1. Pojam i razvoj trgovačkog prava .......str.3Trgovačko pravo je skup pravnih normi koje regulišu status trgovačkih društava, pojedinaca i drugih učesnika u trg.prometu i pravne trgovačke poslove koje zaključuju i izvršavaju.

• U pravu EU trg.pravo- kompanijsko pravo i kao kod nas je samostalna grana prava;• U angloameričkom pravu je to građansko pravo koje je komercijalizovano, te se naziva komercijalno pravo.

Trgovačko pravo obuhvata1. Statusno trgovačko pravo (trgovca, preduzetnika, trg. društava i dr.subjekata;2. Ugovorno trgovačko pravo (poslove prometa robe, novca i HoV);3. “Reglementarno” ili upravno, proučava odnose privrednih subjekata i države

Trgovačko pravo se grana u samostalne discipline:• Pravo industrijske svojine;• Pravo osiguranja;• Međunarodno trgovinsko(privredno) pravo;• Saobraćajno pravo;• Bankarsko pravo;• Menično i čekovno pravo;• Turističko pravo.

Istorijski razvoj: Razvoj TP datira iz starog vijeka. Hamurabijev zakonik(poznavao:prodaju, prevoz, posredovanje, zajam sa kamatom, kredit), Feničani razvili pomorsko TP, rimsko pravo, srednji vek sajmovi, Novi vek–kodifikacije, Napoleon-trgovački zakonik (1807) bio uzor za donošenje trg. Zakona u mnogim zemljama; integracioni procesi XX vek-unifikacija,1995 stupio na snagu sporazum o uspostavljanju WTO. 2. Izvori trgovačkog prava Zajednički izvori• Zakon, međunarodne konvencije, (ZOO spajanje trg. I građ. Prava)• Podzakonski akti (uredbe, pravilnici, naredbe, zaključci),• Sudska praksa i pravna nauka su interpretativni izvori i indirektno utiču na zakonodavnu i sudsku praksu. Autonomni izvori• Običaji, opšti i posebni - svaka praksa ili način poslovanja koji se redovno poštuju u nekom mjestu• Uzanse, opšte(promet robom) i posebne – kodifikovani poslovi, trgovački običaji, čiju je kodifikaciju izvršilo izvršilo ovlašćeno tijelo• Opšti uslovi poslovanj-predstavljaju uslove pod kojima neko preduzeće posluje• Trgovačke klauzule i termini – donose ovlašćene trgovačke asocijacije-stranke ih uvrštavaju u ugovore i pozivaju se na njih3. Trgovac i trgovački posao Trgovac je pravno ili fizičko lice (trgovac i proizvođač, preduzetnik, posrednik u prometu) koji se trgovinom bavi trajno u vidu zanimanja radi sticanja dobiti. Trgovci su individualni trgovci (fizička lica-preduzetnici) i pravna lica. Uslovi sticanja svojstva individualnog trgovca (preduzetnika): punoletan, poslovno sposoban u vidu zanimanja, upis u registar, vode trgov.knjige, poseban fiskalni režim, član trg. Komore. Slobodna zanimanja (lekari,advokati...) mogli imati status trgovca, ako se na njih primenjuju odredbe zakona o preduzećima.4. Radnje Fizička lica mogu osnovati STRadnja radi obavljanja dozvoljene privredne i neprivedne djelatnosti i odgovaraju cjelokupnom svojom imovinom. Pod radnjom se podrazumijeva i lokal i djelatnost dakle, radnja označava i objekat obavljanja zanatske djelatnosti Radnja sa statusom pravnog lica odgovara za svoje obaveze svojom imovinom, R. ima firmu, sedište, račun, delatnost, zastupnika, a prestaje stečajem, likvidacijom i statusnim promenama i posebno kao i sva društva lica. Elementi po kojima se razlikuje od preduzeća su: mali obim aktivnosti, mali broj radnika, odsustvo serijske proizvodnje..5. Zadruge DEFINICIJA:Je samostalna, otvorena, dobrovoljna organizacija ravnopravnih zadrugara zasnovana na principima uzajamnosti i solidarnosti u ostvarivanju ekonomskog interesa; Zadruge mogu biti: zemljoradničke, štedno kreditne, zanatske, potrošačke, omladinske..OSNIVANJE:Osnivaju se registracijom kao uslovom pravnog subjektiviteta, pisanim ugovorom, najmanje 3 zadrugara sa ulogom.ORGANI:Obavezni organ zadruge je skupština, a fakultativni organi su upravni i nadzorni o.AKTI: Akti zadruge su: ugovor o osnivanju, statut i ugovor o međusobnim pravima i obavezaIMOVINA:Z. koristi zadružnu, svojinu i sredstva zadrugara i dr.pravnih i fizičkih lica; Z.ima rezervni i fond za pokriće rizika poslovanja. ODGOVORNOST:Odgovaraju za obaveze svojom imovinom a zadrugari supsidijarno saglasno statutu;Zadružni savezi predstavljaju zadruge pred državom i imaju svojstvo pravnog lica i organizovani su na granskom ili teritorijalnom principu i pružaju stručnu pomoć članicama6. Pojam, svojstva i imovina preduzeća DEFINICIJA:Preduzeće je pravno lice koje obavlja priv. delatnost (proizvodnja, promet roba ili vrši usluge) radi sticanja dobiti. Preduzeće je – trg. društvo po Zakonu o preduzećima RS. Na Zapadu drugi koncept. OSNIVANJE:Svojstvo pr. subjekta stiče se upisom, a gubi ga brisanjem iz sudskog registra. Ekonomsku funkciju preduzeća određuje organizacija i ciljna funkcija (profit). Preduzeće sadrži materijalni i personalni supstrat: Materijalni supstrat preduzeća čini imovina. Imovinu čini ukupnost imovinskih prava:

• Pravo svojine, Obligaciona prava, Prava ind. svojine, pravo zakupa Personalni supstrat čine:

• Osnivači (vlasnici),• Radnici,

1

• Rukovodioci,Preduzeće poseduje:• Organizacija je jedinstvo materijalnog i personalnog supstrata sa cilj. funkcijom; • Delatnost je priv.aktivnost koja se obavlja profesionalno na načelima dobrog privrednika• Firma je ime – elemenat individualizacije preduzeća u pravnom prometu; Skraćena oznaka firme;• Sedište je mesto upravljačke i proizvodne funkcije preduzeća, više pogona sedište je mesto uprave;• Nacionalnost je pripadnost prav. sistemu jedne države prema mestu sedišta; • Žiro račun je sredstvo za poslovno-pravne aktivnostiIMOVINA:(jedno preduzeće može imati samo jednu imovinu)Pojam:Imovinu preduzeća čine pravo svojine na pokretnim i nepokretnim stavrima, novčana sredstva, HOV i druga imovinska prava. Početnu imovinu preduzeća čine ulozi osivača (osnovni kapital) , a ako je u stvarima izražava se novčano;• Prezaduženost je stanje preduzeća u kom su obaveze (tereti) veći od prava; (Imovinu čine prava a obaveze su njeni tereti)• Insolventnost je platežna nesposobnost preduzeća, ali vrednost imovine može biti i veća i manja od dugova (obaveza).Rezerve:Obavezna rezerva društva kapitala iznosi 5% godišnje dobiti (do 10%osnovnog kap.)Odgovornost: Preduzetnik za svoje obaveze odgovara celokupnom imovinom, a akcionari, članovi i osnivači u skladu sa Zakonom o preduzećima.7. Osnivanje preduzeća Sistemi osnivanja preduzeća• Zakonski – P. se osniva zakonom ili aktom uprave donetim na osnovu zakona; tzv. Javne službe od strane države• Normativni – P. osniva pravno ili fizičko lice kad ispuni zakonske uslove i propisani postupak, što utvrđuje organ registracije;• Sistem dozvole nadležni državni organ ocenjuje opravdanost osnivanja i daje ili ne dozvolu (Centralna banka-poslovne b.) • Sistem koncesija eksploatacija prirodnih bogatstava-koncesija Vlade;• Sistem prijave kod stranih ulaganja, zajedničkih ili drugih neophodna je prijava državnom organu za ekonomske odnose sa

inostranstvom. Uslovi za osnivanje preduzeća• Opšti – materijalni uslovi (sredstva za početak rada);• Posebni uslovi : tehnički, prostorni, kadrovi sanitarni, zaštita životne sredine. Sankcija je odgovornost za privredni prestup.• Formalni akt o osnivanju (odluka,ugovor), uz prijavu za upis pored akta podnosi se dokaz o uplati uloga,saglasnost. Upisom u registar

se stiče pravni subjektivitet. Osnivački akti-Odlukom o osnivanju se osniva jednočlano društvo, ostala se osnivaju ugovorom. Statut je osnovni opšti akt sa kojim moraju biti usaglašeni svi drugi akti. Ugovor o osnivanju sadrži: firmu, sedište, osnivače, delatnost, vrednost imovine, kao obavezne elemente, kao i organe, trajanje društva, način utvrđivanja i raspoređivanja dobiti, ovlašćenu banku, način rešavanja sporova, prava i obaveze osnivača... 8. Pojam i značaj preduzetnika Preduzetnik je fizičko lice koje obavlja djelatnost radi sticanja dobiti . ( proizvodnje i prometa robe ili vršenja usluga). Nema status pravnog lica. Individualni i kolektivni (ortačka radnja) građanski ortakluk. Ortačka radnja kao kolektivni preduzetnik, razlikuje se od ortačkog društva, jer nema svojstva pravnog lica, dok ortačko društvo (oblik preduzeća) ima to svojstvo. Slobod.profesijUslovi za preduzetnika Uslovi za sticanje svojstva preduzetnika: punoletnost, poslovna sposobnost, neosuđivanost, nije obavezan klauzulom konkurencije. Ispunjavanje zakonskih uslova tehničkih, sanitarnih, kadrovskih, zaštite...P.koji ima god.prihod veći od 200000 KM upisuje se u sudski registar, u kom ostaje i ako u nekoj od godina ne ostvari predviđeni prihod.Prestanak obavljanja delatnosti preduzetnika

• Pismenom odjavom;• Istekom vremena na koji je osnovan;• Gubitkom poslovne sposobnosti;• Smrću; Poništenjem rešenja o upisu;• Zabranom obavljanja delatnosti;• Nevršenjem delatnosti duže od 2 godine;• Prestankom prirodnih i drugih uslova;• Svojstvo pred. gubi brisanjem iz registra.

