POWSZECHNA HISTORIA PRAWA - prawo rzeczowe

dr Jan Halberda

PRAWO RZECZOWE JAKO PRAWO PODMIOTOWE

RZECZOWE OBLIGACYJNE

DOTYCZY RZECZY DOTYCZY RZECZY LUB USŁUG

SKUTECZNOŚĆ ERGA OMNES SKUTECZNOŚĆ INTER PARTES

ŚWIADCZENIE TO ZANIECHANIE ŚWIADCZENIE TO DZIAŁANIE LUB ZANIECHANIE

NUMERUS CLAUSUS SWOBODA UMÓW

PRAWO RZECZOWE JAKO PRAWO PRZEDMIOTOWE (ZAKRES DZIAŁU)

• PRAWO WŁASNOŚCI

• POSIADANIE

• OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE (PRAWA NA RZECZY CUDZEJ)

TRZY ETAPY EWOLUCJI

• PR.RZYMSKIE / ŚREDNIOWIECZE / OD XIX W.

WŁASNOŚĆ

POSIA-DANIE

OGRANI-CZONE PR.RZ.

POSIA-DANIE

WŁASNOŚĆ

OGRANI-CZONE PR.RZ.

WŁADZ-TWO

PODZIAŁ RZECZY

RUCHOMOŚCI I NIERUCHOMOŚCI

PRAWO RZYMSKIE

SILNE PRAWO WŁASNOŚCI (ABSOLUTNE, NIEOGRANICZONE, BEZWZGLĘDNE)

POZYTYWNA DEFINICJA PRAWA WŁASNOŚCIWYRÓŻNIENIE POSIADANIA JAKO STANU

FAKTYCZNEGO CHRONIONEGO PRAWEM CORPUS I ANIMUS REM SIBI HABENDIWYRÓŻNIENIE OGRANICZONYCH PRAW

RZECZOWYCH

PRAWO W ŚREDNIOWIECZU

POŁĄCZENIE WŁASNOŚCI, POSIADANIA I OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

OGÓLNE POJĘCIE WŁADZTWA – GEWERE, SAISINE,

POZYTYWNA DEFINICJA PRAWA WŁASNOŚCIFUNKCJONOWANIE WŁASNOŚCI LENNEJ

PRAWO W ŚREDNIOWIECZU

UPRAWNIENIA WŁAŚCICIELA

WŁASNOŚĆ LENNA

WŁASNOŚĆ ALODIALNA

DO ROZPORZĄDZANIA RZECZĄ

WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI

WŁAŚCICIEL

DO ISTOTY RZECZY WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI

WŁAŚCICIEL

DO POŻYTKÓW CYWILNYCH

WŁAŚCICIEL ZWIERZCHNI

WŁAŚCICIEL

DO POŻYTKÓW NATURALNYCH

WŁAŚCICIEL PODLEGŁY

WŁAŚCICIEL

DO KORZYSTANIA WŁAŚCICIEL PODLEGŁY

WŁAŚCICIEL

WŁADZA PUBLICZNA

TAK NIE

PRAWO OD XIX WIEKU

SILNE PRAWO WŁASNOŚCI (ŚWIĘTE I NIETYKALNE W CODE CIVIL, OSŁABIENIE NA PRZEŁOMIE XIX/XX W.)

POZYTYWNA LUB NEGATYWNA DEFINICJA PRAWA WŁASNOŚCI

WYRÓŻNIENIE POSIADANIA JAKO STANU FAKTYCZNEGO CHRONIONEGO PRAWEM

WYRÓŻNIENIE OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

ROZWÓJ W XIX-XX WIEKU

CHARAKTER PRAWA WŁASNOŚCI – • WSPÓŁWYSTĘPOWANIE WŁASNOŚCI

FEUDALNEJ I ALODIALNEJ (LANDRECHT, ABGB) VS. • WYŁĄCZNOŚĆ WŁASNOŚCI ALODIALNEJ (CODE

CIVIL, BGB, ZGB)

Feudum vs allodium • §. 357. Jeżeli prawo do istoty rzeczy i prawo do pożytków z

niej, połączonem jest w jednej i tej samej osobie, natenczas prawo własności jest zupełnem i niepodzielonem. Jeżeli zaś jednemu służy tylko prawo do istoty rzeczy, a drugiemu obok prawa do istoty rzeczy służy wyłączne prawo do pożytków z niej, wtenczas prawo własności jest podzielonem i względnie każdego z nich niezupełnem. Pierwszy zowie się głównym, a drugi użytkowym właścicielem.

