MlNlSTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ I SPORTU

PROGRAM NAUCZANIA

TECHNlK FARMACEUTYCZNY 322[10]

Zatwierdzam

Minister Edukacji NarodowAi Sportu

A ~ i n e E a d z i w i t t

Warszawa 2005

Autorzy:

mgr Aleksandra Kessler

mgr Ewa LoS mgr Barbara Trzewik

rngr Sylwia WoSko

Recenzenci:

dr n. farm. Przemystaw Doroiyliski

dr n. farm. Anna Gumieniczek

Opracowanie redakcyjne:

mgr Kaz~m~era Tarfowska

Spis tresci

I. Plany nauczania

II. Programy nauczania przedmiotow zawodowych

1. Podstawy prawa i ekonomiki

2. Podstawy anatomii, fizjologii i patofizjologii

3. Psychologia

4. Zdrowie publiczne

5. Farmakognozja

6, Technologia postaci leku 7. Farmakologia z elementami chemii lekow

8. Analiza lek6w

9. Zajecia praktyczne

10. Praktyka zawodowa

I. PLAN NAUCZANIA

PLAN NAUCZANIA

Szkola policealna

Zawtrd: technik farmaceutyczny 322[10]

Podbudowa programowa: szkola dajqca wyksztalcenie Srednie

Liczba godzin

tygodniowo w dwuletnim

LP. Przedmioty nauczania Semestly

I - IV

11. PROGRAMY NAUCZANIA PRZEDMIOTOW ZAWODOWYCH

PODSTAWY PRAWA I EKONOMlKl

Szczegotowe ceie ksztabenia W wyniku procesu ksztatcenia uczeri powinien umiet: - scharakteryzowat system organizacji ochrony zdrowia w Polsce, - wskazaC instytucje wptywajqce na politykp zdrowotnq paristwa, - okreslit ir6dta i sposoby finansowania Swiadczeri zdrowotnych, - wyjaSniC zasady reglamentowania dostepu do niektorych ustug i dobr, - wskazat dostawcow i odbiorc6w uslug medycznych, - wyjaSniC proces przeplywu Srodk6w finansujqcych swiadczenia

zdrowotne i role pahstwa w regulacji przeptywu, - wyjaSniC istote i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeri

zdrowotnych w Polsce, - wyjaSniC specyfike rynku swiadczeti zdrowotnych, - wskazaC czynniki wptywajqce na popyt i podaz Swiadczeri

zdrowotnych, - wyjaSnit mechanizmy regulowanej konkurencji miedzy producentami

uslug medycznych, - wskazat rolp paristwa i ptatnika na rynku ustug medycznych, - scharakteryzowat system zapewnienia jakosci w opiece zdrowotnej, - uzasadnit znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu

medycznego w swiadczeniu ustug zdrowotnych, - wskazat podmioty uprawnione do realizacji swiadczeri zdrowotnych, - wskazaC regulacje prawne dotyczqce personelu medycznego

a w szczeg6lnoBci technika farmaceutycznego, - rozr6tnit rodzaje kontrakt6w na ustugi medyczne, - okreSliC zasady zawierania kontrakt6w na Bwiadczone uslugi

medyczne, - scharakteryzowat koszty wytworzenia Bwiadczeh zdrowotnych, - wskazat podstawy prawne funkcjonowania zaktad6w opieki

zdrowotnej i ptatnika, - zastosowaC przepisy prawa dotyczqce dziatalnosci gospodarczej, - zastosowaC przepisy prawa dotyczqce dziatalnosci zawodowej

technika farmaceutycznego.

Materiai nauczania

1. Finansowanie Swiadczen zdrowotnych lstota polityki zdrowotnej. Struktura systemu organizacyjnego opieki zdrowotnej w Polsce. Rodzaje instytucji wptywajqcych na politykg zdrowotnq i ich rola. h d t a i sposoby finansowania Swiadczeh zdrowotnych. Rodzaje dostawc6w ustug medycznych. Rodzaje odbiorcow ustug medycznych. lstota ptatnika. Charakterystyka przeptywu Srodkow finansujqcych Swiadczenia zdrowotne. Rola patistwa w regulowaniu przeplywu Srodkow.

2. System ubezpieczeh zdrowotnych w Polsce lstota ubezpieczenia zdrowotnego. Rodzaje ubezpieczeh zdrowotnych. Funkcje powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Funkcje piatnika w systemie powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zakres Swiadczeh w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Zasady korzystania ze Swiadczeti zdrowotnych z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Reglamentacja dostepu do niektorych ustug medycznych - istota, przyczyny, sposoby reglamentacji. Znaczenie dobrowolnych ubezpieczeti zdrowotnych.

3. Rynek Swiadczeh zdrowotnych Cechy rynku ustug medycznych. Usiuga medyczna jako dobro indywidualne, pubiiczne, konsumpcyjne, inwestycyjne i profesjonalne. Ograniczona suwerennoSc pacjenta jako konsumenta usiug medycznych. Akceptacja platnika jako frodta finansowania Swiadczeh zdrowotnych. Efekty zewnetrzne ustug rnedycznych. Czynniki wptywajqce na podat Swiadczeh zdrowotnych. Czynniki ksztaltujqce popyt na Swiadczenia zdrowotne. Skutki ,,niekontrolowanejU konkurencji na rynku Swiadczeh zdrowotnych. Rola pahstwa i ptatnika na rynku ustug rnedycznych. Zapewnienie jakoSci w opiece zdrowotnej. Znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego w Swiadczeniu ustug medycznych.

4. Podstawy prawne funkcjonowania zaktadow opieki zdrowotnej i ptatnika Podstawowe obszary funkcjonowania zaktadow opieki zdrowotnej. Regulacje prawne dotyczqce funkcjonowania zaktadow opieki zdrowotnej i ptatnika. Regulacje prawne dotyczqce personelu rnedycznego w tyrn technika farmaceutycznego. Rodzaje kontrakt6w na usiugi rnedyczne. Zasady zawierania kontraktow na ustugi medyczne.

5. Koszty w zaktadach opieki zdrowotnej Rodzaje kosztow. Skladniki kosztow wytworzenia Swiadczeh zdrowotnych. Koszty bezposrednie i posrednie. Regulacje prawne w zakresie nadzoru nad kosztami w zakladach opieki zdrowotnej.

6.Przepisy prawa dotyczqce dziatalnosci zawodowej i gospodarczej Przedmiot i ir6dla prawa w ochronie zdrowia. Rodzaje stosunkow pracy i umow o pracg w ochronie zdrowia. Rozwiqzywanie umow o pracg. Prawa i obowiqzki zakladu pracy i pracownika. Wynagrodzenie za pracg i jego ochrona prawna. Czas pracy w ochronie zdrowia i urlopy pracownicze. Swiadectwa pracy. Rozwiqzywanie umowy o pracg. Rodzaje odpowiedzialnosci pracowniczej w ochronie zdrowia. Rodzaje umow cywilnoprawnych. Formy wlasnosci zakladow opieki zdrowotnej. Formy organizacyjno- prawne zakladow opieki zdrowotnej. Mozliwosci podejmowania dzialalnosci gospodarczej w ochronie zdrowia. Prawo farmaceutyczne.

Cwiczenia: ldentyfikowanie irodel prawa. lnterpretowanie przepisow prawa farmaceutycznego.

~ r o d k i dydaktyczne Foliogramy. Aktualne ustawy i przepisy z zakresu opieki zdrowotnej, prawa farmaceutycznego, prawa cywilnego, prawa pracy oraz prowadzenia dzialalnosci gospodarczej. Prasa zawierajqca informacje ekonomiczne i prawne. Baza informacji prawnej (piyty CD-ROM i Internet; System LEX, semis prawo i zdrowie). Opisy przypadkow z prasy zawodowej lub lnternetu.

Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Podstawy prawa i ekonomiki

obejmuje zintegrowane tresci z zakresu ekonomii, ekonomiki, finansow i prawa.

W czasie realizacji programu nauczyciel powinien nawiqzywaC do wiedzy z zakresu przedsiebiorczosci nabytej przez uczniow w szkole sredniej.

Program Podstawy prawa i ekonomiki sklada sie z szesciu dzialow tematycznych. Na jego realizacje przeznaczono 50 godzin w semestrze IiI i IV.

Proponuje sig nastgpujqcy podzial godzin na realizacjg poszczegolnych dzialow tematycznych:

Lp. / Dzialy tematyczne Liczba godzin 1. / Finansowanie Swiadczen zdrowotnych 8 2. / S ~ s t e m ubezwieczeri zdrowotnvch / 8

Podane w tabeli liczby godzin na realizacjg poszczegolnych dziatow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel mote wprowadziC pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoly.

W celu uzyskania zadawalajqcych wynikow ksztalcenia zajgcia powinny odbywaC sig w pracowni przedmiotowej wyposazonej w nowoczesne Brodki dydaktyczne.

Nauczyciel realizujqcy program nauczania przedmiotu powinien miec do dyspozycji podrgcznq bibiioteczkq wyposaionq w pozycje literatury z zakresu prawa i ekonomii, akty prawne, specjalistycznqprasg.

Proponuje sig prowadzenie zajqC w formie pracy zespotowej, grupowej i indywidualnej. cwiczenia przedmiotowe umotliwiajq indywidualizacjg procesu ksztalcenia, efektywne wykorzystywanie pomocy dydaktycznych oraz zastosowanie nabytych umiejqtnosci w nowych sytuacjach.

Osiagnigcie zaloionych celow ksztatcenia umozliwia stosowanie efektywnych metod nauczania, takich jak: - wyklad informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, - pogadanka dydaktyczna, - metoda przypadk6w, metoda sytuacyjna, - metoda projektow, - Cwiczenia przedmiotowe.

Poszczeg6lne dziaiy programowe zawierajq treSci ksztalcenia niezbgdne do zrozumienia funkcjonowania ochrony zdrowia w wymiarze organizacyjnym i ekonomicznym. Dziat pierwszy dotyczy struktury systemu organizacyjnego ochrony zdrowia.

Szczeg6lnq uwagg nalezy zwrociC na finansowanie swiadczen zdrowotnych. Powszechne ubezpieczenia zdrowotne, o kt6rych mowa w dziaie drugim stanowiq w Polsce gl6wne irodto finansowania

1 zawodowej Razem 50

Swiadczen zdrowotnych. Wskazane jest usystematyzowanie wiedzy w tym zakresie.

Po zreaiizowaniu dzialu trzeciego uczniowie powinni okreSlit specyficzne cechy rynku oraz mechanizmy ekonomiczne i kryteria zapewnienia jakoSci uslug medycznych.

W dziale czwartym, piqtym i szostym szczegolny nacisk naleiy poloiyk na regulacje prawne dotyczqce funkcjonowania zakladow opieki zdrowotnej i ptatnika oraz dziatalnoSci zawodowej technika farmaceutycznego.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniq6 edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiqgnigk uczniow naleiy przeprowadzat systematycznie na podstawie kryteriow uwzglqdniajqcych zaplanowane ceie ksztalcenia, a w szczegolnoSci: - okreSlanie ir6det i sposob6w finansowania Swiadczeli zdrowotnych, - okreSlanie czynnikow wptywajqcych na popyt i podaz Swiadczen

zdrowotnych, - charakteryzowanie roli patistwa i piatnika na rynku uslug medycznych, - interpretowanie regulacji prawnych obowiqzujqcych w zawodzie

technik farmaceutyczny. Proces oceniania powinien obejmowak: - diagnozg wiadomosci i umiejqtnosci ucznia przed przystapieniem do

realizacji programu, - sprawdzenie postgpow ucznia w toku realizacji programu oraz

rozpoznawanie trudnosci w osiqganiu celow ksztalcenia, - sprawdzenie wiadomosci i umiejqtnoSci po zrealizowaniu programu nauczania. Osiqgnigcia uczniow motna oceniat na podstawie:

- odpowiedzi ustnych, - prac pisemnych, - testow o s i ~ n i g C szkolnych.

W ocenie koncowej nalezy uwzgigdnit wyniki wszystkich metod sprawdzania o s i ~ n i g t ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Baza informacji prawnej w lnternecie - system LEX, serwis prawo i zdrowie Boratyriski J., Dudek B., Morkis G.: Obsluga klienta. Prawo pracy. Higiena pracy. WSiP, Warszawa 2003 Chwierut S., Kuiis M., W6jcik D.: Elementy zarzqdzania finansowego w ochronie zdrowia. Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne ,,Vesalius", Krak6w 2000 Getzen T.: Ekonomika zdrowia. PWN, Warszawa 2000 Mierzejewska-Majcherek J.: Podstawy ekonomii. Centrum Doradztwa i informacji Difin, Warszawa 2003 Rozporzqdzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spolecznej z dnia 22 grudnia 1998 r. W sprawie szczeg6lnych zasad rachunku koszf6w w publicznych zakladach opieki zdrowofnej (DZ. U. Nr. 164, poz. 11 94) Sobiecki R., red.: Podstawy przedsiebiorczoSci w pytaniach i odpowiedziach. Centrum Doradztwa i lnformacji Difin, Warszawa 2003 Trocki M., red.: Nowoczesne zarzqdzanie w opiece zdrowotnej. lnstytut PrzedsiebiorczoSci i SamorzqdnoSci, Warszawa 2002 Ustawa z dnia 15 wrzeSnia 2000 r. Kodeks sp6lek handlowych Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r, ze zmianami Kodeks cywilny Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 r. 0 powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia (DZ. U. Nr. 45, poz. 391) Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r, ze zmianami Kodeks pracy Ustawa z dnia 6 wrzeSnia 2001 ze zmianami Prawo farmaceutyczne (DZ. U. Nr. 126, poz 1381 z p6tniejszymi zmianami) Ustawa z dnia 30 sierpnia 1991 r. 0 zakladach opieki zdrowofnej

Wykaz liferafuty nalety akfualizowaC w miare ukazywania siq nowych pozycji wydawniczych.

PODSTAWY ANATOMII, FlZJOLOLOGll I PATOFlZJOLOGll

Szczegotowe cele ksztalcenia W wyniku procesu ksztatcenia uczeti powinien umiec: - posluiyt sie podstawowymi pojeciami z zakresu anatomii, fizjologii,

patofizjologii, - scharakteryzowaC budowe i czynnosci iyciowe komorek, - scharakteryzowat rodzaje i funkcje tkanek, - scharakteryzowat rozw6j prenatalny czlowieka, - scharakteryzowat poszczegolne okresy 2ycia czlowieka po

urodzeniu, - okreslit roinice zwiqzane z wiekiem, ptciq oraz roznice

konstytucjonalne, - okreslii pototenie poszczeg6lnych ukladow i narzqdow, - scharakteryzowat budowe i czynnosci ukladu narzqd6w ruchu, - scharakteryzowat budowe i czynnokci ukladu newowego, - scharakteryzowat budowe i czynnosci ukladu krqienia, - przedstawit sklad i rolg k w i , - przedstawit budowe i role ukladu chtonnego, - scharakteryzowat budowe i czynnoBci ukladu oddechowego, - scharakteryzowat budowe i czynnosci ukladu trawiennego, - wyjasnit istote procesbw metabolicznych zachodzqcych w ustroju

czlowieka, - scharakteryzowat budowe i czynnosci ukladu moczowego, - przedstawii budowe i role ukladu pbiowego, - scharakteryzowat budowe i czynnosd wydzielniczq gruczotbw

dokrewnych, - przedstawit budowg i znaczenie skory oraz narzqd6w zmystow, - wyjaSniC pojecia zdrowie, choroba, proces patologiczny, etiologia,

patogeneza, - przedstawii klasyfikacje chorob, - scharakteryzowat przebieg i objawy choroby, - okreslit przyczyny i mechanizmy zaburzeri pojawiajqcych sie

w chorobie, - scharakteryzowat choroby poszczegolnych ukladow i narzqdow, - przedstawit ogolne zasady leczenia chorob, - udzielit pierwszej pomocy w stanach zagrotenia iycia i zdrowia.

Materiat nauczania

1. Wiadomosci wstqpne Podstawowe pojgcia. Miejsce anatomii i fizjologii wsrod nauk przyrodniczych. Podzial anatomii. Budowa i czynnosC kom6rki. Podzial tkanek. Tkanka nabtonkowa. Tkanki lqczne. Rozwoj osobniczy cztowieka. PostaC cztowieka jako caioSC. Plan budowy ciata ludzkiego. Pojgcie zdrowia i choroby. Czynniki chorobotw6rcze. Klasyfikacja chor6b. Przebieg i objawy chor6b. Etiologia i patogeneza.

2. Uktad narzqdow ruchu Funkcje szkieletu. Tkanka lqczna szkieletowa. WiaSciwosci fizyczne i sklad chemiczny kosci. Ksztatt kosci. Potqczenia kosci. Podziat koSCca. Kosci krggosiupa i klatki piersiowej. KoBci czaszki. KoSci kohczyny g6rnej. Kosci kohczyny dolnej. Tkanka migsniowa - rodzaje tkanki migsniowej. Budowa makroskopowa i mikroskopowa migsni szkieletowych. Mechanika migsni. Grupy migSniowe w poszczegolnych okolicach ciala - migsnie gtowy i szyi, migsnie grzbietu, migSnie klatki piersiowej, migSnie brzucha, migSnie konczyny gornej i dolnej. CzynnoSC poszczeg6lnych grup migSniowych. Choroby uktadu narzqdow ruchu wrodzone i nabyte.

Cwiczenia: Analizowanie budowy, potoienia i potqczen kosci na modeiu szkieletu czlowieka. Analizowanie polozenia poszczegoinych miqsni na modelu muskulatury cztowieka.

3. Uktad nerwowy Rola uktadu nerwowego. Tkanka nerwowa. Podzial uktadu nerwowego. Podstawowe pojgcia: osrodek nerwowy, splot, zwoj, wMkno nerwowe, new. Synapsy - budowa, neuromediatory. Receptory. Odruchy - podziai, luk odruchowy. Centrainy ukiad nerwowy. Budowa i czynnosk m6zgowia i rdzenia krggowego. Opony mbzgowo - rdzeniowe. Krqtenie ptynu mozgowo - rdzeniowego. Budowa i czynnoSC obwodowego ukladu nerwowego. Budowa i czynnoSC ukladu nerwowego autonomicznego wspbtczulnego i przywspotczulnego. Budowa i czynnoSC uktadu nenvowego somatycznego. Zaburzenia czynnoSci ruchowych. Zaburzenia czucia. Zaburzenia wyiszych czynnosci nerwowych. Choroby naczyniowe m6zgu. Choroby zwyrodnieniowe - choroba Parkinsona, choroba Alzheimera. Choroby demielinizacyjne - stwardnienie rozsiane. Padaczka. Urazy m6zgu. Nowotwory mbzgu. Zaburzenia psychiczne.

Cwiczenia: Analizowanie budowy m6zgowia i rdzenia krqgowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlas6w anatomicznych, program6w komputerowych. Analizowanie budowy uktadu nerwowego obwodowego z wykorzystaniem modelu, tablic i atlas6w anatomicznych. Analizowanie istoty i przebiegu chor6b ukladu nerwowego na podstawie opisu przypadk6w.

4. Uktad krqienia Funkcje ukladu krqzenia. Narzqdy tworzqce ukiad krqzenia, topografia. Budowa serca. Fizjologia pracy serca. Rodzaje naczyt' krwionosnych. Budowa naczyt' krwionoSnych. Zadania krwioobiegu duiego i matego. Przebieg naczyri krwioobiegu duzego i malego. Uktad zyty wrotnej. Krqienie plodowe. Mechanizmy regulujqce krqzenie krwi. CiSnienie krwi. Tgtno. Zaburzenia w krqzeniu - krwotok, przekrwienie, niedokrwienie, zawai, obrzqki. NiewydolnoSC krqienia. Wstrzqs. Choroba niedokrwienna i zawal miqSnia sercowego. Zaburzenia rytmu, Wady serca. Miazdzyca. NadciSnienie tqtnicze. Schorzenia naczyti lylnych.

Cwiczenia: Analizowanie budowy serca na modelu. Analizowanie przebiegu naczyt' knvionoSnych z wykorzystaniem tablic, atlas6w anatomicznych, program6w komputerowych. Dokonywanie pomiaru tqtna. . Dokonywanie pomiaru cisnienia krwi. Analizowanie istoty i przebiegu chor6b ukladu krqienia na podstawie opisu przypadk6w.

5. Krew Funkcje krwi. Narzqdy krwiotw6rcze. Skiad krwi. Elementy morfotyczne krwi. Osocze krwi. Krzepniqcie krwi. Grupy krwi i czynnik Rh. Mechanizmy obronne krwi. Skazy krwotoczne. Zakrzepica. Zator. Niedokrwistosci. Biataczki.

6. Uktad chlonny Funkcje uktadu chtonnego. Narzqdy tworzqce uklad chtonny. Budowa i przebieg naczyti limfatycznych. Sklad chtonki. Krqienie chlonki. Budowa i funkcje wqzt6w chtonnych. Budowa i czynnoSC Sledziony. OdpornoSC. OdczynowoSc ustroju. Chtoniaki zioSliwe. Ziarnica zlo8liwa. AIDS.

7. Uktad oddechowy Rola uktadu oddechowego. Narzqdy wchodzqce w sktad uktadu oddechowego, topografia. Budowa i czynnoSC dr6g oddechowych. Budowa i czynnoSC pluc. Fizjologia oddychania. Mechanizmy regulujqce oddychanie. DusznoSC. Zaburzenia rytmu oddechowego. Sinica. Kaszel. NiewydolnosC oddechowa. Dychawica oddechowa. Obrzek ptuc. Zapalenie ptuc. Nowotwory uktadu oddechowego.

Cwiczenia: Analizowanie budowy ukiadu oddechowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasow anatomicznych, programow komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chor6b ukladu oddechowego na podstawie opisu przypadk6w.

8. Uklad trawienny Funkcje ukladu trawiennego. Narzqdy tworzqce ukiad trawienny, topografia. Budowa i czynnosC jamy ustnej, gardta i przelyku. Budowa i czynnoSC zolqdka. Budowa i czynnost dwunastnicy. Wqtroba, trzustka, budowa, udzial w procesach trawiennych. Budowa i czynnoSC jelita cienkiego i grubego. Procesy trawienne zachodzqce w poszczeg6lnych odcinkach przewodu pokarmowego. Zaburzenia iaknienia. Choroba wrzodowa. Nowotwory przewodu pokarmowego. Zaburzenia czynnoSci jelit. Zapalenie wqtroby. MarskoSC wqtroby. Ostre zapalenie trzustki.

Cwiczenia: Analizowanie budowy uktadu trawiennego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlas6w anatomicznych, program6w komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chor6b uktadu trawiennego na podstawie opisu przypadkow.

9. Metabolizm Przemiana materii. Przemiana biatek. Przemiana wf+glowodan6w. Przemiana ttuszczow. Przemiana wody i soli mineralnych. Mikroelementy. Witaminy. Przemiana energii. Pomiary przemiany energii. Bilans cieplny. Regulacja temperatury ciata. Zaburzenia przemiany biaiek, wqglowodan6w, ttuszcz6w. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, mineralnej i kwasowo-zasadowej. Gl6d. Niedobory witaminowe. Cukrzyca.

10. Ukfad moczowy Rola uktadu moczowego. Narzqdy tworzqce uklad moczowy, topografia. Budowa makroskopowa i mikroskopowa nerek. Powstawanie moczu. Sktad moczu. Mechanizmy regulujqce powstawanie moczu.

Czynnosc wydzielnicza nerek. Budowa i czynnosC drog moczowych. Oddawanie moczu. Zmiany ilosciowe i jakosciowe moczu. NiewydolnoSC nerek. Mocznica. Stany zapalne ukladu moczowego. Kamica moczowa.

Cwiczenia: . Analizowanie budowy ukladu moczowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasow anatomicznych, programow komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chor6b ukladu moczowego na podstawie opisu przypadkow.

11. Uklad ptciowy Rola ukladu plciowego. Narzqdy tworzqce uklad ptciowy tenski, topografia, budowa. Cykl jajnikowy. Cykl miesiqczkowy. Zaptodnienie. Ciqza. Porod. Nadzerki i nowotwory szyjki macicy i jajnikow. Stany zapalne przydatkow. Zaburzenia hormonalne. Narzqdy tworzqce uklad plciowy meski, topografia, budowa, funkcje. Przerost i rak gruczolu krokowego.

Cwiczenia: Analizowanie budowy ukladu plciowego z wykorzystaniem modelu, tablic, atlasow anatomicznych, programow komputerowych. Analizowanie istoty i przebiegu chorob uktadu plciowego na podstawie opisu przypadkow.

12. Gruczoty dokrewne Funkcje hormonow. Rodzaje hormonow. Gruczoly dokrewne, budowa, topografia. CzynnoSC wydzielnicza poszczeg6lnych gruczoMw dokrewnych. Wplyw hormonow na funkcjonowanie organizmu. Sprzezenie zwrotne w regulacji wydzielania hormon6w. Zaburzenia wydzielnicze przysadki mozgowej, tarczycy, gruczot6w przytarczycznych, trzustki, nadnerczy.

13. Uktad narzqdow zmystow. Powtoka wspolna. Rola narzqddw zmyslow. Budowa i czynnoSC narzqd6w czucia powierzchownego, narzqdu smaku, powonienia, sluchu i rownowagi, wzroku. Funkcje sk6ry. Budowa sk6ry. Gruczoly skbry. Wlosy. Paznokcie. Patologia sutka. Wybrane schorzenia skory, narzqdu wzroku i sluchu.

14. Ratownictwo Zadania medycyny ratunkowej. lahcuch ratunkowy. Ocena stanu poszkodowanego. Utrata przytomnoSci. Rany. Kiwotoki. Urazy narzqd6w ruchu. Urazy termiczne. Ciata obce w oku, uchu, nosie, tchawicy.

