislono ostvareni uslovi za regulaciju i izgradnju privrednih, turističkih i drugih objekata, uključujući stambene objekte poljoprivrednih domaćinstava, minihidroelektrana, a naročito farmi, ribnjaka i drugih poljoprivrednih i ekonomskih objekata van građevinskog zemljišta i van urbanog područja. KOMPATIBILNI SADRŽAJI U skladu s orijentacijom na stimulativan odnos prema novim investicijama i opredjeljenjem za sprovodljiv i fleksibilan plan, definisane su i kompatibilne djelatnosti i sadržaji sa osnovnim pretežnim namjenama. Na području opštine, pored stambenih, mogu se graditi i svi drugi objekti koji svojom djelatnošću ne mogu imati štetnog uticaja na životnu sredinu. U okviru svake parcele, a u okviru dozvoljenog stepena izgrađenosti parcele, dopuštena je izgradnja pratećih i pomoćnih objekata koji su u funkciji korišćenja glavnog objekta, čija namjena ne ugrožava glavni objekat i susjedne parcele. Sve planirane namjene su dominantne namjene u zoni dok se pojedine parcele mogu namijeniti kompatibilnim namjenama. Kompatibilne namjene su: stanovanje, djelatnosti, poslovanje, trgovina, ugostiteljstvo, zanatstvo i usluge, komunalni i saobraćajni objekti u funkciji stanovanja, poslovanja ili snabdijevanja gorivom, zdravstvo, dječija zaštita, obrazovanje, kultura i verski objekti. To znači da se u okviru formiranih seoskih naselja i centara, osim stambenih objekata mogu graditi i mješoviti stambeno-poslovni sadržaji, objekti od opšteg značaja - škole, ambulante, seoski domovi, verski objekti i dr. kao i objekti sa isljučivo komercijalnim i poslovnim funkcijama kao pratećim funkcijama uz stanovanje. Poslovni i komercijalni sadržaji u okviru ovih naselja ili centara mogu biti sve uslužne, trgovinske, ugostiteljske, ili zanatske djelatnosti. Van formiranih seoskih naselja i centara po pravilu mogu se graditi stambeni objekti za lične potrebe domaćinstava, objekti u funkciji poljoprivrede, servisno-radni objekti, ambulante i veterinarske stanice, benzinske stanice, bazne stanice mobilne telefonije, vjerski objekti, kao i objekti infrastrukture (kao i bazne stanice mobilne telefonije, kablovska i optička mreža i sl.) i saobraćajnica. Van naselja mogu se graditi i manji pojedinačni trgovinski, uslužni, ugostiteljski, ekonomski i proizvodni objekti. Na poljoprivrednom zemljištu dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji poljoprivrede – izgradnja stambenog objekta poljoprivrednog domaćinstva, pojedinačnih ekonomskih i poslovnih objekata u funkciji poljoprivrede (za smještaj stoke, proizvodni objekti, objekti za preradu poljoprivrednih proizvoda, proizvodni i servisno-radni objekti u funkciji poljoprivrede: hladnjače, magacini, prehrambeni proizvodni pogoni i sl.), objekata skladištenja i prerade poljoprivrednih proizvoda, pomoćnih objekata u funkciji poljoprivrede - garaže, koševi, ambari, ostave, nastrešnice za poljoprivrednu mehanizaciju, mašine i vozila i slično, kao i infrastrukturnih objekata, u skladu sa zakonom. Na šumskom zemljištu dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji šumske privrede i lovstva i objekti za održavanje i eksploataciju šuma, objekata u funkciji turizma i rekreacije i objekata infrastrukture i saobraćajnica, kao i drugih objekata, u skladu sa zakonom, a preporučuje upotreba prirodnih materijala (drvo, kamen, šindra) i tradicionalnih formi.. Uz vodna zemljišta dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji vodoprivrede, održavanja vodotoka, rječnog saobraćaja, manjih ugostiteljskih objekata i objekata za rekreaciju i izgradnja objekata infrastrukture i saobraćajnica, u skladu sa zakonom. Zona šire zaštite izvorišta vode ili zahvata sistema za vodosnabdijevanje može se koristiti za turističko-rekreativne svrhe i u njoj se može odobriti izgradnja objekata koji služe ovoj svrsi, prvenstveno sa parternim uređenjem (sportski tereni i plaže i sl.) uz prateće objekte (šank-barovi, prostorije za presvlačenje i sl.). U pretežno stambenim zonama dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog i kolektivnog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu


124

namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smještaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoćni objekti i garaže. Na parceli se može podići drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanističke parametre. Sektor male privrede može biti zastupljen u svim jedinicama osnovnih stambenih zona. Sektor zanatskih usluga i trgovine za domaćinstva i za pružanje sličnih usluga, takođe se planira disperzno i zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih stambenih zona. Na površinama mješovite namjene dozvoljeni su: svi komercijalni, poslovni i stambeni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti. Izuzetno se mogu dozvoliti: ostali privredni objekti, uz poštovanje ekoloških zahtjeva. U okviru industrijskih zona i podcjelina moguć je i prostor za razvoj sektora građevinarstva i saobraćaja i srodnih djelatnosti, sektor servisa i usluga i sl. Dozvoljeni su sljedeći objekti: privredni objekti, skladišta, benzinske pumpe otvorena stovarišta i javna preduzeća. Izuzetno se mogu dozvoliti: zdravstveni objekti, dječiji vrtići i rekreativne površine za potrebe privrednih objekata. U okviru industrijskih zona kao kompatibilna djelatnost može biti planirana i skladišna zona, koja bi se do privodjenja nameni mogla koristiti za unapređenje uzgoja poljoprivrednih kultura. Dozvoljeni su: prodavnice i zanatske radnje, poslovne djelatnosti, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smještaj, objekti za upravu, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama zone ili eventualno stanovnika okolnog područja. Na površinama za poslovno komercijalne djelatnosti dozvoljena je izgradnja komercijalnih sadržaja i centralnih institucija privrede, većih trgovačkih centara i privrednih preduzeća, koja ne predstavljaju značajnu smetnju za okolinu, a mogu se okarakterisati kao pretežno uslužne i pretežno trgovačke. Dozvoljeni su: trgovački centri, poslovni i kancelarijski objekti, prodavnice, zanatske radnje, ugostiteljski objekti i objekti za smještaj, javna preduzeća, poslovni i kancelarijski objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za društvene djelatnosti i specijalizovani centri. Izuzetno mogu se dopustiti: stambeni objekti i stanovi, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Na površinama za turizam i ugostiteljstvo dozvoljena je izgradnja svih turističko komercijalnih sadržaja i većih hotelsko ugostiteljskih centara i preduzeća. Naročito se u seoskim područjima dozvoljava izgradnja atraktivnih kompleksa u duhu tradicionalne arhitekture (etno - sela i etno – farme, eko – sela, ...). U okviru pretežne namjene turizam i ugostiteljstvo dozvoljeni su: trgovački centri, poslovni i kancelarijski objekti, prodavnice, zanatske radnje, javna preduzeća, poslovni i kancelarijski objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za društvene djelatnosti i specijalizovani centri, a u područjima etno – sela isključivo objekti i namjene tradicionalnog tipa arhitekture. Nema posebnih ili dodatnih uslova i pravila za izgradnju i uređenje kompleksa i objekata za sport i rekreciju na za to predviđenim i mogućim lokacijama, osim uobičajenih standarda za izgradnju takvih objekata i kompleksa. Na površinama pretežne namjene za sport i rekreciju dozvoljeni su: svi komercijalni, klupski poslovni i namjenski objekti uz sport, prodavnice, ugostiteljski objekti i lokali drugih namjena, objekti za kulturu, zdravstvo i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti. Saobraćajna, hidrotehnička, telekomunikaciona, elektrodistributivna i druga komunalna Infrastruktura i pripadajuće mreže snabdijevanja, mini hidroelektrane kao i benzinske ili gasne stanice, u skladu s rezultatima zakonom propisane procjene uticaja, kao i sve vrste sporta i rekreacije, kampova, zelenila, urbane opreme i mobilijara (fontane, česme, igrališta i slično) kompatibilni su sa svim planiranim pretežnim sadržajima u obuhvatu plana. Spomenici, spomen obilježja, fontane, česme, i drugo, kao i parterno i pejzažno uređemnje prostora kompatibilni su sa svim sadržajima i namjenama u planu.


125

NIVO sagledavanja 1 ukupan prostor lokalne samouprave 1) strategija prostornog uređenja; Strateška opredjeljenja razvoja opštine su programskim zadatkom određena kao:

• definisanje profitabilnih programa (iz oblasti turizma i komplementarnih djelatnosti, poljoprivrede, infrastrukture, i dr.) koji će uticati na stvaranje uslova za privlačenje novih korisnika, ostanak postojećih korisnika odnosno povratak onih korisnika prostora koji su otišli;

• definisanje smjernica pod kojim uslovima se: primaju partneri-zainteresovani korisnici prostora i vrši monitoring događaja u vezi razvojnih inicijativa prema području opštine žabljak;

• identifikacija komercijalnih resursa kao pretpostavka aktiviranja interesa potencijalnih korisnika sa domaćeg i međunarodnog tržišta kapitala;

• definisanje osnovnih smjernica za realizaciju planskih rješenja i monitoring korišćenja, uređenja i zaštite prostora kao i marketing i promociju prioritetnih programa razvoja uz izradu detaljnih urbanističkih planova kao inicijatora investicionih procesa.

Polazna strateška opredjeljenja razvoja Opštine Žabljak, uzimajući u obzir zahtjeve i potrebe korisnika prostora, zasnivaju se na planskim rješenjima i elementima iz Prostornog plana Crne Gore (koji se odnose na opštinu Žabljak i njeno šire okruženje) kao i ostale razvojno-planske, studijske i tehničke dokumentacije. 2) smjernice i osnove za rejonizaciju i grupisanje naselja; Smjernice za razvoj naselja i centara i gravitaciono – funkcionalne veze i odnosi među naseljima NIVOI CENTARA Opštinski centar Žabljak će se razvijati kao opštinski centar sa višim kvalitetom urbanih funkcija regionalnog značaja. Prioriretni cilj, pored funkcionalnije organizacije postojećih infrastrukturnih objekata, jeste i osavremenjivanje i integralno povezivanje sistema društvenih objekata sa ciljem kvalitetnije i ažurnije usluge koje bi zadovoljile svakodnevne potrebe lokalnog stanovništva. Znači da, pored veoma značajnog razvoja tercijarnog sektora, jačaće funkcije Žabljaka kao centra uslužnih djelatnosti, zdravsta, obrazovanja, kulturnih, bankarskih i informatičkih djelatnosti. Tendencija koncentracije stanovništva iz ostalih naselja u opštinskom centru nastaviće se i u narednom periodu, uz prostorno širenje urbanih sadržaja ka prigradskim naseljima lociranim duž saobraćajnica ka Šavniku (Motički Gaj), Pljevljima (Tepačko Polje) i Podgori (Kovačka dolina, Pitomine). Žabljaku direktno gravitira 9 naselja. U gradu Žabljaku će 2020.godine živjeti oko 3500 stanovnika, ali je broj potencijalnih korisnika centralnih sadržaja daleko veći, zbog očekivanog turističkog razvoja. Subopštinski centar Njegovuđa, kao subopštinski centri, svoj razvoj baziraće na formiranju proizvodno-uslužnih kapaciteta, koji će omogućiti ne samo pružanje osnovnih usluga lokalnom stanovništvu, već i mogućnost njihovog zapošljavanja radi smanjenja migracionih tokova ka Pljevljima. Pored osavremenjivanja postojećih objekata suprastrukture (osnovna škola, mjesna kancelarija, zdravstveni punkt, prodavnice mešovite i specijalizovane robe, objekti kulture, sportsko-rekreativni objekti), ovi centri svoj razvoj usmjeriće ka slijedećim aktivnostima:prerada drveta, eksploatacija građevinskog materijala (šljunka i pijeska), poljoprivreda, prerada poljoprivrednih proizvoda (Sabirno – distributivni centar zdrave hrane), turističke aktivnosti (blizina kanjona Tare i okolnih planina pogodnih za zimski turizam) i dr. Njegovuđi će gravitirati stanovništvo 6 naselja (ukupno oko 330 stanovnika 2020.god.).


126

Centri zajednica naselja U centrima zajednica sela (Virak i Borje) obezbijediće se razvoj i viši kvalitet usluga i objekata javnih službi koje će opsluživati stanovništvo gravitirajućih naselja. Prioritetima opremanje objekata osnovnog obrazovanja, primarne zdravstvene zaštite, mjesne kancelarije, poštanskih usluga i sportsko-rekreativnih objekata, kao i aktiviranje otkupnih stanica poljoprivrednih proizvoda. Naselja koja se nalaze u granicama Nacionalnog parka i gravitiraju Virku, kao i ona u kojima je prioritetna turistička funkcija (gravitiraju Borju i Virku), u narednom planskom periodu nijesu predviđena za lociranje novih industrijskih objekata. Ova naselja, zbog većeg broja povremenih stanovnika i turista imaju posebno velike prohteve za razvojem sektora usluga, infrastrukturnim opremanjem i razvojem ekološki prihvatljivih kapaciteta. Virku će gravitirati stanovništvo 4 naselja sa oko 290 stalnih stanovnika, a Borju 3 naselja sa oko 120 stalnih stanovnika. Lokalni centar U lokalnom centru u Kršu potenciraće se razvoj i neophodan kvalitet usluga i objekata javnih službi koje će opsluživati stanovništvo gravitirajućih sinjajevinskih / šaranskih saobraćajno izolovanih naselja, kao i potencijalne turiste. Sezonski karakter ovog centra je istaknut zbog surovih zimskih uslova, kada poljoprivredno / stočarsko stanovništvo uglavnom ne živi na Sinjajevini. nasuprot tome, ljeti je na Sinjajevini često veći broj stanovnika, a u perspektivi i turista koji odmor mogu provoditi na eko-poljo etno – turističkim farmama, dok se u lokalnom centru mogu opskrbiti osnovnim potrepštinama. Primarna seoska naselja Prioritet u planskom razvoju primarnih seoskih naselja imaće obezbjeđenje osnovnih usluga za potrebe lokalnog stanovništva u cilju održavanja tradicionalnog sistema naseljenosti. U narednom planskom periodu ne očekuje se dalji populacioni rast ovih naselja, te je za njihovo dalje funkcionisanje neophodno obezbijediti, prije svega, kvalitetniju mrežu lokalnih saobraćajnica, efikasno vodosnabdijevanje do seoskih domaćinstava, kao i poboljšanje distribucije električne energije. Izuzetno, izgradnja manjih industrijskih pogona i objekata poljoprivredne proizvodnje ostvariće se u naseljima sa potencijalno aktivnim stanovništvom, lokaciono pogodnim, uz očuvanje autohtonosti područja. Za razvoj određenih vrsta djelatnosti potencijal je uočen u slijedećim primarnim seoskim naseljima:

- razvoj stočarstva: sva ostala sela na Sinjajevini i Jezerskoj površi (Gomile, Rudanci, Brajkovača, Gradina, Pašino Polje, Zminica, Suvodo, Šumanovac, Pašina Voda, Novakovići), Durmitoru i zoni oko kanjona Tare (Pošćenski Kraj, Mala Crna Gora, Palež, Podgora, Tepca, Ninkovići, Rasova);

- razvoj šumarstva: Potkovač, Prisoji, Tvrdakovići, Meljak, Dragaši, Borova, Podborova, Metaljka i Plansko;

- razvoj turizma: sela na Durmitoru i zoni oko kanjona Tare (Pošćenski Kraj, Mala Crna Gora, Palež, Podgora, Tepca, Ninkovići, Rasova), Sinjajevini i Jezerskoj površi (Pašina Voda, Novakovići, Šumanovac, kao i Gomile, Rudanci, Brajkovača, Gradina, Pašino Polje, Zminica, Suvodo);

Orijentacija primarnih seoskih naselja i u budućnosti će biti usmjerena ka centrima zajednice sela, subopštinskm i lokalnom centru , kao i direktno ka opštinskom centru, u kojima će postojati viši nivo usluga, naseljskih sadržaja i funkcija. GRAVITACIONO – FUNKCIONALNE VEZE I ODNOSI MEĐU NASELJIMA Saobraćajno-geografski položaj, prirodne (prirodni resursi), te stvorene (rudnici, industrija, centralni naseljski sadržaji i dr.) prednosti, značajni su činioci isticanja pojedinih naselja, tj. stvaranja njihovog centraliteta i hijerarhijske nadređenosti u odnosu na okolna seoska naselja. Primarnu ulogu u razvoju opštine imaće i dalje postojeća mreža centralnih naselja u opštini, sa tendencijom koncentracije stanovnika i djelatnosti u Žabljaku, subopštinskom centru i centrima zajednica naselja kao i naseljima bliže Žabljaku. Ukupan razvoj opštine, a samim tim i razvoj centralnih naselja, u velikoj mjeri zavisiće od angažovanosti lokalnog stanovništva, kao i


127

Državnih i drugih donacija i investicija usmjerenih ka razvoju opštine (investicije u komunalno opremanje naselja, neprivredne djelatnosti, ekopoljoprivredne farme...). Postojeće karakteristike naselja, njihova opremljenost, bogatstvo prirodnih i stvorenih potencijala, kao i projekcije ovih elemenata za planski period do 2020. godine, uticali su na formiranje gravitacionih područja opštinskog, subopštinskog centra i centara zajednica naselja na teritoriji opštine Žabljak: Tabela: Gravitaciono – funkcionalne zone u opštini Žabljak

Gravitaciona zona Naselja koja pripadaju Mjesnim zajednicama:

Gravitaciona zona Žabljak Žabljak, Pitomine, Palež, Motički Gaj, Mala Crna Gora, Tepca, Podgora, Tepačko Polje, Šumanovac (9 naselja, oko 3698 stanovnika).

Gravitaciona zona Njegovuđa Njegovuđa, Suvodo, Zminica, Rasova, Dobri Nugo, Pašino Polje (6 naselja, oko 224 stanovnika)

Gravitaciona zona Virak Virak, Pošćenski kraj, Pašina Voda, Novakovići (4 naselja, oko 170 stanovnika)

Gravitaciona zona Borje Borje, Ninkovići i Vrela (3 naselja, oko 91 stanovnika)

Gravitaciona zona Krš Krš, Šljivansko, Brajkovača, Gradina, Gomile, Rudanci (6 naselja, oko 36 stanovnika)

SMJERNICE I OSNOVE ZA REJONIZACIJU, GRUPISANJE I OPREMANJE SEOSKIH NASELJA Rejonizacijom naselja uočeno je da naselja sa određenim stepenom centraliteta pripadaju naseljima planinskog pojasa. Opštinski centar Žabljak i subopštinski centar Njegovuđa, kao i centri zajednica naselja Virak i Borje nalaze se na Jezerskoj visoravni, uglavnom po njenom obodu, u srednjeplaninskom pojasu. Iako položaj naselja u planinskom pojasu generalno predstavlja limitirajući faktor kvalitetnijeg razvoja naselja, njihove saobraćajne dostupnosti opštinskom centru i prostorne organizacije objekata suprastrukture za koje se postavlja pitanje njihove ekonomske opravdanosti usljed velike usitnjenosti naselja u populacionom smislu, u slučaju žabljačke opštine, morfološke karakteristike prostora, pogotovo položaj na ravnijim terenima polja i visoravni, olakšavaju dostupnost i obezbjeđuju bolje uslove za privređivanje, pogotovo za poljoprivredu, kao tradicionalnu djelatnost, ali i turizam, kao izvanredno potencijalnu djelatnost koja se oslanja na korišćenje potencijala planinskih zona, ali i visoravni i koja ne zavisi od visinske zone, već od prostiranja atraktivnih turističkih resursa. Tabela: Rejonizacija naselja po visinskim zonama VISINSKI POJAS (M.N.V.)

BROJ NASELjA

OPŠT. CENTAR

SUBOPŠT. CENTAR

CENTAR ZAJEDNICE NASELJA

OSTALA NASELJA

700-1200 3 - - - 3

1200-1400 11 - 1 3 7

1400-1600 13 1 - - 12

1600-1800 1 - - 1

UKUPNO 28 1 1 3 28


128

Tabela: Dinamika promjena u gravitacionim zonama centara zajednice naselja CENTAR ZAJEDN.NASELjA

BR. ST. 2003

GODINE

BR. ST. 2020.

GODINE

% UČEŠĆE U UKUP. ST. 2003. 2025. GOD. GOD.

BROJ NASELjA

1. ŽABLJAK 2936 oko 3700 69,8% oko 87,7 9

2. NJEGOVUĐA 436 oko 225 10,4% oko 5,3 6

3. VIRAK 378 oko 170 9,0% oko 4,0 4

4. BORJE 164 oko 90 3,9% oko 2,1 3

5. KRŠ 290 oko 35 6,9 oko 0,9 6

UKUPNO 4204 oko 4220 100,0% 100,0% 28 Jasno se uočava da je grupisanje brojnih seoskih naselja oko utvrđenih centara izuzetno otežano, usljed njihove dosta nepovoljne prostorne pozicije. Grupisanje ovih naselja gotovo nemoguće je postići ukoliko se ne sprovede ažurna imlementacija planom predviđenih ciljeva (zadovoljavajuća infrastrukturna opremljenost, modernizacija objekata suprastrukture, integrisan sistem vodosnabdjevanja, evakuacija otpadnih voda...). Visoravan jezerske površi sa svojim povoljnim uslovima za poljoprivredu i komuniciranje, ističe se kao prostor veće koncentracije stanovništva, proizvodnih i uslužnih djelatnosti u ovim predjelima. Tendencije su da će se stanovništvo i dalje koncentrisati u ovim zonama, dok će se područja Sinjajevine, Šaranci i Durmitor i dalje prazniti, tj. postojeća ravnoteža u broju stanovnika po pojedinim visinskim zonama preusmjeriće se na visinsku zonu 1200-1600m. Prostorna koncepcija buduće mreže naselja opštine Žabljak obuhvata hijerarhijsku organizaciju sistema centara i naselja, koja ima za cilj stvaranje prostorno izbalansirane i funkcionalno uravnotežene mreže naselja; koncept mreže naselja zasnivaće se na uspostavljanju centara zajednice naselja koja će sa sebi susjednim, interesno sličnim naseljima formirati zone prostorno, funkcionalno- razvojno, fizionomski, demografsko-naseobinski sličnih karakteristika: Zajednica naselja Žabljak Centar zajednice naselja Žabljak, kojem pored opštinskog centra pripadaju i slijedeća populaciono veća i razvijenija naselja (Pitomine, Palež, Motički Gaj), kao i pojedina primarna seoska naselja (Mala Crna Gora, Tepca, Podgora, Tepačko Polje, Šumanovac). - Žabljak će se razvijati kao opštinski centar sa višim kvalitetom urbanih funkcija opštinskog značaja. Pored daljeg osnaživanja tercijarnih djelatnosti u sektoru turizma, jačaće funkcije Žabljaka kao centra uslužnih djelatnosti, zdravsta, obrazovanja, kulturnih, bankarskih i informatičkih djelatnosti. Apsolutni prioritet u narednom planskom periodu imaće razvoj turističko-ugostiteljskih objekata manjih kapaciteta , visoke kategorije, izgrađenih u skladu sa principima ruralne arhitekture čime će zadržati vizuelni identitet gradskog područja. Privredno-ekonomski razvoj Žabljaka najviše će biti zavistan od ostvarenih prihoda turističkih aktivnosti, uz napomenu zabrane lociranja novih industrijskih i prerađivačkih kapaciteta koji bi neminovno prouzrokovali degradaciju ekosistema područja, i uopšteno životne sredine. Iako je proces urbanizacije grada najjefikasniji primjenom principa koncentracije stanovništva i funkcija u gradskom tkivu, započete tendencije disperzije supra i infrastrukturnih objekata u tri pravca (regionalni putevi ka Pljevljima i Šavniku, tj. sjeverni pravac ka Pitominama i Paležu) nastaviće se i u narednom periodu uz konstantan porast gradskog stanovništva i relativno mirnija demografska kretanja u njegovim prigradskim naseljima sa kojim će činiti prostorno-fizionomsku i funkcionalnu cjelinu (naselja Pitomine, Palež i Motički Gaj). - Podgora, Tepca i Mala Crna Gora predstavljaju naselja male populacione veličine, slabe infrastrukturne opremljenosti i prostorno-saobraćajne izolovanosti, što se posebno odnosi na naselje Mala Crna Gora (oko 8 mjeseci godišnje naselje je pod snježnom blokadom). Očuvane prirodne osobenosti ovih naselja i relativno solidna struktura stočnog fonda predodređuje njihov razvoj u pravcu formiranja specifičnih "eko-sela" (Podgora je proglašeno za prvo "eko-selo" u Crnoj Gori), tj. stvaranja tržišne ponude na bazi organski zdrave i bezbedne hrane, gdje će se turističke aktivnosti odvijati u skladu očuvanja ekosistemskih vrijednosti prostora. Aktiviranje naselja Mala Crna Gora tokom ljetnjeg perioda u velikoj mjeri zavisiće i od aktiviranja kružnog


129

puta oko Durmitora (Žabljak-Trsa-Nedajno-Mala Crna Gora-Žabljak), dok će se turistički razvoj Tepaca zasnivati na programima splavarenja rijekom Tarom i smještajem turista u domaćoj radinosti. Turističku ponudu ovih naselja svakako treba upotpuniti i medijskom promocijom planinarskih staza sa kojih se pružaju brojni vidikovci na najdublji kanjon Evrope (kanjon rijeke Tare sa dubinom od 1300 m drugi je u svijetu posle kanjona Kolorada u SAD).

Zajednica naselja Njegovuđa Centar zajednice naselja Njegovuđa, koji pored istoimenog subopštinskog centra, obuhvata i slijedeća naselja i naseljena područja: Suvodo, Zminica, Rasova, Dobri Nugo, Pašino Polje.

- Njegovuđa će se i u narednom planskom periodu razvijati kao subopštinski centar kome će i dalje prostorno-funkcionalno gravitirati naselja sinjajevinskog kraja. Osnovni potencijal ovog naselja ogleda se u činjenici već izgrađenih objekata društvenog standarda (škola, mjesna kancelarija, zdravstveni punkt), turističkih kapaciteta (motel) i ostalih uslužnih objekata (ugostiteljski objekti), a za koje je neophodno osavramenjivanje i kadrovsko ojačavanje u cilju njihove dalje rentabilnosti. Privredni razvoj zasnivaće se na djelatnostima primarne prerade drveta i finalizacije proizvoda od rezane građe u pogonima lokalne pilane, kao i daljim aktivnostima na eksploataciji pijeska i šljunka. Pored toga u ovoj zoni moguće je i organizovanje Sabirno-distributivnog centrta zdrave hrane sa primarnom preradom poljoprivrednih proizvoda. Komplementarno sa djelatnostima poljoprivrede i šumarstva, razvijaće se i tranzitni turizam (kontaktno područje magistralnog puta Risan-Žabljak-Pljevlja), uz mogućnost razvoja skijaškog i izletničkog turizma (planina Kučajevica, Zminičko jezero). U zavisnosti od dalje koncentracije stanovništva u naseljima gravitaciono orjentisanim ka Njegovuđi (Suvodo, Zminica, Dobri Nugo, Aluga, Pašino Polje), njihov dalji razvoj moguće je zasnivati na bazi otkupnih stanica šumskog i ljekovitog bilja, osnivanju manjih stočarskih farmi i proizvodnji organski zdravih popljoprivrednih proizvoda. - Pored spomenutih naselja, u turističkom smislu posebno je atraktivni zaseok Budečevica, u okviru naselja Rasova. Smešteno je na samoj granici sa opštinom Pljevlja, u kanjonu rijeke Tare, sa izgrađenim turističkim kapacitetima i ugostiteljskim objektima (motel, restoran, bungalovi) i posebno vrednim graditeljskim nasleđem (most preko Tare dužine 366 m). Njegov dalji razvoj zasnivaće se na izletničkom i stacionarnom turizmu (splavari-turisti, sportski ribolovci, turisti na relaciji more-Durmitor) i pružanju usluga visokokvalitetnih domaćih, prvenstveno gastronomskih, proizvoda u postojećim ugostiteljskim objektima, uz mogućnost izletničkih tura do samog rječnog toka i vrela Ljutice (u neposrednoj blizini). Potencijale ovog naselja moguće je ostvariti tek nakon pouzdanog elektro i vodosnabdijevanja koje predstavljaju osnovni ograničavajući faktor njegovog razvoja. Zajednica naselja Virak Centar zajednice naselja Virak; obuhvata naselja Virak, Pošćenski kraj, Javorje, Pašina Voda i Novakovići. U prostornom smislu, činiće aglomeraciju sa gradskim područjem Žabljaka sa kojim će ostvariti intenzivne veze nakon završetka izgradnje magistralnog puta Risan-Žabljak. Demografska stabilnost ovog područja daje realne pretpostavke planski racionalnog organizovanja ovih naselja; u pogledu dimenzionisanja kapaciteta infrastrukture neophodno je uzeti u obzir i povećani broj turista, naročito tokom zimskog perioda. S obzirom da se ova naselja nalaze u okviru granica Nacionalnog parka "Durmitor", sve planirane aktivnosti moraju se odvijati u direktnoj sprezi sa programima uređenja Nacionalnog parka, uz poštovanje prirodnih posebnosti područja. Blizina skijaških staza na Durmitoru i pozicija "ulaznog punkta" u Nacionalni park sa šavničke strane, orjentiše ova naselja ka turizmu uz mogućnost smještaja skijaša-turista u objektima domaće radinosti ili apartmanskim naseljima i hotelskim kapacitetima, odnosno specifičnim grupacijama, tipa etno - sela.

Zajednica naselja Borje Centar zajednice naselja Borje; obuhvata naselja Borje, Ninkovići i Vrela. Ova naselja relativno sličnih demografskih karakteristika, saobraćajno su dobro pozicionirana (posebno Borje i Vrela na postojećem regionalnom putu), što im omogućava ostvarivanje čvrstih prostornih i funkcijskih veza sa Žabljakom kao opštinskim centrom. Uz razvoj ekstenzivne poljoprivrede, a posebno turističkih kapaciteta, na ovom području ne očekuje se aktiviranje postojećih prosvjetnih objekata (s obzirom na blizinu Žabljaka i Njegovuđe). Naglašava se preporuka otvaranja uslužnih objekata namenjenih turistima tranzitnog tipa (vikend-kuće za iznajmljivanje, promotivni


130

punktovi pri ulasku u Nacionalni park, proizvodnja brendiranih eko-proizvoda durmitorskog područja – sir, kajmak, mlijeko, med, itd.).

Zajednica naselja Krš Lokalni centar Krš; obuhvata naselja Krš, Šljivansko, Brajkovača, Gradina, Gomile, Rudanci. Ova naselja šaranskog kraja, locirana na platou i obroncima Sinjajevine, karakteriše nedovoljna infrastrukturna opremljenost (česti prekidi u elektrosnabdijevanju domaćinstava), konstantan proces demografske erozije i saobraćajna odsečenost od opštinskog centra, posebno tokom zimskih mjeseci, uz napomenu da su skoro svi objekti društvenog standrda van funkcije ili u procesu gašenja. Imajući u vidu da su ova naselja sezonskog karaktera (naseljena većim brojem stanovnika samo tokom ljetnjeg perioda godine) postavlja se pitanje njihove dalje egzistincije i pravca budućeg funkcionisanja. Očigledno je da su prostorni potencijali ovog područja značajni (šumski i vodni resursi, značajne površine šumskog i ljekovitog bilja), pri čemu se kao prioritet njihovog iskorišćavanja nameće osavramenjivanje lokalnih puteva koji povezuju ova naselja. U svakom slučaju, za ovo područje neophodno je organizovati mobilne službe (po pozivu) radi snabdijevanja preostalog stanovništva neophodnim uslužnim funkcijama (mobilne zdravstvene ekipe, prosvjetni radnici,dovoz osnovnih životnih namirnica, itd.). Lokalni centar u Kršu je više sezonskog ljetnjeg karaktera, jer je u zimskom periodu šaranski kraj uglavnom pust a stanovništvo živi u Žabljaku ili ostalim područjima Crne Gore, bežeći od surovih zimskih uslova na Sinjajevini. U toku ljeta ovdje je mnogo veća koncentracija stanovnika, ali i vikendaša i ljudi koji na svojim imanjima provode odmor, te je i broj korisnika usluga daleko veći od popisanog broja stanovnika.

PROJEKCIJA OSNOVNOG NIVOA OPREMLJENOSTI CENTARA Nasuprot dobroj opremljenosti Žabljaka, kao centralnog opštinskog mjesta, različitim centralnim sadržajima i uslugama, dosadašnja nerazvijenost i zaostalost dijelova opštine Žabljak prouzrokovana je mnogobrojnim faktorima, a jedan od njih svakako je i nedostatak i kvalitetna organizacija komunalnih objekata i sadržaja. Istovremeno, naselja u okolini Žabljaka do sada nijesu bila dobro opremana, uglavnom zbog dobre saobraćajne povezanosti sa centrom opštine u kojem su se mogle zadovoljiti potrebe stanovništva. Populaciono mala i veoma usitnjena naselja seoskih naselja van glavnih saobraćajnih pravaca uticala su na ekonomsku neisplativost mnogih objekata, usljed čega je većina njih ugašena i nefunkcionalna. Zbog toga se poboljšanje opremljenosti centara nameće kao jedinstveni cilj, i to prije svega u onim naseljima za koje se sa sigurnošću može utvditi njihova ekonomska i demografska održivost. U planskom periodu neophodno je formiranje optimalne mreže naselja, planiranje njihovog razvoja i programiranje nivoa njihove opremljenosti, prije svega nestambenim sadržajima, koje će znatno uticati na slabljenje, zaustavljanje i sprečavanje procesa depopulacije na teritoriji opštine Žabljak. Pored Žabljaka, koji se i dalje razvija kao turistički centara i kao centar Opštine, u ostalim naseljima je potrebno posvetiti posebnu pažnju njihovom uređenju i pravilnom razvoju. Naročito je potrebno organizovano i trajno uticati na zaustavljanje nepovoljnih demografskih kretanja i smanjenje disproporcije između razvijenosti opštinskog centra i njemu bliskih, takoreći, sa njim spojenih naselja sa jedne, i ostalih udaljenijih naselja na teritoriji Opštine, sa druge strane. U zavisnosti od ranga naselja, potreba stanovnika i prostornih mogućnosti lokacije, neophodno je planirati bolje infrastrukturno opremanje i nestambene sadržaje za zadovoljavanje svakodnevnih i povremenih potreba uz poštovanje Zakonom zadatih normativa. Sela na Sinjajevini i u šaranskom kraju su zbog izuzetno male populacije i surovih zimskih uslova upućena na Njegovuđu, kao subopštinski centar koji mora imati dobro razvijenu naseljsku opremu i sadržaje.


131

Tabela: Osnovni nivo opremljenosti centara (za potrebe lokalnog stanovništva, prvenstveno) Opštinski centar Žabljak - uprava aministracije i sudstvo: skupština opštine, opštinski sud, tužilaštvo i pravobranilaštvo, služba unutrašnjeg obezbjeđenja. - finansijske i slične ustanove: filijala banke, zavod za osiguranje imovine i lica, zavod za socijalno osiguranje, i druge finansijske i poslovne usluge - obrazovanje i kultura: srednja škola, osnovna škola, dom za smeštaj učenika, dom kulture, biblioteka, bioskop. - zdravstvena zaštita: dom zdravlja sa apotekom i stacionarnom službom, dispanzerska služba, laboratorija i dr. - socijalna zaštita: zavod za socijalnu zaštitu, jasle, obdanište i dječji vrtić. - trgovina: samousluga, robna kuća, specijalizovane prodavnice (prehrambenih i neprehrambenih proizvoda, nameštaja, bele tehnike, knjižare, kiosci...) - zanatstvo: raznovrsne zanatske usluge (za lične potrebe, za domaćinstvo, privredu, saobraćaj i održavanje stambenog fonda). - turističko-ugostiteljski objekti: hotel, restoran, kafana, poslastičarnica i dr. - ostali komunalni objekti: glana pošta, policijska i benzinska stanica i dr. Subopštinski centar Njegovuđa - mjesna zajednica, samostalni objekat sa kancelarijom mjesne zajednice, manje sale. - poštanski punkt, ispostava banke. - dom kulture i područna biblioteka (može biti i u sklopu škole). - prodavnice mješovite robe, prehrambena i neprehrambena proizvodnja. - zdravstvena stanica sa apotekom. - osmorazredna osnovna škola, sa prostorom za predškolsku grupu djece. - otkupna stanica poljoprivrednih proizvoda, poljoprivredna zadruga, veterinarska stanica, stočna pijaca - ugostiteljsko-turistički objekti (hotel, motel, restoran, kafana). - raznovrsne zanatske usluge namenjene zadovoljenju ličnih usluga i uslužnih kapaciteta. Centri zajednica naselja Virak, Borje i sezonski centar zajednice naselja Krš - zdravstveni punkt - mjesna zajednica sa kancelarijama - nepotpuna osnovna škola sa bibliotekom - veterinarska ambulanta, otkupna stanica, osnovni servis za popravku - prodavnica mješovite robe - dom kulture kao višenamenski objekat - mjesna kancelarija Primarno seosko naselje - prodavnica mješovite robe - područno odjeljenje škole - ostali objekti prema potrebi Napomena: 1. Prezentirani sadržaji su minimalno potrebni u naselju određenog nivoa centraliteta, a, u zavisnosti od potreba, u pojedinim centrima će se razvijati i drugi sadržaji sadržaji. 2. Za sezonski lokalni centar u kršu nijesu obavezni svi nabrojani sadržaji, ukoliko nema dovoljan broj korisnika, kao što je na primjer slučaj sa osnovnom školom. U pogledu zastupljenosti navedenih objekata i sadržaja, evidentno je njihovo odsustvo, prije svega u subopštinskom centru i centrima zajednica naselja, dok je stanje u opštinskom centru manje-više zadovoljavajuće. Objekti namenjeni obrazovanju i zdravstvenoj zaštiti kvantitativno ispunjavaju osnovne kriterijume. Usljed demografskog starenja populacije, planira se i formiranje novih objekata socijalne zaštite za starija lica, kao i formiranje novih kulturnih (domovi kulture) i turističkih objekata, radi njihovog ravnomjernijeg prostornog razvoja.


132

2a) smjernice i osnove za razvoj turističkih zona i lokaliteta Na osnovu relevantne programske, strateške i planske dokumentacije, u ovom PUP-u je formulisan koncept razvoja turizma koji podrazumjeva razvoj najatraktivnijih zona i lokaliteta, a konkretno plansko rješenje će se odrediti u odnosu na maksimalne dozvoljene kapacitete po razvojnim zonama. Projekcija razvoja turizma za opštinu Žabljak do 2020 godine je ukupno 6000 ležajeva, od čega 3250 u osnovnom smještaju, a 2750 u komplementarnom smještaju. Od toga je u razvojnim zonama van opštinskog centra maksimalno dozvoljena izgradnja novih kapaciteta tako da zbir postojećih i novih kapaviteta ne pređe 750 ležajeva u osnovnom smještaju i 950 ležajeva u komplementarnom smještaju. Distribucija dozvoljenih kapaciteta po razvojnim zonama u kojima je dozvoljena izgradnja je: Razvojne turističke zone: − Virak - Motički Gaj: manji kotelski i apartmanski smještajni kapaciteti i kapaciteti u okviru

domaće radinosti, do 300 ležajeva u osnovnom smještaju − Borje - Tepačko Polje: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 250 ležajeva u

komplementarnom smještaju − Vrela: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 200 ležajeva u komplementarnom smještaju − Njegovuđa: novi turističko - stambeni kompleks u podnožju Kučajevice, sa hotelima,

apartmanima ukupno do 350 ležajeva u osnovnom smještaju − Uskoci, Čardak i Poljane - lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 200 ležajeva u

komplementarnom smještaju − Pašina Voda: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 150 ležajeva u komplementarnom

smještaju Manje turističke zone : − Podgora: moguć je razvoj smještajnih kapaciteta do 50 ležajeva u kompatibilnom smještaju − Tepca - Begovo Polje: razvoj manje turističke zone ukupno do 100 ležajeva u osnovnom

smještaju − Turistička naselja, na lokaciji Borje 2, Carsko Selo na lokaciji Borje 2 i kompleksno naselje u

mjestu Junče Do sa ukupno do 150 ležajeva u komplementarnom smještaju Smještajni kapaciteti u svim zonama su mogući kako u organizovanom seoskom smještaju, tako i u objektima koji se mogu izgraditi u turističke svrhe, a poseban vid smještaja i odmora pružili bi eko – poljo etno – turistička gazdinstva u katunskim naseljima Durmitora, Sinjajevine, Podgore i sl.. U gradu Žabljaku nastaviće se sa aktivnostima na adaptaciji i modernizovati postojećih hotelskih kapaciteta, uz dalju realizaciju privatnih inicijativa u izgradnji smještajnih i ugostiteljskih kapaciteta, sa višim nivoom usluga i brojnijim sadržajima ugostiteljskog i zabavnog karaktera. a ukupan dozvoljeni kapacitet određen je u razradi urbanističkog dijela. 3) smjernice za izradu detaljnih urbanističkih planova, urbanističkih projekata i lokalnih studija lokacije; U skladu sa PP Crne Gore do 2020.god. i PUP-om opštine Žabljak definišu se politike za prostorno planiranje: - Započinjanje izgradnje magistralnog puta prema Pljevljima, odnosno Nikšiću, od posebne je važnosti. - Gradove oko masiva Durmitora, Plužine, Šavnik i Žabljak, treba funkcionalno integrisati. Osnovu privrednog i društvenog razvoja treba stvarati razvojem turizma na Žabljaku, poljoprivrede i energetike u Šavniku u Plužinama, u kombinaciji sa razvojem male privrede. - Intenziviranje poljoprivrede, posebno stočarstva, treba da bude glavni pravac razvoja ovog regiona. Nastaviti sa procesom razvoja već razvijenog stočarstva u oblasti Jezerske površi i Sinjajevine, gdje bi veće farme bile osnova za ovu aktivnost. U ostalim oblastima ovog regiona, sa manjim pašnjacima, treba podržati razvoj malih farmi. - Konsolidacija kompleksa šuma i pošumljavanje, koje ima za cilj zaštitu šuma, treba da bude glavni pravac razvoja u oblasti šumarstva. Bez obzira na važnost drvnih resursa ovog regiona, pošumljavanje i poboljšanje degradiranih šuma je neophodno, kako sa aspekta reprodukcije,


133

tako i sa aspekta zaštite od erozije i klizišta. Korišćenje malih vodotokova za mini hidroelektrane dozvoljeno je u skladu sa Strategijom razvoja energetike i Prostornim planom Crne Gore. - Dobra očuvanost ekološkog koridora (Koridor jugoistočnih Dinarida u Crnoj Gori) koji obuhvata zone nacionalnih parkova Durmitor, Biogradska gora, Prokletije i regionalnih parkova Ljubišnja, Sinjajevina sa Šarancima, Komovima i Visitor sa Zeletinom, pri čemu dijelovi Nacionalnog parka "Durmitor" i područja Sinjajevine koje je pred proglašenjem za regionalni park, zahvataju djelove triotije opštine Žabljak. - Razvoj turizma tokom čitave godine u ovom regionu treba da bude usmjeren ka osnivanju centara koji su dovoljno snažni da privuku turiste i da im pruže odgovarajući nivo usluga. Razvoj treba usmjeriti na tri glavna centra, od kojih je jedan na Žabljaku, za oblast Durmitora (dok su ostali u Kolašinu za oblast Bjelasice i Komova odnosno u Plavu za oblast Prokletija). Promovisati i razvijati odgovarajuće oblike djelatnosti i turizma, koristeći resurse prirodnih i kulturnih vrijednosti od nacionalne i međunarodne važnosti. (NP „Durmitor“, kao i područje pod zaštitom UNESCO-a - dolina rijeke Tare,). Pri izradi prostorno – planske i urbanističke dokumentacije i njihovim izmjenama i revizijama treba imati u vidu specifičnosti durmitorske (žabljačke) razvojne zone i njenih dijelova: Resursi i potencijali: Nacionalni park „Durmitor”, sa kanjonom Tare; izgrađeni turistički kapaciteti, te tradicija i renome Žabljaka kao centra za dvosezonsko korišćenje; značajni kompleksi šuma i pašnjaka. Prioriteti razvoja: Turizam, uključujući i specifičnu ponudu seoskog turizma; poljoprivreda, orijentisana na razvoj stočarstva; industrija prerade drveta (na postojećoj lokaciji). Ograničenja: Zabrana lociranja novih industrijskih i prerađivačikih funkcija, izuzev pogona male privrede, orijentisanih na lokalno i šire turističko trzište i potrebe stanovništva; ograničenje i stroga kontrola eksploatacije šuma, podrazumijevajući apsolutnu zabranu sječe u zoni Parka; ograničenje i stroga kontrola razvoja organizovanih stočarskih farmi, koje bi, lokacijom i veličinom, mogle da ugroze uspostavljenu prirodnu ravnotežu zone u cjelini i kvalitet zone Parka posebno; ograničenje razvoja teškog i tranzitnog saobraćaja u zonama pod strogom zaštitom prirode uz obaveznu kontrolu vođenja trasa saobraćajnica i u okviru šire zaštitne zone Parka. Konflikti: Konflikt između potrebe obezbjeđenja kontinuiteta linija tehničkih infrastruktura - putevi, dalekovodi i dr, i potrebe očuvanja kontinuiteta ekosistema pod zaštitom. Konflikt između pritiska turista i otpornosti ekosistema. Konflikt između „modernih” - agresivnih i neobičnih arhitektonskih oblika turističkih objekata i ljepote i istančanosti pejzaža. Pragovi: Najvažniji prag predstavlja ograničena pristupačnost zoni, iz južnog (Nikšić) i zapadnog (Plužine) pravca, neodgovarajuća rješenja i nedovoljni kapaciteti sistema vodosnabdijevanja. Zahtjevi okruženja: Zaštita prirodne sredine zone u cjelini, sa naglaskom na očuvanje njenog integriteta i integriteta postojećih ekosistema. Kontrola seizmičkog rizika: Primjena svih mjera kod projektovanja zgrada i drugih inženjerijskih objekata. Preduslovi: Funkcionalno povezivanje ove zone sa Pivskom zonom, imajući u vidu dosadašnji ukupan razvoj i postojanje šire durmitorske subregije. U širem kontekstu Žabljak se javlja kao dio crnogorske razvojne osovine Risan-Grahovo-Nikšić-Šavnik-Žabljak-Pljevlja, a kao područje u najveđoj mjeri gravitira ka Pljevljima kao regionalnom centru Sjevernog regiona. Iako žabljačko područje ne pripada prekograničnim razvojnim zonama, nalazi se u njihovoj neposrednoj blizini i to:

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Pljevlja, Gradac - Foča prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistralnog puta Pljevlja-Gradac

- -Šula-Foča i dalje prema Sarajevu, energetske distributivne infrastrukture, privredna saradnja u području industrije i trgovine i kulturna saradnja.

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Pljevlja, Bijelo Polje - Prijepolje, Priboj prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela autoputa Beograd-Južno primorje, priključka Pljevalja na prugu Beograd-Bar i energetske distributivne infrastukture, privredna saradnja u području industrije i trgovine i kulturna saradnja.

- u prekograničnoj razvojnoj zoni Maglić – Bioč – dolina Sutjeske (Plužine –Foča), (koju sačinjavaju djelova Pivske i Durmitorske razvojne zone i prekogranična područja Foče u Bosni i Hercegovini) prioriteti razvoja su: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistrale za brzi saobraćaj Nikšić – Plužine – Šćepan polje, privredna saradnja u području vodoprivrede i energetike, turizma, poljoprivrede i trgovine, zaštite životne sredine (planirani regionalni park Maglić-Bioč-Volujak sa Nacionalnim parkom „Sutjeska” i ekološki koridor jugoistočnih Dinarida) i kulturne saradnje.


134

IZRADA PROSTORNO – PLANSKE I URBANISTIČKE DOKUMENTACIJE I SMJERNICE ZA IZRADU DETALjNIH URBANISTIČKIH PLANOVA, URBANISTIČKIH PROJEKATA I STUDIJA LOKACIJE Ističe se da intervencije u prostoru moraju biti usklađene sa Prostornim planom Crne Gore i PUP-om opštine Žabljak, a određene intervencije će se definisati kroz razradu prostorno-planske dokumentacije nižeg reda: detaljni urbanistički planovi, urbanistički projekti, studije lokacije i projekti na osnovu njih i saglasno njima. Ovim PUP-om definiše se sljedeće:

1. moguća je izrada izmjena i dopuna – revizije PUP-a i prije isteka planskog perioda (prije 2020.god.) ukoliko se ukaže potreba

2. za urbano područje grada Žabljaka PUP se razrađuje detaljnim urbanističkim planovima, studijama lokacije i urbanističkim projektima

3. za pojedina naselja – centre i prostore namijenjene za turizam, ili dijelove ovih zona i naselja, donose se detaljni urbanistički planovi, studije lokacije i urbanistički projekti;

4. na ostalim prostorima mogu se raditi studije lokacije, a ukoliko se ukaže potreba i urbanistički plan, u skladu sa Zakonom.

5. interesi potencijalnih investitora za izgradnju malih hidroelektrana realizovaće se u skladu sa državnim programom za izgradnju ovakvih objekata na teritoriji Crne Gore.

6. za prostore i objekte koji su od interesa za Crnu Goru ili su, prema PP Crne Gore, od regionalnog značaja (državne objekte od opšteg interesa, industrijske, skladišne i slobodne zone, koncesiona područja, prostore za izgradnju turističkih naselja i kompleksa, rekreacione, zdravstvene i slične objekte, obalni pojas uz jezera, rijeke i druge vodotoke), u skladu sa interesom Države donosiće se detaljni prostorni plan.

7. za teritoriju ili djelove teritorije jedne ili više lokalnih samouprava sa zajedničkim prirodnim, regionalnim ili drugim obilježjima koji su od posebnog značaja za Crnu Goru i koji zahtijevaju poseban režim urenenja i korišćenja (nacionalni park, prirodni rezervat, rekreaciono-turističko područje, kulturno-istorijsko područje, eksploataciono polje na kome se vrši površinsko iskorišćavanje mineralnih sirovina i sl.), donosiće se prostorni plan posebne namjene.

8. odgovarajuća planska razrada i izrada odgovarajućih studija procjena uticaja će biti obavezna za sve radove i objekte u skladu sa Zakonom.

Smjernice za izradu detaljnih urbanističkih planova,

urbanističkih projekata i studija lokacije Bilo koja intervencija u prostoru mora biti usklađena sa Prostornim planom Crne Gore i PUP-om opštine Žabljak. To podrazumijeva izradu prostorno-planske dokumentacije nižeg reda: detaljni urbanistički planovi, urbanistički projekti, studije lokacije i projekti na osnovu njih i saglasno njima. Detaljna prostorno - urbanistička razrada će, osim za dijelove urbanog područja grada Žabljaka, uslijediti prvenstveno za slijedeća naselja - centre i prostore namenjene za turizam: Njegovuđu, naselja na potezu od Virka do Žabljaka, kao i od Žabljaka ka Vrelima, planirane turističke zone i sl., pri čemu se napominje da je plansku dokumentaciju moguće raditi i za dijelove ovih zona. Napominje se da je za dijelove Borja već u izradi dokumentacija na nivou lokalne studije lokacije, te je ovu dokumentaciju moguće razrađivati i na nivou DUP-a ili Lokalne studije lokacije, zavisno od potreba i odluke nadležnih opštinskih službi. Obavezna izrada Detaljnih urbanističkih planova je za razvojne turističke zone kako bi se obezbijedilo kontrolisanje izgradnje dozvoljenih kapaciteta turističkih smještaja i to za: − Virak - Motički Gaj: manji kotelski i apartmanski smještajni kapaciteti i kapaciteti u okviru

domaće radinosti, do 300 ležajeva u osnovnom smještaju − Borje - Tepačko Polje: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 250 ležajeva u

komplementarnom smještaju − Vrela: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 200 ležajeva u komplementarnom smještaju − Njegovuđa: novi turističko - stambeni kompleks u podnožju Kučajevice, sa hotelima,

apartmanima ukupno do 350 ležajeva u osnovnom smještaju


135

− Uskoci, Čardak i Poljane - lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 200 ležajeva u komplementarnom smještaju

− Pašina Voda: lokalni smještajni objekti i sadržaji, do 150 ležajeva u komplementarnom smještaju

Obavezna izrada Detaljnih urbanističkih planova je za manje turističke zone kako bi se obezbijedilo kontrolisanje izgradnje dozvoljenih kapaciteta turističkih smještaja i to za: − Podgora: moguć je razvoj smještajnih kapaciteta do 50 ležajeva u kompatibilnom smještaju − Tepca - Begovo Polje: razvoj manje turističke zone ukupno do 100 ležajeva u osnovnom

smještaju − Turistička naselja, na lokaciji Borje 2, Carsko Selo na lokaciji Borje 2 i kompleksno naselje u

mjestu Junče Do sa ukupno do 150 ležajeva u komplementarnom smještaju Detaljni urbanistički plan, u skladu sa Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br.. 5/08) sadrži, naročito: granice područja za koje se donosi; ažurne katastarske planove u digitalnom ili analognom obliku; izvod iz prostorno-urbanističkog plana lokalne samouprave sa namjenom površina, postavkama i smjernicama za odnosno područje; detaljnu namjenu površina; ekonomsko-demografsku analizu; plan parcelacije; indeks izgranenosti i indeks zauzetosti; urbanističko-tehničke uslove za izgradnju objekata i urenenje prostora; kriterijume za primjenu energetske efikasnosti i korišćenje obnovljivih izvora energije; veličine urbanističkih parcela, vrste objekata, visinu i orijentaciju objekata, najveći broj spratova, broj stanova, bruto razvijena granevinska površina i dr.; granevinske i regulacione linije; trase infrastrukturnih mreža i saobraćajnica i smjernice i uslove za izgradnju infrastrukturnih i komunalnih objekata; nivelaciona i regulaciona rješenja; tačke i uslove priključivanja objekata na saobraćajnice, infrastrukturne mreže i komunalne objekte; smjernice za zaštitu životne sredine; mjere za urbanističko i arhitektonsko oblikovanje prostora; mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti i realizaciju projekata pejzažne arhitekture odnosno urenenja terena; režim zaštite kulturne baštine; ekonomsko-tržišnu projekciju; način, faze i dinamiku realizacije plana. Na ostalim prostorima mogu se raditi studije lokacije, i to:

Za područja koja se nalaze u zahvatu PPPPN NP "Durmitor", a koja nijesu detaljno razrađena tim planom može se donijeti državna studija lokacije. Državnom studijom lokacije određuju se uslovi za izgradnju, odnosno rekonstrukciju objekata i izvođenje radova na području prostornog plana područja posebne namjene.

Za područja koja se nalaze u zahvatu PUP-a opštine Žabljak, a za koja nije predviđena izrada detaljnog urbanističkog plana i urbanističkog projekta ili oni još nijesu urađeni, može se donijeti lokalna studija lokacije. Lokalnom studijom lokacije određuju se uslovi za izgradnju, odnosno rekonstrukciju objekata i izvođenje radova na području PUP-a, u skladu sa smjernicama i kriterijumima predviđenim ovim Planom.