• §. 358. Z powodu innych jakichkolwiek ograniczeń własności z ustawy lub woli właściciela wynikających, własność nie przestaje być zupełną.

ROZWÓJ W XIX-XX WIEKU

DEFINIOWANIE PRAWA WŁASNOŚCI – • DEFINICJA POZYTYWNA (LANDRECHT, ABGB)VS. • DEFINICJA NEGATYWNA (CODE CIVIL, BGB, ZGB)

Pozytywna czy negatywna?

• §. 362. Na zasadzie prawa wolnego rozrządzania swoją własnością, może w ogólności właściciel zupełny, używać rzeczy swojej według upodobania, lub też zupełnie jej nie używać; może ją zniszczyć; w całości lub w części na drugiego przenieść; albo też bezwarunkowo zrzec się jej czyli onęż opuścić.

Pozytywna czy negatywna?

• 544. Własność, iest to prawo używania, i rozrządzania rzeczami, w sposobie nayrozciągleyszym, byleby w używaniu nic takiego nie czynić, cokolwiek zabronione iest prawami, albo urządzeniami.

Pozytywna czy negatywna?

• § 903. Właściciel rzeczy może postąpić z rzeczą wedle swego upodobania i wyłączyć innych od wszelkiego na nią oddziaływania, o ile nie sprzeciwiają się temu ustawa lub prawa osób trzecich.

ROZWÓJ W XIX-XX WIEKU

MOC PRAWA WŁASNOŚCI – • SILNE (CODE CIVIL, ABGB)VS. • OSŁABIONE (BGB, ZGB, NOWELE DO ABGB,

SĄDY FRANCUSKIE, KONSTYTUCJA RFN 1949)

Jaka własność? Silna czy osłabiona

• „WŁASNOŚĆ ZOBOWIĄZUJE. UŻYWANIE WŁASNOŚCI WINNO ZARAZEM SŁUŻYĆ DOBRU OGÓLNEMU”

Jaka własność? Silna czy osłabiona

• 544. Własność, iest to prawo używania, i rozrządzania rzeczami, w sposobie nayrozciągleyszym, byleby w używaniu nic takiego nie czynić, cokolwiek zabronione iest prawami, albo urządzeniami.

• § 903. Właściciel rzeczy może postąpić z rzeczą wedle swego upodobania i wyłączyć innych od wszelkiego na nią oddziaływania, o ile nie sprzeciwiają się temu ustawa lub prawa osób trzecich.

ROZWÓJ W XIX-XX WIEKU

MOC PRAWA WŁASNOŚCI – DOKTRYNY II POŁOWY XIX W. : „EWOLUCYJNE”• NAUKA SPOŁECZNA KOŚCIOŁA (LEON XIII), • SOLIDARYZM SPOŁECZNY (LEON DUGUIT),„REWOLUCYJNE”• SOCJALIZM, MARKSIZM, ANARCHIZM

Zakaz szykany

• § 905. Prawo właściciela gruntu rozciąga się na przestrzeń ponad powierzchnią i na ziemię pod powierzchnią. Właściciel nie może jednak zabraniać oddziaływań, przedsiębranych na takiej wysokości lub w takiej głębokości, iż nie ma w tem interesu, aby je wykluczono.

OGRANICZENIA PRAWA WŁASNOŚCI

1. PRAWO BLIŻSZOŚCIA) UDZIELANIE ZGODYB) PIERWOKUP C) ODKUP (RETRAKT)2. PRAWO SĄSIEDZKIE3. ORDYNACJE I FIDEIKOMISY4. WYWŁASZCZENIE

Jaka to instytucja?

• §. 365. Członek państwa obowiązanym jest odstąpić za stosownem wynagrodzeniem, nawet zupełną własność rzeczy, jeżeli tego dobro publiczne wymaga.

• 545. Nikt przymuszanym bydź nie może, do ustąpienia swoiey własności, wyiąwszy przypadki użytku publicznego, i to za poprzedzaiącém sprawiedliwém wynagrodzeniem.

