Podstawy społecznej gospodarki rynkowej z uwzględnieniem ... · Podstawy społecznej gospodarki rynkowej… 62 społeczne, sprawiedliwość społeczna, w tym system pomocy społecznej

MAGDALENA JACOLIK

Wydział Prawa i Administracji,

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Podstawy społecznej gospodarki rynkowej

z uwzględnieniem porządku prawnego

Unii Europejskiej

Wprowadzenie

Społeczna gospodarka rynkowa jest fundamentem

ustroju gospodarczego w Polsce. Jej celem jest przede

wszystkim wolność gospodarcza, własność prywatna oraz

sprawiedliwość społeczna. Inicjatywa gospodarcza należy do

jednostek, czemu wyraz dają ich prawa i wolności. Działania

państwa, powinny być pomocnicze, zatem ograniczone do

koniecznego minimum, tak aby nie naruszyć wolności

obywateli. Założenia społecznej gospodarki rynkowej

określają kierunek rozwoju państwa, mają one charakter

społeczny oraz gospodarczy. Niniejszy artykuł, przedstawia

prawną charakterystykę społecznej gospodarki rynkowej, wraz

ze zwróceniem uwagi na unijne wymogi prawne.

Geneza społecznej gospodarki rynkowej

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej (niem.

Soziale Marktwirtschaft) wywodzi się z niemieckiej teorii

Podstawy społecznej gospodarki rynkowej… 60

ekonomicznej jaką jest ordoliberalizm1. Ordoliberałowie

uważali, że centralne planowanie jest mało efektywne

i niszczy inicjatywę jednostki oraz, że rynek jest najważniejszą

częścią systemu gospodarczego. Nie uznawali monopoli,

chronili prywatną własność. Ich ideą była również wolność

jednostki, uetycznienie ekonomi oraz prawne wytyczenie

granic interwencji państwa oraz konkurencji2. Społeczna

gospodarka rynkowa powstała w Republice Federalnej

Niemiec w latach 40 – tych poprzedniego stulecia. Autorem

pojęcia „społeczna gospodarka rynkowa” jest Alfred Müller-

Armack3. Określił ją jako „(…) świadomie sterowaną

gospodarkę rynkową, która łączy w sobie zasady planowania

socjalnego i wolności ekonomicznej”4. Ogromne znaczenie dla

koncepcji społecznej gospodarki rynkowej miał także Ludwig

Erhard, minister gospodarki (od 1949) oraz kanclerz Republiki

Federalnej Niemiec (1963-1966). W swojej książce „Dobrobyt

dla wszystkich” określił cele społecznej gospodarki rynkowej,

nazywając tę koncepcję dobrobytem. Jego przekonania

opierały się na zapewnieniu jednostce wolności oraz

zapobieganiu bezrobociu. Za twórcę tytułowej koncepcji,

1 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze publiczne, Warszawa 2011,

s. 80. 2 U. Zagóra-Jonszta, Ordoliberalizm - podstawą teoretyczną

społecznej gospodarki rynkowej, [w:] S. Partycki (red.) Strategia

rozwoju społecznej gospodarki rynkowej w Polsce, Lublin 2002, s.

12. 3 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 80.

4 U. Zagóra-Jonszta, Ordoliberalizm - podstawą teoretyczną



12.

61 Magdalena Jacolik

uważa się także Waltera Euckena – niemieckiego ekonomistę,

który m. in. stał na stanowisku zagwarantowania konkurencji

doskonałej. Dorobek wyżej wymienionych postaci, daję

możliwość przedstawienia formy gospodarki, jaką jest

społeczna gospodarka rynkowa5.

Pojęcie oraz podstawy prawne społecznej

gospodarki rynkowej w polskim

ustawodawstwie

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej, ma swoją

podstawę prawną w art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej. Zgodnie z jego treścią ,,Społeczna gospodarka

rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej,

własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy

partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju

gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”6. Przytoczony

artykuł, wyznacza granice wpływu państwa na gospodarkę,

stanowiąc przy tym fundamentalną konstytucyjną zasadę

publicznego prawa gospodarczego7. Według założeń

społecznej gospodarki rynkowej, polityka gospodarcza

państwa, powinna sprzyjać urzeczywistnieniu celów

ogólnospołecznych i zapewnić prawo wolności gospodarczej.