Napady drgawek. Zatrucia. Poratenie prqdem elektrycznym. Nagle zatrzymanie krqtenia i oddychania. Apteczka pierwszej pomocy.

Cwiczenia: Ocenianie stanu poszkodowanego. Nakladanie opatrunku na rang w obrgbie glowy, konczyny gornej, konczyny dolnej. . Tamowanie krwotok6w z rany i z nosa. Unieruchamianie zfamari w obrgbie koriczyny gornej i koriczyny dolnej. Udzielanie pierwszej pomocy w urazach krggoslupa. Udzielanie pierwszej pomocy w przypadku omdlenia. Uktadanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej. Udraznianie dr6g oddechowych. Wykonywanie na fantomie sztucznego oddychania i poSredniego masatu serca u dorosfego i u dziecka. Kompletowanie apteczki pierwszej pomocy.

~ r o d k i dydaktyczne Fantom czlowieka do Cwiczeri z zakresu anatomii i udzielania pierwszej pomocy. Modele i plansze anatomiczne. Foliogramy, programy komputerowe z zakresu anatomii. Atlasy anatomiczne, albumy. Filmy dydaktyczne. Materialy, sprzgt do udzielania pierwszej pomocy.

Uwagi o realizacji Program nauczania anatomii, fizjologii i fizjopatologii obejmuje tresci

z zakresu budowy i czynnosci organizmu czlowieka oraz zaburzeh w ich funkcjonowaniu.

Celem realizacji programu jest wyposazenie ucznia w wiedzg niezbgdnq do rozumienia funkcjonowania organizmu cztowieka, ukazanie wzajemnych powiqzari i zaleinoSci migdzy poszczegolnymi uktadami i narzqdami oraz przedstawienie zaburzen w ich pracy.

Nabyte przez ucznia umiejgtnoSci z zakresu budowy i funkcjonowania organizmu w zdrowiu i chorobie, pozwalajq dostrzegak organizm jako j e d n o ~ ~ psychosomatycznq.

TreSci programu przedmiotu powinny byC skorelowane z farmakologiq i chemiq lekbw. Stanowiq one podstawg teoretycznq do uczenia sig zagadnieh z zakresu farmakoterapii.

Ze wzglgdu na charakter pracy technika farmaceutycznego, szczegolnq uwage naleiy zwrociC na realizacje celow zwiqzanych z fizjologiq i patofizjologiq w aspekcie oddzialywania leku na organizm czlowieka.

TreSci programu dotyczqce anatomii proponuje siq ograniczyt do najwainiejszych zagadnieh z zakresu topografii i og6lnej budowy narzqdow.

W celu uzyskania zadowalajqcych wynik6w zajecia powinny odbywaC sig w pracowni przedmiotowej wyposaionej w nowoczesne Srodki dydaktyczne.

Zajecia edukacyjne powinny by6 prowadzone w formie pracy zespotowej, grupowej i indywidualnej. Zaproponowane w programie Cwiczenia utatwiq uczniom zrozumienie realizowanych treSci, indywiduaiizacje procesu ksztalcenia i efektywniejsze wykorzystanie pomocy dydaktycznych. Cwiczenia powinny byc prowadzone w grupach liczqcych od 10 - 15 os6b.

Tematy najwainiejsze dla wlasciwego zrozumienia zaburzeri chorobowych i zasad farmakoterapii, a zarazem najtrudniejsze do opanowania przez ucznia dotyczq zagadnieri z zakresu budowy i czynnoSci ukladu nerwowego, ukladu krqienia, ukladu moczowego, trawienia, metabolizmu oraz ukladu endokrynologicznego. Na realizacje tej czgsci programu przewidziano lqcznie 49 godzin zajeC edukacyjnych (zajecia teoretyczne i Cwiczenia). Czas ten pozwoli na usystematyzowanie wiedzy uczni6w niezbednej do zrozumienia procesow iyciowych zachodzqcych za poSrednictwem wymienionych ukfadow.

W trakcie realizacji programu, szczegdnq uwage naleiy zwr6ciC na ksztattowanie umiejetnoSci udzielania pierwszej pomocy. Niejednokrotnie od przypadkowych Swiadktrw zdarzenia zaleiy szansa na przetrwanie naglego zagroienia iycia lub zdrowia. lstnieje zatem koniecznoSC ksztattowania umiejetnosci z zakresu udzielania pierwszej pomocy u coraz wiekszej iiczby ludzi, w tym szczegoinie pracownikow ochrony zdrowia.

Szczeg6lnq uwage naleiy zwrociC na ocene stanu poszkodowanego, prowadzenie sztucznego oddychania i posredniego masaiu serca oraz na przestrzeganie obowiqzujqcych procedur przy wykonywaniu dziatari z zakresu udzielania pierwszej pomocy. W celu uzyskania zadawalajqcych wynikow, zajecia powinny odbywaC sic w pracowni ratownictwa wyposaionej w nowoczesne Srodki dydaktyczne.

W trakcie reaiizacji programu naleiy ksztattowae u ucznia nastgpujqce postawy: - odpowiedzialnosci za zdrowie i iycie czfowieka, - wrailiwosci wobec ludzi potrzebujqcych pomocy,

- systematycznosci w dqzeniu do podnoszenia kwaiifikacji i aktualizacji wiedzy.

W celu umoiliwienia uczniowi osiqgnigcia zatozonych celbw ksztatcenia, rozwijania zdolnosci poznawczych i wyzwalania aktywnoSci proponuje sie stosowanie nastgpujqcych metod nauczania: - wyktad informacyjny, problemowy, konwersatoryjny, - dyskusja dydaktyczna, - metoda przypadkbw, metoda sytuacyjna, - pokaz z objaSnieniem, - cwiczenia.

Proponuje sig nastepujqcy podziat godzin na reaiizacje poszczeg6lnych dziatbw tematycznych:

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczeg6lnych dziatow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel moze wprowadziC pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoly.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniqc edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiqnieC uczni6w nalety przeprowadza6 systematycznie przez caty czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriow przedstawionych na poczqtku zajec.

Systematyczna ocena dostarczy nauczycielowi informacji o osiqnigciach uczniow, umotliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia sie, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia sie.

Osiqnigcia uczni6w mozna oceniaC na podstawie: - odpowiedzi ustnych, - prac pisemnych, - testow dydaktycznych, - ukierunkowanej obserwacji czynnosci uczniow w czasie cwiczeh. Dokonujqc oceny nauczyciel powinien stosowaC kryteria wynikajqce

z zaplanowanych cel6w ksztaicenia, a w szczegolnosci: - stosowanie podstawowych pojgc z zakresu anatomii, fizjologii

i patofizjologii, - charakteryzowanie budowy i czynnosci ukiadow i narzqdow, - charakteryzowanie chorob poszczeg6lnych ukiadow i narzqdow, - udzielanie pierwszej pomocy w stanach zagrotenia zdrowia i iycia. W ocenie kolicowej naleiy uwzglgdnit wyniki wszystkich metod

sprawdzania osiqnigC ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Aleksandrowicz R.: Maty atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 2004 Buchfelder M., Buchfelder A.: Podrecznik pierwszej pomocy. PZWL, Warszawa 2003 Golqb B., Traczyk W.: Anatomia i fizjologia czlowieka. PZWL, Warszawa 1997 Kamiriski B., Dziak A,: Postepowanie w stanach zagrotenia tycia. PZWL, Warszawa 1999 KruS S.: Patologia. Podrecznik dla licencjackich studibw medycznych. PZWL, Warszawa 2004 Michajlik A., Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia czlowieka. Podrecznik dla Srednich szk6t medycznych. PZWL, Warszawa 1998 Michajlik A,, Ramotowski W.: Anatomia i fizjologia cztowieka. PZWL, Warszawa 2004 Pgdich W., red.: Choroby wewngtrzne. PZWL, Warszawa 1994 Sokotowska - Pituchowa J.: Anatomia czlowieka. PZWL, Warszawa 2000 Sylwanowicz W.: Maty atlas anatomiczny. PZWL, Warszawa 1990 Traczyk W.: Fizjologia czlowieka w zarysie. PZWL. Warszawa 2004 Wr6blewski T., Miechowiecka N.: Patologia. Podrgcznik dla Srednich szk61 medycznych. PZWL, Warszawa 1993

Wykaz literatuly nalety aktualizowaC w miarg ukazywania siq nowych pozycji wydawniczych.

PSYCHOLOGIA

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeil powinien umieC: - okreslic zadania i kierunki psychologii, - scharakteryzowa6 procesy poznawcze cztowieka, - scharakte@zowa~ procesy emocjonalne i motywacyjne czlowieka, - scharakteryzowa6 strukture osobowosci cztowieka i czynniki majqce

wplyw na jej rozwoj, - scharakteryzowa6 rozwoj psychiczny cztowieka, - scharakteryzowa6 sytuacje trudne oraz ich wpfyw na stan psychiczny

cztowieka, - nawiqzac i utrzymac kontakt z pacjentem (klientem) oraz

wspotpracownikami, - wyjaSniC wptyw stanu psychicznego (sfery psychicznej) na zdrowie

cztowieka, - wyjasnit wptyw choroby na stan psychiczny cztowieka, - wskazat pozytywne postawy wobec zdrowia i choroby, - upowszechnit zachowania siutqce zdrowiu psychicznemu, - rozwiqza6 problemy zawodowe zgodnie z kompetencjami technika

farmaceutycznego, - postapi6 zgodn~e z zasadami etyki zawodowej

Materiak nauczania

1. Wprowadzenie do przedmiotu Psychologia jako nauka - przedmiot psychologii, dziaty psychologii, kierunki rozwoju. Umiejgtnosci psychologiczne przydatne w zawodzie technika farmaceutycznego.

2. Charakterystyka procesow poznawczych Spostrzeganie. Pamiqd. Uczenie sig jako zapamigtywanie zorganizowane. Myslenie i jego rodzaje. lnteligencja jako ztozona sprawnos6 umystowa. Uwaga jako ukierunkowanie czynnosci poznawczych.

3. Procesy emocjonalno-motywacyjne Cechy i rodzaje emocji. Fizjoiogiczne przejawy emocji. Motywacyjna funkcja emocji. Rodzaje potrzeb.

4. Osobowos6 Pojgcie osobowoSci. Koncepcje osobowoSci. OsobowoSt jako centralny system integracji i regulacji czynnoSci. Skiadniki osobowoSci - temperament, poglqdy, przekonania, postawy, potrzeby, charakter. Rozwoj osobowoSci.

5. Rozwoj psychiczny Charakterystyka rozwoju psychicznego cziowieka. Czynniki ksztaltujqce rozwoj psychiczny cziowieka. Okresy rozwoju psychicznego.

6. Sytuacje trudne oraz ich wplyw na stan psychiczny Pojgcie sytuacji trudnej. Rodzaje sytuacji trudnych - konflikt, frustracja, kryzys. Stres psychologiczny. BezpoSrednie i odlegle nastgpstwa sytuacji trudnych. Mechanizmy obronne osobowoSci. Choroba jako sytuacja trudna. Wptyw choroby na stan psychiczny pacjenta. Reakcje emocjonalne spowodowane chorobq. Sposoby radzenia sobie z sytuacjq w czasie choroby. OdpornoSC psychiczna.

Cwiczenia: OkreSlanie wplywu choroby na stan psychiczny pacjenta na podstawie analizy opisu przypadkbw. Wczuwanie sig i rozpoznawanie stanow emocjonalnych innych os6b.

7. Psychologiczne uwarunkowania kontaktu z pacjentem I klientem Struktura procesu komunikowania sig. Komunikat jako podstawa skutecznego porozumiewania sig. Warunki skutecznoQci komunikowania sig - wiarygodnoSC nadawcy, wysyianie zrozumialych przekazow, zapewnienie doplywu informacji zwrotnych. Style komunikowania sig. Komunikowanie slg siowne i bezslowne. Problemy i blgdy w komunikowaniu sig. B$dy jatrogenne - rodzaje, przyczyny, nastgpstwa. AsertywnosC. Wspoidzialanie w grupie. Rozwiqzywanie konfliktow, negocjacje. Kodeks Etyki Aptekarza RP.

Cwiczenia: Pantomimiczne wyraianie uczuC, takich jak: strach, gniew, wstyd, radosC, smutek. Odczytywanie sygnaiow niewerbalnych. BezpoSrednie wyrazanie prosb i oczekiwali. Przekazywanie i przyjmowanie informacji zwrotnych. . Stosowanie komunikatow JA. Porozumiewanie siq z innymi - sluchanie innych.

. Porozumiewanie sig z innymi - blokady komunikacji. Wypowiadanie zdan w r6znych intonacjach - z radosci% ze Zlosciq, z przerazeniem, z bdlem, smutkiem, z lekcewaieniem, ze zdziwieniem, rozpaczq. . Okazywanie zrozumienia i parafrazowanie. Rozwiqzywanie sytuacji konfliktowych.

~ r o d k i dydaktyczne Foliogramy. Opisy przypadkdw. Filmy dydaktyczne. Tasmy z nagraniami.

Uwagi o realizacji Podstawowym zadaniem nauczyciela przedmiotu psychologia jest

zapoznanie ucznia z zagadnieniami dotyczqcymi procesow psychicznych i struktury osobowosci cziowieka. Uczniowie powinni poznaC czynniki wpiywajqce na rozwoj i ksztaltowanie sig osobowoSci czlowieka, uzyskac informacje jak postgpowat z czlowiekiem, aby poprawit jego samopoczucie lub osiabi6 napigcie emocjonalne.

Zdobyta wiedza i umiejgtnosci z psychologii umozliwiq technikowi farmaceutycznemu komunikowanie sig z pacjentemlklientem, rozwiqzywanie problemow, rozwiqzywanie konfliktbw, podejmowanie decyzji, asertywne zachowanie sig. Bgdq taWe przydatne do oceny wlasnych zachowari oraz do podejmowania dzialari w zakresie rozwoju wiasnej osobowosci.

Umiejgtnosci psychologiczne muszq by6 nabywane w atmosferze zaufania i akceptacji. Tylko wtedy majq szansg bye wykorzystane w przyszlej pracy zawodowej absolwenta. Podczas Cwiczeh naleiy przestrzegaC zasady dobrowolnosci w odsianianiu przez uczniow swych przeiyc i doznari osobistych.

W uczeniu sig psychologii naleiy wykorzystak wiedzg z zakresu innych przedmiotow zwiaszcza anatomii i fizjologii centralnego ukiadu nerwowego oraz ratownictwa i patofizjologii.

Realizacja tresci programowych pozwoli ksztaltowat u uczni6w nastgpujqce postawy: - odpowiedzialnosci za podejmowane decyzje, - akceptacji zachowan pacjentow, - odpowiedzialnosci za skutki wiasnych zachowan wobec drugiego

czlowieka, - gotowoici niesienia pomocy drugiemu cziowiekowi, - poszanowania godnosci drugiego cziowieka.

Nauczyciel realizujqcy program powinien rozwijac zdolnosci poznawcze ucznibw, zainteresowanie zawodem oraz wdraiaC do samodzielnego myslenia, samodyscypliny, samorozwoju.

Podczas realizacii programu wskazane iest stosowanie oracv . , zespofowej, grupowej i indiwidualnej. ~ z c z e g 6 l i q formq pracy jest praca w grupach sprzyjaiaca realizacii Z ~ D ~ O D O ~ O W ~ ~ V C ~ Cwiczen. . .. . . . . ,

~ e m a t ~ k a Cwiczeh jest propozycjq dla nauczyciela i mote by6 rozszerzona w zaleinoSci od potrzeb edukacyjnych ucznia.

Zajgcia edukacyjne powinny byC prowadzone w grupach 15 osobowych w pracowni wyposaionej w srodki dydaktyczne umozliwiajqce realizacjg zaplanowanych celow ksztatcenia. Nauczyciel powinien dysponowaC podrgcznq biblioteczkq na utytek

wiasny i uczni6w, zawierajqcq literaturg naukow% popularnonaukowq, czasopisma psychologiczne.

W czasie zajgC niezbgdne jest wykorzystywanie pomocy dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela do poszczeg6lnych temat6w (foliogramy, opisy przypadk6w, instrukcje do Cwiczen, multimedia).

W procesie realizacji programu proponuje sig stosowanie metod, kt6re przygotujq ucznia do logicznego myslenia, aktywnego udziaiu w rozwiqzywaniu problem6w, stosowania w praktyce nabytych umiejgtnosci. Dominujqcymi metodami nauczania - uczenia sig powinny bye: wyktad problemowy, wyktad konwersatoryjny, pogadanka, dyskusja dydaktyczna, inscenizacja, metoda przypadkbw, Cwiczenia.

Proponuje sig nastgpujqcy podziat godzin na realizacje poszczeg6lnych dziatow tematycznych:

Podane w tabeli liczby godzin na realizacjq poszczegolnych dzial6w majq charakter orientacyjny. Nauczyciel mote wprowadzik pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoly.

7.

jz pacjentem 1 klientem

W pierwszym dziale tematycznym naleiy przybiityC uczniowi podstawowe pojgcia psychologii ogolnej i kierunki rozwoju psychologii. Wskazane jest wyszczegolnienie umiejetnoSci psychologicznych przydatnych w pracy zawodowej technika farmaceutycznego.

Wazny element programu stanowi dziat pi$y dotyczqcy emocji i motywacji. Problematyka ta jest niezbqdna dia zrozumienia procesow psychicznych i wyjaSnienia konkretnych zachowan.

Realizujqc treSci z zakresu psychologii osobowoSci ujqte w dziale czwartym, szczegolnq uwagq naleiy zwrocic na koncepcjq obrazu samego siebie, postawy, potrzeby, przekonania.

Dzial szosty dotyczy trudnych sytuacji iyciowych oraz stresu psychologicznego. Nalezy wykazak wplyw choroby na stan psychiczny pacjenta, okreSlic reakcje emocjonalne spowodowane chorobq oraz indywidualne style radzenia sobie z chorobq.

Podczas realizacji programu szczeg6lnq uwagq naleiy zwr6ciC na zagadnienia dotyczqce komunikacji i kontaktow interpersonalnych. Komunikowanie siq jest waznym procesem w iyciu kazdego czlowieka. Prawidlowe komunikowanie sig ulatwia wzajemne zrozumienie, wyrazanie swoich uczuC, wywieranie wplywu, rozwiqzywanie problem6w i prowadzenie negocjacji.

W trakcie realizacji programu nalezy wskazywak na praktyczne zastosowanie nabytych umiejetnosci w zawodzie technika farmaceutycznego.

7 Psychologiczne uwarunkowania kontaktu

I

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniqC edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie o s i ~ n i q C uczniow nalezy przeprowadzak systematycznie przez caly czas realizacji programu nauczania przedmiotu, na podstawie kryteriow przedstawionych na poczqtku zajek. Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach swoich dzialari, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane osiwnigcia, umozliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia siq przedmiotu przez uczniow, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia siq.

7

Razem

14

43 11 54

Nauczyciel oceniajqc ucznia powinien stworzyC mu r6inorodne motliwosci potwierdzenia zdobytych wiadomoSci i uksztaltowanych umiejqtnosci.

Osiqgniecia uczni6w motna oceniae: na podstawie: - odpowiedzi ustnych, - prac pisemnych, - test6w dydaktycznych, - obserwacji pracy i aktywnosci ucznia.

Dokonujgc oceny nauczyciel powinien stosowaC naste~uiace krvteria: ., . . - poslugiwanie siezdobyt& wiedzq i pojeciami z zakresu psycho16gii, - dostrzeganie zwiqzku miedzy faktami, - umiejetnose: interpretowania-poj+ i faktow, - wykonanie Cwiczeh zgodnie z przyjetymi procedurami.

W ocenie kohcowej nalety uwzglqdnit wyniki wszystkich metod sprawdzania osiqgniqC ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Aronson E.: Czlowiek istota spoleczna. PWN, Warszawa 2004 Formahski J.: Psychologia Srodowiska. PZWL, Warszawa 2004 Formahski J.: Psychologia. PZWL, Warszawa 2003 Hamer H.: Rozw6j przez wprowadzanie zmian. CEM, Warszawa 1998 Jarosz M.: Psychologia lekarska. PZWL, Warszawa 1988 Przetacznik - Gierowska M., Makiello - Jarta G.: Podstawy psychologii og6lnej. WSiP, Warszawa 1997 Sqk H., Cieslak R., red.: Wsparcie spoleczne, stres i zdrowie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004 Strelau J.,red.: Psychologia t. I - Ill. GWP, Gdahsk 2002 Wtodarski Z., Matczak A,: Wprowadzenie do psychologii. WSiP, Warszawa 1996

Wykaz literatuiy nalety aktualizowaC w miare ukazywania sic nowych pozycji wydawniczych.

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeh powinien umieC: - wyjasnic podstawowe pojecia i zakres zdrowia publicznego, - scharakteryzowac czynniki wplywajqce na stan zdrowia jednostki

i zbiorowosci, - okreSli6 przyczyny powstawania i drogi szerzenia sig chorob, - scharakteryzowac drobnoustroje chorobotworcze, - zinterpretowac zjawiska zachodzqce w Srodowisku drobnoustroj6w, - scharakteryzowaC mechanizmy odpornosciowe i ich znaczenie dla

zdrowia i iycia czlowieka, - okreSliC wplyw czynnik6w Srodowiskowych na zdrowie czlowieka, - zapobiec negatywnemu wplywowi czynnik6w Srodowiskowych na

funkcjonowanie organizmu czlowieka, - upowszechnic zasady zdrowego stylu zycia wsrod pacjentbw,

klient6w i wspotpracownik6w, - scharakteryzowaC cele, zadania i kierunki dziatari profilaktycznych, - wdroiyc dzialania profilaktyczne eliminujqce czynniki ryzyka choroby, - upowszechniC metody edukacji zdrowotnej, - scharakteryzowac sytuacje zdrowotnq IudnoSci polskiej, - scharakteryzowaC cele i zadania polityki zdrowotnej palistwa.

Material nauczania

1. Problematyka zdrowia publicznego Zakres i cel przedmiotu. Podstawowe poiecia: zdrowie, zdrowie iednostki i zbiorowosci, warunki zdrowotne, zachowania zdrowotne, zdiowy sty1 iycia, potrzeby zdrowotne, problerny zdrowotne, choroba, ochrona zdrowia, opieka zdrowotna, promocja zdrowia, kultura zdrowotna, opieka medyczna, medycyna zapobiegawcza, medycyna Srodowiskowa, zdrowie publiczne. Czynniki wplywajqce na ksztaltowanie stanu zdrowia jednostki i zbiorowoSci, trodta powstawania i drogi szerzenia sie chorob.

2. Drobnoustroje i pasoiyty Podstawowe pojecia i okreslenia: chorobotworczoSC, zakaienie, rezelwuar zarazkow, irodlo i droga zakaienia, epidemia, endemia, pandemia, okres zarailiwoSci, izolacja, kwarantanna, nosicielstwo, dochodsenie epidemiologiczne. Systematyka drobnoustFoj6w wywotujqcych choroby zakaine u ludzi. Wtasciwoici morfologiczne i fiziologiczne bakterii. Odivwianie. . - oddychanie, rozmnaianie sie bakterii. OpornoSC bakterii

Immunologia. Nieswoiste czynniki i mechanizmy odpornosciowe. Swoiste mechanizmy obronne organizmu - odpowiedi immunologiczna humoralna i typu kom6rkowego. Niedobory immunologiczne. NadwrailiwoSC i jej rodzaje. Rodzaje odpornoSci. Uodpornianie czynne - szczepionki swoiste i nieswoiste. Uodpornianie bierne - surowice odpornoSciowe. Ziarniaki. Paieczki jelitowe. Pakeczki Gram - ujemne, Gram - dodatnie. Laseczki. lnne bakterie - kratek blady, prqtek gruilicy, leptospiry, promieniowce. Riketsje i chlamydie. Budowa fizyczna i chemiczna wirus6w. Rozmnatanie wirus6w. Podziat wirus6w. lmmunoprofilaktyka czynna i bierna. Charakterystyka wybranych wirus6w. Grzyby chorobotwbrcze dla cztowieka. Podziai grzyb6w, budowa, rozmnaianie, diagnostyka laboratoryjna. Charakterystyka wybranych grzyb6w chorobotw6rczych. Pasotyty. Podziat, budowa, rozmnatanie, chorobotw6rczoSC, diagnostyka laboratoryjna. Zapobieganie zarateniom. Charakterystyka wybranych pasoiytow. Organizacja pracy laboratorium mikrobiologicznego. Bezpieczehstwo i higiena pracy w laboratorium mikrobiologicznym. Badania mikrobiologiczne. Wplyw czynnik6w fizykochemicznych na wlaSciwoSci biologiczne drobnoustroj6w - dezynfekcja, sterylizacja. Aseptyka, antyseptyka.

Cwiczenia: Charakteryzowanie bakterii, wirusbw, grzyb6w, pasoiyt6w na podstawie oglqdanych zdjeC i preparatbw mikroskopowych.

3. Srodowisko a zdrowie czfowieka Podstawowe pojecia - Srodowisko, zagrozenia ekologiczne. Ekologiczne uwarunkowania zdrowia. Czlowiek wobec zagrozeri ekologicznych - programy ochrony Srodowiska. Srodowiskowe uwarunkowania zdrowia populacji. Wymagania sanitarno-epidemiologiczne dotyczqce powietrza, wody, gleby. Najczestsze zanieczyszczenia Srodowiska oraz zwiqzane z nimi zagroienia zdrowotne. Wplyw czynnik6w klimatycznych i pogodowych na stan zdrowia. Zdrowe miasto. Zdrowy dom. Zdrowa szkota. Praca a zdrowie. Higiena osobista a zdrowie. Zdrowe tywienie.

