Pravni obliciformiranjamalih i srednjihpreduzeća

Prof. dr Saša Petković

Cilj predavanja

Predstaviti pravne forme organizovanja poslovne

aktivnosti

Upoznati se sa prednostima i nedostacima pojedinih pravnih

formi novih poslovnih aktivnosti za male i srednje

biznise

• Literatura:❑ Petković, S. i Berberović, Š.

(2013). Ekonomika i upravljanje malim i srednjim preduzećima. Principi i politike.Banja Luka: Ekonomski fakultet.

PRAVNI OBLICI BIZNISA

• Biznis može, po pravilu biti organizovan kao:

• biznis jednog vlasnika - solo biznis,

• zajednički biznis-partnerstvo,

• korporacija,

• ostali pravni oblici

U Republici Srpskoj, pravne forme

organizovanja biznisa su determinisane sa dva zakona:

1. Zakonom o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti (Službeni glasnik RS, 117/11, 121/12 i 67/13),

2. Zakonom o privrednim društvima (Službeni glasnik RS, 127/08).

Prilikom izborapravnog oblika, mikro i mala preduzeća se najčešće registruju kao:

• samostalni preduzetnici–fizičkalica, koja organizuju rad sopstvenimsredstvima, a odobrenja dobijaju od nadležnih gradskih ili opštinskihorgana (trgovci, frizeri, mehaničari, ugostitelji, prevoznici i ostalezanatlije);

• mala privatna preduzeća (u 98% slučajeva, organizovana kao društvasa ograničenom odgovornošću, iliskraćeno d.o.o.);

• građani koji su udružili rad i sredstva sa većim preduzećima u vidu kooperativnog odnosa, kao i formiranja udruženja građana;

• poljoprivredne i zemljoradničkezadruge i drugi oblici udruživanjapoljoprivrednika međusobno.

Biznis jednog vlasnika– inokosno vlasništvo

• Inokosno vlasništvo, kakou svijetu, tako i kod nas, najrašireniji je oblik organizacijei pravne forme preduzeća.

• Inokosni vlasnik možeimati ljevaonicu čelika vrijednumilion maraka, internet portal vrijedan nekoliko desetinamiliona maraka, isto kao i novinski kiosk na uglu ulice ilipržionicu kafe.

Biznis jednog vlasnika –inokosno vlasništvo

• Najizrazitija prednost ove formepreduzeća je sloboda. Jedini vlasnik, preduzetnik nije odgovoran nikomedrugome do sebi samom, i u potpunosti odgovora za uspjehe i neuspjehe svoga poslovanja.

• Druga odlika inokosnog vlasništva jejednostavnost, kao i niski početnitroškovi.

• Međutim, najveći nedostatakinokosnog vlasništva jeneograničena odgovornostvlasnika, koji je lično odgovoran zasve dugove koje napravi preduzećeosim u slučaju da se ne radi o d.o.o. sa jednim vlasnikom!!!

Zakon o zanatsko -preduzetničkoj djelatnosti -Samostalni preduzetnik

• Preduzetnik je fizičko lice koje obavlja preduzetničku djelatnost u svoje ime i za svoj račun radi sticanja dobiti, i kao takav upisan je u registar preduzetnika (Zakon o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti; „Službeni glasnik“ 117/11, 2011, 121/12 i 67/13).

• Vlasnik biznisa u formi samostalnog preduzetnika (s.p.) svojom ličnom imovinom neograničeno odgovaraza sve obaveze preduzeća.

• U prethodnom zakonskom rješenju, korišćene su skraćenice SUR, SZR, STR. Novim Zakonom o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti, svi biznisi u formi samostalnog preduzetnika kraj poslovnog imena moraju imati skraćenicu s.p. (prim.aut.)