NABYCIE WŁASNOŚCISUKCESJA OGÓLNA I SYNGULARNA

NABYCIE POCHODNE VS. PIERWOTNE- UMOWA- DZIEDZICZENIE - NADANIE PRZEZ WŁADCĘ- ZAWŁASZCZENIE- ZASIEDZENIE - POŁĄCZENIE

NABYCIE WŁASNOŚCI

• NEMO PLUS IURIS AD ALIUM TRANSFERRE POTEST QUAM IPSE HABET

NABYCIE WŁASNOŚCISUKCESJA OGÓLNA I SYNGULARNA

NABYCIE POCHODNE VS. PIERWOTNE- UMOWA- DZIEDZICZENIE - NADANIE PRZEZ WŁADCĘ- ZAWŁASZCZENIE- ZASIEDZENIE - POŁĄCZENIE

N.POCHODNE - UMOWYNAJWAŻNIEJSZE ZAGADNIENIA: 1) CHARAKTER PRAWNY UMOWY –

ZOBOWIĄZUJĄCA CZY ZOBOWIĄZUJĄCO-RZECZOWA

2) FORMA PRAWNA – AKT NOTARIALNY CZY DOWOLNOŚĆ

3) ZNACZENIE WPISU DO KSIĄG – KONSTYTUTYWNY CZY DEKLARATORYJNY

CHARAKTER PRAWNY UMOWY

SYSTEM NIEMIECKI (TITULUS ET MODUS ACQUIRENDI DOMINI)

- UMOWA ZOBOWIĄZUJĄCA DO PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI / ZAPIS TESTAMENTOWY

- UMOWA PRZENOSZĄCA WŁASNOŚĆ (RZECZOWA)- TRADYCJA – PRZENIESIENIE POSIADANIA (ŚREDNIOWIECZNE PR. NIEMIECKIE, POLSKIE, BGB,

ABGB, PROJEKT PR.RZECZOWEGO 1939)

CHARAKTER PRAWNY UMOWY

SYSTEM FRANCUSKI (KONSENSUALNY)- UMOWA O PODWÓJNYM SKUTKU

ZOBOWIĄZUJĄCO-RZECZOWA (WŁASNOŚĆ PRZECHODZI SOLO CONSENSU)

(PRAWO FRANCUSKIE – XVI W., CODE CIVIL, PR.RZECZOWE 1946 , KC 1964)

FORMA UMOWY

AKT NOTARIALNY POD RYGOREM NIEWAŻNOŚCI (BGB, ABGB, KC 1964)

AKT NOTARIALNY POD RYGOREM UTRUDNIEŃ DOWODOWYCH (CODE CIVIL)

ZNACZENIE WPISU DO KSIĄGCHARAKTER WPISU DO KSIĘGI WIECZYSTEJW SYSTEMIE NIEMIECKIM – KONSTYTUTYWNYW SYSTEMIE FRANCUSKIM – DEKLARATORYJNY

Umowa Umowa Umowa Traditio Złożenie w sądzie Wpis do księgi przedwstępna zobowiązująca rzeczowa wniosku o wpis wieczystej

do księgi wieczystej

Jaki jest skutek umowy i wpisu?

• Art. 1583 „Przedaż jest zupełna między stronami i nabywca nabywa własność z mocy prawa od przedawcy, skoro się zgodzono, na rzecz i cenę, chociaż rzecz ta nie była jeszcze wydana, ani cena zapłacona.”

Jaki jest skutek umowy i wpisu?

• §. 431. Do przeniesienia własności nieruchomości potrzeba, aby tytuł nabycia wniesionym był do ksiąg publicznych na to przeznaczonych. Wniesienie to nazywa się wpisem hipotecznym (intabulacyą).

N. PIERWOTNE - ZASIEDZENIEPRZESŁANKI ZASIEDZENIA• RES HABILIS• TITULUS• FIDES (MALA FIDES SUPERVENIENS (NON) NOCET ?)

• POSSESIO • TEMPUS

OCHRONA WŁASNOŚCI

• ROSZCZENIA PETYTORYJNE

• ROSZCZENIA NEGATORYJNE

OCHRONA POSIADANIAROZWÓJ PROCESU POSESORYJNEGO• PRAWO KANONICZNE: - EXCEPTIO SPOLII (PRZED IX W.) - SKARGA SPOLIACYJNA – SPOLIATUS ANTE

OMNIA RESTITUENDUS (XII W.)• EUROPA ZACHODNIA (XII-XVI W.)• RZECZPOSPOLITA (1543)

OCHRONA POSIADANIA

CECHY POSTĘPOWANIA POSESORYJNEGO

• SĄD BADA TYLKO FAKTY, A NIE PRAWO• WYROK MA CHARAKTER TYMCZASOWY• PROCES SUMARYCZNY• KRÓTKI TERMIN

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

• UŻYTKOWANIE• SŁUŻEBNOŚĆ• ZASTAW (NA RUCHOMOŚCI)• HIPOTEKA (NA NIERUCHOMOŚCI)

