MS Hasan MusiBUIMMATURSKI RADTema: Proraunavanje lananog
prenosnika sa ulogom podmazivanjaMentor: prof.Veladi Fadil Uenik:
Skenderovi Ermin IV mt11. UVOD Lanani prenosnici se dosta
primjenjuju u mainstvu i to tamo gdje je nepogodna
upotrebazupastogprenosa, apotrebanjetoanprenosni odnos. Prenosni
pomoulanaca primjenjuju se kod maina alatki u tekstilnoj i mainskoj
industriji i ureaja za regulaciju itd.Lanani prenosnik obino se
sastoji iz lanca i dva lananika - pogonskog i gornjeg. U odreenim
sluajevima prenosnik ima jedan pogonski lananik i vie gonjenih
lananika. Prenos lancima primjenjuje se uglavnom na mjestima gdje
nije mogue ostvarivatiprenos zupanicima kao to su mjesta sa veim
razmacima vratila. Dobre osobine lananog prenosa su : prosta
konstrukcija, mali gabariti pri uporeenju sa kainim prenosom, visok
stepen korisnog dejstva, konstantna vrijednost srednjeg prenosnog
odnosa, mogunost istovremenog prenosa snage od jednog izvora na
nekoliko vratila jednim lananim koturom, visoka pouzdanost, prosta
montaa - jednostavno nadgledanje. Nedostatci lananog prenosa su :
habanje lanca i poveanje koraka, neravnomjernost brzine obrtanja
gornjeg lananika kao posljedica promjenjivog poluprenika pogonskog
lananika, paljivo razraivanje, lom usljed zamora lanca. Jo jedan
nedostatak je taj to se porastom brzine lanca pojaavaju umovi i
udari. Zato se izbjegava primjena lanca za broj obrtaja n >
1000[0/min]. Lananom prenosniku potreban je vei period razraivanja
u odnosu na druge prenosnike.22. PODJELA LANACA Danas se u mainskoj
tehnici primjenjuje veliki broj razliitih lanaca. Prema osnovnim
karakteristikama koje ispoljavaju u eksploataciji, mogue ih je
podijeliti u tri osnovne grupe : pogonski, teretni i
vuni.I.Pogonski lancisunajrasprostranjeniji i uveini
sluajevaprenosesnagui ostvaruju kretanje od izvora energije.
Primjenjuju se kako pri malim tako i pri veim brzinama (do
30-35[m/s]). Jedanlanac moe prenositi snaguna vie vratila
istovremeno, pri razliitim meusobnimrastojanjimalananika.
Stepenkorisnogdejstvaovegranelanacauglavnom zavisi od rada sile
trenja u zglobu i pri najboljim uslovima dostie vrijednost h = 0,97
0,99. U grupu pogonskih lanaca spadaju :o valjkasti;o aurasti; o
zupasti lanci.VALJKASTI LANCI
sastojeseiznizauzastopnopovezanihzglobovavezanih
spoljanjim,unutranjim i spoljnim lancima.U otvor unutranje lamele
(1) upresovana je aura (2) na koju je u cilju smanjenja habanja
lananika slobodno navuen valjak (3). U otvor spoljanje lamele (4)
upresovana je osovina (5).Slika 1. Valjkasti lanci Postoje etiri
tipa spojnih lanaka, u zavisnosti od koraka kao i od toga da li je
broj lanaka u lancu paran ili neparan.Slika 2. Tipovi spojnih
lanaka valjkastog lanca Spojni lanak tipa A za lance sa parnim
brojem lanaka za korak h 12,7 [mm]. Spojni lanak tipa B za lance sa
parnim brojem lanaka za korak h > 12,7 [mm]. Za lance sa
neparnim brojem lanaka za h 12,7 [mm] upotrebljava se spojni lanak
tipa C kombinovan sa dva spojna lanka tipa A.3 Kod lanca neparnog
broja lanak i h >12,7 [mm] upotrebljavaju se spojni lanci tipa
D,kombinovan sa jednim spojnim lankom tipa B. Lance sa neparnim
brojem lanaka treba izbjegavati. Valjkasti lanci se mogu praviti
kao jednoredni i vieredni lanci, na bazi elemenata jednorednog
lanca. Primjer jednog dvorednog valjkastog lanca dat je na sljedeoj
slici.Slika 3. Lananici sa dvorednim valjkastim lancem AURASTI
LANCI sastavljaju se od spoljanjih, unutranjih i spojnih lanaka.
