Embed Size (px)
Citation preview
Voved :
Za razlika od postojanite sredstva koi se tro{at postepeno, vo
pove}e reprodukcioni ciklusi i koi samo vrednosno (preku
amortizacijata) preminuvaat na novite proizvodi zadr`uvaj}i se celo
vreme vo ist neizmenet oblik,obrtnite sredstva celosno se tro{at vo
eden ciklus na reprodukcija i koli~inski i vrednosno celosno se
transformiraat vo nov proizvod. Kaj obrtnite sredstva koi se javuvaat
kako predmeti za rabota,osnovna karakteristika e taa {to tie
vleguvaat celosno so cela svoja supstanca vo noviot proizvod. Isto
taka, bitna karakteristika na obrtnite sredstva e nivnoto postojano
kru`no dvi`ewe,nivnoto obrnuvawe vo procesot na reprodukcija i
preminuvawe od eden vo drug oblik.Taka,osnovna funkcija na
obrtnite sredstva e najprvo da se kupat surovini i materijali koi niz
procesot na proizvodstvoto se pretvoraat vo gotovi proizvodi.So
proda`bata na gotovite proizvodi se steknuvaat pobaruvawa koi
preku nivnata naplata se pretvoraat vo pari~ni sredstva. Dodeka
obrtnite sredstva,naj~esto se obrnuvaat pove}e pati vo edna
godina,postojanite sredstva ja transformiraat svojata vrednost i se
amortiziraat vo podolg vremenski period,vo niza godini.Poradi
toa,koeficientot na obrnuvawe na sredstvata e osnova za
diferencirawe na postojanite i obrtnite sredstva. Najgolem del od
obrtnite sredstva, osobeno kaj proizvodstvenite pretprijatija go
so~inuvaat predmetite za rabota.No, obrtnite sredstva se po{iroka
kategorija od predmetite za rabota.Vo niv, pokraj predmetite za
rabota vleguvaat i pari~nite sredstva, gotovite proizvodi,odredeni
pobaruvawa, a isto taka i onoj del od sredstvata za rabota, koj
poradi pokusiot vek na upotreba od edna godina i relativno malata
vrednost ne vleguva vo postojanite sredstva.
1
1.Poim za obrtni sredstva i nivnite karakteristiki
Pretprijatieto za izvr{uvawe na stopanskata aktivnost pokraj
postojani sredstva koristi i obrtni sredstva.Za razlika od postojanite
sredstva koi se tro{at postepeno, vo pove}e reprodukcioni ciklusi i
koi samo vrednosno (preku amortizacijata) preminuvaat na novite
proizvodi zadr`uvaj}i se celo vreme vo ist neizmenet oblik,obrtnite
sredstva celosno se tro{at vo eden ciklus na reprodukcija i
koli~inski i vrednosno celosno se transformiraat vo nov
proizvod.* Taka primer ma{inite, transportnite sredstva, zgradite i
drugite postojani sredstva od materijalen vid }e se upotrebuvaat vo
proizvodstvoto dolgo vreme vo pove}e reprodukcioni
ciklusi.No,situacijata ne e ista, na primer, so bra{noto vo edno
pretprijatie od pekarsko- melni~kata industrija, koe bra{noto go
upotrebuva kako osnovna surovina za proizvodstvo na leb.So
zavr{uvawe na pe~eweto na lebot,bra{noto e ve}e leb odnosno
nov proizvod.Spored toa,kaj obrtnite sredstva koi se javuvaat
kako predmeti za rabota,osnovna karakteristika e taa {to tie
vleguvaat celosno so cela svoja supstanca vo noviot
proizvod.