Celem społecznej gospodarki rynkowej jest bezpieczeństwo

5<http://apcz.pl/czasopisma/index.php/EiP/article/viewFile/595/573>

[dostęp: 19.01.2017]. 6 Art. 20 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Ustawa z dnia

2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r., Nr 78, poz. 483

z późn. zm.). 7 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 80.

http://apcz.pl/czasopisma/index.php/EiP/article/viewFile/595/573


społeczne, sprawiedliwość społeczna, w tym system pomocy

społecznej oraz gwarancja pełnego zatrudnienia. Tytułowa

koncepcja, ukierunkowana jest na własność prywatną, wolny

rynek, a także ustanowienie reguł konkurencji8. Jest

pojmowana jako ład społeczny. Gospodarka jest częścią życia

społecznego, stąd jej społeczny zasięg. Społeczny, czyli

skierowany ku jednostce, zawierający normy etyczne

i moralne, a także uznany i funkcjonujący zbiór wartości.

Społeczna gospodarka rynkowa godzi cele gospodarcze

z celami społecznymi. Aspekty gospodarcze i społeczne

w omawianej koncepcji, uzupełniają się9.

Własność prywatna należy do założeń społecznej

gospodarki rynkowej, jednak nie oznacza to, że inne kategorie

własności tj. własność państwowa bądź samorządowa są

odrzucone. Przyczyniają się one do społecznego zasięgu

gospodarki rynkowej, gdyż mają na celu zaspokojenie potrzeb

wszystkich jednostek, w tym społeczności lokalnej.

Solidarność, na której opiera się społeczna gospodarka

rynkowa, pociąga za sobą zbieżność interesów ogółu osób

w zasięgu określonej społeczności oraz obopólne zrozumienie,

występujące pomiędzy państwem, a obywatelami. Solidarność

polega także na współodpowiedzialności wyżej wymienionych

podmiotów. Dialog oraz współpraca partnerów społecznych,

polegają na przekazywaniu informacji oraz przedstawianiu

poglądów i potrzeb, pomiędzy państwem, a jednostkami.

8 C. Kosikowski, Polskie publiczne prawo gospodarcze, Warszawa

1999, s. 70 i n. 9 K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 81 i n.


Celem realizacji założeń informacyjnych, została powołana

Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych10

,

która w 2015 roku została przekształcona w Radę Dialogu

Społecznego, składającą się z przedstawicieli rządu,

pracodawców oraz pracowników11

. Jak stwierdził Trybunał

Konstytucyjny w wyroku o sygnaturze K 17/00 z dnia 30

stycznia 2001 r., „społeczna gospodarka rynkowa, o której

mowa w art. 20 konstytucji, wspiera się na solidarności,

dialogu i współpracy partnerów społecznych, co zakłada

koncepcję równowagi interesów uczestników rynku i zarazem

poszanowania ich autonomii, tworząc konstytucyjną

gwarancję negocjacyjnego sposobu rozstrzygania spraw

spornych, umożliwiającą przezwyciężanie napięć i konfliktów

w procesie gospodarowania”12

. Wolność gospodarcza (prawo

niezbywalne) jest podstawowym elementem koncepcji

społecznej gospodarki rynkowej, jedną z fundamentalnych

zasad ustroju gospodarczego w polskim porządku prawnym

oraz negatywnym publicznym prawem podmiotowym13

. Ma

ona swoje podstawy prawne w przytoczonym wcześniej art. 20

oraz w art. 22 Konstytucji RP, zgodnie z którym „ograniczenie

wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko

w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes

10

Ibidem, s. 85-87. 11

<http://www.dialog.gov.pl/dialog-krajowy/rada-dialogu-

spolecznego/rada-dialogu-spolecznego/> [dostęp: 23.02.2017]. 12

<http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=1&dokument=78&spra

wa=2773> [dostęp: 27.02.2017]; zob. wyrok TK z dnia 30 stycznia

2001 r., Sygn. K. 17/00, OTK ZU 1/2001, poz. 4, Dz. U. Nr 11, poz.