Cwiczenia: Ocenianie stanu Srodowiska lokalnego na podstawie Raportu Ochrony Srodowiska.

Ocenianie budynku szkolnego pod wzglgdem wymagali sanitarno - higienicznych. . Analizowanie zagroieh ekologicznych we wtasnej miejscowosci.

4. Promocja zdrowia. Profilaktyka. Promocja zdrowia. Gtowne kierunki dziatan w promocji zdrowia. Metody promocji zdrowia jednostki i spoteczehstwa. Profilaktyka, podstawowe cele, zadania i kierunki dziatan profilaktycznych - fazy profilaktyki. Wsp6tczesne problemy zdrowotne i spoleczne - promocja zdrowia. Wybrane zjawiska patologii spotecznej - gt6wne kierunki profilaktyki. Edukacja zdrowotna. Siuzby sanitarno - epidemiologiczne, ich cele i zadania.

Cwiczenia: Planowanie dziatan potggujqcych zdrowie ucznia na przykiadzie wiasnym. Rozpoznawanie nieprawidtowo8ci w zakresie zywienia na przyktadzie wiasnym lub rodziny, planowanie dziatan naprawczych. . Planowanie dziaiail w zakresie profilaktyki chor6b uktadu krqienia,

5. Polityka zdrowotna panstwa Podstawy epidemiologii - rola i zadania epidemiologii we wsp6lczesnej medycynie. Mierniki charakteryzujqce zjawiska zdrowotne i ich interpretacja, tr6dta wiedzy o zdrowiu. Determinanty zdrowia. Stan zdrowia ludnosci polskiej - aktualne problemy zdrowotne kraju, kierunki ich rozwiqzywania. Polityka zdrowotna panstwa. Programy zdrowotne - Narodowy Program Zdrowia. Rola technika farmaceutycznego w realizacji programbw zdrowotnych. Organizacja ochrony zdrowia w Polsce.

~ r o d k i dydaktyczne Plansze, tablice. Foliogramy. Filmy dydaktyczne. Czasopisma. Programy ochrony zdrowia. Preparaty mikroskopowe, fotografie drobnoustroj6w. Broszury, ulotki, foldery.

Uwagi o realizacji Celem realizacji programu nauczania zdrowia publicznego jest

przygotowanie uczniow do utrzymywania i potggowania zdrowia poprzez podejmowanie dzialari z zakresu promocji zdrowia, profilaktyki i edukacji zdrowotnej. Uczeh powinien wspoluczestniczyC w tworzeniu przyjaznych czlowiekowi warunk6w srodowiskowych, wskazywaC wplyw czynnikow biologicznych i srodowiskowych na zdrowie i iycie cztowieka, identyfikowak i eliminowaC czynniki szkodliwe. Wiedza na temat polityki zdrowotnej panstwa pozwoli uczniom wtqczyC sie aktywnie w realizacje zatozeh ochrony zdrowia.

Realizacja tresci programowych umoiliwia ksztaltowanie nastgpujqcych postaw: - otwartosci na problemy zdrowotne i spoteczne jednostki oraz

spoteczeristwa, - odpowiedzialnosci za zdrowie jednostki i spoleczenstwa, - troski o utrzymanie i potggowanie wlasnego zdrowia, - dbatosci o przestrzeganie wymagan sanitarno-higienicznych

w kazdym srodowisku, - zaangaiowania w prowadzeniu edukacji zdrowotnej, - systematycznoSci w realizacji dzialari profilaktycznych, - dqienia do doskonalenia swoich umiejgtnosci w zakresie edukacji

zdrowotnej, promocji zdrowia i profilaktyki. Zdrowie publiczne jest przedmiotem interdyscyplinarnym

obejmujqcym wiele dziedzin wiedzy. Wymaga korelacji wewnqtrzprzedmiotowej oraz korelacji z przedmiotami zawodowymi, takimi jak: anatomia, fizjologia, patofizjologia, farmakologia.

Nauczyciel realizujqcy program powinien systematycznie aktualizowaC t r e k programowe zgodnie z kierunkami polityki zdrowotnej panstwa i reformq systemu ochrony zdrowia. Moie takie odwotywat sie do wiedzy z zakresu edukacji ekologicznej nabytej przez uczniow w trakcie nauki w szkole Sredniej.

Szczegolnq uwagg nalety zwr6ciC na charakterystykg drobnoustroj6w chorobotworczych oraz innych czynnik6w srodowiskowych negatywnie oddzialywujqcych na zdrowie, np.: nieodpowiednie odiywianie, zagrozenia zwiqzane z pracq zawodowq. Nalezy objasniC metody zmniejszania i eliminowania tych czynnikow oraz zapobiegania chorobom.

Nauczyciel powinien wyeksponowaC promocjg zdrowia jako zintegrowane dziatania wielu osob i instytucji.

Proponuje sig nastgpujqcy podzial godzin na realizacje poszczeg6lnych dziatow tematycznych:

I ogotem I 4

/ publiczneio 2. / Drobnoustroie i ~ a s o i v t v 8 1 16 1

LP. Dzialy tematyczne Liczba godzin

Zajecia teoretyczne

3. 4. 5.

Cwiczenia

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczegtrlnych dzialow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel mole wprowadziC pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoty.

Zajgcia edukacyjne powinny odbywac sig w pracowni wyposaionej w nowoczesne Srodki dydaktyczne. Nauczyciel do uiytku swojego i uczni6w powinien dysponowat podrecznq bibiioteczkq zaopatrzonq w literaturg naukowq, popuulrnonaukowq, czasopisma.

W realizacji dziatu problematyka zdrowia publicznego nalety okreSli6 miejsce zdrowia publicznego w naukach medycznych, ochronie i promocji zdrowia jednostki i spoteczeristwa. Ze wzglgdu na duzq iloSC definicji, nauczyciel powinien zachgcaC uczni6w do ich interpretowania i podawania przyktadow. Umoiliwi to lepsze zrozumienie pojecia zdrowia i choroby oraz celu dzialah promujqcych zdrowie i profilaktycznych, a takze rozbudzi motywacjg do podejmowania tych dzialafi.

Problematykg z zakresu mikrobiologii wtqczono do zdrowia publicznego traktujqc drobnoustroje jako czynnik Srodowiskowy, wywierajqcy bezpokredni wptyw na ustroj czlowieka. Zasadniczym celem jest wyposatenie ucznia w podstawowe wiadomosci z zakresu roli drobnoustrojow w powstawaniu chorob, zjawisk odpornosciowych, nadwrailiwosci, uodparnianiu czynnym i biernym.

W trakcie realizacji Cwiczeli nalety wykorzystat zdjgcia, przeirocza, preparaty mikroskopowe drobnoustroj6w. Cwiczenia mogq odbywaC sig w pracowni mikrobioiogicznej lub w stacji sanitarno - epidemiologicznej.

W dziale tematycznym Srodowisko a zdrowie czlowieka naleiy przedstawit wplyw czynnikow Srodowiskowych na iyc ie i zdrowie czlowieka. WykazaC naleiy ich pozytywnq i negatywnq role oraz wzajemne oddzialywania zachodzqce migdzy cztowiekiem

. . chorobotw6;cze' hrodowisko a zdrowie cztowieka Promocja zdrowia. Profilaktyka Polityka zdrowotna paristwa

Razem

Liczba godzin

12 6 4

34

6 6

20

18 12 4

54

a Srodowiskiem. Omawiajqc wptyw czynnikow Srodowiskowych na procesy iyciowe czlowieka, nauczyciel powinien wyjaSniC zagadnienia zwiqzane z utrzymaniem zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego cztowiekowi srodowiska. Naleiy uSwiadomiC uczniom role zachowan zdrowotnych w ochronie i promocji zdrowia. PodaC konkretne przyktady takich zachowati w sferze higieny osobistej, iywienia, miejsca zamieszkania, nauki i pracy.

W dziale tematycznym promocja zdrowia konieczne jest wyjasnienie, na czym polega promocja zdrowia, jaki jest udziat technika farmaceutycznego w utrzymaniu oraz potegowaniu zdrowia jednostki i zbiorowoSci. Naleiy wyjaSniC cele, zadania i kierunki dzialati profilaktycznych w odniesieniu do zagroieri. WyeksponowaC edukacje zdrowotnq jako jednq z form dziatania na rzecz zachowania zdrowia i przeciwdziatania zagroieniom zdrowia.

Podczas realizacji dziatu polityka zdrowotna pahstwa uczniowie powinni poznaC kierunki polityki pahstwa w dziedzinie ochro'ny zdrowia, aktualne problemy zdrowotne spoteczenstwa, sposoby ich rozwiqzywania oraz organizacje opieki zdrowotnej. Naleiy zapoznaC uczniow z programami zdrowotnymi realizowanymi w Polsce.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniqc edukacyjnych ucznia

Sprawdzanie i ocenianie osiqgnigC uczni6w naleiy przeprowadzaC systematycznie na podstawie kryteri6w przedstawionych na poczqtku zajec. Systematyczna ewaluacja dostarczy nauczycielowi informacji o wynikach swoich dzialan, upewni czy uczniowie uzyskali oczekiwane osiqgniecia, umoiliwi skuteczne kierowanie przebiegiem uczenia sie przedmiotu, dostarczy uczniowi informacji o wyniku uczenia sie. Nauczyciel oceniajic ucznia powinien stworzy~ mu roinorodne moiliwoSci potwierdzenia zdobytych wiadomoSci i uksztattowanych

~ ~

umiejetnoSci. Osiqgnigcia uczni6w moina oceniaC na podstawie:

- odpowiedzi ustnych - prac pisemnych, - testow dydaktycznych, - obserwacji pracy i aktywnoSci ucznia.

Dokonujqc oceny nauczyciel powinien stosowaC nastgpujqce kryteria: - poslugiwanie sie zdobytq wiedzq i pojeciami z zakresu promocji

zdrowia, profilaktyki, edukacji zdrowotnej, - dostrzeganie zwiqzku migdzy faktami, - interpretowanie pojeC i faktow, - wykonanie Cwiczen zgodnie z przyjetymi procedurami.

W ocenie koncowej naleiy uwzglednic wyniki wszystkich metod sprawdzania o s i ~ n i q C ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Anusz Z.: Mikrobiologia i parazytologia lekarska. PZWL, Warszawa 1990 Anusz. Z.: Podstawy epidemiologii i kliniki chorob zakainych. PZWL, Warszawa 1990 Jethon Z.: Medycyna zapobiegawcza i Srodowiskowa. PZWL, Warszawa 1997 Karski J.,red.: Promocja zdrowia. Wydawnictwo IGNIS, Warszawa 1999 Kierst W.: Nauka o iywieniu zdrowego i chorego cziowieka. PZWL, Warszawa 1994 Korczak C. W., red.: Higiena - ochrona zdrowia. PZWL, Warszawa 1994 Pike S., Forest D.: Promccja zdrowia dla wszystkich. Wydawnictwo CZELEJ, Lublin 1998 Szewczyhski J., Skrodzka.: Higiena iywienia. PZWL, Warszawa 1994

Wykaz literafury naleiy aktualizowad w miarg ukazywania sig nowych pozycji wydawniczych.

FARMAKOGNOZJA

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeti powinien umiec: - postuiyC sig Farmakopeq, Urz~dowym Wykazem Produktow

Leczniczych Dopuszczonych do Obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

- wykorzystac literature zawodowq i technologie informacyjne do pozyskiwania informacji o lekach roslinnych,

- scharakteryzowae funkcje wybranych programow komputerowych wspomagajqcych prace apteki,

- skorzystae z komputerowej bazy danych o artykutach dopuszczonych do obrotu farmaceutycznego,

- poslutyC sie polskimi i lacitiskimi nazwami surowc6w roslinnych, - posluiyt sie handlowymi nazwami lek6w roslinnych i suplement6w

diety, - scharakteryzowac szczeg6lne cechy leku roslinnego, okreSliC jego

zalety i wady, - wyjaSniC wplyw roinych czynnik6w na zawartosC substancji czynnych

w surowcach roklinnych, - rozr6iniC zr6dta pochodzenia surowcow roslinnych, - przedstawic zasady pozyskiwania i przetwarzania surowc6w

roslinnych, - okreSliC metody sporzqdzania leku roslinnego, - przechowat surowce i przetwory roslinne uwzgledniajqc ich sktad

jakosciowy i postac farmaceutyczn% - scharakteryzowac wainiejsze substancje czynne roslin pod wzglgdem

cech fizykochemicznych i wlasciwosci farmakologicznych, - rozroinic rosliny najczesciej stosowane w lecznictwie i surowce z nich

otrzymywane, - rozroinic sktadniki mieszanek ziolowych, - okreslif: zasady profilaktyki i leczenia wybranych chorob, - wskazaC leki roslinne zalecane w chorobach wewnetrznych

i dermatologicznych, - sklasyfikowat leki roslinne pod wzgledem wlakciwobci

terapeutycznych i chemicznych, - wyjasnie dziatanie i wskazania do stosowania wainiejszych lek6w

roklinnych, - oceniC wplyw lekow roslinnych na organizm cztowieka w zaleinoSci

od sktadu jako8cioweg0, ilosciowego, drogi podawania i sposobu dawkowania,

- wskazae skutki uboczne i niepozqdane dziatania lekow roslinnych oraz przeciwwskazania do ich stosowania,

- wykonac czynnosci zwiqzane z wydawaniem lekow pacjentom, - poinformowac pacjenta o sposobie uiycia i przechowywania ieku, - zastosowac przepisy prawa farmaceutycznego i zasady etyki

zawodowej, - wykonae podstawowe czynnosci laboratoryjne w czasie badania

jakosci surowcow podchodzenia roslinnego, - zastosowac metody makroskopowe, mikroskopowe i fitochemiczne do

badania toisamosci i czystosci surowcow farmakognostycznych, - okreslit jakosC lekow ziotowych na podstawie obowiqzujqcych norm, - zaplanowat i zorganizowac wlasnq prace i wspotpracowa~

z zespotem, - wykonac pracq zgodnie z przepisami bezpieczehstwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpoiarowej oraz ochrony srodowiska.

Material nauczania

1. Rynek lekow roslinnych w Polsce Rys historyczny zielarstwa. Ziotolecznictwo tradycyjne i nowoczesne. Leki roslinne - ich rodzaje i cechy szczegolne, zalety i wady. Srodki specjalnego iywieniowego przeznaczenia. Znaczenie preparatow ziotowych w lecznictwie i profilaktyce chordb. Wptyw czynnikbw genetycznych, rozwojowych i Srodowiskowych na zawartosc w roslinie substancji farmakologicznie aktywnych. Pochodzenie surowcow - rosliny dziko rosnqce, uprawy roslin leczniczych, uprawy kontraktowe kontrolowane, biotechnologia leku roslinnego. Zasady zbioru surowcow. Zmiany zachodzqce po zbiorze,. metody stabiiizacji surowcow. Czynniki wptywajqce na ttwatoSC surowcow i preparatow ziotowych. Przemyst fitofarmaceutyczny w Polsce - nowoczesne systemy zapewnienia jakosci (GMP), Standaryzacja przetwordw zielarskich. Programy komputerowe wspomagajqce prace apteki.

2. Badanie jakosci surowcow roslinnych Budowa komorek, tkanek i organow roslinnych. Metody badania surowcow pochodzenia roslinnego wedtug Farmakopei Polskiej.

Cwiczenia: Obslugiwanie mikroskopu optycznego i sporzqdzanie preparatow mikroskopowych. ldentyfikowanie plazmatycznych i nieplazmatycznych sktadnikow komorki roslinnej i objasnianie ich budowy i funkcji.

Rozpoznawanie krysztatow szczawianu wapnia w ziotach sproszkowanych. Porownywanie skrobii ziemniaczanej, pszennej i ryiowej. Odroinianie wtoskow okrywajqcych (surowce krojone i sproszkowane). Porownywanie waty bawelnianej i waty wiskozowej. Rozroiniane wtoskow gruczotowych typu Labiatae i Compositae. Badanie zbiornikow olejkowych i hiperycynowych w zieiu dziurawca zwyczajnego i przewodow olejkowych w owocach kopru wtoskiego. Poznawanie tkanek wzmacniajqcych. Rozr6inianie wiqzek przewodzqcych. Porownywanie budowy pierwotnej i wtornej korzenia i todygi. Przedstawianie istotnych cech w budowie morfologicznej roslin (praca z zielnikiem i atlasem roslin). Postugiwanie sig Farmakopeq Polskq w celu oceny jakosci surowcow roslinnych. Porownywanie wyglqdu zewngtrznego zapachu i surowca z opisem monografii szczeg6towej w Farmakopei Polskiej. Ocenianie stopnia czystosci surowcow roslinnych (cechy dopuszczalne w ograniczonej ilosci, cechy niedopuszczalne). Oznaczanie domieszek i zanieczyszczefi w surowcach roslinnych.

3. Zwiqzki farmakologicznie czynne roslinnych produktow leczniczych Substancje podstawowe i wt6rne. Cechy fizykochemiczne, wlaSciwoSci lecznicze i rozpowszechnienie w przyrodzie substancji czynnych pochodzenia roslinnego: wgglowodany, sluzy, gumy roslinne, tluszcze proste, nienasycone kwasy ttuszczowe (NNKT), woski, fosfolipidy, glikozydy flawonoidowe i antocyjanozydy, glikozydy fenoiowe, garbniki, antranoidy, saponiny, irydoidy, glikozydy nasercowe, olejki eteryczne, iywice i balsamy, alkaloidy, witaminy i skladniki mineralne.

Cwiczenia: Wykrywanie substancji naturalnych o znaczeniu farmakologicznym i okreslanie ich wlaSciwoSci fizycznych i chemicznych (reakcje mikrochemiczne i makrochemiczne). Rozpoznawanie wainiejszych surowcow roslinnych. . OkreSlanie dzialania, wskazari do stosowania i dawkowania substancji roslinnych i przetworow roslinnych. Analizowanie farmakopealnych mieszanek ziotowych (ziota dozowane, ziota niedozowane). Potwierdzanie totsamoSci mieszanek ziotowych (sktad jakosciowy).

Oznaczanie zawartosci sktadnikow mieszanek ziotowych (sklad ilosciowy). Pozyskiwanie informacji o lekach roslinnych w lnternecie (bazy lek6w komercyjne i edukacyjne). Zorganizowanie wycieczki i zbieranie roSlin leczniczych do zielnika.

4. Fitoterapia chorob wewnetrznych i dermatologicznych Leki roslinne stosowane w zaburzeniach uktadu newowego: uspokajajqce, przeciwdepresyjne, przeciwstresowe, tonizujqce i psychopobudzajqce. Leki roslinne stosowane w chorobach serca i ukladu krqienia. Zastosowanie zi61 i preparatow ziotowych w chorobach uktadu moczowego (Srodki akwaretyczne, antyseptyczne, przeciwkamicowe, wplywajqce na mikcje). Leki roslinne stosowane w leczeniu stanow zapalnych gornych dr6g oddechowych: przeciwkaszlowe i wykrztusne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, przeciwgorqczkowe. Leki roslinne stosowane w chorobach uktadu pokarmowego: iotqdka i jelit, wqtroby i dr6g i6tciowych. Srodki stosowane w leczeniu otytosci. RoSlinne srodki przeciwcukrzycowe. Fitoterapia w dolegliwosciach i chorobach kobiecych. Stosowanie fitopreparat6w w chorobach reumatycznych. Leki roslinne stosowane w obrzgkach pourazowych. Leki dermatologiczne pochodzenia roslinnego: przeciwzapalne, Sciqgajqce, przeciwbakteryjne. Naturalne leki o dzialaniu immunostymulacyjnym. Dzialania niepoiqdane lekow pochodzenia roslinnego: interakcje, toksycznosc leku a wiek podeszly. Srodki specjalnego iywieniowego przeznaczenia (suplementy diety). Apiterapia. Fitoterapia a homeopatia.

~ r o d k i dydaktyczne Foiiogramy, fotogramy. Zdjecia i rysunki roSlin leczniczych. Ryciny i opisy budowy roslin leczniczych i surowcow roslinnych. Surowce roslinne suszone (krojone, sproszkowane). Leki ziotowe, atrapy lekaw roslinnych. Leki tematyczne dotyczqce leczenia wybranych schorzen. Mikroskopy. Odczynniki chemiczne. Szkoto laboratoryjne.

PiSmiennictwo zawodowe (poradniki, encyklopedie, atlasy, czasopisma). Programy komputerowe bazy lek6w (edukacyjne, komercyjne).

Uwagi o realizacji Realizacja programu nauczania przedmiotu Farmakognozja ma na celu przygotowanie absolwenta do wykonywania zadan zawodowych w zakresie produkcji, dystrybucji i kontroli jakoSci leku roslinnego.

Podstawowq formq nauczania przedmiotu s q zajgcia teoretyczne i Cwiczenia, kt6re powinny odbywaC sig w pracowni przedmiotowej wyposatonej w odpowiednie Srodki dydaktyczne.

W czasie zajgC teoretycznych uczniowie powinni przyswoic wiedzg dotyczqcq przetw6rstwa zielarskiego, chemizmu roslin leczniczych oraz podstaw fitoterapii i fitoprofilaktyki. Cwiczenia powinny sluzyc ksztaltowaniu umiejgtnoSci niezbgdnych do oceny jakoSci i przydatnosci substancji roslinnych i preparat6w ziotowych.

Proponuje sig nastgpujqcy podziai godzin na realizacjg poszczeg6lnych dzialow tematycznych.

Dzialy tematyczne

Podane w tabeli liczby godzin na realizacjg poszczeg6lnych dziat6w majq charakter orientacyjny. Nauczyciel mote wprowadziC pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoty.

Przedmiot Farmakognozja obejmuje szeroki zakres wiedzy, integruje tresci z wielu dziedzin nauki przede wszystkim z botaniki, chemii organicznej, analizy chemicznej, technologii lek6w, anatomii, fizjologii, patofizjologii i farmakologii.

Realizacja programu wymaga od nauczyciela przygotowania merytorycznego z wymienionych dyscyplin. W procesie nauczania naleiy SciSle wiqzaC teorig z praktykq zawodowq, na bietaco SledziC zmiany zachodzqce w zawodzie i aktualizowaC wiedzg przedmiotowq i Srodki dydaktyczne.

Osiqgnigcie zaplanowanych w programie celow wymaga stosowania podajqcych i aktywizujqcych metod nauczania, takich jak: wyklad informacyjny, konwersatoryjny, dyskusja dydaktyczna, metoda sytuacyjna, metoda przewodniego tekstu i Cwiczenia praktyczne.

Cwiczenia powinny odbywaC sig w pracowni przedmiotowej w grupach 8 -10 osobowych. Zadania praktyczne uczniowie powinni wykonywaC indywidualnie. Powinni mieC do dyspozycji konspekty, instrukcje do Cwiczen, teksty przewodnie, katalogi, odpowiedni sprzet i materialy.

Metody stosowane przez nauczyciela powinny sluiyC, rozwijaniu umiejgtnosci i ksztaltowaniu postaw zgodnie z wymaganiami etyki zawodowej.

W czasie zajeC, nauczyciel powinien pelnic role inspiratora czynnosci ucznia, organizowat pracg, tworzyC sytuacje sprzyjajqce aktywnoSci oraz rozstrzygaC wqtpliwoSci.

Rynek lek6w roslinnych w Polsce - realizacja programu ma na celu usystematyzowanie wiadomoSci ucznibw na temat pozycji leku roslinnego we wspotczesnej medycynie.

Badanie jakoSci surowcow roslinnych - podczas realizacji programu uczniowie powinni poznaC normy jakoSciowe dla surowcow roSlinnych podane w Farmakopei, metody mikroskopowe i makroskopowe slutqce ocenie surowcow oraz stosowanq terminologie. Ocena mikroskopowa obejmuje porownanie skrawka z odpowiednio przygotowanego surowca lub surowca sproszkowanego z opisem budowy anatomicznej w monografii szczeg6lowej Farmakopea Polska. Ocena makroskopowa surowca obejmuje badanie zgodnoSci wyglqdu zewnetrznego z opisem podanym w monografii, okreSlenie zapachu oraz wykrycie i oznaczenie iloSciowe domieszek i zanieczyszczen. Realizacje tego dzialu naleiy rozpoczqC od przypomnienia wiadomosci z botaniki, naleiy zwrociC uwage na budowg komorek i tkanek stanowiqcych podstawg oceny farmakognostycznej surowcbw oraz budowe komorek i tkanek stanowiqcych miejsce gromadzenia substancji czynnych.

Zwiqzki farmakologicznie czynne produktow roslinnych - program nauczania obejmuje podstawowe zagadnienia dotyczqce fitochemii, czyli

zwiqzkow chemicznych o znanej aktywnosci farmakologicznej wystgpujqcych w roSlinach. Podziatu substancji czynnych dokonano wedtug budowy chemicznej lub niekiedy wedtug mechanizmu ich dziatania.

Na zajgciach teoretycznych naleiy uwzglgdnit strukture chemicznq, wtasciwoSci fizykochemiczne, metody izolacji, dziatanie i wskazania do stosowania wainiejszych grup substancji farmakologicznie aktywnych i ich rozpowszechnianie wsrcid roslin.

Cwiczenia powinny stuiyt utrwaleniu wiadomosci oraz poznaniu wyglqdu zewngtrznego, zapachu oraz smaku surowcow roslinnych. ObecnoSC substancji czynnych i ich wtaSciwosci naleiy potwierdzit przez wykonanie reakcji mikrochemicznych i makrochemicznych.

Uczniowie powinni rozpoznawat surowce krojone pojedyncze i sktadniki mieszanek ziotowych. Powinni takie stosowaC nazwy polskie i tacinskie surowc6w i roBlin macierzystych, okreSlaC ich glowne substancje czynne oraz dziatanie lecznicze.