Isto taka, bitna karakteristika na obrtnite sredstva e
nivnoto postojano kru`no dvi`ewe,nivnoto obrnuvawe vo
procesot na reprodukcija i preminuvawe od eden vo drug
oblik.Taka,osnovna funkcija na obrtnite sredstva e najprvo da se
kupat surovini i materijali koi niz procesot na proizvodstvoto se
pretvoraat vo gotovi proizvodi.So proda`bata na gotovite proizvodi
se steknuvaat pobaruvawa koi preku nivnata naplata se pretvoraat
vo pari~ni sredstva.So pari~nite sredstva se zapo~nuva nov ciklus
na reprodukcija, se nabavuvaat novi surovini i materijali, se
organizira novo proizvodstvo a gotovite proizvodi povtorno se
* obrtnite sredstva celosno se tro{at vo eden ciklus na reprodukcija i koli~inski i vrednosno celosno se transformiraat vo nov proizvod - Menaxerska Ekonomija /Prof.Dr.Dimo Dimkov
2
prodavaat i steknatite pobaruvawa odnovo se pretvoraat vo gotovi
pari~ni sredstva koi ozna~uvaat po~etok na nov ciklus na
reprodukcija.Na toj na~in,niz postojaniot kru`en tek: kupuvawe -
proizvodstvo - proda`ba,kupuvawe - proizvodstvo - proda`ba itn,
ovie sredstva se vo postojano vrtewe,poradi {to se i nare~eni obrtni
sredstva na pretprijatieto.
Dodeka obrtnite sredstva,naj~esto se obrnuvaat pove}e pati
vo edna godina,postojanite sredstva ja transformiraat svojata
vrednost i se amortiziraat vo podolg vremenski period,vo niza
godini.Poradi toa,koeficientot na obrnuvawe na sredstvata e osnova
za diferencirawe na postojanite i obrtnite sredstva.Materijalnite
sredstva ~ij{to vek na upotreba e podolg od edna godina, a so toa i
koeficientot na obrnuvawe e pomal od 1 , se smetaat za postojani
sredstva, a ostanatite materijalni sredstva i pari~nite sredstva se
smetaat za obrtni sredstva.
Najgolem del od obrtnite sredstva, osobeno kaj
proizvodstvenite pretprijatija go so~inuvaat predmetite za
rabota.No, obrtnite sredstva se po{iroka kategorija od predmetite za
rabota.Vo niv, pokraj predmetite za rabota vleguvaat i pari~nite
sredstva, gotovite proizvodi,odredeni pobaruvawa, a isto taka i onoj
del od sredstvata za rabota, koj poradi pokusiot vek na upotreba od
edna godina i relativno malata vrednost ne vleguva vo postojanite
sredstva (siten inventar).Pritoa mo`eme da istakneme deka obrtnite
sredstva vo edna stopanska organizacija se dvi`at po formulata R -
Y - R ,toa zna~i deka obrtnite sredstva vo daden moment se nao|
aat vo svoite osnovni vidovi t.e vo pari ili stoka.Stokata i parite se
dva osnovni vida na obrtni sredstva {to redovno se sre}avaat vo
stopanskite organizacii. Kvalitativnoto razlikuvawe na obrtnite
sredstva vo dvata osnovni vida,pari i stoka,ima golemo zna~ewe od
aspekt na pravecot vo koj istite se dvi`at.Bidej}i ima slu~ai koga
dve ili tri stopanski organizacii koi imaat isti vkupni obrtni sredstva
mo`at da imaat razli~na struktura pove}e stoka a pomalku pari i
3
obratno.Pritoa ponatamu vo edna tabela }e ja prika`eme podelbata
na obrtnite sredstva.*
2. Osnovni i preodni vidovi na obrtni sredstva
So kvalitativno analizirawe na obrtnite sredstva vo stopanskite
organizacii mo`at da se utvrdat osnovnite vidovi vo koitie mo`at da
se javat vo daden moment.Obrtnite sredstva vo edna stopanska
organizacija se dvi`at po formulata P - S - P pri {to toa zna~i
deka obrtnite sredstva vo daden moment se nao|aat vo svoite
osnovni vidovi t.e vo pari ili stoka.*Stokata i parite se dva osnovni
vida na obrtni sredstva {to redovno se sre}avaat vo stopanskite
organizacii von od ovie vidovi nema obrtni sredstva vo na{i uslovi
na rabotewe, bidej}i zada~ite na site stopanski organizacii se
izrazeni vo izvr{uvawe na nivnite proizvodni planovi,a ne vo
ostvaruvaweto na profit.Kvalitativnoto razlikuvawe na obrtnite
sredstva vo dvata osnovni vida,pari i stoka, ima golemo zna~ewe od
aspekt na pravecot vo koj istite se dvi`at.Bidej}i ima slu~ai koga
dve ili tri stopanski organizacii koi imaat isti vkupni obrtni sredstva,
mo`at da imaat razli~na struktura,pove}e stoka a pomalku pari i
obratno.Poznavaweto na pravecot vo koj obrtnite sredstva se
transformiraat ovozmo`uva :
od postojanata sostojba da se utvrdi vo koj pravec e vr{eno
transformiraweto vo neposrednoto minato; i
vo koj pravec mora da se vr{i natamo{nata transformacija na
obrtnite sredstva vo idnina.