Kod
ovevrstelanacaizostavljasevaljakimeseznatnopoveavanoseapovrinaismanjuje
specifini pritisak u zglobu.Slika 4. aurasti lanci Ova grupa lanaca
se karakterie intenzivnijim habanjem u poreenju sa valjkastim
lancima, zato su predosreeni za rad pri manjim brzinama. Za lance
korakom h 40 [mm] dozvoljena je brzina do 4 [m/s], a za lance sa
korakom h > 40 [mm] dozvoljena brzina je do 3 [m/s]. ZUPASTI
LANCI su se pojavili prvi put 1895 godine. Oni obezbjeuju
ujednaenijirad sa manjim umom, nego valjkasti lanci. Takoe
obezbjeuju visoku kinematsku tanost prenosa na raun ravnomjernije
izmjene koraka u procesu rada. Ova vrsta lanaca ima veu 4pouzdanost
u radu zbog izostavljanja aure i valjaka kao i zahvaljujui injenici
da prekid jedne lamele ne dovodi do prekida cijelog lanca.Zupasti
lanci se sastoje od niza zupastih lamela (1), spojenih osovinicama
(2) odreenom uzastopnou.Slika 5. Zupasti lanci Priobrazovanju
lanaca,lamelejednoglanka ulazeu meuprostor lameladrugog lanka,
irinalancaodreujedebljinai broj lamelasusjednihlanaka.
Daselanacnebi otkaio, nazadnjulamelupostavljasepodmetai rascjepka,
auvrujesenaosovinicu presovanjem. Osim radnih lamela koje se spreu
sa lananikom, lanci zupastog lanca sadre i upravljake lamele (3),
postavljene unutar ili razmjetene sa obje strane lanka. Primjena
zupastih lanaca opravdana je tamo gdje se zahtijeva visoka
kinematska tanost, ujednaeniji rad, smanjen um kao i pri veim
brzina (v 5 [m/s]) i veoj snazi.II.Teretni
lanciseprimjenjujukodpodiznihmehanizama runogi mainskogpogona.
Sposobni su da prenesu velika optereenja pri malom koraku, ime je
mogue znatno smanjiti gabaritnedimenzijemehanizama.
Vijektrajanjaovegrupelanaca, pri pravilnomizborui eksploataciji je
po pravilu dui od vijek samih mehanizama.Pored ostalih u grani
teretnih lanaca spadaju : lanci sa svornjacima (laki) i lanci sa
svornjacima (teki).Slika 6. Lanci sa svornjacima5III. Vuni lanci
slue za transport i premjetanje tereta pod bilo kojim uglom.
primjenjuju se kodkonvejera, dizalica, eskavatora, elevatora idr.
Njihovabrzina ne prelazi 2(m/s). U upotrebi su razliite vrste ovih
lanaca, a meu njima najee: valjkasti lanci za poljoprivredne maine
i konvejere eskalatorski lanci. Analizom primjene lanastog prenosa
u konstrukciji kao i godinjom proizvodnjom lanaca, moe se zakljuiti
da su u upotrebi najee pogonski lanci: valjkasti i aurasti.63.
LANANICI Pouzdanost u vijek trajanja lananog prenosa u velikoj
mjeri zavisi od pravilnog izbora lananika, odnosno od pravilnog
izbora konstruktivnog rjeenja zupastog vijenca, optimalnog profila
zuba usvimpresjecima, a takode i odmaterijala, termike obrade,
tehnologije i tanosti izrade. Glavni element lananika je
profilisani zub od ijeg oblika i izbora u velikoj mjeri zavisi
sposobnost lananog prenosa. Za pouzdan rad i siguran prenos snage,
oblik profila zuba mora da obezbijedi:- slobodan ulaz lanka lanca u
dodir sa zubima lananika, pouzdano sprezanje i nesmetan izlaz iz
sprezanja;- poveanu otpornost na habanje zuba lananika iz uslova
minimalnog mogueg naprezanja spregnutih elemenata;-
najmanjukinetikuenergijuudara lanaka lanca utrenutkusprezanja sa
zubima lananika;- punukompenzacijuuveanjakorakalanca,
uslovljenoghabanjemzglobauprocesu eksploatacije;- mogunost primjene
progresivnihtehnolokihpostupaka izrade zuba, koritenjem minimalnog
broja profilisanih alata. Danas se u svijetu najee koriste slijedea
etiri oblika profila zuba lananika:Tabela 1. Profil zuba lananika7
Na slici 7. i tabeli 2. date su konstruktivne mjere najee koritenih
profila zuba lananika iz grupe pravolinijskih izpupenih (po DIN u
8196).Slika 7. Konstrukcija zubaca lananikaTabela 2. Konstruktivne
mjere profila lananika (po DIN-u 8196)84. IZBOR I PRORAUN OSNOVNIH
PARAMETARA SNAGA: Snaga koju lanani prenosnici prenose najee ne
prelazi vrijednosti 25 50 [kW], a veoma rijetko dostie 100 [kw].