Vrsta subjekta Broj subjekata

2011 % 2012 % 2013 % 2014 % 2015 %

1.Pravna lica 14.871 37,63 15.200 39,91 15.560 40,33 16.120 41,99 16.561 42,88

2.Preduzetnici 24.590 62,21 22.817 59,92 22.953 59,50 22.204 57,84 21.990 56,94

3.Ukupno MSP i

preduzetnici

(1+2)

39.461 99,84 38.017 99,83 38.513 99,83 38.324 99,83 38.551 99,82

4.Velika

preduzeća

64 0,16 63 0,17 64 0,17 66 0,17 70 0,18

UKUPNO (3+4) 39.525 100 38.080 100 38.577 100 38.390 100 38.621 100

Tabela 1. Struktura privrednih subjekata u Republici Srpskoj u periodu 2011–2015. godineIzvor: Strategija razvoja MSP Republike Srpske za period 2016-2020

Veličina Broj MSP i preduzetnika

2011 2012 2013 2014 2015

Mikro (do 10 zaposlenih) 37.184 35.777 36.317 36.113 36.334

Mala (11–50 zaposlenih) 1.880 1.837 1.800 1.821 1.822

Srednja (51–250 zaposlenih) 397 403 396 390 395

UKUPNO 39.461 38.017 38.513 38.324 38.551

Tabela 2. Struktura MSP i preduzetnika prema veličini (broju zaposlenih) u Republici SrpskojIzvor: Strategija razvoja MSP Republike Srpske za period 2016-2020

Veličina Broj zaposlenih

2011 2012 2013 2014 2015

Mikro (do 10

zaposlenih)

56.164 54.361 53.581 52.981 53.937

Mala (11–50

zaposlenih)

37.731 36.614 35.728 36.356 36.128

Srednja (51–250

zaposlenih)

40.136 40.746 39.920 40.090 39.710

UKUPNO 134.031 131.721 129.229 129.427 129.775

Tabela 3. Broj zaposlenih u sektoru MSP i preduzetnika u periodu2011–2015. godine

Izvor: Strategija razvoja MSP Republike Srpske za period 2016-2020

Vrsta subjekta 2011 2012 2013 2014

Mikro (do 10 zaposlenih) 5,5 5,2 5,2 5,4

Mala (11–50 zaposlenih) 9,8 9,9 9,9 10,3

Srednja (51–250 zaposlenih) 9,9 9 9,9 10

Preduzetnici 7,3 7,4 7,3 7,2

Ukupno MSP i preduzetnici 32,5 31,5 32,3 32,9

Velika preduzeća (250 zaposlenih i više) 15.5 15,5 16,5 15,8

UKUPNO 48 47 48,8 48,7

Tabela 4. Učešće sektora MSP u BDP Republike Srpske za period 2011–2014. god. (u % od ukupnog BDP)Izvor: Strategija razvoja MSP Republike Srpske za period 2016-2020

Pokazatelј

poslovanja

2011 2012 2013 2014 2015

Broj pravnih lica –

MSP na koje se

odnose podaci, a

koji su predali

završne račune

APIF-u

8.950 8.700 8.570 8.690 9.109

Učešće pravnih lica

– MSP u poslovnim

prihodima svih

preduzeća

79,36% 79,33% 77,13% 77,45% 75,34%

Učešće pravnih lica

– MSP u ukupnim

prihodima od

prodaje na

inostranom tržištu

svih preduzeća

74,59% 79,87% 73,12% 69,47% 65,98%

Učešće pravnih lica

– MSP u ukupnoj

dobiti svih

preduzeća

75,18% 75,41% 75,54% 75,38% 79,98%

Tabela 5. Osnovni pokazatelјi poslovanja MSP prema podacima iz godišnjih finansijskih izvještaja za period2011–2015. godinaIzvor: Strategija razvoja MSP Republike Srpske za period 2016-2020

GODIŠNЈI IZVJEŠTAJZA OBLAST MALIH I SREDNJIH PREDUZEĆA I ZANATSKO-PREDUZETNIČKU

DJELATNOST U REPUBLICI SRPSKOJ ZA 2014. GODINU

❑ Preduzetnici su u 2014. godini prosječno zapošlјavali 1,6 radnika, mikro preduzeća 1,5 radnika, mala preduzeća 20,5 radnika, srednja preduzeća 102,8 radnika dok je prosjek zaposlenih u velikim preduzećima 641 radnik.