9. Forme osnivanja preduzeća Preduzeće je pravno lice koje obavlja privrednu delatnost radi sticanja dobiti; Preduzeće je privredna organizacija, pravno lice, poseduje imovinu i bavi se trajnim vršenjem određene privredne djelatnosti. Sinonimi su: privredni subjekti i privredna organizacija koja obuhvata i banke, osiguravajuće organizacije, banke.Oblici preduzeća su privredno društvo i javno preduzeće;Privredno društvo osniva se kao društvo lica ili društva kapitala.

Društvo lica se osniva kao: ortačko društvo i komanditno društvo; Društva kapitala su: akcionarsko društvo i druš. ograničene odgovornosti;

Osnivači su pravna i fizička lica, domać i strana na bazi reciprociteta. Fizička lica mogu osnovati: ortačko društvo, komanditno društvo, akcionarsko društvo i doo.Pravna lica mogu osnovati: akcionarsko društvo, doo i komanditno društvo u svojstvu komanditoraDržava, odnosno jedinica lokalne samouprave može osnovati: javno preduzeće.Forma osnivačkog akta Osnivački akt preduzeća je ugovor o osnivanju.

2

10. Firma, delatnost i sedište preduzećaFirma preduzeća je ime pod kojim preduzeće posluje i pod kojim učestvuje u pravnom prometu. Firma preduzeća:• Firma ortačkog društva sadrži ime najmanje 1 člana i oznaku o.d.• Firma komanditnog društva sadrži ime 1 komplementara i oznaku “k.d.”,ne komand.• Akcionarsko društvo “A.d.”,društvo sa ograničenom odgovornošću “D.o.o.”, “j.p. je oznaka javnog preduzeća, a firma preduzetnika

sadrži njegovo lično ime.Svaka firma ima tri grupe elemenata:Obavezni::naziv firme, tip (doo, od ad i sl.), delatnosti i sedište preduzeća.Fakultativni:Dodatni elementi:Može da sadrži i oznaku holding, koncern, korporacija,poslovni sistem,matično pred.Zabranjeni:Firma ne može da sadrži: ime države, grb, zastavu i dr. oznake države, naziv i oznake međunarodne organizacije.• Ako ima skraćenu oznaku i ona se upisuje u registar. Nema dva ista naziva firme. • Upisom u registar firme, preduzeće stiče pravo na tužbu za zaštitu protiv preduzeća • Prenos firme se vrši samo zajedno sa preduzećem pod njenim imenom.• Preduzeće ima matični broj pod kojim se vodi kod nadležnog organa za statistiku.Djelatnost treba razlikovati od predmeta poslovanja koje predstavlja sve djelatnosti kojim se preduzeće bavi. Djelatnost je samo naziv za određenu dopuštenu vrstu posla. Preduzeće obavlja jednu ili više djelatnosti. Nadležni organ donosi rješenje o ispunjenosti uslova za obavljanje djelatnosti.Sjedište preduzeća je mjesto u kojem preduzeće obavlja djelatnost, a ako se djelatnost obavlja u više mjesta, sjedištem preduzeća smatra se mjesto u kom je sjedište uprave. Sjedište se upisuje u sudski registar. Preduzeće može promjeniti sjedište odlukom organa. 11.Zastupanje preduzeća, punomoć Zastupnici: na osnovu zakona, akta ovlašćenog organa, punomoći, Preduzeće po zakonu zastupa direktor; Statutom mogu i druga lica zas.Punomoćnici-Zastupnici preduzeća mogu dati drugim L punomoć za zastupanje u svom okviru;Prokura je posebna trgovačka punomoć koju daje direktor uz saglasnost organa upravljanja-upisuje se u registar i on ne može otuđivati imovinu ni na sud. Prokura se može opozvati u svako doba.12.Organi preduzeća Skupština preduzeća - kao organ vlasnika;

• Utvrđuje poslovnu politiku;• Donosi statut i poslovnik o radu;• Usvaja godišnji obračun i izveštaj o poslovanju• Odlučuje o raspodeli godišnje dobiti• Odlučuje o osnivanju novih preduzeća;• Odlučuje o statusnim promenama, promeni oblika i prestanku preduzeća.• Bira i opoziva čl.upravnog, nadzornog odbora

Upravni odbor - kao organ upravljanja;• Priprema predloge odluka, godišnji izveštaj, predlaže raspodelu dobiti skupšt.• Bira predsednika UO;• Postavlja i razrešava direktora;• Odlučuje o trajnoj poslovnoj saradnji;• Donosi investicione odluke i opšte akte koji nisu u nadležnosti skupštine;• Odlučuje o osnivanju novih preduzeća.

Direktor:- kao organ poslovođenja• Organizuje i vodi poslovanje;• Zastupa preduzeće;• Stara se o zakonitosti rada;• Vrši i dr.poslove u skladu sa zakonom, statutom i dr.aktima.

Nadzorni odbor- kao organ nadzora.• Vrši nadzor nad radom uprave;• Pregleda izveštaje godišnje i periodične;• Razmatra izveštaje revizora;• Podnosi izveštaj o radu skupštini.

Upravu preduzeća čine direktor i upravni odbor. Direktor ne može biti član upravnog odbora.St može predvideti i odbor izvršnih direktora.13.Prestanak preduzeća, opšti akti preduzeća

• Odlukom skupštine odnosno članova;• Istekom vrema na koje je osnovano;• Izricanjem mere zabrane vršenja delatnosti• Prestankom prirodnih i drugih uslova;• Odlukom suda o ništavosti upisa u registar• Ako nije organizovano u skladu sa zakonom;• Ako ne obavlja delatnost duže od dve godine neprekidno;• Spajanjem odnosno podelom preduzeća;• Stečajem;• Ako se glavnica smanji ispod minimalnog iznosa;• Preduzeće prestaje brisanjem iz registra.

Opšti akti preduzeća: statut ; pravilnik; poslovnik; i odluke kojim se na opšti način uređuju odnosi.

3

Statut je osnovni opšti akt preduzeća u skladu sa kojim moraju biti ostala opšta i pojedinačna akta.

14. Stečaj preduzeća Regulisan je Zakonom o stečajnom post.; Vodi se radi grupnog namirenja stečajnih poverilaca kroz unovčenje dužnikove imovine a zbog platežna nesposobnost dužnika osnovni je razlog za otvaranje SP. Organi SP su: stečajni sudija, privremeni stečajni upravnik, skupština poverilaca, privremeni odbor poverilaca i odbor poverilaca.Stečajni postupak

• Je hitan postupak na načelima parničnog;• Otvara se zbog nesolventnosti dužnika u trajanju od 60 dana i zbog preteće platežn nesposobnosti – pokreće sam dužnik.• SP se sastoji iz prethodnog i SP.• U prethodnom SP stečajni sudija utvrđuje osnovanost predloga za pokretanje SP. Imenuje privrem. stečaj. uprav. koji to utvrđuje

u roku od 30 dana izveštaj.• Stečajni sudija u roku od 3 dana od ročišta donosi odluku o pokretanju SP,imenuje S upravnika i poziva poverioce da prijave

potraživanja u roku od 30 dana;• Izveštajno i ročište za ispitivanje potraživa.• Na postupke SU potrebn a je saglasnost odbora ili skupštine poverilaca za unovčavanje S mase.

Namirenje poverilaca-Vrši se iz stečajne mase sledećim redom:1. Troškovi stečajnog postupka;2. Dugovi S mase nastali nakon otvaranja S3. Ostali dugovi.

15.Likvidacioni postupak preduzeća Likvidacioni postupak se sprovodi nad pravnim licima. On služi potpunom namirenju svih povjerilaca pravnog lica unovčenjem njegove imovine.Likvidacioni postupak se reguliše Zakonom o likvidacionom postupku. Likvidacioni postupak sprovodi sud koji je prema Zakonu o stečajnom postupku nadležan za sprovođenje stečajnog postupka. Likvidacioni postupak se sprovodi u sljedećim slučajevima: 1.ako je pravnom licu izrečena mjera zabrane obavljanja djelatnosti zbog neispunjavanja uslova za obavljanje djelatnosti, a u roku određenom u izrečenoj mjeri ne ispuni te uslove, odnosno ne promijeni djelatnost;3.ako je istekao rok za koji je pravno lice osnovano; 4.ako se pravosnažnom odlukom suda utvrdi ništavost upisa u registar; 5.odlukom skupštine, odnosno članova; 6.ako pravno lice nije organizovano u skladu sa zakonom; 7. ako su prestali postojati prirodni i drugi uslovi za obavljanje djelatnosti; u drugim slučajevima utvrđenim zakonom. Prijedlog za pokretanje likvidacionog postupka mogu podnijeti:

• organ ovlašten za zastupanje, • osnivač odnosno ovlašteni član pravnog lica, • sud koji vodi registar, • drugi subjekti određeni zakonom.