* Zakonskata klasifikacija na obrtnite sredstva sodr`ana e vo prilogot na Zakonot za smetkovodstvo,~len broj 17 ,a po{iroko mo`e da se vidi vo knigata <Zakon za smetkovodstvo so komentar>od Prof.Dr.Trajko Rusevski /Prevzemeno od Menaxerska Ekonomija od Prof.Dr. Dimo Dimkov* Obrtnite sredstva vo edna stopanska organizacija se dvi`at po formulata P - S - P pri {to toa zna~i deka obrtnite sredstva vo daden moment se nao|aat vo svoite osnovni vidovi t.e vo pari ili stoka. Delovna analiza -Prof.Dr. Borka Sokoloski
4
Marksovite ispituvawa za kru`noto dvi`ewe na kapitalot,primeneti
vo na{i uslovi, ne zna~i neto~nost na zaklu~ocite za ciklusite {to
nastanuvaat vo stopanskite organizacii.Ciklusite se isti,razlikata e vo
toa {to vo na{i uslovi ne se raboti za kapital kako motiv za privatno
prisvojuvawe na vi{okot na trudot tuku za sredstva koi vo
stopanskite organizacii imaat odredena ekonomska funkcija vo
ekonomsko op{testvenite odnosi.
Ako se analizira dvi`eweto na obrtnite sredstva preku formulata
P - S - P toa zna~i deka obrtnite sredstva vo odreden moment
mo`at da se javat bilo vo forma na pari bilo vo forma na stoka.Delot
od ciklusot P - S zna~i deka parite se izdadeni a stokata e primena
a delot S - P zna~i deka stokata e izdadena a parite se primeni.Vo
praksa ~estopati se javuvaat i takvi slu~ai {to nemo`at da se
vklopat vo delovite od ciklusot na obrnuvawe, taka na primer se
javuvaat:
osven delot P-S {to zna~i deka parite se izdadeni a stokata e
primena, ima i slu~ai koga parite se izdadeni a stokata ne e
primena a toa e koga stokata se pla}a odnapred(avansirawe
na nabavki);
namesto delot S- P {to zna~i deka stokata e izdadena a
parite se primeni ,ima slu~ai koga stokata e izdadena a parite
ne se primeni.Toa zna~i deka vo praksa se javuvaat slu~ai na
<me|ufazi>t.e se javuvaat izvesni <preodni vidovi> koi
te`neat da se pretvorat vo svoite osnovni vidovi.
Poradi preodnite vidovi kru`noto dvi`ewe na obrtnite sredstva {to
po op{tata formula izgleda P - S -P mora da se iska`e na sledniov
na~in:P -Sp - S -Pp - P kade {to Sp pretstavuva preoden vid na
stoka a Pp pretstavuva preoden vid na pari.Preodnite vidovi na pari
i stoka sekoga{ te`neat da se pretvoraat vo svoite osnovni vidovi.
Preodnite vidovi ne se sposobni ekonomski neposredno da deluvaat
vo pravec na transformacijata na sredstvata.Na primer,so edno
pobaruvawe od kupuva~ite ne e mo`no da se izvr{i isplata na
5
dobavuva~ite za kupeni surovini i materijali,ili so materijalot na pat
ne e mo`no da se zgolemat sredstvata vo sferata na
proizvodstvoto,pred materijalot da pristignal i se pretvori vo svojot
osnoven vid.Od kade doa|a te`nenieto site preodni vidovi da
nastojuvaat da se pretvorat vo svoite osnovni vidovi?Pravilen
odgovor na ova pra{awe mo`e da se dade ako se navedat slednite
konstatacii:
poradi toa {to site preodni vidovi ne se krajna cel na
stopanskite procesi;
poradi toa {to tie se javuvaat samo kako edna od varijantite
{to gi poznava praksata na kru`noto dvi`ewe na sredstvata.