❑ Posmatrano po sektorima djelatnosti, najveći broj zaposlenih u sektoru MSP i kod preduzetnika je u trgovini na veliko i malo, popravci motornih vozila i motocikala u kojem je zaposleno 35.468 radnika ili 27,40% i u prerađivačkoj industriji koja zapošlјava 34.901 radnika ili 26,97% od ukupnog broja zaposlenih.

GODIŠNЈI IZVJEŠTAJZA OBLAST MALIH I SREDNJIH PREDUZEĆA I ZANATSKO-PREDUZETNIČKU DJELATNOST U

REPUBLICI SRPSKOJ ZA 2014. GODINU

• U 2014. godini u Republici Srpskoj je registrovano novih 3.242 preduzetnika i 839 MSP dok je ugašeno 569 MSP i 4.965 subjekata u formi preduzetnika.

• MSP su u 2014. godini ostvarila 77,45% poslovnih prihoda svih preduzeća, 69,47% prihoda od prodaje na inostranom tržištu i 75,38% ukupne neto dobiti svih preduzeća.

• Broj MSP na 1000 stanovnika u 2014. godini iznosi 23,31 MSP u nefinansijskom poslovnom sektoru.

• Prosjek u EU je 40 MSP na 1000 stanovnika.

Studija slučaja: Analiza pokretanja i zatvaranja biznisa u Republici Srpskoj

Status malog preduzetnika i poreske olakšice

• Najčešće se preduzetnici odlučuju na ovu formu biznisa kada osnivaju zanatske radnje, trgovine, uslužne djelatnosti poput frizerskih salona, auto-praonica, knjigovodstvenih biroa, i tome slično.

• Ukoliko se radi o mikrobiznisu, do tri zaposlena radnika, samostalni preduzetnik može dobiti status malog preduzetnika i poreske olakšice (Zakon o porezu na dohodak, „Službeni glasnik„ br.91/06, 128/06, 120/08 i 71/10, 2010), koje podrazumijevaju plaćanje poreza po stopi od 2% od ostvarenog prihoda.

Status malog preduzetnika i

poreske olakšice

• U tom slučaju, ukupan godišnji prihod malog preduzetnika po osnovu obavljanja djelatnosti ne smije prelaziti iznos od 50 000 KM, a godišnji porez malog preduzetnika ne smije biti manji od 600 KM, to jest minimum 50 KM mjesečno.

Fizičko lice koje namjerava da obavlja preduzetničku djelatnost podnosi zahtjev nadležnom organu jedinice lokalne samouprave za

poslove privrede, na čijem području želi imati sjedište.

• Poslovno ime preduzetnika obavezno sadrži naziv upisan u registar, ime i prezime preduzetnika, opis djelatnosti, oznaku s. p. (samostalni preduzetnik) i sjedište, a može sadržavati i posebne oznake (crteži, slike, oznake kojima se bliže određuje radnja ili djelatnost). Preduzetnici postaju članovi Komore upisom u registar preduzetnika.

• Iako ovaj vid organizovanja biznisa ima niz pogodnosti za vlasnike, kao što su samostalnost donošenja poslovnih odluka, nezavisnost poslovanja, jednostavnost pokretanja biznisa, i druge, neograničena odgovornost vlasnika preduzeća predstavlja najveći nedostatak.