Fitoterapia schorzen wewngtrznych i dermatologicznych - celem realizacji programu jest przekazanie uczniom podstawowych wiadomosci z zakresu ziololecznictwa. Stosowanie roSlin leczniczych jako uzupetnienie farmakoterapii w praktyce lekarskiej i samoleczeniu odgrywa obecnie znaczqcqrolg. Pogtgbienie wiedzy o chemizmie i dzialaniu lekow roslinnych, ich standaryzacja, wprowadzenie nowoczesnych postaci farmaceutycznych powoduje zainteresowanie nimi lekarzy i pacjentow oraz znaczny wzrost asortymentu tych lekow w ostatnich latach. Uzyskanie pomyklnych wynik6w terapii lekami roSlinnymi jest Qcisle zwiqzane z racjonalnym ich zastosowaniem. Aby uniknqt btgd6w w stosowaniu lekow roslinnych naleiy uwzglgdniC ich dziatania niepoiqdane i interakcje. lstnieje potrzeba poszerzenia wiedzy uczniow o wtasciwoSciach roslin ich dziataniu i zastosowaniu w lecznictwie. Proponowany rozktad materiatu uwzglgdnia podziat fitofarmakologiczny surowc6w. Nauczyciel powinien wykorzystat wiedzg uczni6w o budowie, fizjologii i patologii uktadow i narzqdow, kt6re mogq b y t leczone Srodkami naturalnymi. Powinien rowniei zapoznaC uczni6w z czynnikami ryzyka chorob, podac zasady profilaktyki i niefarmakologiczne metody leczenia. Uczeh powinien rozpoznawat surowce roslinne i leki gotowe z nich otrzymywane, oraz wskazywaC w leczeniu, ktorych chorbb mogq by6 stosowane.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniec edukacyjnych ucznia

Organizowanie i realizowanie procesu dydaktyczno - wychowawczego ma na celu doprowadzenie do trwatych, potqdanych zmian w postawach, wiadomosciach i umiejgtnoSciach uczniow w zakresie wyodrgbnionych celow ksztatcenia.

Sprawdzanie i ocenianie osiqgnige uczniow powinno odbywaC sig systematycznie na podstawie okreslonych kryteri6w. Kryteria oceniania powinny uwzglgdniaC zaplanowane cele ksztalcenia, a w szczegolnosci: - rozroinianie ir6dla pochodzenia surowc6w roslinnych, - okreslanie metod sporzqdzania leku roslinnego, - wyjasnianie dziatania i wskazanie do stosowania lek6w roslinnych, - informowanie pacjenta o sposobie uiycia leku i jego przechowywaniu, - stosowanie przepisow prawa farmaceutycznego i zasad etyki

zawodowej. Sprawdzanie osimnieC ucznia moina przeprowadziC za pomocq

- sprawdzianow pisemnych, - sprawdziandw ustnych - testow dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luk$

uzupelnieri i krotkiej odpowiedzi, - ukierunkowanej obserwacji czynnosci ucznia podczas wykonywania

zadan praktycznych. W ocenie naleiy uwzglgdniC rowniei: aktywnoSC uczniow na

zajgciach, dokumentowanie przebiegu Cwiczeri, wklad pracy i zaangaiowanie w podejmowane dzialania oraz wytwory pracy.

Podczas kontroli i oceny naleiy zwracat uwagg na operowanie zdobytq wiedzq merytoryczn~ jakoSC wypowiedzi, formutowanie pojqC, jakosc wykonania zadania, poprawnos6 wnioskowania, stopieri integracji wiedzy z roinych przedmiotow.

Podczas sprawdzania i oceniania wytworow pracy proponuje sie zwrociC uwage na trafnosC przyjetej koncepcji, jakoSC wykonania, wktad pracy.

Po zakoriczeniu realizacji poszczegolnych dziatow tematycznych w celu zbadania poziomu osiqgnigc ucznia proponuje sig zastosowanie testu osiqgnigc szkolnych.

W ocenie koncowej naleiy uwzglpdniC wyniki wszystkich metod sprawdzania osiqgnigc ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Borkowski B.: RoSliny lecznicze w fitoterapii. lnstytut RoSlin i Przetwor6w Zielarskich, Poznari 1994 Broda B.: Zarys botaniki farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 2002 Farmakopea Polska, wyd VI. PTF, Warszawa 2002 Janicki K., Rewersji W.: Medycyna naturalna. PZWL, Warszawa 2004 Kohlmunzer S.: Farmakognozja. PZWL, Warszawa 2003 Lutomski J., Hasik J.:Zioiolecznictwo w chorobach wewngtrznych. Borgis, Warszawa 2000 Oiarowski A,: Ziololecznictwo - poradnik dla lekarzy. PZWL, Warszawa 1983 Otarowski A,: Leksykon lek6w naturalnych. Comes, Katowice 1993 Pastok P.: Kompedium lek6w naturalnych. Medyk, Warszawa 2000 Podlewski J., Chwalibogowska-Podlewska A,: Leki wspolczesnej terapii. PZWL, Warszawa 2003 Samochowicz L.: Kompendium fitoterapii. Volumed, Wroclaw 2002 Schaffner W.: RoSliny lecznicze - chemizm, dziaianie, zastosowanie. Multico 1991 Stahl E.: Chromatograficzna i mikroskopowa analiza surowcow roslinnych. PZWL Warszawa 1988 Strzelecka H. i wsp.: Chemiczne metody badania roslinnych surowcow leczniczych. PZWL Warszawa 1987 Strzelecka H. i wsp.: Encyklopedia zielarstwa i ziotolecznictwa. PZWL Warszawa 2000

Wykaz liferafuiy nalely aktualizowa6 w miare ukazywania sip nowych pozycjl wydawniczych.

TECHNOLOGIA POSTACl LEKU

Szczegokowe cele ksztaicenia W wyniku procesu ksztalcenia uczefi powinien umiet: - posluzyt sig obowiqzujqcq Farmakopeq Polskq, Urzgdowym

Wykazem Produktow Leczniczych dopuszczonych do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz innqliteraturqzawodowq,

- skorzystac z roznych zr6det informacji w celu doskonalenia umiejgtnosci zawodowych (programy komputerowe, Internet),

- zorganizowac stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - zaplanowae wlasnq pracg, - wykonac pracg zgodnie z przepisami bezpieczeristwa i higieny pracy,

ochrony Srodowiska oraz ochrony przeciwpoiarowej, - posluiyc sig laciriskim, polskim i migdzynarodowym nazewnictwem

lekow niezbgdnym do wykonywania zadari zawodowych, - rozroznic podstawowe grupy lek6w w ukladzie farmakologicznym

i postaci w jakich s q wytwarzane, - okreSliC drogi podania leku, - skontrolowaC dawki lekow recepturowych, - scharakteryzowac postacie leku, - ocenit wplyw wlasciwosci fizykochemicznych substancji czynnych

i pomocniczych na dob6r metody sporzqdzania postaci leku i jego efekt terapeutyczny,

- oceniC poprawnosc zapisywania recepty, - sporzqdzit rozne postacie lek6w recepturowych, - objaSniC metody i proces sporzqdzania leku roslinnego w zaletnosci

od zawartosci substancji czynnych, - scharakteryzowae zakres dzialania farmakologicznego oraz wybrane

interakcje lek6w, - scharakteryzowat zwiqzki chemiczne stosowane w technice

farmaceutycznej, - dokonac analizy przepisu na lek recepturowy, - sporzqdzic preparaty galenowe i rozcieficzenia wedlug obowiqzujqcej

Farmakopei Polskiej, - wykonaC pracg zgodnie z zasadami aseptyki i antyseptyki, - sporzqdzit: r6ine postacie lek6w jalowych, - rozwiqzae podstawowe niezgodnosci recepturowe, - scharakteryzowac procesy technologiczne wytwarzania lekow, - wykorzystac w pracy Zasady Dobrej Praktyki Aptecznej

i Wytwarzania, - dobra6 opakowania leku recepturowego do odpowiedniej postaci leku

lub substancji czynnej,

- poinformowat pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania wydawanego leku,

- okreSliC rodzaje, cechy, przeznaczenie materialow medycznych i przedmiot6w wykonywanych z tworzyw sztucznych, szkla i gumy,

- przechowak produkty lecznicze i materialy medyczne zgodnie z zaleceniami wytw6rcy,

- zadbat o surowce, substancje lecznicze, urzqdzenia i sprzgt s{uzqcy do wykonywania zadari zawodowych,

- scharakteryzowat pakiet podstawowy wybranego oprogramowania aptecznego,

- obsluiyc wybrany program komputerowy wspomagajqcy pracg apteki w zakresie tworzenia wykazu lek6w o okreslonym terminie wainoSci,

- wykorzystat program komputerowy do rejestracji przeprowadzanych operacji magazynowych oraz do ekspedycji lekow.

Material nauczania

1. Wprowadzenie i og6lna charakterystyka przedrniotu -Technologia postaci leku. Podziat charakterystyka i rola przedmiotu w przygotowaniu zawodowym. Zakres treSci nauczania i podstawowe cele ksztatcenia. Farmakopea Polska IV, V, VI - historia, uklad, zasady poslugiwania sig. Wykaz lek6w, inna literatura: poradniki terapeutyczne informatory o lekach, czasopisma farrnaceutyczne. Zasady tworzenia nazw Srodkow farmaceutycznych.

Cwiczenia: Zapoznanie sig z regulaminem pracowni, obowiqzujqcymi przepisami bezpieczenstwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpozarowej. Przygotowanie stanowiska pracy. Stosowanie terminologii farmaceutycznej, nazewnictwa zwiqzk6w chemicznych, produkt6w leczniczych i materiatow medycznych. R6znicowanie opakowari postaci leku. Kwalifikowanie utensyli6w z uwzglgdnieniem ochrony Srodowiska i obowiqzujqcych przepisow.

2. PostaC leku i zarys biofarmacji Definicje: postaci leku, preparatu i surowca farmaceutycznego, substancji leczniczej i pomocniczej. Rodzaje i wymagania stawiane substancjom pomocniczym. Klasyfikacja postaci leku. Sposoby zapisywania stgieh substancji leczniczej w postaci leku. Drogi wprowadzania leku.

Zarys biofarmacji: losy leku w ustroju - LADME. Biofarmacja - podstawowe pojgcia, metody badania szybkoSci uwalniania. Wplyw postaci lekow i drog ich podania na efekt terapeutyczny i dostepnosC biologicznq.

3. Preparatyka galenowa plynnych postaci leku

Podstawowe procesy technologiczne Rozpuszczalniki stosowane w farmacji i ich charakterystyka. Monografia i wymagania wody oczyszczonej oraz wody do wstrzykiwan. Pojgcia: demineralizacja, destylacja, odwrocona osmoza. Definicje: rozpuszczanie, rozpuszczalno~6, wsp6lrozpuszczalnoSC i szybkoSc rozpuszczania. Crynniki wplywajqce na szybkost rozpuszczania oraz metody zwigkszajqce rozpuszczalnosc. Klarowanie, dekantacja, cedzenie i sqczenie - materialy utywane do tego celu.

Roztwory galenowe Podzial roztworow ze wzglgdu na rodzaj utytego rozpuszczalnika. Srodki konsetwujqce. Metody przeliczania stgien roztworow oraz sposoby ich zapisywania. GqstosC i cigtar wiasciwy roztwoi-ow. Rozcienczenia - definicja, obliczanie, przyklady roztworow wyjsciowych oraz rozcienczeh sporzqdzonych w aptece.

ewiczenia: Wykonywanie destylacji wody - obslugiwanie aparatu destylacyjnego. Poslugiwanie sie rotnymi rodzajami wag aptecznych z uwzglgdnieniem zasad doktadnego, szybkiego i czystego watenia. Tarowanie wag, odwaianie substancji plynnych, stalych i mazistych. Korzystanie z naczyri miarowych, kroplomierzy (miara kropli, tabela - Farmakopea V,VI). Mierzenie ggstosci rotnych cieczy za pomocq aerometru lub piknometru Wykonywanie rozcienczeli z wykorzystaniem roztworow wyjsciowych.

Galenowe roztwory wodne Farmakopealne i lekospisowe roztwory wodne. Skiad preparatow, spos6b wykonania i przechowywania. Wody aromatyczne: definicja, zastosowanie i metody otrzymywania. Wody mineralne: przyklady wod mineralnych naturalnych i sztucznych oraz ich zastosowanie.

Cwiczenia: Wykorzystanie Farmakopei Polskiej oraz innej literatury zawodowej do charakteryzowania i opisywania wodnych roztworow galenowych. Wykonywanie: - wody wapiennej, - roztworu zasadowego octanu glinu, - roztworu wodnego jodu, - wod aromatycznych.

Roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze Definicje: roztwory spirytusowe, spirytusy lecznicze. Moc etanolu i jego rozciehczenia. Farmakopealne monografie etanolu. Ewidencjonowanie przychodu i rozchodu etanolu w aptece (dokumentacja), przechowywanie.

Cwiczenia: Obliczanie rozciericzei, etanolu - zadania na przeliczanie % objetoSciowych, % wagowych i % wagowolobj~toSciowych. Sporzqdzanie etanolu o r6tnych steteniach (45%, 70%, 86% i innych). Wykonywanie roztworow spirytusowych i spirytusow leczniczych: - kropli anyzowych, - spirytusu kamforowego, - spirytusu salicylowego, - spirytusu mrowczanego, - spirytusowego roztworu jodu.

Roztwory olejowe Oleje - wtaSciwoSci fizykochemiczne i biologiczne. Metody otrzymywania, tnvatoSC i znaczenie. Oleje jako rozpuszczalniki. Oleje lecznicze.

Cwiczenia: Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania preparatow na bazie oleju. Sporzqdzanie roztworow olejowych: - wykonywanie oleju kamforowego, - interpretowanie rozpuszczalnoSci substancji leczniczych

w roznych olejach.

S Y ~ ~ P Y Charakterystyka postaci leku. Metody sporzqdzania, zastosowanie i przechowywanie syropbw. Rola cukru w syropie. Preparaty farmakopealne i lekospisowe.

Miody - charakterystyka, rodzaje i zastosowanie w lecznictwie.

Cwiczenia: . Wykorzystywanie literatury zawodowej do charakteryzowania syrop6w. Sporzqdzanie syrop6w prostych i zloionych: - syropu prostego, - syropu z owocni pomaranczy gorzkiej, - syropu prawoilazowego, - syropu tymiankowego.

0 Mierzenie gestosci syrop6w i sposoby jej korygowania.

4. Preparaty galenowe otrzymywanie przez ekstrakcje surowcdw roslinnych

Surowce roslinne Procesy i metody sporzqdzania leku roilinnego w zaleinoici od zawartoici substancji leczniczej. Rozpuszczalniki stosowane do ekstrakcji surowcow roslinnych oraz czynniki wplywajqce na proces ekstrakcji. Preparaty z roilin Swiezych i roslin suchych. Maceracja i jej modyfikacje. Perkolacja i jej modyfikacje.

Nalewki Definicja, wymagania farmakopealne, metody sporzqdzania, trwatoiC i przechowywanie nalewek.

Cwiczenia: Anaiizowanie wybranych nalewek. Sporzqdzanie nalewek przez maceracjq. Sporzqdzanie nalewek przez perkolacjq.

Wyciqgi Definicja, podziat i monografia farmakopealna wyciagow. Metody otrzymywania wyciagow ptynnych i suchych - przyklady. Przechowywanie i zastosowanie wyciqg6w.

Cwiczenia: Wykonywanie wyciagu plynnego

Ziota Definicja, zasady sporzqdzania mieszanek ziolowych. Warunki przechowywania surowcow roslinnych i gotowych preparat6w. Pakowanie i zastosowanie.

Cwiczenia: Charakteryzowanie dzialania mieszanek ziolowych w zaleinosci od sktadu. Sporzqdzanie wybranych mieszanek ziotowych.

Odwary, napary, maceracje Definicje, charakterystyka oraz wykonanie odwarbw, napar6w i maceracji. TrwatoSC i zastosowanie.

Cwiczenia: Sporzqdzanie odwar6w, napar6w i maceracji z surowc6w roslinnych.

5. Preparatyka galenowa statych postaci lekow

Jednostkowe procesy technologiczne Rozdrabnianie cial stalych - cel, metody, urzqdzenia. Rozdzielanie cia4 statych o r6tnych stopniach rozdrobnienia - cel, metody, sprzet

Granulaty i proszki galenowe Definicja, podziat i zalety granulat6w. Substancje pomocnicze stosowane w procesie granulowania. Granulaty musujqce i ziotowe - przyktady preparat6w. Proszki - podziat, proszki mianowane i rozcierki.

Cwiczenia: Sporzqdzanie granulatu (granulofosfat, granulat prosty). Wykonywanie galenowych proszk6w farmakopealnych i lekospisowych.

Tabletki, draietki, kapsutki, mikroformy

Tabletki Definicja, podziat, charakterystyka postaci leku, wymagania farmakopealne. Metody otrzymywania, substancje pomocnicze stosowane do sporzqdzania tabletek. Tabletki o przedlutonym dziataniu. Powlekanie tabletek - metody, cel, rodzaje powloczek.

Kapsutki mikrokapsutki, nanokapsutki, peletki, l iposomy Definicja i charakterystyka postaci, zastosowanie.

6. Mydla, plastry, aerozole

Mydla, plastry Definicja, podziat, metody otrzymywania, zastosowanie. Mydla jako emulgatory. Mydla farmakopealne i lecznicze mydla niefarmakopealne. ~efinicja, podzial i zastosowanie plastr6w.

Cwiczenia: Wykonywanie mydet: - mydta leczniczego, - mydta potasowego, - spirytusu mydlanego. Sporzqdzanie plastra nostrzykowego. Sporzqdzanie plynu na odciski wedlug Farmakopei Polskiej IV

Aerozole lecznicze Definicja, wlasciwoSci i zastosowanie preparat6w aerozolowych w lecznictwie. Gazy wytlaczajqce i opakowania aerozoli.

7. Leki parenteralne Definicja, podzial, wymagania farmakopealne, drogi podania lekow parenteralnych. Sporzqdzanie lek6w parenteralnych z uwzglednieniem zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania - pomieszczenia, personel, metody wyjatawiania. Przyktady lek6w parenteralnych i ich sktad. Wlasciwe oznakowanie, przechowywanie i dystrybucja, zgodna z obowiqzujqcymi przepisami. Kontrola lek6w parenteralnych (walidacja)

8. Organopreparaty Definicja, podzial, przyklady preparat6w - preparaty krwi. Konserwacja i obrobka tkanki zwierzecej. Metoda liofilizacji. MoiliwoSC zastosowania niekt6rych organopreparat6w jako skladnikow lek6w recepturowych.

9, Recepta, og6lne przygotowania lekow recepturowych Definicja, uktad, rodzaje i znaczenie recepty. Zasady wystawiania i realizacji recept wedtug obowiqzujqcych przepisow. Nazwy, skr6ty lacinskie, synonimy i nomenklatura farmaceutyczna stosowana w recepturze. Lek recepturowy i jego rola. Prawne i moralne aspekty wykonywania i wydawania lek6w. Dawki - rodzaje, zasady obliczania i kontroli dawek w lekach recepturowych. Dawki dla dzieci - przeliczanie i kontrola.

Zasady obnitania przekroczonych dawek maksymalnych jednorazowych i dobowych. Wykorzystanie program6w komputerowych do pracy aptecznej.

Cwiczenia: Stosowanie nazewnictwa farmaceutycznego, synonimow i skrotow podczas czytania i opisywania recept lekarskich. Obniianie przekroczonych dawek maksymalnych dla dzieci i doroslych w receptach. . Odmierzanie plynow i substancji stalych za pomocq miar domowych. Tworzenie wykazu lek6w o okreslonym terminie wainosci. Wykorzystanie program6w komputerowych do rejestrowania przychod6w i rozchodow oraz do ekspedycji Brodk6w farmaceutycznych i material6w medycznych.

10. Materialy opatrunkowe i tworzywa sztuczne Definicja, podziat og6lne wymagania oraz przeznaczenie. Wlokiennicze wyroby opatrunkowe: wata, gaza, lignina, opaski elastyczne - rodzaje, wymagania farmakopealne, zastosowanie. Gips, opaski gipsowe i polimerowe - definicja i zastosowanie. Materialy higieniczne - rodzaje, og61na charakterystyka i zastosowanie. Nici chirurgiczne - podzial i zastosowanie. Plastry - definicja, rodzaje, og6lna charakterystyka i zastosowanie. Szklo jako opakowanie lek6w - definicja, wlasciwosci, podzial, wymagania, zalety i wady. Tworzywa sztuczne i gumowe - definicja, podziab og6lna charakterystyka, zalety i wady.

11. Technologia plynnych postaci lekow recepturowych Biofarmaceutyczne aspekty sporzqdzania i podawania lekow. Czynniki technologiczne warunkujqce dostepnos6 biologicznq. NiezgodnoSci recepturowe w lekach plynnych.

Roztwory lecznicze Definicja, podzial i charakterystyka postaci leku. Wymagania stawiane roztworom. Sposoby zapisywania i wykonywania roztworbw. TrwatoSC, opakowanie i przechowywanie. Roztwory zapasowe.

Cwiczenia: . Wykonywanie roztworow do utytku zewnatrznego: wodnych, etanolowych, olejowych, glicerynowych. Wykonywanie roztwor6w do uzytku wewnetrznego.

Wykonywanie roztworbw z przekroczonq rozpuszczalnosciq. Korzystanie z roztworow zapasowych (zasady przeliczania).

Krople Krople do uiytku wewnqtrznego i zewnqtrznego (z wyjqtkiem kropli do oczu). Definicja, podziat i charakterystyka postaci leku. Sposob sporzqdzania. Kontrola dawkowania w kroplach do uiytku wewnqtrznego. Cwiczenia:

Wykonywanie recept na krople do uiytku wewnqtrznego i zewnqtrznego. Przeliczanie dawek jednorazowych i dobowych w kroplach. Postugiwanie siq znormalizowanymi kroplomierzami.

Mieszanki Definicja, charakterystyka i spos6b wykonywania mieszanek. TnvatoSc, dozowanie i przechowywanie. Problemy technologiczne i podstawowe niezgodnokci wystqpujqce w mieszankach.

Cwiczenia: lnterpretowanie i opisywanie recept na mieszanki.

s Wyszukiwanie i poprawianie podstawowych niezgodnokci. Wykonywanie mieszanek farmakopea~n~ch i ~ekos~isowych: - z wykorzystaniem odwar6w, naparow, maceracji, w kt6rych

skladzie nie zapisano wody, - z podstawowymi niezgodnokciami (przekroczenie

rozpuszczalnoSci, niezgodnosci pepsyny).

Ernulsje. Mazidta Definicja, podziat i metody sporzqdzania emulsji. Tenzydy - emulgatory, podziat i zastosowanie, liczba HLB. Emulsje recepturowe - typy, twatoSC, czynniki wptywajqce na ttwato6C emulsji. Warunki przechowywania i zastosowanie ernulsji recepturowych. Mazidla - definicja, podziat, ogdlna charakterystyka i zastosowanie.

Cwiczenia: Wykonywanie emulsji recepturowych do uiytku wewnqtrznego i zewngtrznego. Wykonywanie mazidel.

Zawiesiny Definicja, podziat, charakterystyka postaci leku. Zawiesiny do uiytku wewngtrznego - sporzqdzanie i trwaiosC. Kleiki - sposoby wykonywania, stgienia, wykorzystanie. Zawiesiny do uzytku zewngtrznego - pudry ptynne - sporzqdzanie i zastosowanie.

Cwiczenia: Sporzqdzanie kleik6w. . Wykonywanie zawiesin do uzytku zewngtrznego. Wykonywanie zawiesin do uiytku wewngtrznego.

NiezgodnoSci recepturowe w lekach ptynnych lnterakcje lekow w fazie farmaceutycznej - definicja, charakterystyka, podzial, przyczyny, objawy. Zasady poprawiania niezgodnosci.

Cwiczenia: . Analizowanie recept. . Rozpoznawanie i opisywanie niezgodnosci wystgpujqcych w lekach plynnych. Rozwiqzywanie problemow zwiqzanych z wystgpowaniem niezgodnosci recepturowych. Wykonywanie niezbednych obliczeli farmaceutycznych. Sporzqdzanie lekow z najczgsciej wystgpujqcymi niezgodnosciami: - wytrqcanie stabych kwasow i zasad, - tworzenie zwiqzkow kompleksowych, - reakcje podwojnej wymiany.

12. Technologia statych i potstalych postaci lekow recepturowych

Proszki Definicja, proszki proste i zlozone, dzielone i niedzielone. Sposob zapisywania, zasady sporzqdzania, opakowanie. Kontrola dawkowania, stopieli rozdrobnienia. NiezgodnoSci w proszkach.

Cwiczenia: . Sporzqdzanie prostych i ztoionych proszkow dzielonych i niedzielonych. Analizowanie recept na proszki z niezgodnosciami. Sporzqdzanie proszkow z niezgodnosciami.

Pigutki Definicja i charakterystyka postaci leku. Spos6b zapisywania. Subsfancje pomocnicze stosowane w pigulkach - przykiady mas pigulkowych. Sporzqdzanie pigutek.

Czopki Definicja i podzial czopk6w. Technologicznie zmodyfikowane postacie lek6w doodbytniczych i dopochwowych. Biofarmaceutyczne aspekty podawania substancji leczniczych w postaci czopk6w. Spos6b zapisywania czopkbw, w tym z wykorzystaniem lekbw gotowych i metody sporzqdzania. Podtoza czopkowe - charakterystyka i zastosowanie, wzory na obliczanie ilosci podtoza.

Cwiczenia: Wykonywanie czopkow trzema metodami: - przez formowanie rgczne, - przez wylewanie do form, - przez wyttaczanie w prasie. Obliczanie wspolczynnika wyparcia. Formowanie rgczne gaiek i prgcik6w.