90 z dnia 14 lutego 2001 r., pkt. 37. 13

K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 101.

http://www.dialog.gov.pl/dialog-krajowy/rada-dialogu-spolecznego/rada-dialogu-spolecznego/

http://www.dialog.gov.pl/dialog-krajowy/rada-dialogu-spolecznego/rada-dialogu-spolecznego/

http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?cid=1&dokument=78&sprawa=2773


http://otkzu.trybunal.gov.pl/2001/1/4


publiczny”14

. Wolność gospodarcza, została dookreślona

w ustawie z 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności

gospodarczej15

. W sposób pośredni wyrażona jest w art. 65

ust. 1. Konstytucji RP, z którego treści wynika, że „każdemu

zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz

wyboru miejsca pracy (…)”16

, a także w artykułach

dotyczących własności, tj. w art. 21 ust. 1 Konstytucji RP,

zgodnie z którym „Rzeczpospolita Polska chroni własność

(…)”17

oraz w art. 64 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej

Polskiej, z którego treści wynika, że „każdy ma prawo do

własności (…)”18

, słowem – np. do własnej działalności

gospodarczej. Przez wolność gospodarczą, rozumie się

wolność od interwencji organów władzy publicznej w obszar

gospodarki, wraz z zachowaniem praw i wolności obywateli,

ale także prawo do założenia oraz prowadzenia

przedsiębiorstwa19

. Zdaniem TK w postanowieniu

o sygnaturze SK 32/09 z dnia 9 czerwca 2010 r., „wolność ta

sprowadza się do samodzielności podejmowania decyzji

gospodarczych, przede wszystkim co do wyboru przedmiotu

działalności i prawnych form jego realizacji. (…) Należy

podkreślić, że elementem wolności działalności gospodarczej

jest swoboda umów, obejmująca swobodę decyzji co do faktu

14

Art. 22 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 15

Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004

r. (Dz. U. 2004 nr 173 poz. 1807). 16

Art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. 17



K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 99 i 103.


zawarcia umowy, wyboru kontrahenta oraz kształtowania

treści umowy”20

. Własność prywatna (charakter

publicznoprawny), na której opiera się koncepcja społecznej

gospodarki rynkowej jest zasadą ustrojową państwa. Podlega

ona ochronie na gruncie postanowień konstytucyjnych21

(wyżej przytoczone artykuły tj. art. 20, art. 21 ust. 1 oraz art.

64 ust. 1 Konstytucji RP). Zgodnie z art. 64 ust. 3 „własność

może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko

w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”22

.

Podobnie jak w przypadku wolności gospodarczej, prawo do

własności, w sposób pośredni wyraża się w przytoczonym

wyżej art. 65 ust. 1 Konstytucji RP23

. Warto dodać, że pojęcie

”własności”, dotyczy zarówno własności prywatnej, Skarbu

Państwa, a także jednostek samorządu terytorialnego24

.

Warty uwagi jest fakt, iż społecznych założeń

gospodarki, takich jak trwały wzrost gospodarczy, stabilność

cen, jednolity rozwój gospodarczy, walka z bezrobociem oraz

rzetelny system ubezpieczeń społecznych, nie da się osiągnąć

bez ingerencji państwa gospodarkę. Państwo koordynuje

prywatne działalności gospodarcze oraz wspiera je25

.

20

TK o wolności gospodarczej,

<http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?sprawa=5283&dokument=14

80&cid=1> [dostęp: 07.03.2017]; zob. postanowienie TK z dnia

9 czerwca 2010 r., Sygn. SK 32/09, OTK ZU 5A/2010, poz. 55, pkt.

30. 21

K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 108 i n. 22



K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 108. 25

Ibidem, s. 82.

http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?sprawa=5283&dokument=1480&cid=1


http://otkzu.trybunal.gov.pl/2010/5A/55


Wyłącznie mechanizmy rynkowe nie wystarczą, aby

zrealizować wyżej wymienione cele. Dodać należy, że

przepisy Konstytucji RP tę ingerencje ograniczają. Określają

one instrumenty, a także kierunek polityki gospodarczej

państwa26

. Zgodnie z koncepcją społecznej gospodarki

rynkowej, państwo zobowiązane jest wspierać obywateli

w uzyskaniu bezpieczeństwa socjalnego, niemniej jednak, nie

wyklucza to ponoszenia odpowiedzialności przez jednostkę.

Działania państwa powinny być pomocnicze27

. Zdaniem

K. Strzyczkowskiego ,,rola państwa (…) ma stanowić

instrument realizacji celów jednostek i społeczności”28

. Jak

stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn.