PRENOSNI ODNOS: Pri radu lananih prenosnika, kretanje lanca je
definisano kretanjem zgloba lanka.Svaki lanak vue lanac, pri
obrtanju lananika, za jedan ugaoni korak, a zatim ustupa svoje
mjestoslijedeemlanku. Brzinalancapri
ravnomijernomobrtanjulananikapri komeje radijus lananika povuen
kroz zglob normalan na vuni ogranak lanca. U inenjerskim proraunima
dovoljno je operisati sa srednjim prenosnim odnosom koga je mogue
odrediti kao odnos ugaonih brzina[rad/s], odnosno brojeva obrtajan
[o/min] pogonskog i gonjenog lananika, kao i odnosa brojeva zuba Z1
i Z2lananika:122121zznni Maksimalni prenosni odnos kod lananog
prenosa iznosi i 7-8. BROJ ZUBA LANANIKA: Brojzubalananika pokazuje
veliki uticajna vijek trajanja i ravnomijernostrada lananog
prenosnika. Lananici sa veim brojem zuba su znatno ravnomijerniji u
radu, ali sa druge strane, poveanjem broja zuba pri veem prenosnom
odnosu smanjuje vijek trajanja i poveavadimenzijeprenosnika.
Poveanjembrojazubamanjeglananikakodvaljkastihi aurastih lanaca,
smanjuje se i um. Ispitivanja su pokazala da u cilju
ravnomijernijeg habanja lanca i lananika treba pri parnom broju
lanaka lanca birati neparan broj zuba lananika. U cilju produenja
vijeka trajanja lanca, preporuuje se izbor prema prenosnom odnosu
datom u tabeliTabela 3. Preporueni broj zuba pogonskog lananika
(Z,)Vrsta lanacaPrenosni odnosdo 2 2-3 3-4 4-5 5-6Valjkasti i
aurastiZupasti29-2735-3327-2533-2925-2229-2522-1925-2319-1723-19
BRZINA LANCA I BROJ OBRTAJA LANANIKA: Brzina lanca prosjenog
kvaliteta ne bi trebala da prelazi 15 [m/s].Lanci visokog
kvalitetamoguraditi i pri brzinamado2530[m/s]. Srednjubrzinulanca,
mogueje izraunati kao:1]1
sm h n z h zv1000 60 1000 2gdje je:z - broj zuba lananika,n -
broj obrtaja (min-1), - ugaona brzina [rad/s],h - korak lanca
[mm].9 Maksimalan broj obrtaja pogonskog lananika se dobije pomou
izraza :1]1
min2750maxoh qbhdngdje je: d - prenik valjka [mm], b - unutranja
irina lanka [mm], q - teina jednog metra lanca [N], h - korak lanca
[mm]. ,_
+ 6sin z- koeficijent brzine udara OSNO RASTOJANJE Minimalno
osno rastojanje odreuje se iz uslova da ugao zahvata pogonskog
lananika ne bude manji od 32n , i da minimalno rastojanje izmeu
spoljanjih prenika lananika bude 30 50 [mm]. Za ovakve uslove
preporuke su da pri i 3:( )[ ] mmd dAk k50 3022 1min ++a pri : i 3[
] mmi d dAk k10922 1min+++gdje su:dk1 i dk2 [mm] - tjemeni prenici
lananika. Normalne vrijednosti osnog rastojanja su: A = (30 50) h
dok je maksimalna vrijednost osnog rastojanja ogranien veliinomh A
80max Broj lanaka u zatvorenoj konturi lanca mogue je odrediti iz
izraza:Ah z z z zhAm
,_
+++21 2 2 12 22 Duina lanca koji obrazuje kontura : L= m h UGAO
NAGIBA PRENOSNIKA, OBUHVATNI UGLOVI: Ugao nagiba prenosnika je ugao
izmeu horizontalne i vertikalne ose za horizontalne prenosnike=0, a
za vertikalne=90. Vertikalne poloaje lananih prenosnika treba
izbjegavati:Slika 8. Nagib lananog prenosnika i obuhvatni
uglovi10Pri projektovanju lananog prenosnika neophodno je defmisati
uglove nagiba ogranka 1i2, koji susauglomnagibaprenosnikai
uglomnagibavunogogrankapremaosi prenosnika , vezani zavisnou: + 21
Ugao nagiba vunog ogranka mogue je odrediti kao:
,_
,_
AR RAd d1 2 1 20 0 0 0arcsin2arcsin gdje je:d01 , d02 [mm] -
podeoni prenici lananika,A [mm] - osno rastojanje. Pribline
vrijednosti obvojnih uglova pogonskog i gonjenog lananika bi bile :
210 220+ Broj lanaka lanca koji dolaze u spregu sa pogonskim i
gonjenim lananikom, m1 i m2,odreuju se zaokruivanjem veliina
:;2110'1zm ;2220'2zmdo cijelih parnih brojeva. Sa ovako dobijenim
vrijednostima m1im2,obuhvatni uglovi pogonskog i gonjenog lananika
iznose:11 12zm 22 22zm
Provjerupotrebnogbrojalanakazaspregusalananikom,
atojeistovremenoiprovjera obuhvatnog ugla pogonskog lananika mogue
je vriti kao :2 23 , 01 1+ z m TIP LANCA Tip lanca se odabere na
osnovu nazivne snage. S obzirom na predviene udare, za izbor lanaca
mjerodavna je snaga :P Pu D gdje je:PD [kw] - nazivna snaga, P [kw]
- snaga koju prenosnik prenosi, u- faktor udara.115. PODMAZIVANJE
LANACALance koji rade u praini treba ee oistiti. U tu svrhu lanac
se stavi u petrolej ili u toplu vodu sa sodom, pa se tada neistoa
odstrani elinom etkom. Oieni lanac mora da senamjesti
natokoveonakokakojestajaoprije, aneobratno; takoenesmijedase
upotrijebi na tokovima koji su ve dijelom istroeni. irilanci
stavljajusenanekovrijemeurastopljeniparafiniliterpentin, dabise
neistoa sa njih mogla lake skinuti. Parafin se zatim odstrani
pranjem lanca u toploj vodi sa sodom.