MaSci, Pasty, Kremy Definicje i podziat masci. Wchtanianie substancji leczniczych przez skorg, budowa sk6ry. Podioza masciowe - podziat, charakterystyka i struktura wewngtrzna. Metody sporzqdzania masci - homogenizacja, trwatosC, fasowanie i pakowanie masci. Pasty i kremy kosmetyczne - charakterystyka, rola i zastosowanie.

Cwiczenia: Wykonywanie maSci farmakopealnych, lekospisowych i magistralnych. Sporzqdzanie past i kremow. Rozpoznawanie niezgodnosci w lekach polstatych.

Systemy terapeutyczne Definicja i podzial na doustny, transdermalny, oczny, domaciczny, implantacyjny i infuzyjny system terapeutyczny. Charakterystyka i zastosowanie system6w terapeutycznych.

13. Receptura homeopatyczna Definicja i charakterystyka homeopatii. Zasady sporzqdzania i postacie lek6w homeopatycznych. Dawkowanie i zastosowanie.

Cwiczenia: . Wykonywanie plynnych postaci leku homeopatycznego Wykonywanie proszk6w homeopatycznych.

14. Recepturowe leki jalowe

Receptura aseptyczna Definicja aseptyki, antyseptyki, wyjalawiania. Metody sterylizacji. Klasy czystosci powietrza i pomieszczeti wedlug Zasad Dobrej Praktyki Aptecznej. Przygotowanie pomieszczeti (boks, Iota z nawiewem laminarnym) i pracownikow do pracy w warunkach aseptycznych. Przygotowanie substancji leczniczych, pomieszczeti, rozpuszczalnikow, naczyri i zamknigC do lekow przygotowywanych aseptycznie. Cwiczenia:

Zapoznawanie sig z organizacjq pracy wytworni lekow jalowych.

Receptura lekow do oczu Podziat postaci lekow do oczu. Leki ptynne: wodne i olejowe krople do oczu, plyny do oczu, roztwory do soczewek kontaktowych, emulsje i zawiesiny do oczu, wstrzyknigcia do oczu - charakterystyka, zastosowanie, wymagania. Leki stale i polstale: masci do oczu, tabietki i platki do oczu - charakterystyka, zastosowanie, opakowania i warunki przechowywania lek6w ocznych. Terminy waznosci lekow z antybiotykami. Metody sporzqdzania kropli i masci do oczu. Rozpuszczalniki i podtoia stosowane do lek6w ocznych.

Cwiczenia: Sporzqdzanie roztworow: izotonicznych, buforujqcych, konserwujqcych, zwiekszajqcych IepkoSC oraz podtoty do masci. wykonywanie kropli do oczu roinyhi metodami Wykonywanie masci do oczu. Wykonywanie ptynow do oczu.

Receptura antybiotykow i kortykosterydow Wymagania dotyczqce postaci lek6w z antybiotykami. Warunki przygotowywania lek6w z antybiotykami w aptece. Receptura antybiotykbw (tetracyklin, neomycyny, nystatyny). Receptura kortykosteryd6w.

15. Przechowywanie i trwatosC srodkow farmaceutycznych i materiatow medycznych Warunki przechowywania Srodkow farmaceutycznych i materiatow medycznych. Wymagania stawiane pomieszczeniom magazynowym

(zabezpieczenie przeciwpoiarowe). Kryteria trwalosci leku, pojqcie: serii, terminu watnosci i okresu odpowiedzialnosci producenta. Rola technika farmaceutycznego w zabezpieczaniu i przechowywaniu lekow.

~ r o d k i dydaktyczne Foliogramy i fazogramy. Zestaw wzor6w i przyktadbw obliczeri farmaceutycznych. Zestawy oryginalnych recept (roine postacie lekow recepturowych, niezgodnokci recepturowe). Filmy dydaktyczne. Sprzqt i aparatura: naczynia do przechowywania substancji leczniczych, prasa Srubowa, zestaw sit, sqczki i zestaw do sqczenia pr6inioweg0, jatowe zestawy filtracyjne, perkolator, infuzorka, laznia wodna, szybkowar, pigulnica, formy do czopkbw wylewanych, aparat do napetniania tub, unquator, r6ine ksztalty, wielkosci, oznakowania tabletek i tabletki o przedlutonym dziataniu oraz dratetki, szafka z nawiewem laminarnym i jej wyposatenie, etykietki lek6w ocznych, lanametr, homogenizator, waga Mohra, areometry, piknometr, prasa do czopkow, destylator. Opakowania lek6w parenteralnych, organopreparatow, proszkow, czopkbw, masci (tuby, pudetka winidurowe), lek6w do oczu. Preparaty galenowe, w y c i q i plynne i suche. Programy komputerowe: bazy danych, dokumenty magazynowe.

Uwagi o realizacji Realizacja programu nauczania ma na celu ksztaltowanie

umiejqtnosci uczni6w z zakresu towaroznawstwa oraz wykonywania, opakowywania, przechowywania i wydawania leku.

Podczas realizacji programu nauczania naleiy ksztaltowaC nastqpujqce postawy uczniow: - odpowiedzialnosci za wykonywany lub wydawany pacjentowi lek, - odpowiedzialnoSci za skutki wtasnych zachowafi w kontakcie z drugim

cztowiekiem, - zaangatowania i operatywnoici w przeksztatcaniu warunkow pracy, - sumiennosci podczas wykonywania czynnosci.

Przedmiot wymaga korelacji z farmakologia farmakognozja chemiq lekow i analizqlekow.

W programie przedmiotu zastosowano uktad liniowy, w kt6rym kolejne zagadnienia wynikajq z poprzednich i s q z nimi logicznie powiqzane, ale nie powtarzajq siq. Poza tym zajecia teoretyczne powinny zawsze wyprzedzak Cwiczenia,

aby uczniowie mogli utrwaliC i zastosowak nabyte wiadomosci w sytuacjach problemowych.

Proponuje sig nastgpujqcy podziat godzin na realizacje poszczegolnych dziatow tematycznych:

Dzialy tematyczne

Podane w tabeli liczby godzin na realizacja poszczeg6lnych dziatow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel moze wprowadzic pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoly.

Metody stosowane przez nauczyciela podczas realizacji programu nauczania powinny ksztaltowae aktywny i Swiadomy stosunek uczni6w do nauki, rozwijaC ich zdolnoSci poznawcze oraz wdraiaC do samodzielnego i logicznego mySlenia.

Preferowany jest wyktad (informacyjny, problemowy, konwersatoryjny) oraz metody aktywizujqce (dyskusja dydaktycznn, metoda przypadkow i sytuacyjna). W czasie zajgC teoretycznych niezbgdne jest wykorzystywanie pomocy dydaktycznych przygotowanych przez nauczyciela do poszczegolnych ternatow (foliogramy, fazogramy, plansze, tablice, Srodki multimedialne). Podczas Cwiczeri grupa powinna IiczyC 8 - 10 osob, a na Cwiczeniach z receptury najwyiej 8 osob.

Uczniowie powinni otrzymac plan realizacji temat6w poszczegolnych Cwiczeri w semestrze i powinni byC merytorycznie przygotowani do Cwiczeh. Przed przystqieniem do Cwiczeh nauczyciel powinien pokazac uczniom aparaturq, preparaty galenowe, specyfiki. Katde Cwiczenie powinno by6 poprzedzane instruktazem wstgpnym, a w trakcie Cwiczeri nauczyciel prowadzi instruktai bietqcy. Zadania z technologii galenowej mogq byC wykonywane w zespotach 3 - osobowych. Preparaty galenowe wykonane na cwiczeniach powinny by6 uiyte do wykonywania lek6w recepturowych. CzgSC zajgC z technoiogii galenowej moina przeprowadzat w zaktadzie przemystowym (tabletkowanie, leki parenteralne).

Zadania z receptury uczniowie powinni wykonywak indywidualnie, na podstawie odpowiednio dobranych do realizowanego tematu zestawow recept. Katdy zestaw (osobny dla kaidego ucznia) sktada sig z 4 - 5 recept, z ktorych jedna czgsC stuty do wykcnania, a druga do opisu sposobu wykonania leku na ich podstawie. Podczas Cwiczeri naleiy okreSlaC zagadnienia wiodqce i do nich dobra6 zestawy recept dla kaidego ucznia w grupie. Uczniowie powinni pracowaC na oryginalnych receptach lekarskich otrzymanych z aptek szkolqcych, po uplywie terminu ich archiwizowania. W celu zachowania tajemnicy lekarskiej nalety zakreSliC na nich nazwiska pacjentow. Kontakt ucznia z oryginalnq receptq j u i na Cwiczeniach w szkole ma szczegolny walor dydaktyczny.

Po wykonaniu preparat6w galenowych i lekow recepturowych uczniowie powinni napisaC sprawozdanie w zeszytach do Cwiczeh. Nauczyciel natomiast powinien wskazywaC ewentualne btgdy oraz informowaC ucznia o uzyskanych wynikach.

W przypadku przeznaczenia kilku Cwiczeri na realizacjg jednego tematu nalezy wyodrebniC i opracowaC problemy techniczne wystgpujqce przy sporzqdzaniu preparatow galenowych wedtug zasady stopniowania trudnokci. cwiczenia z technologii postaci ieku powinny byC prowadzone na podstawie konspekt6w opracowanych w ramach

pracy komisji przedmiotowej, aby wszyscy nauczyciele w sposob ujednolicony realizowali te same cele ksztalcenia z poszczeg6lnymi grupami uczniow.

Wprowadzenie i ogolna charakterystyka przedmiotu - naleiy zapoznaC uczniow z zakresem programu nauczania, celami ksztalcenia oraz organizacjq pracy w pracowni (przygotowaniem miejsca pracy, przepisy bezpieczetistwa i higieny pracy, ochrona przeciwpozarowa, reaulamin ~racowni) . Szczegolnie waine jest podanie i omowienie obbwiqzujqcej literatury zawodowej oraz zasad tworzenia nazw Srodkow farmaceutvcznvch. ZnaiomosC literatury i umiejetnoSC poslugiwania si? . . n ia ma zasadnicze znaczenie w pracy ie~hnikafermaceut~czne~o

PostaC leku i zarys biofarmacji - w czasie realizacji celbw ksztalcenia nauczyciel powinien zapoznac uczniow z definicjq postaci leku, preparatu i surowca farmaceutycznego, substancji leczniczej i pomocniczej oraz wyjaSniC wplyw postaci leku i drogi jego podania na efekt terapeutyczny i dostqpnoSC biologicznq.

Preparatyka galenowa plynnych postaci leku - naleiy zwr6ciC uwagq na jednostkowe procesy technologiczne (rozpuszczanie i rozpuszczalniki, metody zwiekszajqce rozpuszczalnoSC, cedzenie i sqczenie, mikronizacja).Omawiajqc rotnego rodzaju roztwory i ich rozcieticzenia naleiy uwzglgdniC obliczenia matematyczne i wzory. Nauczyciel powinien scharakteryzowaC poszczegolne roztwory galenowe ze wzgledu na czgste ich sporzqdzanie w aptece.

Preparaty galenowe otrzymywane przez ekstrakcje surowcow roslinnych - nalezy wykorzystad wiedzq uczniciw na temat surowc6w roslinnych, ich zastosowania oraz przedstawit metody i procesy sporzqdzania lekow roslinnych. Uczniowie samodzielnie powinni wykonywac rozne postacie leku roslinnego.

Preparatyka galenowa stalych postaci leku - naleiy scharakteryzowac proszki, granulaty, tabletki, drazetki, kapsulki, pokazac roine techniki ich wykonania oraz uwzglqdnit jednostkowe procesy technologiczne takie jak: rozdrabnianie i rozdzielanie cial stalych.

Mydla, plastry, aerozole - nalety zapoznak ucznibw, z wiaSc~woSciami i zastosowaniem mydel, piastrow i aerozoli oraz metodami ich sporzqdzania. Uczniowie powinni samodzielnie wykonaC wybrane mydla i plastry.

Leki parenteralne - nalety zapoznat uczni6w z przygotowywaniem lek6w parenteralnych z uwzglednieniem zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania. Nauczyciel powinien przedstawit metody i warunki wyjalawiania pomieszczen, sprzetu oraz przygotowanie personelu do pracy. Powinien rowniei podaC przyklady i wykorzystanie lekow parenteralnych oraz okreBliC sposoby oznakowania i warunki ich przechowywania.

Organopreparaty - naleiy zwr6ciC szczeg6lnq uwagg na moi l iwos~ zastosowania niektorych organopreparat6w jako skladnik6w lektrw recepturowych (pepsyna, pankreatyna, progesteron). Naleiy takie uwzglqdniC preparaty krwi.

Wykorzystanie programow komputerowych do pracy aptecznej - naleiy zapoznaC uczni6w z ukladem recepty i jej zastosowaniem oraz zasadami wystawiania i realizacji recept w aptece. Do realizacji tematu naleiy wykorzystat wybrane programy komputerowe stosowane w aptekach. lstotnym elementem jest czytanie i opisywanie recept oraz dokonywanie obliczeh farmaceutycznych.

Materiaty opatrunkowe i tworzywa sztuczne - naleiy przedstawit najczgsciej stosowane materialy opatrunkowe i tworzywa sztuczne, uwzglgdniajqc ich rodzaje, wymagania i zastosowanie.

Technologia ptynnych postaci lekow recepturowych - realizacja programu ma na celu przygotowanie uczniow do wykonywania roinymi technikami piynnych lek6w recepturowych. Uczniowie powinni umiec scharakteryzowak i wykonac ka idq postaC leku ptynnego, okreSliC jego trwatost i zastosowanie. Nauczyciel powinien zwr6ciC uwagg na zasady i procedury zastosowane podczas sporzqdzania poszczegolnych form lek6w recepturowych.

Nalety przedstawit interakcje lek6w w fazie farmaceutycznej, podat niezgodnosci najczgsciej pojawiajqce sig w receptach oraz zasady ich poprawiania. W przypadku mieszanek naleiy wyeksponowak problem zamiany nierozpuszczalnych postaci leku na rozpuszczalne z uwzglqdnieniem masy czqsteczkowej, problemy zwiqzane z obecnosciq w recepcie odwarow, napar6w czy maceracji, tworzenia zwiqzkow kompleksowych, wytrqcania siabych kwas6w i zasad. Naleiy r6wniei poloiyC nacisk na samodzielnost uczni6w w rozwiqzywaniu problem6w zwiqzanych z niezgodnosciami poprzez blqdne wykonanie recepty, obserwacjg niezgodnosci oraz jej poprawienie. Niezgodnosci recepturowe naleiy rowniei sygnalizowat podczas analizowania poszczeg6lnych form leku.

Technologia stalych i polstalych postaci lekow recepturowych - nalezy zapoznac uczni6w z zasadami sporzqdzania stalych i polstalych postaci lekdw recepturowych, uczniowie powinni rozwiqzywa6 problem podczas samodzielneno wvkonvwania recept. Nauczvciel powinien ~charakter~zowat pos;czeg61ne systemy terapeutyczn& oraz wyjaSnic uczniom zasadnoSc ich stosowania.

Receptura homeopatyczna - nalezy scharakteryzowat leki homeopatyczne, wyjaSniC zasady dawkowania i stosowanie oraz wyroinit state i plynne postacie leku homeopatycznego. Uczen powinien samodzielnie wykonac wybrane preparaty homeopatyczne.

Recepturowe leki jalowe - nalety przedstawit sposoby aseptycznego przyrzqdzania lekow z uwzglgdnieniem przygotowania pomieszczen, sprzgtu, substancji i personelu oraz zapoznat uczni6w z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania podczas sporzqdzania lekow jatowych. Wskazane jest zorganizowanie wycieczki dydaktycznej do zaklad6w farmaceutycznych lub apteki szpitalnej, gdzie uczefi mogtby zapoznac sig z pracq prowadzonq w warunkach aseptycznych, z uktadem pomieszczeli oraz ich wyposaieniem. Szczeg6lnq uwagq nalezy zwr6cic na leki oczne oraz recepturg antybiotykow i kortykosterydtrw. Zajgcia powinny bye prowadzone w pracowni wyposatonej w boks i lotg z nawiewem laminarnym.

Przechowywanie i trwaloS6 Srodkow farmaceutycznych i materialow medycznych - nalezy zwr6ciC uwagg na oznaczenia Srodk6w farmaceutycznych i materiatow medycznych stosowane przez producenta, podkreslit wymagania dotyczqce trwalosci i sposob6w przechowywania lek6w oraz przedstawie rolg technika farmaceutycznego w tych procesach.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniec edukacyjnych ucznia

Bardzo waznym zadaniem w pracy nauczyciela jest ewaluacja osiegnigt ucznia, obejmujqca kontrolg i oceng wynikow ksztatcenia. Ocenianie powinno odbywak siq systematycznie na podstawie kryteriow uwzglqdniajqcych szczegotowe cele ksztalcenia w szczeg6lnoSci dotyczqcych: - interpretowania informacji odnoszqcych sig do sporzqdzania lekow

recepturowych, zawartych w Farmakopei Polskiej, Wykazie Lek6w i literaturze zawodowej,

- oceniania recept oraz okreSlanie wtasciwoSci fizykochemicznych skladnikow na recepcie,

- okreslania zastosowania, sposobow podawania i dawkowania lek6w, - wykonywania leku recepturowego zgodnie z zasadami higieny

miejsca pracy, - informowania pacjenta o wiaSciwoSciach, sposobie dawkowania

i prawidlowym przechowywaniu leku, - stosowania nazewnictwa lacinskiego, polskiego oraz

miedzynarodowego lek6w galenowych i lekow pochodzenia naturalnego,

- wykonywania leku galenowego zgodnie z normq, - rozroiniania podstawowych grup lek6w naturalnych; - dokonywania oceny (kontroli) Srodk6w farmaceutycznych i materialow

medycznych; - oceniania wyglqdu leku recepturowego, specyfikow i materiai6w

opatrunkowych, - interpretowania informacji dotyczqcych serii, daty watnosci i okresu

odpowiedzialnosci producenta. Sprawdzanie osiqjniet ucznia mozna przeprowadzie za pomocq:

- sprawdzianow ustnych, - sprawdzianbw pisemnych, - testow dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z lukq,

uzupelnien i krotkiej odpowiedzi, - ukierunkowanej obserwacji czynnoSci uczniow podczas wykonywania

zadah formuiowanych przez nauczyciela. Ponadto podstawq do zaliczenia cwiczen jest:

- przygotowanie merytoryczne, - wykonanie i opisanie (z wykorzystaniem pismiennictwa) preparatow

galenowych i lekow recepturowych. W ocenie koricowej nalety uwzgledniC wyniki wszystkich metod

sprawdzania osiagnieC ucznia stosowanych przez nauczyciela.

Literatura Bukowski St.: Receptura. Zarys technologii lekarstw. PZWL. Warszawa 1963 Farmakopea IV. PZWL, Warszawa 1970 Farmakopea V. PTFarm, Warszawa 1995-1999 Farmakopea VI. PTFarm, Warszawa 2002 Gibson S., Gibson R.: Homeopatia dla wszystkich. PZWL. Warszawa 1992 Jachowicz R.: Receptura apteczna - podrgcznik dla stydentow farmacji. PZWL, Warszawa 2004 Janicki S. , Fiebig A,, Sznitowska M.: Farmacja stosowana - podrgcznik dla studentow farmacji. PZWL Warszawa 2002 Janicki S., Szmitowska M., Zielinski W.: DostgpnoSC farmaceutyczna i dostgpnoSC biologiczna lekow. Polfa OIN, 2001 Krowczynski L.: Rybacki E.: lnterakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 1986 Krowczyhski L.: Cwiczenia z receptury. PZWL. Warszawa 1996 Kr6wczynski L.: Technologia postaci leku. PZWL. Warszawa 1969 Krowczynski L.: Zarys technologii postaci leku. PZWL. Warszawa 1994 Leibold G.: Homeopatia: medycyna naturalna dla kazdego. Videograf, Katowice 1993 Muller R. H., Hildebrand G. E. Red.: Technologia nowoczesnych postaci leku. PZWL, Warszawa 1998 Modrzejewski F.: Farmacja stosowana. PZWL. Warszawa 1977 Nerlo H.: Aseptyczne przyrzqdzanie lekow. PZWL, Warszawa 1979 Stubler M.: Leki homeopatyczne: lagodne sposoby leczenia chorob. PZWL, Warszawa 1991 Czasopisma Gazeta farmaceutyczna Wydamnictuo Kwadryga. Warszawa Led w Polsce Wyoawnctwo Medyk Warszawa

Wykaz literafury nalety aktualizowaC w miare ukazywania sic nowych pozycji wydawniczych.

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeri powinien umiec: - rozroznic podstawowe grupy lekow pod wzgledem dzialania

farmakologicznego i postaci w jakich sqwytwarzane, - okreSliC wlasciwosci fizykochemiczne Srodkow leczniczych

i substancji stosowanych w technice farmaceutycznej, - uzasadniC zaleznosc miedzy budowq chemicznq substancji

leczniczych a ich dziaianiem farmakologicznym i trwaloSci% - posluiyt sie poprawnq terminologiq oraz nazewnictwem zwiqzkow

chemicznych i preparatow farmaceutycznych, - scharakteryzowac drogi podania oraz dawki leku, - dokonaC analizy wybranych interakcji lekow, - wyjasnic dzialania niepotqdane lek6w oraz przeciwskazania do ich

stosowania, - scharakteryzowac podstawowe procesy kinetyczne leku w ustroju, - wyjaSniC dzialanie leK6w oraz uzasadnid. ich stosowanie w roznych

przypadkach chorobowych, - poinformowac pacjenta o sposobie dawkowania i przechowywania

wydawanego leku, - uzytkowac programy komputerowe i Internet do pozyskiwania

informacji o nowych lekach.

Material nauczania

1. Farmakologia ogolna z elementami chemii lekow Farmakologia i chemia lek6w jako dyscyplina naukowa. Klasyfikacja i nazewnictwo lek6w. Wazniejsze zwiqzki chemiczne stosowane w technice farmaceutycznej. Budowa chemiczna a dzialanie lek6w. Pojecie leku i trucizny, dzialanie niepoiqdane i toksyczne Brodk6w leczniczych. Mechanizmy dzialania lekow - ich losy w ustroju. Wplyw czynnikow fizykochemicznych na wchlanianie, dystrybucje i wydalanie lek6w. Dawka leku a efekt farmakologiczny. lnterakcje lek6w i zespoly chorobowe z nimi zwiqzane.

Cwiczenia: Okreslanie tolerancji na leki. Polipragmazja, naduzywanie srodkow leczniczych i IekozaletnoSC (profilaktyka). Analizowanie wpiywu lek6w na sprawnosc psychofizycznq kierowcow, na ciqzg i proces laktacji. . Planowanie dzialan profilaktycznych z zakresu uzaleznieh od lekow.

Analizowanie wptywu czynnikow fizykochemicznych i Srodowiskowych na trwaioSC Srodkow leczniczych.

2. Preparaty stosowane w zakaieniach i chorobach inwazyjnych Ogolne zasady chemioterapii i charakterystyka poszczegolnych grup chemioterapeutykow. Antybiotyki - pochodzenie, budowa chemiczna, podzial i mechanizm dzialania. przykiady antybiotykow w kaidej grupie, preparaty zloione. Dziatanie niepotqdane. Czynniki wptywajqce na ttwalosl: antybiotykow. Sulfonamidy - mechanizm i zakres dzialania, charakterystyka, podziai, zastosowanie i przeciwwskazania. Chemioterapeutyki stosowane w zakaieniach drdg moczowych - zakres dzialania, zastosowanie, przyklady preparatbw. Tuberkulostatyki - ogolna charakterystyka lek6w przeciwgruiliczych, przyklady lek6w i preparaty. Leki przeciwgrzybicze - podzial, charakterystyka i zastosowanie. Przyklady lek6w przeciwgrzybiczych i preparaty. Leki przeciwwirusowe - mechanizm dzialania, charakterystyka lekow i preparatow przeciwwirusowych. Leki przeciwpierwotniakowe - budowa chemiczna, podzial i zastosowanie. Przyklady zwiqzk6w i ich preparaty. Leki przeciwrobacze - choroby pasotytnicze przewodu pokarmowego: podstawy terapii. Charakterystyka i przyklady preparat6w przeciwrobaczych. Leki dermatologiczne o dzialaniu miejscowym, preparaty przeciwswierzbowe i przeciwwszawicze. Podzial, charakterystyka i przyklady lekow. Srodki antyseptyczne i odkatajqce stosowane w chorobach inwazyjnych - podzial, wiaSciwoSci i zastosowanie.

