WSTĘP

Ochrona praw człowieka jest to zagadnienie badane przez wieku, wykorzystywane w

różnych systemach filozoficznych i religijnych. Kwestia wolności, prawa do wyrażania

swoich poglądów i przekonań, powszechna akceptacja rasy oraz uwarunkowań społecznych z

których się wywodzimy, była badana przez wielu wybitnych myślicieli i filozofów. Na całym

świecie organizowane są ruchy i stowarzyszenia, powstają organy przy Organizacji Narodów

Zjednoczonych oraz organizacje pozarządowe, którym celem jest stanie na straży

przestrzegania uniwersalnych wartości i praw człowieka.

Celem mojej pracy jest opisanie i zbadanie działalności, mechanizmów oraz metod,

które wykorzystuje w swoich kampaniach światowa organizacja pozarządowa Amnesty

International. Pierwszy rozdział mojej pracy dotyczy powstania Amnesty International,

kierunków jej działalności i rozwoju, a także misji, która determinuje charakter

podejmowanych przez organizację działań. Postaram się również przedstawić wpływ

lobbingu stosowanego przez przedstawicieli Amnesty International na rozwiązania

problemów, które dotyczą społeczności międzynarodowej jak na przykład handel bronią czy

stosowanie tortur.

Rozdział drugi chciałabym poświęcić na próbę zdefiniowania społeczeństwa

obywatelskiego, nieposłuszeństwa obywatelskiego oraz filozofii non violence. Ponadto

przeprowadzę analizę wykorzystywanych metod nieposłuszeństwa obywatelskiego takich jak

petycja, bojkot czy manifestacja oraz odniosę je do działalności Amnesty International. Chcę

również poruszyć kwestię edukacji praw człowieka jako jeden z priorytetów działalności

Amnesty International oraz sposób budowania społeczeństwa obywatelskiego.

Rozdział trzeci dotyczy Więźniów Sumienia oraz Pilnych Akcji, które są podstawą

działalności Amnesty International. Co więcej chciałabym przybliżyć działalność polskiego

oddziału Amnesty International i jego działalności w ramach Pilnych Akcji.

Amnesty International jest postrzegana na arenie międzynarodowej jako wiarygodna

organizacja, której osiągnięcia są niekwestionowane. Misja, ewolucja i metody działania

organizacji są bardzo ważne przede wszystkim z perspektywy obrony ofiar łamania praw

człowieka, ale również stabilności na arenie międzynarodowej oraz budowy

międzynarodowego społeczeństwa obywatelskiego.

str. 1

Rozdział I

Działalność Amnesty International

Prawa człowieka to koncepcja, która towarzyszy myśli filozoficznej od wieków.

Już w starożytności, myśliciele kładli nacisk na uwzględnianie niezbywalności praw ludzkich

w odniesieniu do pojęcia władzy i życia w społeczeństwie. Na przestrzeni wieków koncepcja

praw człowieka ewoluowała i zaczęto ją kodyfikować. Jednym z pierwszych dokumentów,

w których swoje miejsce znalazła kwestia ochrony praw człowieka była Deklaracja

Niepodległości Stanów Zjednoczonych z 1776 roku. Dokument ten zawierał stwierdzenie:

"wszyscy ludzie zostali stworzeni równi, zostali wyposażeni przez Stwórcę w pewne

niezbywalne prawa, w skład tych praw wchodzi: życie, wolność i swoboda ubiegania się

o szczęście"1. Kamieniem milowym w historii, wpływającym bezpośrednio na kształtowanie

się idei praw człowieka na świecie była rewolucja francuska, która doprowadziła do

uchwalenia Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela w 1789 roku. Przyśpieszenie rozwoju

praw człowieka nastąpiło po II wojnie światowej, kiedy to została uchwalona Karta Narodów

Zjednoczonych w 1945 roku. Wiek XX jest okresem, który można uznać za faktyczną

ewolucję praw człowieka. Tworzenie instytucji państwowych, międzynarodowych, a także

organizacji pozarządowych zajmujących się tym aspektem spowodowało rozpowszechnienie

idei praw człowieka na skalę światową.

Jedną z najbardziej znanych międzynarodowych organizacji pozarządowych jest

Amnesty International. Organizacja powstała w 1961 roku z inicjatywy brytyjskiego prawnika

Petera Benensona, po opublikowaniu artykułu w gazecie The Observer zatytułowanego

„Zapomnieni więźniowie”. W artykule tym zawarł „Apel o amnestię”, wzywający rządy po

wschodniej i zachodniej stronie Żelaznej Kurtyny do zwolnienia więźniów

przetrzymywanych często bez procesów ze względu na ich poglądy polityczne. Zachęcał

także do przyłączenia się do pokojowej akcji protestacyjnej polegającej na wysyłaniu listów

przez zwykłych obywateli do przedstawicieli rządów z apelami o uwolnienie. Wydarzeniem,

które było impulsem do napisania tego artykułu było skazanie na siedem lat pozbawienia 1 A. Bartnicki, K. Michałek, I. Rusinowa, Encyklopedia Historii Stanów Zjednoczonych Ameryki, Wydawnictwo Egras Morex Warszawa 1992, s.67

str. 2

wolności dwóch portugalskich studentek wznoszących toasty za wolność. Benenson wraz

z grupą londyńskich prawników, publicystów i pisarzy stworzył kampanię, której mottem

przewodnim były słowa Woltera: „Pogardzam Twoimi poglądami, ale gotowy jestem umrzeć

za Twoje prawo do ich wyrażania.”2 Wraz ze wzrostem zainteresowania po artykule,

utworzyli oni biuro zajmujące się prowadzeniem analiz, statystyk oraz zbieraniem informacji

na temat osób bezprawnie przetrzymywanych, jak również warunków w jakich się znajdują.

Osoby kryjące się za tymi statystykami określali „Więźniami sumienia”. Termin ten

Benenson w swoim artykule definiuje jako: „Każda osoba, która jest fizycznie ograniczana

(poprzez uwięzienie lub w jakikolwiek inny sposób) w wyrażaniu swoich opinii (w każdej

formie, używając słów lub znaków), w których słuszność wierzy”. Kolejną częścią kampanii

prowadzonej przez Benensona było opublikowanie specjalnego dodatku o tytule

„Prześladowania 1961”. Dodatek zawierał dziewięć historii przedstawiających los kobiet

i mężczyzn z różnych stron świata. Każda historia dotyczyła typowego łamania praw

człowieka – bezpodstawne uwięzienia za wyrażanie swoich poglądów politycznych oraz

przekonań religijnych. Sposób prowadzenia kampanii był nowatorski, przybliżał obraz, fakty

i historie konkretnych osób, a nie samego zjawiska. Benenson skupiał się na kwestii

humanitarnej - w jakich warunkach są przetrzymywani ludzie, lecz nie prezentował ich

przesłań politycznych. Dzięki temu apel Benensona nie podzielił losu innych akcji

amnestacyjnych, które pojawiały się, lecz nie prowadziły do doraźnej poprawy losu

uwięzionych.

Artykuł opublikowany w The Observer wzbudził bardzo duże zainteresowanie

w społeczeństwie brytyjskim, w ciągu kilku tygodni tysiące osób wyraziło chęć pomocy

i zaangażowania w akcję prowadzoną przez grupę z Benensonem na czele. Doprowadziło to

również do przekazywania informacji Amnesty International o innych bezprawnie

uwięzionych osobach. W ciągu zaledwie pół roku organizacja zajęła się sprawami 210 osób

oraz wysłała delegacje do czterech krajów, aby interweniować w sprawie więźniów sumienia.

Inicjatywa rozwoju organizacji była tak wielka, że w krótkim czasie powstało siedem biur na

terenie innych krajów. Nie tylko kwestie organizacyjne w postaci zwiększania lokalnych

oddziałów uległy zmianie, ale również rozszerzył się zakres zainteresowania organizacji:

oprócz działalności na rzecz więźniów sumienia zaczęto kłaść nacisk w kampaniach na inne

przypadki łamania praw człowieka takich jak tortury oraz kara śmierci. Przypieczętowaniem

sukcesów i starań organizacji było przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla w 1977 roku oraz

2 P. Benenson, „Zapomniani Więźniowie”, The Observer Sunday 28 May 1961

str. 3

Nagrody Praw Człowieka w 1978 przez Organizację Narodów Zjednoczonych. Dzisiaj

działalność Amnesty International znana jest na całym świecie. W każdym kraju znajdują się

działacze, którzy niestrudzenie walczą o zainteresowanie społeczeństwa oraz władz losem

Więźniów Sumienia z większym lub mniejszym skutkiem. Przedstawiciele na szczeblu

centralnym uczestniczą w debatach poruszających kwestie praw człowieka z reprezentantami

rządów, jak również biorą udział w delegacjach oraz współpracują z ONZ i innymi

organizacjami międzynarodowymi.3

1. Misja Amnesty International.

Amnesty International jest ruchem dobrowolnie zrzeszających się ludzi na całym

świecie w celu ochrony praw człowieka. Wizją tego stowarzyszenia jest propagowanie

i zaszczepianie w społeczeństwie światowym poszanowania dla praw jednostki ludzkiej,

zapewnienie środowiska, w którym realizowane są postanowienia Powszechnej Deklaracji

Praw Człowieka i innych międzynarodowych dokumentów normujących kwestie praw

człowieka. Organizacja prowadzi badania i działania, które mają na celu rejestrowanie

zjawisk łamania praw człowieka oraz kampanie zmierzające do zaniechania i całkowitego

usunięcia tych zjawisk z życia społecznego. Amnesty International w swoich działaniach

kieruje się ponadczasowymi wartościami oraz zasadami: bezstronnością i obiektywizmem,

niezależnością w przeprowadzaniu badań, solidarnością oraz poszanowaniem indywidualnych

praw. Stowarzyszenie zawsze wykazuje zainteresowanie losem każdej osoby, która pada

ofiarą naruszenia praw człowieka.

W myśl Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka określającej zasady, które są

nieodzowne dla prawidłowego rozwoju człowieka oraz dla ochrony jego godności każda

osoba ma prawa: ekonomiczne – prawo do podejmowania pracy oraz do odpowiedniego

standardu życia, obywatelskie – powszechna równość wszystkich wobec prawa oraz prawo do

zawarcia związku małżeńskiego, społeczne – prawo do kształcenia się oraz angażowania się

w działalność kulturalną, oraz przede wszystkim polityczne: prawo do wolności słowa,

przekonań, zgromadzeń. Misją Amnesty International jest wywieranie nacisków na rządy

wszystkich państw na świecie, aby respektowały i gwarantowały te prawa każdej jednostce na

terenie kraju niezależnie od jej przekonań. Stowarzyszenie w swojej działalności skupia się

3 „Jak powstała Amnesty International?”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/o-amnesty/jak-powstala-amnesty-international.html data odczytu: 04.02.2012

str. 4

w szczególnym stopniu na obronie prawa integralności, które gwarantowane jest na dwóch

płaszczyznach: fizycznym i psychicznym. Ponadto sprzeciwia się wszelkim przejawom

dyskryminacji oraz walczy o respektowanie wolności słowa i sumienia. Fundamentalnym

założeniem, które determinuje wszystkie akcje Amnesty International jest doprowadzenie do

całkowitej rezygnacji ze stosowania tortur oraz kary śmierci, zwolnienie więźniów sumienia,

zagwarantowanie uczciwych i obiektywnych procesów sądowych, walka z egzekucjami, które

odbywają się bez wyroków sądowych poprzedzonych rzetelnym śledztwem oraz niezwłoczne

pociągnięcie do odpowiedzialności ludzi odpowiedzialnych za łamanie praw człowieka.

Ponadto Amnesty International coraz częściej interweniuje nie tylko w przypadku łamania

praw człowieka przez przedstawicieli państw, ale również przez struktury pozarządowe lub

osoby prywatne. Prowadzi badania podczas konfliktów zbrojnych, rejestrując i prowadząc

akcje na rzecz ludności cywilnej, której prawa nie są respektowane podczas walk. Ponadto

w przypadku braku skutecznych działań prowadzonych przez struktury państwowe

w społecznościach lokalnych lub miejscach prywatnych. Staje w obronie wszystkich

mniejszości w społeczeństwie oraz grup narażonych na dyskryminację, między innymi działa

aktywnie na rzecz poszanowania godności kobiet, zapobiega procederom handlu kobietami

lub ich okaleczeniom, prowadzi do wyeliminowania zjawiska przemocy w stosunku do osób

z różną orientacją seksualną w szczególności gdy spotyka się to z przyzwoleniem władz

państwa. Polski oddział Amnesty International również realizuje wyżej wymienione cele,

przenosząc je na grunt lokalny oraz prowadząc kampanie, które przybliżają Polakom

w znaczący sposób zjawisko łamania praw człowieka w innych krajach. Pierwsze akcje

polskiego Stowarzyszenia miały miejsce jeszcze gdy Polska była w bezpośredni sposób

zależna od Związku Radzieckiego i tego typu działania były zabronione przez władze.

Oficjalnie Stowarzyszenie zaczęło istnieć od 1990 roku, kiedy zostało zarejestrowane

w gdańskim sądzie. Obecnie polskie biuro Amnesty International ma siedzibę w Warszawie

i jako organizacja zrzesza ponad 8 tysięcy członków i sympatyków. W bezpośrednie akcje

angażują się stali pracownicy, współpracownicy jak również wolontariusze. W wielu

miastach na terenie Polski tworzone są grupy lokalne, obecnie jest ich 14 między innymi

w Krakowie, Lublinie, Gdańsku, Łodzi, Poznaniu, Wrocławiu. Akcje polskiej grupy są

odzwierciedleniem globalnych kampanii realizowanych przez Amnesty International.

W ramach zasad wyznawanych przez członków Stowarzyszenia prowadzone są interwencje

na terenie całego kraju. W 2011 roku podczas polskiej prezydencji w Radzie Unii

Europejskiej, Amnesty International zaapelowało o zawarcie kwestii praw człowieka

podczas omawiania spraw priorytetowych. Miało dotyczyć to przede wszystkim praw kobiet,

str. 5

praw mniejszości, praw uchodźców oraz zapalnej kwestii wielokrotnych przypadków łamania

praw człowieka na Białorusi.

Od oficjalnego rozpoczęcia działalności, Amnesty International stała się jedną

z najbardziej rozpoznawalnych organizacji pozarządowych, która ma ogólnoświatowy zasięg.

Znana jest przede wszystkim z niezależności od rządów, wszelkich ideologii politycznych,

religii oraz grup interesu. Logo organizacji4 zaprojektowane przez plastyczkę Diane

Redhouse, stało się słynnym symbolem walki z łamaniem praw człowieka. Przedstawia ono

świecę okoloną drutem kolczastym, która symbolizuje nadzieje dla ludzi, którzy są

przetrzymywani niesprawiedliwie w imię swoich przekonań. Inspiracją dla stworzenia logo

było przysłowie chińskie które mówi, że lepiej zapalić świecę niż przeklinać ciemność. Z

biegiem czasu na sukces organizacji zaczęły pracować osoby publiczne i celebryci, sygnując

działalność organizacji swoim nazwiskiem. Między innymi Amnesty International wspierają:

Sting, Bruce Springsteen, Nicolas Cage, John Cleese, Eric Clapton. W Polsce: Józef Pinior,

Mirosław Chojecki, Tadeusz Mazowiecki, Katarzyna Figura, Agata Buzek, Grzegorz

Miecugow.5

Zdjęcie: Logo Amnesty International

Źródło: http://amnesty.org.pl/uploads/pics/logo_02.jpg

2. Pojęcie lobbingu w odniesieniu do działalności Amnesty International.

4 „Nasz znak”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/o-amnesty/nasz-znak.html data odczytu: 06.02.20125 „Misja i wizja Amnesty International”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/o-amnesty/misja-i-wizja-amnesty-international.html data odczytu: 06.02.2012

str. 6

Lobbying jest to pojęcie, które miało początek w tradycji angielskiej. Wywodzi się od

słowa lobby oznaczającego kuluary. Początki lobbingu przypadają na początek XIX wieku.

W Anglii od słowa lobby zaczęło tworzyć się pojęcie, które odbiegało od dosłownego,

pierwotnego znaczenia „kuluarów” a przechodziło w tzw. dyplomację kuluarową. Dotyczyło

to relacji pomiędzy ludźmi dążącymi do zdobycia dostępu do reprezentantów władzy,

a samymi przedstawicielami władzy. Rozmowy toczone w kuluarach Izby Gmin pomiędzy

parlamentarzystami a publicznością, zostały określane jako lobbing. Termin ten z czasem

definiował grupy nacisku, których intencją było wywieranie wpływu na określonych

reprezentantów Izby Gmin oraz Izby Lordów.