K. 17/00, „koncepcja społecznej gospodarki rynkowej zakłada,

że państwo może: ingerować w zależności od koniunktury lub

recesji w stosunki gospodarcze, tak aby łagodzić skutki

mechanizmów rynkowych w celu utrzymania równowagi

makroekonomicznej; programować i prognozować rozwój

gospodarczy w skali makroekonomicznej; inspirować

uczestników rynku do uwzględniania w swych działaniach

także interesu państwowego; kreować działania równoważące

rynek, a także pełnić funkcje ogólnospołeczne”29

. Zasada

pomocniczości jest zasadą konstytucyjną, zawartą

26

Ibidem, s. 80. 27

Ibidem, s. 86. 28

K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s.94. 29


wa=2773> [dostęp: 27.02.2017}; zob. wyrok TK z dnia 30 stycznia


90 z dnia 14 lutego 2001 r., pkt. 33.





w Konstytucji RP, dokładniej w Preambule. Zgodnie

z niniejszą zasadą, pierwszeństwo działania na płaszczyźnie

gospodarczej mają obywatele. Jak już wcześniej zostało

wspomniane, państwo w pierwszej kolejności koordynuje

prywatne działalności gospodarcze oraz wspomaga je

(w zakresie koniecznego minimum, tak aby nie naruszyć praw

i wolności jednostek), a dopiero w sytuacji, gdy podmioty

prywatne nie mogą zrealizować celów społecznych

i gospodarczych, podejmuje działalność gospodarczą. Państwo

winno w głównej mierze stwarzać korzystne warunki dla

działalności prywatnych podmiotów oraz pozwolić im działać.

Obok zasady pomocniczości, występuję zasada

proporcjonalności, która również jest zasadą konstytucyjną.

Określa ona granice dozwolonego ograniczenia praw

i wolności jednostek, w kontekście procesów gospodarczych30

.

Art. 31 ust. 3 daje wyraz zasadzie proporcjonalności, zgodnie

z którym „ograniczenia w zakresie korzystania

z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane

tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne

w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub

porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia

i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób.

Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”31

.

Słowem, prawa i wolność jednostek mogą być ograniczone,

niemniej jednak, ograniczenie to musi być uzasadnione

ochroną bezpieczeństwa publicznego lub porządku

30

K. Strzyczkowski, Prawo gospodarcze…, dz. cyt., s. 93-97. 31

Art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.


publicznego. Ponadto, dla ustanowienia ograniczeń niezbędny

jest wymóg konieczności (dany przepis jest konieczny do

osiągnięcia zamierzonego celu), przydatności (za pomocą tego

właśnie przepisu uda się osiągnąć zamierzony cel) oraz

proporcjonalności (dany przepis jest proporcjonalny do

zamierzonego celu). Założeniem niniejszej zasady jest

eliminacja bezpodstawnego ograniczenia praw i wolności

jednostek32

.

Istotne znaczenie dla tematu społecznej gospodarki

rynkowej ma treść art. 2 Konstytucji RP, zgodnie z którym

,,Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem

prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości

społecznej”33

. Przepis ten, wyraża dwie konstytucyjne zasady

funkcjonujące w polskim porządku prawnym, mianowicie:

zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz zasadę

państwa sprawiedliwości społecznej34

. Zdaniem TK

w przytoczonym wcześniej wyroku (Sygn. K. 17/00) „bez

poszanowania zasad demokracji i sprawiedliwości społecznej

nie ma społecznej gospodarki”35

. Ta pierwsza, jest jedną

z fundamentalnych zasad o charakterze ustrojowym. Zasada

demokratycznego państwa prawnego ma wpływ na regulacje

z zakresu publicznego prawa gospodarczego, ponieważ

32







90 z dnia 14 lutego 2001 r., pkt. 36.