Studija lokacije, u skladu sa Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata (Sl. list CG br.. 5/08) sadrži, naročito: izvod iz PUP-a; granice područja za koje se donosi; detaljnu namjenu površina; ekonomsko-demografsku analizu; plan parcelacije; urbanističko-tehničke uslove za izgradnju objekata; granevinske i regulacione linije; trase infrastrukturnih mreža i saobraćajnica i smjernice za izgradnju infrastrukturnih i komunalnih objekata; nivelaciona i regulaciona rješenja; tačke i uslove priključenja na saobraćajnice, infrastrukturne mreže i komunalne objekte; smjernice urbanističkog i arhitektonskog oblikovanja prostora sa smjernicama za primjenu energetske efikasnosti i obnovljivih izvora energije; režim zaštite kulturne baštine; mjere za zaštitu životne sredine; mjere za zaštitu pejzažnih vrijednosti i smjernice za realizaciju projekata pejzažne arhitekture odnosno urenenja terena; ekonomsko-tržišnu projekciju; način, faze i dinamiku realizacije plana. Urbanističkim projektima moguća je urbanistčko – arhitektonska razrada pojedinih posebno interesantnih lokacija u svrhe provjere i iznalaženja najpovoljnijeg urbanističkog rješenja za konkretne lokacije. Izrada urbanističkih projekata predviđena je obavezno za Turistička naselja, među kojima su planom predviđeni kao veći lokaliteti turistička i eko turistička naselja sa potrebnim pratećim turističkim kapacitetima, sportsko rekreativnim sadržajima i hotelsko poslovno stambenim sadržajima na lokacijama u Borju, Junče Dolu i dr. Za pojedine izuzetno važne komplekse i prostore moguće je organizovati i urbanističko arhitektonske konkurse kako bi se odabrala najbolja ideja i rješenje. Urbanistički projekat sadrži sve elemente detaljnog urbanističkog plana i idejna rješenja objekata.


136

Napominje se da će se za potrebe realizacije turističkih kompleksa i infrastrukturnih objekata, kao i ostalih objekata i prostora od interesa za Crnu Goru, raditi posebni prostorni planovi posebne namjene, odnosno detaljni prostorni planovi u skladu sa opredjeljenjem Države za veće objekte, a interesi potencijalnih investitora za izgradnju malih hidroelektrana realizovaće se u skladu sa državnim programom za izgradnju ovakvih objekata na teritoriji Crne Gore. U svakom slučaju planska razrada i izrada odgovarajućih studija procjena uticaja će biti obavezna za sve objekte i zone u skladu sa posebnim Zakonom. 4) smjernice za izgradnju na područjima za koja se ne predvidja donošenje detaljnog urbanističkog plana, urbanističkog projekta ili lokalne studije lokacije; Kriterijumi i smjernice za korišćenje, uređenje i zaštitu prostora i izgradnju rekonstrukciju objekata i izvođenje radova na područjima za koja se ne predviđa donošenje detaljnog urbanističkog plana, urbanističkog projekta ili lokalne studije lokacije Ovi kriterijumi se primijenjuju na prostore za koja se ne predvidja donošenje detaljnog urbanističkog plana, urbanističkog projekta ili lokalne studije lokacije. U ovom poglavlju daju se kriterijumi i smjernice za korišćenje, uređenje i zaštitu prostora i izgradnju rekonstrukciju objekata i izvođenje radova za prostor opštine Žabljak izvan područja urbanističke razrade, za koje se kriterijumi i smjernice daju u posebnom djelu PUP-a koji se odnosi na urbanističko plansko rješenje za grad Žabljak. ZAŠTIĆENE ZONE I KORIDORI Utvrđuju se zone i pojasevi s posebnim režimima i pravilima izgradnje i uređenja prostora i to:

1. Zone zaštite voda 2. Zone zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara 3. Zaštitni pojasevi u infrastrukturnim koridorima 4. Zone i pojasevi zaštite od izvora zagađenja životne sredine.

Napominje se da se, s obzirom da se kriterijumi i smjernice za korišćenje prostora u zaštićenim zonama i koridorima utvrđuju u skladu sa Zakonom, pravila koja se definišu u taččki 9.10.1. odnose na cjelokupno područje opštine Žabljak, bez obzira da li je za pojedinu zonu propisao donošenje urbanističkog plana, projekta ili studije lokacije, ili se uslovi za izgradnju mogu izdavati direktno iz PUP-a. Zone zaštite voda Zone i pojasevi sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdjevanja. Pod sanitarnu zaštitu stavljaju se sva površinska i podzemna izvorišta u slivnim područjima i objekti koji čine funkcionalnu cjelinu. U zonama i pojasevima sanitarne zaštite izvorišta vodosnabdjevanja utvrđuju se slijedeće zone (režimi) zaštite i pravila izgradnje i uređenja prostora: Izvorišta u karstnim izdanima - Zbog specifičnosti karstnih vodonosnika, odnosno specifičnosti podzemnih tokova i režima voda karstnih izdani, određivanje zona sanitarne zaštite i mjera zaštite za izvorišta voda u tim izdanima obavlja se selektivnim pristupom zaštite, koji se uklapa u planove održivog razvoja, u funkciji smanjivanja rizika od zagađenja karstnih vodonosnika. Pri tome se obavezno uzima u obzir: vrijeme mogućeg transporta zagađenja, režim izdani, način prihranjivanja i pražnjenja izdani, naročito gledano u odnosu na prethodni položaj i stanje izdani. a) I zona zaštite I zona zaštite izvorišta podzemnih voda u karstnim izdanima, određuje se radi zaštite izvorišta, objekata za zahvat vode i njihove neposredne okoline od zagađenja voda i drugih negativnih uticaja. Granica I zone zaštite mora biti udaljena od svih objekata za zahvatanje vode, najmanje 10 m. Na području I zone zaštite, mogu se, uz primjenu potrebnih mjera zaštite, nalaziti vodozahvatni i objekti za vještačko prihranjivanje podzemnih voda, rezervoari, crpne stanice, instalacije za popravak kvaliteta vode, komore za prekid pritiska, trafostanice, poslovni objekti, prilazni i


137

unutrašnji putevi i drugi objekti koji su neophodni za rad objekta za snabdijevanje vodom za piće. U I zoni zaštite mogu se obavljati samo aktivnosti koje su vezane za eksploataciju, prečišćavanje i transport vode u sistem za vodosnabdijevanje. U I zonu zaštite dozvoljen je pristup samo licima koja rade na objektima u toj zoni i nadležnim inspektorima, a drugim licima uz odobrenje vlasnika, odnosno korisnika objekta za snabdijevanje vodom za piće. Područje I zone zaštite mora biti zaštićeno od neovlašćenog pristupa zaštitnom ogradom. Korisnik vodozahvata mora na odgovarajući način obilježiti I zonu zaštite i istaći upozorenje o zabrani neovlašćenog pristupa. b) II zona zaštite Područje II zone zaštite za karstna izvorišta, obrazuje se oko I zone zaštite i obuhvata prostor od granice I zone zaštite do spoljne granice II zone zaštite. Spoljna granica II zone zaštite izvorišta u karstnim izdanima sa zahvatanjem vode sa površine (kaptaže), određuje se u skladu sa količinom i režimom eksploatacije, hidrogeološkim karakteristikama terena izvorišta i sliva i mogućnostima zagađivanja izdani u kojoj je izvorište. Spoljna granica II zone zaštite izvorišta u karstnim izdanima sa zahvatanjem vode iz podzemlja (bunari, bušotine, tuneli i sl.) predstavlja granicu od koje je istražnim radovima procijenjeno da zagađene vode mogu doći u zonu uticaja izdani. U II zoni zaštite zabranjeno je izvođenje radova, izgradnja objekata i obavljanje aktivnosti kojima se mogu zagaditi vode izvorišta, a naročito: - ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda; odlaganje otpada, uključujući i odlaganje na sanitarne deponije; - građenje hemijskih industrijskih postrojenja; - građenje saobraćajnica bez sistema kontrolisanog odvođenja i prečišćavanja atmosferskih voda; - površinska i podzemna eksploatacija mineralnih sirovina; - poljoprivredna proizvodnja, osim proizvodnje bez primjene vještačkih đubriva, pesticida i herbicida (proizvodnja zdrave hrane); - stočarska proizvodnja, osim za vlastite potrebe domaćinstva; građenje pogona za proizvodnju, skladištenje i transport opasnih materija; - izgradnja groblja, odnosno proširenje postojećeg; - građenje drugih objekata koji mogu ugroziti kvalitet vode. Korisnik vodozahvata. mora na odgovarajući način obilježiti II zonu zaštite i istaći obavještenje o zoni zaštite izvorišta. v) III zona zaštite Područje III zone zaštite obuhvata prostor od spoljnje granice II zone zaštite, do hidrogeološke vododjelnice karstnog izvorišta. U III zoni zaštite zabranjeno je izvođenje radova, izgradnja objekata i obavljanje aktivnosti kojima se mogu zagaditi vode izvorišta, a naročito: - privredne i druge aktivnosti kojima se narušava prirodni režim prihranjivanja podzemnih voda izvorišta, ukoliko se posebnim mjerama ne osigura vještačko prihranjivanje u količini dovoljnoj za nadoknađivanje izgubljene količine; - ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda; - odlaganje otpada, osim odlaganja na sanitarne deponije; - građenje saobraćajnica bez sistema kontrolisanog odvođenja i prečišćavanja atmosferskih voda; - izgradnja industrijskih i drugih objekata čije otpadne vode i druge otpadne materije iz tehnološkog procesa proizvodnje mogu zagaditi izvorište; - skladištenje nafte i naftnih derivata; - skladištenje radioaktivnih i hemijskih materija; - izgradnja groblja, odnosno proširenje postojećeg; - druge aktivnosti za koje se utvrdi da mogu imati negativne posljedice na karstno izvorište. Izvorišta sa zahvatom površinskih voda - Zahvat iz akumulacije ili jezera a) I zona zaštite I zona zaštite se utvrđuje radi zaštite akumulacije ili jezera i objekata za zahvat vode od zagađenja i drugih negativnih uticaja.


138

I zona zaštite obuhvata akumulaciju ili jezero, branu, crpnu stanicu, postrojenja za preradu vode, građevine za pogon, održavanje i skladištenje, zaštitne taložnice na ušću dotoka i zaštitni pojas uz akumulaciju ili jezero, u širini od 30 m od ivice vode, pri normalnom usporu. U I zoni zaštite moraju biti ograđeni: vodozahvat, crpna stanica, postrojenja za preradu vode i građevine za pogon i skladištenje i istaknuta upozorenja o zabrani neovlašćenog pristupa. U I zoni zaštite zabranjuje se: - izvođenje radova, građenje i obavljanje privrednih i drugih djelatnosti, osim djelatnosti potrebnih za zahvatanje vode, preradu i transport vode u vodovodni sistem; - odlaganje otpada; - ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda; - skladištenje nafte i naftnih derivata; - građenje objekata vezanih za skladištenje, rukovanje, obradu, transport i zbrinjavanje radioaktivnih, hemijskih i ostalih za vodu opasnih materija; - građenje saobraćajnica bez sistema kontrolisanog odvođenja i prečišćavanja atmosferskih voda; - eksploatacija mineralnih sirovina; - građenje industrijskih pogona opasnih za kvlitet vode; - stočarska proizvodnja; - napajanje stoke; - upotreba vještačkih đubriva i sredstava za zaštitu bilja; - izgradnja groblja, odnosno proširenje postojećeg; - javni saobraćaj vozila i pješaka; - korišćenje svih vrsta plovnih sredstava, sportovi na vodi i kupanje; - ribarenje i sportski ribolov, uzgoj ribe; - građenje drugih objekata koje mogu ugroziti kvalitet vode. b) II zona zaštite II zona zaštite određuje se radi zaštite akumulacije ili jezera od zagađenja koja mogu nastati iz stalnih ili povremenih dotoka. II zona zaštite obuhvata pojas širine najmanje 50 metara sa svake strane dotoka, mjereno od granice I zone, a prostire se uz dotok do granice područja sliva akumulacije ili jezera, kao i pojas od 100 m uz akumulaciju ili jezero mjereno od granice I zone. U II zoni zaštite zabranjuje se: - odlaganje otpada, osim odlaganja na sanitarne deponije; - ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda; - skladištenje nafte i naftnih derivata; - građenje objekata vezanih za skladištenje, rukovanje, obradu, transport i zbrinjavanje radioaktivnih i ostalih za vodu opasnih materija; - građenje saobraćajnica bez sistema kontrolisanog odvođenja i prečišćavanja atmosferskih voda; - eksploatacija mineralnih sirovina; - građenje industrijskih pogona opasnih za kvalitet vode; - poljoprivredna proizvodnja, osim s ograničenom primjenom vještačkog đubriva i lako razgradivih pesticida; - stočarska proizvodnja, osim za vlastite potrebe domaćinstva; - izgradnja groblja, odnosno proširenje postojećeg; - građenje drugih objekata koji mogu ugroziti kvalitet vode. Korisnik vodozahvata mora na odgovarajući način obilježiti II zonu zaštite i istaći obavještenje o zoni zaštite izvorišta. v) III zona zaštite III zona zaštite određuje se radi zaštite akumulacije ili jezera od uticaja sa površina u njenom slivu. III zona zaštite određuje se samo za akumulacije ili jezera na kojima nije razvijena površinska hidrografska mreža, već oticanje atmosferskih voda karakteriše površinsko oticanje. III zona zaštite obuhvata pojas od granice II zone zaštite do spoljne granice sliva. U III zoni zaštite zabranjuje se: - odlaganje otpada, osim odlaganja na sanitarne deponije; - ispuštanje neprečišćenih otpadnih voda; - skladištenje nafte i naftnih derivata; - građenje objekata vezanih za skladištenje, rukovanje, obradu, transport i zbrinjavanje radioaktivnih i ostalih za vodu opasnih materija;


139

- građenje saobraćajnica bez sistema kontrolisanog odvođenja i prečišćavanja atmosferskih voda; - građenje industrijskih pogona opasnih za kvalitet vode. Pojasevi sanitarne zaštite oko magistralnih cevovoda. Pojas sanitarne zaštite određuje se oko glavnih cjevovoda i, u zavisnosti od konfiguracije terena iznosi po 2 m od osovine cjevovoda sa obje strane, a za cjevovode za vodosnabdijevanje do 200 stanovnika, po 1 m od osovine cjevovoda sa obje strane. U pojasu zaštite nije dozvoljena izgradnja objekata, postavljanje uređaja i vršenje radnji koje na bilo koji način mogu zagaditi vodu ili ugroziti stabilnost cjevovoda. Zaštita rezervoara koji se koriste za vodosnabdijevanje. Oko rezervoara u sistemu za vodosnabdijevanje, koji se nalazi izvan I zone zaštite, određuje se samo I zona zaštite, a koristi se prema pravilima za I zonu zaštite izvorišta u karstnim izdanima. Tretman postojećih objekata u zonama sanitarne zaštite. Ukoliko su u II i III zoni zaštite izgrađeni objekti ili se obavljaju djelatnosti u skladu sa zakonom, odrediće se, ukoliko je to moguće, potrebne mjere za zaštitu izvorišta, uz obavezu stalnog praćenja uticaja objekta, odnosno djelatnosti na izvorište. Ukoliko se dokaže da i pored predviđenih mjera zaštite postoji negativan uticaj na izvorište, objekat se uklanja, odnosno zabranjuje se dalje obavljanje te djelatnosti. U slučaju izvođenja radova na rekonstrukciji ili dogradnji objekata, izgrađenih u skladu sa zakonom u II i III zoni zaštite, radi se projekat, kojim se detaljnim i namjenskim vodoistražnim radovima ispituje uži lokalitet, na kojem se planira izvođenje radova ("mikrolokacija"). Na bazi rezultata ovih istraživanja, utvrđuje se pogodnost terena za izvođenje predviđenih radova, a na osnovu njegove osjetljivosti, određuju se odgovarajuće mjere zaštite unutar tog prostora. Zone zaštite prirodnih i nepokretnih kulturnih dobara A. Zaštićeno područje Nacionalnog parka Durmitor Područje Nacionalnog parka "Durmitor" određeno je u skladu sa Zakonom o nacionalnim parkovima (Službeni list RCG , broj 20/97). Za ovo područje 1997.godine donešen je i Prostorni plan koji je utvrdio režime korišćenja, uređenja i zaštite prostora, naročito zaštićenih područja. Prostornim planom utvrđuje se organizacija prostora prema različitim namenama utvrđivanjem zona sa različitim stepenom zaštite, utvrđivanjem režima i mjera zaštite po pojedinim zonama, kao i drugih elemenata potrebnih za sprovođenje zaštite prirodnih i stvorenih vrijednosti, njihovo unapređivanje i korišćenje. Programiranje i kvantitativno utvrđivanje razvojnih parametara po pojedinim djelatnostima mora da bude usaglašeno sa graničnim kapacitetima prirodne sredine pod kojim se podrazumjeva stepen i način korišćenja prirodnih bogatstava. Na tim osnovama usmjerava se razvoj šumarstva, rekreacije i turizma. U Nacionalnom parku ustanovljena su tri zona zaštite, od kojih se na području opštine Žabljak utvrđuju I, II i III zona zaštite: I zona. U zone sa strogom (apsolutnom) zaštitom uključeni su predjeli sa izuzetnim i univerzalnim značenjem, sačuvanog prirodnog stanja i izvanrednim ambijentalnim vrijednostima i pejzažnim izgledom. U ovu kategoriju spadaju specijalni prirodni rezervati: prašuma jele i smrče u slivu Mlinskog potoka (oko 10 ha), šuma crnog bora Crna Poda (oko 20 ha), Barno jezero sa okolinom (oko 5 ha), Zabojsko jezero sa najužom okolinom (oko 10 ha), sliv Škrčkih jezera sa užom dolinom Sušice kod Sušičkog jezera do kanjona Tare (oko 2.360 ha)i speleološki rezervat Surutka - Vjetrena brda (850 ha). Ukupna površina pod strogom zaštitom iznosi oko 3.400 ha, što je oko 10% površine NP.Osnovna namjena ovih predjela je naučno- istraživačka i edukativna, a osnovni cilj zaštite je održavanje postojećih ekoloških procesa u neizmjenjenom stanju i održavanje raznovrsnosti genetskog fonda.. Naučno istraživačke i edukativne djelatnosti će se izvoditi prema jedinstvenom programu za teritoriju Np i uz posebne dozvole. U ovim prostorima je zabranjen neorganizovan pristup turistima , izgradnja i unošenje bilo kakvih promjena kao i iskorišćavanje bilo kog prirodnog izvora. Osim istraživačkih radova, za koje odobrenja daje uprava NP, uz prethodnu saglasnost Zavoda za zaštitu prirode, izuzetno se mogu odobriti aktivnosti na suzbijanju štete i oboljenja biljnog i životinjskog svijeta.


140

Dolina Sušice predstavlja i prirodni rezervat divljači, prije svega divokoze, zbog čega prisustvo ljudi treba da bude minimalno. U dolini Sušice postojaće samo jedna pješačka staza, kojom će se kretati posjetioci sa vodičem.. U manjem dijelu doline Sušice nalazi se zona pod režimom posebne zaštite, gdje je lociran put za Nedajno i dalekovod za vov naselje. II zona. Ova zona podrazumjeva posebnu zaštitu u sljedećim dijelovima NP Opšti rezervati prirode Crno jezero sa šuma u neposrednoj okolini (oko 800 ha) i kanjon rijeke Tare, bez naselja: Tepca, Lever i Đurđevića Tara, Gornja i Donja Dobrilovina (oko 13.800 ha). Ova zona obuhvata, pored navedenih rezervata i svih spomenika prirode, kao i masiva Durmitora u užem smislu, sa prostranim travnatim površinama, gdje se srijeće veliki broj rijetkih i endemičnih florističkih elemenata, šume bora krivulja, zatim šumske komplekse Crne Gore i na prijelazu iz kanjona Tare u Durmitor, veliki broj ledničkih cirkova i valova, te veliki broj vrhova preko 2000 m i geomorfoloških tvorevina. Tu je ujedno i veći broj staništa rijetke i endemične faune. Zona ove posebne zaštite u manjem dijelu presjeca dolinu Sušice - put za Nedajno. Površina pod ovim zonama je oko 25.400 ha, što iznosi oko 75% od površine NP. Zbog prostranosti ovih zona estetsko- pejzažnih vrijednosti i turističke privlačnosti, namijenjene su pored naučno- istraživačkim i vaspitno- obrazovnim aktivnostima, te za organizovanje turističke posjete izletnika, planinara, rekreativaca. Dakle, dozvoljava se njihovo ograničeno i strogo kontrolisano korišćenje, koje može da omogući poboljšanje stanja ili prezemtaciju bez posljedica. Tako je u kanjonu Tare omogućeno splavarenje (do 30 splavova nedjeljno) i kajakaštvo, sportski ribolov, te pješačenje sa razgledanjem i fotografisanjem prirodnih fenomena. Od objekata u kanjonu se mogu podizati logori i kampovi, kao i pristupni putevi do naselja, te mostovi i prijelazi ka Đavoljim Lazama, Premćanima i Levarima. U zoni Crnog jezera, kao turistički najatraktivnijeg dijela NP, očekuje se najveća posjeta. Na obali jezera, osim do sada izgrađenih objekata, ne treba garditi ništa novo, a u zoni oko jezera treba svesti istovremeno prisustvo na 350 posjetilaca, odnosno nekoliko čamaca za službene i naučno- istraživačke potrebe. Zabranjuje se prilaz jezeru automobilom. III zona. Ova zona obuhvata sve preostale dijelove parka van I i II zone. Ukupna površina ove zone je 5.200 ha, odnosno oko 15% površina NP. Na ovim prostorima su uglavnom sačuvane vrijednosti prirodnih elemenata, ali je i prisutno antropogeno djelovanje, izraženo kroz naselja i određene akivnosti kao što su: poljoprivreda, šumarstvo. turizam sa rekreacijom i saobraćajna i tehnička infrastruktura. U ovim zonama se dozvoljava selektivno i ograničeno koriščćenje uz kontrolisane aktivnosti u prostoru, ako su usklađene sa funkcijama ili su vezane za tradicionalne oblike obavljanja djelatnosti ili stanovanje, uključujući i ograničenu turističku izgradnju. Ova zona će imati funkciju zaštite, doduše u nešto blažem obimu, ali sa ciljem da zaštiti I i II zonu od neposrednog uticaja. I u ovoj zoni će se štititi pejzažno- ambijentalne i estetske vrijednosti. U ovu zonu spadaju cijeli atari seoskih naselja: Crna Gora, Bosača, Razvršje, Motički Gaj, Virak, Pašina Voda i Pošćenski kraj na Jezerskoj površi, te Tepca, u kanjonu Tare. Tu se, takođe, nalaze i dijelovi seoskih atara: Rasova, Bogomolja, Šljivansko, Brajkovača, Premćani i Rudanci. Ova naselja su funkcionalno povezana sa okolnim poljoprivrednim površinama tako da će se njihov razvoj odvijati u okviru dosada već angažovanih površina, a u stilu tradicionalne arhitekture sa upotrebom autohtonih materijala. Osnovne dijelatnosti su zemljoradnja (oranje njiva, košenje livada i gajenje voćki) i stočarstvo, koje se moraju odvijati prema zahtjevima očuvanja i zaštite prirode od degradacije i transformacije agrarnog pejzaža. Tu su stacionarni i skoro svi katuni, koji pored osnovne stočarske mogu imati i turističke funkcije, budući da se nalaze duž planinarskih i piješačkih staza. U ovoj zoni predviđa se i manja turističko- ugostiteljska stacionarna izgradnja prema programu razvoja turizma u Nacionalnom parku. Radi se uglavnom o objektima komplementarnog smještaja - u privatnom smještaju. Na prostoru zone liberalne zaštite nalaze se najpogodnijji tereni za zimske sportove i rekreaciju (Savin kuk, Šljeme, Mali i Veliki Štuoc). U manjem dijelu Parka predviđa se i izgradnja dijela magistralnog puta Šavnik - Žabljak - Pljevlja i to na području Pošćenskog kraja i Đurđevića Tare. Zaštitna zona. Ova zona, iako izvan granica Parka, čini sa njim prirodnu i oragnsku cijelinu tako da ima veliki značaj i zahtjeva određeni režim zaštite. Prostornim planom Crne Gore do 2020.godine predviđeno je da se Tepačke i Šaranske šume odnosno prostor Sinjajevine proglasi za regionalni park, koji predstavlja i nastavak ekoloških koridora u ovom dijelu Crne Gore. Kako granice nijesu svuda i prirodne, a kako u okruženju postoje, takođe, značajne prirodne vrijednosti, to ih treba naknadno vrednovati i nastojati da se i one uključe u sistem


141

zaštite, a dogovorno sa svim opštinama koje se nalaze u zaštitnoj zoni. Tu su prije svega: neposredna kontakt zona uz granicu Parka (100- 200 m), urbano područje Žabljaka, cijela jJzerska površ, van naseljenih mjesta sa Ribljim i Vražjim jezerom, Zminičko jezero sa okolinom i pristupom do Njegovuđe. U ovim zonama je potrebno posebno obezbijediti: zaštitu divljači (zbog migracionih tokova), očuvanje jezera i šuma kao i kontrolisanu gradnju, kako se ne bi narušile pejzažno - ambijentalne vrijednosti parka. Korišćenje prostora Nacionalnog parka. Korišćenje NP je regulisano važećim Zakonom o nacionalnoim parkovima i Programom uređenja Nacionalnog Parka. Na području NP je moguće vršiti razne naučno- istraživačke, sportske, rekreativne, turističke, privredne i ostale dijelatnosti, ako to zakonom nije drugačije utvrđeno. Pri tom korišćenje parka treba da bude usaglašeno sa ciljevima zaštite i održivog razvoja. Korišćenje NP u privredne svrhe je uslovljeno brojnim mjerama zaštite, koje će garantovati očuvanje i poboljšanje stanja prirodnih vrijednosti prostora. Zato razvoj privrednih dijelatnosti mora biti usmjeren ka poboljšanju uslovi života i rada lokalnog stanovništva, a zatim ka stvaranju uslova za potpuniju ekonomsku valorizaciju Parka u pogledu snažnijeg doprinosa opštem prosperitetu šireg područja. Pri tom se mora voditi računa da se u Parku ne predimenzionišu privredne funkcije po sili ekonomske logike i time ne potisne osnovna zaštitna funkcija. Povoljni prirodni uslovi za rekreaciju i dosadašnja ulaganja ukazuju na to da turizam u razvoju privrednih aktivnosti na prostoru samog Parka i njegove okoline treba da ima prioritetno značenje. Pri tom se predlaže: aktiviranje seoskih naselja i unapređenje turističke ponude u samom Parku (Tepca, Đurđevića Tara - Budečevica, Crna Gora, te potez Motički Gaj- Razvršje). Prioritetne poljoprivredne aktivnosti u okviru Parka su zemljoradnja i stočarstvo, kojima se bavi lokalno stanovništvo. Na taj način se mogu iskoristiti ogromni prirodni resursi koji treba da obezbijede bolje uslove za život stanovništva kao dijelatnostima na koje se oslanja turistička ponuda. Režimi korišćenja prostora za pojedine aktivnosti. Prema utvrđenim režimima, aktivnosti u Nacionalnom parku će se odvijati pod slijedećim uslovima: - očuvanje, unapređenje i zaštita prirode, posebnih prirodnih vrijednosti i nepokretnih kulturnih dobara u I zoni zaštite definišu režim I stepena zaštite po kome ovi objekti, shodno Zakonu o zašzizi prirode i Zakonu o zaštiti nepokretnih kulturnih dobara, predsavljaju strogo zaštićene prostore namjenjene organizovanom naučnom istraživanju , kontrolisanoj edukaciji, još strožije kontrolisanoj javnoj prezentaciji, bez aktivnosti koje bi na bilo koji način remetile izvornu prirodnu sredinu ili nepokretna kulturna dobra (izuzev odbrane u ratnim uslovima i zaštite od elementarnih nepogoda u slučaju prijeke potrebe, kao i izuzev strogo definisanih mjera njege i održavanja); - naučna istraživanja biće koncentrisana na površinama I stepena zaštite i na odrijeđenim površinama II i III stepena, a obuhvatiće geomorfologiu, klimatologiju, hidrologiju, fitografiju, zoogrografiju, geologiju, meteorologiju, pedagogiju, botaniku, zoologiju, arheologiju, etnologiju, istoriju, medicinu, energetiku, vodoprivredu, šumarstvo, lovstvo, poljoprivredu, veterinu, odbranu...po jedinstvenom programu; - edukacija mlađeg istraživačkog kadra i studenata odvijaće se pod istim uslovima kao naučna istraživanja, a opšta edukacija svih kategorija školske dijece i omladine biće kombinovana sa rekreacijom i sportom, pretežno na površinama II stepena i pod određenim uslovima na površinama I stepena zaštite; - prezentacija Nacionalnog parka javnosti biće kombinovana sa turizmom, rekreacijom i sportom, odvijaće se po posebnom programu: u I stepenu zaštite po određenim interesima i u II stepenu bez posebnih ograničenja; - rekreacija, sport i turizam sa svojim glavnim sadržajima predviđeni su u II stepenu zaštite, a manjim dijelom II stepenu zaštite; u II stepenu zaštite mogu biti locirane samo kraće veze sistema alpsih smučarskih staza i žičara, kao i kontrolisani koridori staza za nordijsko skijanje, letnje šetnje, jahanje i dr. - zaštita posebno vrijednih cjelina prirodne sredine odnosiće se na staništa rijetkih i ugroženih autohtonih biljnih i životinjskih vrsta, kao i na posebne pejzažno- ambijentalne cjeline, i to sve pretežno u II stepenu zaštite i manjim dijelom u III stepenu zaštite; - stočarstvo sa proizvodnjom sijena predstavljaće poljoprivvredu u Nacionalnom parku i biće locirano u III stepenu zaštite sa katunima i pregonskom ispašom, dok se u I stepenu zaštite predviđa ograničena i kontrolisana pregonska ispaša (samo lokalno stanovništvo uz plaćanja pašarine); težište u stočarstvu biće na uzgoju lokalnih sorti ovaca, goveda i konja i na


142

proizvodnji mesa, mlijeka i mliječnih proizvoda za turistički centar; proizvodnja sijena će se obavljati uz upotrebu autohtonih travnih vrsta i bez ikakve hemizacije; - u III stepenu zaštite, kao sa manjim dijelom kontrolisano u I stepenu zaštite, predviđa se sakupljanje ljekovitog i aromatičnog bilja i divljih plodova za preradu u okruženju Nacionalnog parka; - sve aktivnosti u Nacionalnom parku, izuzev naučnog istraživanja i edukacije mlađeg istraživačkog kadra i studenata, biće dimenzionisane zavisno od kapaciteta prostora; - šumarstvo će biti prilagođeno režimu Nacionalnog parka i to: u I stepenu zaštite samo programirana njega, u II stepenu režim zaštićene šume, posebne namjene sa prednošću nad pašnjacima do gornje granice šuma i u III stepenu posebne namjene, u kojima se uređivanje sprovodi na tipološkim osnovama pod uslovom očuvanja, unapređenja i zaštite kompletnih šumskih ekosostema za opštekorisne namjene u Nacionalnom parku, uz ravnopravan odnos sa pašnjacima i livadama; posebna pažnja biće posvećena kvalitetu šume kao i mjerama ozdravljenja obolelih šuma ; u okviru šume u I stepenu organizovaće se uzgoj autohtone divljači i i kontrolisano sakupljanje šumskih plodova- sve u skladu sa izvođačkim projektima koji će donijeti za šume Parka; - vodoprivreda će obuhvatiti vodosnabdjevanje turističkog centra, ostalih punktova nacionalnogparka i naselja po njegovom obodu iz posebno zaštićenih zona izvorišta i pojedinačnih izvora lociranih u zonama drugog i trećeg stepena zaštite, zatim kanalisanje otpadnih voda sa prečišćavanjem i ispuštanjem van nacionalnog parka, pod uslovima zaštite svih voda;vodoregulacije će se raditi u I i III stepenu zaštite kao integralni dio zaštite prirode od degradacije i elementarnih nepogoda; - osnovno elektro- snabdijevanje objekata nacionalnog parka predviđeno je iz udruženog sistema elektroprivrede RCG, preći na kabliranje mreže gdje god je moguće - saobraćaj u Nacionalnom parku će se najvećim dijelom odvijati u III stepenu zaštite u vidovima drumskog kolnog saobraćaja, žičara i drugih sredstava na električni pogon, kao i u vidovima pješačkog, smučarskog, jahačkog i drugog kretanja, a u funcijama Nacionalnog parka, turizma, rekreacije, sporta, šumarstva, stočarstva, potrebne odbrane i zaštite od elementarnih nepogoda (posebno šumskih požara); u I stepenu zaštite intenzitet kolskog saobraćaja biće reduciran na neophodan tranzit, potrebe NP, šumarstva, odbrane, zaštite od elementarnih nepogoda, a rekreativno- spotrska kretanja će biti regulisana određenim koridorima; u II stepenu zaštite saobraćaj se ograničava na minimalno pješačko kretanje; - aktivnosti VJ u Nacionalnom parku biće vezane za postojeće objekte vojne infrastrukture u III stepenu i malim dijelom u I stepenu zaštite na izdvojenim površinama posebne namjene, kao i za privremeni smeštaj vojnika na obuci dok se ova aktovnost ne dislocira iz Nacionalnog parka; privremena obuka vojnika obavljaće se u zonama I i III stepena zaštite pod uslovima zaštite prirode bez ometanja aktivnosti nacionalnog parka, rekreacije, sporta, turizma i drugih aktivnosti; - zadovoljenje potreba odbrane u ratnim uslovima i zaštite od elementarnih nepogoda obezbijediće se u sva tri stepena zaštite Nacionalnog parka kao i integralni dio kompleksa njegovih aktivnosti, kroz nezavisnu lokalnu proizvodnju hrane i drugih proizvoda, stvaranje uslova za sklanjanje štićenog stanovništva, za za organizovanje većih zdravstvenih sadržaja, obezbjeđenje uslova za zaštitu od požara i zemljotresa idr. Režimi korišćenja prostora po zonama. Na području NP „Durmitor“ predviđeni su slijedeći režimi očuvanja, unapređenja, zaštite, uređenja i korišćenja površina i objekata po zonama: Režimi stroge zaštite. U prvu zonu su obuhvaćeni posebni (specijalni) rezervati prirode: Crna poda, Zabojsko jezero, Barno jezero, Mlinski potok, sliv Škrčkih jezera, kanjon Sušice, Surutka- Vjetrena brda, biće strogo zaštićeni od svih aktivnosti koje bi mogle da ometaju prirodni razvoj i autohtonost njihovih prirodnih vrijednosti. U ovim zonama su zabranjene sljedeće aktivnosti: - unošenje alohtonih vrsta flore i faune, - sječa stabala, grana, drveća i žbunja, - uklanjanje vjetroizvala, vjetrolomova, šušnja, zemlje, kamena i drugog materijala, - izvođenje svih vrsta građevinskih i drugih radova, - ispaša stoke, sakupljanje plodova, ljekovitog bilja, trave, mahovine, pečuraka, - lov, ubijanje ili sakupljanje bilo koje vrste faune uključujući i inskte osim u naučne svrhe, - upotreba bilo kakvih hemijskih otrova i đubriva. U rezervatima mogu se obavljati samo aktivnosti naučnih istraživanja , istraživačke edukacije, unapređenja u uređenja prirode i prirodnih vrijednosti po posebnim programima istraživanja i


143

uređenja za svaki pojedinačni rezervat. Ove aktivnosti odvijaće se najvećim dijelom u ljetnom periodu. Pravila ponašanja u ovim zonama su sljedeća: - osim prirodno uređenih i obilježenih staza te izuzetno manjih , privremenih drvenih objekata za potrebe istraživanja i uređenja rezervata u skladu sa programima, nikakve druge aktivnosti ni objekti nijesu dozvoljeni; - istraživači i angažovane ekipe na uređenju rezervata prilaziće službenim kolskim putevima do samih ulaza u rezervate; svi ulazi moraju biti obilježeni na prigodan način (informativne table i odmorišta sa nadstrešnicama) i kontrolisani; - granice rezervata moraju biti vidno obilježene (markacijom stabala ili drugim oznakama prema programu); - uz ulaze u rezervate na pogodnim lokacijama mogu se graditi i trajniji objekti u funkciji istraživanja i uređenja rezervata (u skladu sa programima istraživanja i uređenja rezervata); - kretanje posjetilaca uz kanjon Sušice i Škrke mora se odvijati bez veće buke i u grupama sa vodičem; - pored postojećeg planinarskog doma u Škrkama, predviđa se proširenje doma kod Sušičkog jezera s kampom, gdje će biti smješten i kontrolni punkt za ulaz u nacionalni park i kanjon Sušice. Režim posebne zaštite. Prostori u drugoj zoni su definisani kao opšti i posebni rezervati prirode, spomenici prirode i vrijedni šumski ekosistemi. Ove zone su zaštićene od svih aktivnosti koje bi mogle da ugroze rezervate u cjelini ili da poremete njihovas svojstva. U tim zonama nijesu dozvoljene sljedeće aktivnosti: - promjena režima voda usljed hidrotehničkih zahvata, - zagađivanje voda otpadnim materijama, korišćenje prirodnih dobara u privredne svrhe, rudarstvu i poljoprivredi, - izgradnja objekata, korišćenje materijala u bilo kakve svrhe koje mogu dovesti do narušavanja pejzažno- ambijentalnih karakteristika prostora ili promjena ravnoteže ekosistema. U masivu Durmitora i dijelu jezerske površi su dozvoljene sljedeće aktivnosti: - zaštićeni planinski pašnjaci unutar svih zona su predviđeni za opštekorisne funkcije u pogledu zaštite tla, očuvanje ili plastičnih elemenata za obezbijeđenje (ograđivanje)i označavanje staza. - nekontrolisano sakupljanje šumskih plodova i onih vrsta ljekovitog bilja koje se brzo regenerišu u dozvoljenim granicama; - uzgoj šuma podrazumjeva sanitarnu sječu u ograničenim razmjerama. izvlačenje izvala i vjetrolomina, liječenje oboljelih vrsta i otvaranje isključivo službenih puteva; - dozvoljen je sanitarni odstrel divljači (pre svih divlje svinje i vuka) kao i sportski ribolov na Crnom jezeru, a prema režimu koji neće omogućiti osiromašenje ribljeg fonda , a sve prema lovnoj tj. ribarskoj osnovi; - turistička posjeta odvijaće se po strogo utvrđenim pješačkim i kolskim stazama sa kontrolisanim brojem posjetilaca; - staze za šetanje i nordijsko smučanje moraju biti vođene tako da ne naruše prirodne i estetske vrijednosti prostora; duž staza je moguće postaviti pokretne ili fiksirane klupe, korpe za otpatke, putokaze, informativne table... - od sportsko- rekreativnih aktivnosti mogu se odvijati pješačenje i „foto- safari“; - na putu koji prolazi kanjonom Sušice, zbog obimnih radova na terenu, neophodno je zatravljivanje usjeka i nasipa autohtonim travnjacima i žbunastim sastojinama; u toj zoni prolazi i dalekovod za naselje Nedajno; - uređivanje vidikovaca i vođenje staza se mora odvijati tako da se ne poremete geomorfološke i vegetacijske specifičnosti te pejzažno ambijentalni kvaliteti; U kanjonu Tare su dozvoljene sljedeće aktivnosti: - mjesta za logorovanje i organizovanje vožnje splavom su definisani prema programu splavarskih aktivnosti; - broj splavova ne bi smio da pređe 30 po nedjelji; - u vrijeme niskog vodostaja ukinuti drvene splavove zbog razaranja dna i devastacije riječne flore i faune; - neophodno je sve posjetioce, odnosno splavare upoznati sa osnovnim pravilima ponašanja na splavu i u logoru; iste nakon upotrebe je potrebno ostaviti očišćene i uređene; - kontrolu, dopunsko uređenje, opravke i servis prve pomoći pruža posebna redarska služba; - drva za loženje na posebno određenim mjestima u logorima, moguće je sakupljati od riječnih naplavina i izuzetno od suvog granja u okolnoj šumi; - u granicama parka na toku rijeke Tare je dozvoljen sportsko- rekreativni ribolov i to u zonama koje definiše ribarska osnova;


144

- lov nije dozvoljen, osim sanitarnog odstrela i najnužnijih regulacionih mjera u pogledu brojnog sastava divljači, koji se mogu obavljati samo na osnovu posebnih mjera; - obrada zemlje te ispaša stoke se može obavljati na uređenim i za ispašu pogodnim terenima, a sve u ekološki dozvoljenom obimu i načinu; - sječa šume nije dozvoljena osim u posebnim uslovima u neposrednoj okolini stalnih naselja za potrebe lokalnog življa. Režim liberalne zaštite. Ovaj vid zaštite se primijenjuje u atarima naselja, poljoprivrednim površinama, turističkim punktovima , rekreativnim zonama i infrastruktirnim koridorima. Za ove zone su predviđene sljedeće aktivnosti: - naselja će se razvijati unutar strogo utvrđenih granicam odnosno već zaposjednutih površina; - režim izgradnje i uređenja naselja podrazumjeva ostvarivanje specifične naseljske strukture na motivima tradicionalnih seoskih planianskih naselja Durmitora, uz poštovanje Zakona o zaštiti poljoprivrednog zemljišta; - postojeće katune treba revitalizovati kroz rekondtrukciju postojećih, i eventualnu izgradnju novih po izvornim uzorima, na istim ili djelimično pomjerenim lokacijama, uz obezbjeđenje službenih i javnih saobraćajnih pristupa te osnovnih elemenata komunalne opreme; - režim izgradnje i uređenja ostalih objekata odnosi se na sve ostale disperzovane objekte u funkciji: šumarstva i uzgoja divljači (lugarnice, šumske kuće, spremišta alata, hranilišta divljači), stočarstva (ljetnji torovi, skloništa za čobane), rekreacije (planinarski domovi,vidikovci, bivaci), vodoprivrede, izgradnja i njihovo uređenje po lokaciji, arhitekturi i materijalima treba da maksimalno bude usklađena sa prirodom i tradicijom; - sječa šuma i pošumljavanje je svedena na neophodne potrebe za lokalno stanovništvo, a pod nadzorom šumara; - njihovu sječu za potrebe infrastrukture treba da odobrava uprava Parka ili nadležni republički organ; - zaštitne šume kao specifičlna kategorija šuma posebne namjene, predviđene su pretežno za opšte- korisne funkcije u pogledu zaštite tla, očuvanja ukupnog pejzažno- ambijentalnog lika prostora, zaštite flore i faune, prirodnih vrijednosti, voda, te sporta i rekreacije, - planinski pašnjaci služe za pregonsku ispašu i na njima nije predviđeno đubrenje i melioracija, normativ za korišćenje je 0.5 goveda ili 2 ovce po hektaru; - planinske livade su najvećim dijelom namijenjene za proizvodnju sjena i pregonsku ispašu stoke, manjim dijelom za katune i sadržaje rekreacije i sporta (zimi za alpsko i nordijsko smučanje, a ljeti za ostalu rekreaciju), normativ za njihovo korišćenje je 1.5 goveda ili 6 ovaca po hektaru, to dozvoljava ograničenu melioraciju ali bez upotrebe hemijskih sredstava uz đubrenje stajnjakom i zatravljivanje isključivo sa autohtonim travnim sastojinama; - u zonama Pošćenskog kraja i Đurđevića Tare predviđa se gradnja magistralnog puta, na odgovarajući način obezbijediti zaštitu izvora tokom izgradnje puta i u njegovoj eksploataciji, jer ovaj put u zaštitnoj zoni prolazi iznad ili u blizini većeg broja izvora, od kojih jedan broj ima značaj za vodosnabdijevanje; - isto tako i obezbijediti i zaštitu od voda koje se slivaju sa kolovoza, kao i u slučaju mogućih akcidenata, jer put prolazi kroz zonu ponora čije vode se pojavljuju na izvorima u kanjonu Tare; - sve ožiljke u iskopima i nasipima nastale izgradnjom puta sanirati zasađivanjem autohtonim travnim i žbunastim sastojinama i primjenom najsavremenijih ekoloških postupaka; - putevima kroz Nacionalni park i njegovu zaštitnu zonu ne dozvoljava se transport opasnih tereta, a u cilju sprovođenja ove mjere na ulaznim punktovima u Park treba vršiti kontrolu teretnog saobraćaja; - od javnih lokalnih puteva predviđaju se, uz dodatne rekonstrukcije na postojećim, samo manje dionice koje i zbog svojih manjih frekvencija, zahtijevaju liberalniju zaštitu prirode; - od objekata tehničke infrastrukture predviđeni su samo objekti i trase vodovoda i podzemnih električnih vodova , kao i neophodnih dionica vazdušnih električnih vodova; - objekti vodovoda, kanalizacije, te PTT i elektro mreže biće koncentrisani najvećim dijelom u zoni naselja, na trasama vodovoda i kanalizacije izvršiće se obnova biljnog pokrivača ugroženog izgradnjom, a uređaji za prečišćavanje otpadnih voda zahtijevaće veoma pažljivo oblikovanje, uz uklapanje u pejzaž; - fekalne i atmosferske vode prije nego što budu ispuštene moraju biti dovedeno u takvo hemijsko i biološko stanje da ne zagađuju okolinu; - nadzemni objekti elektro i TT mreže- dalekovodi, trafostanice uz žičare, predstavljaju najosetljivije objekte tehničke infrastrukture na području Parka, a prije svega u odnosu na šumu i pejzaž, njihovo trasiranje i lociranje mora da se sprovode uz minimalnu sječu šuma i niskog rastinja, uz pažljivo pejzažno oblikovanje i zatravljivanje površina autohtonim travnim


145

sastojinama, pažljivo pejzažno oblikovanje i maksimalno prilagođavanje terenskim uslovima sa obaveznom obnovom oštećenog biljnog pokrivača; - od sadržaja rekreacije i sporta kroz zonu su predviđene dionice smučarskih staza i žičara te nordijsko- smučarskih i jahačkih staza, kao i šetne i druge staze (diferencirane na glavne - sa većom frekvencijom kretanja, usputnim odmorištima, vidikovcima i sporedne); - neophodno je pažljivo tretiranje glavnih grebena razvođa, naročito u pogledu oblikovanja gornje granice šume i izgradnje žičara, punktova polazišta alpskih smučarskih staza i trasa dalekovoda preko prevoja, a što najčešće važi za markantna uzvišenja- vrhove i vidikovce. Režim zaštitne zone. Za zaštitu Nacionalnog parka u njegovom neposrednom okruženju predviđena je zaštitna zona od uticaja. Za njenu površinu daju se preporuke koje će se koristiti pri planiranju, izgradnji, uređenju i korišćenju teritorije u okviru opština koje pokrivaju NP. Režimima ove zone NP se štiti od ugrožavanja neplanskom izgradnjom u okruženju na njegovim glavnim saobraćajnim prilazima; - u poljoprivredi će se pretežno koristiti autohtone kulture, bez većih kompleksa monokulture, sa strogo kontrolisanom hemizacijom i izgradnjom većih kompleksa stočnih farmi što dalje od granice Nacionalnog parka, a u skladu sa poljoprivrednim osnovama; - šumarstvo će obezbijediti gazdovanje šumama po Zakonu o šumama , na osnovu šumsko- privrednih osnova; - veći industrijski zanatski pogoni, skladišta opasnih materijala, servisi, deponije i sl. ako spadaju u zagađivače vazduha i izvore buke ne smiju da budu locirani u ovoj zoni; - sva naselja na saobraćajnim pristupima uz granicu Parka obuhvaćena su ovim režimom i njihova izgradnja i uređenje biće regulisni odgovarajućim urbanističkim planovima, dok će za ostala naselja biti utvrđeni okvirni uslovi izgradnje i uređenja. Granični kapacitet. Intenzitet korišćenja područja Nacionalnog parka „Durmitor“ uz uslov očuvanja, unapređenja i zaštite njegovih kulturnih dobara, limitiran je graničnim kapacitetom prostora za pojedine aktivnosti po utvrđenom redosljedu prioriteta. Oni se izražavaju maksimalnim brojem korisnika (turista i izletnika, stalnog stanovništva i zaposlenih) koji se u jednom trenutku mogu naći na području Nacionalnog parka. B. Ostala zaštićena područja i područja predviđena za zaštitu - Zone zaštite i uređenja nepokretnih kulturnih dobara. Utvrđivanje i proglašenje zaštićene okoline nepokretnih kulturnih dobara odrediće se ustanovljavanjem 1., 2. i 3. zone zaštite sa odgovarajućim režimima zaštite i pravilima izgradnje i uređenja prostora. U široj zoni zaštite nepokretnog kulturnog dobra može da se ustanovi i zona stepena zaštite do vidljivog oboda predionog lika dalje percepcije, s prelaznim režimom zaštite u funkciji prezentacije nepokretnog kulturnog dobra, izletničke rekreacije i razvoja komplementarnih aktivnosti. - Područja predviđena za zaštitu. Granice područja regionalnog parka prirode "Ljubišnja" utvrdiće se kroz studijsku i plansku dokumentaciju nadležnog zavoda za zaštitu prirode, a režimi korišćenja, uređenja i zaštite prostora i prirodnih vrijednosti biće utvrđeni kroz odgovarajuću dokumentaciju. Uređivanje prostora i izgradnja objekata na prostoru Ljubišnje će se uskladiti sa ovim režimima. Zaštitni pojasevi u infrastrukturnim koridorima Širina pojasa regulacije. Pojas regulacije jeste zemljišni pojas javnog puta, železničke pruge i drugih objekata infrastrukturnih sistema. Prostornim planom utvrđuje se orijentaciona širina pojasa regulacije za: 1) javne puteve

• magistralni put širine oko 25,0 m • regionalni put širine oko 20,0 m • lokalni put širine oko 15,0m, i

2) željezničku prugu • jednokolosječnu prugu širine oko 16,0 m • dvokolosječnu prugu širine oko 21,0 m


146

Utvrđuju se slijedeća pravila uređenja pojasa regulacije javnog puta: 1) u putnom zemljištu u izgrađenom prostoru naselja uz kolovoz se izvodi autobusko stajalište najmanje širine 3,0m, obostrani trotoari s ivičnjacima najmanje širine od po 1,5m, a samo izuzetno jednostrani trotoar širine 2,0m i više metara sa prikupljanjem i kanalisanjem atmosferskih voda sa kolovoza, dok se van izgrađenog prostora naselja izvode obostrane bankine širine po 1,5m sa tvrdim zastorom; 2) u skladu s lokalnim uslovima i potrebama na putnom zemljištu regionalnog i lokalnog puta u jednostranom razdelnom pojasu između kolovoza i trotoara izvodi se biciklistička staza širine 1,2m po smjeru; 3) minimalno rastojanje priključaka javnih i nekategorisanih puteva na magistralni, regionalni i lokalni put može da se kreće između 300 - 700m; u slučaju da je u izgrađenom prostoru naselja pored puta rastojanje postojećih priključaka manje, isti se ukidaju i zamenjuju propisanim raskrsnicama i izgradnjom sabirnih i/ili servisnih saobraćajnica u nekom od zaštitnih pojaseva puta utvrđenih Prostornim planom, ili se predmetna deonica puta predlaže za kategorizaciju u put/saobraćajnicu u naselju ministarstvu nadležnom zasaobraćaj; i 4) minimalni radijus krivine priključaka iz prethodne tačke je 7m; 5) u skladu s lokalnim uslovima i potrebama u izgrađenom prostoru naselja između trotoara i granice pojasa regulacije podiže se drvored, tako da ne ometa preglednost javnog puta i ne ugrožava bezbednost saobraćaja. Vrste i širine zaštitnih pojaseva. Širina zaštitnih pojaseva trasa i objekata infrastrukturnih sistema u magistralnom i regionalnom infrastrukturnom koridoru, kao i u koridorima pojedinačnih infrastrukturnih sistema, utvrđena je na osnovu odredbi zakona i propisa donetih na osnovu zakona (o železnici, o putevima, o bezbijednosti saobraćaja na putevima i sl.) i primjenom slijedećih kriterijuma: 1) utvrđivanja bezbedonosnog rastojanja od trase i objekata infrastrukturnog sistema radi zaštite okruženja od negativnih uticaja na životnu sredinu, u prvom redu od buke, aerozagađenja i akcidenata; i 2) obezbjeđenje zaštite osnovnih funkcija u eksploataciji trase i objekata infrastrukturnog sistema od negativnih uticaja iz okruženja, u prvom redu od neplanske izgradnje, nekontrolisanog odlaganja otpada i drugih aktivnosti koje mogu da ugroze bezbednost, funkcionisanje i održavanje infrastrukturnog sistema. Ustanovljavaju se slijedeći obostrani zaštitni pojasevi trasa i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema u infrastrukturnom koridoru na području Prostornog plana: a) Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. b) Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Izuzetno od stava b) u brdsko planinskim predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu se graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu iz stava b) dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smještaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, kao i saobraćajnu površinu komercijalnog objekta pored autoputa, magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omogućen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraćaja (ugostiteljski, turistički, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti), na osnovu građevinske i upotrebne dozvole nadležnog organa. c) zaštitni pružni pojas širine 200,0m od ose krajnjih koloseka, pri čemu se u pojasu od 25 m sa obe strane od ose krajnjeg koloseka ne mogu graditi zgrade, postrojenja i uređaji, osim u funkciji željezničkog saobraćaja; d) zaštitni pojas za elektrovodove:

Dalekovod 400KV: širina koridora min 40m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda.


147

Dalekovod 220KV: širina koridora min 30m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda. Dalekovod 110 KV: širina koridora min 25m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda. Dalekovod 35 KV: širina koridora min 10m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda. Dalekovod 10 KV: širina koridora min 5m obostrano od horizontalne projekcije dalekovoda.

e) zaštitni pojas od ose magistralnog gasovoda širine 30,0m i dovodno-razvodnog gasovoda širine 20,0m i f) zaštitni pojas od ose optičkog kabla širine 1,0m; Širina zaštitnih pojaseva javnih puteva usklađivaće se sa kategorizacijom u javne i nekategorisane puteve. Širina zaštitnih pojaseva infrastrukturnih sistema je obavezna do njihovog redefinisanja izradom odgovarajućeg urbanističkog plana. Neposredni pojas zaštite, tj. prostor kojim se štiti pravac prostiranja radio talasa, utvrđuje se za svaki radio koridor, prema uslovima koje utvrđuje korisnik tog koridora. Režimi zaštite s pravilima izgradnje i uređenja zaštitnih pojaseva. U zaštitnom pojasu trase i objekata postojećih i planiranih infrastrukturnih sistema-magistralnih, regionalnih i lokalnih puteva, kao i nekategorisanih puteva koji povezuju izgrađene cjeline u ataru istog i susjednih naselja ili čine saobraćajnu mrežu naselja, zatim železničke pruge, dalekovoda, optičkih kablova i dr. uspostavlja se režim ograničene i strogo kontrolisane izgradnje i uređenja prostora sa slijedećim osnovnim pravilima:

1) U okviru zaštitnih koridora putnih pravaca višeg ranga i dalekovoda 220 kV; 400 kV zabranjena je izgradnja, sem izgradnja određenih objekata u skladu sa Zakonom o putevima i Zakonom o elektroprivredi. Izgradnja ovakvih objekata vršiće se uz saglasnost i uslovima nadležnih republičkih organa i utvrđena urbanističkim projektima za svaki pojedinačni slučaj.