W życiu politycznym Stanów Zjednoczonych termin lobbing we współczesnym

znaczeniu pojawił się w latach 20 XIX wieku. Podczas okresu prezydentury Jacksona,

używano określenia lobby-agents, które dotyczyło osób pojawiających się w kuluarach,

wywierających nacisk na członków legislatury. Początkowo osoby zajmujące się lobbingiem

wywierały nacisk na szczeblu stanowym, jednak rozwój organizacji interesów grupowych

oraz organizacji gospodarczych doprowadziły do przeniesienia działalności lobbingowej do

Kongresu. W Stanach Zjednoczonych z czasem zaczęto opisywać wpływ grup nacisku na

procesy legislacyjne w Kongresie jak i w legislaturach stanowych.

Współcześnie działalność lobbingowa bardzo ewoluowała. W przeszłości lobbyści

skupiali się na dotarciu przede wszystkim do organów władzy publicznej: do przedstawicieli

rządu, administracji państwowej i do parlamentarzystów. Obecnie wysiłki grup nacisku

koncentrują się nie tylko na działalności wewnątrz państwowej, ale również wykraczają poza

granice konkretnych państw. Proces globalizacji doprowadził do pomniejszenia znaczenia

granic państwowych, a także spowodował rozproszenie i podzielenie ośrodków władzy.

Wielkie korporacje, organizacje międzynarodowe oraz pozarządowe mają ułatwione zadanie,

jeżeli chodzi o zrzeszanie zwolenników, jak również na wpływanie i inicjowanie światowych

zmian. Poprzez powszechny dostęp do technologii, nauki i informacji o kwestiach

związanych z prawami człowieka oraz ochroną środowiska, niezależne grupy nacisku

doprowadzają do zmian na arenie międzynarodowej, które zaprzeczają tradycyjnemu

podziałowi na zagadnienia wewnątrz państwowe i międzynarodowe.6

Celem lobbingu w działalności Amnesty International jest wpływanie na proces

decyzyjny organów władzy państwowej w celu zaprzestania łamania praw człowieka, a także

6 K. Jasiecki, M. Molęda-Zdziech, U. Kurczewska Lobbing. Sztuka skutecznego wywierania wpływu, Wolters Kluwer Polska, Kraków 2000, s. 14-16

str. 7

doprowadzenia do ratyfikacji różnego rodzaju konwencji, które zabezpieczają prawnie

obywateli przed określonymi działaniami władz jak np. konwencja przeciwko torturom.

Adresatami działalności lobbingowej są przede wszystkim decydenci a także ich

współpracownicy tacy jak: ważni urzędnicy państwowi, szefowie instytucji, eksperci i liderzy

mogący mieć wpływ na podejmowanie decyzji. Amnesty International korzysta z narzędzi

oraz metod public relations jak również stosuje działania specyficzne dla tego typu

organizacji. Jest to między innymi świadome wywieranie zgodnego z prawem wpływu na

osoby podejmujące decyzje, co skutkuje zorganizowaniem oraz hierarchizacją działań

w wybranych instytucjach, w określonym czasie. Organizacja prowadzi działalność

lobbingową bezpośrednią i pośrednią. Bezpośrednia działalność lobbystyczna przynosi

najbardziej wymierne korzyści, jest to najskuteczniejsza forma wywierania wpływu,

ponieważ polega na bezpośrednim dostępie do decydentów. W wielu przypadkach dopiero

indywidualne spotkanie z osobą decydującą prowadzi do skutecznego wywierania wpływu.

Podczas spotkania „twarzą w twarz” z ustawodawcą przedstawiciele organizacji przekazują

informacje, dostarczają badania i opracowania eksperckie, które najdokładniej przedstawiają

sytuację łamania praw człowieka. Lobbing pośredni stosowany przez Amnesty International

polega na kształtowaniu opinii w społeczeństwie w celu pozyskania poparcia dla organizacji.

Działania te mają wzbudzić zainteresowanie opinii publicznej konkretnym problemem.

Społeczeństwo samo angażuje się w rozwiązanie sprawy, którą pilotuje organizacja. Poparcie

społeczeństwa dla idei propagowanej przez organizację jest widoczne w akcjach takich jak

masowe wysyłanie listów, zbieranie podpisów pod petycjami czy organizowanie manifestacji.

W wiele akcji angażowane są autorytety lub osoby rozpoznawalne, aby nadać kampanii

rozgłos lub pozyskać większą ilość zwolenników. Zamieszczanie informacji oraz

propagowanie kampanii w mediach masowych ma na celu wytworzenie pozytywnego

wydźwięku treści zawartych w kampanii. Zwiększa to również zainteresowanie osób, które na

co dzień nie mają do czynienia z kwestią ochrony praw człowieka. Amnesty International

prowadzi również strategię reklamową, którą jest zamieszczanie spotów reklamowych

w telewizji oraz Internecie dotyczących obecnych działań organizacji takich jak na przykład

Maratonie Pisania Listów.

Obecnie Amnesty International koncentruje swoją działalność lobbingową na

przyjęciu Traktatu o Handlu Bronią. Alberto Esteves, koordynator lobbingu w sprawie

traktatu uczestniczy w spotkaniach przygotowawczych ONZ. Na blogu organizacji swój wpis

tytułuje: „Dyplomatyczne randki. Z dziennika lobbysty”. Opisuje tam działania 20 osobowej

str. 8

grupy, której zadaniem jest dostanie się do dyplomatów i przekonanie przedstawicieli państw

do głosowania za traktatem normującym handel bronią. Jak sam określa: „Lobbing jest

słowem kojarzonym bardzo negatywnie – nieczysta sztuka związana z korporacjami

i wielkimi instytucjami, nie prowadząca do niczego dobrego. W tym tygodniu jednak jest to

siła prowadząca do zmiany na lepsze. Każda osoba z naszego zespołu uzbrojona jest w listę

państw, z którymi chcemy porozmawiać. Każdy kraj jest na naszej liście – od tych

największych, do tych najmniejszych - bo koniec końców w lipcu, każdy z tych krajów

będzie miał jeden głos.”7Amnesty International dzięki wsparciu finansowym

i organizacyjnym biura w Londynie oraz poprzez posiadanie pięcioosobowego biura

w Brukseli może prowadzić niezależnie od innych organizacji kampanie lobbingowe również

w instytucjach Unii Europejskiej.

Przykładowymi działaniami lobbingowymi Amnesty International oraz osiągnięciami

w tej dziedzinie są: uchwalenie Konwencji przeciwko torturom, powstanie

Międzynarodowego Trybunału Karnego, prace i konsultacje nad Traktatem o Handlu Bronią,

działania na rzecz zniesienia kary śmierci.

2.1 Konwencja przeciwko torturom.

W 1972 roku Amnesty International podjęło kroki zmierzające do powstania

ogólnoświatowej kampanii przeciwko torturom. Lobbing oraz działalność informacyjna

doprowadziły do przyjęcia w 1973 roku przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów

Zjednoczonych rezolucji, która potępiała wszelką formę stosowania tortur. Apelowała do

przedstawicieli państw aby przyłączyli się do organizacji międzynarodowych, które powstały

w celu zwalczania tego zjawiska. Dokument ten nie miał jednak mocy prawnie wiążącej.

Celem Amnesty International była interwencja, mająca na celu doprowadzenie do

wypracowania oraz podpisania traktatu, uzupełniającego w sposób znaczący prawo

międzynarodowe o dokument, który w sposób formalny zakazywałby stosowania tortur.

Działania Amnesty International znalazły częściowo odzwierciedlenie w kolejnym

dokumencie bez mocy prawnej „Deklaracja Przeciwko Torturom”, który został podpisany

przez Narody Zjednoczony w 1975 roku. Druga ogólnoświatowa kampania Amnesty

International po raz kolejny dotyczyła powszechnego zakazu stosowania tortur i ruszyła

7 Blog Amnety International http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/, „Dyplomatyczne randki. Z dziennika lobbysty”, data odczytu: 21.03.2012

str. 9

w 1984 roku. Miała ona bezpośredni wpływ na podpisanie Konwencji. Pod pełną nazwą

„Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub

poniżającego traktowania albo karania” została przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ

w Dzień Praw Człowieka 10 grudnia 1984 roku. 146 państw w tym Polska (w 1989 roku)

ratyfikowało konwencję. Powołany został również organ kontrolny – Komitet Przeciwko

Torturom. Według Konwencji tortura definiowana jest w artykule 1 1. „jako każde działanie,

którym jakiejkolwiek osobie umyślnie zadaje się ostry ból lub cierpienie, fizyczne bądź

psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu

ukarania jej za czyn popełniony przez nią lub osobę trzecią albo o którego dokonanie jest ona

podejrzana, a także w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na nią lub trzecią osobę albo

w jakimkolwiek innym celu wynikającym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki ból lub

cierpienie powodowane są przez funkcjonariusza państwowego lub inną osobę występującą

w charakterze urzędowym lub z ich polecenia albo za wyraźną lub milczącą zgodą.

Określenie to nie obejmuje bólu lub cierpienia wynikających jedynie ze zgodnych z prawem

sankcji, nieodłącznie związanych z tymi sankcjami lub wywołanych przez nie

przypadkowo."8

Od czasu uchwalenia Konwencji przeciwko torturom Amnesty International nadal

prowadzi akcje, które zbierają aktualne dane i informują o nieprzestrzeganiu oraz rażącym

łamaniu zasad konwencji. W Dzień Międzynarodowego Wspierania Ofiar Tortur 26 czerwca

2005 roku organizacja ogłosiła walkę z coraz częściej zdarzającymi się przypadkami tortur

stosowanych w „wojnie z terroryzmem”. Denise Searle dyrektorka Amnesty International do

spraw kampanii w komunikacie apelowała: „Próby usprawiedliwiania i stosowania okrutnego,

nieludzkiego i poniżającego traktowania w ‘wojnie z terroryzmem’ zagraża

ogólnoświatowemu zakazowi wymierzania tortur i znęcania się, podczas gdy państwa znane

z tortur czerpią radość z działań i retoryki swoich byłych krytyków. Musimy stawić czoło

torturom i znęcaniu się w ramach ‘wojny z terroryzmem’, jeśli chcemy umocnić globalny

zakaz tych praktyk”.9 W dniu Międzynarodowego Wspierania Ofiar Tortur Amnesty

International apelowało do przedstawicieli państw na całym świecie o zaprzestanie

stosowania tortur oraz do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie trybu zatrzymań oraz

metod stosowanych podczas przesłuchań osób podejrzanych. Przewodnictwo nad tym

śledztwem miały objąć Stany Zjednoczone. Ponadto organizacja wysłała serię listów do

8 Oficjalny tekst konwencji, Komitet Przeciwko Torturom http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm, data odczytu:01.03.20129 Komunikaty Amnesty International, Kara śmierci, tortury 24.06.2005

str. 10

prezydenta Stanów Zjednoczonych Georga W. Busha i amerykańskich ambasad,

zorganizowała manifestacje milczenia oraz zbiórkę wyrazów poparcia oraz podpisów pod

apelem.

2.2 Międzynarodowy Trybunał Karny

Amnesty International walczy z bezkarnością, która skutkuje kolejnymi przejawami

łamania praw osób, które są bezpośrednio lub pośrednio zaangażowane w konflikt zbrojny.

Organizacja sprzeciwia się również bierności narodowych sądów i od lat angażowała się wraz

z ponad 800 innymi organizacjami pozarządowymi w utworzenie niezależnego, rzetelnego,

ponadnarodowego Trybunału, który będzie rozpatrywać sprawy takie jak ludobójstwo,

zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko ludzkości. Wynikiem tych wysiłków w lipcu 1998

roku w Rzymie, na konferencji ONZ przyjęto Statut Rzymski. 120 państw głosowało za

przyjęciem. Zgodnie ze Statutem w chwili ratyfikacji przez 60 państw zostanie powołany

Międzynarodowy Trybunał Karny. Odtąd Amnesty International koncentrowało swoje

wysiłki na apelowaniu do państw o jak najszybsze ratyfikowanie Statutu Rzymskiego oraz

o jak najlepszą współpracę z Trybunałem po jego powstaniu.

Koncepcja utworzenia niezależnego mechanizmu ponadpaństwowego, którego

jurysdykcja obejmowałaby sprawy ludobójstwa, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko

ludzkości, nie powstała w latach 90 dwudziestego wieku, kiedy to uchwalono Statut Rzymski.

W przeszłości powoływano trybunały do rozpatrywania konkretnych przypadków:

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze osądzający nazistowskich

zbrodniarzy, Międzynarodowy Trybunał Wojskowy dla Dalekiego Wschodu, który zajmował

się sprawą zbrodni Japonii podczas II Wojny Światowej. W latach 90 dwudziestego wieku

zostają powołane dwa trybunały: Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii

(1993) oraz Międzynarodowy Trybunał Karny dla Rwandy (1994). Doświadczenia oraz

badania prowadzone podczas pracy Trybunałów umożliwiły w znaczący sposób

przyspieszenie powstania stałego trybunału, który rozpatrywałby tego typu sprawy.

Społeczność międzynarodowa miała świadomość, że powstanie stałego trybunału jest

nieodzowne w utrzymaniu międzynarodowego pokoju oraz przestrzeganiu praw człowieka.

Projekt statutu został przyjęty w 1994 roku przez ONZ. W 1995 roku organizacje

pozarządowe utworzyły „Koalicję na rzecz Międzynarodowego Trybunału Karnego”

i w znaczący sposób wspierały prace polityków oraz dyplomatów. Koalicja prowadziła

str. 11

również szeroko zakrojone kampanie informacyjne aby dotrzeć do opinii publicznej oraz

lobbowała za przyjęciem, a później ratyfikowaniem statutu przez poszczególne państwa.

Liczbę 60 państw, które ratyfikowały statut udało się osiągnąć dopiero w 2002 roku. Od tej

chwili Międzynarodowy Trybunał Karny oficjalnie rozpoczął działalność. Trybunał sądzi

przestępstwa, które miały miejsce po 1 lipca 2002 roku - z chwilą wejścia Statutu

Rzymskiego w życie, lub po przyjęciu Statutu przez państwo, które wcześniej nie podjęło

decyzji o ratyfikacji. Oskarżony staje przez Międzynarodowym Trybunałem tylko

w przypadku gdy nie może być ukarany przez sądy krajowe. Przestępstwa rozpatrywane są

w dwóch przypadkach: organy w państwie, w którym doszło do popełnienia przestępstwa nie

wykazują woli ścigania osoby podejrzanej o ludobójstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie

przeciwko ludzkości, lub nie są w stanie prowadzić postępowania sądowego i osądzić

oskarżonego. Sprawy rozpatrywane są przez skład sędziowski, który liczy 18 sędziów

specjalizujących się w sprawach karnych. Ponadto posiadają duży zakres kompetencji

w prawie międzynarodowym, humanitarnym oraz w prawach człowieka.

Prawie połowa społeczności światowej – 96 państw ratyfikowało Status Rzymski

zobowiązując się do przeprowadzenia dochodzeń w sprawie osób oskarżonych o zbrodnie

i podania ich do sądów państwowych. W razie nie kompetencji organów jurysdykcję

przejmuje Międzynarodowy Trybunał Karny. Od czasu wprowadzenia postanowień Statusu

Rzymskiego w życie na arenie międzynarodowej dochodzi do kontrowersyjnych decyzji

i układów, które łamią zasady zawarte w tym dokumencie. Amnesty International jako

niezależna organizacja monitoruje i komentuje wydarzenia, które w jednoznaczny sposób

stoją w sprzeczności z postanowieniami zawartymi w Statucie Rzymskim. Najwięcej

kontrowersji wzbudza postawa administracji Stanów Zjednoczonych, która od 2003 roku

w sposób konsekwentny podważa instytucję Trybunału. Rada Bezpieczeństwa ONZ odrzuciła

projekt rezolucji, w którym USA chciały zapewnić nietykalność obywatelom państw, które

nie ratyfikowały Statutu Rzymskiego w czasie gdy obywatele tych państw byli oskarżeni

o przestępstwa związane z operacjami autoryzowanymi i ustalonymi przez ONZ. Stany

Zjednoczone doprowadziły do podpisania z przedstawicielami państw (również z niektórymi

z tych, które ratyfikowały Statut Rzymski) porozumień. Państwa te zostały zobligowane

w nich do nieprzekazywania Międzynarodowemu Trybunałowi Karnemu obywateli

amerykańskich, oskarżonych o zbrodnie wojenne, przeciwko ludzkości i ludobójstwa.