określa zakres oddziaływania państwa na gospodarkę. Ma ona

także kluczowe znaczenie w stosunkach pomiędzy państwem,

a obywatelami36

. Zasada demokratycznego państwa prawnego

oznacza, że „organy władzy publicznej działają na podstawie

i w granicach prawa”37

, zapewniając przy tym obywatelom

ochronę ich praw i wolności wraz z dążeniem do

sprawiedliwości społecznej38

. Zasada państwa sprawiedliwości

społecznej ma charakter ogólnoustrojowy. Nie stanowi ona

swoistej zasady publicznego prawa gospodarczego, ale ma

wpływ na treść wszystkich norm prawnych w polskim

ustawodawstwie, zatem dotyczy gałęzi prawa jaką jest

publiczne prawo gospodarcze, co za tym idzie, norm

prawnych związanych z oddziaływaniem państwa na

gospodarkę. Zgodnie z niniejszą zasadą, państwo dąży do

sprawiedliwości społecznej, a procesy gospodarcze mają się

temu przysłużyć. Zasada ta (jako cel i zadanie państwa), daje

podstawy do ingerencji państwa w gospodarkę, jeśli

działalność gospodarcza będzie zaburzać sprawiedliwość

społeczną, np. widoczne będą dysproporcje na płaszczyźnie

gospodarczej, czy społecznej39

. Zasada ta, wiąże się

z podstawową zasadą, funkcjonującą w polskim systemie

prawnym, mianowicie, z zasadą ochrony godności

człowieka40

. Zgodnie z treścią art. 30 Konstytucji RP godność

jest „przyrodzona i niezbywalna (…) stanowi źródło wolności

36




Ibidem, s. 89-91. 40

Ibidem, s. 91.


i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej

poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz

publicznych”41

. Poszanowanie godności człowieka, przejawia

się m. in. w zagwarantowaniu mu warunków samodzielnego

bytu (warunki materialne), czy w zapewnieniu możliwości

rozwoju. Warto podkreślić, że przestrzeganie zasady państwa

sprawiedliwości społecznej, będzie skutkować efektywną

ochroną godności człowieka42

.

Założenia społecznej gospodarki rynkowej, takie jak

wolność gospodarcza oraz własność prywatna, wiążą się

z występowaniem konkurencji na rynku (stanowią jej część).

Zasada konkurencji jest zasadą ustroju gospodarczego

w Polsce. Zgodnie z którą, państwo powinno stać na straży

ochrony konkurencji, w tym stwarzać okoliczności dla jej

rozwoju. Działania państwa, nie powinny jej w żaden sposób

ograniczać. Prokonkurencyjna działalność organów władzy

publicznej, polega m. in. na realizowaniu wyżej

wymienionych założeń społecznej gospodarki rynkowej oraz

na hamowaniu niekonkurencyjnej pomocy publicznej. Dzięki

”zdrowej” konkurencji, każde przedsiębiorstwo, również małe

i średnie, będzie mogło funkcjonować na rynku oraz rozwijać

się poprzez realizację swoich celów. Adresatem zasady

konkurencji jest nie tylko państwo, ale także przedsiębiorcy.

Prawo do konkurencji w postaci prawa podmiotowego, winno

być chronione, także w relacji pomiędzy przedsiębiorcami

oraz w relacji pomiędzy państwem, a przedsiębiorcą.

41




Ewentualne ograniczenie prawa do konkurencji (jako prawa

podmiotowego) przez organy władzy publicznej, musi być

uzasadnione interesem publicznym, zgodne z zasadą

proporcjonalności oraz odbywać się wyłącznie na gruncie

ustawy43

. W sposób pośredni, zasada konkurencji wyraża się

w art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym „władze publiczne

chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed

działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności

i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami

rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa”44

.

Jak już wcześniej zostało wspomniane, zasada

społecznej gospodarki rynkowej jest fundamentem ustroju

gospodarczego w Polsce, niemniej jednak, go nie potwierdza,

co wynika z jej programowego charakteru. Art. 20 Konstytucji

RP, zobowiązuje do tego, aby zmierzać ku koncepcji

społecznej gospodarki rynkowej, na tyle na ile jest to prawnie

i faktycznie realne45

.

Rola obywateli w realizowaniu założeń

społecznej gospodarki rynkowej

Zgodnie z założeniami koncepcji społecznej

gospodarki rynkowej, inicjatywa gospodarcza należy do

jednostek. Istotne znaczenie w tym kontekście odgrywa

wiedza. Podstawą społecznej gospodarki rynkowej jest

wspomniana wcześniej wolność (autonomia) jednostki, wiedza

43

Ibidem, s. 112-115. 44




w pewnym sensie wpływa na rozszerzenie granic wolności,

gdyż daje człowiekowi możliwość świadomego kształtowania

swojego bytu. Państwo zgodnie z zasadą pomocniczości,

powinno wspierać obywateli w dążeniu do wytyczonych przez

siebie celów. Działalność jednostek, przyczynia się do

powstania dobra wspólnego, co skutkuje utrzymaniem ładu

społecznego oraz zachowaniem godności człowieka46

.