• http://www.vladars.net/sr-SP-Cyrl/Vlada/Ministarstva/mper/PAO/Pages/Akti_doneseni_na_osnovu_Zakona_o_zanatsko-preduzetnickoj_djelatnosti.aspx

Solo biznis -Prednosti

Prednosti individualnog biznisa su:

• mogućnost da se samostalno donose odluke kojima se obezbјeđuje uspješno poslovanje;

• samostalno raspolaganje ostvarenom dobiti;

• samostalno odlučivanje o prodaji i promjeni organizacionog oblika biznisa.

Solo biznis - Nedostaci

Negativne strane individualnog biznisa mogu proizlaziti iz sljedećeg:

❑ kada ste u nemogućnosti da sami uspješno upravljate biznisom;

❑ kada ne možete da obezbijedite dovoljno potrebnog kapitala;

❑ kada niste spremni da sami snosite poslovne rizike i da uspješno prevazilazite nastale poremećaje u radu biznisa.

Zajednički biznis – opštepartnerstvo

• Opšte partnerstvo je zapravo inokosnovlasništvo pomnoženo brojempartnera.

• Partnerstvo započinje nekom vrstomugovora. „To može biti pisani, usmeni iličak neizgovoreni ugovor, ali preduzetnikkoji je mudar trebalo bi uvijek da zahtijeva pisani ugovor da ne bi kasnijedošlo do nesporazuma“ (Siropolis, 1990, str.199).

U ugovoru između partnera, neophodno je definisati

sljedeće:

• Ko je od partnera i koliko novca uložio u partnerstvo?

• Ko je unio u biznis intelektualnu svojinu, inovaciju ili nematerijalni dio?

• Koliko kome pripada profita iz partnerstva?

• Ko šta radi i ko je kome odgovoran?• Kako se partnerstvo može završiti i

kako će se, u tom slučaju, podijeliti ostatak imovine među partnerima?

• Kako se partneri mogu zaštititi od nasljednika onog suvlasnika koji je preminuo?

Broj partnera?

• U pojedinim zemljama nema zakonskog ograničenja broja partnera u poslu; može ih biti i više od 100, a može ih biti samo dvoje.

• Partneri mogu uložiti jednake ili različite svote novca, ali ne samo novca, a profit mogu dijeliti bez obzira na to koliko je ko uložio.

• Po zakonu svaki partner može odgovarati za dugove koji su napravljeni u ime partnerstva.

Ortačka radnja ili ortačko društvo

• Zakon o zanatsko-preduzetničkoj djelatnosti

Član 41.

• Ortačku radnju osnivaju dva ili više fizičkih lica, a najvišedeset.

• Zakon o privrednim društvima

Član 48.

Ortačko društvo u smislu ovog zakona jeste privrednodruštvo koje osnivaju dva ili više fizičkih i/ili pravnih lica usvojstvu ortaka društva radi obavljanja određene djelatnostipod zajedničkim poslovnim imenom.

Zajednički biznis

Prednosti

❑ Prednosti zajedničkog biznisa, u odnosu na solo biznis, su u tome što dva ili više vlasnika mogu, najčešće, uložiti više kapitala nego što to može jedan vlasnik.

❑ Imovina više vlasnika je veća garancija bankama i drugim poslovnim partnerima. To im daje mogućnost da lakše pribavljaju potrebna sredstva i proširenje poslovnih veza.

• Dva ili više vlasnika su u mogućnosti da uspješno vode biznis, posebno njegovmenadžment.

❑ povećana odgovornost,

❑ ograničena mogućnostsamostalne prodaje,

❑ nesuglasice u vođenju biznisa.

❑ Odgovornost za rad u zajedničkom biznisu jamči se imovinom biznisa i imovinom njegovog vlasnika.

❑ Pri tome, ugovorom partnera može biti određena alternativa odgovornosti pojedinih partnera: neograničena i ograničena.

Nedostaci

Zajednički biznis

Korporacija

Konstituisanje korporacije❑ Korporacija je organizacioni oblik

biznisa u vlasništvu akcionara koji su u njega uložili svoj kapital kupovinom njegovih akcija.