Większość porozumień została zawarta z krajami, które są zależne od polityki Waszyngtonu.

Według doniesień Amnesty International w wielu przypadkach grożono wycofaniem

str. 12

amerykańskiej pomocy militarnej w razie nie podpisania porozumienia. Wśród państw, które

zawarły porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi są między innymi: Izrael, Afganistan,

Dominikana, Rumunia, Uzbekistan, Tadżykistan. Czynnikiem osłabiającym Trybunał na

arenie międzynarodowej jest również zwłoka państw w ratyfikowaniu Statusu Rzymskiego

oraz brak zmian w prawodawstwie krajowym po ratyfikacji. Poprawki w prawie miałyby

dokładnie określać współpracę pomiędzy sądownictwem w kraju a Międzynarodowym

Trybunałem Karnym, organy państwowe zobowiązane byłyby do zbadania sprawy w kraju

lub do przekazania jej do Trybunału. Zgodnie z prawem międzynarodowym pierwszeństwo

oraz odpowiedzialność za prowadzone dochodzenie oraz przekazywanie spraw o zbrodnie

wojenne, przeciwko ludzkości i ludobójstwa do sądów lub Trybunału ponosi prokuratura oraz

sądy państwowe. Amnesty International apeluje do społeczności międzynarodowej

o akceptowanie umów międzynarodowych, jak również o zbadanie istniejących dotychczas

aktów prawnych, które regulują współpracę organów państwowych z instytucjami

międzynarodowymi. Dotyczy to przede wszystkim ekstradycji, pomocy prawnej oraz

zasobów ludzkich o wystarczających kompetencjach do współpracy z organami

międzynarodowymi.

2.3 Traktat o Handlu Bronią.

Zdjęcie: Plakat kampanii „Broń pod kontolą”

Źródło: http://a3.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-ak-

ash4/295101_10150699815715890_57544755889_9391967_113960318_n.jpg

Miliony ludzi na całym świecie cierpią w wyniku konfliktów zbrojnych. Wiele osób

zostaje zamordowanych, rannych, często muszą opuszczać swoje domy i szukać schronienia

w innych miejscach. Handel bronią jest procederem, który ma bezpośredni wpływ na

str. 13

rozszerzanie się przemocy oraz łamanie praw człowieka. Międzynarodowe prawo nie

zabezpiecza i nie monitoruje w sposób zadowalający przepływu broni do innych państw,

w tym ogarniętych wojną. W wielu przypadkach broń trafia do osób, które nie respektują

praw człowieka oraz w rażący sposób łamią międzynarodowe prawo humanitarne.

W ostatnich latach przepływ broni do krajów arabskich wyraźnie uwypuklił niedostosowanie

i luki w prawie międzynarodowym. Wysyłano broń oraz sprzęt wojskowy do tego regionu,

pomimo wysokiego ryzyka użycia jej do łamania praw człowieka. Ta niepokojąca sytuacja na

arenie międzynarodowej oraz coraz częstsze sygnały o naruszaniu praw człowieka,

spowodowały powstanie inicjatywy, której celem było stworzenie międzynarodowego prawa

zabezpieczającego i rejestrującego handel bronią. W 1995 roku laureaci Pokojowej Nagrody

Nobla – między innymi organizacja Amnesty International oraz były prezydent Kostaryki

Oscar Arias rozpoczęli projekt wspólnej inicjatywy. W 2003 roku koalicja grup: Amnesty

International, Oxfam International oraz International Action Network on Small Arms

(IANSA) rozpoczęły kampanię Broń Kontrolowana. Celem kampanii jest doprowadzenie do

ograniczenia rozpowszechniania broni oraz do przyjęcia międzynarodowego Traktatu

o Handlu Bronią. Koalicja organizacji oraz kampania została poparta przez takie autorytety

jak: Dalai Lama Tenzin Gyatso, Lech Wałęsa, Oscar Arias, Desmond Tutu, Eliezer Wiesel,

Aung San Suu Kyi. Dodatkiem do kampanii była petycja Miliona Twarzy. Ponad milion osób

wyraziło poparcie i udostępniło swój wizerunek do petycji.

Organizacja Oxfam International opierając się na badaniach przeprowadzonych przez

Project Ploughshares oraz Saferworld oprocowała raport „Broń czy rozwój?”,10 który stał się

częścią serii raportów Oxfam International oraz Amnesty International do kampanii Broń

kontrolowana. W raporcie „Broń czy rozwój?” przedstawiana jest sytuacja siedemnastu

państw, które są eksporterami broni. Warto zaznaczyć, że te państwa zobowiązały się do

zbadania wpływu umów odnoszących się do eksportu broni na poziom ubóstwa.

Porozumienia te były zawarte w ramach umów z Unią Europejską lub Organizacji

Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Sygnatariuszami porozumień są: Francja, Holandia,

Niemcy, Stany Zjednoczone, Argentyna, Czechy, Polska, Kanada, Bułgaria, Belgia, Wielka

Brytania, Rosja, Turcja, Rumunia, Szwecja, Ukraina, Słowacja. Pomimo podpisanych

porozumień jedynie Holandia i Wielka Brytania posiadają system, którego zadaniem byłoby

ocenianie wpływu handlu bronią na tak zwany „zrównoważony rozwój”. Idea

zrównoważonego rozwoju to: „Na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój

10 Oryginalny tekst raportu Broń czy rozwój? oraz szczegóły kampanii znajdują się na stronie: http://www.controlarms.org/home, data odczytu: 25.04.2012

str. 14

zrównoważony, to jest taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być

zaspokajane bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie”.11 Jedynie

Holandia, Wielka Brytania, Szwecja oraz Bułgaria odmówiły zawarcia umów na handel

bronią ze względu na naruszenie zasad zrównoważonego rozwoju. Przeprowadzone badania

ukazały paradoks: tylko dziesięć państw z siedemnastu, pomimo podpisania porozumienia

rozważyłoby zerwanie umowy dotyczącej eksportu broni, ze względu na zrównoważony

rozwój (Niemcy, Czechy, Bułgaria, Holandia, Kanada, Szwecja, Stany Zjednoczone,

Rumunia, Wielka Brytania, Turcja). Raport opublikowany przez organizacje w jednoznaczny

sposób ukazuję skalę problemu jakim jest wpływ handlu bronią na poziom biedy. Państwa

rozwijające się takie jak Pakistan, Oman, Birma, Syria, Burundi przeznaczają więcej środków

na broń niż łącznie na rozwój oświaty oraz służby zdrowia. Pakistan w roku 2002 przeznaczył

na obronę wartość równą połowie produktu narodowego brutto. Kraje w Ameryce Łacińskiej,

Afryce, Azji oraz na Środkowym Wschodzie przeznaczają średnio 22 miliardy dolarów

rocznie na uzbrojenie. Według prognoz ta suma umożliwiłaby posłanie wszystkich dzieci

z tych krajów do szkół oraz mogłaby doprowadzić do obniżenia śmiertelności wśród dzieci do

2015 roku. W końcu lat dziewięćdziesiątych w Afryce w okolicach Sahary wydatki na broń

wzrosły o 47%, w czasie gdy przeciętna długość życia obniżyła się do 46 lat.12

Historyczną chwilą było głosowanie Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2006 roku,

podczas którego 153 państwa wyraziły zgodę na rozpoczęcie prac nad dokumentem

ograniczającym do minimum międzynarodowy transfer broni, powodujący konflikty zbrojne,

wysoki poziom ubóstwa oraz łamanie praw człowieka. 24 kraje wstrzymały się od głosu,

natomiast Stany Zjednoczone jako jedyne państwo głosowało przeciw. Głosowanie

Zgromadzenia Ogólnego ONZ było uwieńczeniem wysiłków kampanii Broń Kontrolowana,

która przez 3 lata do 2006 roku prowadziła nieprzerwanie działania mające na celu poruszenia

kwestii handlu bronią na arenie międzynarodowej. Również w 2006 roku Komisja Europejska

nadała moc obowiązującą rozporządzeniu z 2005 roku, odnoszącemu się do handlu towarami,

które mogłyby być używane do wykonywania egzekucji, przeprowadzania tortur lub innego

nieludzkiego i sprzecznego z prawem międzynarodowym traktowania. Unia Europejska jako

pierwsza na świecie wprowadziła w życie przepisy, które ograniczałyby transfer broni. Prawo

wprowadzone przez Unię Europejską nie było jednak na tyle silne i nie uwzględniało

11 Raport Światowej Komisji do Spraw Środowiska i Rozwoju pod kierunkiem G. H. Brundtland, Nasza wspólna przyszłość, PWE, Warszawa 199112 Artykuł o raporcie Rządy poświęcają rozwój na rzecz eksportu broni opublikowany 22.06.2004: http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/1618/224, data odczytu: 25.04.2012

str. 15

wszystkich aspektów tego typu działalności. W konsekwencji handel bronią nadal

funkcjonował dzięki wykorzystywaniu luk prawnych. Amnesty International wiele razy

apelowała do przedstawicieli Unii Europejskiej o uzupełnienie prawa o bardziej restrykcyjne

przepisy, które uniemożliwiłyby transfer broni. Kolejny przełom w kwestii Traktatu o Handlu

Bronią nastąpił w 2009 roku. 153 kraje uzgodniły kształt projektu Traktatu i postanowiły

wcielić go w życie. Państwa takie jak Wielka Brytania, Francja i Niemcy, które są jednymi

z największych eksporterów broni, popierają proces przyjęcia Traktatu. Zmieniła się również

postawa administracji Stanów Zjednoczonych - w 2009 roku USA również głosowało „za”.

19 krajów wstrzymało się od głosu, jedynie Zimbabwe głosowało przeciw. Amnesty

International podczas każdego głosowania wyrażało swoje poparcie dla idei Traktatu, jak

również wskazywała na problem zastosowania większej przejrzystości w raportowaniu

transferów broni przez państwa. Według Amnesty International większość broni pochodzi

z legalnego źródła, która jest później przekazywana na handel na czarnym rynku. Jednakże

w konsekwencji braku odpowiednich raportów i rejestrów przepływu broni prowadzonych

przez państwa, bardzo trudno dotrzeć do źródła nielegalnej broni.13 2012 rok jest bardzo

ważnym etapem w drodze do przyjęcia Traktatu o Handlu Bronią. W lipcu tego roku państwa

członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych będą prowadzić negocjacje, które mają

na celu zagwarantowanie jak najwyższych standardów w dziedzinie eksportu i importu broni,

jak również mają prowadzić do ochrony praw człowieka oraz międzynarodowego prawa

humanitarnego. Amnesty International prowadzi kampanię, w której pomimo zabiegania

o zminimalizowanie transferu broni, uwzględnia przypadki legalnego posiadania przez

państwa broni do samoobrony oraz do zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego.

Koalicja organizacji utworzona na rzecz lobbingu w sprawie przyjęcia Traktatu o Handlu

Bronią, wyraża nadzieję, że w lipcu 2012 roku przedstawiciele państw dojdą do kompromisu

i powstanie pierwszy ogólnoświatowy dokument prawny, który w jasny sposób będzie

regulować kwestie przepływu broni. Szczególnie dotyczy to miejsc ogarniętych wojną oraz

miejsc w których broń używana jest do łamania praw człowieka.

2.4 Zniesienie Kary Śmierci.

Kara śmierci jest to kwestia kontrowersyjna i wieloaspektowa. W niektórych

środowiskach i społeczeństwach jest powszechnie akceptowana, w innych piętnowana. Jest to

13 Alaphia Zoyab Handel bronią: kraje kochają sekrety, ale my chcemy faktów, http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=334, data odczytu: 30.04.2012

str. 16

w wielu przypadkach powracający dylemat, w którym należy rozważyć przede wszystkim

aspekt moralny stosowania kary śmierci. Bardzo często sądy określające stanowisko „za” lub

„przeciwko” karze śmierci wydawane są pod wpływem bieżących wydarzeń.

Tradycja stosowania kary śmierci była powszechna jeszcze w czasach, gdy prawo nie

było skodyfikowane i opierało się przede wszystkim na prawie zwyczajowym. Egzekucje za

popełnione przestępstwa były obecne w historii ludzkości na przestrzeni wieków. Ateński

prawodawca Drakon (621 p.n.e.) uznawał karę śmierci jako wyrok za większość wykroczeń.

Po raz pierwszy w historii kara śmierci została zniesiona przez Wielkiego Księcia Toskanii

Leopolda Habsburga w 1786 roku, jednak tendencja światowa do znoszenia wyroków

egzekucji pojawiła się dopiero w XX wieku. Kara śmierci została zniesiona w większości

demokratycznych państw, jednakże takie państwa jak Stany Zjednoczone czy Japonia nadal

stosują wyroki śmierci. Na utrzymywanie stosowania kary śmierci mają wpływ również

czynniki religijne oraz kulturowe. Obecnie metodą wykonywania wyroków na świecie jest

między innymi: ścięcie, śmiertelny zastrzyk, krzesło elektryczne, powieszenie, strzał

z bliskiej odległości w tył głowy lub w serce. W początkach dwudziestego stulecia jedynie

trzy państwa zniosły karę śmierci niezależnie od przestępstwa. Współcześnie ponad 130

państw nie stosuje wyroku kary śmierci w praktyce oraz posiada przepisy prawne, które

w sposób jednoznaczny zabraniają stosowania tej praktyki jako kary za popełnione

przestępstwa. Obecnie średnio trzy państwa rocznie ogłaszają moratoria oraz całkowicie

znoszą wykonywanie kary śmierci.

Amnesty International w swoich postulatach sprzeciwia się kategorycznie wszystkim

przypadkom stosowania kary śmierci, niezależnie od okoliczności. Stanowi to pogwałcenie

zapisu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka o niepodważalnym prawie każdego

człowieka do życia. Podczas rozpoczęcia działalności Amnesty International na rzecz

zniesienia kary śmierci, nie istniały żadne procedury międzynarodowe, które by

w jednoznaczny sposób wzywały do zaprzestania stosowania kary śmierci. Dzięki

działalności organizacji powstały dotychczas trzy traktaty międzynarodowe, które dotyczą

zniesienia kary śmierci:

- Przyjęty przez Radę Europy w 1983 roku, Protokół Dodatkowy nr 6 o ochronie praw

człowieka i podstawowych wolności, dotyczący zniesienia kary śmierci;

str. 17

- Przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1989 roku,

Drugi Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich

i Politycznych, którego celem jest zniesienie kary śmierci;

- Przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Państw Amerykańskich w 1990 roku,

Protokół Dodatkowy do Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka o Zniesieniu Kary

Śmierci.