Organi likvidacionog postupka su: likvidacioni sudija i likvidacioni upravnik (likvidator). Likvidacionog upravnika imenuje likvidacioni sudija. Za likvidacionog upravnika može se imenovati lice koje raspolaže potrebnom stručnošću i potrebnim iskustvom. Likvidacioni upravnik je dužan odmah nakon stupanja na dužnost izvršiti popis imovine, sačiniti bilans stanja i popis povjerilaca. Iz likvidacione mase likvidacioni upravnik je dužan prvo izmiriti troškove likvidacionog postupka. Nakon izmirenja troškova postupka, likvidacioni upravnik izmiruje potraživanja povjerilaca. Po pravosnažnosti rješenja o zaključenju likvidacionog postupka, sud određuje brisanje pravnog lica iz registra suda.16.Pojam i sadržina sudskog registra Sudski registar je javna knjiga koja sadrži identifikacione i statusne podatke, delatnost pr. subjekata; SR regulisan je Zakonom o registraciji poslovnih subjekata Republike Srpske,Sudski registar • vode osnovni sudovi (opštinski u BiH);• SR se sastoji od Glavne knjige i Zbirke isprava za svakog pojedinačnog subjekta;Načela registracije: obaveznost, javnosti, oficijelnosti, zakonitosti, konstitutivnosti, prioriteta, formalnosti, jednoobraznosti;Subjekti registracije• su svi oblici privrednih društava, preduzeća uključujuči i javna i preduzeća sa javnim ovlašćenjima, ustanove, javne korporacije,

poslovna udruženja, zadruge ; Na subjekte čiji prevashodni cilj nije ostvarivanje profita važi obaveza registracije po ovom zakonu.17.Predmet upisa i obavezni podaci sudskog registra Predmet registracije su osnivanje, povezivanje, prestanak subjekta ili njegovog dela, statusne i promene oblika organizovanja, podaci u vezi sa stečajnim i likvidacionim, te postupkom brisanja subjekta iz registra;U SR se upisuju i pravosnažna zabrana obavljanja delatnosti;Obavezni podaci registra• Opšti podaci:Firma, sedište, osnivači, skraćena firma, visina kapitala u novcu, stvarima i pravima, delatnost, zastupnik, obim • Posebni podaci: se odnose na naknadne upise pravnih fakata, spajanje, pripajanje, podelu, upis dela ili poslovne jedinice, prestanak

subjektaRegistarske isprave se podnose SR radi utvrđivanja činjenica;• Identifikacione isprave (LK,PI,izvod iz registra);• Akt o osnivanju, statut, potvrdu o izvršenoj uplati, odluku o imenovanju zastupnika, potvrdu banke o izvršenoj uplati, odobrenje

Komisije za HoV ili drugog nadležnog organa, ako treba.

4

18.Postupak pred registracionim sudom, tendencijePostupak registracije

• Se vodi po pravilima vanparničnog postupka;• O zahtevu za upis odlučuje sudija pojedinac bez održavanja rasprave. Po žalbi odlučuje 2-stepeni sud;• Po prijemu prijave sud će tražiti dobijanje jedinstvenog poreskog identifikacionog br. odnosno od carinskog organa carinskog

broja za spoljnotrgovinsku delatnost.Preporuke EU u postupku registracije

• Smanjiti administrativne procedure;• Efikasnije i operativnije delovati;• Uvesti jedinstven formular i identifikacioni sistem za dodelu brojeva firmama;• Određivanje rokova za obradu zahteva, a u slučaju ćutanja administ.-pozitivan ishod;• Izbeći dupliranje davanja istih informacija državnim organima.

19.Pojam i elementi trgovačkog društva Pojam trgovačkog društva

• Romanski sistem razlikuje trgovačka (cilj je dobit) i građanska društva-udruženja;• Germanski sistem i društva i udruženja se osnivaju radi dobiti,razlika u organizac.;• Angloamerički sistem – korporacija i kompanija, cilj je dobit.

Trgovačka društva se dele na: 1. Društva lica i 2. Društva kapitala. Društva lica su:

- Ortačko društvo, i - Komanditno društvo.

Društva lica odlikuju lična svojstva, poverenje i neograničena solidarna odgovornost Društva kapitala su:

- AD,- Komanditna društva na akcije, i- D.o.o.

U DK dominira interes kapitala,udeo je lako prenosiv,odgovornost do visine udela. Zavisno od određenosti kapitala postoje: društva na udele(OD; KD i DOO) i društva na akcije (AD i KD na A)Elementi trgovačkih društava

• Ugovor o osnivanju društva odnosno odluka kod jednopersonalnih društava;• Ulog (novac, stvari,prava), kredit ne ulazi u osnovni kapital jer ne može biti predmet izvršenja;• Učešće u dobiti –dividenda, ne iz kapitala, jednakost uz izuzetke (povlašćene akcije), učešće u gubitku u visini udela.

20.Pojam ortačkog društva Pojam: Osnivaju ga 2 ili više fiz.(RSrpska) ili pravnih lica ugovorom u pisanoj formi radi obavljanja privredne delatnosti, pod posebnom firmom; Pravni subjektivitet stiče upisom u registar. Minimalan boj članova je dva – ugovor,a maximlaman nekoliko. • Odgovornost je neograničena solidarna; Imovina OD odvojena je od imovine članova čija je odgovornost neograničena.21.Odnosi između članova ortačkog društva • Uređeni su ugovorom o osnivanju OD;• Ulozi osnivača mogu biti i u novac, stvari prava, ličnom radu i uslugama i po pravilu ulozi po članu su jednaci• Nenovčani ulozi se procenjuju u novcu i unose u društvo pre upisa u registar;• Bez odobrenja dugih ortak nema pravo da smanji, povuče, otuđi ili optereti svoj ulog;• Savesno i pošteno princip poslovanja.• Obaveza ortaka je da rade u interesu OD; obaveza od uzdržavanja konkurisanja društvu, obaveza snošenja gubitka22.Transformacija ortačkog društva???Predstavlja promenu pravnog oblika OD.OD se može transf.u komanditno društvo na osnovu odluke, s tim da budući komanditori do regist.= odgovaraju kao I komplementari.Transf.u A.d. odlukom, potreban osnivački kapital i naravno izmena firme.U D.o.o., određenjem udela, glavnice, firme. 23.Prestanak ortačkog društva • Protekom vremena na koje je osnovano;• Odlukom članova o prestanku rada;• Otkazom nekog od članova (6 mjeseci unaprijed);• Smrću ortaka ili padom pod stečaj;• Odlukom suda po tužbi člana društva kad: se neuspešno posluje, neotklonjivi nesporazum, postupanje protivno cilju OD. 24.Pojam i odlike komanditnog društvaKomanditno društvo (KD) je priv.društvo, koje se osniva ugovorom 2 ili više lica radi obavljanja djelatnosti pod zajedničkom firmom, od kojih barem jedno lice odgovara neograničeno solidarno za obaveze društva (komplementar) i 1 ograničeno odgovara-komanditor. Komplementar može biti samo fizičko lice a komanditor i pravno i fizičko lice. Komplenetar upravlja društvom i vodi poslove društva, dok komanditor to ne može ali imaju pravo kontrole knjiga i poslovanja.Odlike komanditnog društva

• Ulog komanditora može biti u novcu, stvarima i pravima, dok se ne može ulagati rad i pružanje usluga.• Komanditor učestvuje u snošenju gubitaka do iznosa svog ugovorenog uloga• Nema obaveznih organa<,• Ima pun pravni subjektivitet.

5

Osnivanje i registracija KD• Osniva se ugovorom kao osnivačkim aktom, koji mora biti u pismenoj formi • Firma KD može biti lična (komplementar) i stvarna (unosi se oznaka k.d.);• Ima osobine i društva lica i druš.kapitala;

25.Članstvo u komanditnom društvu• Komanditori odgovarju do visine udela, a komplementari neograničeno solidarno;• Ulog komand.ne može biti u radu i usluga.• Ustupanje uloga komple. komanditorima može samo uz saglasnost komplementara• Komplem.i komandritori imaju pravo preče kupovine;• Postoji mogućnost probijanja pravne lično. 26.Komanditno društvo na akcije • KD na A je oblik KD koje osnivaju najmanje dva P ili FL pod firmom komplementara i njegovom neogran. solidarnom odgovorn. i

ograničenu odgovornost komanditora, koji imaju akcije- nema ga u Zakonu R Srpske• I komplementari pored udela mogu imati A• Ima status pravnog lica, a za A se primenjuju pravila osnivanja a.d.• Organi KD na A su skupština akcionara (komanditora i komplementara) i nadzorni odbor(najmanje 3 komanditora);• Postojeći akcionari imaju pravo preče kupovine akcija; Može se transformisati u a.d. ili d.o.o. • Prestaje odlukom skupštine uz saglasnost svih komplement.i istupanje m svih čla nova osim jednog.27.Pojam i odlike društva sa ograničenom odgovornošću Društvo ograničene odgovornosti (d.o.o.) je društvo koje radi obavljanja djelatnost i osnivaju pravna i fizička lica koja ne odgovaraju za obaveze društva , a snose rizik za poslovanje društva do visine svog uloga. Ulozi članova drzštva čine osnovni kapital

• Nastaje kao pravni subjekt upisom u registar privrednih društava.Odlike d.o.o.

• Imovina društva je odvojena od imovine članova, pa d.o.o.samostalno odgovara;• Osnovnu glavnicu čini zbir uloga članova;• Udeo u društvu je srazmeran ulogu i riziku;• Firma d.o.o.može biti personalna ili realna; i sadrži skraćenicu d.o.o.;• Neke delatnosti (banke) u ovoj formi ili u formi a.d.,

28.Organi DOO, prava i obaveze članovaOrgani d.o.o., skupština

• su:direktor, upravni odbor,nadzorni odbor i skupština (ako je to predviđeno osn.ugov);• U jednočlanom doo vlasnik = direktor= skupština (organ vlasnika);• Skupština donosi:statut, usvaja izveštaje o poslovanju,utvrđuje politiku, raspoređuje dobit, pokriva gubitke, bira i opoziva UO,NO

revizora, odlučuje o statusu doo. Upravni odbor,direktor,nadzorni odbor

• UO ima najmanje 3 člana, bira ga skupština• Odluke donosi većinom glasova; • Direktor predstavlja i zastupa doo;• NO bira skupština, ima najmanje 3 člana i stara se o zakonitosti rada i obaveštava o eventualnim nepravilnostima organe.

Prava članova d.o.o.• Imovinska prava (pr.učešća u dobiti, stečej)• Upravljačka pr.glasa u organima, obavešt. pobijanje odluka, pr.na informisanje);- Actio pro socio tužba 1. člana protiv 2. čla. društva zasnovana na ug.o osnivanju;- Actio negatoria tužba člana protiv društva kod protivprav. prekoračenja ovlašćenja;- Specijalna pr. d ata ug.o osnivanju(pr.veta)- Pr.iz obligacionih odnosa kroz mogućnost sklapanja poslova člana sa društvom.