❑ Akcionari učestvuju, po pravilu, u ostvarenoj dobiti odnosno profitu i upravljaju firmom zavisno od obima uloženog kapitala. Oni ne mogu zahtijevati povraćaj uloženog kapitala u korporaciju. Međutim, akcionari mogu prodati te akcije.

Ograničena odgovornost

• Korporacija se može konstituisatikao nova firma ili transformacijomsolo biznisa ili zajedničkog biznisa u korporaciju.

• Razlozi ove transformacije su, najčešće, potreba pribavljanjanovog kapitala emitovanjem akcija iželja da za obaveze firme ne odgovarate vašom ličnomimovinom.

Korporacija

Prednosti i nedostaci• Kada uopšteno posmatramo

prednosti i nedostatke korporacija, možemo vidjeti da su osnovne prednosti ograničena odgovornost, kontinuitet, lakoća prenosa vlasništva, lakoća dobijanja kredita, a nedostaci su: visoki početni zakonski troškovi,naglašena regulacija, ekstenzivno izvještavanje, dvostruko oporezivanje.

Zakon o privrednim društvima (Službeni glasnik RS, br. 127/08)

(1) Privredno društvo je pravno lice koje osnivaju pravna i/ili fizička lica radiobavljanja djelatnosti u cilju sticanja dobiti.

(2) Pravne forme privrednih društava u smislu ovog zakona su ortačko društvo, komanditno društvo, društvo sa ograničenom odgovornošću i akcionarsko društvo.

„Preduzetnici često pitaju postoji li najbolji oblik organizacije. Odgovor je: ne postoji. Najpogodniji oblik organizacije zavisi o preduzetnikovim sklonostima, kojem poreznom razredu pripada i o potrebama posla“(Siropolis, 1990, p.197).

ORTAČKO DRUŠTVO

(1) Ortačko društvo u smislu ovog zakona jesteprivredno društvo koje osnivaju dva ili višefizičkih i/ili pravnih lica u svojstvu ortakadruštva radi obavljanja određenedjelatnosti pod zajedničkim poslovnimimenom.

(2) Ortačko društvo odgovara za svojeobaveze cjelokupnom imovinom.

(3) Ortaci ortačkog društva odgovorni susolidarno za sve obaveze društvacjelokupnom svojom imovinom, ako sapovjeriocem nije drugačije ugovoreno.

Predstavićemo osnovna prava i obaveze ortačkog društva, kako je to regulisao zakon:

• Ortaci ortačkog društva mogu svoje međusobne odnose, kao i odnose sa ortačkim društvom urediti slobodno, osim ako je zakonom drukčije uređeno.

• Pored osnivačkog akta, ortačko društvo može da ima i ugovor ortaka društva kojim se određuje naročito poslovanje društva i upravljanje.

• Ulog ortaka u ortačko društvo može biti u novcu, stvarima i pravima, kao i u radu ili uslugama koji su izvršeni ili treba da budu izvršeni.

Predstavićemo osnovna prava i obaveze ortačkog društva, kako

je to regulisao zakon:

• Odluke ortaka o pitanjima koja predstavljaju redovnu djelatnost ortačkog društva donose se većinom od ukupnog broja glasova ortaka. Saglasnost svih ortaka potrebna je za odluke o pitanjima koja su izvan redovne djelatnosti društva, kao i za odluke o prijemu novog ortaka društva.

• Ortak ortačkog društva može prenijeti svoj udio trećem licu samo uz saglasnost ostalih ortaka.

Primjeri ortačkih društava

• Najčešći primjeri malih biznisa u formi ortačkih društava su konsultantske kuće, advokature, uslužne djelatnosti tipa moleraj, frizerski saloni, auto-praonice, itd.

• Kao ortaci, svoje početne biznise koji su prerasli u gigantske multinacionalne korporacije –akcionarska društva, započeli su tehnološki divovi, poput Microsofta, Googla, Applea, Hewlett-Packarda, Facebooka.