W 2011 roku grupa państw, które zniosły stosowanie kary śmierci obejmowała całą

Europę oraz państwa byłego Związku Radzieckiego z wyjątkiem Białorusi. Kara śmierci

została zniesiona również w Ameryce Południowej i Północnej z wyjątkiem Stanów

Zjednoczonych, oraz w rejonie Pacyfiku wyłączając Papuę Nową Gwineę. W skali globalnej

w ubiegłym roku zostało straconych 676 osób, a minimum 18750 zostało skazanych na

śmierć. Dane te nie uwzględniają danych z Chin, ponieważ informacje publikowane przez

chińskie władze nie są w żadnym stopniu wiarygodne i nie podają prawdziwej liczby

przeprowadzanych tam egzekucji. Również informacje na temat stosowania kary śmierci

w Iranie nie są potwierdzone więc liczba wykonanych na świecie egzekucji może być dużo

wyższa. Obecnie karę śmierci oprócz Chin i Iranu stosują również takie kraje jak: Irak, Arabia

Saudyjska, USA, Jemen, Korea Północna, Somalia i Białoruś. W niektórych z wyżej

wymienionych krajów procesy poprzedzające egzekucje są przeprowadzane w sposób

budzący wątpliwości. Oskarżeni nie mają szansy na sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy

a w wielu przypadkach zeznania obciążające oskarżonego czy przyznanie się do winy są

konsekwencją stosowania tortur na oskarżonym. Wyroki skazujące niekiedy są narzędziem do

usuwania niewygodnych dla aparatu rządzącego osób. Do tego typu uchybień podczas

procesów, w których wyrokiem była kara śmierci dochodziło między innymi w takich

państwach jak: Białoruś, Irak, Chiny, Arabia Saudyjska, Iran oraz Korea Północna.14

Od 2010 roku na Bliskim Wschodzie liczba egzekucji, które zostały potwierdzone

przez władze wzrosła o ponad 50 procent. W 2011 roku w Iranie zostały wykonane egzekucje

za cudzołóstwo oraz sodomię, za przestępstwa religijne w tym za apostazję. W Pakistanie

zastosowano karę śmierci za bluźnierstwo, natomiast w Arabii Saudyjskiej za stosowanie

„czarów”. Absurdalność i wysoka częstotliwość wyroków w niektórych krajach, mobilizuje

takie organizacje jak Amnesty International do szczegółowego monitorowania i rejestrowania

tego typu zdarzeń. Szczególnie oburzającym pogwałceniem prawa międzynarodowego jest

14„ Kara śmierci 2011: Fakty i liczby”, Blog Amnesty International, http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=414 data odczytu: 07.04.2012

str. 18

stosowanie kary śmierci na osobach niepełnoletnich oraz na obcokrajowcach, którzy w wielu

przypadkach w swojej ojczyźnie zostaliby poddani sprawiedliwemu postępowaniu sądowemu

z uwzględnieniem wszelkich międzynarodowych norm prawnych. Amnesty International

w swoim raporcie publikuje również dane o legalnych publicznych egzekucjach, które zostały

zarejestrowane między innymi w Iranie, Arabii Saudyjskiej i Korei Północnej. Dziwić może

obecność takiego państwa jak Stany Zjednoczone na mapie krajów, które wciąż stosują karę

śmierci. USA jako jedyne państwo z grupy G8 nie zaniechało do tej pory egzekucji. W 2011

roku liczba egzekucji w Stanach Zjednoczonych spadła do 43 (porównując w 2010 roku – 46

egzekucji, w 2002 roku 71). Również wydane wyroki kary śmierci znacząco się zmniejszyły,

w poprzednim roku było to 78, porównując w latach 80 i 90 poprzedniego stulecia średnia

liczba wyroków rocznie wynosiła 280. W Europie jedynie Białoruś stosuje wyroki śmierci,

niestety liczba wykonanych wyroków nie jest podawana do wiadomości publicznej. W wielu

przypadkach prawnicy oraz rodziny osób skazanych nie są informowane o terminie

wykonania wyroku, władze odmawiają wydania ciała skazanych czy wskazania miejsca

pochówku. Łotwa podjęła kroki aby znieść całkowicie karę śmierci za wszelkie popełnione

przestępstwa i jest obecnie 97 krajem na świecie, który to zrobił.

W 1977 roku organizacja Amnesty International rozpoczęła kampanię przeciwko

stosowaniu kary śmierci. W początkach kampanii 16 państw na świecie nie stosowało kary

śmierci, obecnie blisko 100 państw zaprzestało całkowicie wykonywania egzekucji bez

względu na popełnione przestępstwo. Amnesty International co roku publikuje raport

„Wyroki Śmierci i Egzekucje”, aby na bieżąco monitorować i rejestrować przypadki

stosowania wyroków śmierci. Prowadzenie tych badań pomaga określić tendencję światową

oraz sprawdzać wiarygodność publikowanych przez państwa danych. Światowa opinia

publiczna ma dostęp do raportów, przez co organizowane kampanie mają większy wydźwięk.

Osiągnięciem organizacji jest również to, że coraz więcej państw członkowskich ONZ głosuje

za ratyfikowaniem międzynarodowego moratorium w kwestii kary śmierci. Amnesty

International jest przeciwna stosowaniu kary śmierci niezależnie od popełnionego

przestępstwa, kraju gdzie wykonywane są wyroki, narodowości skazanego oraz metody, którą

się stosuje do wykonywania egzekucji. Bez względu na uwarunkowania społeczne

i kulturowe organizacja stawia sobie za cel dotarcie do obywateli oraz przedstawicieli władz

państw, w których nadal stosuje się wyroki śmierci. Ogólnoświatowy trend, który sprzeciwia

się takim praktykom, globalizacja wzorców i postaw społecznych ma również pozytywny

wpływ na osiągnięcie międzynarodowego kompromisu w tej sprawie.

str. 19

Zdjęcie: Plakat kampanii „Świat wolny od kary śmierci”

Źródło: http://ailublin.files.wordpress.com/2011/10/7cfe6697bc6e343fmed.jpg?w=510

Rozdział II

Aktywne społeczeństwo obywatelskie.

str. 20

W ostatnich latach XX wieku rozpoczęła się szeroka dyskusja nad zagadnieniem

społeczeństwa obywatelskiego. Zaangażowani w nią byli przede wszyscy teoretycy, działacze

polityczni oraz myśliciele. Pojęcie, które posiada wieloletnią i niezwykle urozmaicona

tradycję filozoficzną stało się na nowo obiektem zainteresowania teorii i filozofii politycznej.

Jak w przypadku wielu teorii, myśliciele podzieli się na dwie grupy. Pierwszą z nich tworzyli

krytycy, natomiast drugą, osoby widzące potencjał koncepcji lub utożsamiające ją ze

społecznym ideałem. Renesans społeczeństwa obywatelskiego w XX wieku spowodowany

był pojawieniem się opozycji demokratycznej oraz upadkiem komunizmu w krajach Europy

Środkowo – Wschodniej. W późniejszym okresie, w latach 80 XX wieku, pojęcie

społeczeństwa obywatelskiego zaczęto odnosić lub utożsamiać z grupami społecznymi lub

instytucjami, które organizują własne inicjatywy, niezależnie od organów państwowych.

Obecnie idea społeczeństwa obywatelskiego jest bardzo popularna nie tylko na terenie

Europy, ale również na całym świecie. Andrew Arato współczesny teoretyk tej koncepcji,

wyjaśnia przyczyny popularności: „Społeczeństwo obywatelskie nie tylko pomaga opisać

przynajmniej niektóre rodzaje transformacji od systemu sowieckiego do demokracji, lecz

także zapewnia perspektywę podjęcia immamentnej krytyki, której celem jest wskazanie

możliwości dostępnych w procesie kreowania i rozwijania nowych demokratycznych

i liberalnych instytucji”15. Koncepcja społeczeństwa obywatelskiego, jest popularna przede

wszystkim wśród myślicieli zachodu, natomiast w krajach Europy Środkowo – Wschodniej

proces kształtowania się inicjatywy obywatelskiej dopiero się rozwija. Zmiana w ustroju

państw oraz w gospodarce, pociągnęła za sobą również zmiany w społeczeństwie. Jako ideał

jest postrzegane społeczeństwo obywatelskie, które prężnie się rozwija.16

Spory w pojmowaniu i postrzeganiu społeczeństwa obywatelskiego związane są

przede wszystkim z dwoma tradycjami republikańską i liberalną. Republikańska koncepcja

społeczeństwa obywatelskiego opierała się na wartościach dobra wspólnego, natomiast

nowożytna, liberalna koncepcja odchodzi od tego sposobu postrzegania. Poprzez rozwinięcie

się filozofii liberalnej jak również ekonomii politycznej, w społeczeństwie następuje przejście

do indywidualizmu. Społeczeństwo obywatelskie, za którym nie stoi państwo, to

społeczeństwo indywidualistyczne. Jednostki z własnej woli i inicjatywy łączą się w grupy by

realizować jakiś cel. Obywatele posiadają uprawnienia oraz wolność obywatelską dzięki

której współdziałają i aktywnie uczestniczą w życiu społeczeństwa oraz państwa. Tradycja

15 A. Arato, Revolution, Civil Society, and Democracy, „Praxis International” 1990, Vol. 10, Nos. 1/2, s.2516 D. Pietrzyk – Reeves Idea Społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej źródła., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004, s. 10-12

str. 21

liberalna różni się od tradycji klasycznej republikańskiej tym, że najważniejsze dla

współczesnego społeczeństwa obywatelskiego jest patrzenie przez pryzmat dobra dla

jednostki i jej uprawnień. W tradycji klasycznej natomiast podstawą jest wspólnota i jej

dobro. Podstawowym wymiarem współczesnego społeczeństwa obywatelskiego jest

oddzielenie i niezależność od państwa. Powinno być sferą, która jest opozycyjna w stosunku

do państwa. Zadaniem państwa jest tylko zapewnienie ram prawnych oraz ochrony prawnej.

Społeczeństwo obywatelskie jest wyrazem wolnej i niezależnej samoorganizacji obywateli.

Do bycia świadomym obywatelem można dojść poprzez zaangażowanie się w życie

stowarzyszeń, edukację, w rozmowy o kwestiach wspólnoty publicznej oraz wykazywanie się

odpowiedzialnością obywatelską. Odpowiedzialny obywatel to osoba, którą można

identyfikować z takimi cechami jak: bezinteresowność, uczciwość, troska o innych,

patriotyzm. Co więcej, osoba ta wyróżnia się chęcią działania dla dobra wspólnego oraz

gotowością do negocjacji, dialogu i kompromisu. Obywatele mogą uczestniczyć w życiu

lokalnych samorządów oraz dostępnych organizacji społeczeństwa obywatelskiego.

Społeczeństwo obywatelskie jest utożsamiane z wolnością, jest dziedziną dobrowolnego

uczestniczenia ludzi w projektach obywatelskich. Współcześnie koncepcja społeczeństwa

obywatelskiego jest przedstawiana w trzech ujęciach:

Społeczeństwo obywatelskie jako termin używany przez ruchy społeczne oraz hasło

partii politycznych.

Społeczeństwo obywatelskie jako kategoria analityczna, którą najczęściej posługują

się socjologowie aby opisać lub wyjaśnić zjawiska społeczne.

Społeczeństwo obywatelskie jako normatywna koncepcja filozoficzna, dotycząca

ideału etycznego, który jest wyobrażeniem tego jak ma wyglądać porządek

społeczny.17

Angażowanie się w projekty obywatelskie, wstępowanie lub popierania organizacji

pozarządowych, które swoje działania opierają o dobro wspólne, jest pewnego rodzaju

sprawdzianem dla społeczeństwa. Organizacje takie jak Amnesty International istnieją tylko

dzięki inicjatywie obywateli z różnych krajów. W jej działalności znajdziemy różnego

rodzaju projekty edukacyjne, które mają na celu podniesienie stopnia świadomości

obywatelskiej i pobudzenie do aktywności. W odpowiedzi na łamanie praw człowieka, oraz

zasady wolności w ramach społeczeństwa obywatelskiego Amnesty International organizuje

17 Ibidem., s.309-313

str. 22

akcje, których stałem elementem jest posługiwanie się metodami nieposłuszeństwa

obywatelskiego i filozofii non violence.

1. Przyczyny i cele nieposłuszeństwa obywatelskiego.

Zagadnienie nieposłuszeństwa obywatelskiego istnieje od samego początku naszej

cywilizacji i jest nieodłączną częścią władzy. Odnosi się do sprzeciwu obywateli wobec

niesprawiedliwości władzy, nie ma jednak na celu rewolucji, obalenia instytucji

państwowych. Społeczeństwo może wykorzystywać metody nieposłuszeństwa

obywatelskiego do dialogu i pokojowej walki z niesprawiedliwością prawa i instytucji

politycznych. Angażowanie się obywateli jest wyrazem dochowania wierności

reprezentowanym przez nich wartościom i przekonaniom. Takie ujęcie nieposłuszeństwa

obywatelskiego zaproponował Henry David Thoreau, dziewiętnastowieczny myśliciel

pochodzący z Ameryki, który kładł nacisk na niezależność jednostki i moralną integralność.

Thoreau sprzeciwiał się wobec polityki prowadzonej przez rząd Stanów Zjednoczonych.

Odmówił płacenia podatków, wybrał więzienie niż uregulowanie należności, aby zaznaczyć

swój sprzeciw finansowania instytucji, która nie rezygnuje z niewolnictwa oraz prowadzi

wojnę z Meksykiem. W 1849 roku opublikował esej pod tytułem „Resistance to Civil

Government” (później wydany pod tytułem „Civil Disobedience”- „Obywatelskie

nieposłuszeństwo”), w którym wyjaśniał motywy swojego postępowania. Thoreau w swojej

pracy porusza ważną kwestię jaką jest sumienie obywatela, oraz tego czy nawet

w najmniejszym stopniu powinien poddawać się woli prawodawcy, bez względu na własne

poglądy czy reprezentowane wartości. Według Thoreau człowiek pozbawia się autonomii

moralnej w chwili, gdy decyduje się postępować wbrew swojemu sumieniu. Dla autora jest to

równoznaczne z utratą człowieczeństwa. Przez organy władzy posłuszny obywatel jest

stawiany jako wzór, jednak bezmyślne wykonywanie poleceń i podporządkowywanie się

czyni z ludzi bezwolne maszyny. Thoreau określa dobrego obywatela, jako tego, który kieruje

się przede wszystkim swoim sumieniem, kultywuje sprawiedliwość. W przypadku

namawiania obywateli przez rząd do niegodziwości, społeczeństwo powinno wycofać

poparcie dla władzy. Autor jednak nie widzi rozwiązania w rewolucji, rozpoczynaniu wojny

z rządem, lecz wierzy w pokojowe rozwiązania: w odmowę posłuszeństwa, wyrażenia

str. 23

swojego sprzeciwu oraz w pogodzeniu się z możliwością uwięzienia przez władzę. Jest to

wyraz wiary w siłę prawdy i sprawiedliwości.18

Poglądy Thoreau nie cieszyły się dużym zainteresowaniem w XIX wieku, jednak na

początku XX wieku Mahatma Gandhi powrócił do tej koncepcji. Jest on autorem filozofii

niestosowania przemocy (non violence). Obejmuję ona zagadnienia ogólnej antropologii

filozoficznej oraz filozofii politycznej. Gandhi był w swojej wieloletniej działalności

politycznej przedstawicielem myśli obywatelskiego nieposłuszeństwa oraz zwolennikiem

pokojowych rozwiązań, nie zgadzał się ze stosowaniem przemocy. Swoją filozofię opierał na

koncepcji Thoreau, jak również czerpał poglądy z hinduskiej tradycji. Gandhi wyznaczył

„drogę prawdy” (satyagraha), którą każdy człowiek powinien się kierować w swoim życiu.

Polega ona na sprawiedliwości, dobroci i wyrzeczeniach. Droga prawdy opiera się na

zasadzie „ahimsa” niewyrządzania nikomu zła, powstrzymywania się od zadawania ran

cielesnych lub zabijania. Celem jest kierowanie się powszechną życzliwością, która dotyczy

wszelkich żyjących istot. Według Gandhiego ahimsa to aktywna walka z niesprawiedliwością

i złem. Osoba podążająca „drogą prawdy” musi być wytrwała i odważna, przenosić walkę ze

złem na wszystkie dziedziny życia, również na politykę. Ahimsa przewiduje metody walki ze

złem i osobami, które powodują niesprawiedliwość czy cierpienie. Według koncepcji

Gandhiego należy się przede wszystkim wyzbyć nienawiści do przeciwnika. Celem walki

z przeciwnikiem nie jest pokonanie go, lecz nawrócenie tak, aby zyskać sprzymierzeńca

i cieszyć się z sukcesu osiągniętego przez obie strony. Walka nie powinna być wypełniona

chęcią zemsty, pragnieniem zadania bólu czy nienawiścią. Najskuteczniejszym sposobem

walki jest własne cierpienie, które redukuje nienawiść i chęć odwetu w przeciwniku. Według

Gandhiego przemoc nie jest rozwiązaniem konfliktów i prowokuje tylko zemstę

i uniemożliwia dialog pomiędzy stronami. Użycie siły jest przeciwne założeniom

obywatelskiego nieposłuszeństwa. Gandhi zastosował zasady obywatelskiego

nieposłuszeństwa przede wszystkim do walki o niepodległość Indii.19

Filozofia stworzona przez Gandhiego miała wpływ na wielu wybitnych myślicieli

Zachodu, w szczególności na Martina L. Kinga – działacza na rzecz emancypacji

czarnoskórych obywateli, który w 1964 roku otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

W społeczności światowej dyskusja nad zjawiskiem nieposłuszeństwa obywatelskiego

pojawiła się w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych dwudziestego wieku. W Stanach

18 A. Szutta Obywatelskie nieposłuszeństwo, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2011, s. 919 Ibidem, s. 69-71

str. 24

Zjednoczonych w tym okresie czarnoskórzy Amerykanie protestowali przeciwko przejawom

dyskryminacji oraz segregacji rasowej. Wydarzenie, które miało miejsce 1 grudnia 1955 roku,

tak zwane „Montgomery bus boycott” zapoczątkowało falę strajków. Rosa Parks, czarnoskóra

kobieta została aresztowana w miejscowości Montgomery, za sprzeciwienie się białemu

człowiekowi, który chciał żeby ustąpiła mu miejsce siedzące. Następstwem tego wydarzenia

były protesty i bojkot autobusów przez czarnoskórych, nie tylko w Montgomery ale również

w innych miastach. Protesty doprowadziły do rozpatrzenia sprawy przez Sąd Najwyższy.