2) zabranjuje se izgradnja objekata koji nijesu u funkciji infrastrukturnog sistema koji se štiti, tj. legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih objekata i izgradnja novih privrednih, stambenih i drugih objekata;

3) dozvoljava se izgradnja funkcionalnih i pratećih sadržaja, objekata, postrojenja i uređaja u funkciji infrastrukturnog sistema;

4) mogu se postavljati planirane paralelno vođene trase ostalih infrastrukturnih sistema, objekata i postrojenja u infrastrukturnom koridoru na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona, a pod uslovima i na način koji utvrdi nadležno javno preduzeće, odnosno upravljač javnog infrastrukturnog sistema;

5) mogu da se izvode potrebni radovi i sprovode mjere zaštite okruženja od negativnih uticaja infrastrukturnog sistema na životnu sredinu (drvoredi na deonici puta u naselju, zaštitno zelenilo, zaštitne barijere od buke, kanalisanje i pečišćavanje atmosferskih voda s infrastrukturnog sistema i dr.); kao i potrebne mjere zaštite infrastrukturnog sistema (npr. puta - snegobrani, vjetrobrani i dr.) na udaljenju koje se utvrđuje prema uslovima bezbednog funkcionisanja i održavanja infrastrukturnog sistema; i

6) U okviru zaštitnih koridora za javne puteve mogu da se vrše legalizacija i rekonstrukcija postojećih objekata u izgrađenom prostoru naselja pored puta može se odobriti samo izuzetno na osnovu odgovarajuće tehničke dokumentacije za dogradnju, rekonstrukciju i/ili rehabilitaciju postojećeg puta, odnosno tehničke dokumentacije za izgradnju nove deonice puta i na osnovu odgovarajućeg urbanističkog plana, uz obaveznusaglasnost nadležnih institucija;

7) U okviru zaštitnih koridora za energetske i telekomunikacione sisteme u načelu se ne dozvoljava sađenje drveća ispod dalekovoda, dok se postojeća stabla mogu zadržati ukoliko je zadovoljena sigurnosna udaljenost voda od minimum 3,0m od bilo kog dijela stabla.zabranjuje se sađenje biljaka čiji koren ima dubinu veću od 1,0m na udaljenju manjem od 5,0m od ose gasovoda i u pojasu zaštite optičkog kabla; i

8) svi planirani paralelno vođeni infrastrukturni sistemi koji nijesu postavljeni u pojasu regulacije smeštaju se u infrastrukturnom koridoru na minimalnom međusobnom rastojanju na osnovu zakona i propisa donetih na osnovu zakona; i

9) otvaranje rudnika i kamenoloma i izgradnja rudarskih, industrijskih, komunalnih i poljoprivrednih objekata i postrojenja koji su izvori zagađivanja životne sredine može se odobriti na udaljenju većem od 50m od ose krajnjeg koloseka pruge, odnosno na osnovu procjene uticaja tih objekata i postrojenja na životnu sredinu, pod uslovima i na način koji utvrdi javno preduzeće nadležno za upravljanje javnim putem ili upravljač javne železničke pruge;


148

10) u zaštitnim pojasevima između puta, železničke pruge i drugog infrastrukturnog sistema u infrastrukturnom koridoru zabranjuje se izgradnja objekata koji nijesu u funkciji tih infrastrukturnih sistema, tj.zabranjuje se legalizacija, rekonstrukcija i dogradnja postojećih i izgradnja novih privrednih, stambenih i ostalih objekata. Zone i pojasevi zaštite od izvora zagađenja životne sredine Pored pojaseva zaštite životne sredine od uticaja infrastrukturnog sistema utvrđuju se zone zaštite od negativnih uticaja industrije i saobraćaja. Zone pod posebnim režimima korišćenja (zone zaštite od negativnih uticaja industrije i saobraćaja) ZONE PRETEŽNO STAMBENE NAMJENE U zonama pretežno stambene namene nije dozvoljena izgradnja privrednih objekata koji podležu obavezi izrade "Procjene uticaja na životnu sredinu" u skladu sa Zakonom o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG br. 80/05) i Uredbom o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu (Sl.list RCG br. 20/07) - (projekti na listi 1 Uredbe). ZONE PRIVREDNE NAMJENE Prilikom formiranja novih privrednih objekata i zona utvrđuju se uslovi zaštite životne sredine i pravila izgradnje za određene ekološke kategorije preduzeća, koja se zasnivaju na minimalnim zaštitnim rastojanjima između potencijalnih izvora opasnosti u krugu objekata i stambenih naselja.

- KATEGORIJA PREDUZEĆA - A Male firme čije je ekološko opterećenje neznatno i ispod graničnih vrijednosti i mogu biti locirane unutar stambenog naselja. Projekti koji se ne nalaze na listama 1 i 2 Uredbe o projektima. - KATEGORIJA PREDUZEĆA - B Male i srednje firme koje mogu imati mali i lokalni uticaj na okruženje; moguće prisustvo manje količine opasnih materija, rizik od hemijskog udesa-mali, nivo buke mali. Projekti koji se nalaze na listi 2 Uredbe o projektima. - KATEGORIJA PREDUZEĆA - V Firme koje mogu imati srednji uticaj na okruženje lokalnog nivoa, prisutne veće količine opasnih materija, rizik od hemijskog udesa-srednji, nivo buke srednji. Projekti koji se ne nalaze na listi 2 Uredbe o projektima. Navedena zaštitna rastojanja koriste se za ekološku valorizaciju privrednih i radnih zona. Za konkretne objekte zaštitno odstojanje se izvodi na osnovu "Procene uticaja na životnu sredinu". Pri izgradnji objekata obavezna je primjena uslova i mjera zaštite životne sredine propisanih u Izveštaju o procjeni uticaja.

ZONE SAOBRAĆAJNE NAMJENE Ovde navedena pravila utvrđuju režime korišćenja zemljišta i izgradnje objekata u zonama uz saobraćajnice uzimajući u obzir moguće uticaje saobraćajnica na zdravlje ljudi i životnu sredinu. Za objekte čija je izgradnja dozvoljena, a nalaze se u zoni uticaja saobraćajnice, obavezno je sprovesti mjere zaštite na objektu (protivzvučna zaštita, građevinska stolarija najvišeg kvaliteta, itd.).

- Drumski saobraćaj Za magistralne saobraćajnice u rubnim područjima grada utvrđuju se tri zone zaštite:

• Zona 1 - pojas veoma velikog ekološkog opterećenja širine po 20m sa obe strane puta, zbog emisija u vazduh, povećane buke i zagađivanja zemljišta. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je formirati zaštitno zelenilo. Nije dozvoljena izgradnja stambenih, poslovnih i pomoćnih objekata. Dozvoljena je izgradnja objekata u funkciji puta (benzinske stanice, servisi, skladišta i sl.). • Zona 2 - pojas velikog ekološkog opterećenja širine po 50m sa obe strane puta, zbog povećane buke i zagađivanja zemljišta. Ne preporučuje se izgradnja stambenih objekata. Postojeći legalno izgrađeni objekti moraju biti zaštićeni odgovarajućom akustičkom zaštitom. • Zona 3 - pojas malog ekološkog opterećenja širine po 180m sa obe strane puta, zbog povećane buke. Izgradnja stambenih, poslovnih i privrednih objekata dozvoljena pod uslovom da se obezbede mjere zaštite od buke. Za prevoz opasnih i štetnih materija dozvoljeno je koristiti isključivo deonice magistralnih puteva koji prolaze kroz područja niže


149

gustine naseljenosti. Ovo ograničenje se ne odnosi na prevoz naftnih derivata u cisternama kapaciteta do 10 tona.

- Železnički saobraćaj Utvrđuje se zaštitno odstojanje između magistralnih železničkih pruga i stanovanja od 25m, uz obavezno sprovođenje mjera zaštite od buke na ugroženim djelovima duž trase pruge, odnosno pojas zaštite od 150m od spoljne ivice koloseka, ukoliko se ne preduzimaju mjere zaštite.

Za preostalo područje u okviru nivoa sagledavanja 1, a koja nisu pod režimima zaštite izgradnja i uređenje vršiće se prema pravilma građenja za nivo sagledavanja 1. Međutim, primjena pravila građenja za izgradnju kapaciteta na dijelu područja koje je obuhvaćeno granicama izrade PPPN za područje Durmitora je moguća tek po usvajanju i donošenju predmetnog PPPN. Ukoliko se planskim projekcijama PPPN promijene pojedini parametri ili uslovi, primjenjivaće se pravila građenja iz tog plana. 5) Pravila uređenja i pravila građenja za nivo sagledavanja 1 Na nivou sagledavanja 1 data su pravila građenja za poljoprivredne površine, šumske površine, vodne površine, ostale prirodne površine, površine tehničke infrastrukture i površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja. Ovim planom na nivou sagledavanja 1 definisane su opšte kategorije namjena površina: 1) površine naselja; 2) poljoprivredne površine; 3) šumske površine; 4) vodne površine; 5) površine za rad i razvoj 6) ostale prirodne površine; 7) površine tehničke infrastrukture; 8) površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja. površine naselja Kao površine naselja planirane su prostorno homogene i zaokružene izgrađene i neizgrađene površine pojedinih naselja, a koje su namijenjene za stanovanje, rad i odmor, javne objekte, infrastrukturu i površine posebne namjene, kao i zelene površine u naseljima. dalja planska razrada i pravila građenja za površine naselja su data u poglavlju nivo sagledavanja 3 pod naslovom: 1) Pravila građenja sa smjernicama sa urbanističko-tehničkim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora, za ostale centre i naselja. Ostale opšte kategorije namjena zemljišta u grafičkom dijelu plana prikazane su kao jedinstvene zone ili sa daljom podjelom po kategorijama i to: poljoprivredne površine Kao poljoprivredne površine planirani su svo obradivo zemljište, drugo poljoprivredno zemljište i rasadnici šumske površine Kao šumske površine planirani su sve privredne šume, zaštitne šume i šume sa posebnom namjenom vodne površine Kao vodne površine planirane su sve površine voda (rijeke, jezero, vodopadi, izvori i bare). površine za rad i razvoj Pod površine za rad i razvoj planirani su: zone razvoja, zone potencijalnog turističkog razvoja, veće površine za rad, potencijalne lokacije radnih zona, turističko - ugostiteljski i sportsko rekreativni sadržaji, servisi i auto servisi, kamp i druge posebne specifičnosti prostora. ostale prirodne površine Kao ostale prirodne površine osim sipare, goleti, kamenjare, strme stjenovite padine,i sl.planirani su i: zaštićeni pojedinačni objekti prirode, kao i druge posebne specifičnosti prostora. površine tehničke infrastrukture Kao površine tehničke infrastrukture planirane su i u različite kategorije dodatno razvrstani sve površine i koridori saobraćajne i ostale infrastrukture, uključujući parkirališta, stanice, stajalište,


150

heliodrom, pristaništa, benzinske stanice, biciklističke staze, šumske i planinske staze, staze, ski liftovi i žičare, kao i površine za obradu, sanaciju i skladištenje otpada. površine za posebne namjene i specijalne režime korišćenja Pod kategorijom površine za specijalne namjene planirani su i u različite kategorije dodatno razvrstani: zaštićeni i evidentirani objekti kulturnog nasleđa, spomen objekti, površine od interesa za odbranu, zaštićena prirodna područja, granice režima zaštite, kao i granica nacionalnog parka i druge posebne specifičnosti prostora. POLJOPRIVREDNO ZEMLJIŠTE Osnovni principi : Na poljoprivrednom zemljištu zabranjena je izgradnja, osim u izuzetnim slučajevima, i to:

- za izgradnju objekata u funkciji poljoprivrede - izgradnja pojedinačnih stambenih objekata i ekonomskih objekata u funkciji poljoprivrede, kao i izgradnja poslovnih objekata u funkciji poljoprivrede i u sklopu poljoprivredne zone, objekata skladištenja i prerade poljoprivrednih proizvoda, ukoliko postoje infrastrukturne pretpostavke, i to na bazi prethodno urađenog Urbanističkog projekta - za izgradnju objekata infrastrukture i to prvenstveno na zemljištu nižeg boniteta, a u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom ili u slučaju izgradnje objekata od nacionalnog interesa; - za izgradnju koja zahtjeva proširenje građevinskog područja 5-10% u rubnim zonama naselja, kako je to planom predviđeno, odnosno kroz izradu odgovarajućeg urbanističkog plana.

Poljoprivredno zemljište od II do IV katastarske klase, pogotovo ako se nalazi u rejonu naselja ili postojećiha radnih zona, može se samo u izuzetnim slučajevima predvideti za druge namene, dok oranice pod VII i VIII klasom treba da se prenamene u šumsko zemljište. U slučaju zauzimanja ili ugrožavanja zemljišta, prednost treba dati njegovoj zaštiti a ne korisničkim interesima. Vrsta i namena objekata koji se mogu graditi:

1. Stambeni objekti za potrebe seoskog domaćinstva 2. Ekonomski objekti u funkciji poljoprivrede, stočarstva ili voćarstva 3. Na osnovu urbanističkih projekata, uz preduslov da postoje pretpostavke za mogućnost infrastrukturalne opremljenosti lokacije, poslovni objekti u funkciji poljoprivrede i stočarstva i voćarstva, a u sklopu poljoprivrednih zona (objekti za preradu proizvoda iz ovih oblasti i za njihovo skladištenje-hladnjače, magacini i sl.).

Na poljoprivrednom zemljištu izvan građevinskog rejona mogu se graditi samo pomoćni objekti koji su u funkciji poljoprivrede i to garaže, koševi, ambari, ostave, nastrešnice i slično, a koji mogu pojedinačno biti korisne površine do 30,00m2, kao i garaže ili nadstrešnice za poljoprivrednu mehanizaciju, mašine i vozila. Osnovna pravila za izgradnju: TIP 1 – stanovanje malih gustina - RURALNO STANOVANJE - Stambeni objekti

poljoprivrednog domaćinstva: Stambene zgrade izvan građevinskog područja se mogu graditi samo za vlastite potrebe i u funkciji domaćinstva koje se bavi poljoprivrednom djelatnosti, a njihova bruto površina zavisi od bruto površine izgrađenih zatvorenih privrednih objekata. Bruto površina stambene građevine može iznositi najviše 20% od bruto površine izgrađenih zatvorenih privrednih objekata. Domaćinstva koja imaju kućni plac van građevinskog rejona mogu graditi i postojeće objekte adaptirati, dograđivati i sanitarno higijenski unapređivati, u skladu s pravilima građenja za seoska naselja. Dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smještaj, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Uslovi gradnje i regulacije - Svaka parcela na kojoj se gradi stambeni objekat ili dio parcele na kojem se on gradi mora imati kolski i pešački prilaz sa javne saobraćajnice. - Minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 - Maksimalna spratnost stambene zgrade P+1 +Pk


151

- Najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,4 - Koeficijent zauzetosti tla parcele 0,2 - Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 2,5m od ograde daljeg i 4,5m od bližeg susjeda. - Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorišta. - Stambene delove dvorišta, u slučaju nove nove izgradnje postavljati na najvišoj koti, bez obzira na položaj prema saobraćajnici; - Ekonomski dio dvorišta može se postavljati uz javni put, uz uslov da se rastojanje između građevinske i regulacione linije uveća za min 3,0m zelenog pojasa; - Pravac duvanja dominantnog vjetra uvijek treba da bude od stambenog ka ekonomskom delu; - Kolski prilaz parceli min 3,0m širine, a pešački prilaz min 2,5m; - Sve vrste vozila parkirati ili garažirati samo u ekonomskom dijelu dvorišta. Položaj objekata u dvorištu - građevinsku liniju porodičnog stambenog objekta postaviti 3-5m od javnog puta; - rastojanje porodičnog stambenog objekta od susjedne parcele 2,5-3,0m; - rastojanje između susjednih porodično-stambenih objekata min. 10m (za spratne objekte) i 5,0-6,0m (za prizemne objekte); - u stambenom dijelu dvorišta, pored porodično-stambenog objekta dozvoljena je izgradnja letnje kuhinje, trema, sušnice, peći za hleb, mljekara i magacina za sopstvene potrebe; - na ekonomskom dijelu dvorišta, do stambenog dijela locirati čiste ekonomske objekte, 2,5-3,0m udaljene od susjedne parcele (ambari, koševi, magacini, nadstrešnice i sl.); - ostale ekonomske objekte (stočne staje, ispusti za stoku, đubrišta, poljske klozete) locirati na ostalom dijelu ekonomskog dvorišta, sa međusobnim rastojanjem zavisno od organizacije istog dvorišta, a ako se ekonomski djelovi susjednih parcela neposredno graniče, rastojanje ovih ekonomskih objekata od granice parcele treba da bude min 1,0m; - međusobno rastojanje stambenog objekta od susjednih staja min. 15m, a od svinjca i više; - rastojanje đubrišta i poljskog WC-a od stambenog objekta i bunara je min 20,0m i to samo na nižoj koti; - ekonomski dio dvorišta treba da bude ograđen. Tip E - Ekonomski objekti u funkciji poljoprivrede: Izgradnja privrednih objekata u funkciji ratarstva dozvoljava se samo na velikim kompleksima udaljenim od naselja. Idejno rješenje za izgradnju objekta mora sadržati podatke o površini predviđenoj za korišćenje, vrstama objekata, uslovima prilaza i potrebne infrastrukture, te mjerama zaštite životne sredine na osnovu procjene uticaja objekta na životnu sredinu i izvještaja o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu, u skladu sa Zakonom. Udaljenost privrednih objekata u funkciji ratarstva ne može biti manja od 100 m od puta, odnosno 500 m od građevinskog područja naselja. Odredba o minimalnoj udaljenosti od građevinskog područja ne odnosi se na staklenike i plastenike. Privredne zgrade za uzgoj stoke mogu se graditi u rubnim zonama naselja do kapaciteta 50 uslovnih grla stoke, a van naselja kriterijumi smeštaja s obzirom na kapacitet se utvrđuju u zavisnosti od položaja građevine u odnosu na naselje. Objekti za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaša koje imaju preko 50 uslovnih grla se ne mogu graditi na zaštićenim područjima prirode i na području vodozaštitnih zona. Minimalna udaljenost građevina za intenzivni uzgoj stoke, peradi i krznaša za kapacitet preko 50 uslovnih grla od građevinskog područja naselja iznosi 500m, a od ostalih naselja 100m. U sklopu kompleksa za intenzivno gajenje stoke i peradi dozvoljava se gradnja kapaciteta za osnovnu doradu ili preradu u funkciji osnovne proizvodnje. Minimalni kapacitet osnovne proizvodnje uz koji se može odobriti izgradnja primarne dorade ili prerade (klanica, hladnjača, i sl.) iznosi 100 uslovnih grla, a maksimalni kapacitet objekata primarne dorade i prerade jednak je maksimalnom kapacitetu osnovne proizvodnje. Za poslovne objekte, objekte skladištenja i prerade poljoprivrednih proizvoda pravila za izgradnju utvrđuju se Urbanističkim projektom ili lokalnom studijom lokacije. Za privredne zgrade u funkciji poljoprivrede obavezno je da se smeštaju u:

u građevinska područja izdvojenih privrednih zona; u građevinska područja pojedinačnih privrednih kompleksa; izvan granica građevinskih područja na poljoprivrednom zemljištu.

Veličina kompleksa na kojima je moguća izgradnja objekta u funkciji primarne poljoprivredne proizvodnje utvrđuje se zavisno od vrste i intenziteta proizvodnje prema sedećim preporukama za objekte u funkciji:

intenzivne ratarske proizvodnje na posjedu minimalne veličine 15 ha;


152

uzgoja voća, povrća na posjedu minimalne veličine 5 ha; uzgoja povrća na posjedu minimalne veličine 3 ha; uzgoja cveća na posjedu minimalne veličine 0,5 ha.

Objekti na kojima se održavaju stočne pijace, sajmovi i izložbe moraju da ispunjavaju slijedeće uslove:

da se nalaze izvan naselja; da se ne grade na zemljištu koje je podvodno i ugroženo od poplava; da nisu udaljeni od glavnog puta; da nisu za posljednjih 20 godina služili za stočna groblja i javno đubrište; isložbene prostorije mogu izuzetno da se nalaze i u samom naselju; da ima samo jedan ulaz dovoljno prostran i sa izgrađenim vratima; i da ima posebno izdvojen prostor za životinje za koje se prilikom kontrole utvrdilo da su

zaražene ili su sumnjive na zarazu. Veličina prostora zavisi od obima i vrste prometa životinja vodeći računa da se prosječno određena površina poveća za 15% površine na ime puteva, manipulativnih i sanitarnih obekata:

po grlu krupnih životinja: 2m2 ; po teletu: 1,20m2; po ovci, odnosno svinji preko 50kg:1m2; i po jagnjetu i prasetu: 0,50m2.

VODNO ZEMLJIŠTE Principi i pravila građenja odnose se na vodno zemljište izvan propisanih režima zaštite izvorišta vodosnabdjevanja i drugih zakonom utvrđenih režima zaštite. Osnovni principi : Na vodnom zemljištu zabranjena je izgradnja, osim u izuzetnim slučajevima, i to:

- za izgradnju objekata u funkciji vodoprivrede, kao za očuvanje i održavanje otvorenih vodotokova - za izgradnju objekata infrastrukture, u skladu sa prostornim ili urbanističkim planom - za izgradnju objekata eksploatacije rječnog materijala, turizma i rekreacije prema rješenjima plana - za izgradnju hidroenergetskih objekata, kao i objekata za potrebe istraživanja hidroenergetskog potencijala.

Pravila građenja i uređenja : Vrsta i namena objekata koji se mogu graditi

1. Trajni objekti kulturnog turističkog i ugostiteljskog karaktera 2. Objekti hidrotehničke infrastrukture i vodoprivrede 2. Parking površine 3. Pristupne saobraćajnice i putna infrastruktura 4. Male hidroakumulacije sa hidroenergetskim postrojenjima.

Za objekte čija se izgradnja izuzetno dozvoljava važe slijedeća pravila građenja: − Izgradnja duž vodotokova podleže uslovima nadležnog ministarstva i organizacije

vodoprivrede, a za male hidroenergetske objekte uslovi i saglasnosti se izdaju u skladu sa zakonom. U principu, izgradnja je moguća uz uslov da se objekti grade u zoni izvan dejstva stogodišnje velike vode, nije dozvoljena izgradnja nad rezervoarima podzemne vode i druge vode za piće, ali je dozvoljena van zahvata poplavnih talasa.

− Vodno zemljište u zoni obala vodotokova definisano je položajem regulacione linije nasipa ili obaloutvrde za regulisane delove korita, odnosno granicom vodnog zemljišta utvrđenom Zakonom o vodama za neregulisane delove korita.


153

ŠUMSKO ZEMLJIŠTE Principi i pravila građenja odnose se na šumsko zemljište izvan propisanih režima zaštite prirode i drugih zakonom utvrđenih režima zaštite. Osnovni principi : Na šumskom zemljištu zabranjena je izgradnja osim u izuzetnim uslovima, i to:

- za izgradnju objekata u funkciji šumske privrede - za izgradnju objekata infrastrukture u skladu sa planom - za izgradnju objekata u funkciji turizma, lova i ribolova prema rješenjima plana.

Pravila građenja i uređenja : Vrsta i namena objekata koji se mogu graditi:

1. Objekti turističkog, vodnog i rekreativnog karaktera 2. Objekti za održavanje i eksploataciju šuma 3. Pristupne saobraćajne površine i prateća infrastruktura

Pravila za izgradnju objekata : - Veličinu objekta, gabarite, spratnost, primijenjene materijale, arhitektonske oblike i forme

prilagoditi šumskom ambijentu i okruženju na kome će se pojedini objekti graditi. Preporučuje se da veličina objekta mah. 100m2 u osnovi bruto, a visina objekta do P+1.

- Pravila za izgradnju utvrđuju se sa opštim pravilima struke, uz prethodnu izradu urbanističkih projekata za koje se pribavlja stručno mišljenje komisije za planove opštine i uz prethodnu izradu procene uticaja na životnu sredinu.

POVRŠINE ZA RAD I RAZVOJ U svim zonama razvoja, dozvoljena je izgradnja planom navedenih turističkih kapaciteta ali u skladu sa ograničenjima iz ovog plana. Na planom određenim većim površinama za rad, potencijalnim lokacijama radnih zona, dozvoljena je izgradnja svih poslovnih i privrednih kapaciteta, servisa i auto servisa, po odredbama važećeg Pravilnika i uslovima iz ovog plana Sportsko rekreativni sadržaji, pejzažno uređenje, kampovi i druga specifična ekološka uređenja prostora dozvoljeno je u okviru svih planiranih namjena. Po odredbama važećeg Pravilnika predviđean je izgradnja golf igrališta na lokaciji u zoni Vrela. OSTALE PRIRODNE POVRŠINE Na ostalim prirodnim površinama kao i zaštićenim pojedinačnim objektima prirode, kao i drugim posebnim i specifičnim prostorima nije planirana gradnja. POVRŠINE TEHNIČKE INFRASTRUKTURE Po odredbama važećeg Pravilnika i uslovima iz ovog plana na zemljištima svih namjena dozvoljena je izgradnja za sve površine i koridore saobraćajne i ostale infrastrukture, uključujući parkirališta, stanice, stajalište, heliodrom, pristaništa, benzinske stanice, biciklističke staze, šumske i planinske staze, staze, ski liftovi i žičare, kao i površine za obradu, sanaciju i skladištenje otpada. POSEBNE KATEGORIJE ZEMLJIŠTA

Zemljište u okviru područja lovišta ⇒ Izgradnja objekata za potrebe lovne privrede – uzgajališta, hranilišta i dr. mora biti

zasnovana na planovima uređenja prostora, na vodoprivrednim uslovima, šumsko-privrednim i lovnim osnovama i dr.


154

⇒ Objekti lovne privrede moraju biti prilagođeni pejsažu prikladnih dimenzija, najmanje moguće spratnosti, građenih od prirodnih materijala i dr.

Zemljište u zonama eksploatacije mineralnih sirovina

⇒ U zonama nalazišta mineralnih sirovina (prvenstveno energetskih, nemetaličnih i dr.)

dozvoljava se izgradnja samo objekata u vezi sa eksploatacijom sirovina shodno zakonima koji regulišu materiju rudarske proizvodnje i zaštite prostora.

⇒ Korišćenje rudnih zemljišta obavlja se prema studijama i planovima prostornog razvoja primjerenih vrsti i karakteru eksploatacije, a kojima obavezno mora biti i predviđena rekultivacija ovih prostora po završetku perioda eksploatacije.

SMJERNICE I PREPORUKE ZA KORIŠĆENJE VODOTOKA ZA IZGRADNJU MALIH HIDROELEKTRANA Specifičnost prostora opštine Žabljak ogleda se u velikom raspotranjenju prostora sa utvrđenim režimima zaštite i korišćenja prostora, a time u ograničenim mogućnostima za njihovo korišćenje. Istovremeno, zZnačajne površine Jezerske visoravni i Sinjajevine su bez površinskih vodotoka, ali planinski bi se potoci koji se spuštaju ka kanjonu Tare (u zoni Ljutice i Rudanaca npr.) mogli eventualno koristiti za dobijanje električne enrgije u okviru malih hidrolektrana, uz obavezu procjene realnosti ovakvih poduhvata i zakonskih mogućnosti za njihovu realizaciju, prvenstveno imajući u vidu utvrđene režime zaštite i korišćenja prostora. Ukoliko se u budućnosti budu stekli navedeni uslovi i obezbijedia neophodna odgovarajuća dokumentacija ovim PUP-om se daju osnovne smjernice i preporuke za korišćenje vodoroka za izgradnju malih hidroelektrana. Obnovljivi izvori energije i koncesiona područja Ovaj plan predlaže dodatne mogućnosti za razvoj malih elektrana na području plana. Isto tako ovaj se plan zalaže i za razvoj energije na bazi biomase, a saglasno potencijalima sirovina i rentabilnosti investicija. Obnovljivi izvori energije, u koje spadaju i mali vodotoci, po definiciji su lokalni energenti. Pod pojmom "lokalna energetika" obuhvataju se svi oni izvori, procesi i tokovi energije, koji su blizu krajnjem potrošaču i prilagođeni su lokalnim izvorima, okolnostima, mogućnostima i potrebama za energetskim uslugama. Osnovna karakteristika bogatog hidropotencijala malih vodotoka je što se on najvećim dijelom nalazi na brdsko-planinskom ruralnom dijelu, gdje postoje povoljni prirodni uslovi za izgradnju rentabilnih malih hidroelektrana. Razvojnu mogućnost i šansu predstavlja izgradnja malih hidroelektrana, preko kojih se ne doprinosi samo povećanju količine električne energije, nego su kao proizvođači energije bitan element u lokalnoj politici i pokretač privrednog razvoja kroz više aktivnosti: razni prateći pogoni, mljekare, pilane, prerada drveta, farme, ribnjaci, prerada kamena, flaširanje vode, turizam, ugostiteljstvo, sport, rekreacija i dr. Prednost malih hidroelektrana, u poređenju sa velikim, leži i u jednostavnom izvođenju i korišćenju, niskim troškovima održavanja, nepostojanju potrebe za stalnim osobljem na objektu, kao i mogućnosti funkcionisanja kako u državnom, tako i u privatnom sektoru. Lokalna energetika zahvata postrojenja "male energetike" (male hidroelektrane i ostale elektrane), svu distributivnu mrežu i preduzeća, koja upravljaju ovim objektima. Lokalni-opštinski energetski koncept razvoja i izgradnje malih hidroelektrana je koncept razvoja lokalne zajednice u oblasti energetskog iskorišćavanja hidropotencijala malih vodotoka, koji mora biti usklađen sa energetkim konceptom planiranja i realizacije mHE (Ministarstvo ekonomije) koji koordiniše svim aktivnostima izgradnje mHE u Crnoj Gori. Višenamjensko korišćenje koncesionog područja sliva vodotoka predstavlja značajan dio idejnog rješenja objekata mHE, sa aspekta privrednog i infrastrukturnog razvoja područja opštine. Kombinovanom izgradnjom male hidroelektrane i objekata potrošnje različitih namjena, otvara se i mogućnost realizacije rezervnog napajanja sa strane distribucione mreže, a izgradnja dalekovoda postaje finansijski isplativa, jer se radi o više zainteresovanih korisnika. Ovakva kombinovana zajednička ulaganja omogućuju malim hidroelektranama da budu tretirane kao pokretači razvoja u slabo naseljenim i nerazvijenim planinskim i brdskim područjima.


155

Izvođenje malih hidroelektrana u neposrednoj blizini potrošača čini evidetno niže troškove proizvodnje jediničnog kWh električne energije, nego što bi to bilo kod velikih hidroelektrana, gdje postoje i troškovi izgradnje dalekovoda, kao i gubici energije pri transportu. Višenamjenska rješenja moraju biti usklađena sa tehničkim konceptom optimalnog energetskog iskorišcenja, a mogu da obuhvate:

- Izgradnju objekata mHE u punom prostornom, ekološkom i estetskom skladu sa okruženjem;

- uređenje prostora u okruženju predmetnog vodotoka; - puteve, koji se stavljaju na raspolaganje stanovništvu i posjetiocima; - navodnjavanje i snabdijevanje vodom (stanovništvo i/ili industrija); - druge privredne objekte; - objekte od značaja za razvoj turizma i - sportsko-rekreativne objekte.

Male hidroelektrane (u slučaju da imaju akumulaciju) učestvuju i u izravnjavanju prirodnih proticaja, a smanjenjem erozije usporavaju zasipanje velikih akumulacija i produžavaju im vijek trajanja. Svojim postojanjem i proizvodnjom pomažu i razvoj male privrede (kamenolomi, strugare, mlinovi), stočarstva i ribogojstva. Velika udaljenost objekta od mreže predstavlja veliko finansijsko opterećenje za malu hidroelektranu, što može dovesti u pitanje isplativost ulaganja u posmatrani projekat. Međutim, primjenom višenamjenskog pristupa izgradnjom objekata različite namjene na istoj lokaciji, ostvaruje se i energetska potrošnja, a time i mogućnost plasiranja proizvedene električne energije u elektrani. Lokacije mHE Izgradnja i rad malih hidroelektrana je od opšteg interesa i samo projektovanje, izgradnja, korišćenje i održavanje tih postrojenja može biti dato na koncesiju. Koncesiono područje je sliv vodotoka na kojem je moguća izgradnja, korišcenje i održavanje malih hidroelektrana u skladu sa planskim pretpostavkama, Zakonom o koncesijama i Zakonom o energetici, odnosno u skladu sa Strategijom razvoja energetike Crne Gore, Akcionim planom za implementaciju Strategije, kao i Strategijom razvoja malih hidroelektrana u Crnoj Gori. Lociranje mHE (bez obzira na tip postrojenja, zahvata, povezanosti na mrežu, padove i snagu, tj. da li se radi o mikro HE do 50kW, mini HE od 50 do 500kW ili malim HE od 500 do 10000kW) je strogo uslovljeno konfiguracijom terena i vodotoka. Zato, njihova izgradnja znači odredjenu intervenciju u prostoru, pri čemu, specificno gledano, relativno manji hidrološki potencijal uslovljava veći zahvat u prostoru, a time i veće uticaje na prirodu i okolinu. Ti uticaji mogu biti jednaki i nejednaki. Pod jednakim uticajima se smatra određeno zauzimanje prostora (zemljište i vode), promjena okruženja u blizini mHE. Osim toga, u pogonu dolazi i do stvaranja odredjenih količina čvrstog krutog i tečnog otpada (otpadna ulja i metalni otpad), ali radi se o mnogo manjoj količini nego što je to slučaj kod termoelektrana. Kako su male hidroelektrane, nerijetko, locirane u blizini drugih objekata različite namjene, određeni problem može predstavljati i buka u postrojenju. Nejednaki uticaji obuhvataju poremećaje u prirodnim režimima promjena podzemnih i površinskih voda, promjene kvaliteta voda, kao i uticaj na biljni i životinjski svijet. Problem je što je te uticaje teško valorizovati i upoređivati, jer ih je nemoguće brojčano iskazati (uticaj na šume, isušivanje djelova korita vodotoka, plavljenje većih površina). Potencijalne lokacije za mHE su: nove lokacije, dopuna (dogradnja) postojećih vodoprivrednih i hidroenergetskih objekata malim hidroelektranama: postojeće brane, na biološkom minimumu, građevine za regulisanje korita i zadržavanje nanosa, retenzija za odbranu od velikih voda i druge zaštitne građevine, vodovodi, sistemi za navodnjavanje i dr. Povoljne lokacije za mHE nalaze se u gornjim djelovima vodotoka, jer geomorfološki gledano, vodotoci obično u gornjim djelovima imaju strmiji pad koji se postepeno smanjuje kako se vodotok približava svom ušću. Naročito su interesantne lokacije na samom izvoru vodotoka, jer često povoljne geomorfološke karakteristike omogućavaju izvođenje akumulacije na samom izvoru. Pitanje povoljnih lokacija za mHE u gornjim djelovima vodotoka naročito je osjetljivo sa stanovišta osiguravanja dovoljnih količina pitke vode. Ipak, instalacija mHE na nekoj lokaciji ne isključuje mogućnost sigurnog korištenja te iste lokacije kao izvora pitke vode. U odabiru prednost treba dati:

- lokacijama sa postojećim podacima o dugogodišnjim hidrološkim nizovima, - lokacijama na kojima već postoje objekti s tradicijom korišćenja vodnih resursa, kao i

njihovo osavremenjivanje,


156

- višenamjenskim rješenjima izvodjenja malih hidroelektrana. Nakon toga , potrebno je ispitati da li je na potencijalnim lokacijama predviđena druga namjena prostora te u tom slučaju treba ispitati mogućnost višenamjenskog korišćenja vodotoka na tim lokacijama. Ukoliko to nije moguće, od tih lokacija se odustaje. Lokacije koje treba isključiti iz daljih razmatranja su one za koje zbog ograničenja zaštite kulturne baštine, odnosno zaštite prirode i okoline, ili zbog definisanog stepena zaštite određenog prostora ili građevina ne dolazi u obzir nikakva gradnja niti zahvati u određenom prostoru. Promjena namjene postojećih objekata (mlinovi, vodenice i dr.) u mHE Napušteni objekti i vodenice bi se mogle uz manju rekonstrukciju i izvjesna ulaganja adaptirati i pretvoriti u male hidroelektrane. Adaptacija starih postojećih mlinova i napuštenih lokacija malih hidroelektrana, zahvaljujući postojanju dijela potrebnih građevinskih objekata, značajno redukuje cijenu instalisanog kW. Ukoliko se predviđa adaptacija starih mlinova i vodenica u male hidroelektrane, ona mora da se realizuje u skladu sa konzervatorskim uslovima nadležnih institucija. Priključak mHE na elektroenergetsku mrežu Posebnu pažnju treba obratiti na razmatranje i definisanje priključka mHE na elektroenergetsku mrežu, a u skladu sa energetskim uslovima nadležne elektrodistribucije. Ovo je naročito bitan aspekt, jer priključak na mrežu može biti znatan dio investicije, a time i presudan pokazatelj mogucnosti realizacije projekta, obzirom na kriterijum isplativosti ulaganja. U slučaju postojanja slabe mreže na mjestu priključka, neophodni su određeni zahvati u pogledu pojačavanja postojećeg dijela mreže radi omogućavanja prihvata energije proizvedene u mHE. Ulaganja u rekonstrukciju mogu biti tolika, da dovedu u pitanje realizaciju određenog projekta. Stoga se predlaže značajno povećanje opsega istraživanja i analiza koje je potrebno sprovesti, ne samo prije definisanja tehničkog rješenja priključka male hidroelektrane na mrežu, nego čak i prije donošenja odluke o pokretanju detaljnije razrade, imajući u vidu da priključak na mrežu može predstavljati toliki finansijski izdatak da posmatrani projekat uopšte nije isplativ. Uslovi za gradnju mHE, uređenje i korišćenje sliva – koncesionog područja Postojeći zakonski okvir koji se neposredno odnosi na pripremu i samu izgradnju mHE čine propisi iz područja energetike, vodoprivrede, uređenja prostora i izgradnje objekata, zaštite životne sredine, imovinsko pravnih odnosa i privatnog ulaganja u javni sektor. Objekti i postrojenja mHE, vodovi tog elektroenergetskog sistema kao i elektroenergetski objekti potrošača iz sistema mHE moraju se graditi, koristiti i održavati u skladu sa zakonom i ne smiju svojim radom ugrožavati ljude i okolinu. Elektrane moraju zadovoljiti zahtjeve propisane kodeksima mreže i distribucije, tržišta i drugih propisa, kao i pravnih zahtjeva. Za definisanje uslova optimalnog hidroenergetskog korišćenja voda sliva rijeka - koncesionog područja, dominantni su prostorna, ekološka i ekonomska ograničenja, odnosno hidrološke, hidrografske, morfološke i geološke karakteristike sliva, naselja, privredni kapaciteti i saobraćajna infrastruktura, vlasnička struktura zemljišta i mogućnost rješavanja imovinsko-pravnih odnosa, te ranije stečena prava u pogledu korišćenja voda. U zavisnosti od konačne veličine malih hidrocentrala i neophodnih struktura za povezivanje ovih lokacija sa distributivnom mrežom i pristupačnosti puteva, sve odgovarajuće rijeke treba razmotriti kao potencijalne lokacije, izuzev rijeka koje su zaštićene nacionalnim zakonom ili menunarodnim sporazumima. Odgovarajuće lokacije za izgradnju malih hidroelektrana (MHE – kapaciteta ≤10 MW), ukoliko za određene slivove nisu urađena hidrološka mjerenja i proračuni energetskih efekata, definisaće se i u skladu sa smjernicama Prostornog plana Crne Gore i ovog planskog dokumenta. Zadovoljavajući sve neophodne uslove i ograničenja za izgradnju mHE, kao i poštujući sve procedure nadležnog ministarstva, namjenski se predviđaju za projektovanje, izgradnju, korišćenje i održavanje oni vodotoci, sa svojim slivnim područjem, na kojima se objekti i uređaji za korišćenje vodnih snaga mogu planirati, projektovati i graditi na način koji:

- omogućava vraćanje vode istog kvaliteta poslije iskorišćene energije u vodotok ili druge površinske vode u prvobitnom slivu;

- ne umanjuje i ne sprečava korišćenje voda za vodosnabdijevanje, navodnjavanje i druge namjene;

- ne umanjuje stepen zaštite i ne otežava sprovođenje mjera zaštite od štetnog dejstva voda;


157

- ne pogoršava uslove sanitarne zaštite i ne utiče negativno na ekološki status voda i stanje životne sredine.

Neophodno je da građevinski objekti budu izvedeni na takav način da je u bilo kojem trenutku nemoguće isušivanje korita vodotoka, odnosno da je u svakom momentu osiguran ekološki prihvatljivi proticaj, tj. osiguran propisan biološki minimum protoka vodotoka. Kako bi zaštita bila što potpunija, neophodno je da se osigura minimalni nivo vodostaja koji omogućava normalni život flore i faune i održanje biorazvrsnosti i smanjuje uticaj na ekosistem vodotoka. Što se planiranje izgradnje ovih postrojenja tiče, neophodno je da se do njih obezbijedi pristupni put odgovarajuće širine, lokacije sa mašinskim zgradama i instalacijama ograde, a cjelokupni kompleks maksimalno vizuelno uklopi u okruženje i obezbijedi zaštita vodnog ili šumskog zemljišta u skladu sa uslovima nadležnih institucija, u prvom redu vodoprivrede i zaštite. Izgradnja malih hidroelektrana je dozvoljena na poljoprivrednom, šumskom i vodnom zemljištu u skladu sa predhodno dobijenim uslovima svih nadležnih institucija sa slijedećim preporučenim osnovnim parametrima: maksimalnom iskorišćenosti zemljišta do 60%, spratnosti P+Po maksimalne visine do 8 metara. Odstojanje od linije građevinske parcele najmanje 2 metara sa svih strana. Urbanističko – tehnički uslovi za izgradnju MHE se izdaju na osnovu LSL-e (ili druge adekvatne zakonom predviđene planske dokumentacije) koja se radi za ovakve objekte. Nužno je definisanje nultog stanja životne sredine na lokaciji prije gradnje potencijalne mHE i uspostavljanje sistema monitoringa za praćenje efekata usljed gradnje i rada pogona mHE. U slučaju gradnje većeg broja malih hidroelektrana na istom vodotoku, treba ispitati njihov kumulativni uticaj na životnu sredinu. Prilikom planiranja i projektovanja, nastojati za što boljim oblikovanjem objekata i uklapanjem u okolni prostor, uz davanje prednosti tehničkim rješenjima koja manje zadiru u pejzaž. Oblikovanje hidroenergetskih objekata ne bi smjelo biti uniformno, nego treba pri tome svakom objektu dati notu individualnosti. Najkvalitetnija arhitektonska rješenja mogu se dobiti na javnom konkursu. U najosjetljivijem okruženju treba provjeriti mogućnost kabliranja dalekovoda od objekta mHE do trafostanice. Prilikom svakog zahvata u blizini nekog spomenika kulturne baštine, investitor se uslovljava osiguranjem arheološkog nadzora nad radovima iskopavanja. Objekti u sklopu mHE moraju biti projektovani u skladu sa idejnim rješenjem, utvrđenim urbanističko-tehničkim i drugim uslovima, propisima o tehničkim normativima i standardima te pravilima struke. Idejno rješenje podrazumijeva osnovno prostorno, funkcionalno, tehničko i energetsko rješenje sa proračunom visine sredstava potrebnih za građenje male hidroelektrane. Idejno rješenje treba da sadrži sve elemente i pokazatelje koji su neophodni za dalju razradu tehničke dokumentacije i određivanje uslova kojih se treba pridržavati prilikom izrade ove dokumentacije i izgradnje a naročito:

- Prilikom izrade idejnog i glavnog projetka, odnosno u toku realizacije moraju se uvažiti mjere energetske efikasnosti za projektovanje objekata mHE.

- Kriterijume energetske efikasnosti treba uvažiti i prilikom izbora opreme postrojenja, a kasnije i prilikom korišcenja i održavanja objekata mHE.

- Kroz dinamiku izgradnje moguće je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom.

Prilikom procjene isplativosti izgradnje male HE, neophodno je u okviru cijeloga sliva: - na samom početku procesa potrebno je imati podatke (od Uprave za vode CG i od strane

Opštine) o potrebama za vodom, koje se zadovoljavaju, ili će se u budućnosti zadovoljavati, iz predmetnog izvora.

- kao raspoloživi uzimati proticaj umanjen za vodoprivredni minimum (tj. za ekološki prihvatljivi proticaj i za sumu svih potreba za vodom od drugih subjekata u odgovarajućem dijelu sliva) pri čemu vodoprivredni minimum treba određivati kroz režim proticaja tokom godine - u zavisnosti od promjene potreba za vodom od strane prirodnog ekosistema i vodoprivrednih subjekata.

- ekološki prihvatljiv minimalni proticaj (njegovu krivu tokom godine) treba odrediti posebnim elaboratom, koji izrađuje mutidisciplinarni tim stručnjaka iz oblasti hidrologije, biologije, hemije, geologije, geografije itd.. Za dio vodotoka u zahvatu ovog plana postoje raspoložive podloge i ostvareni obim snimanja i mjerenja koji su dovoljno pouzdani da se sagleda prirodni potencijal, ocjene uslovi i efekti njegovog korišćenja, pa u toku daljeg razvoja projekta nisu moguća neka iznenađenja koja bi kompromitovala usvojenu koncepciju i razmatrana rješenja. Za one vodotoke i slivove, tj. područja bez adekvatnih


158

hidroloških mjerenja i energetskih procjena, nadležno Ministartvo će u skladu sa svojim programima preduzeti dalje aktivnosti i proceniti način dalje realizacije predmetnih lokacija.

- u slučaju izgradnje nekoliko objekata HE u jednom slivu njihov uticaj (na vodna tijela i okolne ekosisteme) procijenjivati kao kumulativni.

Kroz dinamiku izgradnje moguće je ostvariti povoljne efekte ukoliko se svi segmenti projekta malih hidroelektrana realizuju istovremeno ili sa malim faznim pomakom. Procena uticaja na životnu sredinu Shodno Zakonu o procjeni uticaja na životnu sredinu i Uredbi o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu („Sl. list RCG”, br. 20/07):

- u slučaju da se izgradnjom mHE formira akumulacija u kojoj je akumulirana količina vode preko deset miliona kubnih metara, kako je utvrdjeno u Listi 1, obaveza je da se uradi elaborat procjene uticaja izgradnje mHE na životnu sredinu i na isti pribavi saglasnost od strane nadležnog organa.

- u slučaju da se izgradnjom mHE formira akumulacija u kojoj je akumulirana količina vode do deset miliona kubnih metara, kako je utvrdjeno u Listi 2, utvrdjeno je da se za postrojenja za proizvodnju hidroelektricne energije i za izgradnju akumulacije, sprovodi postupak procjene uticaja po odluci nadležnog organa.

Imajući u vidu da mHE spadaju u navedene grupe, obaveza je da se kod nadležnog organa sprovede postupak procjene uticaja i od istog pribaviti saglasnost na elaborat procjene uticaja izgradnje mHE na životnu sredinu ili dobije odluka da izrada elaborata nije potrebna. Procjena uticaja mHE na životnu sredinu, svakako treba da obuhvati: uticaje na bioraznolikost, hidrološke prilike (naročito procjenu vrijednosti minimalnih i maksimalnih protoka), taloženje sedimenta, uticaje na sredinu i povezanost riječnog toka ispred i iza zahvata (ne samo u vezi s ribama).


159

NIVO sagledavanja 2 generalno urbanističko rješenje za centar lokalne samouprave Generalno urbanističko rješenje zasnovano je na dugoročnoj strategiji i koncepciji uređenja prostora i izgradnje, a sadrži osnovu koncepcije i parametre izgradnje objekata prema vrsti i namjeni 1) pokazatelji i ocjena stanja organizacije, uređenja i korišćenja prostora RAZVOJ GRADA Osnovna obeležja Žabljak se nalazi na severozapadnoj strani jezerske površi a na severoistočnoj strani Durmitora. Sa nadmorskom visinom od 1.450 m – najviše je urbano naselje na Balkanu. Od Podgorice je udaljen 170 km. Prvi slovenski naziv opštinskog centra bio je "Varezina voda", vjerovatno zbog jakog izvora pitke vode, oko koga se i formiralo naselje. Kasnije, dobija naziv "Hanovi" ili izvorno "Anovi", gdje su se odmarali trgovački karavani. Današnji naziv Žabljak dobije 1870. godine (vjerovatno zbog žaba koje svojim kreketanjem svake godine najavljuju dolazak proljeća), kada je u istom danu započeta izgradnja crkve, škole i kapetanskog doma. U ratnim danima i pustošenjima stare građevine su nestale, pri čemu je opstala samo Crkva Sv.Preobraženja podignuta u čast pobjede nad Turcima 1862. godine. Nastanak Žabljaka pratio je i začetak nekoliko trgovačkih i zanatskih radnji i kafana. Tako je već osamdesetih godina 19. vijeka Žabljak predstavljao i neku vrstu tržišta, što je uticalo da postepeno počne preuzimati ulogu upravnog središta durmitorskog regiona. Žabljak je svoju današnju fizionomsku strukturu počeo graditi 50-ih godina prošlog vijeka, nakon što je bio spaljivan u dva navrata tokom Drugog svjetskog rata. Nesprovođenje planskih rješenja ranije donetih urbanističkih planova doprinijela je diskontinuiranosti planiranih zona, tj. preklapanju objekata individualnog i višeporodičnog stanovanja, vikend-kuća i turističko-uslužnih objekata. Usljed ograničenosti daljeg građenja u gradskom jezgru, prigradska naselja Žabljaka (Pitomine, Prisoji, Kovačka dolina, Borje, Tmajevci, Motički Gaj) dobila su znatno izmenjenu fizionomsku strukturu usljed masovne izgradnje novih stambenih objekata, karakteristično izgrađenih od drvenih materijala, grupisane u manji (ili veći) broj kuća izgrađenih po principima ruralne arhitekture, pretežno uz postojeće saobraćajnice. Žabljak je centar opštine kome gravitiraju sva naselja planskog područja i pod čijim direktnim i indirektnim uticajem se vrši demografski, socioekonomski, sociokulturni, fizionomski i funkcionalni preobražaj okolnih naselja. Žabljak danas (1937 stanovnika, 2003. godine, tip razvijenog urbanog naselja) ima ulogu dvostepenog centra, jer osim toga što predstavlja opštinski centar i ima uslužne funkcije za opštinsko područje (za svih 27 naselja), on je istovremeno i centar za okolna naselja koja se nalaze u njegovoj neposrednoj zoni gravitacije. Žabljaku, zbog njegovog saobraćajno-geografskog položaja i razmeštaja naselja u mreži naselja Opštine, direktno gravitira 16 naselja, prostorno lociranih na Jezerskoj površi (Novakovići, Pošćenski kraj, Pašina Voda, Virak, Motički Gaj, Mala Crna Gora, Tepca, Pitomine, Palež, Podgora, Tepačko Polje, Borje, Ninkovići, Šumanovac, Vrela, Rasova) dok mu indirektno gravitiraju sva naselja u opštini, s obzirom na njegovu funkciju opštinskog centra. U funkcionalnom smislu, centralitet Žabljaka posebno je izražen tokom zimskog perioda godine, prevazilazeći lokalne okvire, s obzirom da on predstavlja glavni zimski turistički centar Crne Gore, tj. receptivno područje za veliki broj turista iz Crne Gore i inostranih zemalja. Žabljak je turistički, zdravstveni, trgovački, obrazovni, kulturni i administrativni centar opštine, u kome su zaposlevini stanovnici i iz ostalih naselja opštine, a u manjem broju i iz naselja susednih opština, pri čemu je funkcionalnost i saobraćajna dostupnost osnovnih objekata javnih službi i specijalizovanih djelatnosti na zadovoljavajućem nivou U Žabljaku, kao opštinskom centru se nalazi najveći broj različitih trgovinskih kapaciteta, uključujući i robnu kuću. Pored toga, jedina benzinska pumpe se, takođe, nalaze u Žabljaku. Međutim, nedostaju specijalizovani trgovinski kapaciteti, koji bi bili u funkciji poboljšanja turističke i neophodne prateće ponude.