Obaveze članova d.o.o.• O dodatnih uplata, pored uplate uloga;• O ispunjenja dodatnih činidbi (kroz o rada u doo, pružanje usluga ili pr.poslasa doo;• O nekonkurencije po ugovoru o osnivanju i statutu članova prema doo.• Raspolaganje udelima vrši se pr.poslom i mora biti u pismenom obliku, a promene se unose u knjigu udela. Doo može steći

sopstveni udeo koji u roku od 1 g.se mora otuđiti ili poništiti. 29.Transformacija DOO Predviđa se statutom i moguća je u:

• Komanditno društvo uz zaključenje novog ugovora i određenje statusa kompl.i koma.• Akcionarsko društvo udeli se pretvaraju u akcije;• Ortačko društvo malo prisutan,siguran.• D.o.o. Prestaje likvidacijom(cilj, nema uslova), stečajem, transformac.i statusnim promenama(spajanje,podela i pripajanje).

30.Pojam i privredni značaj akcionarskog (deoničkog) društvaAkcionarsko društvo (AD) je društvo koje osnivaju pravna i fizička lica radi obavljanja djelatnosti, čiji je osnovni kapital podjeljen na akcije određene nominalne vrijednosti.Privredni značaj AD

• Forma AD kroz manji ulog manji poslovni rizik, te njegova disperzija; • AD je oblik koncentracije sitne i krupne štednje i novca za velike projekte, rizik je ograničen na ulog, anonimnost ulagača;• Loše strane AD: vode ga veliki akcionari,a ne mali, prenosivost A uzrok špekulacija na berzi;

6

31.Osnivanje akcionarskog društva Sistem koncesija osnivanje AD potrebna dozvola državnog organa uprave;Sistem slobodnog udruživanja nastaje AD organizovanjem osnivača, a ne upisom koji ima deklaratorni, a ne konsitutivni značaj;Sistem normativnog akta kada ispuni predviđene uslove AD nastaje momentom registracije. • AD se osniva ugovorom ili odlukom (1član)• Osnivači su domaća i strana PL i FL;• AD može biti u svim svojinskim oblicima;• Mininalni osnovni kapital garancija 3.licima• Ulog:novac,stvari (pokretne i nepok,prava)• Osnovni kapital 50000KM Simultano AD;• Osnovni kapi. 100000KM sukcesivno AD. Postupak osnivanja AD• Statut je osnovni i konstitutivni akt AD;• Ima obavezne (firma, sedište, delatnost, vrednost, broj A i glavnice, broj članova UO, rok trajanja ad, raspodelu dobiti, gubit),i

fakultativne elemente (odredbe o ulozima u stvarima i pravima kroz A);• AD bez javnog upisa može imati najviše 50 akcionara izuzev kada je reč o otkupu A po povlašćenim uslovima. • Upis i uplata akcija vrše se preko ov.banke a o izvršenoj uplati izdaje se potrvda;• Rok za upis A ne može biti duži od 3 mes;• Po uplati A osnivači sazivaju osnivačku skupštinu na kojoj donose statut;32.Organi akcionarskog društva• U vlasničkom smislu-glavni organ je skupš a u funkcionalnom uprava. Radno pravo je radi interesa zaposlenih; Sindikat, takođe.• Prava zaposlenih čine:pr.na obaveštavanj pr.na savetovanje i pr.na saodlučivanje.• U Ad razdvojena je svojina od upravljačke funkcije. Skupština, upravni odbor AD

• Čine je akcionari sa pravom glasa;• Može biti osnivačka, redovna i vanredna;• Donosi:statut, pravila Ad, program rada, plan razvoja, poslovnu politiku,vrši izbor UO,NO, o dobiti,gubicima i statusnim prom• UO odluke o poslovanju, postavlja izvršne direktore, kolegijalan organ.

Direktor, nadzorni odbor• Zajedno sa UO vodi poslovanje i zastupa Ad, stručan, lojalan, bez sukoba interesa;• Nadzorni odbor vrši nadzor nad poslovanj. i podnosi izveštaje skupštini;• NO može da sazove vanrednu skupštinu Ad i učestvuje u njenom radu;

33.Transformacija i prestanak akcionarskog društvaTransformacija AD• Vrši se odlukom skupštine Ad i novo druš. Preuzima sve obaveze ranijeg;• Može se transformisati u Doo, K.d. i O.d.;• Kod transf.u Doo akcije se pretvaraju u udele i nije potrebna puna saglasnost akc.;• Kod transf.u K.d.potrebna saglasnost akci. koji postaju komplementari;• Kod transf.u O.d. isto odlukom, saglasnost.Prestanak akcionarskog društva• Likvidacijom (zabranjeno vršenje delatnosti, prestali uslovi za rad, ništavost odluke o upisu u registar, istekom roka osnivanja);• L.postupak pokreću vlasnik, osnivači, sud i dužnik ili 10% akcionara,oznaka “u likvid”; L.postupak sprovodi L veće,i L upravnik;• Kod stečaja posle namirenja poverilaca, idu vlasnici prioritet., pa redovnih akcija, a sopstvene A društ.preduzeća idu u razvojni fond

republike. 34.Povećanje i smanjenje osnovnog kapitala ADPovećanje osnivačkog kapitala• Omogućuje razvoj AD i traži promenu stat• Vrši se: izdavanjem novih A, uključenjem rezervi i dividendi u osnovni kapital, konverzijom potraživanja u osnovni kapital uz

saglasnost poverilaca.• Efektivno povećane kapital vrši se unosom novca, prava i stvari u osnovni kapital sa istom ili većom nominalnom vrednošću A.• Članovi AD imaju pravo preče kupovine novih A pod povoljnijim uslovima;• Povećanje osnivačkog kapitala registruje se u trg. registru;Smanjenje osnovnog kapitala

• Kod poslovanja sa gubitkom, a vrši se denominacijom vrednosti A, spajanjem A, prežigosavanjem, oslobađanjem daljih uplata (kod uplata u obrocima), povlačenje određenih A (žrebanjem);

• Smanjenjem se ne sme narušiti princip jednakosti akcionara.35.Prava i obaveze akcionara u AD Prava akcionara

• Imovinska :pravo na alikvotno učešće u dobiti (dividenda); na deo likvidacione mase, preče kupovine novih A;• Lična : pravo izbora u organe društva, pr. glasa u skupštini, kontrole poslovanja AD, na informisanje, na sudsko pobijanje od• Specijalna : veći broj glasova u odnosu na a kapital, prioritetnu dividendu, pravo postavljanja određenog člana uprave.

Obaveze akcionara• Osnovna obaveza je uplata upisanih akcija• Zabranjena je kompenzacija akcionarskih potraživanja u odnosu na AD;

7

• Zaštita manjinskih akcionara (do 10% vred. kapitala)vrši se preko privat. investic. Fondova; imaju pr. na kontrolu zakonitosti preko spec.veštaka, podneti zahtev za smenu revizora, pokrenuti postupak pred sudom i Komisijom za HOV.

36.Evropska kompanija Evropsko akcionarsko društvo (evropska kompanija) Postoje tri koncepcije o nastanku društva:

• Ugovorna po njoj društvo nastaje ugovoro –ali kako objasniti jednopersonalno društ.• Institucionalna - D je institucija sa organim ustanovljena na osnovu zakona;• Funkcionalna konzumira obe koncepcije, zakon je okvir za volju ugovarača.

Evropska kompanija• Ek kao holding osnivaju Ad (javna) i Doo (priv.kompan.sa ogranič.odgovornošću) iz dve države članice EU;• Ek može da osnuje društvo – kćer (čak i kao jednočlano društvo) na područiju neke zemlje članice EU;• Organ vlasnika Ek je skupština akcionara;• Učešće zaposlenih u upravljanju rezultat je pregovora vlasnika i zaposlenih.

37.Pojam javnog preduzeća Javno preduzeće (JP) je preduzeće koje obavlja djelatnost od opšteg interesa a koje osniva država ili jedinica lokalne samouprave.

• To su i preduzeća sa više od 50% vlasniš. Republike i zapošljvaju više od 50 lica;• Javni interes (energetika, vodoprivreda, PTT šumastvo, komunalije, javno inform.prevoz)• Ima svojstvo PL i imovinu kojom odgovara• Uređeno Zak.o JP, Z o pred. i dr.zakonima.• Organizaciju i delatnost utvđuje statut;• Sredstva za rad obezbeđuje osnivač;• Akcenat je na ostvarivanju javnog interesa koji se ostvaruje kroz davanje saglasnosti na statut, izbor direktora, povećanje kapital

statusne promene i cene roba i usluga JP • Dobit nije osnovna svrha poslovanja, a rad mora

38.Javna preduzeća u pravu Evropske unije• Definiše Uputstvo o transparentnosti kao preduz.nad kojim javne vlasti imaju direk. iki indirektno dominantan uticaj na bazi

svojine,finans.učešća ili prava;• Javna vlast=država, regionalna i lokalna vl.• Dominantan uticaj se ispoljava kroz: većinski kapital, kontrolu glasova na bazi a na osnovu postavljnja većine članova UO.• JP je ono koje preduzima ekonomske aktivnosti na koga javne vlasti mogu vršiti dominantan pravni i faktički uticaj kod vršenja

poslova u opštem interesu;• Preduzeće u EU su trg.društva građansko ili trg. prava i zadružna društva i dr. PL koja posluju po principu sticanja doboti;• Organizacione forme su:Ad,Doo,Kd,Od... 39.Organi javnih preduzećaOrgani preduzeća su: 1.skupština, 2. nadzorni odbor i 3. uprava (menadžment); Skupština i

• Donosi: statut, etički kodeks, investicioni program, plan poslovanja,imenuje i razreša NO, odbor za reviziju, plan raspodele dobiti, osluku o osnivanju novih preduzeća

nadzorni odbor JP NO • nadzire rad uprave, predlaže statut,čl. Odbora za reviziju, donosi odluke o investiranju, predlaže osnivanje novih preduzeća; NO

ima 3 ili više članova, s tim da 5% kacionara ima pravo na 1 člana NO Uprava JP

• Čine direktor i izvršni direktori, koje bira NO• Uprava je solidarno odgovorna za izvršenj zadataka iz svoje nadležnosti;• Odbor za reviziju imenuje skupština i on je dužan da:imenuje spoljnog revizora, direkt. za internu reviziju i prati njen rad, kao i

plan revizije i rizika, podnese izveštaj NO;• Posebni zakoni:o železnici, pošti,RT,EP...