1 grudnia 1956 roku zostało wydane orzeczenie, które stwierdzało segregację rasową

w środkach komunikacji za niezgodną z Konstytucją Stanów Zjednoczonych. Sukces

przeprowadzonych protestów przyczynił się do zwiększenia akcji i kampanii

nieposłuszeństwa obywatelskiego na przełomie lat 50 i 60 XX wieku. Organizacje, które

inicjowały protesty to między innymi:

Congress of Racial Equality (CORE) – James Farmer założyciel organizacji był pod

wielkim wrażeniem osiągnięć filozofii non violence Gandhiego. W latach 40 XX

wieku założył organizację, w której angażowali się przede wszystkim biali obywatele

z północnych stanów USA.

Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC) – organizacja skupiająca

czarnoskórą młodzież.

Southern Christian Leadership Conference (SCLC) – współzałożycielem był Martin L.

King Jr., organizacja powstała po sukcesach protestów i bojkotów autobusów.

Jedną z najbardziej znanych kampanii, w którą był zaangażowany Martin Luther King to

kampania w mieście Birmingham w 1963 roku. Podczas pokojowej akcji przeciwko

segregacji rasowej, policja w bardzo brutalny sposób pobiła protestujących. Amerykańskie

i światowe media transmitując to zajście, nadały rozgłos sprawie. Społeczeństwo

amerykańskie początkowo bardzo negatywnie nastawione do protestów czarnoskórych

obywateli, po obejrzeniu relacji z Birmingham, poczuło współczucie i zrozumienie dla

argumentów osób zaangażowanych w akcję. Po protestach w 1964 roku prezydent Kennedy

dołożył starań, aby została przyjęta ustawa Civil Rights Act, która całkowicie znosiła

segregację rasową. Martin Luther King, który do dzisiaj jest symbolem walki z dyskryminacją

czarnoskórych osób został zastrzelony 4 kwietnia 1968. Oprócz zaangażowania w

emancypację czarnoskórej mniejszości Martin L. King jest autorem wielu pism, których

tematem jest obywatelskie nieposłuszeństwo. Najczęściej komentowanymi działami autora są:

„Letter from Birmingham Jail” oraz „Stride Toward Freedom” o wydarzeniach z

str. 25

Montgomery. Wielki wpływ na twórczości i poglądy Martina L. Kinga mieli przede

wszystkim Mahatma Gandhi oraz Henry David Thoreau. Esej dotyczący obywatelskiego

nieposłuszeństwa Thoreau, King uważał za swój pierwszy kontakt intelektualny z teorią

oporu bez używania aktów przemocy.20 King tak jak wcześniej Thoreau i Gandhi uważał

strategię nie uciekania się do przemocy, jako naczelny punkt koncepcji walki politycznej. Dla

Kinga nie stosowanie przemocy było środkiem do pokonania przeciwnika, uważał, że nie jest

to bierna postawa, lecz prowadzi do zdobycia przychylności wroga, doprowadzenia do

dialogu. W późniejszych latach uzupełnił swój pogląd, twierdził, że akcja protestacyjna może

mieć też na celu wywołanie kryzysu, aby doprowadzić do sytuacji w której oponenci są

zmuszeni do rokowań. King wielokrotnie podkreślał, że podczas walki trzeba przygotować się

na możliwość stosowania przemocy ze strony przeciwników, jednak nie można odpowiadać

przemocą na przemoc. Przyjął takie samo stanowisko jak Gandhi, uważał, że nie można czuć

nienawiści do przeciwników politycznych, według niego kwintesencją nieposłuszeństwa

obywatelskiego jest nie tylko zaprzestanie używania siły fizycznej, ale przede wszystkim

odnoszenie się ze zrozumieniem

i miłością oraz przejawianie dobrej woli w dialogu ze wszystkimi, nawet z osobami

zadającymi ból. Koncepcja obywatelskiego nieposłuszeństwa, używana w latach 50 i 60 XX

wieku została uznana na całym świecie jako bardzo efektywna strategia prowadząca do zmian

społecznych. Metody stosowane przez protestujących w Stanach Zjednoczonych w znaczący

sposób doprowadziły do przyspieszenia zmiany amerykańskiego systemu prawnego.21

Nieposłuszeństwo obywatelskie okazało się być najmniej krwawym sposobem walki

z dyskryminacją czarnoskórych obywateli.

Koncepcja obywatelskiego nieposłuszeństwa była wykorzystywana nie tylko

w odniesieniu do walki z segregacją rasową. Również w akcjach organizowanych w USA

przeciwko wojnie w Wietnamie, oraz w Europie w angielskich protestach przeciwko broni

nuklearnej. W działalności wielu ruchów obywatelskich w Bloku Wschodnim na przykład

w polskiej organizacji „Solidarność” można doszukać się używania strategii obywatelskiego

nieposłuszeństwa. Coraz częstsze stosowanie takich form protestu zainteresowało społeczność

naukową, która podzieliła się na zwolenników i przeciwników tego typu rozwiązań. W 1961

roku Amerykańskie Towarzystwo Filozoficzne zorganizowało sympozjum naukowe „Political

Obligation and Civil Disobedience”, które stało się pierwszą oficjalną okazją do poruszenia

zagadnienia obywatelskiego nieposłuszeństwa przez społeczność akademicką. Od czasu

20 M. L. King Stride Toward Freedom, Harper & Brothers Publishers, Nowy Jork 1960, s.72 21 A. Szutta, Obywatelskie nieposłuszeństwo, op. cit., s. 10-13

str. 26

sympozjum do połowy lat osiemdziesiątych opublikowano wiele książek, artykułów oraz

antologii dotyczących tego tematu. Najwybitniejsi autorzy publikacji z zakresu

obywatelskiego nieposłuszeństwa to między innymi: Hugo A. Bedau, John Rawls, Abe

Fortas, Ronald Dworkin, Peter Singer.

2. Metody nieposłuszeństwa obywatelskiego w kampaniach Amnesty International.

Amnesty International w swoich działaniach koncentruje się przede wszystkim na

dialogu oraz na użyciu pokojowych form rozwiązywania sytuacji, w których dochodzi do

łamania praw człowieka. Od ponad 50 lat organizacja przygotowuje projekty i akcje, których

bazą i metodami są przejawy obywatelskiego nieposłuszeństwa. Udział w kampaniach jest

sprzeciwem obywateli z całego świata wobec przypadków nie przestrzegania praw człowieka.

Najczęściej stosowanymi przez Amnesty International metodami nieposłuszeństwa

obywatelskiego w ich kampaniach są: bojkot, petycja oraz manifestacja. Poprzez

zastosowanie tych środków mają możliwość wpłynąć na przedstawicieli rządów, opinię

publiczną oraz media.

2.1 Bojkot

Zjawisko bojkotu powstało około 1880 roku, termin ten pochodzi od nazwiska

Charlesa Cunninghama Boycotta, który był brytyjskim kapitanem oraz powszechnie

nielubianym zarządcą majątków ziemskich w Irlandii. W skutek presji, którą wywierał, osoby

dzierżawiące ziemię zrezygnowały z utrzymywania kontaktów towarzyskich jak również

ekonomicznych z Boycottem oraz jego rodziną. Działania te spotkały się z aprobatą Ligii

Irlandzkiej oraz zyskały duży rozgłos. Termin bojkot został wprowadzony do powszechnego

użytku przez Jamesa Redpatha – amerykańskiego dziennikarza oraz Johna O’Malleya –

irlandzkiego pastora. „Słownik języka polskiego” definiuje bojkot jako: „częściowe lub

zupełne zerwanie stosunków (np. politycznych, handlowych, towarzyskich) z określoną

organizacją, państwem czy osobą w celu wywarcia nacisku lub wyrażenia protestu”22.

Powszechność stosowania zjawiska jakim jest bojkot przypadł dopiero na okres,

w którym w gospodarce wykształciły się w pełny sposób zasady kapitalistycznego rynku.

22 Słownik języka polskiego, t. I, red. M. Szymczak, Warszawa 1993.

str. 27

Bojkot jest jedyną skuteczną metodą walki o grupowe interesy, w systemie gospodarczym,

którego jednym z głównych celów jest masowa konsumpcja dóbr oraz usług. Metoda ta jest

skuteczna ponieważ w wielu przypadkach powoduje straty finansowe. Bojkot ekonomiczny

ma różne rodzaje między innymi: strajk – czyli odmowa współpracy. Pojawia się

w stosunkach pomiędzy pracodawcami i pracownikami, jak również w polityce, powodując

zawieszenie współpracy dyplomatycznej, kulturalnej oraz stosunków gospodarczych z jakimś

państwem. Przykładem skutecznej formy bojkotu państwowego jest działalność Mahatmy

Gandhiego oraz ruchu narodowo – wyzwoleńczego w Indiach. Indyjski Kongres Narodowy

przyjął rezolucję, która doprowadziła do bezpośredniego bojkotu brytyjskiej kultury, szkół,

college’ów a przede wszystkim brytyjskich towarów. 23

Bojkot jako walka bez użycia przemocy jest zagadnieniem rozważanym przez

socjologię polityki. Publikacje socjologiczne włączają bojkot do „akcji bezpośrednich” obok

pikiet, strajków oraz wieców. „Akcja bezpośrednia” definiowana jest jako bezpośrednie

działanie, ingerencja w zaistniałą sytuację, poprzez stosowanie bojkotu, strajków czy wieców.

Nie stosuje się negocjacji, działań na drodze sądowej lub systemu przedstawicielskiego.

Działania bezpośrednie odwołują się do odmowy posłuszeństwa. Gene Sharp określił metody

bojkotu, w których nie używa się przemocy i podzielił je na trzy kategorie:

Metody protestu i perswazji

Metody nonkooperacji

Metody interwencji

Pierwsza kategoria metod zawiera: listy otwarte, publiczne przemówienia, petycje, publikacje,

pochody, ulotki, hasła, wiece oraz inne symboliczne akcje protestacyjne. Działania te muszą

być czynnym protestem, określonym zachowaniem w sytuacji konfliktowej, a nie tylko

wyrażeniem poglądów czy reakcją słowną. Druga kategoria prowadzi do celowego zerwania

ustalonej lub przyjętej formy współpracy ze stroną skonfliktowaną. Sharp do tej kategorii

zalicza bojkot i strajk, opisuje w swojej publikacji 106 sposobów stosowania metod

nonkooperacji. Autor wyróżnia trzy techniki: nonkooperacje ekonomiczną, społeczną oraz

polityczną. Pierwszy z wyróżnionych sposobów odnosi się do odrzucenia podejmowania lub

kontynuowania stosunków ekonomicznych takich jak na przykład sprzedaż i kupno, odmowa

uregulowania należności oraz wycofanie depozytów bankowych. Kategoria ta obejmuje

również strajki ekonomiczne. Nonkooperacja społeczna może przejawiać się jako ostracyzm

23 K. Jasiecki, M. Molęda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing…, op. cit., s. 174

str. 28

czyli zaprzestanie kontaktów z osobami lub grupami osób, odmowa udziału

w uroczystościach lub bojkot pewnych instytucji. Nonkooperacja polityczna prowadzi do

bojkotu instytucji władzy, organów władzy czy wyborów.

Kategoria trzecia czyli metody interwencji definiowane są przez autora jako techniki

prowadzące do zaburzenia wzorów zachowań oraz istniejących stosunków. Sharp określa 41

sposobów interwencji, jednak dwie z nich są najbardziej znane poprzez działalność ruchu na

rzecz emancypacji mniejszości w Stanach Zjednoczonych:

Sit-in – czyli protest poprzez zajmowanie określonych miejsc użyteczności publicznej

i pozostawanie tam pomimo interwencji służb publicznych.

Stall-in – akcja protestacyjna polegająca na przedłużaniu działań przez klientów

w instytucjach, w których prowadzony jest protest.

Bojkot umieszczony jest w kategorii nonkooperacji jednak w obywatelskim

nieposłuszeństwie wykorzystywane są również takie metody jak między innymi: protest,

interwencja lub perswazja. Metody nie używania przemocy są stosowanie zarówno w ruchach

społecznych jak i w stosunkach wewnątrz państwowych jak np. walka między partiami

politycznymi.

Strategia, która jest podejmowana w działaniach bezpośrednich (zawierających bojkot)

opiera się przede wszystkim na odmowie posłuszeństwa i współpracy. Odmowa współpracy

bardzo często ma wyraz sprzeciwu moralnego. Bojkot i strajk mają na celu postawienie

strony, z którą prowadzony jest konflikt w sytuacji przymusu (np. ekonomicznego). Gene

Sharp wykazuje związek pomiędzy stosowaniem przez władzę przemocy czy represji wobec

dobrze zorganizowanej akcji protestacyjnej, a wzrostem popularności lub akceptacji

protestujących pośród opinii publicznej. Określa to terminem „politycznego dżiu-dżitsu”.

Represje, które mogą być przez społeczeństwo postrzegane jako niesprawiedliwe nie

prowadzą do załamania akcji protestacyjnej, lecz bardzo często prowadzą do zmian na

korzyść represjonowanych. W teoretycznym ujęciu metody politycznego dżiu-dżitsu działania

mogą spowodować delegitymizację władzy, która stosowała represję, oraz zwiększać zasięg

obywatelskiego nieposłuszeństwa. 24

Organizacje stosujące metody obywatelskiego nieposłuszeństwa i lobbingu takie jak

Amnesty International wykorzystują bojkot w swoich działaniach. Do określenia tego typu

sytuacji wykorzystywany jest termin „lobbing konsumencki”. Amnesty International

24 Ibidem., s. 175-176

str. 29

zastosowała tę metodę do walki z produkcją wyrobów prowadzoną w chińskich obozach

pracy przymusowej. Przedstawiciele organizacji apelowali do społeczności światowej

o zaprzestanie kupowania towarów, które produkowane są w ten sposób. O sytuacji w

chińskich obozach pracy informowały raporty publikowane przez ośrodek zajmujący się

badaniem warunków pracy w Azji – Asia Monitor Ressource Centre. Stwierdzono między

innymi nieludzkie warunki pracy w prowincji Guandong w Chinach. Kobiety zajmujące się

produkcją pracowały 14 godzin dziennie w ciemnych pomieszczeniach. Między innymi

organizacja Amnesty International wezwała do bojkotu takich marek jak Adidas, Nike,

Reebok. Osoby reklamujące produkty tych firm jak sportowcy Michael Jordan i Andre Agassi

otrzymali listy protestacyjne, w których apelowano o zrezygnowanie z wspierania rażących

naruszeń warunków pracy.

2.2 Petycja

Jedną z najstarszych technik wykorzystywanych w nieposłuszeństwie obywatelskim

jest petycja. Polega ona na zebraniu jak największej ilości podpisów zwolenników pod jakimś

projektem lub apelem. Wymaga konsekwencji w realizacji oraz dobrej organizacji w

zbieraniu podpisów. Petycje wykorzystywane są do rozmaitych celów społecznych. Jest to

bardzo popularne narzędzie wykorzystywane przez zwolenników jak i przeciwników

projektu. Przykładem wykorzystywania petycji jako popularnego oręża była wiosna 1989

roku podczas prac nad ustawą antyaborcyjną w Polsce. „Pomiędzy styczniową a majową

debatą w Sejmie w 1991 r., odbywały się konsultacje społeczne, w ramach których przesyłano

petycje i listy, wyrażające poparcie dla stanowiska pro life (na rzecz życia) bądź pro choice

(na rzecz wyboru)”25.

Współczesną formą petycji są masowe kampanie listowe (mailing). Celem mailingu

jest dotarcie do jak największej grupy osób i uzyskanie ich poparcia dla sprawy lub projektu.

Istnieją warunki, które muszą zostać spełnione aby mailing był efektywny:

Masowe kampanie listowe powinny mieć jak najszerszy zasięg, jednak masowe

wysyłanie listów jest stosunkowo kosztowne. Aby zwiększyć masowość kampanii,

można wykorzystać Internet, co również w znaczący sposób obniży koszty. Ta

formuła bardzo często wykorzystywana jest w działalności organizacji takich jak na

25 R. Siemieńska, Kobiety: nowe wyzwania. Starcie przeszłości z teraźniejszością, IS UW, Warszawa 1999, s. 112

str. 30

przykład Amnesty International. Powszechna dostępność Internetu umożliwia szybką

reakcję na zjawisko łamania praw człowieka, jak również umożliwia przyłączenie się

do petycji nieograniczonej liczby osób.