Ne postoi mo`nost dvi`eweto na preodnite vidovi da se vra}a
nazad.Taka na primer, preodniot vid na stoka nemo`e
nikoga{ neposredno da se vrati vo pari,osven vo slu~aj na
<fakti~ko storno> so {to se poni{tuva edna operacija.Preodniot vid
na stokata sekoga{ te`nee da se vrati odnosno pretvori vo svojot
osnoven vid.Istoto va`i i za preodniot vid na parite koj nikoga{ ne
te`nee da se pretvori vo stoka od koja poteknuva osven vo slu~aj
na fakti~ko storno.Taka na primer, proda`ba na stoka na
kupuva~ite bez ednovremeno primawe na protivrednost ne zna~i
deka celta na pretprijatieto e da sozdade pobaruvawe od
kupuva~ite a stvarnata cel da se dobijat pari,a sozdavaweto na
pobaruvawata od kupuva~ite pretstavuva preoden pat za
ostvaruvawe na kone~nata cel.So poznavaweto na osnovnite i
preodnite vidovi na obrtni sredstva se ovozmo`uva da se utvrdi koja
pozicija vo koja grupa treba da se razvrsti.Vo svoeto postojano
dvi`ewe obrtnite sredstva se dvi`at po formulata:P-Sp-S-Pp-P-Sp-S-
Pp-P-Sp-S-Pp-P itn.Parite vo osnoven vid postojat samo toga{ koga
poteknuvaat od realizacija ili od negoviot preoden vid a se nameneti
za pretvorawe bilo vo stoka direktno, bilo indirektno preku nejziniot
preoden vid.Bez ovie karakteristiki poziciite vo aktivata nemo`at da
imaat odlika na osnoven vid na pari.Na primer,ako edno pretprijatie
primi po po{ta pari za da gi isplati na nekoj od svoite rabotnici toga{
6
tie pari ne spa|aat vo osnovniot vid na pari bidej}i ne poteknuvaat
od realizacija nitu se nameneti za povtorno pretvorawe vo
stoka.Preodniot vid na stoka postoi koga parite se izdadeni a
stokata ne e primena.Za da mo`e edna pozicija da ima karakter na
preoden vid na stoka treba da gi ispolnuva slednite dva uslovi:
da poteknuva od osnovniot vid na parite
da e nameneta za pretvorawe vo osnoven vid stoka
Kako primeri za preoden vid na stoka bi bile:stoka na pat,dadeni
akontacii na dobavuva~ite,akontacii na zaraboteni li~ni dohodi itn.
Vo sprotiven slu~aj ako edno pretprijatie mu dade na eden svoj
rabotnik pozajmica,toga{ na takvata operacija i prethodi napu{tawe
na pari~en vid no nema perspektiva za pretvorawe vo stoka od
osnoven vid.Ovaa pozicija nema karakter na preoden vid.Osnoven
vid na stoka nemo`e da ima niedna pozicija od aktivata ako ne
ispolnuva dva uslovi:
da poteknuva od osnovniot vid na parite ili od preodniot vid na
stoka
da e nameneta za povtorno pretvorawe vo pari bilo direktno
vo osnovniot vid na parite ili indirektno preku preodniot vid.
Na primer zalihata na stoki {to se primeni vo komisiona proda`ba ne
mo`e da se razvrsti vo snoven vid na stoka iako e nameneta za
proda`ba bidej}i ne e ispolnet uslovot za prethodno napu{tawe na
pari~nata forma direktno ili indirektno.
Preoden vid na pari postoi koga stokata e izdadena a parite u{te ne
se primeni.*Edna pozicija se smeta deka ima karakter na preoden
vid na pari ako gi ispolnuva slednite dva uslovi:
da poteknuva od stoka vo osnoven vid
da e nameneta za pretvorawe vo osnoven vid na pari.
Na primer ako se prodade komisiona stoka na kredit toga{ ne mo`e
da se smeta deka pobaruvaweto od kupuva~ite pretstavuva
preoden vid na pari,bidej}i komisionata stoka za komisionerot ne
* Preoden vid na pari postoi koga stokata e izdadena a parite u{te ne se primeni.Delovna Analiza / Prof.Dr. Borka Sokoloski
7
pretstavuva stoka vo osnoven vid.Drug primer bi bil so ispra}aweto
na stoka za podarok,ovaa pozicija nemo`e da se smeta kako
preoden vid na pari bidej}i ne e nameneta za pretvorawe vo
osnoven vid na pari.