40.Transformacija društvenih preduzećaDruštveno preduzeće, kao dominantni tip preduzeća u društvenoj svojini, transformiše se u preduzeće vlasničkog tipa. Time se želi pribaviti:

- dodatni kapital, - uvesti profesionalno upravljanje, - uspostaviti adekvatniji vlasnički tip koji odgovara tržištu, posebno tržištu kapitala.

Privredni subjekti se na vlasničkom konceptu mogu učiniti efikasnijim i konkurentnijim. Poseban problem u vezi sa društvenim preduzećima javlja se sa identifi kacijom vlasnika i njihovim učešćem u privatizaciji: država, radnici, građani, strana pravna i fizička lica. Na značaju dobija uloga države u obezbjeđivanju uslova pravične i transparentne privatizacije i procjeni vrijednosti kapitala: Transformacija društvenog preduzeća u društvo kapitala moguća je i me todom programiranog stečaja , besplatnim ustupanjem društvenog kapitala putem vaučera. Vaučere može da izdaje fond za razvoj radnicima koji ostaju bez posla po osnovu svojinskih i upravljačkih transformacija. Vaučer daje pravo na kupovinu dionica koje emituje fond ili preduzeće čiji je suvlasnik fond (besplatno do određenog iznosa), zatim vaučer može da daje pravo na kredit od banaka i slično. U praksi su prisutna dva pristupa privatizaciji:

- privatizacija odozdo, - regulatorna svojinska privatizacija odozgo, u kojoj je evidentna uloga države, vlade i njenih agencija.

Privatizacija krupnih preduzeća moguća je uz aktivno učešće države, penzionih fondova, holdinga, banaka, osiguravajućih organizacija.

8

191 41.Privatizacija u Republici SrpskojUslove i postupak za prodaju i prenošenje državnog kapitala u preduzećima Republike Srpske u svojinu domaćih i stranih fizičkih i pravnih lica reguliše Zakon o privatizaciji državnog kapitala u preduzećima'" . Privatizacija se temelji na principima:

- princip nediskriminacije -javno učešće pod jednakim uslovima za sve učesnike i - pravo učesnika na izbor određenih preduzeća u koja će investirati vaučere, kupone i novac ..

Predmet privatizacije je državni kapital u preduzećima u državnoj i mješovitoj svojini a Kupci u postupku privatizacije mogu biti domaća i strana, fizička i pravna lica.Zakonom o privatizaciji državnog kapitala u preduzećima iz predmeta privatizacije izuzeti su:

- prirodna bogatstva, - dobra u opštoj upotrebi, i - objekti od opšteg kulturnog istorijskog značaja koja su preduzeću dati na korišćenje.

Privatizaciju provodi Direkcija koja obavlja prodaju državnog kapitala, a za svoj rad odgovara Vladi. Sredstva plaćanja u postupku privatizacije su: vaučeri dodjeljeni građanima na osnovu Zakona, vaučeri dodjeljeni borcima, porodicama poginulih i nestalih boraca i ratnim

vojnim invalidima za period od 17.08.1990.godine do dana demobilizacije i pripadnicima radne obaveze (dodatni vaučeri), kuponi izdati kao kompenzacija za potraživanja po osnovu stare devizne štednje i

novac. Metode privatizacije su: - vaučer ponuda,

- tender, -licitacija,

- licitacija putem koje prodavac postepeno snižava početnu cijenu dok ne dobije prvu ponudu (specijalna licitacija), - direktna prodaja,

- kombinacija navedenih metoda. 42.Model privatizacije u Federaciji BiH Temeljni pravni akti privatizacije u Federaciji BiH su Zakon o agenciji za privatizaciju i Zakon o privatizaciji preduzeća, te brojni podzakonski akti. Cilj privatizacije je da se podrži ekonomska i društvena transformacija, posljeratna obnova, brz privredni oporavak, povećanje zaposlenosti i likvidacija unutrašnjih i spoljnih dugova, preduzeća, banaka i države. Principi programa su:

- sveobuhvatnost, što podrazumjeva nediskriminaciju građana Federacije i slobodan pristup predmetu privatizacije. Programom su obuhvaćeni preduzeća, banke i stanovi, osim preduzeća iz oblasti društvenih djelatnosti,

- transparentnost, pravila za učestvovanje daju se unaprijed i tako se osigurava uvid javnosti u privatizacijski proces, - brzina, privatizacija treba da bude obavljena u kratkom roku, - jednostavnost, učešće građana u privatizaciji ne iziskuje posebnu edukaciju.

Učesnici privatizacije su: - menadžeri preduzeća kao predlagači,

-agencije nadležne za odobravanje i provođenje pojedinačnih programa i - kupci (građani, privatna preduzeća, invetsicioni fondovi i strani investitori). Pored entitetske agencije, zakonom su normirane i kantonalna agencija za privatizaciju, čije se nadležnosti organizovanje i podsticanje privatizacije preduzeća na teritoriji kantona za koji je osnovana. Odobravanje i provođenje privatizacije vodi Agencija Federacija BiH i agencije Kantona- Županija za privatizaciju. Preduzeća za privatizaciju pripremaju:

- program privatizacije, - početni bilans za privatizaciju i podnose ih na odobrenje nadležnoj agenciji za privatizaciju.

Metodi privatizacije su: - prodaja dionica i imovine, - pravila prodaje preduzeća putem javne dražbe i javnog prikupljanja ponuda ili neposredne pogodne propisuje Agencija Federacije,

- početna cijena kod prodaje preduzeća je vrijednost utvrđena u početnom bilansu, -ugovor sa kupcem o prodaji dionica preduzeća u pismenom obliku zaključuje nadležna agencija.

Sredstva plaćanja u postupku privatizacije, čine: - certifikat ili osnova potraživanja fizičkih lica prema Federaciji, -certifikat iz osnova potraživanja pravnih lica prema Federaciji na ime kompenzacije za imovinu koja je predmet restitucije, - hartije od vrijednosti, - novac, - sredstva iskazana u deviznim vojnim knjižicama i certifikatima oružanih snaga Federacije BiH.

43.Pravne tehnike grupacije preduzeća su: Kontrolna pozicija dominantnog društva može se obezbjediti1. kapital učešća Grupacije preduzeća se mogu, realizovati pravnim tehnikama društva: sticanjem učešća od strane jednog društva u kapitalu drugog društva i vršenju upravljačkog prava na bazi tog učešća (društvo "majka" je kontrolno društvo, društvo "kćeri" kontrolisano). Kontrolni paket akcija može se postići sa 51 %, ali i sa 25% pa i sa 10% i manje, u slučaju velike disperzije dionica, -Odnos dominacije i zavisnosti na bazi kapital učešća može se postići metodom: - radijalnog učešća., Dominantno društvo je direktni vlasnik kontrolnog paketa dionica u jednom ili više potčinjenih društava koja nisu

vezana učešćima, - piramidalno stepenastog učešća.- Dominantno društvo, društvo "majka" ima kontrolu nad društvom "kćeri", a ovo nad društvom

"unuke", sistemom uzajamnog učešća. (Ovaj vid odnosa se ograničava ili zabranjuje),

9

- trijangularnog ili cirkulamog učešća (A-B-C-A). 2. Ugovor o dominaciji Kontrolna pozicija dominantnog društva može se obezbjediti i ugovorom o dominaciji (afilijacija) i po pravilu sadrži klauzulu o prenosu dobiti na dominantno društvo uz obezbjeđenje kompenzacija i garanciju za povjerioce i dioničare zavisnog društva. 3. Grupacije preduzeća mogu nastati i obligacionim ugovorima:

- ugovorom o zakupu, - ugovorom o vođenju preduzeća, - ugovorom o vođenju posla, - ugovorom o zajednici dobiti.

44. Oblici grupacije preduzeća Koncern Na Zapadu postoji više oblika grupacija preduzeća. Njemačko pravo preferira koncem. Koncem nastaje zaključivanjem ugovora o dominaciji, inkorporisanjem jednog preduzeća u drugo i faktičkim putem. U uporednom pravu postoji nekoliko vrsta koncerna: -vertikalni koncerni, postoji kad se dominantno (vladajuće matično društvo) i jedno ili više zavisnih društava grupišu pod jedinstvenu upravu dominantnog društva. -horizontalni koncerni (koncern sa elementima jednakosti)Za razliku od koncerna dominacije-zavisnsoti, društva koja nisu zavisna jedna od drugog mogu se staviti pod jedinstvenu upravu, a da time ne postanu zavisna jedno od drugog, čime formiraju koncern sa elementima koordinacije (jednakosti). Za razliku od vertikalnog koncerna u ovom slučaju jedinstveno rukovođenje ne smije se sastojati od obaveznih uputstava jednog društva drugom i u obavezi njihovog izvršavanja.Filijala Francuski zakon o trgovačkim društvima propisuje da je filijala društvo u kome neko društvo ima više od polovine njegovog kapitala." Prema engleskom pravu društvo je filijala drugog društva:

- kada je ovo društvo njegov dioničar (makar i sa jednom dionicom), - kad kontroliše sastav njegovog poslovnog odbora, - kad čini više od polovine njegovog kapitala.