W mailingu warto brać pod uwagę i wykorzystywać sieci stowarzyszeń oraz ich

oddziały lokalne. Amnesty International, wykorzystuje oddziały lokalne między

innymi do koordynowania corocznej akcji pisania listów.

W kampaniach listowych powinno się przede wszystkim zwracać do osób

zainteresowanych konkretnym problemem lub kwestią. Zwiększa to

prawdopodobieństwo poparcia dla projektu.

Powinno się również jak najbardziej ułatwić zadanie osobom zainteresowanym

danym problemem. Umieszczać gotowe wzory listów, na których umieszczone są

adresy i znaczki. Amnesty International publikuje wzory listów w prasie oraz

zamieszcza na stronie internetowej gotowe petycje, pod którymi wystarczy się

podpisać. 26

Amnesty International bardzo często wykorzystuje tą metodę do osiągania celów

i zaprzestania łamania praw człowieka. Najpopularniejszą akcją organizacji w której

wykorzystuje się masowe wysyłanie listów i petycji to „Maraton Pisania Listów”27. Co roku w

dniach 10 -11 grudnia na terenie całej Polski tysiące ludzi spotyka się w organizowanych

przez Amnesty International miejscach i bierze udział w masowym pisaniu listów w obronie

osób, których prawa zostały złamane. Podczas maratonu, który trwa 24 godziny pisane są

ręcznie listy, apelujące do organów państwowych o uwolnienie kilkunastu konkretnych osób.

Do akcji przyłączyć się może każdy, kto tylko czuje chęć zmiany rzeczywistości, kto chce

pomóc osobom bezprawnie przetrzymywanym. Data 10 grudnia nie jest przypadkowa, jest to

rocznica uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Warszawski oddział Amnesty

International jest inicjatorem tej akcji, którą z czasem zaczęto organizować na całym świecie,

między innymi w: Austrii, Algierii, Bangladeszu, Belgii, Boliwii, Burkina Faso, Chorwacji,

Danii, Ekwadorze, Egipcie, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Islandii, Indiach, Izraelu,

Japonii, Jemenie, Kanadzie, Luksemburgu, Mali, Niemczech, Norwegii, Nowej Zelandii,

Peru, Portugalii, Rosji, Słowacji, Szwajcarii, USA, Wielkiej Brytanii.28 Według danych

zamieszczonych na strony internetowej Maratonu Pisania Listów: „W 2008 roku w Polsce

powstało niemal 80000 listów, zaś na całym świecie – ok. 295000. W 2009 roku napisaliśmy 26 K. Jasiecki, M. Molęda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing…, op. cit., s. 177-17927 Strona Internetowa Maratonu Pisania Listów, http://amnesty.org.pl/maraton2011/ data odczytu: 22.05.201228 Maraton Pisania Listów na świecie, http://amnesty.org.pl/maraton2011/index.php/o-maratonie/maraton-pisania-listow-na-swiecie/ data odczytu: 22.05.2012

str. 31

w Polsce już ponad 108000 listów, natomiast w 2010 roku na świecie zostało napisanych

ponad 636000 listów, w tym w Polsce 145895 listów. Z roku na rok jest coraz więcej listów,

więcej osób angażuje się w działania na rzecz praw człowieka, a siła naszego działania jest

coraz większa.”29 W efekcie organizowania Maratonu Pisania Listów co roku kilka lub

kilkanaście osób zostaje uwolnionych lub ochronionych przed dalszymi przejawami łamania

ich praw. Skuteczność wysyłania listów przez zwykłych obywateli, jest bardzo wysoka.

Niektóre osoby, które uczestniczą w Maratonie, dostają odpowiedź lub otrzymują

podziękowania od osób uwolnionych dzięki listom. Amnesty International oprócz

organizowania Maratonu, w ciągu całego roku działa poprzez Pilne Akcje. Publikowanie

historii osób, które stały się ofiarami łamania praw człowieka, prowadzi do podpisywania

i wysyłania petycji przez cały rok. Dzięki tego typu akcjom ludzie z całego świata mają

okazję realnie wpłynąć na los więźniów sumienia. Co roku do promowania Maratonu i

Pilnych Akcji przyłączają się autorytety polityczne, aktorzy, muzycy oraz dziennikarze.

2.3 Manifestacja

Dobrze zorganizowana manifestacja jest metodą najbardziej zwracającą uwagę nie

tylko mediów lecz również potencjalnych zwolenników. W największym stopniu służy

nagłośnieniu idei, szczegółowe informacje nie są przedstawiane podczas manifestacji. Opinia

publiczna zajmuje stanowisko pozytywne lub negatywne w zależności od sympatii lub

antypatii jaką darzą aktorów manifestacji. Naczelnym celem jest uzyskanie jak największego

rozwoju, osiągane jest to poprzez zaangażowanie jak największej liczby osób lub

wykorzystanie nietypowych, zwracających uwagę pomysłów podczas przeprowadzania

manifestacji. Negatywnymi aspektami organizowania manifestacji są:

Organizacja manifestacji jest kosztowna (czynnik ten nie jest brany pod uwagę, gdy

np. protestujący przyjeżdżają na miejsce manifestacji na swój koszt).

Manifestacja może przekroczyć granice legalności, protestujący mogą zachowywać

się agresywnie, może dojść do szkód materialnych lub poważnych utrudnień

komunikacyjnych.

Manifestacja jest efektywnym sposobem na dotarcie do opinii publicznej, jednak

organizowane są zwykle, gdy proces decyzyjny jest w zaawansowanej fazie, co może

29 Dane zamieszczone w zakładce „O Maratonie” http://amnesty.org.pl/maraton2011/index.php/o-maratonie/ data odczytu:22.05.2012

str. 32

skutkować zmniejszeniem jej skuteczności. Manifestacja zazwyczaj jest stosowana jako

ostateczna metoda działania, którą stosuje się po wykorzystaniu wszystkich innych środków.

Ważnym warunkiem udanej manifestacji jest siła grupy i dobra organizacja. Tylko takie

działania kończą się sukcesem. Brak organizacji w grupie prowadzi jedynie do utraty środków

finansowych przeznaczonych na manifestacje. Technika ta powinna być odpowiednio

kontrolowana i nadzorowana.30

Manifestacje organizowane przez organizacje, które bronią praw człowieka często

spotykają się z ostrą reakcją władz państwowych. Amnesty International śledzi los osób

uwiezionych za uczestniczenie w pokojowych demonstracjach. W swojej działalności

organizacja również wykorzystuje manifestacje. Na terenie Polski wiele razy używano tej

metody w ramach obrony praw człowieka. W 2006 roku w Poznaniu zorganizowano

manifestację pod Konsulatem Rosyjskim w ramach hasła: „Prawa zamiast kwiatów”.31 Celem

akcji było zwrócenie uwagi na niepokojący problem jakim jest przemoc wobec kobiet

w Rosji. Prawo rosyjskie nie uznaje przemocy domowej za przestępstwo. Organizacja

alarmowała: „Według raportu Amnesty International w 2003 roku z rąk swoich byłych lub

obecnych partnerów straciło życie 9 tysięcy kobiet. Ofiary nie mają gdzie szukać pomocy, bo

w całym kraju liczącym ponad 144 miliony mieszkańców, jest tylko kilka schronisk dla ofiar

przemocy”.32 Osoby uczestniczące w manifestacji, między innymi zbierały podpisy pod

petycją do prezydenta Putina. W 2008 roku we Wrocławiu miała miejsce manifestacja pod

hasłem: „Wrocław przeciwko przemocy w Tybecie”. Podczas akcji zbierano podpisy pod

petycją do prezydenta Chińskiej Republiki Ludowej. Apelowano o zwolnienie z więzień

tybetańskich demonstrantów, opublikowanie informacji o aresztowanych oraz umożliwienie

dostępu do Tybetu dziennikarzom i niezależnym obserwatorom. Amnesty International

wzywało również rząd chiński o zapewnienie dostępu do prawników i opieki medycznej, jak

również o zaprzestanie stosowania tortur i udostępnienia wszystkich informacji o losie

zatrzymanych Tybetańczyków.33 Kolejnym przykładem manifestacji zorganizowanej przez

Amnesty International jest „Dzień Milczenia” w Trójmieście, również w 2008 roku. Akcja

organizowana na całym świecie, dotyczy sprzeciwu wobec złego traktowania osób

30 K. Jasiecki, M. Molęda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing…, op. cit., s. 180-18131„ Poznań – Prawa zamiast kwiatów”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/4614/224 data odczytu: 20.05.201232 „Poznań – Prawa…” op. cit.33 „Wrocław przeciwko przemocy w Tybecie”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/6041/224 data odczytu: 21.05.2012

str. 33

o odmiennej orientacji seksualnej. Manifestacja zorganizowana w Gdańsku pod pomnikiem

Neptuna, wzbudziła duże zainteresowanie przechodniów. Pochód poświecony był pamięci

Lawrence’a Kinga, piętnastoletniego kalifornijskiego ucznia, który został zastrzelony przez

swojego kolegę z powodu odmiennej orientacji seksualnej.34 Amnesty International walczy

z wszelkimi przejawami dyskryminacji, również jeżeli jest ona na tle orientacji seksualnej.

3. Projekty edukacyjne na rzecz praw człowieka Amnesty International.

Podstawy praw człowieka zawarte są w przeważającej większości systemów

filozoficznych i religijnych. Każda jednostka ma zagwarantowane prawo z tytułu

człowieczeństwa. Prawa człowieka przysługują bez względu na płeć, pochodzenie, rasę,

poglądy polityczne czy orientację seksualną. Respektowanie tych praw jest podstawą

demokracji, wolności, sprawiedliwości oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Bardzo

ważną kwestią jest edukacja i rozwijanie świadomości w społeczeństwie odnośnie praw

człowieka.

Amnesty International za jeden z priorytetów swojej działalności uważa edukację

praw człowieka. Edukacja o prawach człowieka jest to mobilizacja do różnorodnych działań,

które zmierzają do rozwijania wiedzy na ten temat oraz do aktywizacji społeczeństwa

w walce o poszanowanie praw człowieka. Edukacja w tym zakresie jest efektywna, zawiera

nie tylko teoretyczne zagadnienia, ale przede wszystkim skupia się na działaniach.

Świadomość obywatelska o prawach, które są zagwarantowane każdej jednostce prowadzi do

zmiany zachowań oraz postaw. W perspektywie czasu skutkuje powszechnym wśród

obywateli respektowaniem praw. Rozszerza również horyzonty, uczy walki o swoje

przekonania oraz prawa innych jednostek. Edukacja praw człowieka ma bardzo duże

znaczenie dla społeczności globalnej – prowadzi do tworzenia bardziej sprawiedliwego

świata. Głównymi wartościami, które próbuje się przekazać przez edukację praw człowieka

są: solidarność, równość, wolność, sprawiedliwość, pokój, godność. Prowadzi do

ukształtowania

w społeczeństwie postaw: odpowiedzialności, uczciwości, otwartości na innych ludzi.

Wojciech Chytrowski w swoim referacie pod tytułem „Edukacja do praw i wolności

człowieka w obliczu nowych wyzwań” zaznacza: „nauczanie praw człowieka to także

34 „Trójmiasto – Dzień Milczenia”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/6241/224 data odczytu: 21.05.2012

str. 34

kształtowanie odwagi cywilnej i zachęcanie do występowania przeciwko złym decyzjom

władzy państwowej, oświatowej czy dyrekcji szkoły”35. Amnesty International jest autorem

wielu projektów edukacyjnych zarówno w skali globalnej jak i lokalnej.

3.1 Edukacja dla godności.

Międzynarodowy projekt Amnesty International „Edukacja dla godności”, która

opiera się na prowadzonej kampanii o tytule „Żadamy godności”36. Przedmiotem kampanii

jest wskazanie, że ubóstwo to nie tylko brak środków finansowych, ale przede wszystkim

brak respektowania praw człowieka, brak bezpieczeństwa i brak możliwości podejmowania

decyzji o swoim życiu. Organizacja wierzy w poprawę życia ludzi na całym świecie, poprzez

szanowanie podstawowych praw człowieka. Priorytetem jest uznanie przez władze prawa

głosu każdego człowieka, jak również zapewnienie podstawowych środków do życia jak

wody, żywności, opieki medycznej, edukacji i miejsca zamieszkania. Według Amnesty

International powszechne respektowanie praw człowieka doprowadzi do wyjścia milionów

osób z ubóstwa. Celem projektu „Edukacja dla godności” jest prowadzenie debaty wśród

młodych ludzi i ich nauczycieli na temat ubóstwa – jako braku środków do życia, jak również

jako braku prawa głosu czy poczucia marginalizacji. Projekt przybliża młodym ludziom

sytuację ludzi ubogich i mobilizuje ich do aktywnego szukania rozwiązań tego problemu.

Poprzez edukację o ubóstwie, dokładniej widać zagadnienie jakim są prawa człowieka. Brak

poszanowania podstawowych praw prowadzi do ubóstwa. Amnesty International prowadzi

akcje, które mają na celu uświadamianie o uniwersalności i niepodzielności praw człowieka.37

Amnesty International zakłada następujące rezultaty projektu:

„Młodzi ludzie oraz ci, którzy z nimi pracują (nauczyciele/ multiplikatorzy) w trzech

państwach biorących udział w projekcie, znacznie lepiej rozumieją związek między

biedą i prawami człowieka (dzięki zapewnieniu odpowiednich narzędzi, środków,

materiałów, dzięki kontaktom i kooperacją z partnerami wymian, nauczycielami

i uczniami z krajów rozwijających się).

35 W. Chytrowski, Edukacja do praw i wolności człowieka w obliczu nowych wyzwań, [w:] Prawa i wolności człowieka w edukacji demokratycznego państwa. Materiały I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej, Siedlce 1999, s. 215-23636 O kampanii „Żądamy godności”, Amnesty International http://amnesty.org.pl/badz-aktywny/kampanie/zadamy-godnosci.html data odczytu: 30.05.201237 Cele projektu „Edukacja dla godności”, http://edukacjadlagodnosci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=20&d6964af68b2202e39dcdbcbb84764fde=84c902a6abefbf91f2eb31e80e93e93b data odczytu: 30.05.2012

str. 35

Grupa trenerów będzie potrafić przeprowadzić interaktywne zajęcia i korzystać

z podejścia „aktywnego uczestnictwa” podczas pracy z młodymi ludźmi, którzy

poznają związek między ubóstwem i prawami człowieka i którzy będą zachęceni do

przełożenia tej wiedzy na prawdziwe działania, mające na celu walkę z ubóstwem

i pomagające w lepszym zrozumieniu stosunku między krajami Globalnej Północy

i Południa.

Młodzi ludzie zdają sobie sprawę z podjęcia faktycznych działań popartych prawami

człowieka, które prowadzą do redukcji problemu ubóstwa oraz są wyposażeni

w wiedzę i odpowiednie narzędzia by takowe działania podejmować.”38

Projekt będzie przeprowadzany na terenie trzech krajów – Polski, Słowenii oraz Włoch.