3. Leki dzialajqce na osrodkowy i obwodowy uklad nerwowy Podziat i podstawowe czynnoSci ukladu netwowego czlowieka. Rola substancji neuroprzekalnikowych. Leki psychotropowe - charakterystyka chemiczna, mechanizm i kierunki dziaiania: - leki neuroleptyczne: pochodne fenotiazyny, butyrofenonu,

tioksantenu, dibenzoazepiny i inne. - leki przeciwdepresyjne: trbjpierscieniowe leki przeciwdepresyjne,

inhibitory oksydazy monoaminowej, inne leki i ich preparaty. - leki anksjolityczne: pochodne benzodiazepiny, difenylometanu,

propandiolu, rcizne anksjolityki i ich preparaty. Leki uspokajajqce i nasenne - sen jako zjawisko fizjologiczne, rodzaje bezsennosci. Pochodne kwasu barbiturowego, niebarbiturowe leki

uspokajajqce i nasenne, roslinne leki uspokajajqce - preparaty i dawkowanie. Leki przeciwpadaczkowe - rodzaje drgawek, padaczka i jej rodzaje, farmakoterapia. Pochodne hydantoiny, karbamazepina, benzodiazepiny, kwas walproinowy, pochodne kwasu tjarbiturowego i inne - budowa chemiczna i preparaty. Leki stosowane w leczeniu zaburzeri ukladu pozapiramidowego - choroba Parkinsona. Leki nasilajqce neuroprzekainictwo dopaminowe, leki hamujqce neuroprzekafnictwo acetylocholinowe - charakterystyka chemiczna, preparaty. Narkotyczne leki przeciwbolowe - patofizjologia b61u, charakterystyka chemiczna Srodkow przeciwb6lowych, mechanizm dzialania, efekty niepoiqdane i uzaleinienie. Przyklady lekow i preparaty: morfina i jej pochodne, inne narkotyczne leki przeciwb6lowe, antagonisci receptorow opioidowych. Nienarkotyczne leki przeciwb6lowe, przeciwzapalne, przeciwgorqczkowe - podzial, charakterystyka chemiczna, mechanizm dzialania. Preparaty: pochodne kwasu salicylowego, pirazolonu, indolu i ich preparaty zlozone, inne leki. Srodki znieczulajqce ogblnie - podzial, charakterystyka chemiczna i przyklady. Preparaty: wziewne - eter etylowy, podtlenek azotu, halotan, izofluran, metoksyfluran, sewofluran, desfluran i inne. Preparaty infuzyjne - pochodne kwasu barbiturowego: heksobarbital, tiopental, metoheksytal, zwiqzki niebarbiturowe -etomidat, ketamina, propofol. Neuroleptoanalgezja. Leki pobudzajqce uklad nerwowy (analeptyki i psychoanaleptyki) - mechanizm dzialania, przyklady preparatbw i zastosowanie. Alkaloidy- alkaloidy purynowe (teofilina, teobromina, kofeina), alkaloidy izocholiny i fenantrenu (papaweryna, morfina), alkaloidy tropanu (atropina, kokaina) - budowa chemiczna zwiqzkow, dzialanie zastosowanie. Leki oddzialywujqce na obwodowy uktad nerwowy - podzial, charakterystyka chemiczna, preparaty i zastosowanie. Srodki miejscowo znieczulajqce: pochodne kwasu benzoesowego, p-aminobenzoesowego, p-hydroksybenzoesowego, choiny o budowie estrowej i amidowej, inne srodki miejscowo znieczulajqce. Srodki drainiqce zakoriczenia czuciowe - preparaty i zastosowanie.

Cwiczenia: Analizowanie przyczyn narkomanii i alkoholizmu. Analizowanie sposobow zapobiegania uzaleznieniom,

4. Farmakologia ukladu autonomicznego Zarys fizjologii ukladu autonomicznego, mechanizm receptorowy. Leki dzialajqce na uklad wspolczulny - budowa chemiczna, dziatanie, zastosowanie i preparaty: - leki pobudzajqce receptory a-adrenergiczne (fenylefryna,

norepinefryna, metoksamina i inne), - leki pobudzajqce receptory P-adrenergiczne (izoprenalina,

orcyprenalina, dobutamina, salbutamol i inne), - leki pobudzajqce receptory a- i P-adrenergiczne (epinefryna,

dopamina, efedryna), - leki blokujqce receptory a-adrenergiczne (pochodne imidazoliny,

piperazynochinazoliny, alkaloidy sporyszu i inne), - leki blokujqce receptory P-adrenergiczne (propranolol, sotalol, tymolol,

nadolol, pindolol, oksprenolol i inne), - leki hamujqce czynnosC presynaptycznych struktur w zakohczeniach

nerw6w wsp6tczulnych (klonidyna, guanetydyna, rezerpina, metylodopa),

Leki dzialajqce na uklad przywsp6tczulny - budowa chemiczna, dziatanie, zastosowanie i preparaty: - leki pobudzajqce bezposrednio receptory cholinergiczne (estry

choliny, pilokarpina, alkaloidy - muskaryna), - inhibitory acetylocholinoesterazy (fizostygmina, neostygmina,

pirydosygmina,i inne), - leki hamujqce uktad przywspolczulny (pochodne tropiny, pochodne

skopiny, estry aminoalkoholi, pirenzepina i inne). Leki dzialajqce na zwoje uktadu autonomicznego (leki ganglioplegiczne oraz leki dzialajqce dwufazowo - znaczenie toksykologiczne). Leki spazmolityczne muskulotropowe.

5. Autakoidy Rola histaminy w powstawaniu nadwrazliwosci oraz dzialanie lekow przeciwhistaminowych. Leki blokujqce receptory HI i H2 - charakterystyka chemiczna, zastosowanie, przyktady lek6w i ich preparaty. Leki blokujqce uwalnianie endogennej histaminy oraz hamujqce jej syntezg. Serotonina - rola w ustroju, antagonisci i agonisci receptorow serotoninergicznych.

Autakoidy peptydowe - angiotensyna i antagonisci angiotensyny II. Kininy.

6. Farmakologia lekow kardiotropowych Leki przeciwarytmiczne. Budowa i czynnoSc ukladu bodzcoprzewodzqcego serca. Zaburzenia rytmu serca. Klasyfikacja lekbw przeciwarytmicznych: - leki przeciwarytmiczne blokujqce kana1 sodowy - (prokainamid,

chinidyna, lidokaina, fenytoina, propafenon, ajmalina, prajmalina i inne oraz ich preparaty),

- leki przeciwarytmiczne blokujqce receptory P adrenergiczne - (propranolol, nadolol, prantolol i ich preparaty),

- leki przeciwarytmiczne blokujqce kanaly potasowe - (amiodaron, bretylium - preparaty),

- leki przeciwarytmiczne blokujqce kanaly wapniowe - (werapamil, diltiazem - preparaty).

Leki zwiekszajqce kurczliwosC mieSnia sercowego - (glikozydy nasercowe, glukagon, dopamina, dobutamina).

7. Leki wptywajqce na naczynia kmionosne Leki rozszerzajqce naczynia krwionosne, dzialajqce przez oSrodkowy i obwodowy uklad nerwowy - charakterystyka chemiczna, przyklady preparatow. Leki rozszerzajqce naczynia krwionosne, dzialajqce bezposrednio na wlokna migsniowe naczyn krwionoSnych - charakterystyka, preparaty. Leki rozszerzajqce naczynia krwionokne rnodyfikujqce wewnqtrzustrojowe mechanizmy autoregulacyjne - charakterystyka chemiczna, przyklady preparatow. Leki kurczqce naczynia krwionosne dzialajqce osrodkowo i obwodowo - charakterystyka preparatbw. Leki usprawniajqce perfuzje narzqdowq stosowane w zaburzeniach ukrwienia osrodkowego ukladu nerwowego. Leki stosowane w chorobach naczyri iylnych - przyklady podstawowych lekbw. Leki przeciwmiatdiycowe - przyklady stosowanych preparatow. Leki stosowane w chorobie wiericowej - leki poprawiajqce przeplyw wiericowy, leki obnizajqce metabolizm serca, preparaty.

8. Leki wptywajqce na uklad krwiotworczy i krzepnigcia k m i Etiologia i podzial niedoknvisto6ci. Leki stosowane w niedokrwistoSci z niedoboru ielaza. Leki stosowane w niedokrwistosciach megaloblastycznych (witamina B12, kwas foliowy).

Rekombinowane czynniki pobudzajqce wzrost komorek uktadu krwiotworczego (EPO i inne). Leki hamujqce krzepiiwoSC krwi: antytrombina ill, heparyna i jej pochodne, heparyny drobnoczqsteczkowe, antagonisci witaminy K, leki trombolityczne, leki przeciwagregacyjne. Substancje hamujqce krzepiiwosc krwi stosowane in vitro. Leki zwiekszajqce krzepliwost krwi: leki stosowane w pierwotnym i wtornym niedoborze czynnikow krzepniecia krwi, leki hamujqce fibrynolize, inne leki zwigkszajqce krzepliwosc krwi (etamsylat, trombina).

9. Leki regulujqce zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej Charakterystyka zaburzeti wodno-elektrolitowych. Podziat i rodzaje plynow infuzyjnych. Leki moczopedne: dziakjqce na kanalik biizszy, petlowe leki moczopedne, leki moczopedne dziatajqce w obrgbie cewki dalszej, leki moczopgdne dziatajqce na kanaliki zbiorcze, zwigkszajqce przesqczanie w kfqbuszkach nerkowych, osmotyczne leki moczopgdne, antagonisci hormonu aldosteronu.

10. Leki uktadu oddechowego Leki stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej. Leki rozszerzajqce oskrzela: pobudzajqce receptory P-adrenergiczne, metyioksantyny, leki cholinolityczne. Leki przeciwzapaine i przeciwaiergiczne stosowane w leczeniu dychawicy oskrzelowej: giikokortykosterydy, inhibitory rozpadu komorek tucznych, antagonisci i inhibitory leukotrienow. Leki przeciwkaszlowe: opioidowe i nieopioidowe o dzialaniu oSrodkowym, dzialajqce obwodowo. Leki wykrztusne: o dratniqcym mechanizmie dzialania, solne Srodki wykrztusne, leki o dziataniu mukolitycznym.

Cwiczenia: Anaiizowanie przyczyn, objawow i sposobow ieczenia astmy oskrzelowej.

11. Leki wptywajqce na czynnoSC uktadu pokarmowego CzynnoSci wydzieinicze i motoryczne uktadu pokarmowego. Etiologia i etiopatogeneza powstawania wrzodow trawiennych. Leki stosowane w leczeniu choroby wrzodowej: zmniejszajqce wytwarzanie kwasu solnego ( antagonisci receptorbw H2, leki cholinolityczne, inhibitory pompy protonowej, anaiogi prostaglandyn), Srodki zobojetniajqce, leki okrywajqce powierzchnie wrzodu trawiennego (koloidalne zwiqzki bizmutu, sukraifat), leki stosowane do eliminacji Helicobacter pylori. Leki zwigkszajqce wydzielanie soku zolqdkowego lub jego kwasnoSC. Leki przeciwwymiotne: o dziataniu antagonistycznym w stosunku do receptorow histaminowych, muskarynowych, serotoninergicznych 5-HT3,

dopaminergicznych D2 i inne. Leki wpiywajqce na motorykg przewodu pokarmowego: leki przeczyszczajqce (pgczniejqce, osmotyczne, poSlizgowe, drainiqce), leki przeciwbiegunkowe. Leki stosowane w chorobach jelit (przewlekie stany zapalne, jelito nadwrazliwe, wzdgcia). Leki i6lciotw6rcze i 26tciopgdne. Leki stosowane do rozpuszczania cholesterolowych kamieni i6lciowych. Leki stosowane w uszkodzeniu miqzszu wqtroby. Leki stosowane w zaburzeniach funkcji zewnqtrzwydzielniczej trzustki. Leki dzialajqce spazmolitycznie na przewod pokarrnowy.

Cwiczenia: Analizowanie przyczyn, objawow i sposobbw leczenia choroby wrzodowej.

12. Leki wptywajqce na czynnoSC gruczotow wydzielania wewngtrznego Og6lna charakterystyka ukladu hormonalnego. Hormony podwzgorza: hormony podwzg6rza pobudzajqce wydzielanie hormonow w przysadce (pobudzajqcy wydzielanie ACTH, horrnonow gonadotropowych, hormonu wzrostu, hormonu tyreotropowego), hormony podwzg6rza hamujqce wydzielanie hormonow w przysadce. Horrnony przysadki: hormon tyreotropowy, adrenokortykotropowy, wzrostu, prolaktyna, oksytocyna, hormon antydiuretyczny. Hormony tarczycy : trijodotyronina i tyroksyna. Leki stosowane w niedoczynnosci tarczycy. Leki stosowane w leczeniu nadczynnosci tarczycy (inhibitory wychwytu jodu, pochodne tiouracylu, tioimidazolu). Preparaty jodu stosowane w chorobach tarczycy. Gonadotropiny, hormony ptciowe ieriskie i rnqskie, leki hamujqce dzialanie horrnon6w plciowych. Doustne Srodki antykoncepcyjne. Hormonalna terapia zastgpcza. Leki anaboliczne. Hormony kory nadnerczy: mineralokortykosteroidy, glikokortykosteroidy, nadnerczowe hormony plciowe, leki hamujqce syntezg i dziaianie hormonbw kory nadnerczy. Hormony trzustki: insulina i preparaty insuliny. Doustne leki przeciwcukrzycowe: pochodne biguanidu, sulfonylornocznika I i II generacji, tiazolidynodiony i glinidy.

13. Leki przeciwzapalne, przeciwreumatyczne i przeciwgorqczkowe Czynniki zapaleniotw6rcze i fazy procesu zapalnego. Niesterydowe leki przeciwzapalne: pochodne kwasu salicylowego, kwasu fenylooctowego, kwasu fenylopropionowego, pochodne pirazolonu, oksykamy, pochodne chinazoliny, koksyby i inne. Leki stosowane w reumatoidalnym zapaleniu staw6w: leki przeciwreumatyczne drugiego rzutu (sulfasalazyna, sole ztota.

penicylamina, lewamizol, metotreksat, pochodne 4-aminochinoliny), trzeciego rzutu ( glikokortykosteroidy). Mechanizmy regulacji temperatury ciala i leki przeciwgorqczkowe: kwas acetylosalicylowy, pochodne p-aminofenolu, pochodne pirazolonu.

14. Leki stosowane w leczeniu chor6b nowotworowych Chemioterapia nowotworow: leki alkilujqce (pochodne iperytu azotowego, pochodne nitrozomocznika, estry kwasu sulfonowego, inne), antymetabolity, antybiotyki przeciwnowotworowe, roslinne leki ~ ~ Z ~ C ~ W ~ O W O ~ W O ~ O W ~ , inne. Hormonoterapia nowotwor6w. lmmunoterapia nowotworow. Genowa terapia nowotwor6w.

15. Leki dziatajqce na uktad immunologiczny Procesy immunologiczne. Leki immunosupresyjne : glikokortykosteroldy, cyklosporyna, zwiqzki makrolidowe o dzialaniu immunosupresyjnym, cytostatyki stosowane jako leki immunosupresyjne, inne. Immunoglobuliny. Sklad immunoglobin we krwi. lmmunoglobuliny klasy A, D, E, G, M, preparaty immunoglobulin (swoiste i nieswoiste). Surowice zawierajqce zwierzgce immunoglobuliny przeciwko okreslonym toksynom. Cytokiny: interleukiny, interferony. Szczepionki. Srodki stosowane do immunomodulacji: otrzymywane syntetycznie, pochodzenia roslinnego. Hormony grasicy.

16. Leki wptywajqce na przemiang materii Witaminy. Preparaty wielowitaminowe. Leki wplywajqce na przemiang puryn: przerywajqce napady dny, hamujqce wytwarzanie kwasu moczowego, zwigkszajqce wydalanie kwasu moczowego z moczem. Leki wplywajqce na przemiang lipidow- leki o dziaianiu hipolipemicznym.

17. ~ r o d k i cieniujqce Leki do diagnostyki biernej. Leki do diagnostyki czynnej. Przeciwwskazania do stosowania srodkow zawierajqcych jod

18. Poradnictwo

Cwiczenia: Udzielanie porad na temat stosowania srodk6w antyseptycznych i dezynfekujqcych do uzytku zewngtrznego. Klasyfikowanie lekdw o dziataniu przeciwb6lowym, przeciwgorqczkowym i przeciwzapalnym dostgpnych w sprzedaiy, w aspekcie biodostepnosci, dawki, postaci, bezpieczehstwa stosowania.

Doradzanie w zakresie farmakoterapii stanow przezigbieniowych u dorostych i dzieci z wykorzystaniem lek6w przeciwkaszlowych, wykrztusnych dostgpnych bez recepty. Analizowanie wptywu naiczesciei stosowanych lekbw ~. psychotropowych na sprawnokc psychomoto~cznq oraz przeciwwskazari do stosowania lekow psychotropowych u kierowcow. Doradzanie w zakresie stosowania podstawowych lek6w o dziataniu dorainym w przypadku skornych odczynow alergicznych. Udzielanie dorainej pomocy, zgodnie z kompetencjami technika farmaceutycznego, w zakresie: odczynow anafilaktycznych, napadu astmy, Spiqczki cukrzycowej, omdleh, zatrucia pokarmowego o ostrym przebiegu, zranieri zewnqtrznych. Rozpoznawanie btgdow przy stosowaniu glikokortykosteroidow w leczeniu dermatologicznym. . Okreslanie objawow naduiywania i skutk6w niepozqdanego dziatania lekow anabolicznych. Rozpoznawanie falszerstwa recept na anaboliki. Okreslanie zasad racjonalnego stosowania witamin, w kaidym okresie rozwojowym. Analizowanie sktadu lekow wielowitaminowych.

~ r o d k i dydaktyczne Tablice anatomiczne i fizjologiczne. Foliogramy i fazogramy. Filmy dydaktyczne. Prospekty o lekach, opakowania lekow Katalogi firm farmaceutycznych.

Uwagi o realizacji Farmakologia z elementami chemii lekow jest jednym

z najwainiejszych przedmiotow w procesie ksztatcenia technika farmaceutycznego. Wiedza o wtasciwo~ciach chemicznych, farmakologicznych i farmakokinetycznych stanowi istotg wyksztatcenia technika farmaceutycznego. Bardzo intensywny rozwoj nauk farmaceutycznych stawia przed technikiem farmaceutycznym nowe i bardzo trudne zadania. Podczas realizacji programu uczeh powinien poznaC synonimy, dawkowanie, mechanizm dziatania, niepoiqdane efekty, interakcje a takte czynniki wplywajqce na wchtanianie, metabolizm i wydalanie lek6w.

Realizacja programu przedmiotu wymaga korelacji z innymi przedmiotami nauczania, w szczeg6lnosci z analizq lekow, technologiq postaci leku, farmakognozjq.

Proponuje sig nastepujqcy podzial godzin na realizacje poszczeg6lnych dziatow tematycznych:

I teor&czne I -

1. / ~armakologia ogolna

Liczba godzin Zaiecia I Cwiczenia I Og6tem Lo. Dziatv tematvczne

z elementami chemii lekow. Podstawowe wiadomosci o wtaSciwoSciach i dziataniu lekow. Watniejsze zwiqzki chemiczne stosowane w technice

2.

3.

6

4.

5. 6.

farmaceutycznej. Leki stosowane w chorobach inwazyjnych Leki dziataiqce na oSrodkowy

7.

8.

3

i obwodow);ktad nerwowy. Farmakologia uktadu newowego autonomicznego Autakoidy Farmakologia lek6w

9.

10.

9

9

6

kardiotropowych Leki wptywajqce na naczynia krwionosne. Leki wplywajqce na uklad

jprzeciwkaszlowe i wykrztusne I I 1

lwewnetrznego 13. / Leki ~rzeciwzapalne. I 10 I 1 10

6

6 12

k r w i o t ~ d r c z ~ uktad krzepniecia Leki regulujqce zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej Farmakologia ukladu oddechowego - leki przeciwdychawicze,

11. I Leki wptywajqce na czynnosC 1 uktadu pokarmowego I I

3

3

6

6 12

12

10

12

9

10

13

12

6

14.

3

-

3 1 15

6 12

15

10

3

Leki wptywajqce na czynnosC gruczot6w wydzielania

przeciwreumatyczne' i przeciwgorqczkowe Leki stosowane w leczeniu

10

16

7

I 7

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczeg6lnych dziat6w maja charakter orientacyjny. Nauczyciel moze wprowadzik pewne zmiany, majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoly.

Zagadnienia og6lne takie jak farmakologia z elementami farmakokinetyki, budowa chemiczna, mechanizmy dziatania poszczeg6lnych grup lekbw, dawkowanie czy objawy uboczne w poszczeg6lnych grupach lek6w stanowiq podstawowy zakres wiedzy farmakologicznej.

lstotne jest, aby w trakcie realizacji programu nauczania uwzglgdniac najnowsze osiagniecia naukowe oraz leki umieszczone w aktualnym Urzgdowym Wykazie Srodkow Farmaceutycznych i Materiat6w Medycznych dopuszczonych do obrotu w Polsce.

Metody nauczania stosowane przez nauczyciela powinny wyzwalaC aktywnoSC, rozwijat zdolnoSci poznawcze oraz wdraiak do samodzielnego i logicznego mySlenia.

Dob6r metod nauczania ie iy w gestii nauczyciela. Preferowane s q metody podajqce i aktywizujqce, takie jak: wyklad informacyjny, dyskusja dydaktyczna, wyktad problemowy, metoda przypadku, metoda sytuacyjna oraz cwiczenia. Podczas zajgC nauczyciel powinien wykorzystywat r6ine Srodki dydaktyczne: (plansze, filmy, przezrocza, Srodki multimedialne).

Podczas realizacji programu nauczania naieiy ksztaltowak nastgpujqce postawy uczniow: - odpowiedzialnosci zawodowej i prawnej za wykonywanq pracg

i podejmowane decyzje, - dq2enia do perfekcji w wykonywaniu pracy, - dbatoSci o prestit zawodu, - umiejetnosci wsp6tdzialania z reprezentantami innych zawodow

medycznych, - cierpliwosci i okazywanie zainteresowania problemami ludzi chorych.

Farmakologia ogolna z elementami chemii lek6w - w czasie realizacji programu nauczyciel powinien przedstawic podstawowe definicje i mechanizmy dziatania lek6w oraz wptyw dawki leku na efekt terapeutyczny. Uczen powinien poznac zasady klasyfikacji i nazewnictwa lekow, zwrocii: uwagg na budowe chemicznq zwiqzkow leczniczych oraz ich podstawowe interakcje. Naleiy zwrocit szczeg6lnq uwage na zagroienia zwiqzane z farmakoterapiq (nadutywanie lekow czy IekozaleinoSC) oraz popetnianymi btgdami (interakcje, przedawkowanie), a takie wykazac wpiyw lekow na ciqig, proces laktacji oraz sprawnoSC psychofizycznq kierowcow.

Leki stosowane w chorobach inwazyjnych - naleiy scharakteryzowac budowg chemicznq oraz wta6ciwosci poszczegblnych grup lekow stosowanych w chorobach inwazyjnych. Szczeg6lnq uwage nalezy zwrociC na mechanizm dziatania i zastosowanie lekow oraz wykorzystanie srodk6w antyseptycznych i odkaiajqcych.

Leki dziatajqce na osrodkowy i obwodowy uklad nerwowy - w procesie nauczania nauczyciel powinien nawiqzac do budowy, fizjologii i patofizjologii osrodkowego, obwodowego i autonomicznego uktadu newowego, przedstawiac mechanizm dziatania i zastosowanie lekbw nalezqcych do poszczegolnych grup z uwzglgdnieniem ich budowy chemicznej.

Szczeg6lnq uwage naleiy zwr6ciC na podwojne dziatanie, nasenne i uspokajajqce lek6w w zaleinosci od ich dawkowania.

Autakoidy - podczas procesu nauczania naleiy szczeg6towo przedstawic mechanizm dzialania i zastosowanie lek6w przeciwhistaminowych i przeciwuczuleniowych, natomiast o pozostafych grupach Srodk6w leczniczych przekazac informacje og6lne.

Farmakologia lekow kardiotropowych - podczas realizacji programu naleiy zwracac uwage na mechanizmy dziatania uktadu bodicoprzewodzqcego, okreslanie rodzajow zaburzeh rytmu serca oraz klasyfikowanie lekow przeciwarytmicznych, z uwzglgdnieniem ich budowy chemicznej oraz dziatan ubocznych, a takze charakteryzowanie lekow wptywajqcych na naczynia kwionosne oraz na profilaktykg chortib uktadu krqzenia, jako chorob cywilizacyjnych.

Leki wplywajqce na uktad krwiotworczy i uklad krzepniqcia - podczas procesu nauczania naleiy zapoznac uczniow z grupami lekow

stosowanych w chorobach uktadu kwiotw6rczego z wyeksponowaniem mechanizmu ich dziatania. Wskazane jest powiqzanie tematyki z wiedzq

uczniow o hemostazie organizmu. Naieiy scharakteryzowaC Srodki krwiozastgpcze, wyszczegolni6 rodzaje ptyn6w do wlew6w stosowanych w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej.

Farmakologia uktadu oddechowego - leki przeciwdychawicze, przeciwkaszlowe i wykrztusne, leki wplywajqce na czynnosC uktadu pokarmowego - podczas reaiizacji programu, szczegdlnq uwage naleiy zwr6ciC na leki dziaiajqce na uktad oddechowy, pokarmowy i gruczoly wydzieiania wewngtrznego, przede wszystkim wyjaSniC mechanizm ich dziatania, wskazaC poszczeg6lne grupy oraz przyktady lekow naturalnych majqcych zastosowanie w ieczeniu chorob wymienionych uktadbw. Nalezy szerzej om6wiC farmakoterapig chor6b cywiiizacyjnych: astmy, choroby wrzodowej ioiqdka i dwunastnicy, cukrzycy.

Leki stosowane w leczeniu chor6b nowotworowych - naleiy podkreslic moiliwosci wystwienia licznych dziaiah ubocznych u pacjentow leczonych sterydami, cytostatykami, izotopami radioaktywnymi czy antybiotykami cytostatycznymi. WyeksponowaC mechanizm dziaiania tych lek6w i dawkowanie. Zwr6ciC uwagg na niebezpieczehstwo przedawkowania witamin i iek6w anabclicznych. W czasie zajeC naleiy nawiqzaC do wiedzy uczniow z patoiogii i patofizjologii dotyczqcej zmian nowotworowych oraz ochrony immunologicznej organizmu. Podczas procesu nauczania naleiy aktywizowaC uczni6w nawiqzujqc do ich wiedzy z patologii i patofizjologii dotyczqcej zapaieh, zmian nowotworowych oraz obrony immunologicznej organizmu.