Holding (od engleskog glagola to hold - držati) grupa je povezanih preduzeća u kome jedno preduzeće, koje se naziva krovno preduzeće, na osnovu učešća u kapitalu i kroz ugovor, ima kontrolu nad donošenjem odluka u više drugih preduzeća.Investiciona preduzeća su otvoreni investicioni fondovi i zatvoreni investicioni fondovi. Otvoreni investicioni fondovi su spremni da svakog momenta otkupe svoje dionice od investitora koji su uložili sredstva u fond. Kod zatvorenih fondova ulagači ne mogu povući svoja sredstva, ali mogu prodati dionice dobijene za uložena sredstva u fond, fiksan broj dionica koje se po pravilu kotiraju na berzi. Trust je institucija anglosaksonskog precedentnog prava. Dužnost je trusta da upravlja povjerenom imovinom u skladu sa njenom namjenom i da na stvarnog vlasnika prenese plodove i proizvode dobara koja su predmet trusta. Trust nastaje kupovinom većine glasova od dioničara jednog društva da bi se to društvo stavilo pod kontrolu drugog društva. Poslovno udruženje je statusna forma nastala na autonomnoj osnovi s ciljem unapređenja privredne djelatnosti kao i zastupanja strukovnih interesa osnivača. Iako nemaju prvenstveno za cilj dobit, upisuju se u sudski registar.Evropska ekonomska interesna grupacija je pravna forma za ekonomsku saradnju motivisana ekonomskim interesima članica. Osnovana je ugovorom i pravni je subjekt. Motivi djelatnosti Evropske ekonomske interesne grupacije su; raspodjela troškova, rizika i korišćenje jeftinijih i efikasnijih usluga. 45. Povezana preduzeća u Republici Srpskoj Po Zakonu o preduzećima povezana preduzeća su:

- matično i zavisno preduzeće (mješoviti holding, koncern), - preduzeće s uzajamnim učešćem, i - holding.

Matično i zavisno preduzeće Ako jedno preduzeće ima u drugom preduzeću većinsko ili znacajno učešće kapitala ili ako na osnovu ugovora zaključenog s drugim preduzećem ima pravo da imenuje većinu ili najmanje četvrtinu članova upravnog odbora tog drugog preduzeća, odnosno ima većinu ili najmanje četvrtinu glasova u Skupštini to se preduzeće smatra matičnim, a drugo preduzeće zavisnim. Preduzeća sa uzajmanim učešćem kapitala su povezana preduzeća kod kojih svako preduzeća ima učešće kapitala u drugom preduzeću. Zakon poznaje preduzeća s relativno istim učešćem i preduzeća s većim učešćem jednog preduzeća. Preduzeća sa većim učešćem jednog preduzeća Ako jedno preduzeće posjeduje akcije ili udjele koji čine više od 10% osnovnog kapitala drugog preduzeća, učešće kapitala tog drugog preduzeća ne može biti veće od 10% osnovnog kapitala prvog preduzeća.46.Državni intervencionizam i preduzeće Država interveniše planovima i zakonima u privrednom životu.

• U unutrašnjem prometu Kao privredno-planske mjere najčešće se koriste: kontrola cijena, premije, dotacije, regresi, kompenzacije, atesti, tehnički normativi.

• U spoljnotrgovinskom prometu koriste se privredno-planske mjere kao što su određivanje robnog kontigenta, deviznog kontigenta, dozvole za uvoz i izvoz određene vrste robe, regionalna alokacija izvoza i uvoza određenih roba, dodatno prilagođavanje kursa dinara.

Ekonomski suverenitet države očituje se u njenom neotuđivom pravu da liberalizuje, djelimično dopušta ili zabranjuje trgovinu sa inostranstvom, Država samostalno uređuje emisiju novca i sredstva plaćanja. Tu su i pitanja ne samo slobode trgovine, i carinske zaštite, već i valutne i devizne regulative, otvaranja slobodnih carinskih zona i slično. 47.Pojam i vrste banaka Banka je tržišni subjekt za obavljanje bankarskih poslova. Kao glavni predmet poslovanja banaka javlja se uzimanje i dava nje kredita, kao i posredovanje u novčanom prometu. Samostalno obavlja djelatnosti radi dobiti, na načelima likvidnosti, sigurnosti i rentabilnosti.. Prema vrstama djelatnosti banke mogu biti;

- emisione ili centralne,

10

- komercijalne ili depozitne; - založne, - hipotekarne i - poslovne banke

S obzirom na područje obavljanja te djelatnosti banke su međunarodne i nacionalne banke. Postoje i specijalne vrste banaka izvoznih poslova, bankarski konzorcijumi, holding banke i fondovi za plasiranje kapitala .. 48.Pravni položaj i osnivanje banaka Banka se osniva i posluje kao akcionarsko društvo..Svojstvo pravnog.lica banka stiče upisom u sudski registar, Uslovi za osnivanje banke su:

- odluka osnivača o osnivanju: - uložena sredstva u osnivački fond, - dozvola Agencije za bankarstvo RS

Banke mogu osnovati domaća i strana, pravna i fizička lica. Banke mogu osnovati najmanje dva osnivača. Odlukom o osnivanju banke uređuju se sva bitna pitanja funkcionisanja banke. Osnivačka skupština, koju čine predstavnici osnivača donosi odluke o osnivanju banke, statut, bira upravni odbor, imenuje vršioca dužnosti direktora i utvrđuje poslovnu politiku banke. Minimalan iznos uplaćenog novčanog osnivačkog kapitala banke i najniži iznos neto kapitala koji banka može održavati, ne mogu biti manji od 15.000.000 KM (petnaest miliona KM).Dozvolu za rad banke daje Agencija za bankarstvo Republike Srpske. Zahtjev za izdavanje dozvole za rad, osnivači podnose Agenciji pismeno. Zahtjev sadrži sledeće:

- ugovor o osnivanju potpisan od svih osnivača, - nacrt statuta i drugih osnivačkih akata prema odluci Agencije, - podatke o kvalifikacijama i iskustvu članova nadzornog odbora i uprave banke,

- iznos osnivačkog i drugih oblika kapitala banke, - spisak osnivača banke, - podatke neophodne za utvrđivanje boniteta banke.

Dozvola za rad banke je uslov za upis u sudski registar. Ona se izdaje na neodređeno vrijeme i nije prenosiva. Dozvolom za rad banke određuju se poslovi kojima se banka može baviti. U određenim slučajevima, propisanim zakonom, Agencija može rješavanjem ukinuti dozvolu ili ovlašćenje.Organi banke:

- skupština, - nadzorni odbor,i - uprava.

Bankarski poslovi odlikuju se sledećim karakteristikama: - po pravilu su formalni, - po pravilu su athezioni (zaključuju se pristupom klijentima i prihvatom opštih uslova poslovanja banaka u pojedinim bankarskim poslovima), - po pravilu su intuitu personae i - mogu se dokazivati svim dokazanim sredstvima (princip slobode dokaza). U pravnom prometu banka može vršiti poslove:

- u svoje ime i za svoj račun, - u svoje ime i za račun poslovnog partnera, - u ime i za račun nalogodavca,

svi bankarski poslovi mogu se razvrstati u tri grupe: - pasivni bankarski poslovi (poslovi prikupljanja i pribavljanja sredstava), -poslovi u kojima se banka pojavljuje kao povjerilac svog klijenta dužnika - aktivni bankarski poslovi (poslovi kreditnih i drugih plasmana su oni u kojima se banka pojavljuje kao dužnik, jer prikuplja novčana sredstva od drugih subjekta(centralne banke, primanje depozita) - neutralni (komisioni) bankarski poslovi. bankarski poslovi su poslovi gdje se banka ne pojavljuje u ulozi zajmodavca I zajmoprimca, već za račun klijenta obavlja određene poslove:49.Banke u Republici Srpskoj, Centralna banka BiH Oblast bankarstva u Republici Srpskoj regulisana je Zakonom o bankama Republike Srpske'?', Banka se osniva i posluje kao akcionarsko društvo. Dozvolu za rad banke daje Agencija. Dozvola za rad banke predstavlja uslov za upis u Sudski registar, a prijava za upis u Sudski regitar podnosi se najkasnije 30 dana od dana dobijanja dozvole za rad. Upisom u sudski registar banka stiče svojstvo pravnog lica. Agencija je ovlaštena da, u skladu sa Zakonom o bankama, može ukinuti bankarsku dozvolu ili ovlaštenje. U slučaju da Agencija donese ovakvo rješenje o oduzimanju dozvole ili ovlaštenja za rad banke dužna je objaviti ga u Službenom glasniku Republike Srpske i jednom dnevnom listu koji je dostupan na teritoriji Federacije BiH i Brčko distrikta, te dodatno informisati Centralnu banku BiH i Agenciju za osiguranje depozita. Djelatnost banke - primanje novčanih depozita i drugih novčanih sredstava,- davanje i uzimanje kredita i finansijski lizing, - davanje svih oblika jemstva- učešće, kupovina i prodaja istrumenata tržišta novca i kapitala za svoj ili tuđi račun, - usluge domaćeg i međuarodnog platnog prometa i prenosa novca, - kupovina i prodaja strane valute, - izdavanje i upravljanje sredstvima plaćanja (uključujući kreditne kartice, putne i bankarske čekove), - čuvanje i upravljanje hartijama od vrijednosti i drugim vijednostima, - usluge finansijskog menadžmenta,

11

- kupovina i prodaja hartija od vrijednosti, - druge poslove koji proizlaze iz prethodno navedenih. Centralna banka BiH Dejtonskirn sporazumom ustanovljena je Centralna banka BiH. Centralna banka BiH održava monetarnu stabilnost znači da izdaje domaću valutu uz puno pokriće u slobodnim deviznim sredstvima , Centralna banka ne može davati kredit, ne može kreditirati državu, Propisom Upravnog savjeta, od banaka se zahtijeva da drže depozite u konvertibilnim markama kod Centralne banke, u minimalno

propisanom iznosu između 10% i 15% Centralna banka upravlja službenim deviznim rezervama ostvarenim izdavanjem domaće valute. Sjedište Centralne banke je u Sarajevu, a ona osniva i održava Centralni ured i glavne jedinice u Republici Srpskoj i Federaciji BiH. 50.Strane banke u RS i druge finansijske organizacije U skladu sa Zakonom o bankama, strana pravna i fizička lica (pod istim uslovima kao i domaća) mogu osnovati nove ili ulagati u postojeće banke. Banke se osnivaju i posluju kao akcionarska društva koja mogu osnovati najmanje dva osnivača. Uslov za osnivanje i rad je dozvola Agencije za bankarstvo Republike Srpske. Strana banka može u svoje ime i za svoj račun osnovati filijalu za obavljanje bankarskih poslova. Filijala nema svojstvo pravnog lica, poslovni je dio banke osnivača koja odgovara za sve obaveze koje nastanu u Republici Srpskoj u vezi sa radom filijale. Minimalni uloženi kapital za rad filijale iznosi 5.000.000 KM. Strana banka može, uz odobrenje Agencije za bankarstvo Republike Srpske, otvoriti predstavništvo u Republici Srpskoj radi prezentovanja, prikupljanja i davanja informacija. Predstavništvo nema svojstvo pravnog lica, organizacioni je dio banke i ne može obavljati bankarske poslove. Osnivač predstavništva jamči za sve obaveze predstavništva. U druge finansijske organizacije spadaju:

- poštanske štedionice, - štedionice, - štedno-kreditne službe i - druge finansijske organizacije.