W ciągu 3 lat od 2010 do 2013 roku, obejmie ponad 3 tysiące nauczycieli, trenerów oraz

dotrze do pod 47 tysięcy młodych ludzi.39

Zdjęcie: Logo projektu „Edukacja dla godności”

38 Zakładane rezultaty projektu, „Edukacja dla godności”, http://edukacjadlagodnosci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=20&d6964af68b2202e39dcdbcbb84764fde=84c902a6abefbf91f2eb31e80e93e93b data odczytu: 30.05.201239 Dane liczbowe zamieszczone na stronie Amnesty International: http://amnesty.org.pl/badz-aktywny/edukacja/nasze-projekty/edukacja-dla-godnosci.html data odczytu: 30.05.2012

str. 36

Źródło: http://amnesty.org.pl/typo3temp/pics/83ce0f81e5.jpg

3.2 Prawa Człowieka – Edukacja – Działanie.

Polski oddział Amnesty International o 2002 do 2009 roku partycypował w projekcie

„Prawa Człowieka – Edukacja – Działanie”, który był finansowany ze środków norweskiego

oddziału Amnesty International. Partnerami w projekcie były takie organizacje jak Centralny

Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie oraz Związek Harcerstwa Polskiego. Celem

projektu była walka dyskryminacją oraz nietolerancją, zjawiskiem agresji. Adresatami

kampanii byli uczniowie, nauczyciele, dziennikarze i harcerze. Polski Rzecznik Praw

Obywatelskich popierał projekt organizowany przez Amnesty International. Ideą projektu

było prowadzenie szkoleń dla osób, którzy po ich zakończeniu przekazywali zdobytą wiedzę

innym. Członkowie Amnesty International promowali ideę praw człowieka w różnych

środowiskach, docierając do wielu grup. Organizacja opublikowała materiały na potrzeby

lokalnych grup. Projekt realizowany był nie tylko Polsce, obejmował 10 państw. Amnesty

International na bieżąco informowała o podjętych działaniach w ramach realizowanego

projektu na terenie tych państw. Przykładowo oddział w Maroku adresował działania do

nauczycieli oraz organizacji pozarządowych, które specjalizują się w zakresie ochrony praw

kobiet i dzieci. Co więcej podjęto pracę z władzami więziennymi. Amnesty International

w Indiach prowadziło kampanie wśród studentów na temat praw kobiet i wśród urzędników

pracujących w Sądach w zakresie zapewnienia uczciwych procesów. W Republice

Południowej Afryki skoncentrowano się na tematyce walki z ksenofobią, przybliżeniu

str. 37

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka oraz zapobieganiu rozprzestrzeniania się chorób

takich jak HIV/AIDS. Program angażował przede wszystkim młodzież, organizacje

pozarządowe oraz rdzenne społeczności. W Tajlandii oraz Słowenii skupiano się na temacie

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, kampania skierowana była do młodzieży,

studentów oraz w Słowenii również do policjantów. Turecki oddział Amnesty International

szerzyli zasady praw człowieka w placówkach szkolnych oraz pośród islamskich

duchownych. Priorytetowym tematem była walka z przejawami dyskryminacji, szczególnie

kobiet. Podczas realizowania projektu powstało 136 Grup Szkolnych Amnesty International,

oraz zespoły edukacyjne zajmujące się edukacją praw człowieka w Polsce.40

Zdjęcie: Logo projektu „Prawa człowieka – edukacja – działanie”

Źródło: http://amnesty.org.pl/uploads/pics/REAP_02.jpg

Rozdział III

Więźniowie sumienia.

40 „Prawa Człowieka – Edukacja – Działanie”, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/badz-aktywny/edukacja/nasze-projekty/prawa-czlowieka-edukacja-dzialanie-reap.html data odczytu:31.05.2012

str. 38

Amnesty International w swojej działalności bardzo aktywnie działa na rzecz

uwolnienia więźniów sumienia. Po raz pierwszy tego sformułowania użył Peter Benenson41 na

określenie osoby uwięzionej z powodu wyznawanych przez siebie wartości, poglądów –

politycznych i religijnych. Co więcej uwiezienia, których przyczyną jest pochodzenie, płeć,

kolor skóry, tożsamość narodowa czy orientacja seksualna. Amnesty International

interweniuje w przypadkach, gdy osoba ukarana z wyżej wymienionych powodów nie

nawoływała do stosowania przemocy lub jej nie stosowała. W prowadzonych działaniach

Amnesty International stosuje rozróżnienie pomiędzy więźniami politycznymi a więźniami

sumienia. Więzień polityczny dla organizacji to osoba, której działania są motywowane

polityką, jego czyny lub motywacje polityczne stają się pretekstem do uwięzienia przez

władze. Na całym świecie więźniowie polityczni przetrzymywani są latami w więzieniach bez

procesów czy kontaktu z prawnikami. Jest to jawnym pogwałceniem prawa

międzynarodowego, jednak takie sytuacje zdarzają się w wielu krajach. Amnesty

International jako organizacja dla której priorytetem jest ochrona praw człowieka bez

względu na zaangażowanie aresztowanego w politykę, działa na rzecz przeprowadzenia

rzetelnego procesu, który doprowadzi do uwolnienia lub skazania osoby więzionej.

Społeczność międzynarodowa musi być informowana na bieżąco o sytuacji prawnej

aresztowanego, aby zapobiec ewentualnym uchybieniom. Termin „więzień polityczny” może

określać tak zwanych „więźniów sumienia” oraz osoby, które w swojej działalności

nawoływały lub stosowały przemoc. Amnesty International apeluje o natychmiastowe

uwolnienie jedynie „więźniów sumienia”. Posługiwanie się przez organizację terminem

„więźniów politycznych” nie prowadzi do zajęcia przez Amnesty International stanowiska

wobec poglądów politycznych aresztowanego lub do zmiany jego sytuacji. Przykłady osób

wobec których organizacja zastosowała termin „więźniów politycznych” to między innymi:

„Faktyczny lub domniemany członek zbrojnego ugrupowania politycznego oskarżony

o „zdradę stanu” lub „usiłowanie dokonania przewrotu”;

Osoba oskarżona lub skazana za przestępstwo pospolite popełnione w ramach aktu

politycznego, na przykład: na demonstracji związku zawodowego czy organizacji

rolników;

Kobieta oskarżona lub skazana za zamordowanie męża, który się nad nią znęcał, o ile

proces odbywa się według dyskryminującego prawa dotyczącego obrony koniecznej;

41 P. Benenson, „Zapomniani Więźniowie”, The Observer Sunday 28 May 1961

str. 39

Osoba oskarżona lub skazana za przestępstwo pospolite, jak morderstwo czy rabunek,

dokonane z motywów politycznych, albo za niezapłacenie podatków z przyczyn

ideologicznych.”42

Wiele państw utrzymuje, że aresztuje osoby tylko ze względu na moc prawa karnego.

Amnesty International nie podważa wyroków sądów państwowych jedynie apeluje

o bezstronne osądzenie aresztowanych pomimo politycznego wymiaru sprawy i bezzwłoczne

uwolnienie osób, które są więźniami sumienia.

Amnesty International pomimo wielu starań nie zna dokładnej liczby więźniów

sumienia. Państwa o różnych systemach politycznych, zbrojne ugrupowania, rządy

przetrzymują mogą przetrzymywać osoby o których losie społeczność międzynarodowa nigdy

się nie dowie. Poprzez działania takich organizacji jak Amnesty International dowiadujemy

się o osobach przetrzymywanych za swoje poglądy i przekonania, jednak za każdym

ujawnionym nazwiskiem, kryje się wiele innych nieznanych więźniów sumienia. Wśród osób

aresztowanych za swój sprzeciw wobec ideologii lub za wyrażanie swojej „inności” są przede

wszystkim zwykli ludzie, mężczyźni, kobiety, jak również dzieci. Poddawani aresztowaniom

są również wybitni myśliciele i działacze polityczni, osoby publiczne, artyści, prawnicy czy

działacze związkowi, którzy walczą o swoje przekonania. Do aresztowań dochodzi przede

wszystkim ze względu na sprzeciw wobec władzy. Najczęstszymi powodami aresztowań

więźniów sumienia są:

„Zaangażowanie w działalność polityczną bez użycia przemocy, na przykład

uczestnictwo w pracy społecznej na poziomie lokalnym;

Przynależność do domagającej się autonomii grupy etnicznej;

Regularny udział w praktykach religijnych nieakceptowanych przez państwo;

Udział w działaniach związkowych, na przykład w strajkach lub demonstracjach;

Rzekome popełnienie przestępstwa, podczas gdy czyn polegał jedynie na krytyce

władz;

Pisanie alarmistycznych artykułów prasowych o pogwałceniach praw człowieka we

własnym kraju;

Odmowa odbycia służby wojskowej ze względu na przekonania;

Sprzeciw wobec obowiązku posługiwania się językiem urzędowym danego kraju;

Pokrewieństwo z działaczem opozycji;

42 Solidarni z Kubą Więźniowie polityczni, http://www.solidarnizkuba.pl/spoleczenstwo,wiezniowie data odczytu 29.05.2012

str. 40

Bycie kobietą, gdy dochodzi do ograniczenia wolności wyłącznie ze względu na płeć;

Rzeczywista lub domniemana tożsamość seksualna lub zaangażowanie w związki

bądź kontakty z osobami tej samej płci.”43

Organizacja Amnesty International od lat zajmuje się śledzeniem losów więźniów sumienia

i interweniuje by władze państwowe bezzwłocznie uwolniły osoby przetrzymywane za swoje

poglądy lub tożsamość, a nie za faktycznie popełnione przestępstwa. Prawo międzynarodowe

określa w sposób jasny warunki zatrzymywania lub więzienia osób podejrzanych

o popełnienie przestępstwa, które ma podstawę w kodeksie karnym. Amnesty International

prowadzi rejestry i dokładnie monitoruje sytuację osób, które są zatrzymywane przez władzę

za wyznawane przekonania. Na podstawie zebranych informacji, organizacja przeprowadza

wnikliwą analizę i decyduję o przyznanie uwięzionej osobie statusu „więźnia sumienia”.

Decyzja jest podejmowana przez Międzynarodowy Sekretariat. W momencie uznania osoby

za więźnia sumienia organizacja podejmuje wszelkie możliwe kroki i uruchamia procedury

międzynarodowe, które mają doprowadzić do jak najszybszego uwolnienia osoby

przetrzymywanej.

1. Pilne Akcje Amnesty International.

Historia Pilnych Akcji sięga 1972 roku, kiedy w Brazylii była nadużywana przemoc

i stosowane tortury w stosunku do zatrzymanych osób przez przedstawicieli służb

bezpieczeństwa. W londyńskim biurze Amnesty International powstała idea Pilnych Akcji,

która dotyczyłaby szybkiego reagowania na przejawy stosowania tortur w Brazylii,

a w późniejszych latach w innych krajach. 19 marca 1973 roku została oficjalnie ogłoszona

pierwsza Pilna Akcja w związku z zatrzymaniem profesora Luiza Rossiego z Sao Paulo. Po

otrzymaniu pierwszej partii listów służby bezpieczeństwa zagroziły żonie profesora i zmusiły

ją do zaprzeczenia aresztowaniu męża. W późniejszym czasie nawiązała jednak kontakt

z Amnesty International i potwierdziła sytuacje w której znajduje się jej mąż. Po interwencji

organizacji i kolejnej fali listów, służby bezpieczeństwa wyraziły zgodę na umożliwienie

profesorowi Rossiemu widzenia z rodziną. Konsekwencja w wysyłaniu listów do

brazylijskich władz przez Amnesty International doprowadziła do uwolnienia Rossiego

w październiku 1973 roku. W 25 rocznice wydania pierwszej Pilnej Akcji Rossi wyrażał

43 Solidarni z Kubą Więźniowie polityczni, http://www.solidarnizkuba.pl/spoleczenstwo,wiezniowie data odczytu 29.05.2012

str. 41

wdzięczność: „Jesteśmy ogromnie wdzięczni ogromnej liczbie osób… za ich nieustające

zainteresowanie naszą sytuacją, za stawianie czoła przemocy, której staliśmy się ofiarą.”44

W 1974 roku Amnesty International wprowadziła Pilne Akcje do wykorzystywanych metod

w swojej działalności. W pierwszym roku stosowania tej metody zareagowano na 11

przypadków stosowania tortur: w Hiszpanii, Meksyku, Brazylii, Chile i Urugwaju. Z roku na

rok liczba przeprowadzonych interwencji w ramach Pilnych Akcji rośnie. W 2001 roku

wydano 408 Pilnych Akcji w odpowiedzi na tortury, „zaginięcia”, aresztowań bez

przedstawienia zarzutów, braku dostępu do pomocy medycznej oraz w przypadkach wyroków

śmierci. Fenomenem Pilnych Akcji jest szybkość reagowania na łamanie praw człowieka.

Amnesty International stara się jak najszybciej mobilizować siły i w niektórych przypadkach

już po 24 godzinach od zatrzymania – kiedy możliwość użycia tortur jest najbardziej

prawdopodobna, władze państw otrzymują tysiące listów z apelami o uwolnienie. Przypadki

wydawania wyroków śmierci, kiedy organizacja otrzymuje informacje o wykonaniu wyroku

w ciągu kilku nadchodzących dni, apele osób wspierających działania Amnesty International

są często jedyną możliwą pomocą dla skazanego. Bardzo ważną cechą Pilnych Akcji oprócz

szybkości reagowania jest również zasięg akcji. Listy i apele przychodzą z różnych części

świata, odmiennych kulturowo państw – wspólnym celem jest ochrona praw człowieka.

Obecnie w ponad 100 państwach organizowane są Pilne Akcje między innymi w: Polsce,

Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Urugwaju, Nigerii, Australii. Dzięki mobilizacji

ogólnoświatowej władze państw, które dopuszczają się łamania praw człowieka, zostają

dosłownie zasypywane telegramami, faksami, listami lotniczymi czy ekspresowymi przez

osoby związane z Amnesty International lub przez sympatyków akcji. Przedstawiciele władz

zostają poddani ogromnej presji społeczności światowej.

Amnesty International na bieżąco zbiera informacje, monitoruje wiadomości prasowe

w różnych krajach oraz otrzymuje telefony, maile, faksy oraz listy, które stają się podstawą do

uruchomienia procedur Pilnej Akcji. Zespół ekspertów, zajmujący się Pilnymi Akcjami po

otrzymaniu informacji o przypadku złamania praw człowieka konsultuje ze specjalistami

z danego kraju sprawę, następnie prowadzi drobiazgowy wywiad i po podjęciu decyzji

zamieszcza apel w dziale Pilnych Akcji. Światowa sieć Pilnych Akcji gdzie zamieszczane są

apele weryfikuje ostatecznie informacje i przyznaje numer odwoławczy oraz numer Pilnej

Akcji. Określenie skuteczności i powodzenia Pilnych Akcji jest trudne do określenia i zależne

od wielu czynników, tak jak inne kampanie Amnesty International. Po zweryfikowaniu

44 Amnesty International, Podręcznik Pilnych Akcji, Amnesty International 2002, s. 4

str. 42

informacji o złamaniu praw człowieka, Amnesty International polega nie tylko na swoich

działaniach, ale również liczy na pomoc innych organizacji międzynarodowych oraz

lokalnych organizacji, które na bieżąco monitorują sytuacje więźniów sumienia. Pomimo

wielu zależności i okoliczności, które wpływają bezpośrednio na sukces Pilnych Akcji,

organizacja jest zadowolona z przebiegu działań. Pokojowe wywieranie presji na

przedstawicieli władzy często prowadzi do pożądanych skutków czyli do zaprzestania

łamania praw człowieka. Według badań przeprowadzonych przez Amnesty International

większość niż jedna trzecia Pilnych Akcji skutkuje poprawą losu więźniów sumienia.

Konsekwencją Pilnych Akcji było złagodzenie wyroku, zaprzestanie stosowania tortur,

zwolnienie z aresztu, udostępnienie pomocy medycznej, udzielenie porady prawnej oraz

umożliwienie kontaktu z rodziną.45 Przykładami skutecznych działań Amnesty International w

ramach Pilnych Akcji są:

Historia kobiety pochodzącej z Rwandy Immaculee Makamugema, która została

skazana na 10 lat więzienia i odbywała karę w całkowicie pozbawionej oświetlenia

celi więzienia Ruhengeri w Rwandzie. Dodatkowym ograniczeniem dla kobiety był

całkowity zakaz opuszczania celi. Konsekwencją przebywania w takich warunkach

była postępująca choroba psychiczna, jednakże władze wiezienia nie podjęły decyzji

lub starań aby udzielić pomocy medycznej więźniarce. Międzynarodowy Sekretariat

Amnesty International wydał decyzje o rozpoczęciu Pilnej Akcji na rzecz polepszenia

warunków, w których przebywa Makamugema oraz o umożliwienie jej kontaktu

z lekarzami i rodziną. Pilna Akcja zakończyła się sukcesem – 6 tygodni po

rozpoczęciu akcji Immaculee Makamugemę odwiedził Minister Zdrowia Rwandy,

została przeniesiona do normalnej celi z oświetleniem w wiezieniu dla kobiet w

Kigali. Makamugema po wyjściu z więzienia podjęła decyzję o upuszczeniu Rwandy.

Kolejnym przykładem Pilnej Akcji, która zmieniła los więźnia sumienia to sprawa

dotycząca Henriego Lemarque pochodzącego z Haiti. Lemarque po powrocie ze

Stanów Zjednoczonych, gdzie przebywał u rodziny został aresztowany. Nie podano

niestety żadnych wyjaśnień ani powodów zatrzymania, jednak istniało wysokie

prawdopodobieństwo stosowania tortur wobec niego. Amnesty International podjęło

decyzję o natychmiastowej interwencji. Już po czterech dnia światowa sieć Pilnych

Akcji zajmowała się rozsyłaniem apeli o uwolnienie Lemarque lub przedstawienie mu

konkretnych zarzutów. Akcja zakończyła się sukcesem po 52 dniach, kiedy Lemarque

45 Ibidem., s. 4-5

str. 43

opuścił celę, w której przebywał w odosobnieniu. Po wyjściu z więzienia podjął

decyzje o wyjeździe do Stanów Zjednoczonych, skąd zapewniał o swojej

wdzięczności dla Amnesty International za zaangażowanie w akcję i uwolnienie go.