W koncepcji społecznej gospodarki rynkowej, wykształcenie

odgrywa istotną rolę, także w kontekście zmniejszania

ubóstwa. Bez mocnego kapitału ludzkiego, nie uda się

osiągnąć jednego z głównych celów polityki gospodarczej

tj. wzrostu gospodarczego. Zatem, na poziom życia jednostek,

znaczny wpływ ma wiedza oraz zdolności obywateli, a co za

tym idzie – postęp techniczny. Państwo powinno więc

inwestować w kapitał ludzki, celem dalszego rozwoju47

. Warto

wskazać, że w koncepcji społecznej gospodarki rynkowej,

istotną rolę odgrywa lokalna polityka gospodarcza, gdyż na

wzrost gospodarczy państwa, składa się rozwój na poziomie

regionalnym oraz lokalnym. Dla optymalnego rozwoju

lokalnego oraz regionalnego, istotne jest skuteczne

wykorzystanie ichnich zasobów naturalnych, zalet środowiska

przyrodniczego, a także potencjału siły roboczej, celem

zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej. Do skutecznego

46

T. Kowalewski, Rola szkolnictwa wyższego w społecznej

gospodarce rynkowej, [w:] S. Partycki (red.) Strategia rozwoju

społecznej gospodarki rynkowej w Polsce, Lublin 2002, s. 151. 47

Ibidem, s. 152.


wykorzystania wspomnianych zasobów, niezbędna jest wiedza

jednostki na temat określonego terytorium48

.

Społeczna gospodarka rynkowa, jako

fundament ustroju gospodarczego

w Unii Europejskiej

Społeczna gospodarka rynkowa, ma swoje podstawy

prawne, również w unijnym porządku prawnym. Dokładniej,

w art. 3 ust. 3 Traktacie o Unii Europejskiej, zgodnie z którym

„Unia ustanawia rynek wewnętrzny. Działa na rzecz trwałego

rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost

gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka

rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego

zatrudnienia i postępu społecznego oraz wysoki poziom

ochrony i poprawy jakości środowiska. Wspiera postęp

naukowo-techniczny. Zwalcza wyłączenie społeczne

i dyskryminację oraz wspiera sprawiedliwość społeczną

i ochronę socjalną (…). Wspiera spójność gospodarczą,

społeczną i terytorialną oraz solidarność między Państwami

Członkowskimi”49

. Zgodnie z rozważaniami zawartymi

w niniejszym artykule, założenia społecznej gospodarki

rynkowej, w dużej mierze odnoszą się do praw i wolności

48

K. Leśniak - Moczuk, Czynniki stymulujące i destabilizujące

rozwój społeczności lokalnych funkcjonujących w warunkach



172, 173, 175. 49

Art. 3 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej, Dz. Urz. z 2012 r.,

C 326, s. 1.


obywateli. Zatem podstaw prawnych społecznej gospodarki

rynkowej, można doszukiwać się także w Karcie Praw

Podstawowych (moc wiążąca równa Traktatom), dokładniej

w art. 1650

. Według jego treści „uznaje się wolność

prowadzenia działalności gospodarczej zgodnie z prawem

wspólnotowym oraz ustawodawstwami i praktykami

krajowymi”51

. Art. 17 Karty, zawiera regulację dotyczącą

prawa własności52

.

Istotne znaczenie dla procesów gospodarczych

w Polsce ma członkostwo w Unii Europejskiej. Wstępując do

Unii, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy, wyrażonej w art. 4

ust. 3 TUE, państwa członkowskie zobowiązane są do

przestrzegania przepisów unijnych. „(…) Podejmują wszelkie

środki (…) dla zapewnienia wykonania zobowiązań

wynikających z Traktatów lub aktów instytucji Unii. (…)

powstrzymują się od podejmowania (…) środków które

mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii”53

. Można

zatem postawić tezę, że krajowe przepisy, dotyczące koncepcji

społecznej gospodarki rynkowej, zostały uzupełnione przez

prawo unijne. W ocenie TK, na gruncie wyroku z dnia 28

stycznia 2003 r., o sygn. K 2/02 „pojęcie wolności

gospodarczej powinno być rozumiane w duchu prawa

50


Art. 16 Karty Praw Podstawowych, Dz. Urz. z 2012 r., C 326,

s. 391. 52

Art. 17 Karty Praw Podstawowych. 53

Art. 4 ust. 3 Traktatu o Unii Europejskiej.