Srodki cieniujqce - naleiy zapoznaC uczniow z lekami wykorzystywanymi w diagnostyce czynnej i biernej. DokonaC podzialu Srodk6w kontrastowych w zaleinoSci od budowy chemicznej, okreSiiC przeciwwskazania do stosowania preparatow zawierajqcych jod. WskazaC na niebezpieczehstwo zwiqzane ze stosowaniem lek6w zawierajqcych radioaktywne pierwiastki.

Poradnictwo - zaproponowane Cwiczenia majq na celu utrwalenie wiadomoSci, dotyczqcych w szczegoinoSci zasad udzielania pielwszej pomocy i porad udzielanych przez technika farmaceutycznego przy ekspediowaniu lek6w ze sprzedaiy odrgcznej oraz podzialu lek6w wedtug klasyfikacji ATC i znajomosci lek6w r6wnowaznych.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniqk edukacyjnych ucznia

Ocenianie powinno odbywaC sie systematycznie na podstawie kryteriow uwzglgdniajqcych nastepujqce umiejetnoSci: - wykazywanie zwiqzku miedzy p i c i ~ wiekiem a dziaianiem leku, - wykazywanie zaleinosci wystepowania efekt6w niepoiqdanych od

stanu narzqdow wewnetrznych, - wyjasnianie mechanizmu tolerancji i uzaleznienia, - rozroznianie podstawowych grup lekow w ukladzie farmakologiczno -

chemicznym i okreklenia postaci, w ktbrych mogq by6 wytwarzane, - okreslanie motliwosci stosowania lek6w w okresie ciqiy i karmienia, - wyjasnianie mechanizmu dziaiania i interakcji lekow, - wykazywanie zaleznosci migdzy wtaSciwosciami chemicznymi

substancji leczniczej a postaciq leku i drogq podania, - wyjasnianie metod badania wtasciwosci farmakokinetycznych lekow, - uiywanie nazw miedzynarodowych i handlowych lekow, - ocenianie prawidtowosci recepty, - interpretowanie informacji o leku zawartych w r6inych ir6dlach, - udzielenie informacji o wydawanym leku zgodnie z kompetencjami.

Sprawdzanie o s i ~ n i p t ucznibw moina przeprowadzik za pomocq - sprawdzianow ustnych i pisemnych, - testow dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z lukq,

uzupelnien i krotkiej odpowiedzi, - ukierunkowanej obsenvacji czynnosci ucznia podczas wykonywania

zadari okreslonych przez nauczyciela. Ocenie powinna podlegaC rowniei aktywnosk ucznia na zajpciach

oraz dokumentowanie przebiegu Cwiczeh, wktad pracy i zaangaiowanie wwykonywaniu Cwiczen. Podczas kontroli i oceny naleiy zwracaC uwage na operowanie zdobytqwiedzq merytorycznq jakosk wypowiedzi, formuiowanie pojeC, jakoSC wykonania zadati, poprawnosc wnioskowania, stopien integracji wiedzy z rdinych przedmiotdw.

Warunkiem zaliczenia Cwiczeh jest wykonanie wszystkich przewidzianych w materiale nauczania zadali i uzyskanie ocen pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzianbw po kaidym etapie ksztalcenia.

Literatura

Czasopisma farmaceutyczne: Farmacja Polska. PTFarm., Warszawa; Aptekarz. OIA Warszawa Danysz A,: Kompendium farmakologii i farmakoterapii dla lekarzy, farmaceutow i studentow. PZWL, Wroclaw 2002 Janiec W.: Kompendium farmakologii . PZWL, Warszawa 2001 Janiec W., Krupinska J.: farmakodynamika. PZWL, Warszawa 2002 Kostowski W.: Podstawy farmakoterapii. PZWL, Warszawa 2000 Podlewski J. Chwalibogowska - Podlewska A,: Leki wspotczesnej terapii. PZWL, Warszawa 2002 Zajqc M., Pawetczyk E.: Chemia lekow. Akademia Medyczna w Poznaniu, Poznafi 2002 Zejc A,, Gorczyca M., red.: Chemia lekow. PZWL, Warszawa 2002

Wykaz literafury nalezy aktualizowad w miare ukazywania si? nowych pozycji wydawniczych.

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztatcenia uczeri powinien umiet.: - skiasyfikowae zwiqzki chemiczne, - zastosowat nazewnictwo polskie i tacinskie zwiqzkow chemicznych

preparatow farmaceutycznych, - poslu2yC sie Farmakopeq Polsk6 normami, przepisami, instrukcjami, - scharakteryzowac podstawowe zwiqzki chemiczne stosowane

w lecznictwie, - okrehlic wtaSciwoSci fizykochemiczne srodk6w leczniczych

i substancji pomocniczych, wplywajqcych na sporzqdzanie i przechowywanie lekow,

- rozr6iniC podstawowe grupy iekow w ukladzie farmakologiczno- chemicznym,

- wyjasnit. zaleinoSci miqdzy budowq chemicznq a dziataniem farmakoiogicznym i trwatosciq substancji leczniczych,

- zastosowat szkto laboratoryjne, sprzqt, aparaturq i urzqdzenia pomocnicze podczas wykonywania zadah w laboratorium chernicznym,

- przechowywac zgodnie z wymaganiami substancje chemiczne (odczynniki i ich roztwory),

- przechowywac probki analityczne zgodnie obowiqzujqcymi zasadami, - zwazyc substancje lecznicze na wagach technicznych,

elektronicznych i analitycznych, - odmierzyc plyny za pomocqroinych naczyn miarowych, - sporzqdzic roztwory %, gll, molll, - ocenic wyglqd substancji chernicznych, - ocenik wlasciwosci fizyczne - rozpuszczalnosC, pH, gqstosC,

temperature topnienia, temperature wrzenia, temperature krzepnigcia substancji leczniczych,

- wykonac reakcje baMfne i osadowe przy badaniu totsamoSci i czystokci substancji leczniczych,

- zastosowaC metody wagowe, miareczkowe i instrumentalne do badania czystosci i zawartosci substancji leczniczych,

- zidentyfikowae substancje chemiczne, - ocenic czystoSC surowc6w i produkt6w leczniczych, - oznaczyc zawartoSC procentowq substancji leczniczej, - dokonat rozdzialu lekow ztoionych metodq destylacji, ekstrakcji,

wytrqcania osaddw, sqczenia, przemywania, wirowania, krystalizacji, - ocenic parametry technologiczne i wytrzymatosciowe r6znych postaci

farmaceutycznych produkt6w leczniczych, - okresli6 dostqpnoSC farmaceutycznq roinych postaci lekow,

- zinterpretowat i opracowat wyniki przeprowadzonych badan, - przechowywaC pr6bki archiwalne, - zorganizowat stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - oceniC jakoSC produkt6w leczniczych i surowc6w roznego

pochodzenia zgodnie zobowiqzujqcymi norrnami, - wsp6iuczestniczyc w prowadzeniu analiz w laboratoriach kontrolnych

i badawczych, - wykorzystat czas pracy, sprzgt i odczynniki, - zastosowat przepisy bezpieczeristwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpozarowej oraz ochrony Srodowiska w pracy laboratoryjnej, - udzieliC pierwszej pomocy poszkodowanym w wypadkach przy pracy

w laboratorium chemicznym.

Materiat nauczania

1. Teoretyczne podstawy analizy chemicznej Analiza chemiczna - cele i zadania, metody. Podstawowe pojgcia i prawa chemiczne. Klasyfikacja substancji nieorganicznych. Roztwory wodne. Rownowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitow. Roztwory buforowe. Rownowagi jonowe w ukiadach heterogennych. Osady w analizie chemicznej. Zwiqzki kompleksowe. Procesy oksydacyjno-redukcyjne. Kinetyka chemiczna. Og6ine zagadnienia analizy jakoSciowej - analiza kationow, aniontrw, substancji prostych i mieszanin. Analiza zwiqzk6w organicznych. Wiqzania chemiczne, zjawisko izomerii. Alkany, cykloalkany, alkeny i alkiny. Wgglowodory aromatyczne. Chlorowcopochodne zwiqzk6w organicznych. Reakcje podstawiania i eliminacji. Alkohole, fenole, tiole. Aldehydy i ketony. Kwasy karboksylowe i ich pochodne. Aminy i azotowe zwiqzki pokrewne. Zwiqzki heterocykliczne. Wgglowodany. Biatka. Tiuszcze. Analiza jakoSciowa organicznych substancji ieczniczych. Wykrywanie grup funkcyjnych i charakterystycznych ugrupowan atombw. Wykrywanie zanieczyszczen w substancjach leczniczych. Metody rozdziaiu mieszanin chemicznych - strqcanie, dekantacja, sqczenie, wirowanie, krystalizacja, adsorpcja, destylacja, sublimacja, ekstrakcja. Metody chromatograficzne. Teoretyczne podstawy analizy wagowej.

Cwiczenia: Przestrzeganie regulaminu pracowni, przepisow bezpieczenstwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpotarowej. Udzielanie pierwszej pomocy w nagtych wypadkach w pracowni. . Postugiwanie sig Farmakopeq Polskqw zakresie: - zasad tworzenia nazw substancji leczniczych i odczynnikt~w, - monografii szczegotowych substancji chemicznych, - odczynnikow i odczynnikow w postaci roztwor6w, roztwor6w

mianowanych, roztwor6w buforowych. Wyrazanie steien roztworow (gll, molll, %). Waienie substancji leczniczych na wagach tarowych, elektronicznych, analitycznych. Okreslanie stopnia rozdrobnienia i wyglqdu substancji stalych i cieczy. Oznaczanie temperatury topnienia i temperatury wrzenia. Odmierzanie cieczy za pomocq naczyh miarowych. . Mierzenie gestosci substancji za pomocq areometru. Okreslanie rozpuszczalno8ci. Dokonywanie pomiaru pH roztworow za pomocqwskainik6w. Sporzqdzanie odczynnikow. Charakteryzowanie kationow I-V grupy i anionow I-VI grupy. Wykonywanie reakcji charakterystycznych. Ustalanie tozsamosci kation6w i anionow w badanych probkach. Badanie toisamoSci wybranych nieorganicznych substancji chemicznych wedlug Farmakopei Polskiej. . Odroznianie zwiqzkow organicznych od nieorganicznych. Wykonywanie badan wstepnych i elementarnej analizy pierwiastkowej. Wykrywanie grup funkcyjnych: -OH, -CHO, -C=O, -COOH, -NH2, - NO?. ~ykrywan ie zwiqzk6w aromatycznych i nienasyconych. Potwierdzanie wlaSciwoSci fizycznych i chemicznych weglowodanbw, bialek i t~uszczowc6w. Sqczenie osadow. Ekstrahowanie substancji do fazy ciektej i do fazy stalej. Zastosowanie metody destylacji do oznaczania etanoiu w nalewkach. Zastosowanie chromatografii cienkowarstwowej do badania surowcdw pochodzenia roslinnego. Oznaczanie straty masy po suszeniu. Oznaczanie popiolu (substancji mineralnych).

2. Podziat substancji leczniczych wedtug ukladu farmakologiczno - chemicznego Charakterystyka budowy chemicznej, wlaSciwosci fizykochemicznych i oddzialywania na organizm wybranych lek6w. Chemioterapeutyki, leki dziatajqce na oSrodkowy uklad nerwowy, wplywajqce na obwodowy uklad nerwowy, leki wplywajqce na uklad krqienia, leki moczopedne, leki stosowane w chorobach uktadu oddechowego, leki stosowane w chorobach przewodu pokarmowego. Hormony, witaminy. Ustalanie toisamoSci substancji leczniczych na podstawie danych fizykochemicznych i reakcji charakterystycznych. Badanie czystoSci substancji leczniczych, rodzaje zanieczyszczeri.

Cwiczenia: Rozroinianie Srodkow o dzialaniu dezynfekujqcym i antyseptycznym. . Oznaczanie toisamosci Srodk6w o dzialaniu bakteriostatycznym i bakteriob6jczym: preparat6w sulfonamidowych, antybiotykow P-laktamowych. Badanie toisamosci wybranych lek6w osrodkowego ukladu nerwowego: pochodnych kwasu salicylowego, pochodnych aniliny, pochodnych pirazolonu, pochodnych kwasu barbiturowego (reakcje ogolne i r6tnicujqce), pochodnych ksantyny. Badanie toisamoSci wybranych Srodk6w leczniczych dzialajqcych na obwodowy uktad nerwowy (chlorowodorek efedryny, chlorowodorek papaweryny, chlorowodorek prokainy). Badanie czystosci substancji leczniczych wedlug Farmakopei Polskiej.

3. Metody ilosciowego oznaczania substancji chemicznych Wymagania jakosciowe dla produkt6w leczniczych i rnetody badan. Blqdy w analizie chemicznej. Opracowywanie wynikow i ich statystyczna ocena. Zasady Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Analiza miareczkowa. Podstawy teoretyczne analizy miareczkowej. Roztwory mianowane, wskainiki, krzywe miareczkowania. Zastosowanie metod miareczkowych w analizie substancji chemicznych i produktow leczniczych. Alkacymetria. Miareczkowe metody wytrqceniowe. Redoksymetria (manganometria, jodometria, bromianometria). Kompleksometria. Miareczkowanie w srodowisku niewodnym. Analiza instrumentalna. Cele i zadania analizy instrumentalnej. Kryteria oceny metody analitycznej. Walidacja metody analitycznej. Metody optyczne - refraktometria, polarymetria, nefelometria i turbitymetra. Metody spektroskopowe. Spektrometria molekularna - spektrofotometria UV-VIS, spektrofluorymetria. Spektrometria magnetycznego rezonansu

jqdrowego (NMR). Spekrometria atomowa - absorpcyjna spektrometria atomowa, emisyjna spektrometria atomowa. Spektrometria mas. Metody elektrochemiczne - potencjometria, elektroliza, polarografia. Metody rozdzielcze - chromatografia cienkowarstwowa, gazowa, cieczowa i elektroforeza.

Cwiczenia: Stosowanie zasad pracy obowiqzujqce w laboratorium analizy ilosciowej. Wykonywanie obliczeri stechiometrycznych opartych na rownaniach reakcji chemicznych. Sporzqdzanie roztwor6w mianowanych HCI, NaOH, AgN03, NH4SCN, Na2S203 oraz wskalnikow alkacymetrycznych, argentometrycznych i kompleksometrycznych. Nastawianie miana roztwor6w mianowanych. Sporzqdzanie roztworow mianowanych z fiksanali (KMn04, EDTA). Oznaczanie wybranych substancji chemicznych w pr6bkach oraz produktow leczniczych metodami miareczkowymi. Przygotowywanie roztworow odczynnikow. Sporzqdzanie roztworbw wzorcowych.

r Wykonywanie oznaczeri metoda refraktometrycznq (pomiar wspoiczynnika refrakcji, oznaczanie stezenia roztworow). Wykonywanie oznaczeri metoda polarymetrycznq (wyznaczanie skrgcalnosci wiasciwej, oznaczanie stgtenia roztworow na podstawie skrgcalnosci wlasciwej i krzywej wzorcowej). Wykonywanie oznaczeri metodq spektrometrycznq oznaczanie kolorymetryczne jon6w Fe'3 metodq rodankowq, Oznaczanie tozsamosci i czystoSci srodkdw farmaceutycznych metodq spektrofotometrycznq w Swietle UV. Mierzenie pH roztworbw buforowych metodq potencjometrycznq i kontrola pH produktow leczniczych. Miareczkowanie potencjometryczne. Rozdzielanie mieszanin substancji leczniczych metodq chromatografii cienkowarstwowej.

4. Wymagania jakosciowe dla ro inych postaci farmaceutycznych produktow leczniczych JakoSc produktow leczniczych, zasady Dobrej Praktyki Wytwarzania. Postacie farmaceutyczne produkt6w leczniczych i wymagania Farmakopei Polskiej. DostgpnoSC farmaceutyczna substancji leczniczych z roznych postaci lek6w.

Cwiczenia: Badanie jakosci roztwor6w leczniczych wedtug Faramkopei PolsKiej - toisamost, czystosc, zawartost substancji leczniczej, jednolitoSC masy, jednolitose dawki, pomiar lepkosci, pomiar osmolarnoSci. Badanie jakoSci tabletek wg. Farmakopei Polskiej - jednolitoSC masy pojedynczej tabletki, odpornoSC mechaniczna tabletek na scieranie, okreslanie czasu rozpadu, badanie uwalniania substancji leczniczej i oznaczenie zawrtosci substancji leczniczej. Badanie masci wedtug Farmakopei Polskiej - oznaczenie tozsamosci, zawartoSci substancji leczniczej, oznaczenie typu ernulsji, oznaczenie liczby wodnej. Badanie lek6w recepturowych (mieszanki, proszki ziozone dzielone).

~ r o d k i dydaktyczne Tablice z uktadem okresowym. Plansze i schematy. Foliogramy, fazogramy. Modele. Odczynnki chemiczne. Szkto laboratoryjne. Wagi tarowe, elektroniczne, analityczne. Aparaty do destylacji, wirowania, suszenia. Aparaty do oznaczania temperatury topnienia. Osmometr, piknometr, komory chromatograficzne. Aparatura do wykonywania z zakresu analizy instrumentalnej: refraktometr, polarymetr, pH-metr, spektrofotometr UV-VIS. Farmakopea.

Uwagi o realizacji Program nauczania przedmiotu Analiza lek6w obejmuje podstawowe

metody analizy jakosciowej i ilosciowej, ich zastosowanie do analizy substancji leczniczych i roinych postaci farmaceutycznych produkt6w leczniczych. W doborze przykiadow i technik badawczych uwzgledniono wymagania i zalecenia Farmakopei Polskiej. Uczeri powinien poznaC podstawowe czynnosci wykonywane w laboratorium chemicznym, roine metody badania substancji chemicznych i stosowat je w analizie lek6w i innych Srodkbw chemicznych.

Realizacja programu nauczania przedmiotu ma na celu przygotowanie ucznia do pracy w laboratorium chemicznym, laboratorium kontroli jakoSci lekow, kosmetykow, tywno&ci, w zaktadzie

badawczym, stacji sanitarno - epidemiologicznej. Uczeli powinien stosowac wymagania i zalecenia zawarle w odpowiednich monografiach, powinien przygotowat miejsce pracy, odczynniki i sprzgt do wykonywania czynnosci analitycznych, przeprowadzit analizg, a nastgpnie ocenic i udokumentowat otrzymane wyniki wedlug Zasad Dobrej Praktyki Laboratoryjnej.

W realizacji programu nalezy stosowat zasadg stopniowania trudnosci przy rozwiqzywaniu poszczeg6lnych problem6w analitycznych.

Program nauczania przedmiotu realizowany jest w ciqgu 2 lat nauki (semestr I-IV) w formie zaj@ teoretycznych i twiczen. Na zajgciach teoretycznych zalecane s q metody podajqce oraz aktywizujqce.

Zajgcia powinny odbywac sig w pracowni chemicznej wyposaionej w odpowiedni sprzgt i aparaturg. Zadania praktyczne powinny by6 wykonywane indywidualnie.

Metody nauczania stosowane przez nauczyciela powinny: - rozwijat zdolnosci poznawcze, - wdrataC do samodzielnego i logicznego myslenia, - ksztaitowac prawidlowe nawyki pracy laboratoryjnej.

Podczas zajgc nauczyciel powinien wykorzystywac roine Srodki dydaktyczne.

W realizacji trudniejszych zagadnieniach wskazane jest wykorzystanie Srodkow multimedialnych.

Proponuje sig nastgpujqcy podzial godzin na realizacje poszczegolnych dzialow tematycznych:

/ teoretyczne / I. I Teoretvczne D O ~ S ~ ~ W Y analizv 1 1 H

Liczba godzin

Zajgcia I Cwiczenia / Og6iem LP. Dziaiy tematyczne

/ chemicznej '

- 3.

I

4.

2. 1 Podzial substancii leczniczvch / I 1 38 112 1 150

wedtug ukladu farmakologic;no- chemicznego Metody ilosciowego oznaczania substancji chemicznych Wymagania jakosciowe dla roznych postaci farmaceutycznych produkt6w leczniczych

Razem

38

28

6

110

40

104

32

288

78

132

38

398

Podane w tabeii liczby godzin na reaiizacje poszczeg6lnych dziatow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel moie wprowadzi6 pewne zmiany majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoty.

Teoretyczne podstawy analizy chemicznej - realizacja programu ma na celu wyposazenie uczniow w wiadomosci i umiejetnosci niezbedne do wykonywania badania tozsamoSci i czystoSci substancji leczniczych prostych i mieszanin. Uczniowie powinni stosowac obowiqzujqce nazewnictwo oraz poznaC wtaSciwoSci fizyczne i chemiczne substancji nieorganicznych i organicznych, ktbre stanowiq podstawe do badania toisamoSci tych zwiqzkow. Uczniowie powinni wykonywaC w laboratorium chemicznym podstawowe czynnosci, takie jak: wazenie, odmierzanie cieczy, sporzqdzanie roztworow, wykonywanie reakcji barwnych i osadowych. Powinni okreSlaC podstawowe parametry fizyko- chemiczne substancji statych, cieczy i roztwor6w oraz stosowaC zasady rozdziatu mieszanin chemicznych. Proponuje siq rowniez zapoznanie uczni6w z analizq wagowq i jej zastosowaniem w anaiizie farmaceutycznej.

Podziat substancji leczniczych wedtug uktadu farmakologiczno- chemicznego - program nauczania obejmuje podziat substancji leczniczych w uktadzie farmakologiczno-chemicznym, krotkq charakterystykg fizyko-chemicznq wybranych substancji leczniczych i ich oddzialywanie na organizm. Wybierajqc przyktady do Cwiczeh naleiy uwzglgdniC substancje lecznicze najczgsciej stosowane w terapii. Proponuje sie ograniczyt wyb6r do chemioterapeutyk6w i lekow stosowanych w zaburzeniach uktadu nelwowego, co zapewni korelacje miedzyprzedmiotowq z farmakoiogiq. ZnajomoSC nazewnictwa i wtasciwo8ci fizyko-chemicznych ulatwi zastosowanie tych substancji do wytwarzania lek6w recepturowych na zajeciach z technoiogii postaci lek6w i przyczyni sig do zrozumienia niezgodnosci recepturowych.

Metody ilosciowego oznaczania substancji chemicznych - nalezy zapoznaC uczni6w z metodami iloSciowego oznaczania substancji leczniczych o charakterze chemicznym, fizycznym i fizyko-chemicznym. NaleZy r6wniei uwzgledniC podstawy teoretyczne stosowanych metod, definicje podstawowych pojeC, budowe i zasade dziatania aparatow, procedury oznaczeti i zastosowanie metody iiosciowego oznaczania substancji chemicznej w analizie produktow leczniczych.

Wskazane jest wykonywanie oznaczen preparat6w gaienowych i lekow recepturowych wykonanych przez uczni6w na Cwiczeniach z przedmiotu technologia postaci lekow.

Wymagania jakosciowe dla roznych postaci farmaceutycznych produktow leczniczych - w czasie Cwiczen uczniowie powinni wykonywaC petnq analizg wybranych postaci farmaceutycznych produktow leczniczych i oceniaC ich jakosC por6wnujqc z normami farmakopealnymi. Gwarancjq bezpieczenstwa dopuszczonych do obrotu produktow leczniczych jest zapewnienie wtasciwej ich jakokci. Poszczegolne etapy wytwarzania produktu leczniczego i jego jakoSC j u l po wprowadzeniu na rynek podlegajq ocenie i kontroii. Podstawowe wymagania jakokciowe oraz metody badan produktow leczniczych i surowc6w farmaceutycznych okresla Farmakopea Polska lub odpowiednie Farmakopee uznawane w paristwach czlonkowskich Unii Europejskiej. Uczniowie powinni zastosowaC nabyte wiadomoSci i umiejgtnoSci do badania surowcbw farmaceutycznych i produkttrw leczniczych

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgnigk edukacyjnych uczniow

Ewaluacji osiqgnigC uczni6w jest integralnq czgsciq procesu ksztatcenia. Ewaiuacja polega na okresleniu stopnia, w jakim cele ksztatcenia zostaty osiqgnigte przez uczniow. Nauczyciel powinien zaplanowaC i zastosowaC r6zne rodzaje ewaluacji osiagnigC uczni6w.

Ewaiuacja formatywna polega na bietqcym systematycznym monitorowaniu rozwoju uczni6w. Celem oceniania formatywnego jest wspieranie rozwoju i podnoszenie poziomu motywacji do nauki.

Ewaluacja formatywna zapewnia uczniom inforrnacjg o poziomie ich osiqgnigC na danym etapie ksztatcenia, natomiast ewaluacja sumatywna stanowi podsumowanie catoksztattu osiqgnigC.

Ocenianie powinno byc przeprowadzane syst@matycznie wedtug uprzednio sprecyzowanych kryteri6w. Kryteria oceniania powinny uwzglgdniaC szczeg6towe cele ksztatcenia. Ocenie powinna podlegaC r6wniet aktywnoSC ucznia na zaj~ciach oraz dokurnentowanie przebiegu Cwiczeli, wktad pracy i zaangaiowanie w wykonywaniu Cwiczeli. Podczas kontroli i oceny nalezy zwracaC uwagg na operowanie zdobytq wiedzq merytorycznq, jakosC wypowiedzi, formutowanie pojeC, jakosC wykonania zadari, poprawnosc wnioskowania, stopieri integracji wiedzy z roinych przedmiotow. Sprawdzanie osiqgnigC uczni6w mozna przeprowadzaC za pomocq - sprawdzianow ustnych i pisemnych,

- test6w dydaktycznych z zadaniami wielokrotnego wyboru, z luka uzupetnieh, kr6tkiej odpowiedzi,

- ukierunkowanej obserwacji czynnoSci uczniow podczas wykonywania zadah formulowanych przez nauczyciela. Warunkiem zaliczenia Cwiczeh jest wykonanie wszystkich

przewidzianych w materiale nauczania zadan i uzyskanie ocen pozytywnych z przeprowadzonych sprawdzian6w po kaidym etapie ksztatcenia.