Primeri za preoden vid na pari bi bile: pobaruvawe od kupuva~ite,
~ekovi, devizi, valuti itn.
Kvantitativnoto zgolemuvawe na obrtnite sredstva mo`e da bide :
so pojavena dobivka
so zadol`uvawe od nadvor
na {teta na drugi delovi na bilansot.Vo ovaa grupa spa|aat:
pretvorawe na osnovni vo obrtni sredstva preku
amortizacijata, poradi neizdvojuvawe na sredstva za
dopolnitelni zada~i, poradi vra}awe vo funkcija na obrtni
sredstva koi porano bile funkcionalno ipadnati od
pretprijatieto.
Kvantitativnoto smaluvawe na obrtnite sredstva mo`e da bide :
poradi jaknewe na drugite delovi od aktivata,zgolemuvawe na
osnovnite i izdvoenite sredstva,otpa|awe na del od sredstvata
od kru`noto dvi`ewe ; i
poradi isplatuvawe na odnapred sozdadeni obvrski.
3. Upravuvawe so zalihite
Su{tinata na upravuvaweto so zalihite se sostoi vo izgraduvawe na
soodvetna politika,strategija i metodi koi{to }e ovozmo`at efikasno
upravuvawe so zalihite.Prioritetna va`nost na finansiskoto
upravuvawe so zalihite proizleguva od faktot {to vo ovoj del od
obrtnite sredstva,vo golem broj na pretprijatija se anga`irani golemi
iznosi na finansiski vlo`uvawa.Osnovna zada~a na finansiskoto
upravuvawe so zalihite pretstavuva izborot na soodvetni zalihi,
nivnite ceni i drugi fizi~ki i komercijalni karakteristiki,utvrduvaweto
8
na vremenskiot period vo koj{to treba da se vr{at nabavkite,
racionalizacijata na tro{ocite vo vrska so zalihite itn.
Zatoa koga se zboruva za upravuvaweto so obrtnite sredstva
voop{to, se istaknuva deka dobroto upravuvawe so zalihite
pretstavuva istovremeno i dobro finansisko upravuvawe.*Ottuka
proizleguva i konstatacijata deka sekoja odluka vo vrska so zalihite
ima zna~ajno dejstvo vrz finansiskite potrebi na
pretprijatieto.Osnovna zada~a na racionalnoto upravuvawe so
zalihite pretstavuva utvrduvawe na onoj obem zalihi {to }e
ovozmo`i nivelirawe na tro{ocite i rizikot od ~uvawe na zalihite so
prihodite {to mo`at da se dobijat od raspolagaweto so tie zalihi.Ako
zalihite se zgolemat tie }e ja dostignat to~kata nad koja{to
dopolnitelnite tro{oci, {to se rezultat na toa zgolemuvawe gi
nadminuvaat dopolnitelnite prihodi {to mo`at da se ostvarat od toa
zgolemuvawe.Ottuka proizleguva deka racionalnoto upravuvawe so
zalihite pretstavuva Cost Benefit analiza odnosno analiza na
strukturata i tro{ocite na zalihite.