KOMANDITNODRUŠTVO

(1) Komanditno društvo, u smisluovog zakona, jeste privrednodruštvo koje osnivaju dva ili višefizičkih i/ili pravnih lica usvojstvu ortaka, radi obavljanjaodređene djelatnosti, podzajedničkim poslovnim imenom, od kojih najmanje jedno liceodgovara neograničeno zanjegove obaveze(komplementar), a najmanjejedno lice snosi rizik do visinesvog ugovorenog uloga(komanditor).

(2) Komanditno društvo za svojeobaveze odgovara cjelokupnomimovinom.

KOMANDITNODRUŠTVO

Iako komanditno društvo ima jednu grupu članova čiji se odnosi sa preduzećem u velikoj mjeri ograničavaju na ulog kapitala i učešće u raspodjeli profita, personalne karakteristike komplementara i dalje čine bit ovog preduzeća (Paunović, 2009, str. 24).

Članovi ovog društva mogu da budu pravna i fizička lica, bez obzira na to da li se radi o komplementarima ili komanditorima. Komplementari imaju isti status kao i ortaci u ortačkom društvu, što znači da radeu društvu, vode društvo i odgovarajuneograničeno solidarno za obaveze društva.

Ovo nije slučaj sa komanditorima kojinemaju obavezu da rade u društvu, a nemajuobavezu ni da odgovaraju za obavezedruštva.

DRUŠTVO SAOGRANIČENOM

ODGOVORNOŠĆU

(1) Društvo sa ograničenom odgovornošću usmislu ovog zakona jeste privrednodruštvo koje osniva jedno ili više pravnihi/ili fizičkih lica, u svojstvu članovadruštva, radi obavljanja određenedjelatnosti pod zajedničkim poslovnimimenom.

(2) Društvo sa ograničenom odgovornošćuodgovara za svoje obaveze cjelokupnomimovinom.

(3) Član društva sa ograničenomodgovornošću ne odgovara za obavezedruštva, osim do iznosa unesenog ulogau imovinu društva.

DRUŠTVO SAOGRANIČENOM

ODGOVORNOŠĆU

(4) Društvo sa ograničenomodgovornošću može imati najviše50 članova.

(5) Ako se broj članova društva saograničenom odgovornošću povećaiznad broja članova iz stava 4. ovogčlana, ali ne više od 100 članova, iako se taj broj održi u periodu dužemod godinu dana, to društvo mijenjapravnu formu u formu zatvorenogakcionarskog društva.

AKCIONARSKODRUŠTVO

(1) Akcionarsko društvo u smislu ovogzakona jeste privredno društvo kojeosniva jedno ili više pravnih i/ilifizičkih lica u svojstvu akcionara radiobavljanja određene djelatnosti, podzajedničkim poslovnim imenom, čijije osnovni kapital utvrđen ipodijeljen na akcije.

(2) Akcionarsko društvo odgovara zasvoje obaveze cjelokupnomimovinom.

(3) Akcionari akcionarskog društva neodgovaraju za obaveze društva, osimdo iznosa ugovorenog a neuplaćenoguloga u imovinu društva, u skladu saovim zakonom.

AKCIONARSKODRUŠTVO

(1) Akcionarsko društvo može biti zatvoreno iotvoreno.

(2) Ako u osnivačkom aktu nije navedena vrstaakcionarskog društva, akcionarsko društvo jeotvoreno.

(1) Zatvoreno akcionarsko društvo je društvo čije seakcije izdaju samo njegovim osnivačima iliograničenom broju drugih lica, u skladu sazakonom.

(2) Zatvoreno akcionarsko društvo može imatinajviše 100 akcionara.

(3) Ako se broj akcionara zatvorenog akcionarskogdruštva poveća i održi iznad broja akcionara izstava 2. ovog člana u periodu dužem od godinudana, to društvo postaje otvoreno društvo.