wspólnotowego (…)”54

– obecnie unijnego. „Na gruncie prawa

wspólnotowego częściej jest mowa nie o samej “swobodzie

gospodarczej”, lecz o jej poszczególnych konkretnie ujętych

komponentach, w tym zwłaszcza o swobodzie przepływu

towarów i usług. Ta swoboda przepływu towarów i usług

stanowiąca jedną z podstaw koncepcji integracji gospodarczej

i zarazem jedno z podstawowych praw wspólnoty, jest jedną

z form w jakich przejawia się wolność (swoboda)

gospodarcza. Ustalenia acquis communautaire w stosunku do

ograniczeń swobody przepływu towarów i usług mogą być

więc wykorzystane przy ocenie dopuszczalnych ograniczeń

wolności działalności gospodarczej, o której mowa w art. 20

Konstytucji”55

. Unia Europejska tworzy rynek wewnętrzny

(pozbawiony wewnętrznych granic), który na podstawie art.

26 ust. 2 TFUE gwarantuje państwom członkowskim unijne

swobody. Na ich podstawie, zakazane są jakiekolwiek

ograniczenia, w przepływie osób, towarów, usług, kapitału

i płatności oraz w swobodzie przedsiębiorczości, pomiędzy

państwami członkowskimi, a także pomiędzy państwami

członkowskimi a państwami trzecimi56

. Są one gwarancją

wolnej konkurencji (art. 101-109 TFUE) oraz ochrony przed

nieuzasadnioną ingerencją państw UE, która stanowi ich

54

TK o wolności gospodarczej,



2003 r., Sygn. K. 2/02, OTK ZU 1A/2003, poz. 4, Dz. U. Nr 24, poz.

202 z dnia 13 lutego 2003 r., pkt. 118. 55

Ibidem. 56

M. Ahlt, M. Szpunar, Prawo Europejskie, Warszawa 2011, s. 167.




ograniczenie57

. Omawiane swobody są bezpośrednio

skuteczne, zatem państwa członkowskie, a także osoby

fizyczne i prawne mogą w sposób bezpośredni powoływać się

na prawo Unii przed państwowymi sądami oraz organami

administracji publicznej. Podlegają one również

bezpośredniemu zastosowaniu, czyli przepisy prawa unijnego,

od chwili wejścia w życie, są wiążące w państwach

członkowskich w sposób automatyczny, bez konieczności

dodatkowej implementacji58

. Wymienione swobody, mogą

zostać ograniczone, niemniej jednak, ograniczenia te muszą

być uzasadnione porządkiem publicznym, bezpieczeństwem

publicznym oraz być proporcjonalne do zamierzonego celu.

Państwa Członkowskie są zobowiązane do zastosowania

środka najmniej ograniczającego, w przeciwnym razie, będzie

to stanowiło naruszenie zasady proporcjonalności,

a w konsekwencji danej swobody unijnej59

. Warto dodać, że

podobnie jak w krajowym porządku prawnym, na szczeblu

unijnym, funkcjonuje zasada pomocniczości, zgodnie z którą,

co do zasady w Unii Europejskiej ”działają” państwa

członkowskie60

.

57


P. Justyńska, Zasady prawa Unii Europejskiej, [w:] J. Galster

(red.) Podstawy prawa Unii Europejskiej z uwzględnieniem Traktatu

z Lizbony, Toruń 2010, s. 251 i n. 59

Dyrekcja Generalna ds. Przedsiębiorstw i Przemysłu o swobodzie

przepływu towarów,

<https://www.mr.gov.pl/media/15342/newguidepl.pdf> [dostęp:

15.02.2017}. 60

Art. 5 Traktatu o Unii Europejskiej.