Ovakvooienilanacstavljasenanekolikosatiutoplokupatiloodgustogulja.
Obino se ienje lanca vri 3-4 puta godinje. Gustoa ulja za
podmazivanje treba da je utoliko vea ukoliko je via temperatura
lanca u pogonu. Za lance koji se ne zagrijavaju pri radu, uzima se
rjee ulje. Brzokretnilanci se najprije podmau vrlo rijetkim uljem,
tako da ono prodre do svih sastavaka, a zatim se spolja lanac
premazuje gustim uljem. To spreava da rijetko ulje bude odbaeno sa
lanca uticajem centrifugalne sile. Najpodesniji je nain
podmazivanja lanca ako se ulje nanese etkom na unutarnju stranu
lanca pri polaganom hodu prenosa. U obinim prilikama dovoljno je
ako se lanac podmae na ovaj nain jedanput nedjeljno. Kod tekih
prenosa, koji rade u praini, lanac se podmazuje svakodnevno. Lanci,
zatieni kuitima protiv prodiranja praine i lanci koji rade u uljnim
kupatilima, mogu znatno vie da izdre u neprekidnom pogonu. Time se
ujedno smanjuje i potreba stalnog nadzora.126. ZAKLJUAK Lanasti
prenosnik obino se sastoji iz lanca i dva lananika pogonskog i
gonjenog. U odreenimsluajevimaprenosnikimajedanpogonski lananiki
viegonjenihlananika. Prenos snage ostvaruie se tako da se beskrajni
lanac namjesti preko lananika, tako da zupci lananika ulaze izmeu
lanaka lanca i prenose kretanje sa pogonskog na gonjeni lananik.
Ovdje se snaga s jednog toka na drugi prenosi na taj nain to zupci
tokova ulaze izmeu lanaka lanca i time omoguuju obrtanje vratila
pri stalnom prenosnom odnosu. Primjenjuju se uglavnom tamo gdje je
nemogue ostvariti prenos zupanicima, a treba dasepri
radupostignestalni prenosni odnos. Premazupanicimalanani
prenosimatu prednost tosemoeprimijeniti i zaveerazmakevratila,
gdjebi zupanici bili suvie glomazni. Kad se uporedi sa kainim
prenosom, lanani pogon radi bez klizanja, proizvodi
manjipritisaknavratilo, neosjetljivjepremavlazi, toploti ipraini,
dobropodnosidostavelike obodne brzine i stoga zauzima vano mjesto u
grupi posrednih prenosa. Najvie se primjenjuje kod maina radilica,
motornih vozila, dizalica i sl. Nedostatak lanaca je u tome to se
vremenom istegnu, zbog ega se povea korak lanca, te lanac loe
nalijee te puca. Porastom brzine poveavaju se umovi i udari.13
LITERATUTA1. Drago Blagojevi MAINSKI ELEMENTI za II razred mainske
i saobraajne struke VI izdanje Sarajevo, 1990.2. Isak
KarabegoviRamo HalilagiSeid apeviOSNOVI MAINSTVA univerzitetska
knjiga Biha, 1999.3. Vasilije Volkov ELEMENTI MAINA II dio VI
izdanje Sarajevo, 1980.14 Sadraj1. Uvod 12. Podjela lanaca 23.
Lananici 64. Izbor i proraun osnovnih parametara 85. Podmazivanje
lanaca 116. Zakljuak 12Literatura 1315