Voobi~aeno e tro{ocite vo vrska so zalihite da se nabquduvaat
kako:
tro{oci za nabavka na zalihi
tro{oci za ~uvawe na zalihite
tro{oci za nedostig od zalihi .*
Ovie tro{oci mo`at mnogu lesno da se sogledaat i definiraat.Me|
utoa,problemati~no e nivnoto kvantitativno izrazuvawe {to vo
praktikata e neophodno da se izvr{uva.Sepak i samoto soznanie za
nivnoto postoewe treba da pretstavuva dovolen motiv za nivno
racionalizirawe.Kako dokaz za vakvite nastojuvawa pretstavuvaat
t.n sigurnosni zalihi.Toa se zalihite nad iznosot na tekovnite potrebi
na proizvodstvoto i proda`bata, so koi{to se namaluva rizikot na
pretprijatieto od mo`en nedostig na zalihi.Formiraweto na ovie zalihi
* koga se zboruva za upravuvaweto so obrtnite sredstva voop{to, se istaknuva deka dobroto upravuvawe so zalihite pretstavuva istovremeno i dobro finansisko upravuvawe.Finansiski menaxment - Prof.Dr. * Prof.Dr. Dragan Krasuwa, citirano delo str.247
9
u{te pove}e ja potencira edna od osnovnite dilemi vo vrska so
upravuvaweto so zalihite a toa e kako da se usoglasat za{tedite vo
tro{ocite zaradi nedostig od zalihi so dopolnitelnite tro{oci {to se
javuvaat zaradi ~uvawe na pogolemi zalihi.Nabquduvaweto i
analizata na zalihite od aspekt na tro{ocite vo vrska so nivnata
nabavka,~uvawe, opredeluvaweto na optimalnoto nivo na
zalihi,momentot na izvr{uvawe na pora~kata i sl problemi {to treba
da gi tretira problematikata na upravuvaweto so zalihite ne e mo`no
da se izvr{uva kvalitetno ako prethodno za potrebite na finansiskoto
upravuvawe ne se izvr{i klasifikacija na zalihite, sprema kriteriumot,
vrednost na finansiskite vlo`uvawa za tie zalihi.
4.Upravuvawe so kupuva~ite
Pobaruvawata od kupuva~ite koi se odnesuvaat na proda`ba na
stokite na pretprijatieto na kredit, so {to na toj na~in pretprijatieto
koe pobaruva, dalo kredit, ja zgolemuva svojata proda`ba, no istite
se pretpostavuva deka }e bidat naplateni vo dogovoreniot rok. Iako,
pretprijatieto koe ima pobaruvawa ne mo`e da o~ekuva deka
verojatnosta za naplatata na site pobaruvawa ke bide 100postotna,
me|utoa pogolem del od tie pobaruvawa }e bidat naplateni i so toa
transformirani vo pari~ni sredstva za period pokratok od 1 godina,
poradi {to pobaruvawata od kupuva~ite spa|aat vo obrtni sredstva
na pretprijatieto. Pritoa ovie obrtni sredstva se dossta va`ni za
pretprijatieto pa poradi toa treba da se obrne vnimanie na
upravuvaweto so niv, so kupuva~ite. Treba da bidat prou~eni
slednive problemi:
1.Kreditnata politika kon kupuva~ite;
2.Kreditnite uslovi;
3.Da se vodi soodvetna naplata na pobaruvawata;
10
1.Kreditnata politika kon kupuva~ite- zna~i da se definiraat
uslovite koi }e va`at pri odobruvaweto na kreditite, vo zavisnost od
postoe~kite kreditni standardi i napravenata kreditna analiza.
Kreditnite standari se minimalni kriteriumi koi treba kupuva~ite da
gi ispolnuvaat za da dobijat kredit, i istite se odraz na maksimalniot
rizik {to pretprijatieto go prifa}a so toa {to go kreditira
kupuva~ot.Goleminata na ovoj rizik koj go prevzema pretprijatieto
zavisi od slednovo:
Karakterot na kupuva~ot - verojatnosta deka
kupuva~ot navremeno i celosno }e gi servisira
svoite obvrski;
Kapacitetot- subjektivna procenka na proivovdnite i
proda`nite sposobnosti na kupuva~ot, vrz osnova
finansiskite izve{tai;
Analizata na kapitalot- koja e finansiskata sostojba
na kupuva~ot, stavaj}i akcent vrz materijalnite
sopstveni delovni sredstva na kupuva~ot;
Kolateralno obezbeduvawe- garancija za vra}awe na
kreditot, i go ovozmo`uvaat odredeni delovni
sredstva koi pretstavuvaat garancija;
Op{tata kondicija na kupuva~ot- zavisi od
o~ekuvanoto dejstvuvawe na nadvore{nite faktori
vrz ekonomskiot i finansiskiot status na
pretprijatieto;
Problemi koi treba da se ragledaat, akoi vlijaat vrz upravuvaweto so
kupuva~ite se slednive: Visinata na administrativnite tro{oci,
tro{ocite na vrzuvawe na obrtnite sredstva vo pobaruvawa od
kupuva~ite, o~ekuvanata zaguba zaradi nenaplatenite pobaruvawa
od kupuva~ite i obemot na proda`ba. Vo uslovi na visok stepen na
liberalizacija na kreditnite standardi {to zna~i ne postojat premnogu
strogi kriteriumi na kredititawe,toga{ toa }e dovede do
zgolemuvawe na administrativnite tro{oci poradi zolemeniot broj
nakupuva~i so {to toa po sebe povlekuva i pogolemi tro{oci za `iv
11
trud, zatoa{to vo oddelenieto za proda`ba poradi zgolemenata
proda`ba se vrabotuvaat pove}e rabotnici za da odgovorat na
potrebite na kupuva~ite, dobivaj}i tretman na prose~ni varijabilni
tro{oci po edinica proizvod.Ponatamu liberalizacijata }e dovede do
zgolemuvaweto na obemot na proda`ban a pretprijatieto.Tro{ocite
na vrzuvawe na obrtnite sredstva vo pobaruvawa od kupuva~ite,
se oprtunitetnite tro{oci koi pretstavuvaat izgubeni prihodi(kamati)
koi bi mo`ele da se dobijat dokolku ovie sredstva bile vlo`eni vo
ne{to drugo a ne vo pobaruvawa od kupuva~ite.