https://www.mr.gov.pl/media/15342/newguidepl.pdf


Ważną rolę w państwach członkowskich Unii

Europejskiej odgrywa strategia Europa 2020. Unijny 10-letni

plan rozwoju, który zakłada przede wszystkim, zrównoważony

i inteligentny rozwój oraz zmagania z wykluczeniem

społecznym. Dąży także do niwelowania różnic pomiędzy

rozmaitymi grupami społecznymi. Założenia te, powinny

przyczynić się do wzrostu gospodarczego i zatrudnienia

w państwach UE, a w efekcie do umocnienia pozycji Unii na

całym świecie, przede wszystkim względem Stanów

Zjednoczonych. Zgodnie z niniejszą strategią, wymienione

cele mają być zrealizowane do 2020 roku. Główne założenia

tej strategii to:

wzrost zatrudnienia (co najmniej do 75%),

zmniejszenie liczby osób żyjących w biedzie

(o25%),

zwiększenie ilości wykształconych osób (co

najmniej do 40%) oraz zmniejszenie ilości

młodzieży, która zbyt wcześnie ukończyli

naukę (do poziomu poniżej 10%),

zmniejszenie wydzielania gazów

cieplarnianych (o 20%), zwiększenie wpływu

energii odnawialnej w całkowitym zużyciu

energii (o 20%), zwiększenie efektywności

wykorzystania energii (o 20%),


inwestowanie w rozwój oraz w badania

naukowe61

.

Uwagi końcowe

Koncepcja społecznej gospodarki rynkowej zwrócona

jest na realizacje celów gospodarczych oraz społecznych.

Polityka gospodarcza państwa dąży do stabilności

wewnętrznej, zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz

do niwelowania różnic w społeczeństwie62

. Organy władzy

publicznej powinny działać w granicach swoich uprawnień (tj.

zasady pomocniczości), pamiętając że inicjatywa gospodarcza

należy do jednostek. Ewentualne ograniczenie praw i wolności

obywateli przez państwo, musi być uzasadnione

bezpieczeństwem publicznym, porządkiem publicznym bądź

zdrowiem publicznym, zgodne z zasadą proporcjonalności,

oraz odbywać się wyłącznie na gruncie ustawy. Istotną rolę

w poruszonym temacie, odgrywa zasada równości63

. Zgodnie

z którą „(…) wszyscy mają prawo do równego traktowania

przez władze publiczne”64

. Zatem organy władzy publicznej są

zobowiązane do równego traktowania przedsiębiorców

prywatnych. Jak stwierdził TK w wyroku o sygn. K 27/99

z dnia 28 marca 2000 r., „(…) wszelkie odstępstwa od nakazu

61

Komisja Europejska o strategii Europa 2020,

<http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-

nutshell/index_pl.htm> [dostęp: 15.02.2017]. 62

C. Kosikowski, Polskie publiczne prawo gospodarcze, Warszawa

1999, s. 71. 63


Art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/index_pl.htm

http://ec.europa.eu/europe2020/europe-2020-in-a-nutshell/index_pl.htm


równego traktowania podmiotów podobnych muszą

znajdować uzasadnienie w odpowiednio przekonywujących

kryteriach. Uzasadnienie zróżnicowań musi w szczególności

czynić zadość wymaganiom relewantności i proporcjonalności

oraz pozostawać w jakimś związku z innymi wartościami,

zasadami czy normami konstytucyjnymi”65

. Na poziomie

unijnym funkcjonuje zasada niedyskryminacji, wyrażona

w art. 18 TFUE, zgodnie z jego treścią „(…) zakazana jest

wszelka dyskryminacja ze względu na przynależność

państwową (…)”66

. Zarówno przedsiębiorcy jak i państwo

w swoich działaniach powinni respektować nie tylko krajowy,

ale także unijny porządek prawny. Strategia Europa 2020 jest

pewnego rodzaju gwarancją na poprawę warunków

gospodarczych i społecznych.

65

TK o zasadzie równości,

<http://ipo.trybunal.gov.pl/ipo/Sprawa?sprawa=2797&dokument=41

3&cid=2> [dostęp: 07.03.2017]; zob. wyrok TK z dnia 28 marca

2000 r., Sygn. K. 27/99, OTK ZU 2/2000, poz. 62, Dz. U. Nr

22, poz. 291 z dnia 31 marca 2000 r., pkt. 16. 66

Art. 18 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz. Urz.

z 2012 r., C 326, s. 1.



Documents

Podstawy społecznej gospodarki rynkowej z uwzględnieniem ... · Podstawy społecznej gospodarki rynkowej… 62 społeczne, sprawiedliwość społeczna, w tym system pomocy społecznej