Poštansku štedionicu osnivaju PTT preduzeća. Poštanska štedionica prikuplja štedne uloge građana, vodi tekuće, žiro i devizne račune građana i obavlja platni promet za građane. Obračunava uplate i isplate poštanskih i telegrafskih uputničkih doznaka u unutrašnjem novčanom prometu. Otkupljuje bankarske i poštanske čekove koje izdaje Narodna banka, efektivne strane novčanice, hartije od vrijednosti. Štedionicu osnivaju pravna i fizička lica radi prikupljanja sredstva građana II vidu štednih uloga i depozita po tekućim računima i žiro-računima. Štedionica može kreditirati građene i preduzeća. 51.Pojam i značaj berzi Berza je organizovano moderno tržište: gdje se okupljaju njeni članovi radi zaključivanja poslova trgovanja

1. hartija od vrijednosti, rentnih hartija, ali i 2. tržište fungibilnih roba (produktivana berza), 3. te plementih metala, zlata, srebra.

Berza se oniva kaoAD, Organi su skupština, UO, NO, arbitraža berze i direktor. Na berzi se radi po unaprijed utvrđenim propisima i uzansama i to robom Dakle riječ je o robi u izobilju, istovjetne kakvoće i odgovarajuće količine. (pšenica, kukuruz, pirinač, hartija od vrijednosti, kava i šljive). Na berzi se mogu zaključivati ugovori čiji je predmet roba koja se namjerava nabaviti. Riječ je o zamjenljivoj robi i robi u velikoj količini. Berzanski poslovi se obavljaju u određeno vrijeme i na berzanskom sastanku (između članova i posjetilaca) ili se poslovi obavljaju posredstvom berzanskih posrednika.Berze se dijele na:

- efektne i valutne (trgovina valutama i hartijama od vrijednosti),- robne (pšenica, kukuruz, šećer, pamuk, vuna, drvo).

Berzu karakterišu: - organizovano tržište sa posebnom upravom i organima, - specijalizovano tržište i njegovo ograničenje na rad sa izvjesnim vrstama robe, - pripuštanje na berzi samo izvjesnih lica,

- primjena uzansi, - kvalifikovani posrednici (makleri), - redovnost i učestalost berzanskih sastanaka, - posjetioci su podvrgnuti strogoj disciplini, - uzimanje garancija od posrednika i posjetilaca za izvršenje posla, - državni nadzor, - berzanski izbrani sud,

-tehnička obrada tržišta, - redovno štampanje službenog kursnog lista. 52.Berzanski poslovi Berzanski poslovi su: - promtni ili dnevni posao koji se ima izvršiti istog dana ili ubrzo za njim kadje zaključen (prodavac ima predati robu a kupac

novac), - ročni ili terminski poslovi su oni pri kome se pogodba o kupovini i prodaji ima izvršiti docnije o izvjesnom roku Učesnici na berzi koji računaju na skakanje kurseva zovu se hosisti (bikovi). Besisti su oni koji računaju na pad kurseva.Rad berze zahtijeva: - dovoljan broj hartija od vrijednosti kojima se može trgovati (riječ je o . berzi sa efektima, berzi kapitala), zatim

12

- stabilne ekonomske i političke uslovi za investiranje, te - dovoljnu štednja stanovništva, i - institucije za emitovanje hartija od vrijednosti (trgovačka društva). 53.Berzanski posrednici Berzanski posrednici su brokeri i dileri. Broker je učnjak za hartije od vrijednosti i drugu finansijsku aktivu i posrednik između kupca i prodavca, Broker posluje kao komisionar ili zastupnik, za račun nalogodavca. On je. Informiše o kotacijama, berzanskim indeksima na zahtijev potencijalnih kupaca i prodavaca. Za svoje usluge naplaćuje proviziju (brokeražu). Diler je takođe finansijski posrednik, ali on kupuje i prodaje hartije od vrijednosti i drugu finasijsku aktivu prvenstveno u svoje ime i za svoj račun. On je preprodavac. Kupuje i formira sopstveni portfelj hartija od vrijednosti ili preuzima obavezu zajmotražioca da bi se kasnije ili istovremeno pojavljivao kao prodavac i zajmodavac. Diler kupuje hartije od vrijednosti zadržava ih u svom portfelju, a zatim ih prodaje svojim klijentima. Diler snosi rizik poslovanja. Njegova zarada je u razlici između prodajne i kupovne cijene. Na sekundarnom tržištu hartija od vrijednosti sve su češće brokersko dilerske kuće. Ove organizacije rade na svim segmentima finansijskog tržišta, a naročito na:

- tržištu dugoročnim hartijama od vrijednosti, preko berze, - novčanom tržištu (međubankarskom tržištu novca i tržištu kratkoročnih hartija od vrijednosti), - deviznom tržištu,

- tržištu finansijskih derivata. Aukcijski način trgovanja.je sve prisutnijii u berzanskim poslovima. Riječ je o javnoj prodaji putem nadmetanja. Aukcija se obavlja preko trećeg lica- agenta berze. Sve dospjele ponude za kupovinu se rangiraju od najviše ponuđene ka nižoj cijeni, dok se ponude za prodaju rangiraju obratno.54.Pojam i delatnost privredne komore PRIVREDNA KOMORA REPUBLIKE SRPSKEZAKON:Zakonom o privrednoj komori RS uređuje se ova oblast.DEFINICIJA: Привредна комора Републике Српске (у даљем тексту: Комора) је невладина, самосталнa, стручнo-пословна организација, независна и непрофитна јавно-правна асоцијација привредних субјеката и привредних асоцијација са територије Републике Српске.ČLANOVI : привредна друштва, банке, осигуравајућа друштва, MOGU BITI: пословна и стручна удружења, интересне асоцијације, научноистраживачке и образовне институције, савези, фондације, предузетници, земљорадничке задругеAKTI: STATUT I OSTALI AKTI KOJIMA SE UREĐUJU ODNOSIДЈЕЛАТНОСТ КОМОРЕ:заступање интереса чланова Коморе пред органима законодавне и извршне власти, размјена искустава међу члановима Коморе, пословно савјетовање, унапређивање предузетништва и менаџмента, повећање конкурентности привреде, организовање јединственог информационог система Коморе и успостављање и вођење Привредног регистра Републике Српске,ПРИВРЕДНИ РЕГИСТАР Vođenje Привредни регистар Републике Српске (у даљем тексту: Привредни регистар) је јединствена база података о привредним субјектима (привредна друштва, и предузетници)ОРГАНИ КОМОРЕ : Скупштина, Управни одбор, Надзорни одбор и предсједник Коморе.СУД ЧАСТИ И АРБИТРАЖЕ: Суд части одлучује о повредама добрих пословних обичаја, Арбитража одлучује о међусобним споровима чланова КомореФИНАНСИРАЊЕ КОМОРЕ: Средства за рад Коморе обезбјеђују се из чланарине коју обавезно плаћају чланови и из накнада за обављање пословних услуга и других извора55.Spoljnotrgovinska komora BiHSpoljnotrgovinska komora BiH je samostalna, nevladina, neopolitička i neprofitna pravna asocijacija privrednih subjekata i privrednih asocijacija sa teritorije BiH, sa funkcijama usmjerenim na razvoj i unapređenje ekonomskih odnosa BiH privrede sa inostranstvom, Komora ima svojstvo pravnog lica sa pravima i obavezama utvrđenim Zakonom o spoljnotrgovinskoj komori BiH 106 i podzakonskim aktima donesenim na osnovu Zakona. U svim svojim aktivnostima Komora će djelovati u saradnji i/ili u dogovoru sa:

a) Privrednom komorom FBiH, b) Privrednom komorom RS, c) Ministarstvom spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH.

Članovi komore su preduzeća, banke, osiguravajuća društa i druga pravna - privredna lica registrovana za obavljanje poslova sa inostranstvom na prostoru BiH, automatski na osnovu članstva u privrednim komorama konstituisanim na osnovu Zakona FBiH i RS i Brčko distrikta, kao i Privredna komora RS, Privredna komora FBiH i Privredna komora Brčko distrikta, kao kolektivni članovi, a ostale privredne komore organizovane na teritorijalnom i strukovnom principu, specijalizovane i slične asocijacije mogu biti kolektivni članovi na način i pod uslovima utvrđenim Statutom Komore. Članovi komore takođe mogu biti naučno-istraživačke i obrazovne institucije, udruženja građana Komora ima slijedeće organe:

a) Skupštinu, Upravni odbor, Nadzorni odbor, d) predsjednika i dva potpredsjednika. 56.Monopol Monopol se javlja kada kada određeni poslovni subjekt posluje bez konkurencije i time ovladava tržištem. Monopol je antipod konkurenciji, znaci njeno isključivanje ili ograničavanje na tržištu. Monopol je:

Pravni monopol je ustanovljen pravnim aktom kojim se daju ovlašćenja preduzeću (ili grupi preduzeća) da isključivo obavlja određene privredne djelatnosti (željeznički i avio prevoz, elektoroprivreda)

Faktički monopol nastaje najčešće privrednim rastom ili fuzijom preduzeća. Radnja zloupotrebe monoplskog položaja su:

Povećanje cena robe i usluga u odnosu na svetske cijene

13

Obustava ili ograničenje proizvodnje Obustava prodaje vršenje usluga po nižim cijenama i sl.