160

Privredna struktura Grad Žabljak je naselje u kome dominira tercijarni sektor (čak 80%), pa slijede primarni i sekundarni (svaki sa po 10%). Zanatski kapaciteti cijele opštine su uglavnom locirani u Žabljaku, ali sa neodgovarajućom strukturom. Delatnosti po zastupljenosti su: Državna uprava i odbrana, obavezno socijalno osiguranje (23%), Ostale komunalne, društvene i lične djelatnosti (18%), Trgovina (12%) i Poljoprivreda, lov i šumarstvo (9%), Hoteli i restorani (9%). Zatim funkcije nadležnosti jednog opštinskog centra: Obrazovanje (7%), Zdravstveni i socijalni rad (5%), Proizvodnja i snabdijevanje električnom energijom, gasom i vodom (6%), Saobraćaj, skaladištenja i veze (4%) i Prerađivačka industrija (3%). Niska je zastupljenost Finansijsko poslovanje (2%), Građevinarstvo (1%) i Aktivnosti sa nekretninama, iznajmljivanje i poslovne aktivnosti (0,5%). Ugostiteljstvo i turizam Žabljak predstavlja glavni zimski turistički centar Crne Gore, sa još uvijek nedovoljno iskorišćenim prirodnim i demografskim potencijalima područjima, a sve u cilju formiranja komplementarne dvosezonske ponude domaćim i stranim turistima. Turizam ugostiteljstvo pokazuju zaostajanje u dosadašnjem razvoju. Zadržavanje turista je značajnije skraćeno - sa prosječnih 8,1 na 4,4 dana što je nepovoljno, imajući u vidu da se radi o stacionarnom karakteru turizma. U odnosu na prije dvadesetak godina turistička ponuda nije značajnije promjenjena, posebno u pogledu broja, strukture i lokacije smeštajnih kapaciteta. Turistički pokazatelji (broj gostiju i noćenja) kao i ugostiteljski (broj ležaja, ostvaren promet I dr.) ukazuju na određeno zaostajanje ovih djelatnosti, posebno na očekivani i planirani razvoj. U opštini Žabljak je svega oko 1,6% gostiju, 1,4% noćenja i 0,9% ležaja od ostvarenih u Republici, i svega 0,8% prometa u ugostiteljstvu je realizovano od ukupnog u Republici. Danas, smeštajnu ponudu Žabljaka čine:

• Hotel “Planinka”, izgrađen 1982. godine, raspolaže sa 123 soba i 314 ležaja. Broj zaposlenih iznosi 44. Planira se dogradnja oko 25.000m2 prostora;

• Hotel “Žabljak”, izgrađen 1972. godine, koji ima 26 soba i 57 ležaja. Ovde je zaposleno 24 lica;

• Hotel “Jezera”, iz 1978. godine, sa 90 soba i 224 ležaja, i 15 kuća koje se rentiraju a raspolažu sa 75 ležaja. Broj zaposlenih iznosi 48;

• Hotel “Javor” lociran u Žabljaku, sa 5 soba i 11 ležaja, i 7 zaposlenih; • Hotel “Enigma” iz 2005. godine, lociran na području Tmajevci, sa 18 soba i 49 ležaja,

koje opslužuje 11 zaposlenih. Planira se proširenje ponude, rentiranjem vila; • Hotel MB lociran u centralnoj zoni • Motel “Javoravača”, iz 2004. godine, sa 5 soba i 12 ležaja, koje opslužuje 5 stalno

zaposlenih i 40 sezonskih radnika; Dio turističkih/smeštajnih kapaciteta se nalazi u području zaštitne zone Nacionalnog Parka. Pored naprijed navedene ponude, neophodno je napomenuti da se na području Žabljaka nalazi još 290 objekata koji se koriste za odmor i rekreaciju, za koje je realno pretpostaviti da se dijelom koriste i za prihvatanje turističke klijentele. Projekcija razvoja turizma za opštinu Žabljak do 2020 godine je ukupno 6000 ležajeva, od čega 3250 u osnovnom smještaju, a 2750 u komplementarnom smještaju. Od toga je u opštinskom centru maksimalno dozvoljena izgradnja novih kapaciteta tako da zbir postoojećih i novih kapaviteta ne pređe 2500 ležajeva u osnovnom smještaju i 1800 ležajeva u u osnovnom smještaju


161

2) podaci o planskim kategorijama po pojedinim cjelinama - zonama prostorni raspored površina i značajnijih objekata, kapaciteti, potrebne neizgrađene i izgrađene površine, kvalitativne i kvantitativne karakteristike planiranih struktura, broj korisnika površina i objekata - broj stanovnika i broj zaposlenih) Kategorije detaljne namjene površina Namjene kao pretežni način planiranog korišćenja prostora definisane ovim planskim dokumentom su: površine za stanovanje; površine za turizam; površine za centralne djelatnosti; površine za školstvo i socijalnu zaštitu; površine za zdravstvenu zaštitu; površine za kulturu; površine za sport i rekreaciju; površine za industriju i proizvodnju; površine za mješovite namjene; površine za pejzažno uređenje - površine urbanog zelenila; poljoprivredne površine; površine saobraćajne infrastrukture; površine ostale infrastrukture; Površine za stanovanje planirane su različite bruto gustine i to: male gustine i srednje gustine, a u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - STANOVANJE i to: površine za stanovanje manjih gustina u rubnim dijelovima naselja stanovanje manje gustine sa dijelatnostima stanovanje srednje gustine sa dijelatnostima površine za mješovite namjene gradskog područja naseljske cjeline u Nacionalnom parku Površine za turizam u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - TURISTIČKI KAPACITETI i to: turistički kapaciteti sa kompatibilnim funkcijama žičara ski lift skakaonica Površine za centralne djelatnosti i površine za mješovite namjene u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - CENTRALNE AKTIVNOSTI i to: centralne aktivnosti (turizam, komercijalni i centralni sadržaji) mješovite namjene u centralnoj gradskoj zoni (turizam, poslovanje i administracija) Površine za industriju i proizvodnju u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - RAD I PRIVREDA i to: Radna zona Servisna zona (gradski servis) Specijalne namjene Površine za školstvo i socijalnu zaštitu, površine za zdravstvenu zaštitu i površine za kulturu u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - DJELATNOSTI i to: Obrazovanje (predškolsko vaspitanje, osnovno obrazovanje) Kultura (društveni život i nauka) Zdravstvo i socijalna zaštita Površine za sport i rekreaciju, površine za pejzažno uređenje - površine urbanog zelenila i poljoprivreda u grafičkom dijelu plana prikazane su kao GRUPA - ZELENE POVRŠINE i to: Šume Parkovi Zaštitno zelenilo Rekreativne površine


162

Sportsko rekreativni kompleks Poljoprivreda Površine saobraćajne infrastrukture u grafičkom dijelu plana prikazane su kao SAOBRAĆAJNE POVRŠINE i to: Gradska magistrala Saobraćajnice I reda Saobraćajnice II reda Terminali za otpremu putnika Površine ostale infrastrukture u grafičkom dijelu plana prikazane su kao Infrastrukturni objekti i komunalne površine i Groblja Vodene površine u grafičkom dijelu plana prikazane su kao Rijeke i potoci i Jezero 3) Pravila građenja Primjena pravila građenja za izgradnju kapaciteta na dijelu područja koje je obuhvaćeno granicama izrade PPPN za područje Durmitora je moguća tek po usvajanju i donošenju predmetnog PPPN. Ukoliko se planskim projekcijama PPPN promijene pojedini parametri ili uslovi, primjenjivaće se pravila građenja iz tog plana. PARAMETRI I USLOVI STAMBENE IZGRADNJE STANOVANJE MALIH GUSTINA SA DJELATNOSTIMA koga čine pretežno porodični objekti (individualno stanovanje); podtip stanovanje na građevinskom zemljištu unutar građevinskog rejona, sa gustinama do 65 stanovnika/ha na formiranim parcelama sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi su: - minimalna površina parcele za individualno stanovanje (do 4 stambene jedinice) 350m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,2 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,4 - slobodna zelena površina na parceli bez površine za parkiranje putničkog vozila 22-30 m2/st Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog i kolektivnog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoćni objekti i garaže. Na parceli se može podići drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanističke parametre. Uslovi gradnje i regulacije Ukoliko su u ulici pretežno uređene predbašte, novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju kao kod susednih objekata, a ako na susednim parcelama nema objekata, onda uvučena min. 4,0m od regulacione linije. Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 1,5m od ograde daljeg i 2,5m od bližeg susjeda. Krovovi objekta su obavezno kosi, sa kosim krovom – složenim ili viševodnim, ili drugi u kompoziciji složeni krovovi, sa funkcionanim akcentima. Na graničnom zidu prema bližem susjedu dozvoljavaju se otvori samo sa visokim parapetom min.1.5m odnosno kod stepenišnog zida fiksni neprozirni stakleni zidovi bez parapeta. STANOVANJE MANJIH GUSTINA U RUBNIM DIJELOVIMA NASELJA koga čine sve vrste stanovanje u rubnim zonama, sa gustinama do 50 stanovnika/ha Ovaj tip obuhvata parcele pod kulturama sa ekonomskim i stambenim dvorištem na kojima su slobodno stojeće stambene zgrade, dvojne zgrade i kuće u nizu koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put.


163

Osnovni programsko prostorni elementi su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,6 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,3 Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni na stambenom dijelu dozvoljeni su:

izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na ekonomskom dijelu parcele dozvoljeni su ekonomski objekti domaćinstva i objekti u funkciji poljoprivrede i poljoprivredne proizvodnje. Uslovi gradnje i regulacije Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 2,5m od ograde daljeg i 4,5m od bližeg susjeda. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorišta. U okviru tipa – stanovanje manjih gustina u rubnim dijelovima naselja, predviđene su dva podtipa i to: A) STANOVANJE MANJIH GUSTINA U RUBNIM DIJELOVIMA NASELJA - NA POKRENUTOM TERENU odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje se grade na terenima pod izraženim nagibom između naspramnih dijelova parcela i koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade nije određena već zavisi od kosine terena - slobodna zelena površina na parceli bez površine za parkiranje putničkog vozila 22-30 m2/st Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoćni objekti i garaže. Na parceli se može podići drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanističke parametre. Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju kao kod susednih objekata, a ako na susednim parcelama nema objekata, onda uvučena min. 4,0m od regulacione linije. Minimalna međusobna udaljenost objekata iznosi 1,5m od ograde daljeg i 2,5m od ograde bližeg susjeda. Krovovi objekta su obavezno kosi, sa kosim krovom – složenim ili viševodnim, ili drugi u kompoziciji složeni krovovi, sa funkcionanim akcentima. Na graničnom zidu prema bližem susedu dozvoljavaju se naspramni otvori u slučajevima visinske razlike nagnutog terena, uz prethodnu procjenu službe. B) STANOVANJE MANJIH GUSTINA - NA POLJOPRIVREDNOM ZEMLJIŠTU odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade poljoprivrednog domaćinstva van građevinskog zemljišta, koje imaju sopstvenu parcelu sa pristupom sa javnog puta, sa ekonomskim i stambenim dijelom poljoprivrednog domaćinstva, a na kojoj se do 30% površine parcele može predvidjeti za stambeni dio. U gornjem slučaju osnovni programsko prostorni elementi za izgradnju stambenog objekta poljoprivrednog domaćinstva su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 Na stambenom dijelu parcele dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti. Na ekonomskom dijelu parcele dozvoljeni su ekonomski objekti domaćinstva i objekti u funkciji poljoprivrede i poljoprivredne proizvodnje.


164

Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju uvučenu min. 6,0m od regulacione linije puta. Minimalna međusobna udaljenost objekata iznosi 2,5m od ograde daljeg i 3,5m od ograde bližeg susjeda. STANOVANJE SREDNJIH GUSTINA SA DJELATNOSTIMA koga čini stanovanje sa djelatnostima, u kome dominiraju porodične kuće, sa gustinama do 120 stanovnika/ha i u kojima se mogu graditi objekti za djelatnosti, adaptirati postojeći objekti i koristiti prizemlja objekata za lokale i djelatnosti, a na formiranim parcelama koje imaju izlaz na gradske ulice. Osnovni programsko prostorni elementi su: - minimalna površina parcele za individualno stanovanje 400m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,5 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,5 - slobodna zelena površina na parceli bez površine za parkiranje putničkog vozila 12-20 m2/st Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog i kolektivnog stanovanja, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji objekti za smještaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju kao kod susednih objekata, a ako na susednim parcelama nema objekata, onda uvučena min. 2,0m od regulacione linije. Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 4,0m. Na kalkanima se dozvoljavaju otvori samo sa visokim parapetom min.1.5m odnosno kod stepenišnog zida fiksni neprozirni stakleni zidovi bez parapeta. NASELJSKE CJELINE U NACIONALNOM PARKU koga čine dvije grupacije porodičnog stanovanje, odnosno zone u kojima ovaj tip dominira, u granicama uticaja Nacionalnog parka, a sa gustinama do 80 stanovnika/ha. Osnovni programsko prostorni elementi su: - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,2 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,4 - slobodna zelena površina na parceli bez površine za parkiranje putničkog vozila 8-10 m2/st Uslovi gradnje i uređenja Planski okvir podrazumjeva da se neće dešavati obimnija izgradnja. Očekuju se radovi na uređenju partera i slobodnih površina kao i komercijalna izgradnja na planiranim lokacijama koja bi trebalo da stvori materijalni osnov za dalje urbano opremanje. Takođe će se dozvoljavati i nadogradnja postojećih objekata kao način investicionog održavanja, ili saniranja ravnih krovova. Oblikovanje i primjena materijala treba da bude u saglasnosti sa već realizovanim objektima ovoga tipa u neposrednom okruženju (blok). Oko objekta je obavezna nivelacija i uređenje slobodnog prostora. To obuhvata i obavezu realizacije kolskog pristupa, mjesto za parkiranje za sve potrebe objekta i mjesta za kontejnere. Pre dobijanja upotrebne dozvole uslov je da budu uređene i zelene površine, dječja igrališta i javna rasveta. POVRŠINE ZA MJEŠOVITE NAMJENE CENTRALNE GRADSKE ZONE koje katakterišu urbano stanovanje sa djelatnostima u centru, sa gustinama do 150 stanovnika/ha. Ovaj tip je praktično urbanizovano gradsko tkivo u kome se prepliću svi tipovi stanovanja i djelatnosti najrazličitije tipologije, od komercijalnih do pratećih. Gustina naseljenosti je visoka zbog atraktivnosti lokacije i nasleđenih uslova u centralnoj zoni Osnovni programsko prostorni elementi su: - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na parceli 1,8 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,6 Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni na površinama mješovite namjene

dozvoljeni su: svi komercijalni, poslovni i stambeni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za


165

upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti. Izuzetno se mogu dozvoliti: ostali privredni objekti. Uslovi gradnje i uređenja Novi objekti treba da budu istovremeno i oblikovno arhitektonski doprinos ambijentu. Na uglovima blokova su moguća i odstupanja u visini, kao kula, za jednu etažu viša ili niža od celog objekta, ili povišeno i na drugi način naglašeno potkrovlje. Oblikovanje i primjena materijala treba da bude u saglasnosti sa već realizovanim objektima ovoga tipa u neposrednom okruženju (blok). PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE OBJEKATA DRUŠTVENIH DJELATNOSTI I JAVNIH FUNKCIJA, Prostorni koncept razvoja društvenih djelatnosti pratiće obnovu privrednog rasta na tržišnim principima, ali će u prvom periodu njihov rast biti nešto sporiji od ekonomskog, odnosno od rasta BDP-a. Ovim konceptom, u opštinskom centru Žabljaku predviđena je distribucija slijedećih objekata društvene djelatnosti:

- ustanove za predškolsko obrazovanje; - ustanove za osnovno obrazovanje; - srednjoškolske ustanove; - objekti fizičke kulture; - objekat doma zdravlja sa apotekom opremljenomu skladu sa specifičnim uslovima; - ustanove za socijalnu i dječju zaštitu.

JAVNA ADMINISTRACIJA Javni objekti su pošte, banke, uprava, administracija i ustanove. Arhitektonska rješenja javnih objekata rade se po pravilu na osnovu Urbanističkog projekta ili konkursa. Maksimalna visina objekata treba da je usklađena sa okruženjem i ambijentom, kao i visinskom regulacijom susjednih objekata, a po pravilu ne treba da je veća od P+3+Pk. Nadziđivanje objekata, kao sanacija ravnih krovova može biti sprat i potkrovlje sa kosim krovom – složenim ili viševodnim, sprat sa kosim krovom iza atike, minimalnog nagiba. ŠKOLSTVO Dozvoljeni su: dječji vrtići, osnovne škole, srednje škole, univerziteti i visoke škole i

objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Predškolsko obrazovanje Površina parcele - min. 10m2 po detetu ; Površina objekta - min. 6,5m2 BGP po detetu; Radijus gravitacije - 600 - 1000m od mjesta stanovanja. Po potrebi moguće i organizovano čuvanje djece po kućama većih domaćinstava

Osnovno obrazovanje Površina parcele - min. 15m2 po učeniku ; Površina objekta - min. 6,0m2 BGP po detetu; Učionički prostor - 2,0m2 po učeniku; Broj učenika u odjeljenju - 25 do 30; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 učenika; Radijus gravitacije – 1500m u gradskim naseljima, a 5km od mjesta stanovanja na seoskom području, uz obavezu obezbjeđenja prevoza učenika na relaciji mjesto stanovanja – škola, ako su relacije veće.

univerzalni tereni i tereni za male sportove pri školi biblioteka pri školi

10 korisnika/1000 stanovnika; Srednjoškolsko obrazovanje Postizanje 75 - 80% obuhvata generacije 15 - 19 godina ; Površina parcele - min. 30m2 po učeniku ; Površina objekta - min. 10,0m2 BGP po učeniku; Učionički prostor - 2,0m2 po učeniku;


166

Broj učenika u odjeljenju - 25 do 30; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 učenika; Radijus gravitacije – područje opštine, uz obavezu organizovanja smještaja za ishrane za

učenike u slučaju da dolaze sa udaljenih seoskih područja. ZDRAVSTVO I SOCIJALNA ZAŠTITA • Dozvoljeni su sljedeći objekti: bolnice, sanatoriji, poliklinike i drugi zdravstveni objekti i objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Socijalna zaštita 1. Dom za smeštaj osoba sa funkcionalnim i mentalnim smetnjama:

Površina parcele - min. 30m2 po korisniku ; Površina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku;

2. Dom za smeštaj djece bez roditeljskog staranja: Površina parcele - min. 35m2 po detetu ; Površina objekta - min. 15m2 BGP po detetu;

3. Dom za penzionere: Površina parcele - min. 45m2 po korisniku ; Površina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku.

Zdravstvena zaštita 1. Dom zdravlja:

Gravitaciono područje - oko 12.000 stanovnika; Površina parcele - 0,2m2 po stanovniku ; Površina objekta - min. 0,11m2 BGP po stanovniku;

2. Zdravstvene stanice i ambulante: Gravitacijono područje - oko 1.500 stanovnika za ambulantu i

3.000-5.000 stanovnika za zdravstvenu stanicu; Površina parcele - 0,005m2 po stanovniku ; Površina objekta - min. 0,003m2 BGP po stanovniku. BRGP – 0,05 m2/stanovniku; Radijus opsluživanja max 4 – 5km

DRUŠTVENI ŽIVOT Pored opštegradskih sadržaja čiji se gravitacioni uticaj proteže i na širi prostor u okviru gradskih mjesnih zajednica trebalo bi planirati prostore za okupljanje građana i omladine – klubovi ili domovi mesnih zajednica. Oni bi pokrivali širok dijapazon aktivnosti: prostore za djecu, klubove i društva, klubove omladine, čitaonice, prostorije za rad društveno-političkih organizacija, klubove tehnike i sl. Prostor može biti tretiran kao jedinstven sadržaj, ali se ocenjuje da bi se mogao organizovati i u disperziji poštujući ukupne potrebe stanovništva mesnih zajednica. KULTURA • Dozvoljeni su sljedeći objekti: kulturne institucije, bioskopi i objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Preporuke za organizovanje objekata kulture. 1. Biblioteke i čitaonice:

Broj knjiga - 3 - 4 knjige po stanovniku; Potrebna površina - 0,001m2 BGP po knjizi; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 1000 knjiga;

2. Bioskopi: Kapacitet - 20 korisnika na 1000 stanovnika; Površina objekta - 2m2 na 1 sedište; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 50 sedišta;

3. Univerzalna sala: Kapacitet - 10 sedišta na 1000 stanovnika; Površina objekta - min. 4,6m2 BGP po korisniku;

4. Pozorište: Kapacitet - 6 - 10 sedišta na 1000 stanovnika; Površina objekta - 8m2 na 1 sedište;


167

Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 10 sedišta; 5. Kulturno umetnička društva:

Kapacitet - 20 članova na 1000 stanovnika; Potrebna površina - min. 1,35m2 BGP po članu.

PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE OBJEKATA ZA TURIZAM I U FUNKCIJI TURIZMA TURISTIČKI KOMPLEKSI Specifičnost Žabljaka je da su sve inicijative za izgradnju povezane sa zahtevima investitora da uz svaku izgradnju realizuju i prateče turistilke kepacitete, bilo za smještaj turista, bilo kao prateće sadržaje. U tom smislu, uz svaku od planom predviđenih pretežnih namjena kao kompatibilni sadržaj je dozvoljena i takva izgradnja. Zbog toga se i ne predviđaju posebni normativi i parametri za izgradnju turističkih kapacitete u okviru druge pretežne namjene, već se ovi normativi određuju samo za jedinstvene veće turističke kompleksa – hotele, motele, ugostiteljske objekte svih tipova i turističke resorte kao jedinstvene složene komplekse. Karakteristike ovog prostora u obuhvatu plana, kao značajnog potencijala grada, upućuju na principe transformacije prostora ka višoj turističkoj ponudi. Ovi principi se odnose na:

• dalji intenzivan razvoj turističkih sadržaja i ponuda • poboljšanje i razvoj uslova za dnevni, izletnički turizam • fleksibilnost i mogućnost sukcesivne realizacije prostora • imperativ visokog ekološkog nivoa u odnosu između izgrađenih i prirodnih površina • komunalno i infrastrukturno opremanje • bolju saobraćajnu povezanost (kolsku, biciklističku, pešačku i sl) sa gradom i unutar

celine. Cjela šira zona razvoja turizma je od uticaja na ukupno funkcionisanje i budućnost grada zato što predstavlja važan prostorni, ekonomski i ekološki potencijal. Sastoji od sadržaja namenjenim rekreaciji, odmoru i turizmu kao enklavama utopljenim u bogato prirodno zelenilo. Među komercijalnim sadržajima u funkciji turizma mogu se graditi objekti hotela, motela, veći pojedinačni kompleksi bungalova i drugih smještajnih kapaciteta, kao i sve vrste ugostiteljstva i poslovanja u vezi sa turizmom. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni u granicama obuhvata zone se izuzetno dozvoljava izgradnja i pojedinačnih stambeno turističkih objekata, privredno proizvodnih objekata, a mogu se realizovati sportsko rekreativni centri, bungalovi, apartmanska podcelina, velika zona rekreativnog pejzažnog uređenja a svaki dio šumskog kompleksa sa sebi primjerenim sadržajima (odmorišta, staze, venjaci, nastrešnice i sličan mobilijar). Dozvoljeno je svako primjereno pejzažno uređenje i opremanje. Predviđene su staze za rekreaciju, širine 2,5 m, biciklistička staza i opremanje urbanim mobilijarom i javnim osvetljenjem i to jedinstveno u celoj zoni. Hoteli i hotelski kompleksi preporučeni kapacitet pojedinačnih hotela je od 60 do 140 gostiju odnosno 25 - 80 soba. najveći dozvoljeni indeks zauzetosti je 60%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti je 3,0 maksimalna spratnost objekata hotelskih kompleksa treba bude prilagođena postojećim

hotelima i hotelima za koje je već iskazana potreba, te su najveće dozvoljene visine zgrada P+4 ili P+3+Pk a spratnost objekata može biti i veća u skladu sa tradicionalnim elelemntima arhitekture ovog podneblja uz prethodne konstatacije sa opštinskim službama; otstupanja od ove visine za jednu etažu su moguća arhitektonskim akcentima na uglovima

objekta obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim tradicionalnom

lokalnom arhitektonskom izrazu najmanja preporučena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli ili u garaži na svake 2 sobe

Akva parkovi akva parkovi se uređuju obavezno kao jedinstveni kompleksi najveći dozvoljeni indeks zauzetosti objektima je 20%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti objekata je 0,4 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk;


168

najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli ili na svakih 200m2 kompleksa materijali za objekte su prirodni – prvenstveno drvo nema drugih posebnih pravila ni posebnih ograničenja za ovu namenu

Sportski centri najveći dozvoljeni indeks zauzetosti objektima je 30% u zauzetost zemljišta ne uračunavaju se sportski tereni i igrališta najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti objekata je 0,6 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk, a hala 16,0m najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 2 parking mjesta na parceli na svaki teren ili igralište obavezno dodatno obezbjeđenja 2 parking mjesta na parceli na svakih 200m2 objekata nema drugih posebnih pravila ni posebnih ograničenja za ovu namenu

Bungalovi i apartmanski kompleksi ovi sadržaji unutar zone turizma se grade kao jedinstveni kompleksi najveći dozvoljeni indeks zauzetosti je 50%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti je 1,0 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk; dozvoljena je izgradnja objekata u nizu najmanja dozvoljena udaljenost slobodnostojećeg objekta od granica parcele je 4,0m obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim tradicionalnom

lokalnom arhitektonskom izrazu materijali za objekte su prirodni – prvenstveno drvo obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli na svakih 50m2 neto

PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE OBJEKATA ZA PROIZVODNE PRIVREDNE DJELATNOSTI PRIVREDNO PROIZVODNA ZONA Površina za proizvodnju, privredu i industriju je zona van naselja koja je planskim dokumentom namijenjena planiranju proizvodnih privrednih preduzeća i to onih koja nijesu dozvoljena u drugim područjima. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su sljedeći objekti: privredni objekti, skladišta, benzinske pumpe, otvorena stovarišta i javna preduzeća, komunalno servisni, skladišta, otvorena stovarišta i javna preduzeća, poslovni i kancelarijski objekti, objekti za upravu, benzinske pumpe, komunalno servisni centri. Izuzetno se mogu dozvoliti: vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, ugostiteljski objekti. Izuzetno se mogu dozvoliti: zdravstveni objekti, dječiji vrtići i rekreativne površine za potrebe privrednih objekata. Industrijska proizvodnja organizovaće se na potezu. Planirano je da se za razvoj industrije obezbijedi prostor koji bi, uz normativ od 100 m2/zaposlenom mogao da prihvati oko 500 radnih mjesta. U okviru industrijske zone planirana je i skladišna zona, koja bi se do privodjenja nameni mogla koristiti za unapredjenje uzgoja poljoprivrednih kultura. Ovo se predlaže kao mjera očuvanja gradjevinskog zemljišta od bespravne gradnje. CENTRALNE DJELATNOSTI Koncepcija sistema centralnih aktivnosti grada obeležavaju slijedeća polazna stanovišta: • sa ciljem postizanja određenog nivoa komfora gradskog načina života, određene centralne

aktivnosti moraju biti smeštene u blizini stanovanja; • centri sa određenim stepenom specijalizacije aktivnosti, moraju biti smešteni u blizini

stanovanja; • centre sa određenim stepenom specijalizacije aktivnosti poželjno je formirati kao zasebne

organizme;


169

• grad je prepoznatljiv, kako za stanovnike tako i za posetioce, u onoj mjeri u kojoj gradski centar posjeduje fizionomiju;

Sledeći ove polazne premise, sistem centralnih aktivnosti grada realizovati tako da se zadrže osobenosti sistemske klasifikacije (trgovina, poslovanje, obrazovanje, zdravstvena zaštita i sl.), samo u funkcionalnom smislu. Prostornom interpretacijom funkcionalne klasifikacije težilo se da se odrazi duh grada, odnosno njegovog gradskog centra. U tom smislu uspostavljena je hijerarhija sistema centralnih aktivnosti kojom dominira potez uz glavnu gradsku centralnu zonu sa sadržajima trgovine, poslovanja, kulture, zanatstva, ugostiteljstva i sl. U pogledu prostorne organizacije, ona je smeštena oko kičme koju oformljuju pješačka ulica i markantne tačke novog dijela grada. POSLOVNO KOMERCIJALNI CENTRI I KOMPLEKSI Površine za poslovno komercijalne djelatnosti su površine koje su planskim dokumentom namijenjene pretežno smještanju komercijalnih sadržaja i centralnih institucija privrede, uprave i kulture, većih trgovačkih centara i privrednih preduzeća, koja ne predstavljaju značajnu smetnju za okolinu, a mogu se okarakterisati kao pretežno uslužne i pretežno trgovačke. Svuda u gradskom prostoru, gdje su oformljeni početni sadržaji (prodavnica, kafana, kiosci i slični sadržaji) a to su najčešće glavni saobraćajni potezi, prostornom organizacijom je podržana ta tendencija. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: trgovački centri, poslovni i kancelarijski objekti, prodavnice, zanatske radnje, ugostiteljski objekti i objekti za smještaj, javna preduzeća, poslovni i kancelarijski objekti, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti za društvene djelatnosti i specijalizovani centri. Izuzetno mogu se dopustiti: stambeni objekti i stanovi, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. MALI PRIVREDNI OBJEKTI I POSLOVANJE Sektor male privrede, usluga i zanata zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih stambenih zona. Sektor zanatskih usluga za domaćinstva i za pružanje sličnih usluga, takodje se planira disperzno i zastupljen je u gotovo svim jedinicama osnovnih stambenih zona. OBJEKTI I POVRŠINE PEJZAŽNE ARHITEKTURE U cilju stvaranja prijatnijih uslova za život kroz emisiju kiseonika, podsticanje taloženja aerozagađenja na lišću i granama biljaka i formiranje zelenih ambijenata, sistem zelenih površina Žabljaka čini gradsko i vangradsko zelenilo međusobno povezano drvoredima. U izgrađenoj zoni planiraju se slijedeće kategorije zelenih površina: - gradski parkovi; - zelene površine oko javnih objekata; - sportsko-rekreativni centar; - zelenilo duž vodenih tokova; - bašte na parcelama; - skverovi; - drvoredi. Van izgrađene zone u sistem zelenih površina ulaze: - postojeće prirodne i veštačke biljne zajednice, šume; - planirane površine za rekultivaciju i pošumljavanje; - izletište; - zaštitno zelenilo industrijskih objekata; - zeleni pojas duž primarnih saobraćajnica. Planirane zelene površine treba zasnivati na izboru autohtonih pretežno lišćarskih drvenastih biljnih vrsta. Za površine koje će se rekultivisati ili pošumljavati na osnovu prethodno obavljenih ispitivanja životnih uslova na njima, izabraće se odgovarajuće biljne vrste. Klima, zemljište i drugi prirodni i stvoreni činioci ovog područja nameću ograničen intenzitet korišćenja zelenih površina posebno u gusto naseljenim gradskim zonama. Da bi zelene površine u gradu tokom cele godine pružale maksimalne vizuelno-estetske, sanitarno-higijenske i rekreativne efekte potrebno je onemogućiti gaženje travnjaka i parkiranje vozila na njima. Do


170

podizanja nivoa svesti kod stanovnika da je podizanje i održavanje zelenenih površina trošak koji svi građani plaćaju i da je jeftinije njihovo pažljivo korišćenje i redovno održavanje od rekonstrukcije zelenila na početku svakog vegetacionog perioda, preporučuje se ograđivanje svih kategorija zelenih površina ukrasnim ogradama od tvrdog ili biljnog materijala. Ograde odnosno živice (glog, vatreni trn, žutika, kalina, grab, sibirska ruža i dr.) mogu se podići i oko postojećih zelenih površina oko kolektivnog stanovanja, gradskih parkova, skverova i grobalja i dr. Ograđivanjem zelene površine u izgrađenoj zoni postaju oaze za šetnju, odmaranje na klupi i igranje predškolske djece (adolescenti će koristiti igrališta u zelenilu u okviru kolektivnog stanovanja i u sportsko-rekreativnom centru). Svi gradski parkovi moraju se opremiti klupama, osvetljenjem i mokrim čvorovima sa toaletima. Zelenilo duž vodnih tokova u gradu kao i samo njeno korito moraju se pažljivo projektovati kako bi, u što većoj mjeri ovaj dragoceni vodotok u gradskom ambijentu sačuvao svoju prirodnu autentičnost. Groblja, aktivna i neaktivna, moraju se ograditi i formirati zelenilom koje treba da je u skladu sa konkretnim verskim zahtevima i običajima. Kada se ne koriste i u toku noći moraju se zatvarati. Zaštitno zelenilo industrijskih objekata treba da čine gusti zasadi visokih (četinari), srednje visokih (lišćari)/ i žbunastih biljnih vrsta (zimzelene i listopadne). PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE ZA JAVNE ZELENE POVRŠINE PARKOVI I OSTALE POVRŠINE PARKOVSKOG TIPA Parkove projektovati kao površine javnog karaktera, koje kompoziciono čine jasne cjeline u kojima mreža puteva i staza povezuje ostale kompozicijske elemente: platoe, elemente sa vodom, dječja igrališta, sportski tereni, poljane i dr. Parkovski objekti različite funkcionalne namjene su: staklene bašte, sportski tereni, scena otvorenog teatra, amfiteatar, kafe i sl. Mali vrtno-arhitektonski elementi su: fontane, dekorativni bazeni, paviljoni, pergole, parkovski mobilijar, ograde, svjetiljke i sl. Uz poštovanje osnovnih principa ozelenjavanja vršiti rekonstrukcije postojećih ili podizanje novih parkovskih površina. Sa posebnom pažnjom, izvršiti snimanje postojećeg stanja objekata i potreba, kako bi se adekvatnom namjenom i organizacijom prostora, obezbijediili optimalni uslovi korisnicima različitih kategorija (djeca različitog uzrasta, radno aktivno stanovnništvo, penzioneri). Kao parkovska površina uz potrebne mjere hidrotehničkog obezbjeđenja terena urediće se ukupan kompleks ravni Žabljak uz naselje. ZELENE POVRŠINE OKO JAVNIH OBJEKATA Izborom vrsta, načinom obrade i kolorističkim efektima naglasiti reprezentativnost objekata. Glavne prilaze, prostore oko spomenika, vodenih površina i fontana, rješavati parternim zelenilom, sa najdekorativnijim vrstama iz kategorije niskog i poleglog šiblja, ruža, perena i sezonskog cvijeća. UREDJENE POVRŠINE DUŽ RIJEČNIH TOKOVA Maksimalno sačuvati prirodni ambijent a pažljivim intervencijama obale učiniti dostupnim i prijatnim mjestom za pasivni odmor i aktivnu rekreaciju posjetioca. Sadnju prilagoditi konkretnim ambijentalnim celinama kako bi se maksimalno naglasili efekte vodenih ogledala. "Vodeni prizor" naglasiti sadnjom pojedinačnih stabala žalosnih vrba, na pažljivo odabranim mjestima. ZELENE POVRŠINE ZA SPORT I REKREACIJU Normativna oprema površinama za rekreaciju m2/stanovniku je u okviru površina za rekreaciju i sport 3.0 m2/st od čega su korisne 1.3 m2/st, dok su prateće 1.7 m2/st. Zajedno sa najbližom parkovskom površinom od 3m2/st, ukupna površina za rekreaciju treba da bude 6.0m2/st. Ne koristiti izrazito alergene vrste, vrste sa krupnim plodovima i one koje u periodu opadanja lišća i plodova mnogo prljaju prostor. Koristiti vrste koje luče fitoncide i poboljšavaju biološku vrijednost vazduha. U zavisnosti od raspoloživih slobodnih površina, predvideti što više zaštitne masive; DRVOREDI I OSTALE PRATEĆE ZELENE POVRŠINE DUŽ SAOBRAĆAJNICA Ova kategorija zelenila, igra najvažniju ulogu u povezivanju svih ostalih elemenata pejzažne arhitekture u jedinstven sistem. Iz tog razloga, osnovni princip pri ozelenjavanju grada je da se iskoriste sve mogućnosti za formiranje istih. U ulicama čija širina i raspored trasa podzemnih instalacija ne dozvoljavaju formiranje klasičnog drvoreda, koristiti ostale vidove linijskog


171

ozelenjavanja i tehničke mjere zaštite (sadnju drvoreda samo na sunčanoj strani ulice, sadnju drveća u kasetama,sadnju sadnica iz kategorije niskog drveća, sadnju šiblja, vertikalno ozelenjavanje itd). Drvored sa visokim drvorednim sadnicama se može formirati samo u ulicama u kojima je širina trotoara minimalno 2, 80 m. U užim ulicama se formira drvored samo na sunčanoj strani, ili obostrano ali sa niskim drvorednim sadnicama. Rastojanje stabala od objekata ne bi trebalo da bude manje od 4.5m. Razmak medju stablima u drvoredu iznosi 6-12m, u zavisnosti od visine i prečnika krošnje, potreba za suncem ili zasjenom, profila ulice itd. Prilikom formiranja drvoreda na parkinzima trebalo bi osigurati na dva parking mjesta po jedno drvo. Drveće u skopu parkinga (bez pratećih zelanih površina) obavezno saditi u zadnjoj trećini parking mjesta. U izuzetnim situacijama toleriše se i sadnja na sredini. Oko sadnica na trotoarima i parkinzima predvidjeti horizontalnu i vertikalnu zaštitu. Za drvorede u sklopu trotoara i parkinga, ne koristiti visoko drveće sa snažnim korjenovim sistemom koji podiže okolne popločane površine; Zelenilo duž saobraćajnica formirati tako da ne ometa preglednost i ne ugrožava bezbijednost saobraćaja. Vlasnik zemljišta, koje se nalazi u zoni potrebne preglednosti, dužan je da na zahtjev upravljača javnog puta, ukloni zasade, drveće i ograde i tako obezbijedi preglednost. Zadržati postojeće drvorede koji se kroz rekonstrukciju mogu dopuniti. Formirati nove drvorede u svim ulicama u kojima poprečni profili i trase podzemnih i nadzemnih instalacija to dozvoljavaju. Za formiranje drvoreda koristiti isključivo "školovane" drvoredne sadnice visoke preko 3,5 m, sa pravim deblom, čistim od grana do visine od 2,5 m i prsnim ppečnikom oko 10cm. Prilikom projektovanja poštovati minimalna propisana odstojanja od mjesta sadnje visokog drveća do ivica rovova podzemnih instalacija, ivica kolovoza i najbližih dijelova nadzemnih objekata. Obavezno vršiti usaglašavanje mjesta sadnje sadnica visokog drveća sa položajem nadzemnih objekata, trasama podzemnih instalacija i ivicama kolovoza, uz poštovanje optimalnih propisanih odstojanja. Na potezima gdje nije moguće formiranje drvoreda, primijeniti ostale oblike linijskog ili punktalnog ozelenjavanja. Drvoredi i prateće zelenilo ne smije da smanjuje preglednost i ugrožava bezbednost saobraćaja. Pri projektovanju zelenih površine duž saobraćajnica, posebnu pažnju posvetiti funkciji optičkog vođenja. Veličine masiva prilagoditi dozvoljenim brzinama kretanja vozila; VANGRADSKI OBJEKTI PEJZAŽNE ARHITEKTURE Vangradsko zelenilo a naročito šumski masivi, su rezervoari čistog vazduha koji se do grada može dovesti pravilno organizovanim i dobro povezanim sistemom svih kategorija gradskog zelenila, koje je zbog toga i dobilo simboličan naziv "pluća grada". Sve intervencije u cilju privođenja novoj namjeni (pretvaranje u šuma-parkove, prostore za aktivan i pasivan odmor) moraju biti planirane od tima stručnjaka, kako bi se očuvanjem postojećeg fonda zelenila sačuvala stabilnos terena, a dobro osmišljenim oblikovanjem i sadnjom stvorio daleko vredniji pejzaž. Pravilnim komponovanje punih i praznih volumena otvoriti vizura prema najljepšim dijelovima pejzaža. PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE ZA ZELENE POVRŠINE OGRANIČENOG KORIŠĆENJA ZELENE POVRŠINE U ZONI STANOVANJA Za zadovoljenje potrebnih površina za rekreaciju, potrebno je da zelenilo u okviru namjene stanovanje zajedno sa objektima prosvete u kojem se planiraju objekti za rekreaciju iznosi 16-20 m2/stanovniku. Ovo važi za nova naselja, dok se pri rekonstrukciji postojećeg tkiva, a naročiti zatvorenih stambenih blokova površina zelenila treba da iznosi 8.00 m2/stanovniku, dok aktivne rekreacione površine treba da zauzmu 3.00 m2 po stanovniku. Pješačke komunikacije, staze i aleje na teritoriji stambenog bloka projektuju se vodeći računa o najkraćim pravcima ka glavnim sadržajima. U zavisnosti od intenziteta korišćenja njihova širina se dimenzioniše od 1,5 do 3m. Blokovsko zelenilo dobrom organizacijon prostora učiniti prijatnim mjestom, kako za igru djece, tako i za miran odmor odraslih. Prilikom projektovanja voditi računa o izboru vrsta, osunčanosti, polozaju drveća u odnosu na objekte i instalacije, izboru mobilijara, funkcionalnosti pješačkih staza i platoa i izboru zastora.


172

OKUĆNICE U zonama sa kućama za individualno stanovanje, prostor između regulacione i građevinske linije treba da bude slobodan i ozelenjen. Za ograđivanje se preporučuje živa ograda, naročito u ulucama koje zbog širine nemaju drvored. U starim naseljima, gdje su zgrade uglavnom postavljene na regulacionu liniju, na zelenim površinama između kuća, na prostoru prema ulici, mogu se saditi vrste iz kategorije niskog ili srednjevisokog drveća. U dijelovima grada, gjde su kuće uglavnom proizvoljno povučene od ulične linije, dobro organizovanim zelenim površinama sa živim ogradama, ulicama se može dati nov, karakterističan izgled. Ulice mogu da bude prepoznatljive i po određenoj vrsti drveća, šiblja, puzavica ili cvetnica. ZELENE POVRŠINE OKO OSNOVNIH ŠKOLA, DJEČIJIH USTANOVA I OSTALIH PROSTORA NAMIJENJENIH DJECI Po normativima veličina školskog dvorišta van centra grada treba da bude 25-35 m2 po učeniku, uzevši u obzir samo jednu smjenu. U gustom tkivu blokovske izgradnje optimalna površina po učeniku može da bude 10-15 m2 a nikako manje od 4 m2. U tom slučaju se nastava fizičkog obrazovanja održava u najbližem sportskom centru. U vrtićima za djecu predškolskog uzrasta treba predvidjeti najmanje 15 m2 po jednom djetetu. Za vrtić kapaciteta četiri vaspitne grupe sa ukupno 100 djece mora se obezbijediti najmanje 1500 m2 otvorenog prostora namijenjenog djeci. Pri povećanju broja djece i grupa srazmjerno se povećava predvidjena površina za igru. Malo dječje igralište za djecu jasličke dobi, od 1 do 3 g. - normativ za određivanje potrebne površine dječjeg igrališta iznosi - 1 m2 po djetetu, a uobičajena veličina - 100 m2 Srednja dječja igrališta za djecu vrtićkog uzrasta, od 3 do 7 g. - normativ 5 m2 po djetetu dozvoljeni su svi elementi igrališta (ljuljaške, tobogani, vrtuljci, penjalice, klackalice, pješčanici, itd.); Velika igrališta za djecu školskog uzrasta, od 7 do14 g. - normativ 6 m2 po djetetu -sportski tereni (staze za trčanje, tereni za košarku, fudbal, odbojku, itd.) aškolska igrališta mogu da se koriste za izvanškolske aktivnosti. Zbog štetnog uticaja ozonskih rupa, obavezno obezbijediti potrebnu zaštitu na prostorima predviđenim za igru djece. Prostore namenjene djeci do 7 godina obraditi elastičnim zastorima i opremiti atestiranim rekvizitima, koji moraju biti atraktivni i laki za održavanje. Ne koristiti izrazito alergene vrste, biljke sa trnovima i otrovnim plodovima, kao i one koje u periodu opadanja plodova mnogo prljaju prostor (dud npr.). Koristiti vrste koje luče fitoncide i poboljšavaju biološku vrijednost vazduha; ZELENE POVRŠINE OKO ZDRAVSTVENIH USTANOVA Kod zdravstva, odnosno bolnica ili sanatorijuma, zelene površine treba da zauzimaju 70% od cjelokupne površine kompleksa, 20% čine saobraćajnice, pješačke staze, platoi i druge izgradjene površine a ostalih 10 % na objekat. Posebnu paznju posvetiti izboru vrsta i organizaciji prostora u cilju stvaranja sto povoljnijih sanitarno-higijenskih uslova. Formirati prijatne ambijentalne prostore za pasivan odmor korisnika; Koristiti vedre kolorite u cilju izazivanja prijatnih emocija kod bolesnika. Ne koristiti izrazito alergene vrste. Koristiti vrste koje luče fitoncide i poboljšavaju biološku vrijednost vazduha;

ZELENE POVRŠINE U SKLOPU INDUSTRIJSKIH I PRIVREDNO-POSLOVNIH KOMPLEKSA U sanitarno zaštitnim pojasevima, zabranjeno je lociranje parkova, dječjih i zdravstvenih ustanova, stadiona i sl. Dozvoljeno je lociranje fabrika manjeg stepena štetnosti, garaže, depoi javnog saobraćaja, skladišta, i slično. Najmanje 40% površine sanitarno zaštitne zone treba da je slobodno i iskorišćeno za ozelenjavanje, širina zelenog pojasa uzima se najmanje 50%. Radi boljeg provjetravanja sanitarno zaštitnih zona na onim njihovim djelovima gdje je moguća koncentracija toksičnih gasova, neophodno je paralelno smjeru dominantnih vjetrova stvarati uzane produvne zelene pojaseve sa prekidima širine oko 40m. Takvi pojasevi se formiraju od 7-8 redova i imaju širinu 17.5-21m. Pri izgradnji novih industrijskih objekata zelenilo treba da čini 40% ukupne površine fabričkog kompleksa.


173

Velike površine i specificnost objekata, zahtijevaju ozbiljan pristup i sagledavanje specifičnosti svakog pojedinačnog kompleksa. Dobro komponovanim zaštitnim zelenilom, težiti ka sto većoj zaštiti okoline od zagadjenja. Formirati slobodne prostore u zelenilu, za kraći odmor, osveženje i sport. Prilikom formiranja zaštitnih pojaseva obratiti pažnju i na dekorativno-estetsku vrijednost komponovanih grupa koje se nalaze po obodu masiva. PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE ZA ZELENE POVRŠINE SPECIJALNE NAMJENE ZAŠTITNO ZELENILO PORED SAOBRACAJNICA U zaštitnim pjasevima je dozvoljeno formiranje park-šuma, akvaparkova, izletišta, rekreativnih površina i sl. Sve slobodne površine iskoristiti za podizanje zastitnog zelenila. Pravilnim komponovanje masiva, u sklopu zaštitnog zelenila ostaviti prodore, kako bi putnici mogli da uživaju u ljepoti najljepših vizura; ZELENE POVRSINE GROBLJA U grobljima odnos površina za sahranjivanje prema prema površinama ostalog sadržaja kreće se u rasponu 60:40 % kod izrazito arhitektonske do 40:60% kod pejzažne kompozicije. Ova funkcionalna podjela uglavnom se sastoji u sljedećim odnosima: 60% površine namijenjene grobnim mjestima, 20% zeleni pojas i parkovski oblikovan prostor, 16% površine za pješačke staze i saobraćajnice, 3 % trg za ispraćaj sa objektima kapele, i 1 % ostali sadžaji. Uredjenjem i ozelenjavanjem formirati odgovarajuću ambijentalnu cjelinu, koja odražava poštovanje prema umrlim. KLIZALIŠTE, REKREACIJA I SPORT Uslovi za rekreaciju će se značajno popravit izgradnjom gradskog klizališta i sportskog centra. Njegovim završetkom biće stvoreni svi uslovi za zadovoljenje potreba za rekreacijom na nivou grada, a dobrim dijelom biće zadovoljena potreba za rekreacijom u funkciji stanovanja. Međutim, rekreacija u funkciji stanovanja zahteva i izgradnju drugih kategorija objekata u neposrednoj blizini stana, kao što su tereni za male sportove i dječija igrališta. Klizalište je potrebno izgraditi u zoni radno nazvanoj Novi Žabljak. Na teritoriji svake mesne zajednice treba predvideti 1-2 igrališta, disperzovano u okviru stambenih zona. Opšti normativ za ove namjene je površina parcele (kompleksa) - min.10m2 slobodnih otvorenih poršina po stanovniku; i površina objekta - min. 0,25m2 BGP po stanovniku. PARAMETRI I USLOVI IZGRADNJE OBJEKATA KOMUNALNE DJELATNOSTI Groblja Centralno gradsko groblje locirano je neposredno uz regionalni put Žabljak-Žabljak, u blizini hotela "Planinka", saobraćajno dobro dostupno, sa nedostatkom pratećih objekata, uz konstataciju popunjenosti postojećih grobnih mjesta, predstavljaće i u buduće gradsko groblje. Neophodno je obezbijediti proširenje postojećeg gradskog groblja u Žabljaku, koje treba planski razvijati. Povoljni tereni su: sa nagibom do 10°, osunčani, blago nagnuti, locirani suprotno od pravca dominantnih vetrova ka stambenim zonama, stabilni, dobro ocediti, zaštićeni od erozije i klizanja, sa nivoom podzemnih voda: 2,5-3 m ispod površine zemlje. Oko novoproširenog groblja treba prostore dodatno opremiti i to: izgraditi kapelu, sanitarni blok, česme, komunalnu infrastrukturu i ostavu sa oruđem za održavanje groblja. Oko groblja obavezno formirati zaštitni pojas zelenila i ogradu sa ulaznom-glavnom kapijom. Pijace u Žabljaku postoji uređen i namjenski određen prostor pijace, i to u okviru tržnog centra smještenog u centralnoj gradskoj zoni. Pijacu je potrebno urediti Jedina stočna pijaca malog obima prometa locirana je u blizini autobuske stanice na Žabljaku, koja svojim funkcijama ne zadovoljava tržišne uslove, kao i osnovne sanitarno-higijenske uslove propisane za ovakvu vrstu objekata. Ova pijaca je predviđena za izmještanje iz gradskog područja.


174

4) osnovni uslovi korišćenja površina i objekata; Kompatibilne namjene Planirane namjene su pretežne i nisu isključive. Specifičnost Žabljaka je da se u svim pretežnim namjenama mogu graditi prateći turistički sadržaji i objekti tercijarnih djelatnosti. U svim namjenama stanovanja dopuštena je izgradnja i za dopunske kapacitete za smještaj turista i prateći turistički sadržaji. Uz sve objekte i djelatnosti planski dokumenat dopušta i parkirališta, garaže, dječja igrališta i ostale servisne i pomoćne objekte ako služe objektima ili djelatnostima koje su dozvoljene u području ili zoni i ako ne ometaju dozvoljenu namjenu područja. Dozvoljeni su svi objekti komunalne, telekomunikacijske, energetske i ostale infrastrukture i komunalnih i infrastrukturnih servisa, komunalni objekti koji služe snabdjevanju pojedinog područja strujom, gasom, toplotom i vodom, odvođenje otpadnih voda, saobraćajna infrastruktura koja služi snabdjevanju pojedinog područja, telekomunikacioni pomoćni objekti i objekti i postrojenja obnovljivih vrsta energije. Planski elementi građevinskog zemljišta Građevinsko zemljište je zemljište čija namjena i način uređivanja, građenje i korišćenje su utvrđeni ovim urbanističkim planom. Planiran je viši nivo komunalne opremljenosti unutar užeg građevinskog područja, kao težnja da se ima racionalan odnos prema uloženim sredstvima, i u tom kontekstu istovremeno se površine površine za stanovanje malih gustina van građevinskog rejona koje se neće u planskom periodu infrastrukturno opremati. Urbanistička parcela je osnovna i najmanja jedinica građevinskog zemljišta, ograničena je sa granicama parcele i regulacionom linijom. Urbanistička parcela je zemljište na kome se može graditi pod uslovima predviđenim urbanističkim planom i građevinskim propisima. Urbanistička parcela formira se na osnovu urbanističkog plana parcelacije. Urbanistička parcela mora imati površinu i oblik koji omogućava izgradnju i korišćenje parcele saglasno urbanističkom planu. Na urbanističku parcelu mora se obezbijediti pristup sa gradske sabraćajnice ili javnog puta. Stambeni blok je složenija urbana jedinica građevinskog zemljišta koja se sastoji od više urbanističkih parcela i građevinskog zemljišta za opštu upotrebu. Granica bloka se poklapa sa osovinama ulica, regulacionim linijama i granicama urbanističkih parcela. Izgrađenu površinu čini zbir površina gabarita prizemlja svih stambenih zgrada u području ili u kompleksu, računajući spoljne konture zidova zajedno sa izgrađenim aneksima. Ukupnu razvijenu bruto površinu stambenih zgrada čini zbir površina svih etaža, obračunatih po spoljnim ivičnim zidovima. Gustina naseljenosti stambenog naselja može se izračunavati kao bruto ili neto gustina. Ona prikazuje broj stanovnika koji dolaze na jedan hektar stambenog dijela i dobija se kada se ukupan broj stanovnika podijeli sa određenom gradskom površinom. Indeks zauzetosti zemljišta je količnik izgrađene površine pod gradnjom i ukupne površine građevinskog zemljišta izraženog u procentima. U površinu pod gradnjom podrazumijeva se površina ograničena spoljnim zidovima i stubovima gradnje u visini ploče prizemlja bez spoljnjih terasa, stepeništa, rampi, staza idr. Indeks izgrađenosti zemljišta predstavlja odnos između bruto izgrađene površine , odnosno zbira svih izgrađenih nadzemnih etaža i ukupne površine građevinskog zemljišta, izraženog kao racionalani broj sa dvije djecimale. Gustina naseljenosti izražava odnos između stanovnika nastanjenih na određenoj površini i same površine. Niska gustina je od 80 - 150 stanovnika/ha bruto gustine stanovanja, srednja gustina je od 150 - 250 stanovnika/ha bruto gustine stanovanja, visoka gustina je do 250 - 500 stanovnika/ha bruto gustine stanovanja. 5) opšte mjere zaštite površina objekata, vrijednosti životne sredine, prirodnih vrijednosti i kulturno - istorijskih dobara Koncept zaštite prirodne i kulturne baštine zasnovan je na primjeni modela održivog razvoja, usklađenom sa lokalnim uslovima i zasnovan na nosivim karakteristikama prostora. Razvoj mora biti kompatibilan sa ekološkim karakteristikama prostora i mora ih unapređivati, a prostorni i urbanistički planovi na svim nivoima moraju biti zasnovani na očuvanju kvaliteta životne sredine.


175

Mjere zaštite nasleđa i rekonstrukcije, odnosno sanacije starih dijelova naselja Značajni prostori ovog dijela grada opredjeljeni su za rekonstrukciju. To je logičan i prirodan proces u životu grada, ali i sistem u kome treba zadržati najveći dio postojećih kvaliteta i pridodati neki novi. Trebalo bi sve stare ambijentalno vrijedne objekte u gradu snimiti i kompletno valorizovati njihovu vrijednost (stanje konstrukcije, starost, estetska vrijednost, enterijer, materijali). Grubo gledano svi ti objekti bi se mogli svrstati u tri grupe. Prvu grupu bi sačinjavali objekti od izuzetnog estetskog i istorijskog značaja za grad. Drugu grupu bi sačinjavali objekti manjih estetskih vrijednosti eksterijera i enterijera, objekti koji su doživeli manje rekonstrukcije i dogradnju. Treću grupu bi sačinjavali svi ostali stari objekti. Ovim vrednovanjem bi svi objekti bili svrstani u tri grupe, a to bi predstavljalo osnovu za njihov tretman tokom rekonstrukcije prostora. Objekte u prvoj grupi trebalo bi rekonstruisati na isti način kako su nekada građeni, s tim što bi trebalo napraviti solidne stabilne temelje. Bondruk ispuna za zidove treba da bude kvalitetna i trajna da bi sama konstrukcija bila identična sa starom. Enterijer i eksterijer, cjelokupna drvenarija, predmeti za život u kući treba da budu prisutni. Takvi objekti mogli bi se koristiti kao neka vrsta muzeja - etno sadržaja, u kome bi se mogla obavljati i neka djelatnost. Objekte u drugoj grupi trebalo bi rekonstruisati tako da u eksterijeru imaju identičan izgled kao i stari objekti. Enterijer može doživeti izmene i u skladu sa funkcijom. Konstrukcija ne bi morala biti drveni bondruk. Ovi objekti bi sadržali funkciju stanovanja, a mogli bi se pretvoriti u kafe restorane, izložbene prostore, prodavnice sa unikatnim predmetima, itd. Objekti iz treće grupe bi se rekonstruisali kao i objekti iz druge grupe sa mogućim funkcionalnim i estetskim izmenama. Ovi objekti bi bili namenjeni isključivo stanovanju. Kod objekata iz sve tri grupe potrebno je sačuvati dvorište. Za prve dvije grupe objekata, dvorišta bi trebalo da zadrže autentičnu atmosferu sa svim pomoćnim objektima u njemu. Materijali za popločavanje trebalo bi da budu isti (kaldrma). Objekti iz treće grupe mogu da imaju druge materijale za popločavanje dvorišta. Zid koji opasuje dvorište trebalo bi da bude prisutan sa istom visinom i kapijom, ali materijal za gradnju može biti drugačiji, solidniji i čvršći. Moguće su takođe različite varijante zida za drugu i treću grupu objekata, ali je zid obavezan jer je vrlo važan sastavni dio ambijenta. Mjere zaštite životne sredine Mere zaštite životne sredine definisane su na osnovu rezultata analize stanja kvaliteta životne sredine i prihvatnog kapaciteta životne sredine. Prethodno identifikovani izvori nepovoljnih uticaja na pojedine komponente životne sredine i utvrđene posljedice tih uticaja, omogućili su da se izuče i koncipiraju rješenja, čijom bi se realizacijom potpuno eliminisali ili sveli na prihvatljivu mjeru utvrđeni nepovoljni uticaji, odnosno posljedice tih uticaja. Realizacijom tih rješenja, za osnovne komponente životne sredine: vazduh, vodu i zemljište, istovremeno se posredno utiče i na ostale komponente i elemente životne sredine (biljni i životinjski svet, klimu, zdravlje stanovništva i dr.); izuzetak predstavlja buka za čije smanjenje su predviđene posebne mjere. Smanjenje ili eliminacija nepovoljnih uticaja na životnu sredinu sprovešće se uz primjenu mjera tehničko - tehnološkog, ekonomskog i pravno - regulativnog karaktera (u ove posljednje navedene mjere ubrajaju se i prostorno - planske mjere): • Predviđene tehničke mjere obuhvataju sve akcije koje se odnose na prilagođavanje

tehnoloških procesa zahtevima zaštite kvaliteta životne sredine: izvođenje građevinskih objekata i postrojenja, instalisanje uređaja i opreme, a naročito one za prečišćavanje otpadnih gasova i voda, izvođenje rudarskih, hidrotehničkih, agrotehničkih i drugih vrsta radova, dovođenje u ispravno stanje postojećih objekata, postrojenja, uređaja, opreme kao i propisno održavanje i upravljanje tim postrojenjima i uređajima.