Zagubata zaradi neneplatenite pobaruvawa od kupuva~ite, e dosta
aktuelno pra{awe,osobeno pri liberalizacijata na kreditnite
standardi, zatoa{to pri pogolema liberalizacija se zgolemuva brojot
na kupuva~ite no i rizikot. Toga{ pretprijatieto kako rezultat na
zgolemniot broj na kupuva~i, }e snosi i pogolem rizik za nenaplata
na pobaruvawata od kupuva~ite zatoa{to i pobaruvawata od
kupuva~ite se vo pogolem iznos.
Za toa koi se efekti se postignuvaat so liberalizacijata na kreditnite
standardi vrz finansiskiot rezultat i rentabilnosta se prika`ani so
slednava {ema:
Efekti od liberalizacijata na kreditnite standardi
Promenlivi
goleminiNasoka na dejstvo
Dejstvo vrz
dobivkata
1.Tro{oci na
kreditirawe
zgolemuvawe
2.Obem na
proda`ba
zgolemuvawe
prof. d-r “Finansiski menaxment “
12
3.Prose~no
saldo na
kupuva~ite
zgolemuvawe
4.Prose~en
period na
naplata na
pobaruvawata
zgolemuvawe
5.Zagubi
zaradi
neneplateni
pobaruvawa
zgolemuvawe
Od {emata mo`eme da izvle~ime zaklu~ok deka pozitivni efekti od
liberalizacijata na kreditnite standardi vrz finansiskiot rezultat se
zabele`uvaat samo pri zolemuvaweto na obemot na proda`ba.
Za da mo`e pretprijatieto pravilno da upravuva so pobaruvawata od
kupuva~ite koi spa|aat vo kategorijata na obrtni sredstav, toa treba
da sprovede kreditna analliza koja , so koja ne samo {to }e se dade
ocenka za kreditnata sposobnost na kupuva~ot, tuku treba da se
odredi i maksimalnata suma koja mo`e da bide odobrena vo vid na
kredit na sekoj eden kupuva~. Za da mo`e pretprijatieto da odobri
kredit, negovata kreditna naliza , odnosno ocenuvaweto na
kreditnata sposobnost treba da bide zasnovano na analiza na
finansiskite izve{tai na kupuva~ot za period od pove}e godini, kako
{to se bilansot na sostojba, bilansot na uspeh, kako i da gi zeme vo
predvid i podatocite od bankite, i dr agencii, koi se zanimavaat so
profesionalno ocenuvawe na kreditniot bonitet na kupuva~ot.
2.Kreditnite uslovi-opfa}aat 3 bitni elementi:
13
Kasa skonto-na~in na stimulirawe na kupuva~ite
za pobrzo servisirawe na svoite uslugi koi gi
imaat kon pretprijatieto-kreditodavatel.
Diskontniot period-promena na dol`inata na
vremenskiot period na koristewe na kasa skonto
od strana na kupuva~ite;
Kreditniot period-da se ispitaat mo`nostite dali
mo`e da se prolongira rokot za naplata na
pobaruvawata i koi posledici bi nastanale od toa
prolongirawe.