Amnesty International pomogło również czeskiemu dziennikarzowi Karelowi Kyncl,

który był sygnatariuszem ruchu opozycyjnego, który zajmował się kwestią praw

człowieka - „Karta 77”. Kyncl był wielokrotnie prześladowany i aresztowany przez

czeskie władze. Te incydenty ciągnęły się ponad dwanaście lat. W pierwszych

miesiącach 1982 roku Amnesty International otrzymała alarmujące wiadomości

o Kynclu, który przebywał w praskim więzieniu. Dziennikarz chorował na chroniczne

zapalenie nerek oraz skazę białkową. Według wiadomości jakie organizacja

otrzymała, Kyncl zaczął gwałtownie tracić masę ciała. Po wydaniu decyzji o podjęciu

Pilnej Akcji, Amnesty International apelowała o zwolnienie dziennikarza z więzienia

i umożliwienia mu podjęcia leczenia u własnego lekarza. Absolutnym minimum,

którego żądała organizacja to przeniesienie Kyncla do więziennego szpitala

i udzielenie u pomocy medycznej. Po apelach organizacji dziennikarz opuścił

więzienie, jednak w dalszym ciągu prowadzono przeciwko niemu postępowanie karne.

Przełomowym momentem dla Czecha była druga połowa 1982 roku, kiedy

niestrudzeni zwolennicy i sympatycy Amnesty International dalej nadsyłali listy

z prośbą o zaprzestanie prowadzonego postępowania przeciwko Kynclowi. Efektem

tych działań było zezwolenie na emigracje dla czeskiego dziennikarza i jego żony.

W 1983 roku opuścili Czechy i wyjechali do Wielkiej Brytanii. Po odzyskaniu

wolności

i wycofaniu zarzutów Kyncl podkreślał wielką rolę Amnesty International oraz

skuteczność prowadzonych przez nią akcji.46

Większość spraw, których dotyczą Pilne Akcje to warunki w jakich znajdują się więźniowie,

brak postawionych zarzutów lub pomocy prawnej a przede wszystkim stosowanie tortur. Są to

rażące przypadki łamania międzynarodowego prawa. Amnesty International ujawnia

nadużycia i dąży do poprawy losu więźniów sumienia. Społeczność międzynarodowa

wykorzystuje warunki, które stwarza organizacja i bezpośrednio pomaga konkretnym

osobom. Przedstawiciele rządów rzadko ulegają, jednak będąc pod wpływem opinii

publicznej może dojść do zmiany ich stanowiska. Osoby, którym pomogła Amnesty

International i ich rodziny od wielu lat wskazują na skuteczność i wielką rolę Pilnych Akcji.

46 Ibidem., s.5

str. 44

Historyk, zwolniony więzień dr Jan Młynarik tak wypowiadał się na temat Pilnych Akcji:

„Byłem zaskoczony ogromną ilością listów wysłanych do głów państw, parlamentów,

wpływowych polityków i pozostałych osób mogących skutecznie wstawić się w naszej

obronie… Chciałbym wyrazić wam moje szczere podziękowania za wszystko, co zrobiła dla

mnie Amnesty International. Gdyby nie jej praca pozostałbym w więzieniu jeszcze przez

wiele miesięcy. Poprzez tę akcję Amnesty International ocaliła mi życie i dała mi szansę

rozpoczęcia nowego, prawdziwie ludzkiego życia.”47

Amnesty International próbuje zachęcić do uczestniczenia w kampaniach i Pilnych

Akcjach jak najwięcej osób. Grupami celowymi do których w szczególny sposób zwraca się

organizacja to osoby wykonujące zawody lub angażujące się w wolnym czasie w dziedziny

związane z działalnością organizacji. Przede wszystkim grupami celowymi są kobiety,

nauczyciele, młodzież, prawnicy, lekarze. Wykonywane zawody i duża wrażliwość

społeczna, którą można wykorzystać na przykład w walce o prawie kobiet, są dużym

zapleczem dla działalności Amnesty International. Autorytet społeczny, działalność

w związkach zawodowych lub studenckich umożliwia dotarcie do dużej ilości osób.

Umiejętności i wiedza pracowników takich zawodów jak lekarze czy prawnicy może

w znaczący sposób pomóc w pracach organizacji. Coraz to nowe inicjatywy są tworzone

przez członków i sympatyków Pilnych Akcji. Tworzone są grupy, które w swoim gronie

podejmują się nowych zadań i ulepszają funkcjonowanie Pilnych Akcji. Przykładem jest

grupa służby zdrowia z Wielkiej Brytanii. Wprowadzone przez nich inicjatywy to między

innymi:

„zwiększanie liczby uczestników sieci;

wydawanie własnych publikacji - takich jak napisana przez pielęgniarki książka na

temat traktowania pacjentów w Wielkiej Brytanii. Najważniejszą z publikowanych

pozycji jest jednak biuletyn. Jego przykładowa zawartość to: artykuły na temat

przypadków tortur w sprawach niepolitycznych, tortur w Turcji, działań

przedstawicieli środowiska medycznego jak również recenzje książek dotyczących

problematyki praw człowieka czy fragmenty artykułów z innych gazet, w których

porusza się te zagadnienia;

działalność na rzecz wprowadzenia do kodeksu etyki zawodowej praw człowieka

zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Szczególny nacisk kładzie się

na współpracę ze związkami zawodowymi oraz szkolnictwem medycznym;

47 Ibidem., s.6

str. 45

działalność na rzecz uchwalania paktów, których postanowienia chronią prawa

człowieka;

udzielanie fachowej pomocy z zakresu wiedzy medycznej przy pracy nad danym

przypadkiem naruszenia praw człowieka;

współpraca z organizacjami pozarządowymi.”48

Również przykładem poszerzania sieci Pilnych Akcji jest organizowanie w ramach grup

wykładów lub konferencji. Niektóre grupy łączą kampanię informacyjną z festiwalami lub

wernisażami dotyczącymi praw człowieka.

2. Amnesty International w Polsce.

Amnesty International działa w Polsce od ponad 20 lat, jednak swoją działalność

prowadziła również w PRL-u. W 1990 roku zostało zarejestrowane w gdańskim sądzie i od

tego czasu organizacja działa na terenie naszego kraju zgodnie z obowiązującym prawem: „W

1990 r. powołane zostało Stowarzyszenie Amnesty International, aktualnie wpisane do

Krajowego Rejestru Sądowego pod nr KRS 0000110695 (data wpisu: 22 maja 2002 r.).

Stowarzyszenie działa na podstawie przepisów prawa polskiego. Ściśle współpracuje

Amnesty International bezpośrednio z takimi organami tej organizacji, jak Sekretariat, Rada

i Międzynarodowy Komitet Wykonawczy. Na podstawie statutu mogą być powoływane

terenowe oddziały Stowarzyszenia, które mogą posiadać odrębną osobowość prawną.

W chwili obecnej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej działa kilka takich oddziałów oraz

wiele grup i struktur pośrednich złożonych z członków Stowarzyszenia (możliwość

organizowania się w takie grupy przewiduje statut). Organami Stowarzyszenia są Zarząd i

Komisja Rewizyjna. Organem sprawującym nadzór jest Prezydent Miasta Gdańska.”49 Jedną

z głównych form realizacji założeń znajdujących się w statucie jest prowadzenie do

aktywizacji. Aktywizacja dotyczy jednostek - podejmowania indywidualnych działań, grup

lokalnych oraz działań edukacyjnych w społecznościach. Pierwsza z akcji Amnesty

International, która dotyczyła łamania praw człowieka w Polsce miała miejsce w 1976 roku.

Interwencja Amnesty International dotyczyła represji wobec polskich robotników w Ursusie

i Radomiu. Ponadto organizacja uznała za więźniów sumienia wielu polskich działaczy

opozycji, członków Solidarności, dziennikarzy, polityków oraz osoby publiczne, których

48 Ibidem., s.6-749 Odpowiedź na interpelację w sprawie statusu prawnego organizacji pozarządowych działających w Rzeczypospolitej Polskiej, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ5.nsf/main/672DF4DA data odczytu: 04.06.2012

str. 46

prawa były łamane. Byli to między innymi: Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz,

Mirosław Chojecki, Władysław Frasyniuk, Waldemar Fydrych, Bronisław Geremek, Andrzej

Gwiazda, Marian Jurczyk Jerzy Kropiwnicki, Jacek Kuroń, Jan Józef Lipski, Bogdan Lis, Jan

Lityński, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Kazimierz Mijal, Andrzej Milczanowski,

Leszek Moczulski, Karol Modzelewski, Kornel Morawiecki, Grzegorz Palka, Janusz

Pałubicki, Józef Pinior, Zofia Romaszewska, Zbigniew Romaszewski, Jan Rulewski, Andrzej

Słowik, Kazimierz Świtoń, Romuald Szeremietiew, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec.50

Obecnie działa 14 grup lokalnych na terenie kraju. Amnesty International bierze aktywny

udział w światowych kampaniach organizacji, przenosząc je na polski grunt. Tworzone są

lokalne grupy w szkołach, gdzie wykorzystywane są projekty edukacyjne Amnesty

International, żeby zachęcić młodych ludzi do aktywnej walki o prawa człowieka w swojej

społeczności a w perspektywie do angażowania się w kampanie światowe.

Sieć Pilnych Akcji powstała w Polsce w 1996 roku. W pierwszych latach należały do

niej tylko niektóre grupy lokalne Amnesty International oraz indywidualni członkowie.

Obecnie w Pilnych Akcjach uczestniczą wszystkie polskie grupy lokalne, coraz więcej

członków indywidualnych oraz ponad czterysta niezależnych osób wysyła apele po

ogłoszeniu Pilnej Akcji. Zespół Pilnych Akcji w Polsce tworzą wolontariusze, którzy zajmują

się rozwijaniem sieci na terenie naszego kraju. Ich zadaniem jest informowanie o Pilnych

Akcjach zamieszczanych przez centralę światowej sieci oraz próba dotarcia do jak

największej liczby osób, aby przesłać jak najszybciej apele do przedstawicieli władz państw,

w których dochodzi do łamania praw człowieka. Praca wolontariuszy oraz indywidualnych

członków, którzy wysyłają regularnie apele w sprawie więźniów sumienia jest nieoceniona.

Wysyłanie apeli jest najprostszą drogą do pomocy ofiarom łamania praw człowieka. Aby

wysyłać apele nie jest konieczne wstępowanie do Amnesty International. Chętne osoby muszą

tylko przesłać swój adres do Zespołu Pilnych Akcji i określić jak często mogą uczestniczyć

w akcji i wysyłać apele. Organizowanie i wspieranie Pilnych Akcji buduje w Polsce

społeczeństwo obywatelskie i uwrażliwia na losy mieszkańców innych części świata.

50 Polacy bronieni przez Amnesty International, http://www.lo1.wroc.pl/patron/amnesty.htm, data odczytu:04.06.2012

str. 47

ZAKOŃCZENIE

Celem pracy było wykazanie kierunków działalności Amnesty International oraz jej

wpływu na społeczność międzynarodową. Rozwój od londyńskiego biura po rozpoznawalną

na całym świecie organizację broniącą praw człowieka, charakteryzuję działalność Amnesty

International jako skuteczną i kreatywną.

Wymienione w pierwszym rozdziale metody działania lobbingowego, nawiązywanie

stosunków dyplomatycznych przez przedstawicieli organizacji wskazuje na dynamiczność

i siłę wpływu Amnesty International w przyśpieszaniu negocjacji międzynarodowych czy

str. 48

doprowadzania do uchwalenia umów ponadnarodowych. Prowadzone przez organizacje

raporty i zbierane informacje na temat Więźniów Sumienia, handlu bronią, wykonywania

kary śmierci stanowi duże zaplecze polityczne, dzięki któremu organizacja może wpływać na

opinię publiczną za pośrednictwem mediów oraz rozpoznawalnych działaczy. Amnesty

International rysuje się na arenie międzynarodowej jako jeden z najważniejszych graczy

z pośród organizacji pozarządowych, który może wywierać duży wpływ na decyzje polityków

i działaczy międzynarodowych.

Organizacja poprzez swoją działalność rozwija ideę budowy międzynarodowego

społeczeństwa obywatelskiego. W oparciu o filozofie non violence i metody nieposłuszeństwa

obywatelskiego dąży do celów i założeń, które są fenomenem na skalę światową. Sukcesy

Amnesty International są namacalnym dowodem na powodzenie i prawidłowość założeń

filozofii non violence. W drugim rozdziale omówiłam techniki wykorzystywane

w obywatelskim nieposłuszeństwie z odniesieniem do działalności Amnesty International.

Historyczne przykłady zastosowań technik zostały wykorzystane i przeniesione do

współczesnych warunków międzynarodowej sceny politycznej przez przedstawicieli

i pomysłodawców organizacji. Starałam się również wykazać zależność pomiędzy edukacją

praw człowieka a budową świadomego społeczeństwa obywatelskiego, które swoje działania

opiera na indywidualnej chęci aktywizacji i zaangażowania się w kwestię praw człowieka.

Podsumowaniem działalności organizacji Amnesty International są Pilne Akcje

i działalność na rzecz Więźniów Sumienia. W rozdziale trzecim zaprezentowałam przykłady

sukcesów odniesionych na polu poprawy losu ofiar łamania praw człowieka. Opisałam

mechanizmy jakie są stosowane podczas Pilnej Akcji, możliwości reakcji zwykłych obywateli

na przejawy łamania praw człowieka. Starałam się przybliżyć działalność polskiego oddziału

Amnesty International i jego wkładu w sieć Pilnych Akcji oraz budowy społeczeństwa

obywatelskiego.

Przyglądając się działalności Amnesty International można dostrzec zaangażowanie

wolontariuszy, członków organizacji oraz pracowników. Na sukces organizacji składa się

wiele czynników, jednak najważniejszym jest chęć pomocy i sprzeciw wobec nieludzkiego

traktowania innej osoby. Kampanie i programy organizacji stają się inspiracją dla innych

stowarzyszeń i ruchów. Osoby publiczne, politycy, muzycy, artyści, aktorzy wspierają

str. 49

i tworzą na rzecz Amnesty International. Przypieczętowaniem sukcesu organizacji jest

Pokojowa Nagroda Nobla i kolejne uwolnienia więźniów sumienia na całym świecie.

Bibliografia

1. K. Jasiecki, M. Molęda – Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing. Sztuka skutecznego

wywierania wpływu., Wolters Kluwers Polska, Kraków 2000

str. 50

2. A. Szutta Obywatelskie nieposłuszeństwo., Wydawnictwo Naukowe Semper,

Warszawa 2011

3. D. Pietrzyk – Reeves Idea społeczeństwa obywatelskiego. Współczesna debata i jej

źródła., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004

4. Zespół Pilnych Akcji Amnesty International Podręcznik Pilnych Akcji Amnesty

International., Amnesty International 2002

5. J. Białas, I. Podsiadło – Dacewicz, M. Łojkowska, U. Małek, P. Skrzypczak Odkryj

siłę praw człowieka., Wydawca Stowarzyszenie Amnesty International, Warszawa

2010

Artykuły prasowe:

1. P. Benenson, „Zapomniani Więźniowie”, The Observer Sunday 28 May 1961

Netografia:

1. Polska strona internetowa Amnesty International: http://www.amnesty.org.pl/

2. Międzynarodowa strona internetowa Amnesty International:

http://www.amnesty.org/

3. Blog Amnesty International: http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/

4. Oficjalna strona kampanii „Broń kontrolowana”:

http://www.controlarms.org/home

5. Strona internetowa Maratonu Pisania Listów: http://amnesty.org.pl/maraton2011/

6. Strona internetowa kampanii „Edukacja dla godności”:

http://www.edukacjadlagodnosci.pl/

7. Strona internetowa kampanii „Prawa człowieka – edukacja – działanie”:

http://www.amnesty.org/en/human-rights-education/projects-initiatives/reap

Spis ilustracji:

str. 51

Zdjęcie 1: Logo Amnesty International.

Zdjęcie 2: Plakat kampanii „Broń pod kontolą”.

Zdjęcie 3: Plakat kampanii „Świat wolny od kary śmierci”.

Zdjęcie 4: Logo projektu „Edukacja dla godności”.

Zdjęcie 5: Logo projektu „Prawa człowieka – edukacja – działanie”.

str. 52