• Pravno - regulativnim mjerama definiše se način ponašanja u posmatranom prostoru u odnosu na pojedine komponente i životnu sredinu u celini. Ove mjere se odnose na donošenje opštih normativno - pravnih akata Skupštine opštine o zaštiti i unapređenju životne sredine, a na osnovu zakonske regulative o zaštiti životne sredine i korišćenju i uređenju prostora, izradu katastra zagađivača i njegovo stalno ažuriranje (kompletan monitoring životne sredine), zabranu i ograničavanje izgradnje objekata koji su potencijalni zagađivači, prostorno - planske mjere (pravilan izvor lokacije, formiranje sanitarno - zaštitnih zona oko objekata koji utiču na zagađivanje životne sredine itd).

• Ekonomske mjere se preduzimaju u cilju pribavljanja potrebnih sredstava za ostvarivanje ciljeva zaštite i unapređenja životne sredine (takse, porezi i sl.).


176

Realizacija mjera zaštite životne sredine prema prioritetima Vremenski plan realizacije mjera zaštite životne sredine odnosi se na utvrđivanje dinamike sprovođenja sanacionih i dugoročnih mjera zaštite. Sve mjere su, zbog nemogućnosti tačnog utvrđivanja obezbjeđivanja materijalne osnove za njihovu realizaciju, svrstane u tri grupe prioriteta: - u prvu grupu prioriteta uvrštene su one mjere kojima se pristupa odmah, bez odlaganja; one su sanacionog karaktera i njima se utiče na potpuno ili djelimično otklanjanje nepovoljnih uticaja na životnu sredinu; pored tehičkih, zastupljene su i regulativne mjere, koje imaju za cilj praćenje i kontrolu emisija zagađenja i degradacije životne sredine i komplementarno tome i efekata sprovedenih mjera zaštite (kompletan monitoring životne sredine); i pored značajnijih investicionih ulaganja, u ovu grupu su svrstane i mjere od kojih se očekuju pozitivni efekti u pogledu poboljšanja kvaliteta životne sredine. - u drugu grupu prioriteta uvrštene su one sanacione i tehničke mjere zaštite koje , u odnosu na mjere iz prve grupe, trpe izvesno odlaganje realizacije (postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda i komunalnog otpada); - u treću grupu prioriteta uvrštene su srednje i dugoročne mjere, koje nisu striktno u kategoriji sanacionih, već doprinose poboljšanju kvaliteta životne sredine u budućnosti, kao i radovi na proširenju i kompletiranju vodovodnog i kanalizacionog sistema. - posebnu grupu čine tehničke i regulativne mjere kontinualnog karaktera, koje se protežu kroz više ili kroz sve prioritetne faze, a odnose se na sve aktivnosti vezane za pogon i održavanje postojećih i novih objekata, postrojenja i uređaja koji su namenjeni zaštiti životne sredine u posmatranom prostoru, kao i mjere zaštite izvorišta, korišćenja prostora, preventivne mjere u oblasti gazdovanja šumama i podizanje zaštitnog zelenila, mjere na sprečavanju nekontrolisanog odlaganja smeća, šljake, pepela, otpadnih mineralnih ulja i drugih materija na za to nedozvoljenim mjestima itd; od regulativnih mjera od posebnog je značaja kontinuirani monitoring emisija zagađenja i stanja pojedinih komponenata životne sredine (voda, vazduh, zemljište) i pojava u prostoru (klima, buka, radioaktivno zagađenje, neplansko zauzimanje i upotreba prostora, uništavanje biljnog i životinjskog sveta itd.). Realizacijom predviđenih mjera zaštite ostvariće se smanjenje, a u pojedinim slučajevima i eliminisanje, odnosno dovođenje u zakonom propisane granice nepovoljnih uticaja zagađivača u životnoj sredini.Ističe se da je, pored mjera zaštite voda iz I grupe prioriteta, potrebno istovremeno sprovoditi i mjere zaštite vazduha iz ostalih grupa prioriteta, kako bi se postiglo značajno poboljšanje kvaliteta životne sredine. Potrebno je da se među mjere iz prve grupe prioriteta uvrsti, ukoliko to finansijske mogućnosti budu dozvolile, što više mjera koje se odnose na komponentu vazduh, kako bi se aerozagađenja svela na, za ljude, biljke i životinje, prihvatljiv nivo, koji obezbjeđuje održivi razvoj područja. Programi pratećih aktivnosti na zaštiti životne sredine Programi pratećih aktivnosti će se simultano realizovati. Oni imaju za cilj praćenje stanja životne sredine, odnosno, šire gledano, upravljanje kvalitetom životne sredine. Među tim aktivnostima od posebnog su značaja: • uspostavljanje integralnog katastra zagađivača životne sredine radi praćenja kvalitativnih i

kvantitativnih promjena u životnoj sredini u skladu sa Zakonom o životnoj sredini RCG, a po metodologiji Ministarstva za zaštitu životne sredine. Katastar mora da sadrži sve relevantne podatke za izradu sistema indikatora životne sredine, saglasne sa indikatorima Evropske unije, politikom zaštite životne sredine EU i Akcionim nacionalnim programima zaštite.

• primjena monitoringa emisija zagađivanja i parametara stanja životne sredine upotpuniće i doprinijeti valjanosti Katastra zagađivača, a njome će se kontinualno prikupljati svi relevantni podaci o kvalitetu pojedinih segmenata životne sredine; monitoringom se obuhvataju svi oni koji svojom pojavom imaju uticaj na zdravlje stanovništva, globalne klimatske prilike ili na materijalna dobra i oni koji predstavljaju osnov za izradu indikatora o stanju kvaliteta životne sredine određenog regiona ili šire, u skladu sa direktivama EU. U Žabljaku je neophodno obezbijediti sprovođenje monitoringa kvaliteta vazduha, površinskih, podzemnih i izvorskih voda, zemljišta, poljoprivrednih proizvoda, radioaktivnosti, biodiverziteta, šumskog fonda, itd.

• formiranje informacionog sistema stanja životne sredine u opštini, kao dijela istog informacionog sistema Republike, u skladu sa Zakonom o životnoj sredini, koji sadrži odabrane i sistematizovane podatke prikupljene monitoringom, evidencije podataka o životnoj sredini, podatke registra zaštićenih prirodnih dobara, podatke katastra zagađivanja, naučno - tehničke i druge podatke domaćih i stranih institucija i međunarodnih organizacija,


177

literaturno - dokumentacione, faktografske i metološke podatke i druge informacije vezane za životnu sredinu. Sadržaj i način popunjavanja informacionog sistema određuje Ministarstvo za životnu sredinu u saradnji sa drugim nadležnim ministarstvima i sekretarijatom za razvoj Republike. Ovaj sistem mora biti kompatibilan sa programom ERIN, koji je promovisan i sprovodi se u saradnji sa UNEP-om (Environment and Nature Recources Information Netljork Programme) kao i sa programom svetske zdravstvene organizacije NIPMEN (National Intergrated Programme on Environment and Health), koji obuhvataju podatke iz oblasti zaštite životne sredine i regulative upravljanja resursima - podatke neophodne za procenu uticaja na životnu sredinu, zahteve za održivi razvoj, podatke o zdravlju stanovništva, i ireverzibilnim ekološkim promjenama, njihovoj vezi sa zdravljem ljudi, podatke organizovanog kompjuterskog monitoringa, o tehnološkim procesima i aktivnostima i drugo.

Prihvatni kapacitet životne sredine Prihvatni kapacitet životne sredine, u smislu prijema zagađenja ili odvijanja degradacionog procesa, je osnovni parametar za utvrđivanje mjera koje treba preduzeti da bi se poboljšalo sadašnje nepovoljno stanje životne sredine i definisale mjere na njenoj daljoj kontinuiranoj zaštiti. Mere koje se u nastaloj situaciji preduzimaju, treba da svedu sve nepovoljne uticaje na takav nivo da životni i radni uslovi u toj sredini, budu prihvatljivi za čoveka koji taj prostor nastanjuje. Definisanje prihvatnog kapaciteta životne sredine, u smislu graničnog prijema zagađenja, a imajući u vidu prirodne zakonitosti, praktično je moguće utvrditi samo za površinske vode (preko ukupnog masenog protoka), dok su za vazduh, zemljište, buku i drugo mjerodavne norme i standardi kvaliteta pojedine komponente ili elementa životne sredine. Izuzetak, djelimično, predstavlja zemljište u smislu njegovog korišćenja kao prostorne veličine. Vazduh Za prihvatni kapacitet vazduha ustanovljene su granične vrijednosti zagađenosti (GVZ), pri dugotrajnim vrijednostima imisije (GVZd) i graničnim vrijednostima emisije za kratkotrajne vrijednosti emisije (GVZk). Ove vrijednosti su propisane Pravilnikom o dozvoljenim koncentracijama štetnih materija u vazduhu (Sl. list R CG 4/82), a po metodologiji Svetske zdravstvene organizacije, i to prvenstveno za slijedeće materije: lebdeće čestice, olovo i neorganska jednjenja, olovo kao sastavni dio lebdećih čestica, kadmijum i nerganska jedinjenja kadmijuma kao sastavni dio lebdećih čestica, hlor, hlorovodonik, ugljenmonoksid, sumpordioksid, azotni oksidi i oksidansi. Za ostale zagađujuće materije, od kojih ima preko 200 organskih gasova, više od 50 vrsta praškastih supstanci i oko 15 kancerogenih materija, ne propisuje se obično GVZ vazduha već se ograničavaju njihove emisije srazmjerno stepenu ugrožavanja okoline, i to na samom izvoru emisije. Napominje se da ni za jedan izvor nisu vršena ispitivanja odnosno mjerenja emisija na osnovu kojih bi se procenio prijemni kapacitet vazduha. S obzirom na situaciju u Žabljaku, neophodno je istaći potrebu i obavezu utvrđivanja kako početnog tako i dodatnog opterećenja područja za dugotrajne i kratkotrajne emisije, kako bi se na osnovu njih utvrdilo ukupno opterećenje ovog područja i izvršilo poređenje dobijenih vrijednosti sa propisanim GVZ i SGVZ za ovo područje. Prosto određivanje maksimalno dozvoljenih GVZ za pojedinačne poputante nije dovoljno, već se GVZ moraju utvrditi u skladu sa analizama sinergetskog delovanja polutanata na okolinu i organizam. Značajan efekat poboljšanja kvaliteta životne sredine će se jedino postići "ekološkim rješaanjem", u prvom redu, najvećih zagađivača ali, takođe, i pojedinih manjih zagađivača. Ovakvim kombinovanjem i usaglašenim mjerama će se uticati i na smanjenje ukupnih uticaja pojedinih polutanata, kao i na smanjenje njihovih sinergetskih uticaja u cjelokupnom okruženju. Vode Zakonom o vodama RCG normativno je tretiran aspekt zaštite voda, i to: zaštita voda od zagađenja će se sprovoditi u skladu sa planom zaštite voda od zagađenja, a na osnovu Vodoprivredne osnove Republike Crne Gore. Ovaj plan mora da sadrži: mjere za sprečavanje ili ograničavanje unošenja u vode opasnih i štetnih materija, mjere za sprečavanje i odlaganje otpadnih i drugih materija na područjima na kojima to može uticati na pogoršanje kvaliteta voda, mjere za prečišćavanje zagađenih voda i način sprovođenja interventnih mjera u određenim slučajevima zagađivanja. Pravilnikom o kvalitetu otpadnih voda i načinu njihovog ispuštanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent bliže se propisuje kvalitet, kao i sanitarno - tehnički uslovi za ispuštanje otpadnih voda u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent.


178

Zemljište Prihvatni kapacitet zemljišta može se vrednovati u kvalitativnom smislu (preko dozvoljenih količina zagađujućih materija u zemljištu) i u smislu definisanja načina korišćenja prostora za određene namjene. Pravilnikom o dozvoljenim količinama opasnih i štetnih materija u zemljištu i metodama za njihovo ispitivanje RCG utvrđene su maksimalne dozvoljene količine za hemijske elemente, sredstva za zaštitu bilja i toksične i kancerogene materije. Zemljište u blizini većih gradskih i industrijskih naselja, deponija otpada, prometnih saobraćajnica, pepelišta, odlagališta jalovine i dr. ispituju se na sadržaj navedenih štetnih i opasnih materija, a po potrebi i narušenih hemijskih, fizičkih i bioloških svojstava, prema čl. 7. Pravilnika. Biljni i životinjski svet Posljedice uticaja zagađenja životne sredine na biljni i životinjski svet indirektno se mogu procenjivati kroz praćenje zdravstvene ispravnosti životnih namirnica koje se lokalno proizvode i koriste za ljudsku ishranu ili kao stočna hrana. Maksimalno dozvoljene koncentracije za većinu parametara su normirane zakonski po grupama životnih namirnica i date u Pravilniku o količinama pesticida, metala i metaloida i dr. otrovnih supstanci, hemio - terapeutika, anabolika i drugih supstancija koje se mogu nalaziti u namirnicama, a za one parametre koji ovim pravilnikom nisu obuhvaćeni, koriste se preporuke Svetske zdravstvene organizacije i naučnih asocijacija kao i literaturni podaci o njihovom normalnom sadržaju u pojedinim vrstama namirnica. Imajući u vidu karakteristike područja i prisutne industrije obavezno je da program praćenja zdravstvene ispravnosti namirnica obuhvati ispitivanje stepena radioaktivne kontaminacije hrane. Buka Dnevni i noćni nivoi buke u naseljenim mjestima, prema zonama naselja (izvan zgrada) precizirani su zakonskim propisima (Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini, "Sl. list RCG", br. 75/06). Prema ovom standardu najviši dozvoljeni nivo spoljne buke LAew u dB(A) iznosi za: Tabela: Granične vrijednosti nivoa buke u otvorenim boravišnim prostorima (prema Pravilniku o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini, "Sl. list RCG", br. 75/06)

Granični nivo buke u dB (A) Zona Namena prostora Dan Veče Noć

I Posebno zaštićena prirodna dobra (nacionalni parkovi, parkovi prirode, rezervati i sl.)

35

30

30

II Područja za odmor i rekreaciju, bolničke zone i oporavilišta, kulturno-istorijski lokaliteti

50

40

40

III Turistička područja, mala i seoska naselja, kampovi i školske zone 50 50 45

IV Čisto stambena područja, veliki gradski parkovi 55 55 45 V Poslovno-stambena područja, turistička mjesta, dječja

igrališta 60 60 50

VI Gradski centar, zanatska, trgovačka, administrativno-upravna zona sa stanovima, zone do gradskih saobraćajnica, magistralnih i auto-puteva

65 65 55

VII Industrijska, skladišna i servisna područja, transportni terminali bez stambenih zgrada, ugostiteljski objekti otvorenog tipa van naseljenih mjesta

Na granici ove zone buka ne smije prelaziti granične

vrijednosti nivoa buke u zoni sa kojom se graniči

Zaštita prirode Korišćenje Nacionalnog parka je regulisano važećim Zakonom o nacionalnoim parkovima i Programom uređenja Nacionalnog Parka. Na području Nacionalnog parka je moguće vršiti razne naučno-istraživačke, sportske, rekreativne, turističke, privredne i ostale dijelatnosti, ako to zakonom nije drugačije utvrđeno. Pri tom korišćenje parka treba da bude usaglašeno sa ciljevima zaštite i održivog razvoja. Korišćenje NP u privredne svrhe je uslovljeno brojnim mjerama zaštite, koje će garantovati očuvanje i poboljšanje stanja prirodnih vrijednosti prostora. Rekreacija, sport i turizam sa svojim glavnim sadržajima predviđeni su u II stepenu zaštite, a manjim dijelom II stepenu zaštite; u II stepenu zaštite mogu biti locirane samo kraće veze


179

sistema alpsih smučarskih staza i žičara, kao i kontrolisani koridori staza za nordijsko skijanje, letnje šetnje, jahanje i dr. Zaštita kulturne baštine Koncept zaštite kulturne baštine se zasniva na slijedećim postavkama:

- potrebno je definisati granice kulturnih spomenika; - za sve kategorije zaštite kulturne baštine potrebno je uraditi Programe zaštite sa

revizijom postojećih i predlogom proglašenja budućih područja zaštite, koji bi se ugradili u prostorno-plansku dokumentaciju nižeg reda;

Mjere zaštite od elementarnih i drugih nepogoda Zaštita od elementarnih nepogoda obuhvatila je mjere zaštite od podzemnih voda, zaštite podzemnih voda (kao posljedica aerozagađenja i zagađenja voda i zemljišta koja dospevaju u podzemne vode), zaštite tla u slučaju aktiviranja površinskog spiranja, jaružanja, kidanja, klizanja, erozije, i denudacije, za koje na ovim terenima postoje dobri geološki i hidrogeološki preduslovi. Zaštita od seizmičkih razranja je usklađena sa svim propisima o aseizmičkoj gradnji u skladu sa projektovanim zemljotresima na ovom području za različite povratne periode. Urbanistička rješenja sadrže urbanističke mjere ugrađene u koncepciju razvoja grada. Ove mjere doprinose opštem smanjenju povredljivosti urbane strukture i tako definisane predstavljaju osnov zaštite od elementarnih nepogoda i ostalih katastrofa, a takođe i zaštite od ratnih razaranja. Mjere zaštite od voda sprovodiće se u skladu sa hidrotehničkim rješenjima. Mjere zaštite površinskih i podzemnih zona - izvorišta uklopljene su u mjere zaštite navedene u poglavlju o Zaštiti životne sredine. Sprovođenjem ovih mjera smanjiće se i opasnost od pojave zaraznih bolesti i epidemija. Mjere zaštite od seizmičkih razaranja odnose se na obavezu aseizmičke gradnje objekata i urbanistička rješenja predviđena ovim planom kojima se postiže smanjenje povredljivosti prostora u slučaju seizmičkih razaranja. Mjere zaštite od požara obezbjeđuju se kroz kriterijume dimenzionisanja vodovodne mreže, projektnim elementima građenja objekata (protivpožarnim zidovima i sl.) i ostalim elementima u skladu sa zakonskim propisima. Mjere zaštite od značaja za odbranu zemlje Zaštita od interesa za odbranu zemlje je ugrađena u sve segmente UP-a, čija realizacija treba da obezbijedi: disperzan razmeštaj stanovništva, razvijenu putnu mrežu i dobru saobraćajnu povezanost i postojanje alternativnih saobraćajnih pravaca, obezbjeđivanje objekata vodosnabdijevanja i izvora u stalnoj funkciji, pravilno lociranje objekata zdravstva, odgovarajući način smabdevanja električnom energijom i obezbjeđenje telefonskih i radio veza i obezbjeđenje specifižnih potreba Vojske i civilne zaštite. Mjere zaštite od ratnih razaranja postižu se očuvanjem kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta, planiranjem gradskog i prigradskog zelenila, ažurnim katastrom izvorišta u Opštini, sistemima zvučne najave opasnosti, ravnomjernim pokrivanjem teritorije skloništima i ostalim mjerama, kao i sprovođenjem svih urbanističkih mjera razvoja. Obrađivač plana smatra da nema potreba za izradom posebnih Aneksa o izgradnji i uređenju prostora sa stanovišta NO. 6) mreže infrastrukturnih sistema u naselju sa uslovima priključenja (saobraćajnice, energetski, hidrotehnički i komunalni objekti) SAOBRAĆAJ I SAOBRAĆAJNA INFRASTRUKTURA Razvoj putne i ulične mreže Planirani koncept ulične mreže prikazan je na grafičkom prilogu Saobraćajna infrastruktura – plan. Saobraćajne površine unutar urbanog dijela Žabljaka kategorisane su kao gradska magistrala, saobraćajnice I reda (gradski prsten) i saobraćajnice II reda Teritorijom urbanog područja naselja Žabljak prolazi dio regionalnog puta R - 5 Đurđevića Tara – Žabljak – Šavnik – Nikšić, koji prolazi samim naseljem u dužini od oko 2,0 km i označen je kao gradska magistrala. Sa nje se odvajaju saobraćajnice I reda koje čine kostur izgrađenog urbanog područja ali isto tako definišu zonu za buduće širenje naselja. U saobraćajnoj mreži


180

date su saobraćajnice II reda koje obezbjeđuju pristup određenim namjenama kao i pešački koridori kojima je omogućen pristup do određenih lokaliteta. U dugoročnoj planskoj projekciji predviđeno je izmještanje tranzitnog saobraćaja iz naselja i to tako što je po rubnoj zoni urbanog područja predviđena etapna izgradnja gradske obilaznice koja zaobilazi centralnu gradsku zonu Žabljaka sa istočne strane i koja se u zoni lokaliteta Meždo odvoja od regionalnog puta R – 5 i koja će u prvoj fazi eksploatacije prihvatiti tranzit sa gradske magistrale. Predloženo rješenje je prelazno tj. kao faza u konačnom izbacivanju tranzitnog saobraćaja iz centralne gradske zone. Za drugu fazu izgradnje obilaznice ovim planskim dokumentom je predviđen zaštićeni koridor i realizacijom magistrale unutar njega bi se zaokružila funkcionalna slika saobraćajnog rješenja.Trasa konačne obilaznice odvaja se od budućeg magistralnog puta Risan – Žabljak u zoni Virka, zatim vodi podožjem Borove glave i Mrčajevca, prelazi Suvodo i spaja se sa regionalnim putem Žabljak – Pljevlja u zoni odvajanja puta za Njegovuđu. Detaljna trasa će se odrediti nakon izrade Prethodnie studije izvodljivosti i ostalih komplementarnih studija. Terminali javnog prevoza putnika Autobuska stanica Prijem i otprema putnika u međumesnom javnom prevozu putnika obavlja se preko autobuske stanice. Osim toga, i sve linije prigradskog prevoza polaze sa autobuske stanice. Postojeća Autobuska stanica locirana je uz saobraćajnicu I reda, na samom kraju naselja u smjeru prema Šavniku. Na stanici je organizovan prijem i otprema autobusa ka različitim destinacijama, od kojih se svojom frekventnošću izdvajaju one prema Nikšiću i Podgorici, kao i prema Srbiji preko Pljevalja i Mojkovca. Planom je predviđena nova lokacija Autobuske stanice, ali se do njene realizacije ne predviđa izmeštanje postojeće već njena rekonstrukcija u smislu kanalisanja saobraćajnog toka u okviru postojeće lokacije sa izgradnjom 4 natkrivena polazno/dolazna perona. Parkiranje Nedostatak adekvatinih, uređenih površina za parkiranje vozila karakteristika je cjelokupnog urbanog područja. Ovaj problem je posebno izražen u blizini objekata javne namene u užem gradskom centru. Postojeće površine koje se koriste za parkiranje nisu dovoljne da zadovolje potrebe korisnika koji gravitiraju javnim sadržajima. Nepostojanje većeg broja javnih parking prostora za posljedicu ima da se za parkiranje koriste površine koje po svojoj nameni to nisu. Korišćenje trotoara i pojedinih saobraćajnica za parkiranje i zaustavljanje vozila u centralnoj zoni onemogućava normalno i bezbedno odvijanje saobraćaja. U narednom planskom periodu, usljed porasta stepena motorizacije i ekonomske moći stanovnika (koja će uticati na povećanje korišćenja automobila) problem parkiranja, odnosno obezbjeđenja adekvatnih površina za ovu namenu će biti još izraženiji. Problem parkiranja treba rješaati kroz uređenje postojećih kapaciteta (adekvatna signalizacija, odnosno obeležavanje u cilju optimizacije broja parking mjesta), kao i u iznalaženju novih prostora za izgradnju parking površina i izgradnju objekata parkiranja. Problem deficita parking mjesta na teritoriji grada može se rješaati izgradnjom i uređenjem novih parking površina, izgradnjom javnih garaža, ali i postavljanjem tzv. ”fast park” garaža. Prednost ove vrste objekata u odnosu na klasične garaže je u tome što se radi o montažno/demontažnim objektima, čije je postavljanje relativno lako a i prenamena površine na kojoj se garaža postavi je, kada je to potrebno, jednostavna. Osim mogućnosti jednostavnog premještanja sa jednog prostora na drugi, povećanja kapaciteta u odnosu na klasična parkirališta, velika prednost ”fast park” garaža u odnosu na klasične je i u ceni koštanja (orijentaciona cena izgradnje je oko 200 EURA/parking mjestu uz dodatak cene asfaltiranja i obeležavanja platoa), a omogućava ostvarenje velikih kapaciteta za parkiranje. U zoni u ovom planskom dokumentu nazvanoj Novi Žabljak, predviđeno integralno rješevanje stacionarnog saobraćaja istovremeno sa realizacijom prostorno planskog trješenja izgradnje ove kompleksne kompozicione strukture, Uvažavajući prognozu rasta stepena individualne motorizacije, ali i plan uvođenja i razvoja sistema javnog prevoza putnika na urbanom području, izvršena je procena da će potrebe za parkiranjem na kraju planskog perioda u centralnom području grada iznositi 500 -600 parking mjesta.


181

U detaljnom urbanističkom planiranju, potrebe za parking mjestima procjenjuju se u zavisnosti od namene planiranih površina a predlaže se slijedeći normativ za osnovne grupe gradskih sadržaja:

- stanovanje (na 1000 m2) -------------- 8 pm (lokalni uslovi min 6 a max 9 pm); - proizvodnja (na 1000 m2) ------------ 10 pm (3-12 pm); - poslovanje (na 1000 m2) ------------- 15 pm (5-20 pm); - trgovina (na 1000 m2) ----------------- 30 pm (20-40 pm); - hoteli (na 1000 m2) -------------------- 15 pm (10-20 pm); - restorani (na 1000 m2) ---------------- 60 pm (20-100 pm); - za sportske dvorane, stadione i sl. ( na 100 posetilaca) ------12 pm.

Gornji normativ je predložen za optimističku prognozu rasta stepena motorizacije u kojoj će 2020.godine on iznositi oko 250PA/1000 stanovnika. Pješački tokovi- potezi Prostorni razmeštaj objekata javne namene definisao je i glavne pravce razvoja pešačkih koridora. Centralna gradska zona, u kojoj je smešten najveći broj javnih sadržaja, predstavlja područje na kojem postoji najintezivniji pešački saobraćaj. Međutim, neadekvatni poprečni profili pojedinih saobraćajnica sa veoma uskim trotoatima, nepostojanje trotoara ili loše stanje trotoara onemogućava efikasno odvijanje ovog vida saobraćaja. Tome u prilog ide i činjenica da veliki procenat dužine sekundarnih saobraćajnica na predmetnom području nema izgrađen trotoar. Nedostatak trotoara ili njihova neadekvatna širina primorava pešake da za svoje kretanje koriste površinu kolovoza čime ugrožavaju i sopstvenu, i bezbednost odvijanja motornog saobraćaja. Sa stanovišta veličine Žabljaka, konfiguracije terena i osnovne ulične mreže, kao i buduće prostorne organizacije, ocenjuje se da će pešački vid kretanja i u narednom periodu zauzimati značajan dio svih kretanja na teritoriji grada. U cilju poboljšanja uslova za pešački saobraćaj, neophodno je da saobraćajnice obavezno sadrže trotoare minimalne širine 1,5m. Položaj trotoara, njihove dimenzije i urbana oprema koja se duž njih postavlja treba da obezbede punu fizičku zaštitu pešaka od ostalih vidova saobraćaja. Pored obaveznih trotoara, bitan element bezbednog kretanja pešaka na uličnoj mreži su i adekvatno označena mjesta prelaza preko saobraćajnica. S tim u vezi, pešački prelazi moraju biti označeni tako da se jasno razlikuju od podloge trotoara i kolovoza. Na mjestima gdje kolovoz prelazi veći broj osoba, posebno ako je veći broj djece (obdanište, škola i sl. ), pešački prelazi se opremaju svetlosnom signalizacijom (mjesta utvrditi kroz izradu projekta tehničkog regulisanja saobraćaja), a prelazi na kojima kolovoz prelazi veći broj sliepih lica ili lica sa oštećenim vidom, opremaju se i posebnom zvučnom signalizacijom. Prolaz kroz pešacko ostrvo u sredini kolovoza izvodi se u nivou kolovoza i u širini pešackog prelaza, a najmanje 150 cm dužine u širini pešackog ostrva. Za savladavanje visinske razlike između trotoara i kolovoza koriste se rampe (kose ravni) nagiba do 8,3% (1:12), u dužini potrebnoj da se ovaj nagib ostvari. Kada su pešački koridori u pitanju, pored već formiranog pešačkog koridora u centralnoj zoni, nove pješačke koridore treba formirati i uz objekte sporta i rekreacije, kao i obale rijeka. Posebna saobraćajna infrastruktura za biciklistički saobraćaj nije planirana. Pješačke zone Posebna pješačka zona sa koncentracijom komercijalne i uslužne ponude, raznolikim urbanim mobilijarom je predviđena u centralnom potezu područja u ovom planskom dokumentu nazvanog Novi Žabljak, uz koridor vodene površine i okružena adekvatnim pojasom uređenog urbanog zelenila. Ostala infrastruktura saobraćaja Pumpne stanice i prateći putni objekti Glavna benzinska stanica locirana je u samom naselju, uz autobusku stanicu, i raspolaže većinom naftnih derivata osim TNG-a. Poseduje dva točiona mjesta sa četiri rezervoara od kojih su dva kapaciteta 30 t, jedan 10 t i jedan 4 t. Postojeći kapaciteti benzinskih stanica i njihov prostorni razmeštaj za grad privredne orijentacije ka razvoju turizma kao u Žabljaku nisu zadovoljavajući. Radi zadovoljavanja potreba planiranog sve većeg broja turista modernizovaće se postojeća interna benzinska pumpa i formiraće se poseban servis za motorna vozila sa službom pomoći na drumu na ulasku u Žabljak iz pravca Pljevalja u Kovačkoj dolini. Na glavnim saobrađajnim pravcima u koridoru puta izgradnja pumpne stanice je kompatibilna sa svim okolnim namjenama


182

uz uslov da ispuni sve potrebne uslove predviđene studijom uticaja projekta na životnu sredinu i bezbjednosne uslove. Heliodrom Na teritoriji naselja Žabljak u sjevernom djelu predviđen je helidrom na koti 1500 mnv. Za iybor mikrolokacije lokacije helidroma potrebno je birati pregledna mjesta koja nisu pod jakim uticajem vazdušnih struja i koja su lako dostupna drumskim vozilima. Prije gradnje potrebna je izrada studija lokacija, studija izvodljivosti i studija uticaja na životnu sredinu budućih helidroma Turističke žičare i ski liftovi U cilju poboljšanja turističke ponude područja Plana predlaže se realizacija sistema dvosednih turističkih žičara i ski liftova. Žičare će povezivati atraktivne turističke lokalitete pružajući se preko padina Durmitora i omogućavajući lak pristup i uživanje u prirodnim lepotama područja. Postojeće trase ski liftova i žičare se zadržavaju. Predložene su trase 6 novih ski liftova čija ukupna dužina iznosi 5,25 km. Pre izgradnje novih potrebno je aktivirati postojeću žičaru u blizini bivše skakaonice i okolini Crnog Jezera, kao jedne od najatraktivnijih na području Plana. Održavanje postojećih žičara i ski liftova i njihovo dovođenje u projektovano stanje prioritetan je zadatak u planskom periodu. Konačno definisanje trasa ovog atraktivnog i ekološki prihvatljivog vida prevoza uslijediće nakon detaljnih analiza relevantnih činioca kroz izradu neophodnih studija lokacija, studija opravdanosti i studija uticaja na životnu sredinu. ENERGETSKA I TK MREŽA I OBJEKTI Elektroenergetska mreža i objeki, termoenergetska infrastruktura i TK mreža i objekti integralno su prikazani za ukupno područje planskog dokumenta

HIDROTEHNIČKA MREŽA I OBJEKTI Snabdevanje vodom

Sjeverozapadni dio zone urbanističke razrade snabdijeva postojeći vodovod, koji predstavlja visočiju visinsku zonu gradskog sistema i dobija vodu iz izvorišta Studenac. Na nižim kotama funkcioniše snabdijevanje iz izvorišta "Oko" i "Mlinski potok". Na detaljnijem nivou planiranja potrebno je sagledati cijeli prostor gradske zone, i odrediti koncepciju i detalje dogradnje u novim zonama i rekonstrukcije postojeće mreže. U skladu s cjelokupnom koncepcijom će se, zavisno od dinamike izgradnje, odvijati rekonstrukcija ili zamjena postojeće vodovodne mreže. Razvoj mora biti praćen izgradnjom nove infrastrukture sa kapacitetom koji će odgovarati ne samo planskom, već i postplanskom periodu. Što se tiče novoizgrađenih zona, s obzirom na prostorni raspored budućih potreba za vodom, predlaže se postojeću mrežu dopuniti za primarni cjevovod u zapadnom djelu zahvata (naznačeno u grafičkom prilogu), koji će stvoriti prstenasti režim u vodovodnom sistemu i doprinjeti boljem snabdijevanju. Dalje je potrebno projektovati izgradnju ulične vodovodne mreže. Prilikom toga neophodno je poštovati sve preporuke za sanaciju i razvoj vodovodne mreže navedene u poglavlju Predlog rješenja vodosnabdijevanja. Sa obzirom na ograničene potencijale žabljačkih izvorišta, i na ambicije razvoja turizma i ostalih djelatnosti u razmatranoj zoni, potrebno je težiti što efikasnijem sistemu vodovoda sa minimalnim gubicima. Fekalna kanalizacija

Potrebni su projekti novih djelova gradske kanalizacione mreže i revizija postojećeg (odnosno novi) projekta stanice za čišćenje fekalnih otpadnih voda (PPOV). U gradskoj zoni predviđa se prikupljanje fekalnih otpadnih voda od svih proizvođača. Sve postojeće objekte potrebno je priključiti na gradski sistem fekalne kanalizacije. U mjestima, gdje je to neophodno, potrebno je tražiti podizanje otpadnih voda na nivoe gradskih kolektora. Dogradnju mreže je potrebno planirati tako, da se prikupljanje i oticanje fekalnih voda odvija pretežno gravitaciono sa minimalnim potrebama podizanja prepumpavanjem.


183

U grafičkom prilogu naznačena su dva planirana kolektora. Kolektor u istočnom dijelu zone prikupljaće otpadne vode na niskim kotama, i pred samim postrojenjem za prečišćavanje otpadnih voda biće potrebno izgraditi pumpnu stanicu. Novi kolektor u zapadnom dijelu zone će, uz pažljivo planiranje, gravitaciono drenirati veći dio novoizgrađenih površina. Novi kolektori će takođe oticati prema lokaciji Klještina, ali u blizini postrojenja za prečišćavanje, otpadne vode će se podizati pumpnim postrojenjem na potrebnu kotu.U samoj blizini Otoke morfologija terena diktira potrebu za prepumpavanjem na visočije kote.


184

NIVO sagledavanja 3 za utvrđene ostale centre i naselja Na ovom nivou sagledavanja date su planske projekcije za površine naselja koje su na nivou 1 planirane kao prostorno homogene i zaokružene izgrađene i neizgrađene površine pojedinih naselja, a koje su namijenjene za stanovanje, rad i odmor, javne objekte, infrastrukturu i površine posebne namjene, kao i zelene površine u naseljima. Za njih su definisana pravila građenja i smjernice sa urbanističko-tehničkim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora. Međutim, primjena pravila građenja za izgradnju kapaciteta na dijelu područja koje je obuhvaćeno granicama izrade PPPN za područje Durmitora je moguća tek po usvajanju i donošenju predmetnog PPPN. Ukoliko se planskim projekcijama PPPN promijene pojedini parametri ili uslovi, primjenjivaće se pravila građenja iz tog plana. 1) Pravila građenja sa smjernicama sa urbanističko-tehničkim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora Za naselja su pravilima građenja definisani izgradnja stambenih i drugih objekata, uređenje centralnih djelova naselja, način formiranja urbanističkih parcela i uslovi za reregulaciju objekata, kao i uređenje prostora za privredne aktivnost i javne objekte. Smjernicama sa urbanističko-tehničkim uslovima za uredjenje i izgradnju prostora definisani su uslovi regulacije i nivelacije saobraćajnica, način snabdjevanje vodom, energijom i telekomunikacionom infrastrukturom. STANOVANJE U SUBOPŠTINSKIM CENTRIMA - CENTRIMA ZAJEDNICA NASELJA Subopštinski centar i centar zajadnice sela i ostala naselja poluurbanog tipa U pogledu iskorišćenosti zemljišta urbanistički parametri treba da budu slijedeći: 1) stanovanje malih gustina na građevinskom zemljištu naseljenog mjesta poluurbanog tipa: Ovaj tip obuhvata parcele na kojima su slobodno stojeće stambene zgrade, dvojne zgrade i kuće u nizu koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi na nivou naselja su:

- gustina stanovanja 60 stanovnika/ha - indeks izgrađenosti: 800-1200 m2 neto stambene površine/ha

Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,8 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,4 Uslovi gradnje i regulacije Gradnja je moguća na parceli koja ima uzlaz na javni put. Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 2,5m od ograde susjeda. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorišta. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, stambeno turističkih objekata, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoćni objekti i garaže. Na parceli se može podići drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanističke parametre. U okviru tipa stanovanje malih gustina na građevinskom zemljištu naseljenog mjesta, predviđena su dva podtipa i to: 1a) stanovanje malih gustina na građevinskom zemljištu naseljenog mjesta poluurbanog tipa - NA POKRENUTOM TERENU Odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 250m2


185

- maksimalna spratnost stambene zgrade nije određena već zavisi od kosine terena - maksimalna visina stambene zgrade na višoj koti je 8.0m Dozvoljena gradnja i uslovi gradnje i regulacije su isti kao kod osnovnog tipa - stanovanje malih gustina na građevinskom zemljištu naseljenog mjesta Podtip 1b) individualno stanovanje malih gustina i mješvita gradnja u naseljenom mjestu - u koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog državnog puta Prema važećem Zakonu o putevima ("Sl. list RCG", br. 42/04 od 22.06.2004) u članu 70 stoji da se pored javnih puteva ne mogu graditi stambene i druge zgrade, podizati postrojenja i uređaji i graditi drugi objekti na određenoj udaljenosti od tih puteva (zaštitni pojas). Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smještaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, kao i saobraćajnu površinu komercijalnog objekta pored autoputa, magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omogućen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraćaja (ugostiteljski, turistički, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti), na osnovu građevinske i upotrebne dozvole nadležnog organa. U ovoj zoni dozvoljeni su stambeni i poslovni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti, ostali privredni objekti, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Izuzetno se u predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. RURALNO INDIVIDUALNO STANOVANJE MALIH GUSTINA - NA POLJOPRIVREDNOM ZEMLJIŠTU Odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade poljoprivrednog domaćinstva van građevinskog zemljišta naselja, koje imaju sopstvenu parcelu sa pristupom sa javnog puta, sa ekonomskim i stambenim dijelom poljoprivrednog domaćinstva, a na kojoj se do 30% površine parcele može predvidjeti za stambeni dio. U gornjem slučaju osnovni programsko prostorni elementi za izgradnju stambenog objekta poljoprivrednog domaćinstva za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 300m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,4 - koeficijent zauzetosti tla ukupne parcele 0,2 Na stambenom dijelu parcele dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti. Na ekonomskom dijelu parcele dozvoljeni su ekonomski objekti domaćinstva i objekti u funkciji poljoprivrede i poljoprivredne proizvodnje. Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju uvučenu min. 6,0m od regulacione linije puta. Minimalna međusobna udaljenost objekata iznosi 4,0 m od ograde susjeda. U okviru tipa ruralno individualno stanovanje malih gustina - NA POLJOPRIVREDNOM ZEMLJIŠTU, predviđen je jedan podtip i to: Podtip 2a) individualno stanovanje malih gustina i mješovita gradnja van naseljenog mjesta - u koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog državnog puta


186

Prema važećem Zakonu o putevima ("Sl. list RCG", br. 42/04 od 22.06.2004) u članu 70 stoji da se pored javnih puteva ne mogu graditi stambene i druge zgrade, podizati postrojenja i uređaji i graditi drugi objekti na određenoj udaljenosti od tih puteva (zaštitni pojas). Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smještaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, kao i saobraćajnu površinu komercijalnog objekta pored autoputa, magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omogućen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraćaja (ugostiteljski, turistički, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti), na osnovu građevinske i upotrebne dozvole nadležnog organa. U ovoj zoni dozvoljeni su stambeni i poslovni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti, ostali privredni objekti, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Izuzetno se u predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Tip R - KUĆE ZA ODMOR Kao što je već navedeno, potrebu za vikend kućama usmjeriti na postojeća napuštena kućišta seoskih atara, s tim da postoji realna mogućnost komunalnog opremanja istih lokacija. U već formiranim zonama kuća za odmor primijeniti slijedeće smjernice: - ograničiti dalje neracionalno širenje građevinskog reona; - svoditi izgrađene površine na što manju mjeru, koristeći tipove i način izgradnje koji zauzimaju najmanje prostora i minimalno utiču na promjenu karaktera prirodne sredine; - očuvanje svih postojećih prirodnih vrijednosti: izvori, livade, proplanci, pejzaži. a) osnovna pravila korišćenja zemljišta: - min.veličina parcele 4,0-6,0ari; - min. širina fronta parcele 10,0m; - svaka parcela mora imati kolski prilaz sa javne saobraćajnice. b) osnovna pravila izgradnje objekata: - maks. indeks izgrađenosti 0,6; - maks. indeks iskorišćenosti 40; - maks. spratnost objekta Po+P+Pk. (podrum+prizemlje+potkrovlje); - min. udaljenost slobodno-stojećih objekata od susjedne parcele 1,5m; - min. udaljenost od susjednog objekta 5,0m; - omogućuje se i izgradnja garaža i ostava za alat, naročito uz objekat, ako veličina i oblik parcele zadovoljavaju; - preporučuje se upotreba lokalnih materijala sa primjenom arhitektonskih oblika i formi lokalne arhitekture; - preporučuje se ograđivanje parcela živom zelenom ogradom maks. visine 1,5m. STANOVANJE U OSTALIM NASELJIMA SEOSKOG TIPA Ostala seoska naselja U pogledu iskorišćenosti zemljišta planirani urbanistički parametri treba da budu slijedeći: Tip 1) individualno stanovanje malih gustina unutar građevinskog rejona seoskog naselja Odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put. Osnovni programsko prostorni elementi na nivou naselja su:

- gustina stanovanja 20-40 stanovnika/ha


187

- indeks izgrađenosti: 400-800 m2 neto stambene površine/ha. Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 400m2 - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,8 - koeficijent zauzetosti tla parcele 0,4 Uslovi gradnje i regulacije Gradnja je moguća na parceli koja ima uzlaz na javni put. Minimalna međusobna udaljenost slobodno stojećih objekata iznosi 2,5m od ograde susjeda. Ne mogu se graditi ekonomski i poljoprivredni objekti u stambenom dijelu dvorišta. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, stambeno turističkih objekata, prodavnice i zanatske radnje, koje ni na koji način ne ometaju osnovnu namjenu i koje služe svakodnevnim potrebama stanovnika područja, poslovne djelatnosti koje se mogu obavljati u stanovima, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo i sport i ostali objekti društvenih djelatnosti koji služe potrebama stanovnika područja. Na parceli se kao zasebni objekti mogu graditi i pomoćni objekti i garaže. Na parceli se može podići drugi objekat, ukoliko ukupna gradnja na parceli zadovoljava propisane urbanističke parametre. U okviru tipa individualno stanovanje malih gustina unutar građevinskog rejona seoskog naselja, predviđena su dva podtipa i to: Podtip 1a) individualno stanovanje malih gustina unutar građevinskog rejona seoskog naselja - NA POKRENUTOM TERENU Odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade, izuzetno i dvojne zgrade koje imaju sopstvenu ogradjenu gradjevinsku parcelu sa izlaskom na javni put, ali koje su na zemljištu sa izraženom konfiguracijom i visinskim razlikama na nivou parcele. Osnovni programsko prostorni elementi za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 350m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade nije određena već zavisi od kosine terena - maksimalna visina stambene zgrade na višoj koti je 8.0m Dozvoljena gradnja i uslovi gradnje i regulacije su isti kao kod osnovnog tipa - stanovanje malih gustina na građevinskom zemljištu seoskog naselja. Podtip 1b) individualno stanovanje malih gustina i mješvita gradnja u naseljenom mjestu - u koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog državnog puta Prema važećem Zakonu o putevima ("Sl. list RCG", br. 42/04 od 22.06.2004) u članu 70 stoji da se pored javnih puteva ne mogu graditi stambene i druge zgrade, podizati postrojenja i uređaji i graditi drugi objekti na određenoj udaljenosti od tih puteva (zaštitni pojas). Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smještaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, kao i saobraćajnu površinu komercijalnog objekta pored autoputa, magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omogućen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraćaja (ugostiteljski, turistički, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti), na osnovu građevinske i upotrebne dozvole nadležnog organa. U ovoj zoni dozvoljeni su stambeni i poslovni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti, ostali privredni objekti, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Izuzetno se u predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa.


188

Tip 2) ruralno individualno stanovanje malih gustina na poljoprivrednom zemljištu van seoskog naselja za potrebe stanovanja poljoprivrednog domaćinstva Odnosi se na slobodno stojeće stambene zgrade poljoprivrednog domaćinstva van građevinskog zemljišta naselja, koje imaju sopstvenu parcelu sa pristupom sa javnog puta, sa ekonomskim i stambenim dijelom poljoprivrednog domaćinstva, a na kojoj se do 30% površine parcele može predvidjeti za stambeni dio. U gornjem slučaju osnovni programsko prostorni elementi za izgradnju stambenog objekta poljoprivrednog domaćinstva za parcelu su: - minimalna površina djela parcele za individualno stanovanje 300m2 - maksimalna spratnost stambene zgrade do P do P+Pk - najveći dozvoljeni indeks izgradjenosti na ukupnoj parceli 0,4 - koeficijent zauzetosti tla ukupne parcele 0,2 Na stambenom dijelu parcele dozvoljeni su: izgradnja stambenih objekata porodičnog stanovanja, poljoprivrednih i ekonomskih objekata poljoprivrednog domaćinstva, prodavnice i zanatske radnje, kao i ugostiteljski objekti i manji turistički objekti za smještaj i mješoviti (stambeno turistički) objekti. Na ekonomskom dijelu parcele dozvoljeni su ekonomski objekti domaćinstva i objekti u funkciji poljoprivrede i poljoprivredne proizvodnje. Uslovi gradnje i regulacije Novi objekti moraju se postaviti na građevinsku liniju uvučenu min. 6,0m od regulacione linije puta. Minimalna međusobna udaljenost objekata iznosi 4,0 m od ograde susjeda. U okviru tipa individualno stanovanje malih gustina van naseljenog mjesta, predviđen je jedan podtip i to: Podtip 2a) individualno stanovanje malih gustina i mješovita gradnja van naseljenog mjesta - u koridoru regionalnog, magistralnog ili drugog državnog puta Prema važećem Zakonu o putevima ("Sl. list RCG", br. 42/04 od 22.06.2004) u članu 70 stoji da se pored javnih puteva ne mogu graditi stambene i druge zgrade, podizati postrojenja i uređaji i graditi drugi objekti na određenoj udaljenosti od tih puteva (zaštitni pojas). Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu otvarati rudnici i kamenolomi, graditi krečane i ciglane, vaditi šljunak i pijesak, graditi šljunkare ili glinokopi, podizati industrijske zgrade i postrojenja, kao i slični objekti iznosi pored autoputeva i magistralnih puteva 60 metara, pored regionalnih puteva 40 metara, a pored lokalnih puteva 20 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Širina zaštitnog pojasa u kome se ne mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade, kopati rezervoari, septičke jame i sl., niti podizati električni dalekovodi iznosi: pored autoputeva 40 metara, pored magistralnih puteva 25 metara, pored regionalnih puteva 15 metara, a pored lokalnih puteva 10 metara, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. U zaštitnom pojasu dozvoljeno je graditi stanicu za snabdijevanje motornih vozila gorivom, autoservis, objekat za privremeni smještaj onesposobljenih vozila, putnu bazu, autobazu za pružanje pomoći i informacija učesnicima u saobraćaju, kao i saobraćajnu površinu komercijalnog objekta pored autoputa, magistralnog puta, regionalnog puta i lokalnog puta, kojem je omogućen prilaz na te puteve i koji je u funkciji tih puteva i saobraćaja (ugostiteljski, turistički, trgovinski, sportsko-rekreacioni i sl. objekti), na osnovu građevinske i upotrebne dozvole nadležnog organa. U ovoj zoni dozvoljeni su stambeni i poslovni objekti, prodavnice, ugostiteljski objekti i zanatske radnje, koje ne ometaju stanovanja, a koje služe za opsluživanje područja, objekti za upravu, vjerski objekti, objekti za kulturu, zdravstvo, sport i ostali objekti za društvene djelatnosti, poslovni i kancelarijski objekti, ostali privredni objekti, benzinske pumpe uz uslov dobijanja posebnih uslova, u skladu sa zakonom. Izuzetno se u predjelima sa nepovoljnom topografijom mogu graditi stambene, poslovne, pomoćne i slične zgrade i u zaštitnom pojasu, ali ne bliže od 15 metara pored magistralnih puteva, 10 metara pored regionalnih puteva i 5 metara pored lokalnih puteva, računajući od spoljne ivice putnog pojasa. Tip R - KUĆE ZA ODMOR Kao što je već navedeno, potrebu za vikend kućama usmjeriti na postojeća napuštena kućišta seoskih atara, s tim da postoji realna mogućnost komunalnog opremanja istih lokacija. U već formiranim zonama kuća za odmor primijeniti slijedeće smjernice: - ograničiti dalje neracionalno širenje građevinskog reona; - svoditi izgrađene površine na što manju mjeru, koristeći tipove i način izgradnje koji zauzimaju najmanje prostora i minimalno utiču na promjenu karaktera prirodne sredine;


189

- očuvanje svih postojećih prirodnih vrijednosti: izvori, livade, proplanci, pejzaži. a) osnovna pravila korišćenja zemljišta: - min.veličina parcele 4,0-6,0ari; - min. širina fronta parcele 10,0m; - svaka parcela mora imati kolski prilaz sa javne saobraćajnice. b) osnovna pravila izgradnje objekata: - maks. indeks izgrađenosti 0,6; - maks. indeks iskorišćenosti 40; - maks. spratnost objekta Po+P+Pk. (podrum+prizemlje+potkrovlje); - min. udaljenost slobodno-stojećih objekata od susjedne parcele 1,5m; - min. udaljenost od susjednog objekta 5,0m; - omogućuje se i izgradnja garaža i ostava za alat, naročito uz objekat, ako veličina i oblik parcele zadovoljavaju; - preporučuje se upotreba lokalnih materijala sa primjenom arhitektonskih oblika i formi lokalne arhitekture; - preporučuje se ograđivanje parcela živom zelenom ogradom maks. visine 1,5m. POVRŠINE, MREŽE I OBJEKTI OD OPŠTEG INTERESA Javni objekti od opšteg interesa i javne površine i infrastrukturni i komunalni objekti od posebnog interesa za lokalnu samoupravu (urbanističko-tehnički uslovi, smjernice, uslovi priključenja) Kriterijumi i smjernice za izgradnju javnih objekata: - Veličina objekta (gabarit i spratnost) mora biti u skladu sa važećim propisima za odgovarajuće djelatnosti koje će se obavljati u objektu, uz primjenu konstrukcija, materijala, arhitektonskih oblika i formi prilagođenih ambijentu u kome se objekti grade. - Isti objekti mogu imati podrumski ili suterenski dio ako ne postoje smetnje geotehničke ili hidrotehničke prirode. - Površine za zelene površine kompleksa moraju biti minimum 20% od površine lokacije. Javna administracija Javni objekti su pošte, banke, uprava, administracija i ustanove. Arhitektonska rješenja javnih objekata rade se po pravilu na osnovu Urbanističkog projekta ili konkursa. Maksimalna visina objekata treba da je usklađena sa okruženjem i ambijentom, kao i visinskom regulacijom susjednih objekata, a po pravilu ne treba da je veća od P+3+Pk. Nadziđivanje objekata, kao sanacija ravnih krovova može biti sprat i potkrovlje sa kosim krovom – složenim ili viševodnim, sprat sa kosim krovom iza atike, minimalnog nagiba. Prostorije javnih službi (milicija, banka, telekomunikacije):

mogu biti u okviru jednog objekta, BRGP 12 m2/zaposlenom

Objekti društvenog standarda i usluga U zavisnosti od ranga naselja, potreba stanovnika i prostornih mogućnosti lokacije, neophodno je planirati bolje infrastrukturno opremanje i nestambene sadržaje za zadovoljavanje svakodnevnih i povremenih potreba uz poštovanje slijedećih normativa: Preporuke i kriterijumi racionalnosti za formiranje ustanova javnih službi i centralnih naseljskih sadržaja:

ŠKOLSKO I PREDŠKOLSKO OBRAZOVANJE Površine za školstvo su površine koje su planskim dokumentom namijenjene prvenstveno obrazovanju. Dozvoljeni su: dječji vrtići, osnovne škole, srednje škole, univerziteti i visoke škole i objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Predškolsko obrazovanje Površina parcele - min. 10m2 po detetu ; Površina objekta - min. 6,5m2 BGP po detetu;


190

Radijus gravitacije - 600 - 1000m od mjesta stanovanja. Po potrebi moguće i organizovano čuvanje djece po kućama većih domaćinstava

Osnovno obrazovanje Površina parcele - min. 15m2 po učeniku ; Površina objekta - min. 6,0m2 BGP po detetu; Učionički prostor - 2,0m2 po učeniku; Broj učenika u odjeljenju - 25 do 30; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 15 učenika; Radijus gravitacije – 1500m u gradskim naseljima, a 5km od mjesta stanovanja na seoskom području, uz obavezu obezbjeđenja prevoza učenika na relaciji mjesto stanovanja – škola, ako su relacije veće.

univerzalni tereni i tereni za male sportove pri školi biblioteka pri školi

10 korisnika/1000 stanovnika; ZDRAVSTVO I SOCIJALNA ZAŠTITA Površine za zdravstvo su površine koje planskim dokumentom namijenjene prvenstveno zdavstvu. Dozvoljeni su sljedeći objekti: bolnice, sanatoriji, poliklinike i drugi zdravstveni objekti i objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Socijalna zaštita 1. Dom za smeštaj osoba sa funkcionalnim i mentalnim smetnjama:

Površina parcele - min. 30m2 po korisniku ; Površina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku;

2. Dom za smeštaj djece bez roditeljskog staranja: Površina parcele - min. 35m2 po detetu ; Površina objekta - min. 15m2 BGP po detetu;

3. Dom za penzionere: Površina parcele - min. 45m2 po korisniku ; Površina objekta - min. 20m2 BGP po korisniku.

Zdravstvena zaštita 1. Dom zdravlja:

Gravitacijono područje - oko 12.000 stanovnika; Površina parcele - 0,2m2 po stanovniku ; Površina objekta - min. 0,11m2 BGP po stanovniku;

2. Zdravstvene stanice i ambulante: Gravitacijono područje - oko 1.500 stanovnika za ambulantu i

3.000-5.000 stanovnika za zdravstvenu stanicu; Površina parcele - 0,005m2 po stanovniku ; Površina objekta - min. 0,003m2 BGP po stanovniku. BRGP – 0,05 m2/stanovniku; Radijus opsluživanja max 4 – 5km

KULTURA, SPORT I REKREACIJA Površine za kulturu su površine koje planskim dokumentom namijenjene prvenstveno razvoju kulture. Dozvoljeni su sljedeći objekti: kulturne institucije, bioskopi i objekti i institucije za opsluživanje područja, koje odgovaraju karakteristikama područja. Kultura Dimenzionisanje kulturnih sadržaja u seoskim naseljima treba da se bazira na principu da za svakih 1000 stanovnika treba obezbijediti najmanje 180m2 izgrađenog prostora ra različite kulturne i društvene potrebe. Predviđeni prostori treba da budu fleksibilni, uz mogućnost uvođenja mobilnih biblioteka, bioskopa ili kamernih scena. odnosno višenamjensko korišćenje objekata. Biblioteke i čitaonice predvideti za pojednina seoska naselja (ili grupu naselja) i to u okviru škola ili prostorija mjesnih zajednica. Preporuke za organizovanje objekata kulture:


191

1. Biblioteke i čitaonice: Broj knjiga - 3 - 4 knjige po stanovniku; Potrebna površina - 0,001m2 BGP po knjizi; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 1000 knjiga;

2. Bioskopi: Kapacitet - 20 korisnika na 1000 stanovnika; Površina objekta - 2m2 na 1 sedište; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 50 sedišta;

3. Univerzalna sala: Kapacitet - 10 sedišta na 1000 stanovnika; Površina objekta - min. 4,6m2 BGP po korisniku;

4. Pozorište: Kapacitet - 6 - 10 sedišta na 1000 stanovnika; Površina objekta - 8m2 na 1 sedište; Broj zaposlenih - 1 zaposleni na 10 sedišta;

5. Kulturno umetnička društva: Kapacitet - 20 članova na 1000 stanovnika; Potrebna površina - min. 1,35m2 BGP po članu.

Fizička kultura, sport i rekreacija Površina parcele (kompleksa) - min.10m2 slobodnih otvorenih poršina po stanovniku; Površina objekta - min. 0,25m2 BGP po stanovniku.