ZASTAW I HIPOTEKA

ZASTAW RUCHOMY(ZAWSZE Z

DZIERŻENIEM)

NIERUCHOMY HIPOTEKA(BEZ DZIERŻENIA)

Z DZIERŻENIEM EKSTENUACJA(DO WYDZIERŻENIA)

ANTYCHREZA (UŻYTKOWY

CZYSTY)

NA UPAD WIECZNY

HIPOTEKA

PRYMITYWNA HIPOTEKA - TAJNA (POWSTAJE BEZ WPISU) I GENERALNA (NA CAŁYM MAJĄTKU DŁUŻNIKA)

NOWOCZESNA HIPOTEKA OPARTA NA ZASADACH JAWNOŚCI, SZCZEGÓŁOWOŚCI, PIERWSZEŃSTWA

PRAWO RZYMSKIERZECZPOSPOLITA OD 1588

EUROPA DO XVIII W. PRUSY OD XVIII W. CODE CIVIL DO 1855 R. POLSKIE PRAWO HIPOTECZNE

1818, 1825

PRAWO HIPOTECZNE (1818, 1825)

• ZASADA JAWNOŚCI MATERIALNEJ• ZASADA JAWNOŚCI FORMALNEJ• ZASADA LEGALNOŚCI• ZASADA RĘKOJMI WIARY PUBLICZNEJ KSIĄG• ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI• ZASADA PIERWSZEŃSTWA (PRIOR TEMPORE

POTIOR IURE)

PRAWO HIPOTECZNE (1818, 1825)

• DZIAŁ 1 OPIS NIERUCHOMOŚCI • DZIAŁ 2 WŁASNOŚĆ• DZIAŁ 3 OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE,

INNE ROSZCZENIA• DZIAŁ 4 HIPOTEKA

Określ zasady prawa hipotecznego• a. 7. Wszelkie obciążenia własności dóbr nieruchomych (dział V.)

powinny bydź iawnemi przez wciągnienie tytułu do ksiąg hypotecznych, wyiąwszy przywileie (art. 40. 42.)

• a. 12. Pierwszeństwo prawa rzeczowego zależy od pierwszeństwa wpisu. Pomiędzy wpisami dnia iednego, porządek numerów stanowić będzie pierwszeństwo. Gdyby razem kilka dokumentów podanych było do wpisu, dokument pod datą wcześnieyszą powinien bydź pierwéy wciągniętym, gdyby zaś data ich była wspólna, będzie dla nich i pierwszeństwo wspólne. Pisarz aktowy lub Regent obowiązanemi są, wydać stronom gdy tego żądać będą zaświadczenie względem numeru pod iakim z kolei akt w księdze hypotecznéy zapisanym będzie.

Określ zasady prawa hipotecznego• a. 20. Wszelkie czynności i żądania stron przyięte przez Pisarza lub

Regenta aktowego, roztrząsanemi będą przez zwierzchność hypoteczną, któréy obowiązkiem iest uważać czyli czynność nie sprzeciwia się prawom trzeciego wiadomym z ksiąg hypotecznych; czyli ułożona przez strony lub stronę treść maiąca bydź wciągniętą do wykazu hypotecznego, nie obeymuie w sobie więcéy nad osnowę umowy lub dokumentu; czyli czynność tego iest rodzaiu, że może sprawić zamierzony przez stronę skutek, czyli nie uchybiono przepisom prawa na których polega ważność czynu lub istota hypotek. Dopiero przez uznanie zwierzchności, iż akt nie podlega powyższym zarzutom, przybiera takowy akt znamię wiary publicznéy, względem każdego trzeciego maiącego czynność z właścicielem gruntu, lub prawa hypotekowanego (art. 30, 32, 53, 55, 60, 61, 131, 161.)

Określ zasady prawa hipotecznego• a. 30. Po uznaniu zwierzchności hypotecznéy, iż tytuł nabywcy

żadnemu niepodlega zarzutowi; po zapisaniu treści tytułu do wykazu hypotecznego, tenże nabywca uważanym iest w czynnościach z trzecim o dobra nieruchome zawieranych, za istotnego właściciela.

• a. 51. Żadna hypoteka, ani prawna, ani umowna, ani sądowa, nie iest wyiętą od obowiązku zapisania iéy w księgach hypotecznych (artykuł 11). Pierwszość pomiędzy wierzytelnościami zyskuie hypoteka od uczynionego wpisu (art. 12.).

• a. 117. Hypoteka umowna tyle tylko iest ważna, ile summa dla któréy na hypotekę zezwolono, iest oznaczona.