3.Soodvetnata politika na naplata na pobaruvawata od
kupuva~ite na pretptijatieto treba da mu ovozmo`i navremeno
naplatuvawe na pobaruvawata kako i da se definiraat koi merki i
postapki treba da se prevzemat za da se naplatat pobaruvawata vo
to~no utvrdenite rokovi.kolku ovaa politika }e bide efikasna se
sogleduva od nastanatite zagubi poradi nenaplatenite pobaruvawa
od kupuva~ite. Koga e zgolemena naplatata na pobaruvawata od
kupuva~ite, kako i tro{ocite za naplata na tie pobaruvawa,
toga{ zagubite se namaluvaat.
Zaklu~ok:
Vo ovaa seminarska rabota be{e napraven pregled na
smetkovodstvenata evidencija na klasa1:pari~ni sredstva, hartii od
vrednost, kratkoro~ni pobaruvawa i plateni tro{oci za idnite periodi
i za nedostasana naplata na prihodi (AVR), koi sredstva vsu{nost se
najmobilen del na obrtnite sredstva.So kvalitativno analizirawe na
obrtnite sredstva vo stopanskite organizacii mo`at da se utvrdat
osnovnite vidovi vo koi tie mo`at da se javat vo daden
moment.Obrtnite sredstva vo edna stopanska organizacija se dvi`at
po formulata P - S - P pri {to toa zna~i deka obrtnite sredstva vo
daden moment se nao|aat vo svoite osnovni vidovi t.e vo pari ili
stoka. Stokata i parite se dva osnovni vida na obrtni sredstva {to
14
redovno se sre}avaat vo stopanskite organizacii von od ovie vidovi
nema obrtni sredstva vo na{i uslovi na rabotewe, bidej}i zada~ite
na site stopanski organizacii se izrazeni vo izvr{uvawe na nivnite
proizvodni planovi,a ne vo ostvaruvaweto na profit.Kvalitativnoto
razlikuvawe na obrtnite sredstva vo dvata osnovni vida,pari i stoka,
ima golemo zna~ewe od aspekt na pravecot vo koj istite se
dvi`at.Bidej}i ima slu~ai koga dve ili tri stopanski organizacii koi
imaat isti vkupni obrtni sredstva, mo`at da imaat razli~na
struktura,pove}e stoka a pomalku pari i obratno.
Dvi`eweto na obrtnite sredstva se odviva po Marksovata formula P -
Sp - S -Pp - P kade pokraj dvata osnovni vida na
tekovni(obrtni )sredstva stoka i pari, postojat i preoden vid na stoka
Sp i preoden vid na pari Pp. Preodnite vidovi na pari i stoka
sekoga{ te`neat da se pretvoraat vo svoite osnovni vidovi.
So pari~nite sredstva (gotovinata, ke{ot) kako najmobilen del na
sredstvata od strukturata na vkupnite tekovni sredstva vo aktivata,
vsu{nost startuva samiot proces na reprodukcija, doa|aj}i do
zaklu~ok deka bez pari~nite sredstva nitu bi po~nal nitu bi prodol`il
reprodukcioniot proces. Procesot na kru`noto dvi`ewe na obrtnite
sredstva zapo~nuva so parite i na krajot zavr{uva pak so pari~nite
sredstva. Vo ovaa seminarska rabota zna~aen prostor im be{e
preotstapen na pari~nite sredstva,i sosema logi~no,bidej}i parite
kako faktori za stopanisuvawe i `iveewe, otsekoga{ pretstavuvale
problem pri nivnoto obezbeduvawe.Pari~nite sredstva go
pretstavuvaat krvotokot na trgovskite dru{tva.Ottuka doa|a i
zaklu~okot deka pari~nite sredstva i od smetkovodstven aspekt
pretstavuvaat najmobilniot del na aktivata vo bilansot na sostojba
na pretprijatijata.Imaj}i go ova vo predvid neophodno e organizirano
vodewe na soodvetna smekovodstvena evidencija na pari~nite
sredstva. Tokmu poradi ovie konstatacii vo mojata seminarska
rabota bea prezentirani problemite i postapkite vo vrska so
smetkovodstveniot tretman na ovie sredtva pri smetkovodstvenata
evidencija vo pretprijatijata.
15
16