Objekte i prateće sadržaje planirati u svim naseljima, ali tako da se najveći broj sportskih aktivnosti može obaviti u mjestu stanovanja. Na ovaj način će se što veći broj stanovnika aktivnije baviti sportom. U seoskim naseljima zone sporta i rekreacije treba uskladiti sa lokalnim potrebama, što se posebno odnosi na vrstu sporta, kapacitet objekata i način obrade terena. MREŽA INFRASTRUKTURE Kriterijumi i smjernice za izgradnju vodovodne mreže - Uličnu mrežu trasirati ispod kolovoza na 1,0 m ivice od kolovoza, a ako za to ne postoje uslovi pa cevovod mora da prelazi preko parcela mimo ulice strogo paziti da se prilikom kopanja rova za polaganje cevovoda ne ugroze susjedni objekti, imajući u vidu i buduću izgradnju na tim potezima (prema urbanističkim planovima). - Dubina ukopavanja: minimum 1,0 - 2,0 m prema uslovima konfiguracije terena. - Mrežu polagati uvijek ako je to moguće u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mreže. - Poželjno je da se cevovodi polažu blagovremeno, pri izgradnji saobraćajnica, kada za to postoje uslovi (planirane saobraćajnice). - Ako se u istom roku polažu vodovodi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zaštite. - Za mrežu koja se trasirala van naselja važe ista pravila kao i za polaganje cevovoda u naseljenim mjestima. - Seoski vodovodi, kao i privatni mogu se izgraditi prema posebnim vodoprivrednim uslovima, koje izdaje nadležni opštinski organ. - Za polaganje vodovodne mreže kroz putno zemljište višeg ranga, ispod pruga i vodotokova potrebno je pribaviti mišljenje i posebne uslove od nadležnih organa i organizacija. Kriterijumi i smjernice za izgradnju kanalizacione mreže - Uličnu mrežu trasirati ispod kolovoza na minimum 1,0 m dubine ukopavanja, sa obaveznim kaskadama ako konfiguracija terena zahtjeva. - Ako cevovod mora da se postavlja preko parcela mimo ulica strogo paziti da se prilikom kopanja rova za polaganje cevovoda ne ugroze susjedni objekti, imajući u vidu i buduću izgradnju na tim potezima (prema urbanističkim planovima). - Ako je to moguće mrežu uvijek polagati u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mreže. - Prilikom izgradnje novih saobraćajnica obavezno da se postavljaju cevovodi, da se kasnije ulica ne bi raskopavala (prema planovima trasiranja mreže infrastrukture na pojedinim potezima naselja).


192

- Ako se u istom rovu polažu vodovi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zaštite. - Za izvođenje radova na polaganju ovih cevovoda na trasama izvan naselja, privatnih mreža kanalizacije i na trasama ispod kapitalnih objekata važe ista pravila kao kod polaganja vodovodne mreže. Kriterijumi i smjernice za izgradnju postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda Postrojenje za prečišćavanje otpadnih voda gradiće se u svemu prema odgovarajućem idejnom projektu koji je sastavni dio dokumentacije plana a lokacija je odrđena u grafičkom dijelu plana. Ovim planom daju se osnovni kriterijumi i smjernice za izradu tehničke dokumentacije i izgradnju postrojenja.

URBANISTIČKO TEHNIČKI USLOVI ZA IZGRADNJU POSTROJENJA ZA PREČIŠĆAVANJE OTPADNIH VODA U ŽABLJAKU:

Prihvatno područje budučeg postrojenja za prečišćavanje (u nastavku PPOV) obuhvata naselje Žabljak. Zbog etapnog priključivanja stanovništva na sistem javne kanalizacije, optimalna je izgradnja PPOV u dvije faze. U 1. fazi se izgradi PPOV kapaciteta cca 2.000 ES, u 2. fazi se PPOV može prema potrebi proširiti na konačni kapacitet (broj stanovnika opštinskog centra Žabljaka prognozirani ovim planom za 2021. godinu je 3190). Postojeći separatni sistem kanalizacije na užem području grada Žabljak (1. faza izgradnje postrojenja) je praktično u potpunosti izgradjen. Na užem području grada Žabljak se prikupljaju i odvode otpadne vode od cca 1.200 - 1.300 stanovnika, a ukupni broj kreveta u hotelu Planina, Žabljak i ostalim manjim hotelima na užem području grada Žabljak je prema procjenama cca 700. Prema tome, u 1. fazi je potreban kapacitet PPOV od cca 2.000 ES. U blizini lokacije postrojenja ni u širem prostoru nema površinskog recipijenta. Kao jedino rješenje ostaje ponor na lokaciji Klještina, koji je i sada u funkciji recipijenta za otpadne vode. Predlaže se primarno (mehaničko) i sekundarno (biološko) prečišćavanje. Tercijarno prečišćavanje (azot i fosfor) nije predviđeno zbog prirode recipijenta (eutrofizacija nije moguća). Kako se radi o separatnom sistemu kanalizacije, turističkom karakteru grada i niskim zimskim temperaturama vazduha i otpadne vode, nameće se upotreba mehaničkog prečišćavanja u emšeru (Imhoff tank) i biološkog prečiščavanja sa fiksiranom biomasom (prokapnik sa dodatnom ventilacijom).

• Za lokaciju postrojenja najbolje odgovara katastarska parcela br. 1815. Predviđena lokacija PPOV nalazi se pored depresije pa nema podzemne vode ni opasnosti visoke vode.

• Efluent istiće u ponor. • Geomehanički uslovi na lokaciji nijesu poznati; potrebno je uraditi bar minimalna

ispitivanja. • Rad postrojenja je potpuno automatski, tako da upravni dio za operatera postrojenja u

1. fazi izgradnje (zbog smanjenja troškova investicije) nije neophodan. • Prečišćena voda treba da se u ispustni u kanal preliva preko mjernog šahta, koji će se

koristiti i za uzorkovanje efluenta. • Nadzemni dio prokapnika zatvoriti i termički izolovati. • Priključak vodovodne vode je iz gradske mreže javnog vodovoda. • Kompleks postrojenja povezati na gradsku elektrodistributivnu mrežu prema uslovima

nadležne elektrodistribucije. • Priključak na tk-mrežu je prema uslovima nadležne tk- službe. • Projekat i izgradnja PPOV moraju biti u potpunosti usklađeni sa važećom zakonskom

regulativom.


193

Skica: Predlog rješenja lokacije postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u Žabljaku Kriterijumi i smjernice za izgradnju atmosferske kanalizacione mreže - Uličnu mrežu trasirati ispod kolovoza, na udaljenju 1,5 m od osovine kolovoza - Ista mreža obavezno se mora postaviti iznad podzemnih voda, uz obavezno zaptivanje spojeva. - Mrežu polagati, uvijek, ako je to moguće u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektro i telefonske mreže. - Ako se u istom rovu polažu i vodovi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zaštite. - Poželjno je da se cevovodi polažu blagovremeno, pri izgradnji saobraćajnica, naravno kada za to postoje uslovi (planirane saobraćajnice).


194

Kriterijumi i smjernice za izgradnju elektroenergetske mreže Elektroenergetski objekti se grade u skladu odredbama Zakona o planiranju i uređenju prostora, Prostornom planu, tehničkim i drugim propisima. Odobrenje za izvođenje radova ispod, iznad ili pored el. energetskog objekta izdaje energetski subjekt koji je vlasnik, odnosno korisnik energetskog objekta. U skladu sa navedenim naglašava se slijedeće: Zabranjuje se izgradnja stanbenih, ugostiteljskih objekata, proizvodnih objekata i ostalih u zaštitnoj zoni dalekovoda. Prilikom izgradnje objekata držati se važećih tehničkih propisa za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1KV do 400KV i objekata elektroenergetske infrastrukture. Van zaštitne zone: - Gradnju svih objekata, a naročito objekata za stalan boravak ljudi, treba graditi što dalje od dalekovoda 110kV i 220kV (min. 25m od DV 110kV, odnosno 30m od DV 220kV). Za dobijanje odobrenja za izgradnju objekata u blizini vodova navedenog naponskog nivoa potrebno je pribaviti saglasnost od nadležne JP za prenos el. energije, koje će kao subjekt koji koristi el.energetske objekte, utvrditi uslove za izgradnju. - Gradnju objekata za stalan boravak ljudi, kao i drugih objekata treba izbegavati i u blizini vodova 35kV i 10kV, odnosno u zoni od min. 5m levo i desno horizontalno od projekcije najbližeg provodnika u neotklonjenom stanju. Ukoliko se iz nekih opravdanih razloga mora graditi u navedenoj zoni, potrebno je prije početka izgradnje pribaviti saglasnost od nadležne JP na elaborat koji treba da uradi ovlašćena projektantska organizacija za takve poslove a koji treba da sadrži:

- Uzdužni i poprečni profil trase dalekovoda u rasponu ukrštanja (geodetski snimak) sa prikazom visine stubova i provodnika iznad zemlje. - Situacioni prikaz položaja objekta u odnosu na dalekovod. - Potreban proračun. - Zaključak o ispunjenosti svih uslovaiz tehničkih propisa i mišljenje da li se izgradnjom u blizini el. energetskog objekta ugrožava bezbednost ljudi i imovine.

- Ukoliko nijesu ispunjeni tehnički uslovi po Zakonu, odnosno Pravilniku, investitor je dužan da podnese zahtjev nadležnoj službi "ED" za izdavanje Tehničkih uslova za izmešanje el. energetskog objekta (ukoliko za to postoji mogućnost), kao i da zaključi ugovor o finansiranju i drugim međusobnim pravima i obavezama u vezi eventualnog izmeštanja elektro energetskog objekta. Sigurnosne visine, sigurnosne udaljenosti i druge mjere zaštite uslovljene su važećim tehničkim propisima za izgradnju nadzemnih elektroenergetskih vodova nazivnog napona od 1KV do 400KV i objekata elektroenergetske infrastrukture. Orijentacione površine za planiranje i projektovanje objekata elektroenergetske infrastrukture su:

Razvodno TS postrojenje 400kv: 6 ha TS 220 KV: 4ha TS 110 KV: 2 – 3 ha TS 35KV: 1 ha Pravila izgradnje razvodnih postrojenja: u blizini razvodnih postrojenja zabranjuje se izgradnja svih vrsta objekata bez obzira na namenu. Prilikom izgradnje držati propisa nadležne elektroenergetske službe.

Ukrštanje i paralelno vođenje elektroenergetskih vodova sa ostalim komunalnim sistemima - Nadzemna elektroenergetska mreža nazivnog napona od 1 do 400KV izvodi se u vidu nadzemnih elektroenergetskih vodova koji pdrazumevaju skup svih djelova koji služe za nadzemno vođenje provodnoka koji prenose i razvode električnu energiju: provodnici, zaštitna užad, zemljovodi, izemljivači izolatori, nosači, konzole, stubovi i temelji.Približavanje i ukrštanje sa ostalim vodovima,približavanje i sigurnosna visina dati su u Službenom listu SFRJ br.65/88. Kriterijumi i smjernice za izgradnju mašinskih instalacija (termičkih i gasnih) - Toplovodne instalacije se polažu na dubini od 0,80 - 1,0 m, na rastojanju 1,0 m od regulacione linije; - Sve zaštitne cevi u kojima se polažu vodovi izvesti blagovremeno pri izgradnji saobraćajnica, da se naknadno ne bi prekopavalo; - U istom rovu nikada ne polagati elektroenergetske vodove i toplovode ili parovode.


195

Kriterijumi i smjernice za izgradnju telekomunikacione mreže : - Trase postojećih optičkih i mrežnih kablova zadržavaju se ako su u pojasu trotoara ili u zelenoj traci ulice i ako ne ugrožavaju lokaciju drugih planiranih objekata; - Za polaganje kablova potrebno je obezbijediti prostor u trotoarima postojećih ili planiranih ulica ili u putnom zemljištu regionalnih magistralnih puteva, na dubini od 1,0 m. Ako ulica nama trotoar kablovi se polažu na 0,5m od regulacione linije; - Mrežu polagati u suprotnoj strani ulice od planirane ili izvedene elektromreže, uvijek gdje je to moguće; - Ako se u istom rovu polažu i vodovi drugih instalacija moraju se zadovoljiti minimalna propisana rastojanja zaštite; - Rastojanje kablova od podzemnih djelova objekata: minimalno 0,5 m; - Sve zaštitne cevi i šahte u kojima se polažu vodovi izvesti blagovremeno pri izgradnji saobraćajnica, da se naknadno ne bi prokopavalo; - Bazne radio stanice se mogu postavljati na javnim slobodnim površinama ili na odgovarajućem objektu; - Javne telefonske govornice mogu se postavljati na mjestima gdje postoji mogućnost polaganja priključnog kabla i gdje je frekvencija ljudi velika: na prilazima i u javnim objektima (škole, železničke i autobuske stanice, sportski objekti, objekte kulture, i sl.) na trgovima, trotoarima ulica, parkovima i drugim prostorima gdje njihove lokacije na ometaju pešački i drugi saobraćaj, ne zatvaraju ulaze, prilaze i slično. JAVNE POVRŠINE Kriterijumi i smjernice za izgradnju i rekonstrukciju saobraćajne mreže (javni putevi i ulice) - Svi putevi na teritoriji Plana dele se u dvije osnovne grupe:

- Državni putevi. - Opštinski putevi.

Državni putevi se kategorišu prema Zakonu o putevima, pravilima i propisima za izgradnju i održavanje državnih puteva. - Osnovna linija za obeležavanje putnog pojasa, regulacionih linija, trotoara, bankina i kolovoza, je osovina puta. - Osovina puta u urbanističko planskoj i projektnoj dokumentaciji mora biti definisana analitičko geodetskim tačkama iz državne katastarske mreže. - Osovinu puta na terenu uspostavlja - obeležava Opštinska služba za katastar nepokretnosti, ili ovlašćena geodetska agencija, odnosno preduzeće koje ima licencu za izvođenje radova inženjerske geodezije, a na osnovu Glavnog građevinskog projekta za koga je izdata građevinska dozvola. - Na osnovu uspostavljene osovine puta vrši se obeležavanje svih ostalih elemenata puta prema vrsti, odnosno kategoriji puta. Stanice za snabdjevanje gorivom potrebno je planirati kao objekte u klasi malih objekata sa 3-4 točiona mjesta i do 3000t pretovara godišnje. Neophodno je omogućiti pretakanje svih vrsta goriva. Na pojedinim objektima obezbijediti uslove za pretakanje auto gasa. Detaljnije lokacije budućih stanica generalno treba utvrđivati u skladu sa protivpožarnim propisima i uslovima koje utvrđuju nadležni organi u oblasti saobraćaja, ekologije, vodoprivrede i sanitarne zaštite. Za svaku konkretnu lokaciju potrebno je uraditi odgovarajući elaborat koji sadrži analizu uticaja na bezbednost i funkciju saobraćaja, zagađenje vazduha, vode i zemljišta, pojavu buke i vibracija, kao i mjere koje treba preduzeti za sprečavanje i smanjenje štetnih uticaja. Parkiranje vozila Za parkiranje vozila za sopstvene potrebe, vlasnici novih stambenih, stambeno poslovnih ili poslovnih objekata svih vrsta po pravilu obezbjeđuju manipulativni prostor i parking ili garažna mjesta na sopstvenoj građevinskoj parceli, izvan površine javnog puta, po normativu jedno parking ili garažno mjesto na jedan stan odnosno na jedan stambeno poslovni apartman ili drugu jedinicu. Za višeporodične stambene ili stambeno-poslovne objekte preporuka je da najmanje jedna polovina parking mjesta bude smeštena u garaži.


196

Odredbe prethodnog stava se ne odnose na rekonstrukciju, adaptaciju ili promjenu namene postojećih objekata, a za dogradnju se primijenjuju za novi koristan prostor koji se gradi. Za parkiranje vozila za sopstvene potrebe, vlasnici ostalih objekata svih vrsta po pravilu obezbjeđuju manipulativni prostor i parking ili garažna mjesta na sopstvenoj građevinskoj parceli, izvan površine javnog puta, a po slijedećem normativu (preporučeni normativi za parkiranje dati su u Urbanističko – planskom rješenju ovoga PUP-a, a prema preporučenom normativu za parkiranje koji važi u Crnoj Gori): Odnos potrebnih parking ili garažnih mjesta i korisnog prostora sadržaj broj parking / garažnih mjesta po jedinici mjere banke 2 100m2 korisnog prostora medicinske ustanove 3 150m2 korisnog prostora poslovanje 1,4 100m2 korisnog prostora administracija 1 150m2 korisnog prostora pošte 1 150m2 korisnog prostora robna kuća 1,8 100m2 korisnog prostora restoran 1 8 stolica hotel, motel 1 10 kreveta pozorišta, bioskopi 1 30 gledalaca sportska hala 1 40 gledalaca Minimalno parking mjesto, kod upravnog parkiranja, za putničko vozilo je širine 2,30m i dužine 4.80m na otvorenom a kod garaža dubina parking mjesta je minimum 5.00, a parking mjesto koje sa jedne podužne strane ima stub, zid ili drugi vertikalni građevinski elemenat, ogradu ili opremu proširuje se za 0,30 do 0,60m, zavisno od oblika i položaja gradjevinskog elementa. Minimalna širina komunikacije za pristup do parking mjesta pod uglom 90° je 5.50m. Za parelno parkiranje, dimenzija parking mjesta je 2.00x5.50m a širina kolovoza prilazne saobraćajnice 3.50m. Kod kosog parkiranja, pod uglom 30/45/600

dubina parking mjesta (upravno na kolovoz) je 4.30/5.00/5.30m, širina kolovoza prilazne saobraćajnice 2.80/3.00/4.70m a širina parking mjesta 2.30m. Baze za održavanje puta u zimskom periodu, od sadržaja bi trebalo da posjeduju: - upravnu zgradu (P= 600-1200m2); - parking prostor za vozila zaposlenih i posetilaca (25-40 parking mjesta); - pokriveno skladište (P= 400-700m2); - otvoreno skladište (P= 400-1400m2); - magacin soli kapaciteta 1000-1500m3; - stanicu za snabdjevanje tečnim gorivom-dva točiona mjesta (benzin i dizel gorivo); - radionicu za održavanje vozila i opreme; i - garažu sa dijelom za pranje vozila (15 – 20 mjesta). Orijentaciona površina baze za održavanje puta kreće se od 1,5ha do 4ha, i locira se neposredno uz autoput sa regulisanim i obezbjeđenim priključkom. Uslovi za priključenje na saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu - Uslove priključenja na saobraćajnu i komunalnu infrastrukturu utvrđivaće organi, organizacije i preduzeća koji su zakonom za to ovlašćeni. - Ako ne postoji ulična vodovodna mreža dozvoljava se izgradnja bunara ili privatne vodovodne mreže sa bunarom ili kaptažom. - Ako ne postoji ulična kanalizaciona mreža dozvoljava se izgradnja nepropusne septičke jame (kao prelazno rješenje). - Ako je nisko-naponska mreža podzemna, kućni priključak može biti samo podzeman, a ako je nisko-naponska mreža nadzemna, kućni priključak može biti nadzemni ili podzemni.


197

Kriterijumi i smjernice za izgradnju i uređenje javnih zelenih površina: - Parterna rješenja uskladiti sa namenom i funkcijom zelene površine, tako da se ne ugroze postojeće vrijednosti zelene površine. - Nivelaciona rješenja uskladiti sa konfiguracijom terena. - Hortikulturna rješenja uskladiti sa trasama podzemnih instalacija – uvažiti potrebna minimalna odstojanja: od vodovoda 1,5m, od kanalizacije 2,5m, od toplovoda 3,0m, od elektroinstalacija 2,0m, od TK instalacija 1,5m, odnosno u skladu sa važećim tehničkim propisima. - Izbor vrsta za ozelenjavanje usaglasiti sa namenom i funkcijom zelene površine, kao i sa uslovima staništa. - Izbor vrsta za drvorede usaglasiti sa širinom ulice i utvrditi adekvatna rastojanja između sadnica - u zavisnosti od vrste i prilaza objektima. - Za drvoredne sadnice obezbijediti otvore za sadnju min. prečnika 1,2m i min. rastojanje od objekta 3,0m. - U zavisnosti od namene zelene površine predvideti opremanje odgovarajućom opremom i sadržajima. - Odnos površina-popločavanja travnjaka i visokog rastinja uskladiti sa namenom zelene površine. - U okviru zelenih javnih površina mogu se postaviti elementi urbanog mobilijara, telefonske govornice, jarboli, bilbordi, odnosno izgraditi objekti sporta i rekreacije. OSTALI OBJEKTI KOMUNALNE INFRASTRUKTURE Kriterijumi i smjernice 1) Ljudska groblja Pod objektima na grobljima podrazumjevaju se:

1. grobne parcele 2. grobna mjesta, 3. kapele (boksovi ) za umrle, 4. kolske i pešačke saobraćajnice i prilazni put. 5. pešački trg, 6. drugi objekti (verski, sale za parastose, ekonomski, prodavnice cveća i pogrebne opreme

i drugi objekti za vršenje pogrebne djelatnosti ), 7. zelene površine, 8. ograda groblja.

Minimalni sadržaj: - za seoska groblja je: tačka 1,2 i 4. - Ostali sadržaji određuju se prema veličini, mogućnosti i potrebama naselja.

Kriterijumi i smjernice za groblja utvrđuju se : - Za izgradnju objekata na neizgrađenom dijelu groblja, - Za legalizaciju objekata koji nemaju građevinsku dozvolu, - Za rekonstrukciju postojećih objekata.

Pravila gradnje za navedene objekte na grobljima su : 1. oblik i veličina grobnih parcela određuju se na osnovu prostornih uslova i funkcionalnih

zahtjeva. 2. vrsta i dimenzije grobnih mjesta određuje se na osnovu čl.14. ''Odluke o sahranjivanju i

grobljima '' (''Sl. list opštine Žabljak '' broj ../.. ). 3. minimalna širina pešačkih staza koje dele grobne patsele je 1,20 m. 4. kolske saobraćajnice (prilazni put ) dimenzionišu se prema kategoriji puta i rangu naselja

stim što je minimalna širina kolovoza 5,0 metara a izuzetno minimalno 2,5 metra za seoska groblja kada se prilaz utvrđuje preko poljskog odnosno nekategorisanog puta.

5. gabarit, oblik i položaj kapele i drugih objekata određuje se prema prostornim mogućnostima, funkcionalnim zahtjevima ( povezivanje za kolski i pešački saobraćaj ) i rangu i potrebama naselja. Predhodni stav odnosi se na legalizaciju, rekonstrukciju, dogradnju i nadgradnju objekta. Za doneti plan primijenjuju se i elementi odnosno djelovi Plana do donošenja odluke o primjeni djelova plana

6. u slučaju kada se groblje graniči sa stambenim objektima, prilikom određivanja položaja grobnih parcela na neizgrađenom dijelu groblja, ivica parcele mora biti udaljena minimalno 25,0 m. Od najbližeg postojećeg ili planiranog stambenog objekta. Prostor


198

između grobne parcele i granice groblja ima karakter zaštitnog zelenog pojasa i mora se ozeleniti visokom vegetacijom.

7. ograda kompleksa prema javnom putu i neizgrađenom zemljištu je transparentna sa visinom koja je određena za stambene ili industrijske objekte, s tim da se omogućuje i formiranje ''žive'' ograde. Ograda na granici groblja prema stambenim objektima iz tačke 6. je zidana, industrijska, pod uslovom da ne ugrožava osunčavanje stambenih objekata.

2) Evakuacija otpada i životinjskih ostataka S obzirom da je predviđeno da se evakuacija otpada i sahranjivanje životinjskih ostataka sa tertorije opštine Žabljak obavlja kroz evakuaciju istih na regionalnu deponiju predviđenu za odlaganje komunalnog otpada, čoja se lokacija nalazi na teritoriji opštine Kruševac, u ovom PPO se ne daju pravila za ovakvu vrstu objekata. Za evakuaciju kućnog smeća predvideti kontejnere zapremine oko 1100l, za komercijalne objekte 1 kontejner na 600m2 korisne površine. Lokacije odrediti u okviru regulacije osnovnih saobraćajnica, kao izdvojene niše sa upuštenim ivičnjakom, tako da maksimalno ručno guranje kontejnera ne bude veće od 15m, po ravnoj podlozi sa usponom do 3%. Tačne lokacije i potreban broj kontejnera odrediti kroz izradu odgovarajuće tehničke dokumentacije, u saradnji sa nadležnim JKP. Sudovi se mogu smjestiti i u unutrašnjosti kompleksa, duž internih saobraćajnica (čija minimalna širina ne može biti manja od 3,5m za jednosmjerni i 6m za dvosmjerni saobraćaj), sa mogućnošću okretanja vozila za odvoz smeća (gabarita 8,6x2,5x3,5m i osovinskim pritiskom od 10 tona). Moguće je predvideti i drugačije sisteme i metode prikupljanja i evakuisanja kućnog smeća, a u skladu sa uslovima zaštite životne sredine. Posebno se napominje da se otpad, koji po sastavu ne odgovara kućnom smeću i predstavlja nusprodukt procesa skladištenja ili proizvodnje, deponuje prema posebnim uslovima, obrađuje i odvozi uz prethodnu saglasnost nadležnih institucija na za to određene lokacije 3) Pijace Pravila uređivanja i građenja za objekte stočnih pijaca, sajmova i izložbi navedena su u dijelu koji se odnosi na parvaila građenja za poljoprivredno zemljište. Građenje zelenih pijaca sprovodi se u skladu sa urbanističkim planom, a za naselja za koja nije predviđena izrada urbanističkog plana, u skladu sa tehničkim propisima za ovu vrstu objekata. PRIVREDA I DJELATNOSTI - POSLOVNI I PROIZVODNI OBJEKTI Izgradnju proizvodnih i poslovnih objekata manjih kapaciteta (u okviru malih i srednjih preduzeća), a naročito na kompleksima poljoprivrede i stočarstva omogućavati na svim prostorima seoskih atara gdje za to postoje svi potrebni infrastrukturni, ambijentalni i drugi uslovi), poštujući kriterijume i smjernice za korišćenje poljoprivrednog zemljišta iz ovog PUP-a, zakonske propise, kao i inventivnost i ekonomski interes investitora, odnosno ekonomsku opravdanost i ekološku odgovornost projekata, bez većih ograničenja Kako je već istaknuto, turizam na selu, a naročito u atraktivnim predjelima predstavlja potencijal razvoja, te stoga treba obezbijediti posebne uslove za boravak gostiju koji pretežno dolaze iz urbanizovanih sredina, u postojećim naseljima ili van njih. Naselja treba da pruže turističku ponudu u vidu seoskog smeštaja i obezbjeđivanja podrške razvoju lovnog, ribolovnog, sportskog, rekreativnog turizma. Objekti i kompleksi za smeštaj turista treba da budu arhitektonski – oblikovno maksimalno u skladu sa okruženjem i pejzažom, da poštuju lokalnu tradicionalnu arhitekturu. Pri izgradnji ovih objekata koristiti u što većoj mjeri prirodne materijale i resurse. U naseljima se smeštaj turista može organizovati u domaćistvima lokalnog stanovništva, opremljenim prema zahtevanim standardima. Turistički kompleksi Specifičnost Žabljaka je da su sve inicijative za izgradnju povezane sa zahtevima investitora da uz svaku izgradnju realizuju i prateče turistilke kepacitete, bilo za smještaj turista, bilo kao prateće sadržaje. U tom smislu, uz svaku od planom predviđenih pretežnih namjena kao


199

kompatibilni sadržaj je dozvoljena i takva izgradnja. Zbog toga se i ne predviđaju posebni normativi i parametri za izgradnju turističkih kapacitete u okviru druge pretežne namjene, već se ovi normativi određuju samo za jedinstvene veće turističke kompleksa – hotele, motele, ugostiteljske objekte svih tipova i turističke resorte kao jedinstvene složene komplekse. Karakteristike ovog prostora u obuhvatu plana, kao značajnog potencijala grada, upućuju na principe transformacije prostora ka višoj turističkoj ponudi. Ovi principi se odnose na:

• dalji intenzivan razvoj turističkih sadržaja i ponuda • poboljšanje i razvoj uslova za dnevni, izletnički turizam • fleksibilnost i mogućnost sukcesivne realizacije prostora • imperativ visokog ekološkog nivoa u odnosu između izgrađenih i prirodnih površina • komunalno i infrastrukturno opremanje • bolju saobraćajnu povezanost (kolsku, biciklističku, pešačku i sl) sa gradom i unutar

celine. Cjela šira zona razvoja turizma je od uticaja na ukupno funkcionisanje i budućnost grada zato što predstavlja važan prostorni, ekonomski i ekološki potencijal. Sastoji od sadržaja namenjenim rekreaciji, odmoru i turizmu kao enklavama utopljenim u bogato prirodno zelenilo. Među komercijalnim sadržajima u funkciji turizma mogu se graditi objekti hotela, motela, veći pojedinačni kompleksi bungalova i drugih smještajnih kapaciteta, kao i sve vrste ugostiteljstva i poslovanja u vezi sa turizmom. Kao kompatibilni sadržaji pretežnoj namjeni u granicama obuhvata zone se izuzetno dozvoljava izgradnja i pojedinačnih stambeno turističkih objekata, privredno proizvodnih objekata, a mogu se realizovati sportsko rekreativni centri, bungalovi, apartmanska podcelina, velika zona rekreativnog pejzažnog uređenja a svaki dio šumskog kompleksa sa sebi primjerenim sadržajima (odmorišta, staze, venjaci, nastrešnice i sličan mobilijar). Dozvoljeno je svako primjereno pejzažno uređenje i opremanje. Predviđene su staze za rekreaciju, širine 2,5 m, biciklistička staza i opremanje urbanim mobilijarom i javnim osvetljenjem i to jedinstveno u celoj zoni. Hoteli i hotelski kompleksi preporučeni kapacitet pojedinačnih hotela je od 60 do 140 gostiju odnosno 25 - 80 soba. najveći dozvoljeni indeks zauzetosti je 60%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti je 3,0 maksimalna spratnost objekata hotelskih kompleksa treba bude prilagođena postojećim

hotelima i hotelima za koje je već iskazana potreba, te su najveće dozvoljene visine zgrada P+4 ili P+3+Pk a spratnost objekata može biti i veća u skladu sa tradicionalnim elelemntima arhitekture ovog podneblja uz prethodne konstatacije sa opštinskim službama; otstupanja od ove visine za jednu etažu su moguća arhitektonskim akcentima na uglovima

objekta obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim tradicionalnom

lokalnom arhitektonskom izrazu najmanja preporučena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli ili u garaži na svake 2 sobe

Akva parkovi akva parkovi se uređuju obavezno kao jedinstveni kompleksi najveći dozvoljeni indeks zauzetosti objektima je 20%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti objekata je 0,4 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk; najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli ili na svakih 200m2 kompleksa materijali za objekte su prirodni – prvenstveno drvo nema drugih posebnih pravila ni posebnih ograničenja za ovu namenu

Sportsko rekreativni centri najveći dozvoljeni indeks zauzetosti objektima je 30% u zauzetost zemljišta ne uračunavaju se sportski tereni i igrališta najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti objekata je 0,6 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk, a hala 12,0m najmanja dozvoljena udaljenost objekata od granica parcele je 12,0m; obavezno obezbjeđenja 2 parking mjesta na parceli na svaki teren ili igralište


200

obavezno dodatno obezbjeđenja 2 parking mjesta na parceli na svakih 200m2 objekata nema drugih posebnih pravila ni posebnih ograničenja za ovu namenu

Bungalovi i apartmanski kompleksi ovi sadržaji unutar zone turizma se grade kao jedinstveni kompleksi najveći dozvoljeni indeks zauzetosti je 50%, najveći dozvoljeni najveći dozvoljeni indeks izgrađenosti je 1,0 najveće dozvoljene visine zgrada P+Pk; dozvoljena je izgradnja objekata u nizu najmanja dozvoljena udaljenost slobodnostojećeg objekta od granica parcele je 4,0m obavezni su kosi krovovi sa prekrivkama, formama i nagibima primjerenim tradicionalnom

lokalnom arhitektonskom izrazu materijali za objekte su prirodni – prvenstveno drvo obavezno obezbjeđenja 1 parking mjesta na parceli na svakih 50m2 neto

Objekti sa tercijarnim djelatnostima Lokacije ovakvih objekata predviđati u centralnim djelovima naselja, uz uvažavanje ekonomskog interesa investitora da to bude i van centralnih djelova naselja. - površinu parcele određivaće koncepcija, funkcija objekta i djelatnost; - maks. indeks izgrađenosti - maks. 0,6; - maks. indeks iskorišćenosti - maks. 30; - maks. spratnost objekata je Po+P+Pk. (podrum+prizemlje+potkrovlje); - svaka parcela mora imati kolski i pešački prilaz sa javne saobraćajnice. U već formiranim zonama izgrađenih objekata dozvoljava se rekonstrukcija i dogradnja istih u funkciji objekata sa tercijarnim djelatnostima, ako mogu da zadovolje normative za ovakvu vrstu objekata i ne ugrožavaju susjedne objekte. U koncipiranju razvoja sadržaja trgovine, snabdjevanja i usluga polazi se od opšteg cilja da se zaustavi zaostajanje za razvojem na nivou Republike i približi nivou drugih razvijenih područja. Prodavnice mešovite, prehrambene i specijalizovane robe:

BRGP prodajnog prostora 0,45 m2/stanovniku BRGP skladišnog prostora 0,20 m2/stanovniku

Samousluga:

BRGP prodajnog prostora 0,70 m2/stanovniku BRGP skladišnog prostora 0,30 m2/stanovniku

Uslužno zanatstvo:

BRGP prostora 0,15 m2/stanovniku – za gradsko naselje BRGP prostora 0,05 m2/stanovniku – za seosko naselje Moguće korišćenje prizemlja stambenih objekata Orijentisati prema pripadajućoj ulici

Ugostiteljski objekti: Naglašena turistička orijentacija pojedinih područja Opštine uslovljava uvećanje ugostiteljskih kapaciteta (pogotovo kafane, restorani, domovi za planinare, pansioni)

5-6 ležajeva na 1000 stanovnika BRGP skladišnog prostora 0,30m2/stanovniku

Proizvodni objekti Ograničenja prema obavezujućim odredbama odgovarajućih zakona: - velike parcele pod poljoprivrednim zemljištem ne mogu se parcelisati na novoformirane manje od 50 ari; - obavezna izrada procjene uticaja na životnu sredinu za objekte za koje postoji obaveza izrade u skladu sa Zakonom. Izgradnju objekata velikih industrijskih pogona i objekata za potrebe eksploatacije mineralnih sirovina i proizvodnje energije omogućavati poštijući kriterijume i smjernice iz ovog PUP-a,


201

zakonske propise, kao i ekonomsku opravdanost i ekološku odgovornost projekata, bez većih ograničenja, osim onih obavezujućih po odredbama odgovarajućih zakona: - pretvaranje poljoprivrednog, šumskog i drugog zemljišta u druge namjene obavlja se u skladu sa odgovarajućim zakonima i ekološkim kriterijumima; - za ekološki osetljive objekte, zone i lokacije obavezno sprovoditi višekriterijumsko vrijednovanje za potrebe izbora lokacije - obavezna izrada procjene uticaja na životnu sredinu za objekte za koje postoji obaveza izrade u skladu sa Zakonom. Zemljoradnička zadruga – otkupno mjesto ili objekat:

Prostor za otkup poljoprivrednih proizvoda Magacin za skladištenje poljoprivrednih proizvoda (BRGP zavisi od vrste poljoprivrednih

proizvoda) Kancelarija BRGP 12m2/zaposlenom


202

smjernice za sprovođenje planskog dokumenta Primjena ovog plana za izgradnju svih namjena i kapaciteta na dijelu područja koje je obuhvaćeno granicama izrade plana višeg reda, odnosno PPPN za područje Durmitora, je moguća tek po usvajanju i donošenju predmetnog PPPN. Ukoliko se planskim projekcijama PPPN promijene pojedini parametri ili uslovi, primjenjivaće se pravila građenja iz tog plana. 1) smjernice za dalju plansku razradu (oblici intervencija) SMJERNICE ZA UTVRĐIVANJE PODRUČJA, ZONA, LOKACIJA ZA LOKALNE OBJEKTE OD OPŠTEG INTERESA Objekti od opšteg interesa su državni objekti od opšteg interesa i lokalni objekti od opšteg interesa. 1) Državni objekti od opšteg interesa su:

- putevi (autoputevi, magistralni i regionalni putevi) sa pratećim objektima; - aerodromi sa pripadajućom infrastrukturom; - infrastrukturni objekti od značaja za Crnu Goru (magistralni plinovodi i naftovodi;

međuregionalni i regionalni objekti vodosnabdijevanja; međuregionalni i regionalni kanalizacioni sistemi);

- hidroelektrane i termoelektrane sa pripadajućim objektima; - objekti za obrazovanje, nauku, zdravstvo, kulturu i socijalnu zaštitu; - proizvodni sistemi koji zapošljavaju preko 300 radnika; - hoteli sa pet i više zvjezdica i sa najmanje 120 soba; - objekti prenosne i distributivne mreže naponskog nivoa 35 kV i više; - telekomunikacioni objekti u sistemima veza koji su međunarodnog i nacionalnog značaja

i telekomunikacioni objekti koji se grade na teritoriji dvije ili više opština; - radio difuzni objekti i - skloništa u državnoj svojini.

2) Lokalni objekti od opšteg interesa su: - vodovodna, telekomunikaciona i kanalizaciona infrastruktura, toplovodi; - opštinski putevi (lokalni i nekategorisani) i prateći objekti; - ulice u naseljima i trgovi; - parking prostori; - pijace; - gradska groblja; - podzemni i nadzemni prolazi; - javne garaže; - objekti distributivne mreže naponskog nivoa do 35 kV, - javna rasvjeta; - javne i zelene površine i gradski parkovi i dr.

Pored navedenih objekata predviđenih za javne namjene, u područja i zone od posebnog javnog interesa spadaju i:

sve površine Planom predviđene za javne namene: - vodni, rudni, šumski i dr. prirodni resursi kao dobra od opšteg interesa, - izvorišta pitke vode - površine i zone za odbranu zemlje, - površine i zone za objekte od javnog interesa (škole, bolnice, infrastrukturni

objekti i dr.), posebne prirodne vrijednosti koje su od šireg značaja, pa samim tim trebaju biti

posebno izdvojene – zaštićene kao posebni prirodni predjeli, spomenici i rezervati prirode (dijelovi područja opštine su već u okviru Nacionalnog parka Durmitor, slivnog područja rijeke Tare, kao područja pod zaštitom UNESCO-a, a dio područja je predviđen za proglašenje u okviru Regionalnog parka Sinjajevina).


203

kulturno – istorijski lokaliteti i nasljeđe (spomenici kulture koji su već u određenom statusu zaštite ili su evidentirani, kao i drugi objekti iz kategorije nepokretnih kulturnih dobara i spomenika koji se predlažu za valorizaciju i zaštitu).

SMJERNICE ZA UTVRĐIVANJE KONCESIONIH PODRUČJA Koncesija je pravo: - korišćenja prirodnog bogatstva, dobra u opštoj upotrebi i drugog dobra od opšteg interesa koje je u državnoj svojini, ili obavljanja djelatnosti od javnog interesa, uz plaćanje koncesione naknade od strane koncesionara ili pružanje finansijske naknade ili druge podrške koncesionaru za ostvarivanje odgovarajućeg javnog interesa, - finansiranja, istraživanja, projektovanja, izgradnje ili rekonstrukcije, korišćenja, održavanja, revitalizacije i predaje objekta, uređaja ili postrojenja, u ugovorenom roku, u svojinu koncedenta, uključujući i druge slične oblike. Koncedent je Skupština Crne Gore (u daljem tekstu: Skupština), Vlada Crne Gore ( u daljem tekstu: Vlada), lokalna samouprava, Glavni grad i Prijestonica ( u daljem tekstu: opština). Koncesionar je domaće ili strano privredno društvo ili drugo pravno lice, preduzetnik ili fizičko lice koje je steklo pravo na koncesiju, konzorcijum ili drugi oblik poslovnog povezivanja koji međusobne odnose regulišu posebnim ugovorom. Postupak za davanje koncesije se, u skladu sa važećim Zakonom o koncesijama, pokreće na osnovu koncesionog akta, a ugovor o koncesiji je ugovor zaključen na određeno vrijeme, u pisanom obliku, kojim se uređuju međusobna prava i obaveze između koncedenta i koncesionara. Na području opštine Žabljak postoji više mogućih dobara i usluga koje mogu biti ustupljene kroz davanje koncesije. Mineralne sirovine su resursi koji na prostoru opštine Žabljak nemaju prioritetni značaj, ali je njih moguće pripremiti za koncesiono korišćenje u periodu koji slijedi. To u prvom redu, podrazumijeva izradu projektne dokumentacije ili detaljnog propisivanja uslova pod kojima i tu fazu može da radi korisnik, odnosno koncedent. Potencijalna kocesiona područja za istraživanje i eksploataciju mineralnih sirovina su vezana za ležišta šljunka i pijeska u rejonu Njegovuđe, tehničko – građevinskog i arhitektonsko – građevinskog kamena (lokacije za koje se pokaže da su ekonomski rentabilne i ekološki prihvatljive), ali i druge, ukoliko potencijalni koncesionari i koncedent iskažu interes. Obaveza koncesionara je da aktivnosti koje se preduzimaju moraju biti sprovođene u skladu sa principima održivog razvoja. Voda – vodna energija je takođe, područje koncesionog korišćenja kao jednog od vida valorizacije. U tom smislu za proizvodnju hidroenergije osnov predstavlja Strategija razzvoja energetike Crne Gore do 2025.godine i Strategija razvoja malih hidroelektrana u Crnoj Gori na osnovu kojih je moguće raspisivanje tendera za izgradnju hidroelektrana. Na osnovu ovih dokumenata, odluka Skupštine Crne Gore i Prostornog plana Crne Gore do 2020.god., u periodu važenja PUP-a opštine Žabljak će u skladu sa Državnom politikom i relevantnim dokumentima biti moguće davanje koncesija na istraživanja i eventualnu izgradnju malih hidroenergetskih objekata. Korišćenje šuma, je predmet koncesionih aranžmana koji treba da budu dugoročni, decenijski pod uslovima koji su ekonomski inspirativni, kako za Državu tako i za budućeg korisnika. Koncesiona prava će se i dalje, po isteku tekućih ugovora o koncesijama, davati na šume u državnoj svojini. S obzirom da se na području žabljačke opštine veliki dio šuma nalazi pod posebnim režimima zaštite, koncesije na šume neće biti od većeg značaja u planskom periodu. Korišćenje poljoprivrednog zemljišta – u koncesionom aranžmanu je manje realno jer se radi o visoko-planinskim pašnjacima koji se po običajnom pravu koriste kao opšte državno dobro od strane, u prvom redu, lokalnog stanovništva ali i stanovništva sa šireg prostora Crne Gore, u prvom redu susjednih opština Šavnika, Mojkovca, Pljevalja i Plužina. Međutim, koncesiono područje u poljoprivredi su površine bivših državnih ekonomija na području Crne Gore. Javne usluge, kao što su elektrane, objekti za vodosnabdijevanje, telekomunikacije, saobraćaj i sisteme transporta, stambene djelatnosti, državne zgrade, turistiičke projekte, komunalne


204

objekte, objekte obrazovanja i zdravstva, kao i druge objekte koje odredi Vlada crne Gore, mogu se ustupati na koncesiono korišćenje, u skladu sa Zakonom i odlukama Vlade. Planinsko-turističko dobro je prostor koji će, kao uslov realizacije projekcije razvoja turizma, biti nužno budućim interesentima ustupiti na dugogodišnje korišćenje (koridori kojim će biti građene žičare i smučarske staze na Durmitoru i Kučajevici kao i drugi prostori kojim će takvi turistički objekti prolaziti). U tom smislu predstoji donošenje zakona o planinskom turističkom dobru kojim će se definisati na što se to dobro odnosi i kako se ono može koristiti u periodu razvoja koji slijedi. Bliže smjernice za sprovođenje PUP-a Uređenje prostora i građenje objekata na prostoru grada obavlja se u skladu sa urbanističkom razradom u sklopu ovog PUP-a za grad i urbanističkom planskom dokumentacijom nižeg reda. S obzirom na višedecenijsku planersku praksu i dosadašnje plansko utvrđivanje i primjenu parametara i kriterijuma urbanog razvoja Grada, u ovom PUP-u daju se u posebnom djelu urbanistički parametri u pogledu izgradnje objekata u gradu. Za ostala urbana i urbanizovana područja predviđena je izrada urbanističke planske dokumentacije nižeg reda za koju su pravila gradnje u ovom PUP-u data kao osnovne smjernice i kriterijumi. Međutim, svako sprovođenje PUP-a na dijelu područja koje je obuhvaćeno granicama izrade PPPN za područje Durmitora je moguća tek po usvajanju i donošenju predmetnog PPPN. Ukoliko se planskim projekcijama PPPN promijene pojedini parametri ili uslovi, primjenjivaće se planska rješenja iz tog plana. Bliže smjernice za etapno sprovođenje PUP-a za grad Žabljak kroz izradu planske dokumentacije Novi planovi: Na osnovu prostornog rješenja iz UP-a, mogu se uočiti prioriteti za izradom planske dokumentacije u planskom periodu. To su prije svega planovi za one prostore za koje je predložena drugačija prostorna organizacija - a među njima je dominantno planirani turistički i stambeno turistički kompleks Javorovača, razvojne stambeno turističke cjeline na granici sa Nacionalnim parkom i zona oko Jezera namjenjena za turizam. Orijentacione granice novih urbanističkih planova su prikazane u grafičkom dijelu elaborata, a tačne će biti utvrđene samim planovima odnosno Odlukom nadležnog opštinskog organa. Za sve preostale zone, mogu se raditi Detaljni Urbanistički planovi i odgovarajući planski dokumenti, u obimu i prema dinamici utvrđenoj kroz program uređivanja gradskog građevinskog zemljišta. Bliže smjernice za sprovođenje PUP-a za grad za djelove za koje se neće raditi planska dokumentacija Za šire područje, unutar granica ove urbanističke razrade, po pravilu je potrebno za zone na kojima je planirana intenzivnija nova izgradnja raditi nove Detaljne Urbanističke planove, prema preporukama iz prethodnog poglavlja, a u skladu sa zakonskim odredbama. Međutim, za zone i podceline koje su u većoj mjeri izgrađeni i za koje predstoji još parcijalna pojedinačna izgradnja porodičnih objekata na pojedinačnim parcelama, ovim urbanističkim planom je ostavljena mogućnost SO za donošenje Odluke da nije potrebno raditi takve planove, već samo Planove parcelacije sa urbanističko tehničkim uslovima, kao prethodnu stručnu provjeru, na osnovu koje bi stručne službe mogle izdavati potrebna pojedinačna urbanistička akta i dokumenta po pojedinačnim zahtevima. Takva akta bi se mogla izdavati za pojedinačne porodične objekte na parceli, za dogradnje i adaptacije, za pomoćne objekte, za male proizvodne objekte i objekte male privrede, usluga, trgovina, zanatstva i drugih djelatnosti koje po svom karakteru ne bi narušavale uslove stambene zone. Opšti uslovi pri ovakvom pristupu mogli bi se svesti na principe da se poštuje određena potrebna veličina parcele, dozvoljeni indeksi zaizetosti i visine objekata, kao i da se potrebe za parkiranjem rješaaju na parceli.


205

Nezavisno od gornje preporuke, mogu se i za slučajeve na čitavoj površini obuhvaćenoj ovim urbanističkim planom izdavati pojedinačni urbanistički akti i dokumenti, u okviru nadležnosti stručnih službi SO Žabljak, za dogradnje, nadgradnje, proširenja i rekonstrukciju postojećih porodičnih objekata, do opštih parametara predviđenih ovim planom za porodično stanovanje tip 1 i tip 2. Takođe se i uređenja slobodnih površina, trgova, parkova, dvorišta i skverova, osvetljavanje, postavljanje urbane opreme, spomenika, fontana i drugi investicioni radovi koji se mogu svrstati u urbani dizajn i opšte uređenje grada, mogu raditi i za zone i delove grada za koje nije donet Detaljni Urbanistički plan. Na području Žabljaka je iskazan veći broj zahtjeva za lociranjem benzinskih stanica. Sa aspekta racionalnosti planskog rješenja pored postojeće pumpe u naselju Žabljak i novoplaniranih na izlazima iz grada, kao i u široj zoni Virka, lociranje novih benzinskih stanica je uslovljeno tehničkim propisima i ekološkom prihvatljivošću lokacija, koja se utvrđuje odgovarajućom procjenom uticaja, u skladu sa Zakonom, zbog čega se lokacije novih benzinskih pumpi u planu smatraju orijetacionim. Odgovarajuća procjena uticaja je propisana i za azil za pse za koga je lokacija orijentaciono predviđena u poljoprivrednoj zoni na Tmajevcima. 2) smjernice za faznu realizaciju plana PODRUČJA ZA POSEBNE PROGRAME INTEGRALNOG ODRŽIVOG RAZVOJA I ZAŠTITE ŽIVOTNE SREDINE Područje opštine Žabljak, zbog svoje veličine, obuhvata krajeve sa različitim razvojnim, ekološkim potencijalima i geo- i biodiverzitetom. Stoga se, u skladu sa Nacionalnom strateijom održivog razvoja, ističe potreba izrade posebnih programa (planova, strategije i sl.) integralnog održivog razvoja i zaštite životne sredine. U skladu sa principima Nacionalne strategije održivog razvoja, definiše se da održivi razvoj (kako u Crnoj Gori, tako i globalno) podrazumijeva: - Uravnotežen i pravičan ekonomski razvoj koji se može održati u dužem vremenskom periodu; - Smanjenje siromaštva, kroz osnaživanje siromašnih i obezbjeđivanje njihovog boljeg pristupa neophodnim uslugama i sredstvima; - Učešće svih zainteresovanih strana u procesu odlučivanja (centralne i lokalne vlasti, nevladine organizacije, privatni/ poslovni sektor, profesionalne organizacije, sindikat), uz izgradnju dijaloga i povjerenja i uz razvoj društvenog kapitala; - Pažljivo upravljanje i očuvanje (u najvećoj mogućoj mjeri) neobnovljivih resursa; - Racionalna/održiva upotreba energije i prirodnih resursa (vode, zemljišta, šuma, itd.); - Minimiziranje otpada, efikasno sprečavanje i kontrola zagadenja i minimiziranje ekoloških rizika; - Unapređenje sistema obrazovanja i zdravstva i poboljšanja u pogledu ravnopravnosti polova; - Zaštitu kulturnih identiteta. Na osnovu navedenih principa, ciljeva, zadataka i mjera za sprovođenje održivog razvoja, odnosno smjernica iz PP Crne Gore do 2020.godine, praktično cijelo područje opštine Žabljak zbog izrazitih potencijala i razvojnih ograničenja predstavlja prostor za koji je potrebno raditi program integralnog održivog razvoja i zaštite životne sredine, ali se kao prioritetni mogu razrađivati i manji dijelovi opštine Žabljak, koji se ističu ovim PUP-om: područja Sinjajevine i Durmitora, kao i naselja u zoni ili iznad kanjona Tare (Tepca, Podgora, Ninkovići, Budečevica i dr.) koja raspolažu sa izvjesnim razvojnim ograničenjima, a velikim ekološkim potencijalima i geo- i biodiverzitetom, i koja zavređuju posebnu pažnju Države, te su kao takva, prioritetna za izradu navedenih programa održivog razvoja i zaštite životne sredine. Smjernice za izradu planova za područja od posebnog značaja (javnog interesa), date su, u skladu sa PP Crne Gore do 2020.god., za sljedeće kategorije definisanja prostora: 1. Područja posebnih vrijednosti prirode koja podrazumjevaju: prirodne parkove i predjele (nacionalne parkove, regionalne parkove, parkove prirode i posebne porirodne predjele), rezervate prirode (opšte i posebne), spomenike prirode, memorijalne spomenike, i staništa pojedinih biljnih i životinjskih vrsta.