Literatura

Foremska E, Tomkowiak J.: Repetytorium z chemii ogolnej oraz cwiczenia z chemii organicznej. Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznah2003 Goliriski P, red.: Cwiczenia z chemii. Analiza jakosciowa ( t.1 ) Analiza ilosciowa z elementami chemii organicznej (t.2 ). Wyd. Akademii Rolniczej w Poznaniu, Poznah 2002 Kocjan R. i wsp.: Chemia analityczna t.1,2. Wyd. lekarskie PZWL, Warszawa 2001 Lipiec T., Szmal 2.: Chemia analityczna z elementami analizy instrumentalnej. PZWL, Warszawa 1996 Minczewski J., Marczenko Z.: Chemia analityczna t.1 i 2. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2001 Reizer A. red.: Cwiczenia z podstaw chemii i analizy jakosciowej. Wyd. Uniwersytetu Jagiellohskiego, Krak6w 2000 Szczepaniak H.: Metody instrumentalne w analizie chemicznej. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2004 Zejc A,, Gorczyca M.: Chemia lek6w. Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa 2002 Zejc A,, Gorczyca M.: Cwiczenia z chemii lek6w. Collegium Medium UJ, Krak6w 1993

Wykaz liferatury nalezy aktualizowad w miare ukazywania sip nowych pozycji wydawniczych

ZAJECIA PRAKTYCZNE

Szczegotowe cele ksztatcenia W wyniku procesu ksztatcenia uczen powinien umieC: - uczestniczyC w pracy placdwek ochrony zdrowia lub innych

zajmujqcych sig produkcjq Iub dystrybucjq produktow leczniczych i materialow medycznych,

- utytkowac urzqdzenia plac6wek farmaceutycznych, - zorganizowac stanowisko pracy, w tym takie do pracy aseptycznej

zgodnie z obowiqzujqcymi przepisami bezpieczenstwa i higieny pracy, - zorganizowac stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - zaplanowac i zorganizowac wtasnq pracg, - posluiyC sig nomenklatura polskq i tacinskq w zakresie niezbgdnym

do wykonywania zadan zawodowych - przechowac produkty lecznicze i materiaty medyczne zgodnie

z obowiqzujqcymi przepisami i zaleceniami wytworcy, - skontrolowac jakosc wydawanych produktow leczniczych i materiatow

medycznych, - postuiyC sig programami komputerowymi do ewidencjonowania

przychodow i rozchodow produktow leczniczych oraz materiatow medycznych,

- utworzyt listy brakow, zamowien, wyceng lekow produkowanych w aptece (przer6b laboratoryjny) wykorzystujqc technologig komputerowq,

- wykonaC przy stole ekspedycyjnym czynnoici zwiqzane z wydawaniem lekow gotowych i recepturowych,

- poinformowat pacjenta o sposobie utycia i przechowywania leku, - uczestniczyc w programach opieki farmaceutycznej, - wykonaC czynnosci pomocnicze przy sporzqdzaniu lekow, - sporzqdzic rozne postacie leku, - wdroiyc zasady Dobrej Praktyki Aptecznej, - wypetnic dokumentacje obowiqzujqca w poszczeg6lnych placowkach, - przeprowadzic kontrolg terminow wainoSci i rotacj9 lekow, - skorzystac z literatury zawodowej oraz innych tr6del informacji

o lekach, - zastosowaC zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP.

Material nauczania

1. Apteka ogolnodostqpna

Wykonywanie oraz opisywanie fasunk6w. Wykonywanie rozciericzeri. Wykonywanie preparatow gaienowych wedtug obowiqzujacej Farmakopei oraz prowadzenie dokumentacji. Zapoznawanie sic; z zasadami wystawiania recept. Zapoznawanie sic; z zasadami realizacji recept ( marte, limity). Zapoznawanie sic; z zasadami obiiczania koszt6w leku recepturowego. Odczytywanie recept prostych i ztoionych. Sprawdzanie recepty pod wzgledem wieikosci dawek, ewentualnych niezgodnosci. Opisywanie recepty. Wykonywanie wszystkich postaci leku recepturowego, w tym leku przygotowywanego w warunkach aseptycznych. Udzielanie informacji o sposobie dawkowania i przechowywania leku. Przestrzeganie przepis6w dotyczqcych przechowywania produktow leczniczych i materiatdw medycznych. Zastosowanie zasad rotacji lek6w. Zapoznawanie sic; z zasadami przygotowywania sprawozdah finansowo - towarowych w tym zasad tworzenia zbiorczych zestawieh recept podlegajqcych refundacji. Wsp6tuczestniczenie w zamawianiu i przyjmowaniu towaru. Wsp6tpraca z zespotem pracownik6w apteki.

2. Apteka szpitalna lub zakladowa

Zapoznawanie sic; z receptariuszem szpitainym oraz specyfikq zaopatrywania oddziat6w szpitalnych w leki i materialy medyczne. Wykonywanie fasunk6w wszystkich postaci lek6w bc;dqcych w asortymencie apteki szpitalnej. Wykonywanie rozciericzeri. Wykonywanie preparat6w gaienowych zgodnie z obowiazujqcymi przepisami Farmakopei Polskiej. Prowadzenie rejestru lek6w wykonywanych w aptece. Opisywanie lek6w wydawanych w opakowaniach aptecznych. Odczytywanie recept prostych i ziotonych. Sprawdzanie recept pod wzglqdem wielkosci przepisanych dawek i ewentualnych niezgodnosci. Wsp6tuczestniczenie w rozwiqzywaniu niezgodnosci recepturowych. Prawidtowe opisywanie sygnaturek.

Wykonywanie wszystkich postaci lekow, w tym lekow przygotowywanych w warunkach aseptycznych. Wydawanie lekow na oddzialy zgodnie z procedurami obowiqzujqcymi w danym szpitalu. Kontrolowanie apteczek oddzialowych pod wzglgdem zgodnosci z obowiqzujqcymi przepisami dotyczqcymi przechowywania lekow, (okreslanie wielkosci zapasow lekow na oddzialach). Korzystanie z programu komputerowego przy okreslaniu wielkosci zapasow lek6w w aptece, przygotowywaniu zamowieri, ksiggowaniu przychodow i rozchodow, wycenie leku recepturowego. Przyjmowanie opakowari zwrotnych z oddziat6w. Przechowywanie i rotacja lek6w zgodnie z obowiqzujqcymi zasadami. Wspoluczestniczenie w pracach zwiqzanych z zamawianiem i przyjmowaniem towaru. Uczestniczenie w pracach pomocniczych przy wytwarzaniu lek6w do leczenia dojelitowego i pozajelitowego zgodnie z uprawnieniami technika farmaceutycznego. Wspotpraca z zespotem pracownikbw apteki i szpitala.

3. Zaktad przemystu farmaceutycznego Przestrzeganie przepisow bezpieczenstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpozarowej oraz ochrony srodowiska obowiqzujqcych w zakladzie produkujqcym leki. Uczestniczenie we wszystkich etapach produkcji i konfekcjonowania produktow leczniczych. Uczestniczenie w kontroli jakosci surowc6w i gotowych produktow. Przechowywanie surowcbw do produkcji i gotowych produktow wytwarzanych w zaktadzie. Wsp6tuczestniczenie w badaniach dotyczqcych jakoSci lekbw. Wspolpraca z zespotem pracownikow uczestniczqcych w produkcji.

4. Hurtownia farmaceutyczna Przestrzeganie przepisow bezpieczenstwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoiarowej oraz ochrony Srodowiska obowiqzujqcych w hurtowni. Wspoluczestniczenie w pracy poszczegolnych dzialow hurtowni farmaceutycznej. Uczestniczenie w pracy poszczeg6lnych dzialbw magazynowych hurtowni. Poslugiwanie sig programem komputerowym dotyczqcym obiegu leku od zakupu do sprzedaty hurtowej. Postugiwanie sig programem komputerowym przy wystawianiu faktur sprzedaty, korygowaniu faktur. Wspotpraca 2 zespotem pracownikow hurtowni farmaceutycznej.

~ r o d k i dydaktyczne Przepisy regulujqce pracg w poszczeg6lnych jednostkach (ustawy i rozporzqdzenia). Przepisy bezpieczefistwa i higieny pracy. Wewngtrzne zarzqdzenia i instrukcje. Surowce farmaceutyczne. Srodki lecznicze i substancje pomocnicze. Leki gotowe. Plansze i schematy. Aparatura, sprzgt i wyposatenie jednostek. Obowiqzujqca literatura zawodowa. Informatory i prospekty lek6w. Czasopisrna farrnaceutyczne i rnedyczne. Programy komputerowe.

Uwagi o realizacji Realizacja programu zajec praktycznych ma na celu przygotowanie

ucznia do wykonywania zadan zawodowych w miejscach pracy typowych dla technika farmaceutycznego oraz wykorzystanie zdobytej w szkole wiedzy w naturalnych warunkach pracy.

Jako miejsce realizacji prograrnu nauczania zaj& praktycznych przewiduje sie aptekg og6lnodostgpna aptekg szpitalnq lub zaktadowq, zaklady przemystu farmaceutycznego oraz hurtownie farmaceutyczne. Liczba godzin zajgk zwiqzana jest z zakresem dzialalnosci plac6wek jak i motliwosciq zatrudniania w nich technikdw farrnaceutycznych.

Placowki przyjrnujqce uczni6w powinny spetniaC nastgpujqce kryteria: - zakresem dziatalnosci odpowiadaC oczekiwaniom programowym, - posiadaC bazg szkoleniowq pozwalajqcqna realizacjg prograrnu, - posiadaC przygotowany merytorycznie personel w odpowiedniej

liczbie. Podczas realizacji programu nauczania naleiy ksztaKowaC

nastepujqce postawy uczni6w: - uczciwoSci w pracy zawodowej, - sumiennosci i zaangatowania, - identyfikowania sie z problemami Srodowiska, - cierpliwosci i okazywania zainteresowania ludziom chorym, - odpowiedzialnoSci za atmosferg w miejscu pracy.

Proponuje sig nastgpujqcy podziat godzin na realizacje poszczegolnych dziatow tematycznych:

Podane w tabeli liczby godzin na realizacje poszczeg6lnych dziatow majq charakter orientacyjny. Nauczyciel moie wprowadziC pewne zmiany majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoiy.

Podczas zajeC praktycznych naleiy ksztaltowac i stale rozwijaC nastepujqce umiejetnosci: - organizowania powierzonego stanowiska pracy, - planowania pracy w celu efektywnego wykorzystania czasu pracy, - samodzielnego rozwiqzywania problemow, - komunikowania sie z otoczeniem, - oceny wtasnych dziaian.

Nauczyciel powinien dostosowywaC metody pracy do poziomu wiadomosci i umiejetnosci uczni6w. W kaidym z miejsc realizacji zajgC praktycznych naleiy przeprowadzit instruktat wstqpny, przygotowac uczni6w do pracy i nowych zadafi, om6wiC zasady bezpieczefistwa i higieny pracy. Na bieiqco naleiy obserwowaC prace i reagowaC na wszystkie nieprawidlowo4ci, a po jej zakoticzeniu oceniC i podsumowaC wyniki.

Dokumentacjg ucznia stanowi dzienniczek zajeC praktycznych prowadzony rzetelnie i systematycznie podczas calego szkolenia praktycznego i zawierajqcy: - harmonogram zajgC, - temat cwiczeri, - wykaz zadan do realizacji w danym dniu, - opis realizacji zadari zleconych do wykonania wynikajqcych z tematu

Cwiczeti, - opis zadari wykonywanych przez ucznia, zleconych przez plac6wkq

szkoleniowq niezwiqzanych z tematem Cwiczefi. Zajecia praktyczne powinny podlegaC nadzorowi pedagogicznemu

zgodnie z obowiqzujqcymi przepisami.

Liczba godzin 96 60 18 18

192

Lp. 1. 2. 3. 4.

Dzialy tematyczne Apteka ogolnodostqpna Apteka szpitalna lub zakladowa Zaklad przemyslu farmaceutycznego Hurtownia farmaceutyczna

Razem

Harmonogram zajeC w poszczegolnych placowkach naleiy tak opracowac, aby moina byio zrealizowae zaioiony program, zachowujqc zasade stopniowania trudnosci. 96 godzin przypadajqcych na zajecia w aptece og6lnodostepnej motna rozdzieliC: nastgpujqco: - wykonywanie rozcienczeh i fasunkow - 6 godzin, - praca w aptecznym laboratorium galenowym - 6 godzin, - czynnoSci administracyjne, pomoc w przygotowywaniu zamowieh

i przyjmowaniu towaru - 5 godzin, - praca w recepturze - 36 godzin, - przeglqd specyfikow pod wzgledem dziaiania farmakologicznego - 12

godzin, - praca przy stole ekspedycyjnym - 15 godzin; - praca z programem komputerowym apteki - 12 godzin, 60 godzin przypadajqcych na zajecia w aptece szpitalnej moina rozdzielit nastepujqco: - zapoznanie sig z receptariuszem szpitalnym, praca w recepturze -25

godziny, - wykonywanie lekow w warunkach aptecznych - 12 godzin, - zapoznanie sie z zasadami zaopatrywania w leki i materiaty

medyczne oddziat6w szpitalnych - 18 godzin, - zapoznanie sie z programem komputerowym obslugujqcym pracg

w aptece szpitalnej - 6 godzin; 18 godzin przypadajqcych na zajecia w zaktadzie farmaceutycznym moina podzielit nastgpujqco: - zapoznanie sie ze wszystkimi etapami produkcji leku - 12 godzin, - zapoznanie sig z procedurami stosowanyml przy kontroli jakoSci leku -

6 godzin; 18 godzin przypadajqcych na zajqcia w hurtowni farmaceutycznej moina rozdzielik nastgpujqco: - zapoznanie sie z poszczeg6lnymi dziaiami hurtowni farmaceutycznej -

9 godzin, - zapoznanie sie z programem komputerowym obsiugujqcym pracg

w hurtowni farmaceutycznej - 9 godzin. Stopieri trudnoSci zadan powierzonych uczniowi powinien by6

dostosowany do jego moiliwoSci. OdpowiedzialnosC za wykonywane zadania ponosi prowadzqcy zajecia praktyczne, dlatego t e i powinny byc one wykonywane pod jego statym nadzorem ( powinien korygowak ewentualne nieprawidlowoSci i udzielac rad) oraz by6 dla ucznia wzorem postaw zgodnych z zasadami deontologii zawodu farmaceutycznego.

Na poczqtku zajeC naleiy ucznia zapoznae z regulaminem zajeC praktycznych opracowanym przez szkotg i prowadzqcego zajecia,

om6wiC zalozenia dydaktyczno-wychowawcze programu, metody jego realizacji oraz okresliC wymagania niezbgdne do zaliczenia.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgniec edukacyjnych uczniow

Ocenianie powinno by6 przeprowadzane konsekwentnie wedtug sprecyzowanych na poczqtku i podanych uczniom do wiadomosci kryteri6w.

Do oceny poziomu opanowania praktycznych umiejetnosci nalezy przyjqC kryteria dotyczqce: - organizacji stanowiska pracy, - samodzielnego rozwiqzywania problemow, - wlaSciwego doboru i korzystania z narzgdzi i sprzetu, - wlasciwego doboru surowc6w Srodktrw oraz poprawnosci wykonania

postaci leku, - precyzji, dokladnosci i estetyki wykonywanej pracy, - przestrzegania przepisciw bezpieczenstwa i higieny pracy oraz

ochrony srodowiska naturalnego, - wspolpracy z zespotem pracownikow,

Sprawdzanie osiqnie6 uczni6w mozna przeprowadzic powierzajqc zadania praktyczne w formie pisemnej lub ustnej za pomocq - obserwacji ucznia podczas wykonywania zadania, - pytari problemowych, - testow dydaktycznych (wielokrotnego wyboru, uzupetnieh, kr6tkiej

odpowiedzi). Podstawowq dokumentacjq obrazujqcq pracg nauczyciela, realizacje

zalotonego programu oraz postepy ucznia jest dziennik zajgC praktycznych nauczyciela zawierajqcy: - harmonogram zajgC, - tematy Cwiczeh do realizacji na dany dzieh, - ewidencjg obecnosci ucznia, - adnotacje o postawie i postgpach uczniow.

Ocena zajeC praktycznych powinna uwzgledniaC postawg ucznia, merytoryczne przygotowanie oraz spos6b wykonywania zadan.

Literatura Urzqdowy Wykaz Srodkow Farmaceutycznych i Materiatow Medycznych dopuszczonych do obrotu w Polsce Czasopisma naukowe Farmakopea Polska IV. PZWL, Warszawa 1970 Farmakopea Polska V. PTF, Warszawa 1995-1999 Farmakopea Polska VI. PZWL, Warszawa 2002 Janicki S., Fiebig A,, Sznitowska M.: Farmacja stosowana. PZWL, Warszawa 2003 Krowczyriski . L. (red): ewiczenia z receptury. PZWL, Warszawal994 Kr6wczyriski L. Rybacki E. red, lnterakcje w fazie farmaceutycznej. PZWL, Warszawa 1986 Podlewski J., Chwalibogowska - Podlewska A,: Leki wsp6tczesnej terapii PZWL, Warszawa 2003

Wykaz literatuw nalezy aktualizowad w miare ukazywania si? nowych pozycji wydawniczych.

PRAKTYKA ZAWODOWA

Szczegcilowe cele ksztalcenia W wyniku procesu ksztalcenia uczeti powinien umiet: - zastosowat w konkretnych warunkach pracy wiedzg nabytq

w szkole, - przedstawic strukture organizacyjnq zakladu pracy, - zastosowak przepisy prawa dotyczqce dzialalnosci zawodowej, - zorganizowat stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, - wykonywat pracg zgodnie z przepisami bezpieczetistwa i higieny

pracy, ochrony przeciwpozarowej oraz ochrony Srodowiska, - posluzyc sig aparatur% sprzgtem i urzqdzeniami znajdujqcym sig

w wyposaieniu zakladu, - zaplanowat i zorganizowat wlasnq pracg - wykonat czynnoSci na powierzonych stanowiskach, - wydat leki gotowe, wykonat leki recepturowe i apteczne, - skontrolowat jakost wydawanych produktow leczniczych i materiatow

medycznych, - przechowat produkty lecznicze i materialy medyczne, - poinformowat pacjenta o sposobie uzycia i przechowywania lek6w, - postuzyt sig programami komputerowymi na wszystkich etapach

pracy apteki, zaewidencjonowat przychody i rozchody produktow leczniczych i materiatow medycznych,

- uczestniczyt w czynnosciach zwiqzanych z zaopatrzeniem apteki w produkty lecznicze i materialy medyczne,

- poprowadzit dokumentacjg obowiqzujqcq w poszczeg6lnych placowkach odbywania praktyki,

- skorzystat z literatury zawodowej oraz innych dostgpnych ir6det informacji o leku,

- zastosowat zasady Kodeksu Etyki Aptekarza RP, - upowszechnit zdrowy sty1 iycia.

1. Apteka ogolnodostgpna Wykonywanie i opisywanie fasunkow, rozcienczeti i lek6w aptecznych. Wykonywanie wszystkich lekow recepturowych. Rozwiqzywanie niezgodnosci recepturowych. Sprzedawanie odrgczne produkt6w leczniczych i material6w medycznych. Wykonywanie wszystkich czynnosci przy stole ekspedycyjnym zwiqzanych z realizacjq recepty. Udzielanie informacji o leku.

Uczestniczenie w przygotowywaniu zam6wieli na produkty lecznicze i materialy medyczne. ~czesrn.czen~e w przy.mowaniu rowaru Uczestn~czenie we wszystklch dz~alanlacn person el^ aptekl rtrorych celem jest gospodarka lekiem. Wsp6tuczestniczenie w czynnoSciach administracyjnych i sprawozdawczoSci finansowej apteki. Prowadzenie dokumentacji aptecznej: rejestru lek6w recepturowych i aptecznych, ksiqzki spirytusowej. Korzystanie z program6w komputerowych na wszystkich stanowiskach pracy. Uczestniczenie w programach opieki farmaceutycznej. Wykonywanie prac zwiqzanych z programem praktyki zawodowej zleconych przez opiekuna. Przestrzeganie przepis6w bezpieczeristwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpoiarowej.

2. Apteka szpitalna Wykonywanie fasunkow, rozcienczeh i lek6w aptecznych bedqcych w asortymencie apteki szpitalnej. Opisywanie lekow wydawanych w opakowaniach wtasnych apteki. Wykonywanie wszystkich postaci lek6w recepturowych zgodnie z uprawnieniami. Rozwiqzywanie niezgodnoSci recepturowych. Wydawanie lek6w na oddzialy zgodnie z obowiqzuj.qcymi w szpitalu procedurami. Udzielanie fachowych informacji o lekach w tym rbwniei o lekach rdwnowainych. Kontrolowanie apteczek oddziatowych. Planowanie zakup6w zgodnie z ustawqo Zam6wieniach Publicznych. Udzial w przygotowywaniu zam6wieh i przyjmowaniu towaru. Przyjmowanie opakowali zwrotnych z oddzial6w. Korzystanie z program6w komputerowych na wszystkich etapach pracy apteki (ekspedycja, receptura, ksiegowoSC). Uczestniczenie w pracach pomocniczych w badaniach klinicznych lek6w. Wykonywanie innych prac zwiqzanych z programem praktyki zawodowej zleconych przez opiekuna.

Uwagi o realizacji Po zakonczeniu zajeC teoretycznych katdy uczen odbywa praktykg

zawodowq w aptece ogolnodostepnej lub szpitalnej. Praktyka zawodowa w aptece ogolnodostgpnej powinna by6 prowadzona indywidualnie, zas w aptece szpitalnej w grupach do 4 os6b. Praktyka zawodowa odbywajqca sig pod nadzorem opiekuna praktyki ma na celu przygotowanie przysztego technika farmaceutycznego do samodzielnego planowania i wykonywania zadan zawodowych, zgodnie z obowiqzuj~cymi przepisami i uprawnieniami. Przebiega ona zgodnie z opracowanym na podstawie programu harmonogramem. Ucznla odbywajqcego praktykg zawodowq obowiqzuje 7 godzinny dzien pracy na pierwszej lub drugiej zmianie.

Proponuje siq nastgpujqcy podziat godzin na realizacjq poszczegblnych dziat6w tematycznych:

Podane w tabeli liczby godzin na realizacjq poszczeg6lnych dzialow majq charakter orientacyjny. Nauczyciei mole wprowadziC pewne zmiany majqce na celu dostosowanie programu do specyfiki szkoty.

Podczas realizacji programu nauczania nalezy ksztaltowaC nastqpujqce postawy uczni6w: - uczciwoSci, - sumiennoSci i zaangalowania w pracy zawodowej, - doktadnosci w wykonywaniu pracy, - samodzielnoSci w planowaniu i wykonywaniu zadari, - odpowiedzialnoSci za wtasnq prace i podejmowane decyzje, - dbalosci o prestil zawodu, - identyfikowania sip z problemami Srodowiska zawodowego, - cierpliwosci i zainteresowania problemami ludzi chorych, - operatywnosci w propagowaniu edukacji zdrowotnej, - odpowiedzialnosci za atmosfere w miejscu pracy.

Podczas praktyki zawodowej uczen zobligowany jest do prowadzenia dzienniczka praktyki zawodowej. Opisuje w nim czynnoSci wykonywane w kazdym dniu. Dokumentem rownowainym jest karta indywidualna praktyki zawodowej, w kt6rej wpisuje sie przebieg szkoienia i stanowi ona za$cznik do arkusza ocen.

Lp. ( Dziaty tematyczne Liczba godzin 140 1.

Razem 140

Apteka ogolnodost~pna lub apteka szpitalna

Zadaniem opiekuna jest regulowanie ternpa pracy w ciagu dnia, tygodnia i podczas caiej praktyki. Opiekun praktyki zawodowej bierze odpowiedzialnoSC za prawidtowe wykonywanie lekow i wszystkich powierzonych uczniowi prac. To on decyduje o liczbie i doborze wykonywanych recept. Opiekun powinien rozwijaC u ucznia umiejetnoSC planowania pracy, efektywnego wykorzystania czasu pracy, rozwiqzywania problem6w, komunikowania sig z otoczeniem. Wskazane jest zapewnienie uczniowi jak najwiekszej samodzielnoSci podczas pracy.

Propozycje metod sprawdzania i oceny osiqgnieC edukacyjnych uczniow

Na zakoriczenie praktycznej nauki zawodu nalety oceniC poziom opanowania umiejetnoSci praktycznych biorqc pod uwagge kryteria dotyczqce: - organizacji stanowiska pracy, - organizacji czasu pracy, - samodzielnoSci w planowaniu pracy i rozwiqzywaniu problemow, - wtaSciwego doboru sprzetu, surowc6w, Srodk6w leczniczych

i substancji pomocniczych do prawidtowego wykonania leku, - doktadnoSci w pracy, - estetyki, - przestrzegania obowiqzujqcych przepis6w bezpieczeristwa i higieny

pracy i ochrony Srodowiska, - umiejetnoSci wspbtpracy z personelem apteki, - kultury osobistej w kontaktach ze wsp6lpracownikami i pacjentami.

0 wspomnianych kryteriach oceny uczen powinien byc poinformowany na poczqtku praktyki zawodowej.

Po zakonczeniu praktycznego szkolenia zawodowego opiekun potwierdza w dzienniczku praktyk odbycie praktyki, wystawia ocene i opinie o uczniu.