Prema Zakonu o trgovini monopolističko djelovanje se ostvaruje putem monopolističkih sporazuma i monopolističkog ponašanja. • Monopolistički sporazum je sporazum između dva ili više trgovaca o uslovima poslovanja, koji je usmjeren na narušavanje ili

sprečavanje slobodne \ konkurencije, a kojim se jedan ili više trgovaca dovodi ili može dovesti u povlašćeni položaj u odnosu na druge trgovce, preduzeća, druga pravna lica ili potrošače.

• Monopolističko ponašanje je zloupotreba dominantnog položaja na tržištu i radnje usmjerene na stvaranje i korišćenje monopolističkog preduzeća.

Postoje imenovana i neimenovana djela zloupotrebe dominantnog položaja. Imenovana djela su uskraćivanje prodaje ili prodaja, odnosno kupovina robe protivno dobrim poslovnim običajima radi ostvarivanja imovinske koristi. Neimenovana djela zloupotrebe dominantnog položaja su: vezana trgovina, zabrana korišćenja u proizvodnji drugih mašina osim mašina kupljenih od dominantnog preduzeća, sprečavanje prodaje robe, i sl. 57.Nelojalna konkurencija Nelojalna konkurencija je radnja trgovca protivna dobrim poslovnim običajima kojim se može nanijeti šteta drugom trgovcu, potrošačima ili drugim pravnim licima. (Pariška konvencija)Nelojalna konkurencija podrazumijeva:

- trgovca kao učinioca djela; - djelo se odnosi na poslovnu djelatnost- djelo učinjeno u cilju nadmetanje i konkurencije - suprotno dobrim običajima- postojanje štetne radnje- usmjereno prema zaštićenom licu

Djela nelojalne konkurencije zabranjena zakonom su: - nelojalna reklama (reklamiranje koje stvara zabunu na tržištu čime se određeni trgovac dovodi u povolj položaj); - ocrnjivanje (davanje podataka o drugom trgovcu koji mogu nanijeti štetu njegovom ugledu);

- neistinito označavanje robe (neistiniti podaci o porijeklu i kvalitetu robe); - pokrivanje mana robe; - povreda "tuđih" poslovnih odnosa; - neopravdano neizvršenje ili raskid ugovora; - privredne rasprodaje (privredno sniženje cijena robe); - neovlaštena upotreba obilježja drugog preduzeća; - "ovlašćena" upotreba spoljnih obilježja drugog preuzeća (trgovca); - podmićivanje;

Lojalna konkurencija: produktivnost, poboljšanje usluga u skladu sa načelima poštenja i savjesnosti i poslovnog morala58.Zaštita potrošača Pravno treba efikasno zaštititi finalnog potrošača, onog koji kupuje radi zadovoljenja svojih ličnih ili porodičnih potreba. Zakon o zaštiti potrošača u Bosni i Hercegovinu Zakon obavezuje trgovce i druga pravna i fizička lica koja potrošačima isporučuju robe i usluge da to čine u skladu s dobrim poslovnim običajima, bez diskriminacije, po istim uslovima. Zakon reguliše:

- oglašavanje proizvoda i usluga; rasprodaju; - prodaju energije, vode, telekomunikacijskih, komunalnih i dr. usluga; - direktnu prodaju; - prodaju na daljinu; - potrošački kredit;

- prodaju s otplatom cijene na rate; . . - osiguranje;- elektronske instrumente plaćanja i - turističke paket aranžmane.

Nosioci zaštite potrošača prema nevedenom Zakonu su Ministarstvo spoljne trgovine i ekonomskih odnosa BiH i entiteta, Konkurencijsko vijeće Bosne i Hercegovine, Ured za konkurenciju i zaštitu potrošača u entitetima, udruženja potrošača, obrazovne institucije, mediji i štampane publikacije i inspekcijski organi. 59.Pojam industrijske svojinePravo intelektualne svojine obuhvata pravo industijske svojine i autorsko pravo.Pravo Industrijsk svojine vezano je za eksploataciju u privrediIndustrijska svojina obuhvata skup intelektualnih vrijednosti, proizvoda ljudskog duha: pronalasci, znakovi razlikovanja, modeli, uzorci, robni i uslužni žigovi, firma- trgovačko ime, oznaka porijekla proizvoda, know-how (znati kako) i suzbijanje nelojalne utakmice na tržištu. Najstariji i najvažniji izvor prava industrijske svojine je Pariska konvencija n zaštiti industrijske svojine iz 1883. godine. Pariska konvencija sadrži četiri vrste odredbi: - odredbe javnopravnog karaktera (uređuju se prava i obaveze članica Unije,rad i organi Unije)- odredbe koje ovlašćuju ili obavezuju članice Unije dadonose određene propise iz oblasti zaštite industrijske svojine; - odredbe koje propisuju obavezu primene nacionalnog materijalnog prava industrijske svojine na subjekte na koje se odnosi Pjariska

konvencija; . - odredbe koje neposredno uređuju prava i obaveze subjekata na koje se odnosi Pariska konvencija.

14

Osnovna načela Pariske konvencije su: Načelo nacionalnog tretmana. Po tom načelu, svaka država članica Unije obavezna je da pruži strancima koji su državljan i druge države članice Unije, ista-prava koja imaju i domaći državljani (nar avno, u pogledu industrijske svojine). Ovi načelom je onemogućena diskriminacija stranaca u odnosu na domaće državljane. Načelo minimalnog prava. Prema OvOIh načelu svaka država članica Unije obavezna je da strancima na koje se Pariska konvencija odnosi, prizna bar ona prava koja su propisana u Pariskoj konvenciji. 60.Pronalazačka prava REGULIŠU PRAVNU ZAŠTITU PRONALAZAČKIH PRAVAPatent je subjektivno pravo, pripada fizičkom ili pravnom licu na osnovu zašite određenog pronalaska koji ispunjava zakonom predviđene uslove. Prema Zakonu o industrijskoj svojini u Bosni iHercegovinilIO, patent je "pravo kojim se štiti:

• pronalazak iz bilo kog područja tehnike, • koji je nov, • koji ima inventivni nivo i • koji se može industrijski primjeniti.

PRONALAZAČU PRIPADAJU: MORALNA I –pronalazač se navodi u prijavi IMOVINSKA PRAVA-pravo korištenja, raspolaganja i stavljanja u promet

Patentnu zaštitu ne uživaju otkrića, naučne teorije, matematičke formule i programi računara jer pripadaju cijelom čovječanstvu. Pronalazač ima pravo da bude označen u registru (patentnoj ispravi), to pravo može ustupiti drugom licu. Pod tehničkim unapređenjem podrazumijeva se svaka racionalizacija rada (novost, korisnost, rješenje) koja nastaje primjenom poznatih tehničkih sredstva i tehnoloških postupaka u svim fazama rada kojim se postiže povećanje dohotka, proizvodnosti, poboljšanje kvaliteta, ušteda materijala. Tehničko unapređenje se štiti rješenjem o njegovom prihvatanju od strane preduzeća u kome je stvoreno. Autor ima pravo da bude u svim ispravama naznačen kao stvaralac. On ima pravo na naknadu od preduzeća koje se koristi tehnikom unapređenja (najduže 5 godina). Know-how ("znati kako"). Radi se o skupu tehničkih i tehnoloških znanja i vještina koje se mogu primjeniti u industrijskoj i drugoj proizvodnji. Bitni elementi know-how su trajnost i prenosivost novosti i tehničkih prava znanja i iskustva. Prenos know-how vrši se ugovorom o licenci (pod know-how se misli se i komercijalno znanje). 61. Pravo industrijskog dizajna TVOREVINE KOJIMA SE ŠTITI SPOLJNI OBLIK Model predstavlja oblik pravne zašite za novi oblik industrijskog ili zanatskog proizvoda, odnosno njegovog dijela. Predmet zaštite je geometrijsko tijelo proizvoda, model automobila, namještaja. Uzorak - Štiti se grafičko rješenje ili crtež koji se primjenjuje na industrijski ili zanatski proizvod. Model i uzorak se reguliše u Zakonu o industrijskoj svojini u Bosni i Hercegovini Uslovi zaštite modela i uzorka su:

- novost; - primjenjivost.

Nosilac prava na uzorak ili model ima pravo da bude označen kao autor, da prenese pravo na drugo lice i imovinsko-pravno ovlašćenje. 62.PRAVO ZNAKOVA RAZLIKOVANJA- Robni i uslužni žig Robni žig je znak upotrebljen u privrednom prometu ili namijenjen pro metu radi razlikovanja robe iste ili slične vrste jednog, od robe drugog pre duzeća . Štiti se znak. Uslovi za zaštitu: individualizacija i upotrebljivostUslužnim žigom štiti se znak koji je u privrednom prometu namijenjen za razlikovanje usluga iste ili slične vrste dvaju preduzeća (bankarstvo, turi zam). Žig čine znakovi od riječi ili slova, Žig se upotrebljava u poslovnom prometu, a stiče registracijom. Žigom se označava porijeklo robe, ime proizvođača, individualizacija robe ili usluga. Žig ima propagandnu i reklamnu funkciju. U Zakonu o industrijskoj svojini u Bosni i Hercegovini "Žigom se štiti znak koji se može grafički prikazati i koji je podoban za razlikovanje roba, Prema ovom zakonu žigom se ne smatraju: pečat, štambilj i punca (službeni znak za obilježavanje dragocjenih metala). Autor žiga ima prava moralna i imovinska-pravo da mu se ime nađe u prijavi i imovinska isključivo svedena na naknaduNosilac žiga ima imovinska prava korištenjaAutorsko pravo na žig čini sadržinu prava na žig.

1. Zakon o preduzecima2. Zak.o JP3. Zakonom o registraciji poslovnih subjekata Republike Srpske4. Zakonom o stečajnom post5. Zakonom o likvidacionom postupku6. Zakon o privatizaciji državnog kapitala u preduzećima'7. Zakonom o bankama Republike Srpske'8. Zakonu o trgovini9. Zakon o zaštiti potrošača10. Zakonu o industrijskoj svojini

15