206

U nacionalnim parkovima prioritet je: očuvanje prirode, razvijanje naučno-edukativnog i izletničkog turizma koji mora biti kontrolisan organizovan; oplemenjivanje i uređivanje postojećih stacionarnih, servisnih, uslužnih i drugih kapaciteta prvenstveno u granicama postojeće zauzetosti prostora, usklađeno sa interesima zaštite prirode; uklanjanje ili promjena sadržaja koji su u konfliktu sa zaštitom prirode i okolinom, a nove locirati po pravilu izvan parkova, te tako podstaći razvoj naselja izvan granica parka. Od ostalih vrijednih prostora naročito je važno očuvati prirodne karakteristike kontaktnih područja uz zaštićene cjeline i vrijednosti nezaštićenih djelova prostora, kao što su prirodne obale vodotoka, prirodne šume, kultivisani pejzaž, kao zone koje pripadaju ukupnoj prirodnoj i stvorenoj baštini, kao i državnim sistemima poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva sa posebnim uslovima i zahtjevima. Posebno treba sistematski istraživati i sprovoditi mjere zaštite područja crnogorskog karsta u cjelini, radi njegove ukupne osjetljivosti, a posebno zbog opasnosti od zagađenja podzemnih voda. Za sva područja posebnih prirodnih vrijednosti (i/ili kulturnih) a koja su zaštićena nacionalnim zakonodavstvom ili međunarodnim sporazumima, moraju se izraditi planovi upravljanja i formirati odgovarajuće upravljačke strukture. 2. Programi razvoja područja sa posebnim problemima i ograničenjima kao što su brdsko-planinska, te rijetko naseljena područja, treba da naglase komponente prostornog uređenja sa gledišta optimalnih kapaciteta i razmještaja društvenih servisa, specifičnih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti, te strateških prioriteta u stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristeći iskustva ekonomija, resursima oskudnih, područja. Na područjima sa ograničenjima u razvoju i degradirane životne sredine, jalovišta i otvorenih rudarskih kopova, treba sprovesti hitne mjere zaustavljanja iseljavanja stanovništva i degradacije resursa, te osiguranje nužne infrastrukture, a u prvim fazama kompleksnih programa za ta područja treba odrediti prioritete za poboljšanje stanja i istražiti mogućnosti koje pružaju prostorni uslovi u važećim planovima. Sprovođenje nacionalnih programa za područja sa otežanim uslovima razvoja (kao što je žabljačko područje u Sjevernom regionu), vršiće se na temelju odredbi važećih prostornih planova uz potrebne izmjene i dopune, kao i razradu na nižim planskim nivoima. 3 . Revitalizacija ruralnih područja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa napuštanja sela, koje se obezbjeđuje sistematskim mjerama kojima treba usporiti emigracije i stvarati pravno-državne povoljne uslove rada, a naročito podsticati opstanak i razvoj početno malim, ali sigurnim ulaganjima u životni standard sela, uključujući kulturne i rekreacijske potrebe stanovništva i urbane uslove življenja. Isto tako, treba promovisati osnovne vrijednosti ruralnog nasljeđa, duhovnih i materijalnih dobara i tradicije, te obogaćivati veze grada i sela. Ruralnom stanovništvu treba osigurati uslove za revitalizaciju kvalitetnih objekata, ali uz dužnu pažnju tradicionalnom graditeljstvu koja se odražava u poštovanju veličine, oblika i graditeljskih materijala. U cjelokupnom ruralnom prostoru treba osigurati savremeni infrastrukturni standard. Telekomunikacije i informatika su osnova za željene promjene u ruralnom prostoru, pa njihov razvoj treba posebno podsticati. Poljoprivrednu proizvodnju treba organizovati primjereno karakteristikama pejzaža, te podsticati sisteme plasmana, prerade i usluga, uz potrebnu edukaciju i ostvarenje saobraćajnih i drugih infrastrukturnih veza. Treba iskoristiti uticaj savremene informatičke tehnologije, koja će neutralisati mnoge prednosti grada nad selom. Naglasak mora biti usmjeren prema podizanju vrijednosti lokalnih primarnih proizvoda, korišćenju tradicionalnih vještina. Treba težiti da prihodi i standard življenja na tim područjima bude u skladu sa onim u razvijenim područjima, a uslovi života ruralnog stanovništva približni uslovima gradskog stanovništva. Oživljavanje seoske ekonomije treba da se temelji na kreativnoj integraciji savremenih potrošačkih i proizvodnih trendova, lokalne baštine, resursa, kulture i vještine. Neophodno je donijeti više podsticajnih mjera za razvoj turizma na seoskim imanjima, ali i drugih vrsta turističke ponude u ruralnom prostoru. Politikom planiranja obrade zemljišta i revitalizacijom naselja treba brinuti i o turističkom kapacitetu ruralnog prostora. Brdsko-planinsko područje Crne Gore predstavlja područje sa najvećim problemima aktiviranja poljoprivrede. Dio razvojnih pitanja obuhvataju posebni programi, kao što su oni za razvoj područja uz državnu granicu, razvoj infrastrukture, obnovu gazdinstava i ekološku sanaciju.


207

MJERE ZA REALIZACIJU PROSTORNO – EKONOMSKOG RAZVOJA I KORIŠĆENJE ZEMLJIŠTA I ZEMLJIŠNU POLITIKU Bitan dio PUP-a čine mjere za realizaciju planiranih sadržaja, koje se mogu podeliti na mjere državnog i lokalnog nivoa. Mjere državnog nivoa su: - jasno definisana i aktivna demografska politika, kako bi se sprečio egzodus sela, posebno na brdsko planinskom području sjeverne Crne Gore, - razvojne mjere regionalne ekonomske politike (monetarne, kreditno finansijske, poreske i dr) kako bi se promijenio razorni kurs preseljenja stanovništva iz Sjevernog regiona u južne regione, a posebno u Podgoricu, - podsticanje ekopoljoprivrede, posebno najčistijih dijelova Crne Gore, gdje svakako spadaju i dijelovi opštine Žabljak, - podsticanje planinskog turizma, kako zimskog tako i ljetnjeg, na žabljalkom području koje je prepoznato kao jedna od prioritetnih turističkih zona Crne Gore, - podsticanje eko i etno turizma, posebno u brdsko planinskim područjima sjevera Crne Gore, a osobito ekološki čistih dijelova područja opštine Žabljak, - podsticanje agrokompleksa tj. izgradnje preradnih kapaciteta, posebno zdrave hrane, - podsticanje preradnih kapaciteta primarne poljoprivredne proizvodnje, - razvoj komplementarnih sadržaja turizmu, posebno eko poljoprivredi i etno turizmu, kao i industriji kao što su saobraćaj, te kompletna tehnička infrastruktura (energetska, telekomunikaciona, saobraćajna, vodna i komunalna), trgovina, a osobito finansijske i ostale usluge, - stvaranje zakonskih i fiskalnih uslova za brzo i olakšano investiranje u razvoj turističkih kapaciteta i turističke infrastrukture, uopšte, a naročito kapaciteta zimskog turizma, za koji područja opštine Žabljak ima izvanredne potencijale - podsticanje razvoja obrazovanja, kulture, zdravstva i socijale, kako bi se obezbijedio što viši nivo kvaliteta života kao osnovni cilj svih akcija u Crnoj Gori. Mjere na nivou lokalne uprave su: - Jačanje lokalne samouprave na principima iznetim u Evropskoj povelji o lokalnoj samoupravi, - Kadrovsko jačanje lokalne samouprave u smislu kvaliteta, kako bi se operacionalizovali ciljevi i zadaci definisani ovim Planom i drugim aktima Opštine - Jačanje lokalne samouprave na principima Evropske povelje po preporukama Saveta Evrope:

,,Zemlje članice Saveta Evrope, potpisnice ove povelje, imajući u vidu da je pravo građana da učestvuju u vođenju javnih poslova demokratski princip koji važi u svim zemljama članicama Saveta Evrope...uverene da samo lokalne vlasti sa stvarnim odgovornostima mogu da obezbede upravu koja će biti i efikasna i bliska građanima, svesne da je očuvanje i jačanje lokalne samouprave u različitim evropskim zemljama značajan doprinos izgradnji Evrope zasnovane na načelima demokratije i decentralizacije vlasti.... dogovorile su se kako slijedi: Član 2. Princip lokalne samouprave biće utvrđen zakonodavstvom zemlje potpisnice i, gd je to moguće, ustavom. Član 3....Lokalna samouprava podrazumjeva pravo i osposobljenost lokalnih vlasti da, u granicama zakona, regulišu i rukovode određenim djelovima javnih poslova, na osnovu sopstvene odgovornosti i u interesu lokalnih stanovnika. Ovo pravo lokalne vlasti će vršiti putem saveta ili skupština, sastavljenih od članova izabranih na slobodnim izborima , tajnim glasanjem, na bazi neposrednog, opšteg, za sve jednakog biračkog prava, a koji (saveti odnosno skupštine) mogu da imaju izvršne organe koji su im odgovorni. Ovi organi neće ni u kom smislu derogirati zborove građana, referendume ili bilo koji drugi oblik neposrednog učešća građana u odlučivanju- tamo gdje su oni predviđeni statutom. Član 4.... Lokalne vlasti će, u granicama zakona, imati puno diskreciono pravo da sprovode svoje Član 7. Uslovi rada izabranih lokalnih funkcionera moraju biti takvi da obezbjeđuju slobodno vršenje njihovih funkcija. Ti uslovi podrazumjevaju i odgovarajuću finansijsku kompenzaciju troškova nastalih u vršenju ove dužnosti, kao i gdje je to potrebno, nadoknadu za izgubljenu zaradu, odnosno naknadu za obavljanje dužnosti, uz odgovarajuće socijalno osiguranje.


208

Član 8. Svaki oblik upravnog nadzora nad radom lokalnih vlasti će, po pravlu, imati za cilj jedino da obezbijedi usklađenost rada lokalnih vlasti sas zakonom i ustavnim odredbama. Član 9. Lokalne vlasti će, u skladu sa ekonomskom politikom zemlje, imati pravo na odgovarajuće sopstvene izvore finansiranja kojima će raspolagati slobodno u okviru svojih ovlašćenja. Izvori finansiranja lokalnih vlasti će biti primjereni njihovim dužnostima koje propisuju ustav i zakon. Najmanje jedan dio sredstava lokalnih vlasti će poticati od lokalnih taksi i naknada za koje lokalne vlasti u mjeri utvrđenoj statutom imaju pravo da utvrđuju stope. Sistemi finansiranja na kojima se zasnivaju izvori sredstava lokalnih vlasti treba da budu dovoljno raznoliki i elastični, kako bi omogućili usklađivanje, u najvećoj mogućoj mjeri, sa stvarnim promjenama troškova koje nametne obavljanje dužnosti lokalnih vlasti. Potreba zaštite finansijski slabijih lokalnih vlasti nalže uspostvaljanje odgovarajućih postrupaka ili mjera finansijskog ujednačavanja, sa ciljem ispravljanja posljedica nejednake distribucije izvora finansiranja, odnosno finansijskog opterećenja lokaklnih vlasti koje one imaju u okvirima svoje nadležnosti. Lokalne vlasti će, na odgovarajući način biti konsultovane u pogledu metoda na osnovu kojeg će im biti dodjeljeni redistribuirani izvori finansiranja. Koliko god je to moguće, sredstva koja se prenose lokalnim vlastima neće imati karakter namenskih sredstava. Dodelom tih sredstava ne može se ugroziti diskreciono pravo lokalnih vlasti da vode politiku u okviru svojih ovlašćenja. Kako bi im se omogućilo uzimanje kredita za kapitalne investicije, lokalnim vlastima je neophodno omogućiti pristup nacionalnom tržištu kapitala u skladu za zakonom. Član 10.Lokalne vlasti imaju pravo da u vršenju svojih dužnosti međusobno sarađuju i da se, u skladu sa zakonom udružuju sa drugim lokalnim vlastima radi vršenja poslova od zajedničkog interesa. Svaka zemlja mora priznati lokalnim vlastima da pripadaju udruženjima (savezu) lokalnih vlasti - radi zaštite i unapređenja njihovih zajedničkih interesa i da pripadaju međunarodnoj organizaciji lokalnioh vlasti. Lokalne vlasti imaju pravo da, pod uslovima koji mogu biti propisani zakonom, sarađuju sa odgovarajućim lokalnim vlastima drugih zemalja.

- Definisanje lokalne podsticajne poreske politike za razvoj i napredak nosećih privrednih oblasti - eko poljoprivrede, etno turizma, ekološki prihvatljive proizvodnje, energetike, vodoprivrede, i dr., - osnivanje Sabirno preradnog i distributivnog centra u Njegovuđi koji bi prikupljao prvenstveno zdravu, organsku hranu iz bliže i dalje okoline, prerađivao tu hranu, testirao i davao joj vrhunski dizajn i pakovanje, stvarajući tako vrhunksi, prepoznatljiv proizvod pod zaštićnim imenom, - razvijanje, usvajanje i primjena ektivne naseljske zemljišne politike koja bi razradila mehanizme i instrumente prikupljanja sredstava za izgradnju i uređenje svih naselja u Opštini preko ekonomskih instrumenata kao što su: nakanda za ustupanje javnog građevinskog zemljišta, zakupna cena zemljišta, naknada za uređivanje zemljišta, naknada za korišćenje javnog zemljišta, cena komunalnih usluga, komunalne takse, naknade za privremeno korišćenje zemljišta, samodoprinosi, kreditna sredstva, sredstva institucionalnih investitora (penzionih fondova, osiguravajućih društava, legata i sl), donacije, pokloni i drugi izvori prihoda, javni radovi i sl. Razvojem i unapređenjem ovih izvora ostvario bi se aktivaniji komunalni fond iz koga bi se finansiralo uređivanje zemljišta i ukupna tehnička infrastruktura koju finansira lokalna zajednica. Ipak, najveći dio sredstava trebalo bi očekivati od Države, a dijelom i od donacija, kako bi tehnička infrastruktura postala stimulans, a ne kočnica razvoja Žabljaka, kao što je to bilo do sada. PUP opštine Žabljak, kao i urbanistički planovi za ostala područja će biti osnov za pokretanje mnogih akvcija a posebno za izradu aktivnog, ofanzivnog Programa izgradnje i uređenja opštine i grada Žabljaka sa svim neophodnim elementima koje takav aktivni Program u sebi sadrži. Na bazi toga bi se donosile opštinske odluke koje u cjelosti obezbjeđuju uređenje ukupnog prostora Opštine. S obzirom na prirotetni zadatak očuvanja, zaštite i unapredenja zemljišta kao osnovnog prirodnog resursa Crne Gore, PUP-om se utvrđuje neophodnost zaštite poljoprivrednog i šumskog zemljišta, pejzaža, posebno zemljišta na teritoriji nacionalnog i regionalnog parka,


209

slivnog područja rijeke Tare, slivova izvorišta, vodotoka, a posebno njihovih graničnih djelova, svih obalnih podrucja rijeka, kulturnog nasljeđa, kao i produktivnog zemljišta u naseljima. Prioritet pri unapređenju zemljišta predstavlja revitalizacija i sanacija zemljišta u zonama eksploatacije šljunka i pijeska posle perioda eksploatacije, iskopa, jalovišta, kamenoloma i pozajmišta gradevinskog materijala, kao i unapređenja i zaštite zemljišta devastiranog erozijama i bujicama. Na zagađenom zemljištu je neophodno izvršiti sve mjere daljeg sprečavanja tog procesa i, ukoliko je moguće, dekontaminacije zemljišta. Iako u Crnoj Gori još nema zaokružene i konzistentne zemljišne politike, na lokalnom nivou se može preduzeti sljedeće: - Izvesti analizu stanja i trendova na području uređenja prostora, prometa, upravljanja i gazdovanja zemljištem; - Identifikovati, opisati i analizirati moguće ciljeve zemljišne politike; - Identifikovati i definisati opšte i posebne instrumente koje bi bilo moguće upotrijebiti za dostizanje opredijeljenih ciljeva zemljišne politike; - Proučiti izvodljivost i efikasnost različitih mjera i instrumenata u odnosu na postavljene ciljeve, ocjenom društveno opravdanih troškova i koristi. Većinu navedenih zadataka treba da obave nadležni državni organi i organi lokalne vlasti, na osnovu nezavisnih i nepristrasnih ekspertskih uvida i ocjena kompetentnih stručnih i naučno-istraživačkih institucija i organizacija. Preduslov za ove aktivnosti je sredivanje katastra nepokretnosti i drugih evidencija o nekretninama, kao informacione baze za efikasno odlučivanje o ulaganjima u prostor i upravljanje građevinskim zemljištem. SMJERNICE LOKALNOJ SAMOUPRAVI ZA SPROVOĐENJE PLANA I INSTITUCIONALNO – INFORMATIČKA PODRŠKA ZA OSTVARIVANJE PUP-a U skladu sa Prostornim planom Crne Gore do 2020.god. PUP-om opštine Žabljak definiše se obaveza rezervisanja i čuvanja prostora za planirane namjene na nivou Crne Gore (infrastrukturni koridori, građevinsko zemljište, zaštita prirode i kulturnih dobara, poljoprivrednog i šumskog zemljišta, voda, eksploatacije mineralnih sirovina, upravljanje otpadom i unutrašnjom i prekograničnom regionalnom saradnjom). Prilikom izrade prostornih i urbanističkih planova nižeg reda neophodno je dosljedno sprovesti ove planske odrednice, kao i odrednice i preporuke međunarodnih konvencija. S obzirom na predstojeće potrebe primjene, praćenja i eventualnih izmejna i dopuna PUP-a opštine Žabljak, kao i potrebe prostornog i urbanistickog planiranja i zaštite životne sredine na drugim nivoima upravljanja, a na osnovu rezultata odgovarajucih stručnih i naučnih istraživanja, treba pristupiti sistematskom radu na uvodenju i razvoju prostornog (geografskog) informacionog sistema (u daljem tekstu: P(G)IS), usklađenog sa informacionim sistemom o životnoj sredini. Preduslov za uvođenje P(G)IS-a predstavlja izrada projekta razvoja informacionog sistema o prostoru (i medusobnog uskladivanja sa informacionim sistemom o životnoj sredini) koji treba da bude usklađen sa razvojem P(G)IS-a na nivou Crne Gore, sa osnovnim dijelovima: dijagnozom stanja informatike o prostoru i životnoj sredini, statistickim i drugim informacionim sistemima; koncepcijom razvoja informacionog sistema o prostoru Crne Gore i koncepciju razvoja informacionog sistema PPO Žabljak, u skladu sa PP CG. Procesi u okviru ovog podsistema dekomponovani su na sljedeci nacin: 1.1. Razvoj i kontrola primjene pravila za upravljanje prostorom 1.2. Upravljanje razvojem prostora (planiranje aktivnosti u vezi sa razvojem prostora, planiranje razvoja prostora i realizacija detaljnog plana razvoja prostora) 1.3. Upravljanje eksploatacijom i održavanjem prostora (planiranje eksploatacije i održavanja prostora, evidentiranje i analiziranje stanja prostora i vršenje upravnih funkcija u vezi sa prostorom Važan aspekt informatičke podrške je formiranje sveobuhvatnog sistema monitoringa prostora koji se sastoji od definisanja i praćenja ključnih baznih podataka i indikatora, u skladu sa istima na nivou Crne Gore, kao i na nivou koji se dodatno zahtijeva za potrebe praćenja realizacije PUP-a opštine Žabljak i upravljanja prostorom i životnom sredinom žabljačke opštine.


210

SMJERNICE ZA IMPLEMENTACIJU PLANA U OSNOVNIM OBLASTIMA, MOGUĆI NOSIOCI IMPLEMENTACIJE I STRATEŠKI PRIORITETI Za ostvarivanje koncepta neophodno je stvoriti slijedeće uslove: Lokalna uprava treba da:

− je organizovana, brza, efikasna i stručna, − je aktivna za zapošljavanje u skladu sa potrebama, − je transparentna, uz obezbjeđenje javnosti u radu i participacije lokalnog stanovništva − je sposobna da postigne konsenzus o najvažnijim pitanjima i da istakne svoje prioritete, − je preduzimljiva sa razvijenim institucijama, posebno rukovođenja, − je sa razvijenom svešću o svojoj ulozi, kao servisa građana koji građani posredno

plaćaju, − je spremna i sposobna za stateško i akciono planiranje na lokalnom nivou, − je otvorena za saradnju i partnerstvo sa državnim organima i institucijama i svim

akterima lokalnog razvoja-privrednim, nevladinim sektorom i dr.. − ima definisanu viziju lokalne zajednice, − ima strateški plan razvoja koji se sprovodi, − formira Budžet koji zadovoljava sve potrebe opštine, − obezbjeđuje dobru praksu upravljanja javnim preduzećima i javnim komunalnim

preduzećima, − je spremna za stalnu i dobru komunikaciju sa građanima, − ostvaruje kontinuitet rada u odnosu na političke promjene, − ostvari viši nivo informisanosti građana i participaciju građana (javne rasprave, tribine) u

donošenju odluka, − obezbijedi savremeno prikupljanje i obrada podataka o infrastrrukturi i stalni uvid u

njeno funkcionisanje, − obezbijedi koordinaciju razvojnih inicijativa i njihovu promociju kroz saradnju vlasti i

institucija. Lokalna uprava u oblasti prostornog planiranja i izgradnje treba da sprovodi slijedeće aktivnosti:

− obezbjeđenje sprovođenja Prostorno-urbanitičkog plana opštine i njegove izmjene i dopune po potrebi,

− sprovođenje procesa primjene Lokalne agende 21, − formiranje katastar nepokretnosti, katastar infrastukture, razvijanje GIS i elektronske

komunikacije, definisanje vlasničkog odnosa zemljišta i objekata, izrada i sprovođenje Lokalnog plana zaštite životne sredine (LEAP) i izrada Lokalnog akcionog plana zaštite zdravlja (LEHAP),

− obezbjeđenje uslova za stambenu izgradnju i izgradnju stanova za stručne kadrove na lokalnom nivou,

− utvrđivanje uslova korišćenja, zaštite i sanacije ugroženih djelova životne sredine − definisanje zona zaštite prirodnih dobara i riješiti imovinsko pravne odnose, − odredjeđenje zona sanitarne zaštite vodozahvata i definisanje režima korišćenja

prostora u okviru ovih zona; − izrada i primjena planske i tehičke dokumentacije saobraćajnih rješenja u skladu sa

održivim razvojem – turistički putevi, pešačke zone, planinarske i biciklističke staze, pešački koridori.

Lokalna uprava, zajedno sa Državom, u oblasti upravljanja prirodnim dobrima treba da djeluje u skladu sa slijedećim principima:

− prirodnim dobrima, posebno zaštićenim, upravlja se održivo, a razvoj privrednih djelatnosti, infrastrukture i korišćenje zemljišta i urbanizacija usklađuju se sa zahtjevima održivog korišćenja prirodnih resursa

− razvijati svest o zaštiti sredine i korišćenja prirodnih resursa, − razviti uticaj javnosti i nevladinog sektora na upravljanje i zaštitu životne sredine, − uvesti podsticajne mjere za odgovornu potrošnju prirodnih resursa, − izraditi katastar zagađivača i uvesti stalnu kontrolu - monitoring stanja životne sredine, − konstantno raditi na promociji i korišćenju obnovljivih izvora energije, − forsirati infrastrukturu koja štiti prirodna dobra, − prirodna dobra su svima dostupna uz ekonomsku cenu i kontrolu korišćenja,


211

− uraditi i primjeniti lokalnu Strategiju upravljanja otpadom, Program zaštite zaštićenih prirodnih i kulturnih dobara, te Program razvoja sela na prostoru zaštićenih prirodnih dobara,

− uraditi potrebna istraživanja potencijala mineralnih resursa opštine, posebno šljunka i pijeska, i mogućnosti korišćenja u skladu sa principima održivosti, te u skladu sa tim preduzimati izradu tehničke dokumentacije za takve objekte

− raditi procjene uticaja planskih i projektnih rješenja za sve objekte u skladu sa Zakonom − obezbijediti organizovano sortiranje, reciklažu i korišćenje sekundarnih sirovina i

otpada. MOGUĆNOSTI IMPLEMENTACIJE U OSNOVNIM OBLASTIMA I MOGUĆI NOSIOCI IMPLEMENTACIJE Okosnicu koncepta prostornog razvoja čini povećanje stepena razvijenosti cjelokupnog prostora opštine u odnosu na druge opštine Crne Gore, kao i uravnoteženje razvoja pojedinih djelova opštine, što podrazumjeva:

u domenu prostornog razvoja ističe neophodnost koordinirane i kooperativne uloge Države i lokalne zajednice u pogledu slijedećeg:

- razvoj područja na osnovu posebnih programa za razvoj konkretnih oblasti, kao i načina stručne, tehničke, ekonomske, ekološke i dr. pomoći

- područja opštine sa značajnim postojećim prirodnim i stvorenim potencijalim imaće prioritet – važna uloga lokalne zajednice, preduzetnika i Države

- projekti i programi infrastrukture koji su ovim konceptom navedeni, a u skladu su sa prioritetima Države, imaće prioritet, a za realizaciju ostalih programa moguće je obezbijediti sredstva, osim iz lokalnih izvora, i iz ostalih investicionih fondova, Državnih fondova, nevladinih organizacija, kredita itd. - neophodnost koordinirane i kooperativne uloge Države i lokalne zajednice

u domenu poljoprivrede takođe je pored uloge lokalne zajednice i pojedinačnih

poljoprivrednika i preduzetnika, posebno važna i uloga Države u pogledu podsticajnih mjera u ovoj oblasti koje su za depopulacijske dijelove područja opštine Žabljak za aktiviranje postojećih potencijala i zaustavljanje negativnih procesa napuštanja sela od izuzetnog značaja

- osnivanje Sabirno distributivnog centra organske-zdrave hrane koji bi preko stalnih otkupnih stanica sakupljao poljoprivredne proizvode, kontrolisao kvalitet, prerađivao ih i plasirao – važna uloga lokalne zajednice i preduzetnika

- razvoj porodičnog biznisa – važna uloga preduzetnika - razvoj ekopoljo - etnoturističkih farmi - važna uloga preduzetnika i lokalne zajednice, kao i

Države sa njenim podsticajnim mjerama - primjena podsticajnih mjera Države u ovoj oblasti – važna uloga Države i lokalne zajednice

Posebno se naglašava potreba izrade Strategije održive poljoprivrede za opštinu Žabljak kojom bi se izvršila detaljna analiza PUP-om opštine naznačenih potencijala i resursa, kao i detaljnije utvrdile mogućnosti razvoja i konkretne aktivnosti, kao i dinamika realizacije pojedinih planskih mjera. U skladu sa navedenim, u ovom domenu javlja se više nosilaca aktivnosti koji moraju djelovati u međusobnoj saglasnosti: Država sa svojim podsticajnim mjerama, lokalna zajednica kao nosilac planiranja u Opštini i poljoprivredni proizvođači – investitori, kako veliki (zainteresovani za razvoj većih farmi i poljoprivrednih kompleksa), tako i mali (poljoprivrednici i domaćini u oblasti eko – poljo - etno – turizma).

u domenu turizma neophodno je postojanje adekvatne politike ulaganja i koncesione aktivnosti sa nivoa Države, kao i permanentne i intenzivne aktivnosti lokalne zajednice, preduzetnika i seoskih domaćina, radi aktiviranja potencijalnog turističkog razvoja, kao jednog od nosilaca budućeg prosperiteta ovog krajau pogledu:

- aktiviranja turističkih potencijala u okviru zone Durmitora, Sinjajevine, kanjona Tare i Jezerske visoravni i konceptom predviđenih zona

- adekvatne politika ulaganja i koncesione aktivnosti sa nivoa Države U planiranju i projektovanju turističkih kapaciteta treba uvažavati slijedeće principe: − Poštovati principe održivog razvoja (ekološke, ekonomske i socijalne).


212

− Strogo poštovati pravila koja su propisana za očuvanje i održavanje nacionalnih i regionalnih parkova.

− Strogo poštovati lokalno i regionalno graditeljsko nasljede, odnosno tradicionalnu arhitekturu, kao jedan od glavnih resursa i motiva turističkog razvoja.

− Hotelske objekte, po mogućnosti, locirati na pozicije sa dobrim vizurama. − Poštovati principe antiseizmičkog inžinjerstva.

Posebno se naglašava potreba izrade Strategije održivog turizma za opštinu Žabljak kojom bi se izvršila detaljna analiza prostornim planom opštine naznačenih potencijala i resursa, kao i detaljnije utvrdila dinamika realizacije pojedinih planskih mjera. U skladu sa ovim, u ovom domenu javlja se više nosilaca aktivnosti koji moraju djelovati u međusobnoj saglasnosti: Država sa svojim podsticajnim mjerama, lokalna zajednica kao nosilac planiranja u Opštini i preduzetnici – investitori, kako veliki (zainteresovani za razvoj većih turističkih zona), tako i mali (domaćini u oblasti eko – poljo - etno – turizma). Uloga lokalne zajednice (ali i Države za značajnije objekte) u pogledu izrade i sprovođenja planske – investiciono – tehničke dokumentacije bez koje se ne smeju preduzimati bilo kakve aktivnosti u prostoru, je ovdje velika.

u domenu kulturnog nasleđa i prirodnih vrijednosti - Uraditi studiju valorizacije kulturno – istorijskog nasleđa i na osnovu njih preduzimati

zakonske mjere (za ovu aktivnost treba zadužiti nadležni Zavod za zaštitu spomenika kulture)

- utvrditi granice i režime zaštite oko spomenika kulture - Uraditi studiju valorizacije prirodnih vrijednosti, posebno područja Sinjajevine i na osnovu

njih preduzimati zakonske mjere (za ovu aktivnost treba zadužiti nadležni Zavod za zaštitu prirode)

- utvrditi režime korišćenja prostora u zonama prirodnih vrijednih lokaliteta i objekata

u domenu saobraćaja i tehničke i komunalne infrastrukture - realizacija planirane putne mreže obavljaće se po putnim pravcima i dionicama u skladu sa

mogućnostima finansiranja, a na bazi odgovarajuće studijsko-projektne dokumentacije: – Generalnih projekata i prethodnih studija izvodljivosti. – Idejnih projekata i studija izvodljivosti. – Glavnih projekata.

- za realizaciju regioanlnih i magistralnih puteva dokumentaciju će izrađivati i finansirati Država,

- za realizaciju lokalnih puteva kao pretpostavke razvoja ruralnog područja, koristiti mogućnosti finansiranja iz Državnih fondova, investicionih fondova, nevladinih organizacija, donatora, kredita i sl.

- korišćenje lokalnih izvora vodosnabdijevanja – prema PUP-u i projektnoj dokumentaciji koju donese Opština

- uspostavljanje zona sanitarne zaštite oko izvorišta vodosnabdijevanja na osnovu posebnih projekata sanitarne zaštite izvorišta koje treba donijeti od strane Opštine i nadležnih Državnih organa a u finansiranju i realizaciji mogu da učestvuju i ostali zainteresovani; posebno se naglašava da potencijalni zagađivači koji se nalaze ili će se naći u okviru zona sanitarne zaštite izvorišta za vodosnabdijevanje moraju preduzeti sve potrebne mjere kako bi se obezbijedila sanitarna zaštita izvorišta u skladu sa dokumentacijom i propisima.

- unapređenje snabdijevanja električnom energijom i obezbjeđenje uslova za nesmetane komunikacije – nadležna elektrodistribucija i TK centar u saradnji sa lokalnom zajednicom

- tretman otpadnih voda, posebno iz turističkih naselja, centara i zagađivača - lokalna zajednica može napraviti dogovor sa specijalizovanom firmom

- organizovano prikupljanje, transportovanje i obrada otpada – lokalna zajednica može napraviti dogovor sa specijalizovanom firmom


213

3) smjernice za zaštitu prirodnih i pejzažnih vrijednosti i kulturne baštine SMJERNICE I KONCEPT RAZVOJA PRIRODNIH VRIJEDNOSTI

Postizanje održivog razvoja na lokalnom (opštinskom) nivou predstavlja osnovni koncept razvoja Opštine Žabljak i u ovom Planu je glavno plansko opredjeljenje. Planom su predviđene intervencije u prostoru koje nijesu u suprotnosti sa promovisanim principima održivog razvoja jer iste podržavaju ispunjenje preliminarno utvrđenih ciljeva održivog razvoja (vidi prethodno poglavlje). Osnove za koncept zaštite životne sredine i održivog razvoja

Nacionalno zakonodavstvo Strategije i politike Medjunarodni ugovori Konvecija o zaštiti svjesteke prirodne i kulturne baštine Seviljska deklaracija – zoniranje rezervata biosfere - Zakonodavstvo EU

Peporuke koje su date u okviru PPPPN NP "Durmitor" za korišćenje prostora u spomenutim zaštitnim zonama korišćene su pri izradi koncepta i režima ovog ovog PUP-a, i to u pogledu korišćenja poljoprivrednog i šumskog zemljišta u skladu Zakonom o šumskom, odnosno poljoprivrednom zemljišti, gdje nijesu planirani veći industrijski objekti, servisi, deponije čvrstog otpada i slični zagađivači osnovnih medijuma životne sredine. U posebnom dijelu ovog PUP-a daju se načini korišćenja zaštićenih zona prema pojedinim režimima. Planskim odrednicama Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine predloženo je proglašenje Regionalnog parka "Sinjajevina", pri čemu je neophodno izvršiti prethodne istražno-studijske radove od strane Zavoda za zaštitu prirode Crne Gore kako bi se granice koje se predlažu za zaštitu precizno utvrdile. Integralna zaštita prirodnih dobara na području opštine Žabljaka realizovaće se integrisanjem mjera zaštite prirode i životne sredine u sve namjene korišćenja prostora predviđene ovim planskim dokumentom; sva buduća zaštićena područja na planskom području moraju imati Planove upravljanja, pri čemu će se njihova klasifikacija i organizacija subjekata upravljanja uskladiti sa važećim IUCN smjernicama zaštite prirode, a sve u skladu sa osnovnim postavkama Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore.

SMJERNICE I MJERE ZAŠTITE KULTURNE BAŠTINE Kulturno-istorijske vrijednosti Područje Durmitora je bogato kulturno-istorijskim spomenicima. Na širem prostoru podignuto je nekoliko crkava i manastira koji su odigrali veliku istorijsko-kulturnu ulogu. Manastiri su posebno značajni, više puta su ih Turci palili, ali su oni iznova obnavljani. Opština Žabljak je bogata kulturno istorijskim spomenicima i arheološkim lokalitetima. Pored Ribljeg jezera i u Barama Žugića nalaze se interesantni stećci, Ovi lokaliteti nisu dovoljno istraženi, ali se pretpostavlja da potiču iz XIII vijeka. Iznad Lever Tare nalaze se ostaci srednjovjekovnog grada Pirlitora iz XIV vijeka koji se uvršatava u spomenike kulture. Preko njega se odvijala srednjovjekovna trgovina iz unutrašnjosti prema Dubrovniku.U blizini Žabljaka nalaze se ostaci starih grobova sa stećcima. Na Žabljaku i u selu Krš podignute su crkve u znak pobjede nad Turcima. Na durmitorskom području su vodjene borbe u narodnooslobodilačkom ratu, pa je bogata istorijskim spomenicimai spomen obilježjima. Na Žabljaku je podignut spomenik u obliku mauzoleja palim borcimai žrtvama fašizma. Značajno obilježje je Titova pećina pored Crnog jezera, gdje je donijeta odluka o proboju partizana preko Sutjeske.U Barama Žugića nalazi se spomen kuća i obilježjegdje je 1940.g.održana VIII pokrajinska konferencija KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandzak. Pored Crnog jezera nalazi se spomen ploča iz 1942.g. Na hotelu Durmitor postoji spomen obeležje o prvoj partizanskoj bolnici 1941-1942.g. U Pitominama se nalazi grob legendarnog junaka Gavrila Šibalića.koji je predvodio Drobnjake u I svjetskom ratu.. Koncept zaštite kulturnoistorijskog nasleđa kao elementa prepoznatljivosti i identiteta prostora podrazumjeva:

• čuvanje, zaštitu i održavanje postojeće kulturne baštine, kao značajnog elementa razvoja turizma na području opštine.


214

• evidentiranje novih i kategorisanje postojećih kulturnih dobara i njihovo stavljanje pod zaštitu odgovarajućim aktima opštine,

• unapređenje kvaliteta okruženja spomenika kulture • očuvanje specifučnih ambijentalnih cjelina u urbanom i ruralnom prostoru, • ažurniju saradnju Državnih institucija za zaštitu spomenika kulture i stručnih službi u

opštiniu cilju zaštite kulturnoistorijskog nasleđa. Opšti uslovi i mjere zaštite kulturno-istorijskih dobara podrazumjevaju:

• da se u blizini spomenika i u zaštitnoj zoni ne grade objekti niti industrijski pogoni koji mogu ugroziti kulturno dobro.

• izgradnja većih infrastrukturnih sistema treba da bude usklađena sa uslovima i mjerama zaštite dobara.

• pri izvođenju svih vrsta građevinskih radova, svaki izvođač radova koji eventualno naiđe na bilo koju vrstu arheološkog lokaliteta , dužan je da obustavi radove i o nalazu obavjesti nadležnu službu za zaštitu spomenika kulture i preduzme mjere kako bi se nalazi sačuvali u zatečenom stanju.

• potrebno je formirati i proglasiti zaštitne zone oko spomenika kulture. Da bi se mjere zaštite uspješno sprovodile, potrebno je da se svi kulturno-istorijski spomenici detaljno tehnički snime i formira dokumentacija postojećeg stanja, sa analizom očuvanosti i stepena modifikacija. Tako pripremljen atastar kulturnih dobara opštine treba da bude u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima Crne Gore. To podrazumjeva istraživanje terena i pojedinaćnu valorizaciju kulturnih dobara. Adekvatna briga o zaštiti kulturno-istorijskih spomenika, može biti kvalitetna dopuna isticanju ambijentalnih vrijednosti i važan motiv okupljanja lokalnog stanovništva i turista. PLAN PREDJELA SA SMJERNICAMA ZA PEJZAŽNO OBLIKOVANJE PROSTORA Žabljačko područje pripada oblasti visokih planina i površi Crne Gore (koju karakterišu duboke rječne doline i planinski masivi izmežu njih), u kojem se kao najizrazitiji tipovi pejzaža (pejzažne jedinice), sa karakterističnim prirodnim odlikama i efektima čovjekovog djelovanja u njima, ističu:

- Durmitor predstavlja prostranu planinsku oblast između dubokih kanjonskih dolina Tare, Pive, Komarnice i planine Sinjajevine, koju čine Pivska planina na jugozapadu, masiv Durmitora sa preko 30 vrhova iznad 2000 m, u sredini i drobnjačka Jezera na sjeveroistoku. Odlikuje ga velika raščlanjenost reljefa i izdiferenciranost terena kao i velika visinska razlika na malom rastojanju. - Sinjajevina je prostrana i visoka planina, duga 40km, široka 15 km. Nastavlja se prema jugoistoku od Jezera drobnjačkih, ograničena sa druge strane dubokim dolinama Tare, Bukovice, Tušine i Morače. Predstavlja najvišu planinsku zaravan u Crnoj Gori, prosječne visine 1600 – 1900 m. Izgradjena, pretežno od trijanskih i jurskih krečnjaka i dolomita, čija je debljina preko 1000 m. Na Sinjajevini su brojne vrtače i uvale. Opšti izgled Sinjajevine jeste njena zatalasanost i pokrivenost prostora pašnjacima i livadama. - Jezera drobnjačka je prostrana krečnjačka zaravan prosječne visine 1450 m. Veći dio masiva Durmitora izgrađen je od krečnjaka trijaske starosti, a zaravan Jezera drobnjačkih od jurskih krečnjaka. Jezerska površ formirana je korozijom i denudacijom, a oblikovana ledničkom erozijom.

U oblasti visokih planina i površi geomorfološku specifičnost čine kanjonske doline, od kojih se kanjonska dolina Tare pruža od Bistrice i Dobrilovine ka severozapadu.

- kanjonska dolina Tare je usječena kroz najviše djelove Dinarida i najduža je rijeka u Crnoj Gori. Kanjon Tare je, kako geomorfološki tako i drugim priprodnim odlikama jedinstven u svijetu. Dubina kanjona, usječenog u krečnjacima, izmedju ušća Bistrice i Tepaca je oko 1000 m, a nizvodno dostiže i do 1300 m. Proširenja u kanjonu su formirana na mjestima gdje je rijeka usječena do klastičnih i palezojskih stijena. Takva proširenja su: Dobrilovina, Premćani, Djurdjevića Tara, Lever Tara i Tepca, koja se nalaze na sjevernom dijelu žabljačke opštine (Tepačko proširenje) ili u njenoj neposrednoj blizini. U ambijentalnom smislu prirodni prostor opštine Pljevlja može se zonirati na:

zonu velikog kanjona Tare dubok i do 1000m


215

subalpske i alpske planine Durmitor i Sinjajevina izrazitih geomorfoloških odlika, sa ograncima koji se izdižu iznad samog kanjona Tare, između kojih se nalazi Jezerska površ (visoravan) - prostor sa seoskim naseljima, katunskim naseljima, pašnjacima

U navedenim zonama posebnu ambijentalnu i pejzažnu vrijednost, koja se može valorizovati u turističke svrhe predstavljaju zone Žabljaka i naselja koja se na njega naslanjaju (planinska naselja Virak, Javorje, Pašina Voda, Motički Gaj, Ivan Do i dr. već afirmisana u turističke svrhe), seoska područja Paleža, Podgore i Nadgore,Tepaca, Male Crne Gore, Bosače, Ninkovića, Pošenskog kraja, Novakovića, Rasova sa Budečevicom i mostom na Tari, te kraških područja Sinjajevine i dinamičnog reljefa Durmitora. S obzirom ne tesnu vezu prirodnih vrijednosti i pejzaža i postoji potreba integracije mjera njihove zaštite. Stoga se ovim PUP-om objedinjeno daju planske smjernice – preporuke za uređenje i zaštitu prirodnih vrjednosti i pejzaža / predjela koje se odnose na:

• očuvanje, unapređenje i zaštita posebnih prirodnih i pejzažnih vrijednosti prostora, te obezbjeđenje stabilnosti ekosistema poboljšanjem njihovog sastava, strukture i kvaliteta kroz konkretna planerska rješenja u planskim i projektnim dokumentima

• namjensko svrsishodno korišćenje prirodnih resursa, te racionalno gazdovanje prostorom u skladu sa ekološkim potencijalom, a u funkciji održivog razvoja

• očuvanje pejzažnih i ambijentalnih vrijednosti prostora kao prepoznatljivog estetskog izraza područja opštine Žabljak,

• unapređenje očuvanja i zaštita prirodnih vrijednosti / biodiverziteta – flore, faune, gljiva, zemljišta, vode, vazduha, šume, pašnjaka, livada i td, • efikasnije aktivnosti na zaštiti lovne, ribolovne i ukupne faune shodno uzgojnim mjerama i važećim zakonskim propisima. • zaštita biodiverziteta i posebnih prirodnih i kulturnih vrijednosti međunarodnog, nacionalnog, regionalnog i lokalnog karaktera; • definisanje mjera zaštite i uredjenja šumskih a pogotovo prašumskih rezervata i ekosistema sa tendencijom njege i zaštite univerzalnih ekosistema najvećeg ranga; • rekonstrukcija uništenih ili djelimično uništenih primarnih ekosistema a naročito pojasa gornje šumske granice i visokoplaninskog pojasa u cjelini; • sanacija postojećeg stanja degradiranih djelova prostora ugroženih vodotokova, prostora koji služe kao pozajmišta / zone eksploatacije mineralnih sirovina, ili se koriste za odlaganje otpada svih vrsta i sl.; • obezbjedjivanje podataka o stanju pojedinačnih parametara prirodnih i pejzažnih vrijednosti (indikatori), kao neophodne osnove za sprovođenje PUP-a i donošenje ostalih dugoročnih razvojnih koncepata • definisanje optimalnog modela upravljanja zaštićenim područjima prirode koji treba da uključi sve relevantne aktere, posebno lokalno stanovništvo koje živi u zaštićenim područjima prirode ili zavisi od resursa u tim područjima ili njihovoj okolini • izradu novih planova upravljanja i dugoročnih programa zaštite prirodnih objekata koji imaju karakter svjetske baštine; • definisanje ekoloških koridora i zaštitnih zona oko zaštićenih područja prirode • organizovanje kompleksnih i dugoročnih naučnih istraživanja ukupnih prirodnih vrijednosti i fenomena prostora,

Plansko opredjeljenje je da prirodne pejzaže treba očuvati, obezbijediti prirodnu raznolikost i zaštitu bioloških potencijala, a područja sa narušenim prirodnim i estetskim vrijednostima sanirati. Zaštita pejzaža / predjela obuhvata niz planskih mjera kojim se djeluje u pravcu očuvanja, unaprijeđivanja i sprečavanja devastacije prirodnih odlika pejzaža, dok sanacija narušenih prirodnih i antropogenih predjela obuhvata mjere sanacije i rekultivacije narušenih djelova životne sredine. U sklopu očuvanja biološke i predione raznovrsnosti zaštita područja predstavlja osnovni mehanizam, a kao prioritetna mjera ističe se definisanje podurčja sa odgovarajućim režimima zaštite osnovnih prirodnih vrijednosti, a time i pejzažnih vrijednosti. Za svako od ovako definisanih područja treba predvidjeti konkretne mjere zaštite pejzaža, odnosno definisati aktivnosti koje direktno utiču na održavanje i unaprijeđivanje identiteta područja ili mogu da izazovu njegove promjene. Osnovni kriterijum za utvrđivanje mjera zaštite pejzaža je osjetljivost područja. S obzirom da su najveće vrijednosti ekosistemskog i predionog diverziteta područja žabljačke opštine sadržane u osjetljivim ekosistemima, ovakve ekosisteme ne treba dirati ili pak njihove komponente koristiti promišiljeno, dozirano u smislu obima i trajanja. Ovo se prvenstveno odnosi na područja unutar


216

Nacionalnog parka „Durmitor“ njegove zaštitne zone, područje Sinjajevine sa Šarancima i ostala visokoplaninska područja, šumske ekosisteme, ali i kraška područja u kojima se nalaze značajni resursi pitke vode. Planiranje namjene i upravljanja prostorom treba da se zasniva na prethodno utvrđenom odgovarajućem ekološkom modelu, pri čemu je važno spriječiti znatnije izmjene pejzažnih vrijednosti, tj. težiti ka zadržavanju autentičnih odlika pejzaža, a budući razvoj bazirati na principima "održivog razvoja". Posebno se naglašava obaveza primjene maksimalnih mjera zaštite životne sredine pri realizaciji ekološki „osjetljivih“ aktivnosti, kao što su eksploatacijan šljunka i pijeska, objekti za proizvodnju energije, proizvođački kapaciteti, aerodrom, helidromi i prometniji putni pravci, ukoliko se nalaze u osjetljivim ekosistemima, kao što su kraški predjeli, zaštićena područja i sl., odnosno u blizini naselja. 4) smjernice i mjere za zaštitu životne sredine ZAŠTITA ŽIVOTNE SREDINE Radi usklađivanja sa opšteprihvaćenim principima ekološki održivog razvoja (principi prevencije i predostrožnosti, princip smanjivanja štetnog uticaja na životnu sredinu i princip "zagađivač plaća") i razvojnih aktivnosti i oprijedeljenja definisanih Prostornim planom Crne Gore i Nacionalnom strategijom održivog razvoja Crne Gore, kao i poštovanjem statusa Crne Gore kao ekološke države, prioritetno se nameće potreba sprovođenja aktivnosti i mjera zaštite i unapređenja životne sredine opštine Žabljak, što predstavlja jedan od bitnijih uslova budućeg sveukupnog razvoja ovog područja. S obzirom da se sve djelatnosti i budući razvojni procesi na posmatranom području u odrijeđenom smislu mogu negativno odraziti na kvalitet prirodnog okruženja, u tom pogledu potencira se orjentacija ka aktivnostima i tehnologijama koje su ekološki prihvatljive, tj. koje ne narušavaju prostorno-ekološku ravnotežu područja i doprinose očuvanju prirodnih i stvorenih vrijednosti područja. Sve mjere (pravno-normativnog, tehničko-tehnološkog, ekonomskog i prostorno-planskog karaktera) koje će se sprovoditi u cilju poboljšanja životne sredine i njenoj permanentnoj zaštiti na području opštine Žabljak kao osnovni cilj imaće ograničavanje ili po mogućstvu, potpunu eliminaciju nepovoljnih uticaja na tu sredinu. Početak primjene seta ekoloških zakona od januara 2008. godine omogućio je znatno veće nadležnosti jedinica lokalnih samouprava u sprovođenju mjera zaštite životne sredine i kaznenih odredbi protiv zagađivača, čime je izvršena neophodna decentralizacija po pitanju nadležnosti rješavanja postojećih ekoloških problema. Osnovna planska postavka je da se Prostorno - urbanističkim planom opštine omogućava sprovođenje koncepcija i rješenja zaštite prostora i životne sredine definisanih Prostornim planom Crne Gore, tj. da se obezbjeđuje integrisanje aspekta zaštite životne sredine u planska rješenja, a u vezi sa namjenom, izgradnjom i uređenjem prostora, te svih razvojnih procesa, aktivnosti i djelatnosti koji će se odvijati u predviđenom planskom periodu do 2020. godine. Koncept zaštite životne sredine na području opštine Žabljak obuhvata:

⇒ Zaštita životne sredine na bazi racionalnog korišćenja prirodnih resursa – vode, vazduha, zemljišta, biljnih i životinjskih vrsta, pejzaža, mineralnih sirovina, hidroenergetskog i šumskog potencijala;

⇒ Ograničavanje postojećih aktivnosti sa negativnim uticajima na kvalitet životne sredine; ⇒ Unaprijeđenje kvaliteta životne sredine u naseljima njihovim opremanjem objektima

zadovoljavajućih komunalno-higijenskih uslova (obezbjeđivanje pitke vode, izgradnja kanalizacionog sistema, adekvatno kanalisanje komunalnih otpadnih voda, itd.);

⇒ Uspostavljanje sistema procjene uticaja budućih objekata i djelatnosti na životnu sredinu koja svojim aktivnostima mogu izazvati negativne uticaje na postojeći kvalitet elemenata životne sredine (npr. magistralni put, aerodrom, eksploatacija šljunka i pijeska, veće građevinske inicijative, pogotovo turističkih kompleksa koje su locirane u Nacionalnom parku ili uz samu njegovu granicu, kao i na području Sinjajevine i drugim kraškim područjima, a u skladu sa Zakonom);

⇒ Permanentno praćenje kvaliteta životne sredine (voda, vazduh, zemljište, nivo buke, jonizijuća i nejonizujuća zračenja) i kontrola i procjena rezultata, tj. monitoring i oditing životne sredine; u pogledu ostvarivanja ovih aktivnosti, Planom se preporučuje izrada lokalnog ekološkog akcionog plana za opštinu Žabljak, s obzirom na aktuelne razvojne okolnosti i inicijative i njihove reperkusije na kvalitet životne sredine.


217

Identifikacija problema Na području opštine Žabljak kao najugroženiji prostori sa aspekta životne sredine mogu se identifikovati:

− grad Žabljak i naselja u njegovom neposrednom okruženju gdje se javljaju nekontrolisan urbani i turistički razvoj, - izgradnja turističkih, stambenih objekata i pratece infrastrukture što dovodi do gubitka, degradacijie i fragmentacije prirodnih staništa, uključujući i ona koja se nalaze u okviru NP Durmitor. na ovom prostoru se dešava promjena namjene zemljišta koja je vezana za urbani razvoj Žabljaka i naselja u njegovom okruzenju čime se gube vrijedna prirodna i poluprirodna staništa

− šumski prostori u kojima se događa neodrživo i nekontrolisano korišćenje prirodnih resursa koje uzrokuje: (i) sječe prirodnih šuma, (ii) sakupljanje jestivog i ljekovitog bilja, gljiva i drugih organizama (iii) lov divljači i (iv) ribolov .

− površina deponije komunalnog otpada "Čarkovo Polje" i drugih smetlišta na teritoriji opštine;

− komplekls pilane u Njegovuđi − centar grada Žabljaka (ugrožen od saobraćaja, buke i lokalnih kotlarnica); − pojasevi duž postojećih magistralnih i regionalnih saobraćajnica na području opštine;

Posmatrajući predviđene planske i razvojne aktivnosti u vremenskom horizontu Plana, kao potencijalno ugrožena područja sa aspekta životne sredine izdvajaju se:

- gradsko područje Žabljaka i nova turistička područja i zone u blizini granice Nacionalnog parka;

- pojasevi uz budući magistralni put Pljevlja-Žabljak-Risan; Smjernice i mjere zaštite životne sredine Imajući u vidu postojeće dobro stanje životne sredine na području opštine jasno je da se, s obzirom na očekivani razvoj, moraju preduzimti odrijeđe mjere, aktivnosti i planski instrumenti kako bi se postojeći dobar kvalitet životne sredine i očuvao. Zaštita i unapređenje kvaliteta životne sredine sprovodiće se diferencirano, sa različitim obimom i intenzitetom, a prema definisanim prostorno-ekološkim zonama na planskom području, primjenom mjera zaštite životne sredine i režimima, pravilima izgradnje i uređenja na posmatranom prostoru. - Mjere za zaštitu vazduha Očuvanje kvaliteta vazduha na području opštine Žabljak i uspostavljanje višeg standarda kvaliteta vazduha u opštinskom centru koji se mora postići, ostvariće se primjenom slijedećih pravila i mjera zaštite:

• izgradnjom obilaznice oko centralnog gradskog područja i preusmjeravanjem tokova tranzitnog i teretnog saobraćaja iz centralne zone Žabljaka;

• izgradnjom sistema toplifikacije grada Žabljaka i turističkih zona, pri čemu bi postojeće kotlarnice kao energetsko gorivo trebalo da koriste gas umjesto uglja;

• primjenom ekološki prihvatljivih tehnologija u industrijskim postrojenjima u cilju zadovoljenja graničnih vrijednosti emisija zagađujućih materija,

• korišćenjem obnovljivih izvora energije za zagrijavanje stambenih prostorija domaćinstava u seoskim naseljima;

• rekultivacijom deponije komunalnog otpada na lokalitetu Čarkovo Polje nakon njenog potpunog zatvaranja;

• postavljanjem zaštitnih pojaseva zelenila duž najfrekventnijih magistralnih i regionalnih putnih pravaca, kraj zona eksploatacije šljunka i pijeska i dr.;

• izradom Procjene uticaja na životnu sredinu svih objekata koji su za to predviđeni Uredbom o projektima za koje se vrši procjena uticaja na životnu sredinu;

U cilju zaštite vazduha i sistematskog praćenja aerozagađenja opština Žabljak mora uspostaviti monitoring sistem koji bi na adekvatan način sistematski pratio promjene osnovnih parametara kvaliteta vazduha. U tom smislu posebno se potencira uspostavljanje mjernih mjesta automatskog tipa, koje bi tokom dvadesetčetvoročasovnog perioda omogućile uvid u relevantno stanje u konkretnim vremenskim intervalima. Kao moguće lokacije za mjerna mjesta navode se zone u kojima glavne saobraćajnice prolaze pored stambenih i turističkih zona, zone koje su


218

ugrožene radom kotlarnica, ili proizvodnih objekata u Njegovuđi. Takođe, kao neophodnost nameće se izrada integralnog katastra zagađivača vazduha na teritoriji opštine Žabljak, kako bi se na savrmen način i efikasno evidentirali svi stacionarni i mobilni izvori aerozagađenja na području opštine i minimizirali njihovi negativni uticaji. - Mjere zaštite voda Prema Zakonu o vodama ("Sl.list RCG", br.27/07) zaštita voda od zagađivanja ostvaruje se:

- organizacijom kontrole kvaliteta vode i izvora zagađivanja, zabranom i ograničavanjem unošenja u vode opasnih i štetnih materija-supstanci, zabranom stavljanja u promet supstanci opasnih za vode za koje postoji supsticuja ekološki pogodnijih proizvoda i dr.;

- ekonomskim mjerama plaćanjem naknade za zagađivanje vode, koja nije niža od troškova njegovog prečišćavanja;

- prečišćavanjem otpadnih voda na mjestu nastajanja, primjenom tehničko-tehnoloških mjera i uvođenjem savremenih tehnologija u proizvodnju;

- vodnim mjerama, kojima se poboljšava režim i kvalitet malih voda namjenskim ispuštanjem čiste vode iz akumulacija, a posebno radi otklanjanja posljedica havarijskih zagađenja.

Prioritetne aktivnosti sa aspekta zaštite voda u opštini Žabljak u narednom planskom periodu odnosiće se na izgradnju postrojenja za prečišćavanje gradskih i drugih otpadnih voda koja će biti locirana na potezu između servisne zone u Žabljaku i Mežda, odnosno u zoni Zminice, za otpadne vode Njegovuđe. Posebno se napominje da otpadne vode iz turističkih, proizvodnih i drugih komunalnih objekata moraju zadovoljiti standarde recipijenta i zahtjevani nivo kvaliteta, kako bi se održala prirodno-ekološka ravnoteža vodotokova. Ističe se neophodnost obeležavanja i zvaničnog proglašavanja granica zona sanitarne zaštite izvorišta od namjernog i slučajnog zagađivanja i drugih uticaja koji mogu nepovoljno da djeluju na ispravnost kvaliteta vode što će se ostvariti primjenom slijedećih pravila i mjera zaštite: 1) uspostavljanje strogog režima sanitarnog nadzora u zoni neposredne zaštite

• zabranom odvijanja aktivnosti koja nijesu u funkciji vodosnabdijevanja; • zatravljivanjem površina bez upotrebe agro-hemijskih sredstava; • zabranom pristupa licima koji ne obavljaju poslove vezane za aktivnosti oko

snabdijevanja vodom; 2) uspostavljanje režima stalnog sanitarnog nadzora u užoj zoni zaštite vodoizvorišta

• sanitacijom svih objekata u užoj i na granici uže zone zaštite; • zabranom izgradnje novih objekata koji nijesu u funkciji vodosnabdijevanja; • zabranom skladištenja čvrstog, opasnog i industrijskog otpada; • zabranom transporta opasnih i štetnih materija; • zabranom ispuštanja neprečišćenih otpadnih voda u akumulaciju;

3) uspostavljanje režima sanitarnog nadzora i zaštite od zagađivanja životne sredine u široj zoni zaštite vodoizvorišta

• zabranom izgradnje industrijskih postrojenja i objekata čije otpadne vode mogu da zagade vodu ili zemljište ili da ugroze bezbjednost vodoprivrednih objekata;

• organizovanim sakupljanjem čvrstog otpada na vodonepropusnim površinama i njihovo sanitarno transportovanje na sanitarnu regionalnu deponiju izvan površine sliva akumulacije;

• zabranom transporta i skladištenja opasnih i štetnih materija; • ograničenom upotrebom zemljišta u poljoprivredne svrhe na način da se ne ugrozi

kvalitet vodoizvorišta;

Takođe, zaštita površinskih i podzemnih voda na planskom području ostvariće se primjenom slijedećih mjera zaštite:

- očuvanjem kvaliteta voda prema zahtjevanim klasama vodotokova u skladu sa Uredbom o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda ("Sl. list Crne Gore", br.02/07); u tom smislu se, za rijeku Taru i pritoke zahtjeva A1, S, I (I klasa) kvaliteta voda;


219

- izgradnjom sanitarno-higijenskih nepropusnih jama u seoskim naseljima za evakuaciju komunalnih otpadnih voda u cilju očuvanja kvaliteta površinskih i podzemnih voda;

- poštovanjem neposredne zone sanitarne zaštite značajnijih vodoizvorišta u opštini Žabljak (Oko, Mlinski potok, Studenac, Njegovuđa, Crno jezero i dr.);

- izgradnjom cjelokupne kanalizacione mreže na gradskom području Žabljaka, uz izgradnju gradskog kolektora za odvođenje svih otpadnih voda (sanitarnih i tehnoloških) do budućeg postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u zoni Mežda;

- strogo poštovanje zakonske regulative o transportu opasnih i štetnih materija radi zaštite kvaliteta vodotokova od mogućih akcidentnih zagađenja koji mogu nastati ovim aktivnostima;

- uvođenjem kontrole kvaliteta vode za piće iz lokalnih vodovoda i bunara od strane stručnih službi.

- Mjere zaštite zemljišta

Očuvanje i zaštita poljoprivrednog, šumskog i građevinskog zemljišta sprovodiće se primjenom slijedećih pravila i mjera zaštite:

- kao prioritetnu aktivnost u zaštiti zemljišta neophodno je sprovesti rekultivaciju degradiranog zemljišta u zonama eksploatacije šljunka i pijeska; rekultivacione mjere sprovodiće se sukcesivno, pri čemu će se nakon mehaničkog oblikovanja prostora pristupiti sprovođenju bioloških mjera zatravljivanja degradiranih zemljišta, a u skladu sa Zakonom o rudarstvu ("Sl. list RCG", br.27/94);

- u slučaju aktiviranja i eksploatacije mineralnih sirovina na perspektivnim ležištima šljunka i pijeska u rejonu Njegovuđe u planskom periodu neophodo je izraditi Program mjera rekultivacije kako bi se na adekvatan način sagledale obaveze društvenih subjekata koji degradiraju zemljište;

- ograničavanjem na najmanju moguću mjeru korišćenja (ili trajnog gubitka izgradnjom objekata supra i infrastrukture) kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta za nepoljoprivredne namjene;

- zatvaranjem i prenamjenom površine deponije komunalnog otpada na lokalitetu Čarkovo Polje, kao i čišćenjem postojećih smetlišta na gradskom i seoskom području, pri čemu će se na odabranom lokalitetu u opštini Pljevlja koji odgovara svim važećim propisima otvoriti regionalna sanitarna deponija čvrstog otpada za područja opština Pljevlja i Žabljak (u skladu sa Strateškim master planom upravljanja otpadom na republičkom nivou i PP Crne Gore do 2020.godine);

- kontrolisanom sječom autohtonih šumskih sastojina, posebno u ekosistemski ugroženim predjelima;

- kontrolisanom primjenom agrohemijskih sredstava u poljoprivredi (edukacijom poljoprivrednih proizvođača o uticajima poljoprivrede na životnu sredinu i prednostima proizvodnje ekološki bezbedne hrane na bazi organske poljoprivrede);

- određivanjem granica građevinskog rejona Žabljaka radi zaštite zemljišta od dalje nekontrolisane, tj. bespravne gradnje;

- Mjere zaštite od buke

S obzirom na turistički karakter opštinskog centra i mrežu saobraćajnica koje prolaze kroz područje Žabljaka i naselja koja su sa njim u kontaktu, možemo zaključiti da su vrijednosti nivoa buke povećane, ali samo u okviru šireg gradskog područja Žabljaka gdje se zahtjevaju manji nivoi (iako nijesu vršena mjerenja, u ostalim naseljima opštine problem povećanog nivoa buke nije izražen usljed nepostojanja većih industrijskih objekata i niske frekvencije lokalnog saobraćaja). Zaštita od buke u životnoj sredini zasnivaće se na sprovođenju slijedećih pravila i mjera zaštite:

- poštovanjem graničnih vrijednosti o dozvoljenim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini, shodno Pravilniku o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini ("Sl. list RCG", br.75/06);

- podizanjem pojaseva zaštitnog zelenila i tehničkih barijera na najugroženijim lokacijama (pojasevi uz postojeće i planirane saobraćajnice);

- uspostavljanjem gušće mreže mjernih mjesta na gradskom području, radi evidentiranja i efikasne zaštite prostora ugroženih komunalnom bukom;


220

5) smjernice za zaštitu od interesa za odbranu zemlje Koncept zaštite prostora sa aspekta odbrane odnosi se na slijedeće postavke, a u vezi sa racionalnom organizacijom mreže objekata privrede, naseljenih područja, infrastrukturnih sistema i načina gradnje na području opštine:

⇒ u cilju zaštite teritorije naselja od poplavnih talasa, zemljotresa i šumskih požara, sprovesti regulacione radove na vodotocima koji imaju karakteristike bujičnih tokova, gradnju novih stambenih i privrednih objekata uskladiti sa aseizmičkim principima izgradnje, uz permanentno praćenje poljoprivrednih i šumskih kultura radi mogućih požara, naročito tokom ljetnjih mjeseci;

⇒ omogućiti kvalitetno saobraćajno povezivanje seoskih naselja radi mogućih zakrčenja puteva u ratnim prilikama, kao i dislokaciju pojedinih vitalnih funkcija opštinskog centra u manja, ruralna naselja (zdravstveni objekti, hidrantska mreža, snabdijevačke funkcije i dr.);

⇒ u cilju obezbijeđenja vodosnabdijevanja naselja u vanrednim situacijama, omogućiti više gravitacionih izvora vodosnabdijevanja radi mogućih zagađenja i kontaminacije bojnim otrovima; za zone izvorišta obavezno je utvrđivanje zona sanitarne zaštite, utvrđivanje režima i kontrola korišćenja prostora;

⇒ u cilju obezbijeđenja elektrodistributivne mreže na području opštine, omogućiti napajanje korisnika sa više strana pomoću visokonaponskih dalekovoda, a niskonaponsku mrežu formirati u vidu prstenaste strukture radi mogućnosti njegovog pojedinačnog isključenja u vanrednim situacijama;

⇒ s obzirom na nizak nivo povredljivosti, na području opštine formirati skloništa osnovne zaštite (od 100 kPa) koja će imati dvonamjenski karakter, tj. čija će namjena u mirnodopskim uslovima biti u funkciji obavljanja određenih vrsta djelatnosti lokalnog stanovništa što će biti definisano urbanističkim planovima nižeg reda;

⇒ potrebe za prostore skloništa, njihovo adekvatno opremanje osnovnim životnim namirnicama i pravce evakuacije lokalnog stanovništva u slučajevima ugrožene bezbjednosti definisati odgovarajućim opštinskim programima u kome posebnu ulogu trebaju da odigraju jedinice civilne zaštite.

6) smjernice i mjere za sprečavanje i zaštitu od prirodnih i tehničko - tehnoloških nesreća Koncept zaštite prostora od elementarnih nepogoda i tehničko-tehnoloških nesreća definisan je u skladu sa eventualnim vanrednim uslovima koji bi mogle da se dogode na području opštine Žabljak, kao što su:

⇒ zaštita od poplava i bujica treba da se zasniva na integralnom rješaanju zaštite od poplava i bujica definisanim vodoprivrednim radovima (regulacija korita, izrada obaloutvrda, meliorativni radovi) na čitavom slivnom području rijeke Tare, a ne na parcijalnim rješenjima lokalnog karaktera;

⇒ zaštita od vodne erozije radi sprečavanja gubitaka popljoprivrednih zemljišta i ugrožavanja stambenih i drugih objekata sprovodiće se organizovanim tehničkim i biološkim mjerama;

⇒ zaštita od atmosferskih elementarnih nepogoda (ekstremne snježne padavine, snježne lavine, tj. usovi) sprovodiće se koordinisanjem djelovanjem lokalnog stanovništa i radnika javnog komunalnog preduzeća na raščišćavanju površina i svih saobraćajnica pod snježnim pokrivačem, odnosno pošumljavanjem glatkih i golih površina radi sprečavanja pojave većih snježnih lavina;

⇒ zaštitu od zemljotresa sprovoditi primjenom urbanističkih, građevinskih i tehničkih mjera u skladu sa uslovima aseizmičke gradnje novih stambenih i radnih površina;

⇒ zaštita od požara treba da se zasniva na izradi planova zaštite od požara Nacionalnog parka „Durmitor“, šumskih kompleksa na Sinjajevini i ostalih planinskih prostora pod šumskim površinama, izmještanja materija povećanog požarnog rizika iz industrijskih objekata, kao i obezbijeđenju uslova za formiranje vatrogasnih jedinica na teritoriji


221

opštine Žabljak i njihovo efikasno djelovanje u vanrednim situacijama (vatrogasnim ekipama omogućiti pristup lokalnim saobraćajnicama i najbližim vodnim objektima);

⇒ zaštita od tehničko-tehnoloških nesreća treba da se zasniva na izradi planova zaštite od udesa u industrijskim objektima povećanog nivoa rizika, kontroli saobraćajnih pravaca kojima se prevoze opasne materije i primjeni pojačanog nadzora zona sa povećanim stepenom vulnerabiliteta stanovništva, prirodnih i materijalnih dobara (lokacija benzinske pumpe u Žabljaku, pojas regionalnog puta Žabljak-Pljevlja, odnos pojas budućeg magistralnog puta Pljevlja-Žabljak-Risan);

⇒ na opštinskom nivou neophodno je formirati geografski informacioni sistem (GIS) koji bi pružio značajne prostorne podatke u pogledu mogućnosti preventivnog djelovanja odgovornih subjekata i sprečavanja, odnosno minimiziranja mogućih hazardnih situacija na području opštine.

Planske postavke i mjere zaštite od elementarnih nepogoda i tehničko-tehnoloških akcidenata u PUP opštine Žabljak usklađene su za zakonskom regulativom iz oblasti elementarnih nepogoda i opasnosti od tehničko – tehnoloških nesreća, kao i zakonskom regulativom iz prostornog i urbanističkog planiranja u kojima su definisane preventivne mjere u cilju sprečavanja ili ublažavanja nepovoljnih dejstava elementarnih nepogoda, kao i mjere za otklanjanje nepovoljnih posljedica nastalih dejstvom elermentarnih i drugih nepogoda. Na osnovu analize i ocjene postojećeg stanja, kao i evidentirenjem prostora sa visokim nivoom hazarda od nastanka elementarnih nepogoda i industrijskih akcidenata, za potrebe Prostorno-urbanističkog plana opštine poseban akcenat usmjeren je ka zaštiti prostora od od požara, kao i zaštiti prirodnih i materijalnih dobara od mogućih tehnićko-tehnoloških akcidenata i minimiziranja opasnosti od saobraćajnih nesrećau u gradskom tkivu Žabljaka. Posebno se naglašava da se:

1. Prilikom izrade investiciono – tehničke dokumentacije obavezno izrade projekti ili eleborati zaštite od požara (i eksplozija ako se radi o objektima u kojima se definišu zone opasnosti od požara i eksplozija), planovi zaštite i spašavanja prema izrađenoj procjeni ugroženosti za svaki hazard posebno, tre na navedeno pribaviti odgovarajuća mišljenja i saglasnosti u skladu sa zakonom.

2. Za objekte u kojima se skladištu, pretaču, koriste ili u kojima se vrši promet opasnih materija obavezno pribavi mišljenje na lokaciju nadležnog organa kako ne bi došlo do ugrožavanj asusjednih objekata.

7) smjernice i mjere za povećanje energetske efikasnosti i korišćenje obnovljivih izvora energije U pogledu mogućnosti povećanja energetske efikasnosti najveći prostor je u oblasti investicione gradnje i održavanja. Da bi se realizovalo energetski i ekološki održivo građenje treba težiti ka smanjenju gubitaka toplote iz zgrade poboljšanjem toplotne zaštite spoljašnjih elemenata i povoljnijem odnosu površine i zapremine objekta, povećanju toplotnih dobitaka u zgradi povoljnijom orijentacijom zgrade i korišćenjem sunčeve energije, primjenom obnovljivih izvora energije u zgradama (biomasa, sunce, vetar i dr.), povećanjem energetske efikasnosti termoenergetskih sistema. Koristi od energetski efikasne gradnje su mnogostruke, a najviše se ogledaju kroz finansijske uštede na smanjenim računima za grejanje, hlađenje i električnu energiju, udobnije i kvalitetnije stanovanje, duži životni vek zgrade, doprinos zaštiti okoline smanjenjem emisije štetnih gasova u okolinu. Kod gradnje nove kuće važno je već u fazi idejnog projektovanja predvideti sve što je neophodno da se dobije kvalitetna i optimalna energetski efikasna kuća: analizirati lokaciju, orijentaciju i oblik kuće; primijeniti visok nivo toplotne zaštite kompletnog spoljašnjeg omotača kuće, iskoristiti toplotne dobitke od sunca i zaštititi se od preteranog osunčanja; koristiti energetski efikasne sisteme grejanja, hlađenja i ventilacije i kombinovati iste sa obnovljivim izvorima energije. Prema postojećim analizama utvrđeno je da se već u fazi projektovanja izborom optimalnih rješenja mogu ostvariti energetske uštede od 30%. Prilikom projektovanja potrebno je grupisati


222

prostore sličnih funkcionalnih zahteva i slične unutrašnje temperature, npr. pomoćne prostore locirati na severu, a dnevne na jugu. Optimalna toplotna zaštita je jedno od osnovnih načela energetski efikasne gradnje. Nedovoljna toplotna zaštita uzrokuje povećanje toplotnih gubitaka zimi, oštećenja usljed pojave kondezacije zbog razlike u temperaturi između neizolovanog, a grejanog prostora i spoljašnje temperature, kao i pregrevanja prostora leti, što utiče na stvaranje neudobnih i nezdravih uslova za stanovanje i rad, a dovodi i do oštećenja konstruktivnih sklopova. Pored kvalitetne toplotne izolacije spoljašnjeg omotača kuće, jedan od uslova energetski efikasne gradnje je i izbegavanje jakih toplotnih mostova. Toplotni mostovi se najčešće javljaju prilikom postavljanja toplotne izolacije sa unutrašnje strane, na konstruktivnim, termički neizolovanim delovima zgrade, kao i u kombinaciji sa termički neizolovanim zidom. Postavljanjem toplotne izolacije sa spoljašnje strane izbegavaju se gubici u toplotnim mostovima. Pozicija prozora u zidu takođe ima značajnu ulogu u izbegavanju toplotnih mostova. Ako je tehnički moguće, prozore treba postavljati u nivou toplotne izolacije, a ako nije moguće, potrebno je toplotno izolovati spoljašnji dio prozorskog otvora oko samog prozorskog okvira. Prozori i spoljašnji zid zajedno predstavljaju preko 70% ukupnih toplotnih gubitaka kroz spoljašnji omotač zgrade, pri čemu transmisioni gubici toplote kroz prozore i gubici provetravanjem predstavljaju više od 50% toplotnih gubitaka zgrade. U ukupnim toplotnim gubicima prozora učestvuju staklo i prozorski profil. Zahtevi koje mora ispuniti prozorski profil, nezavisno do vrste materijala od kojeg se izgrađuju su: dobro zatvaranje, prekinut toplotni most u profilu, jednostavno otvaranje i nizak koeficijent prolaska toplote. Dok se na starim zgradama koeficijent prolaska toplote prozora kreće od 3-3,5 W/m2K, (sa toplotnim gubicima koji kod takvih prozora iznose prosječno 240 - 280 kWh/m2 godišnje), evropsko zakonodavstvo propisuje niže vrijednosti u rasponu 1,4 - 1,8 W/m2K, dok su kod niskoenergetskih i pasivnih kuća date vrijednosti u rasponu 0,8 -1,1 W/m2K. Stakla za prozore trebalo bi da budu izolacijska stakla, dvoslojna ili troslojna sa različitim punjenjima gasom argonom ili kriptonom i sa premazima koji poboljšavaju toplotne karakteristike. Toplotna izolacija krova ili plafona prema negrejanom tavanskom prostoru ima značajnu ulogu u postizanju kvalitetnijeg standarda i uslova za stanovanje i rad. Iako je procenat krovnih površina u ukupnim toplotnim gubicima kuće oko 10 - 20%, u slučaju da krov nema toplotnu izolaciju ti gubici mogu biti i preko 30%. Za toplotnu izolaciju krova potrebno je koristiti nezapaljive i paropropusne toplotne izolacijske materijale. Toplotni gubici poda prema terenu iznose do 10% ukupnih toplotnih gubitaka. Slično kao i kod plafonske konstrukcije prema negrejanom tavanu i podnu konstrukciju prema negrejanom podrumu treba adekvatno toplotno izolovati, kao i podne konstrukcije iznad otvorenih prolaza. Toplotni dobici od sunca mogu učestvovati sa značajnim procentom u ukupnom energetskom bilansu kuće. Prilikom projektovanja potrebno je posebnu pažnju posvetiti zaštiti od preteranog osunčanja, kao i prihvatu sunca. Toplotna masa zida ili poda u južno orijentisanim prostorijama može akumulirati toplotnu energiju tokom dana i distribuirati je u okolne prostorije tokom noći. Preterano zagrevanje tokom ljeta se može spriječiti sredstvima za zaštitu od sunca, usmjeravanjem dnevnog svjetla, zelenilom, prirodnim provjetravanjem i sl. Rješenja koja mogu da se primjenjuju u praksi u cilju zaštite od pretjeranog osvjetljenja su: arhitektonska geometrija - zelenilo, tremovi, strehe, nadstrešnice, balkoni i dr.; elementi spoljašnje zaštite od sunca - pokretni i nepokretni brisoleji, spoljašnje žaluzine, roletne, tende i sl.; elementi unutrašnje zaštite od sunca - roletne, žaluzine, zavese i dr.; elementi unutar stakla za zaštitu od sunca i usmjeravanja svjetla - holografski elementi, reflektujuća stakla i folije, staklo koje usmjerava svjetlo, staklene prizme i dr.


223

8) urbanističko - tehnički uslovi i smjernice za izgradnju objekata SMJERNICE ZA PLANIRANJE, GRAĐENJE I UREĐENJE SEOSKIH ATARA I NASELJA Formiranjem mreže naselja, planiranjem njihovog razvoja i programiranjem nivoa njihove opremljenosti prije svega nestambenim sadržajima, treba uticati na slabljenje, zaustavljanje i sprečavanje procesa depopulacije na teritoriji opštine Žabljak. Elementi uređenja oblasti stanovanja i stanogradnje treba da se zasnivaju na nekoliko osnovnih tačaka:

- povećanje gustine naseljenosti i koncentrisana izgradnja unutar naselja u cilju sprečavanja daljeg širenja građevinskog reona, zaštite poljoprivrednog zemljišta i smanjenja troškova infrastrukturnog opremanja,

- stimulacija povećanja kvaliteta stanovanja rekonstrukcijom postojećih, naročito u zoni užeg i šireg naseljskog centra, a kao posljedica pretvaranja djelova stambenih objekata u poslovni prostor, što inače treba stimulisati u ovim zonama; na taj način bi se i kapacitet gradskog prostora i uslovi korišćenja približili potrebama naselja,

- očuvanje kvalitetnih nasleđenih ambijentalnih karakteristika podržavanjem specifičnih oblika gradnje i formiranjem vizuelno kvalitetnih cjelina, poteza, vrijednih ambijenata,

- posebnu pažnju posvetiti planiranju stanova za marginalne grupe stanovništva (staro i mlado stanovništvo, hendikepirane),

- primijenjivati na svim nivoima planiranja uslove koji hendikepiranim osobama omogućavaju kretanje, snalaženje, boravak u prostoru,

- utvrditi jedinstvene i specifične uslove za područja sa neuslovnim stanovanjem (područja bespravne gradnje, neuslovni stanovi prema urbanističkim kriterijumima i sl.),

- na stambenim parcelama je dozvoljen razvoj kompatibilnih sadržaja: – u većim naseljskim centrima razvoj komercijalnih sadržaja za potrebe snabdjevanja i individualnog privređivanja (uslužno i proizvodno zanatstvo) koje ne ugrožava životnu sredinu; u manjim naseljima sadržaji za potrebe nekomercijalnog (za individualne i porodične potrebe) bavljenja poljoprivredom i stočarstvom;

Za seoska područja van centralnog dijela naselja (ostali dio atara) i za naselja u seoskom području za koja se ne predviđaju centralni djelovi (u čitavom ataru) uvažavaće se interesi domaćina u pogledu izgradnje objekata u funkciji stanovanja i potrebnih objekata za proizvodnju hrane bez većih ograničenja, uz pomoć institucija i stručnih lica. Kriterijumi i smjernice koji se propisuju ovim Planom imaju za cilj poboljšanje kvaliteta življenja, uz zadržavanje svih pozitivnih vrijednosti i ublažavanje ili eliminisanje negativnih posljedica. U okviru istog cilja obnove i revitalizacije treba dovesti nove tehnologije, ali ne remeteći postojeću urbanu strukturu. Revitalizacija treba da sadrži sve prirodne odlike načina življenja, uz neophodni uticaj urbanog. A. Uređenje atara

u cilju povećanja produktivnosti poljoprivredne proizvodnje potrebno je i povoljno da naselja budu locirana i da se razvijaju periferno u odnosu na velike površine poljoprivrednog zemljišta;

stočarsku proizvodnju individualnog sektora (mini farme i sl.) razvijati na pogodnim lokalitetima u blizini naselja;

poljoprivredne objekte razvijati na lokalitetima van građevinskog rejona pojedinačnih naselja (izuzev onih koji su formirani u granicama građevinskih rejona naselja), ali dobro povezanih sa naseljima;

mrežu osnovnih atarskih puteva polagati uglavnom po trasama postojećih; nove šume podizati na zemljištima koja se ne mogu koristiti u poljoprivredi

(degradirano, erodirano i dr.), vjetrozaštitnih pojaseva, zelenila duž inrastrukturnih objekata, zaštitnog naseljskog zelenila kao i zelenih pojaseva oko većih objekata suprastrukture (ekonomija, poljoprivrednih dobara, proizvodnih pogona) koji se mogu naći u ataru;

krupnu vannaseljsku infrastrukturu pažljivo planirati i projektovati tako da što manje remeti organizaciju poljoprivrednih i šumskih površina;


224

proizvodne komplekse razvijati na pogodnim lokalitetima u blizini naselja, (uslovljeno lokacijom nalazišta sirovina, saobraćajnom opremljenošću, blizinom radne snage);

turističko – rekreativne sadržaje razvijati i uređivati na pogodnim lokalitetima na način da se maksimalno iskoriste, ali ne ugroze prirodni potencijali (vodna bogatstva, topografija i morfologija terena, flora i fauna, osunčanost)

B. Uređenje i građenje objekata i naselja - Urbanistički normativi i uslovi gradnje za pojedine tipove naselja Obzirom da je u opštini Žabljak na prostorima van centra opštine najvećim djelom zastupljena individualna gradnja i građevinska inicijativa, prilikom planiranja razvoja i uređenja naselja, kroz novu gradnju (stambenu i nestambenu) suština kriterijuma, smjernica i principa je u slijedećem:

Da se zadrži postojeća struktura seoskih naselja U predviđenim centralnim djelovima naselja izgraditi neophodne društvene i

komercijalne sadržaje (prosveta, zdravstvo, kultura, privreda, trgovina i sl.), uz poštovanje postojećih lokacija pojedinih objekata sa ovakvim sadržajima.

Postojeću saobraćajnu mrežu, na celom ataru, kao osnov razvoja, osposobljavati za nesmetan motorni saobraćaj (od automobila do traktora i kamiona) uz maksimalnu saradnju meštana i lokalne samouprave (finansije i imovinski odnosi).

Svakom domaćinstvu omogućiti komunalni standard (sigurno snabdjevanje električnom energijom, vodom i savremene telekomunikacione veze).

Ostale komunalne objekte (groblja, deponije smeća, kanalisanje otpadnih voda) treba urediti poštujući higijenske standarde i navike stanovništva.

Definisati odnos kućišta i javnih površina u centralnim djelovima naselja. Javne površine štititi kao u urbanim sredinama.

Obavezna zaštita graditeljskog nasleđa. Ne treba dozvoliti izgradnju novih objekata "gradskog tipa". Potrebu za vikend kućama usmjeravati na postojeća napuštena kućišta.

Pri izgradnji novih objekata i rekonstrukciji postojećih primijenjivati arhitektonske oblike i forme, kao i materijale koji odgovaraju arhitektonskom nasleđu pojedinih atara.

Poljoprivredne i druge privredne objekte locirati na higijenskoj udaljenosti od stambenog dijela kućišta, uz primjenu elemenata iz prethodnog pravila.

Nove objekte graditi u skladu sa zahtjevanim visokim stepenom zaštite prirode, bez krčenja šuma, bez ugrožavanja vodotokova, sa primjenom visokih tehnologija u zaštiti zemljišta, voda, vazduha, flore i faune.

Objekte graditi u skladu sa principima primjene energetske efikasnosti. Navedeni kriterijumi, smjernice i pravila imaju zajednički ekonomski i humani cilj, da se obnova života i proces urbanizacije sela sprovodi istančano i relativno brzo, kako bi opstala najveća vrijednost ove urbane forme, najviši oblik života i rada sa prirodom. Stambene potrebe su kvantitativno opredjeljene sa aspekta demografskog priraštaja i kvaliteta nasleđenog fonda. Za proračun potrebnog proširenja stambenog fonda tipično domaćinstvo računati sa 3-4 člana, a odgovarajuća tipična stambena jedinica 60-80m2 (3-4 sobni stan). B 1. Opštinski centar Uređenje prostora i građenje objekata na prostoru grada Žabljaka obavlja se u skladu sa urbanističkom razradom u sklopu ovog PUP-a za grad Žabljak i urbanističkom planskom dokumentacijom nižeg reda. S obzirom na višedecenijsku planersku praksu u Žabljaku i dosadašnje plansko utvrđivanje i primjenu parametara i kriterijuma urbanog razvoja Grada, u ovom PUP-u daju se u posebnom djelu urbanistički parametri u pogledu izgradnje objekata u gradu Žabljak. Za ostala urbana i urbanizovana područja predviđena je izrada urbanističke planske dokumentacije nižeg reda za koju se u ovom PUP-u daju osnovne smjernice i kriterijumi. B 2. Građevinska područja seoskih naselja Ovim planom definišu se uslovi i elementi urbanističke regulacije i organizacije postojećih urbanističkih cjelina i rekonstrukcije postojećih objekata u procesu sprovođenja PUP-a, s tim da će ona važiti za cele teritorije seoskih naselja, sve do donošenja odgovarajućih urbanističkih


225

planova za pojedina naselja ili djelove naselja (kako je to prostornim planom predviđeno), a za one delove seoskih naselja za koja se neće donositi urbanistički planovi, ova pravila će se primijenjivati dok se bude primijenjivao PUP. Vrsta i namena objekata koji se mogu graditi definisani su pravilima građenja, a nezavisno od njih dozvoljeni su revitalizacija postojećih urbanističkih cjelina (uz zadržavanje postojećeg ambijenta i namene; kombinovanje dijela postojeće namjene i promjena namjene uz dopunu sa novim objektima i cjelinama u funkciji turizma) i rekonstrukcija, sanacija i adaptacija postojećih objekata svih namena. SMJERNICE ZA IZRADU INVESTICIONO – TEHNIČKE DOKUMENTACIJE Izrada investiciono-tehničke dokumentacije predstavlja osnov za realizaciju planiranih i rekonstrukciju postojećih infrastrukturnih i drugih objekata predviđenih PP Crne Gore i PUP-a opštine Žabljak. U okviru prostora opštine Žabljak predviđa se izgradnja/rekonstrukcija slijedećih objekata: magistralnog puta, aerodroma, helidroma, turističkih zona i kompleksa, objekata u funkciji eksploatacije šljunka i pijeska, skijaških staza i žičara i drugih objekata u funkciji turizma i dr.. Za izradu investiciono – tehničke dokumentacije važe slijedeći uslovi:

Tehnička dokumentacija za izgradnju/rekonstrukciju ovih objekta izrađuje se na osnovu urbanističko-tehničkih uslova i projektnog zadatka i to kao generalni projekat ili idejno rješenje, idejni projekat, glavni projekat sa detaljima za izvođenje radova (u daljem tekstu: glavni projekat) i projekat održavanja objekta.

Generalni projekat ili idejno rješenje i idejni projekat izrađuju se za potrebe utvrđivanja koncepcije, izvodljivosti i procjene troškova izgradnje objekta.

Glavni projekat izrađuje se za potrebe izgradnje objekta i pribavljanja građevinske dozvole, a sadrži i sve detalje potrebne za izvođenje objekta.

Projekat održavanja objekta izrađuje se za potrebe korišćenja i održavanja objekta, naročito za objekte kod kojih je redovno održavanje od posebnog interesa za nesmetanu i sigurnu upotrebu, a naročito za objekte od opšteg interesa.

Lokacija je mjesto na kojem se izvode radovi kojima se prostor privodi namjeni, u skladu sa urbanističko – tehničkim uslovima i smejrnicama utvrđenim planskim dokumentom. Lokaciju može činiti jedna ili više urbanističkih parcela ili dio jedne urbanističke parcele.

Organ uprave, odnosno organ lokalne uprave će, u skladu sa fazama realizacije planskog dokumenta, sačini separat sa urbanističko tehničkim uslovima (u daljem tekstu: separat) neophodnih za izradu tehničke dokumentacije, koji mora bit u skladu sa planskim dokumentom. Separat za prvu fazu realizacije sačiniće se u roku od sedam dana od dana donošenja planskog dokumenta, a za ostale objekte u rokovima predvinenim fazama realizacije planskog dokumenta. Urbanističko-tehnički uslovi, zavisno od vrste objekta, sadrže: 1) geodetsko-katastarske podloge; 2) namjenu objekta; 3) vrstu, tip i glavne tehnološke cjeline objekta sa osnovnim karakteristikama objekta i prostornim razmještajem; 4) spratnost objekta, odnosno maksimalnu visinsku kotu objekta; 5) maksimalno dozvoljeni kapacitet objekta (broj stanova ili površinu korisnog prostora); 6) situacioni plan s granicama urbanističke parcele i odnosima prema susjednim parcelama, odnosno mjesta na kome se izvode radovi kojima se prostor privodi namjeni predvinenoj planskim dokumentom; 7) granevinsku i regulacionu liniju; 8) nivelacione kote objekta; 9) vrstu materijala za fasade; 10) vrstu materijala za krovni pokrivač i njegov nagib; 11) orjentaciju objekta u odnosu na strane svijeta; 12) meteorološke podatke (ružu vjetrova, osunčavanje, visinu atmosferskih padavina, temperaturne ekstreme i dr.); 13) podatke o nosivosti tla i nivou podzemnih voda; 14) parametre za aseizmičko projektovanje, kao i druge uslove za smanjenje uticaja i zaštitu od zemljotresa; 15) uslove i mjere za zaštitu životne sredine; 16) uslove za pejzažno oblikovanje lokacije; 17) uslove za parkiranje odnosno garažiranje vozila; 18) mjesto i način priključenja objekta na gradsku saobraćajnicu ili javni put; 19) mjesto, način i uslove priključenja objekta na elektro, vodovodnu, kanalizacionu, atmosfersku i drugu infrastrukturnu mrežu; 20) kablovske distributivne sisteme RTV programa; 21) uslove za zaštitu od prirodnih i tehničko-tehnoloških nesreća; 22) uslove za urenenje urbanističke parcele, odnosno pripadajuće lokacije objekta; 23) uslove za projektovanje objekata upisanih u registar kulturnih dobara Crne Gore; 24) uslove za energetsku


226

efikasnost; 25) uslove za objekte koji mogu trajno, povremeno ili privremeno uticati na promjene u vodnom režimu, odnosno vodne uslove; 26) uslove za objekte koji mogu uticati na bezbijednost vazdušnog saobraćaja; 27) potrebe za geološkim, hidrološkim, geodetskim i drugim ispitivanjima; 28) mogućnost fazne gradnje objekta.

Građevinska dozvola izdaje se rješenjem. Građevinsku dozvolu za objekat koji se gradi po državnom planskom dokumentu izdaje organ uprave. Građevinsku dozvolu za objekat koji se gradi po lokalnom planskom dokumentu izdaje organ lokalne uprave, izuzev za: 1) objekte bazne i hemijske industrije; crne i obojene metalurgije; objekte za proizvodnju celuloze i papira; objekte za preradu kože i krzna; objekte u kojima se proizvode i skladište opasne materije i slične objekte i postrojenja koja bi svojim radom mogla ugroziti životnu sredinu; 2) postrojenja na tečni i naftni gas; 3) visoke brane i akumulacije ispunjene vodom, jalovinom ili pepelom za koje je propisano tehničko osmatranje; 4) objekte od posebnog značaja za odbranu Crne Gore; 5) poslovne, stambene i stambeno-poslovne zgrade koje imaju preko 3.000m2; 6) objekte za obrazovanje, nauku i zdravstvo koji imaju preko 3.000m2; 7) hotele, vjerske objekte, pozorišne, bioskopske, sportske, izložbene i slične dvorane, koji imaju preko 3.000m2; 8) silose zapremine preko 3.000 m3 i više; 9) hale raspona preko 30m, konstrukcije sistema ljuske, prednapregnute i spregnute konstrukcije i kupole; 10) mostove raspona preko 30m; 11) sanitarne deponije otpadaka i postrojenja za tretman čvrstog i opasnog otpada; 12) sisteme i objekte koji se grade na teritoriji dvije ili više jedinica lokalne samouprave; 13) koncesije kojima se izazivaju promjene u prostoru; 14) stanice i postrojenja za uskladištenje i pretakanje goriva; 15) stadione kapaciteta preko 3.000 posjetilaca; 16) tunele dužine preko 200 m. za koje građevinsku dozvolu izdaje organ uprave.

Tehničku dokumentaciju čine naročito sljedeći djelovi:

1) projekat arhitekture objekta i projekat unutrašnje arhitekture; 2) projekat granevinskih konstrukcija i drugi granevinski projekti; 3) projekti elektro-instalacija jake i slabe struje; 4) projekti termotehničkih instalacija, mašinskih postrojenja, urenaja i instalacija; 5) projekat urenenja terena i pejzažne arhitekture; 6) ostali projekti i elaborati: geomehanika, seizmika, tehnologija, uticaj zahvata na životnu sredinu, protivpožarna zaštita, zaštita na radu, toplotna i zvučna zaštita objekta, energetska efikasnost i drugo u skladu sa namjenom objekta.

Svaka vrsta tehničke dokumentacije po sadržaju i obimu definasana je Zakonom o uređenju prostora i izgradnji objekata. Posebno se naglašava da prilikom izrade izarde investiciono – tehničke dokumentacije posebnu pažnju treba posvetiti mikrolokaciji trase infrastrukturnih koridora magistralnog puta i drugih putnih pravaca obzirom na blizinu zaštićenih zona i vrijednosti nacionalnog i regionalnog parka. Pored toga, mikrolokaciju trase ovih i drugih infrastruktura uskladiti sa okolnim namjenama radi ispunjenja uslova koji se odnose na zaštitne pojaseve za pojedine infrastrukture propisane Zakonom. Pri izradi investiciono – tehničke dokumentacije za buduće zone turističkog razvoja, istu raditi u skladu sa propisima, a posebno projektovati mjere za obezbjeđenje izvorišta pijaćih voda, zemljišta i podzemnih voda, kao i zaštitu površinskih voda od zagađivanja otpadnom vodom i drugim zagađenjima. Pri izradi investiciono – tehničke dokumentacije za skijališta i žičare projektom obezbijediti najmanje potrebno prosijecanje šume i izgradnju skijališta van terena ugroženih erozijom. Za sve objekte u funkciji turizma koji se nalaze u zoni Nacionalnog parka "Durmitor", slivnom području rijeke Tare i budućem regionalnom parku Sinjajevina i njihovim zaštitnim zonama projektima obezbijediti očuvanje vrijednosti zaštićenog područja.


227

9) smjernice i plan rekonstrukcije, odnosno sanacije starih djelova naselja (Pripremljeno prema Arhitektonskom atlasu Crne Gore, autora Prof. dr Dušan Vuksanović, dipl. ing. arh. i Doc. mr Svetislav G. Popović, dipl. ing. arh) Obnova tradicionalne kuće S obzirom da stare kuće ne ispunjavaju savremene zahtjeve u pogledu komfora i opremljenosti instalacijama, po pravilu se pristupa njihovoj rekonstrukciji. U postupku intervencija koje po pravilu uključuju neizbježne promjene gabarita, ne treba zanemariti lokalnu arhitektura u svim njenim aspektima. Zdanja treba da komuniciraju i budu u ravnoteži sa prostorom i da uvažavaju karakteristike i vrijednosti tradicionalnog ambijenta i lokalni graditeljski identitet. Obnova tradicionalnih kuća je glavna aktivnost u obnovi tradicionalnog ambijenta, a obnovljena kuća glavni arhitektonski motiv. Vrste intervencija koje ulaze u pojam obnove stare kuće su: • obnovu i očuvanje parterne zone kuće (dvorište, zidovi, ograde, podzide); • konstruktivnu sanaciju kuće (temelji, zidovi, međuspratne konstrukcije); • sanitarno-tehničko opremanje kuće (sanitarne prostorije, savremene instalacije); • dogradnju aneksa (soba, kuhinja, pomoćne prostorije, sanitarne prostorije), kao i • nadgradnju kuće (podizanje spratne visine u potkrovlju, ili izgradnja sprata). Očuvanje i obnova postojeće arhitekture partera (denivelacija terena, suvomeda, stepenica, popločanih i kaldrmisanih delova dvorišta, ograda, kapija i sl.) je obavezna tokom obnove kuće. Parter je značajan motiv tradicionalne arhitekture. Tokom obnove je moguće da se izvrši i dopuna delova i zona partera, njegovo prilagodavanje savremenim potrebama Zadržavanje postojećeg gabarita objekata je obavezno prilikom obnove kuća, ukoliko se ne predviđa nadgradnja ili dogradnja. Pod zadržavanjem postojećeg gabarita se podrazumijeva da se tokom obnove zadržava postojeći oblik kuće, postojeće dimenzije kuće (posebno se naglašava zadržavanje fasadnih visina, širina i drugih dimenzija, odnos punih zidnih površina i otvora i sl.) oblik i nagib krova. Nadgradnja novog sprata se preporučuje u okviru postojećeg horizontalnog gabarita kuće. Dograđeni sprat može da ima formu potkrovlja (plafon formira kosa krovna konstrukcija), ili može da ima ravan plafon iznad koga je tavanski prostor koji može da se koristi kao pomoćni prostor. Novi sprat ne smije da ugrožava susjede i treba da bude izveden u skladu sa tradicionalnim principima. Krov je jedan od elemenata koji prilikom obnove po pravilu mora da se rekonstruiše. Prilikom obnove krova treba težiti da se sačuva izvorna forma i nagib krovnih ravni. Izuzetno važan element je krovni pokrivač čiji izbor proističe iz lokalne tradicije. Moguća je dogradnja aneksa, kao novog dodatnog djela gabarita, čija je visina za jednu etažu niža od visine kuće, a u osnovi zauzima najviše polovinu površine osnove kuće. Aneks može da bude trem iznad koga je terasa, terasa ispod koje su prostorije, ili prostorija sa kosim krovom koja može da bude ostava, stambeni prostor, apartmanski prostor, garaža, sanitarne prostorije i sl. Rekonstrukcija starog kućišta izgradnjom nove kuće Postoji značajan broj situacija u kojima su stare kuće činile grupe, nizove i grozdove, a da je unutar tih skupina po neka od zgrada, ili veći dio njih evidentno propao do mjere da su ostali samo temelji, ili neupotrebljivi zidovi. U takvim slučajevima je moguća izgradnja potpuno nove kuće ali i u tim slučajevima moguće je poštovanje principa po kojima su nastali gabariti stare kuće. Arhitektura nove kuće izgrađene rekonstrukcijom starog kućišta može biti u opsegu od doslovne imitacije tradicionalne kuće do različitih savremenih interpretacija narodne arhitekture. Prilikom projektovanja treba se pridržavati izabranih stilskih odlika koje se mogu kombinovati sa savremenim rješenjima. Preparcelacija postojećih parcela je moguća u zoni u kojoj se grade nove kuće u gabaritu koji je u korelaciji sa starim kako bi se kroz preparcelaciju dobili povoljniji odnosi slobodnih površina, povoljniji pešački i kolski pristupi i sl. U svim slučajevima rekonstrukcije starih kućišta potrebno je prilikom nove izgradnje da se poštuje stara građevinska linija. Razlog tome je što u izgrađenom tkivu arhitektonsko građevinsku cjelinu ne čini samo jedna kuća, ili pojedinačni objekat već ukupna grupacija sa svim svojim objektima, parterom, i sl.


228

Prozori i vrata nove kuće ka susjedu mogu da se otvaraju na isti način kako je to bilo i u staroj kući, ukoliko ne remete privatnost susjeda. Moguće je izvršiti promjene položaja vrata i prozora, ali treba težiti da se istovremeno ugrožavanje privatnosti susjeda svede na minimum. Građevinska stabilnost susjednih kuća, njihova upotrebljivost, ispravnost instalacija i sl. kao i javnih površina i drugih objekata u susjedstvu, ne smije da bude narušena izgradnjom nove kuće kojom će se rekonstruisati staro kućište. Da bi se to obezbijedilo neophodno je pri izgradnji nove kuće predvidjeti odgovarajuće zaštitne radove. Izgradnja nove kuće u skladu s tradicijom Pod ovim se ne podrazumijeva imitacija tradicionalne kuće, već se preporučuje reinterpretacija određenih tipoloških odlika u sprezi sa savremenim funkcionalnim, građevinskim, instalacionim, energetskim i pejzažnim rješenjima. Nova kuća može da bude postavljena na različite načine, ali svojom postavkom ne smije da ugrozi susjedne kuće, ili javne površine, javne objekte, infrastrukturu i sl. Da bi se ovo obezbijedilo potrebno je da se pri projektovanju i izgradnji nove kuće poštuju pravila koja se sreću u tradicionalnoj arhitekturi, koja su se kristalisala kroz vreme i kojima su dodata i neka nova. Usjecanje terena za postavljanje čitave osnove kuće na ravnu površinu se ne reporučuje, već prije osnova kuće treba da se kroz denivelaciju prilagodi padu terena. Arhitekturu, arhitektonske kompozicije, oblik, dimenzije, elemente, boju i materijale treba dovesti u vezu sa stilskim odlikama lokalne arhitekture. Spratna visina treba da je usklađena sa spratnim visinama objekata u okruženju. Gabarit treba formirati korišćenjem spratnih visina u skladu sa okolinom i sa otvorima okolnih kuća. Najčešće to ne bi trebalo da bude sa većim brojem etaža od tri, odnosno sa većim brojem međuspratnih konstrukcija od dvije, gledajući sa najniže strane kuće. Zadnja etaža može da bude rađena kao i etaža ispod nje, znači sa ravnim plafonom pri čemu je iznad tog prostora tavanski prostor, ili može da bude rađena kao potkrovlje sa kosim plafonom. Otvori za prozore i vrata na drugoj i trećoj etaži treba da su po površini u skladu sa otvorima susjednih objekata. Komponovanjem većeg broja osnovnih volumena (kubusa) i aneksa je podržano je moguće dobiti nizove, grupe ili grozdove kuća. Ukupna površina može da bude vrlo velika i da zadovolji različite programe, a da se pritom ne ugroze tradicionalne stilske odlike. Uređenje površine dvorišta treba izvesti u skladu sa prirodnom morfologijom terena, sa što manje podzida, ograda, stepenica, rampi i drugih elementa koji, ako ih i ima, treba da budu građeni od kamena i ostalih prirodnih materijala. Za dvorišta koristiti autohtone vrste biljaka. Seoska kuća u obasti visokih planina Arhitektura kuća - Kuće se mogu graditi kao dvodjelne, izdužene pravougaone osnove „kuća na ćelicu“ ili „kuća na magazi“, postavljene upravno na nagib terena i sa etažom ili poluetažom u podzidu prednjeg dijela kuće. Kuće i brvnare na ravnijem terenu treba graditi kao spratne, pa i sa spoljnim stepeništem, kad su razdvojeni ulazi u prizemlje i sprat. Etno sela i grupacije turističkih objekata u sklopu njih mogu se graditi kao uobičajeni oblik katuna - ljetnjeg stočarskog stana, odnosno kao kompozicije koliba sa dvovodnim krovovima od oblica, pokrivenim slamom ili cijepanom daskom. Zidovi - Osnovna vidljiva struktura zidova treba da je od lokalnih resursa kvalitetnog drveta i kamena. prvenstveno u funkciji čuvanja drvenih zidova od neposrednog kontakta sa tlom, a u dijelovima i po čitavoj visini objekta. U etno centrima kod zidova prostorija mogu se graditi od drveta - brvana i talpi. Moguće su i bondručne konstrukcije - drveni skelet sa različitim vrstama ispune. Varijante ispune kod njih su: „dizma“ - od punog drveta koju čine gredice unutar drvenog skeleta, „čatma“ - obostrano nakovane tanke oblice sa ilovačom ili šljunkom u međuprostoru, i „pleter“ - struktura od pruća upletena oko vertikalnih potki. Krov i krovni pokrivači - Krov raditi kao četvorovodni ili kao modifikacija katuna - sa dvovodnim krovom. Nagib dviju osnovnih krovnih ravni treba da je od 60° (dužina roga do 4/5 raspona) do 45° (visina krova do 1/2 raspona). Strmije uže čeone strane krova mogu se raditi sa nagibom od 80°, uz smanjenu slobodnu dužinu grebenog roga i povoljniji statički uticaj na spoju rogova i vjenčanice. Kod krovnih pokrivača od drveta preporučuje se šindra i drvo - oblice. Dvovodni krovovi mogu biti od oblica, pokrivenim slamom ili cijepanom daskom. Kao jedan od mogućih elemenata u kompoziciji krova je model čardaka, kao poluotvorenog prostora uz unutrašnje stepenište u drvenoj konstrukciji sa drvenim kapcima koji se spuštaju sa gornje strane otvora ili zastakljene ramove koji se horizontalno smiču.


229

Obnova katuna i razvoj katunskog eko – turizma U oblikovnom smislu potrebna je standardizacija u arhitektonskom dizajnu smještajnih jedinica i ostalih elemenata u katunu. To treba da bude arhitektonski oblik koji omogućava komfor s jedne strane, a s druge strane da nedvosmisleno pokazuje kulturu ruralne arhitekture uz korišćenje simbola, arhitektonskih elemenata i autohtonih materijala na tradicionalan način. Predviđena je obnova ili izgradnja puteva do katuna. Potreban je prevoz u vidu terenskih vozila prema katunima od najbliže tačke sa glavnog puta i stvaranja prihvatno-informativnog punkta za ovaj oblik smještaja na glavnim saobraćajnicama. Javni sektor da obezbijedi potrebnu infrastrukturu. Uz katune na planinama Bjelasici i Sinjajevini potrebna je elektrifikacija ostalih katuna, a neophodno je poboljšanje saobraćajne povezanosti svih katuna sa centrom opštine i sekundarnim centrima. Na prostoru Bjelsacice, u skladu sa PPPN Bjelasica – Komovi, ali i na drugim lokacijama u Opštini, naselje turističkih katuna moguće je organizovati kombinacijom sljedećih tipova objekata/sadržaja: smještajni objekti – katuni (2 tipa: za max 3 osobe i za max 6 osoba), recepcija/administracija, club house koji objedinjuje sadržaje hrane i pića, sadržaje za druženje i sl., mini SPA, BOX sadržaji (servisni sadržaji), parking, ljetni sjenik, natkrivena štala / tor i dr. Projektovanje turističkih katuna podrazumijeva standardizaciju u arhitektonskom dizajnu smještajnih jedinica i ostalih elemenata u naselju, kako bi se izbjegle neadekvatne koncepcije. Preporučuje se korišćenje simbola, arhitektonskih elemenata i autohtonih materijala na tradicionalan način, sa unutrašnjim urenenjem na višem nivou. Doslovno praćenje sadašnjeg izgleda katuna se ne preporučuje zbog nemogućnosti obezbjenivanja komfora katuna takvih veličina. Vrlo je važno arhitektonski osmisliti novi oblik, koji omogućava komfor, sa jedne strane, a sa druge strane nedvosmisleno pokazuje kulturu ruralne arhitekture. Lajt motiv je da svi tehnološki sistemi budu usklaneni sa eko standardima EU posljednje generacije. Materijalizacija i oblikovanje objekata savremena je reinterpretacija ruralne arhitekture katuna koji su karakteristični za ovo podneblje. Objekte raditi najvećim dijelom od drvene grane. Postament objekata izvesti kao ab ploče sa temeljima, dok je za pokrivač predvinena kanadska šindra. Budući da je drvena grana ujedno i osnovni konstruktivni element objekata i oblikovanje enterijera će u većem djelu biti odraz tog materijala. 10) smjernice za tretman neformalnih objekata i naselja Objekti izgrađeni bez građevinske dozvole koji se mogu smatrati uklopljenima u plansko rješenje ovog plana su oni objekti koji nisu izgrađeni na postojećim javnim površinama puteva i koridorima infrastrukture i na planiranim javnim površinama puteva i koridorima infrastrukture, kao i koji ispunjavaju parametre i pravila za izgradnju objekata u pretežnoj ili kompatibilnoj namjeni određene ovim planom za površinu u kojoj se predmetni objekti nalaze. Za takve objekte može se izdati upotrebna dozvola nakon pribavljanja zakonom pripisanih dokaza o pogodnosti za upotrebu kao i ispunjenja drugih obaveza propisanih zakonom i važećim propisima.

Documents

PROSTORNO-URBANISTIČKI PLAN OPŠTINE …zabljak.me › docs › 0PUP ZABLJAK - usvojeni dokument - tekst...PROSTORNO - URBANISTIČKI PLAN OPŠTINE ŽABLJAK do 2020.godine 2 NIVO sagledavanja