Instytucje gospodarki rynkowej

Blok 6

Transformacja polskiego systemu politycznego i gospodarczego

1989 – 2004

Czynniki instytucjonalne

Socjalizm …. Komunizm Od negacji rynku po pełną kontrolę

• Karol Marks (1818-1883) Das Kapital

• Negacja rynku jako regulatora gospodarki

• Uwłaszczenie proletariatu (społeczna własność środków produkcji)

• Pełna kontrola gospodarki przez państwo (ceny, płace, alokacja zasobów)

• Centralne planowanie

• Realizacja postulatów równości społecznej

System polityczny PRL

• AUTORYTARNY, MONOPARTYJNY (PZPR)

• FAKTYCZNIE WŁADZĘ SPRAWUJE PARTYJNA OLIGARCHIA

• CENZURA ( społ. ma ograniczony i selektywny dostęp do informacji)

• KONTROLA ŻYCIA POLITYCZNEGO i SPOŁ.

• PARTIA ROBOTNICZA – jako „jedyna” ścieżka kariery i awansu

System ekonomiczny PRL

• DOMINACJA WŁASNOŚCI PAŃSTWOWEJ W PRZEMYŚLE i HANDLU

• BRAK WOLNOŚCI GOSPODARCZEJ

• CENTRALNY PLAN ZAMIAST WOLNEGO RYNKU

• PAŃSTWO REGULUJE CENY i PŁACE

• HIERARCHICZNY SYSTEM ZARZĄDZANIA

Transformacja a koszty transakcji

Koszty transformacji = koszty zmiany formalnych instytucji politycznych i gospodarczych

+ koszty likwidacji nieformalnych „instytucji wykluczających”

+ koszty stworzenia (promocji) nieformalnych „instytucji włączających”

„Instytucje” PRL (sfera polityki)

WYNIKAJĄCE Z SYSTEMU HOMO SOVIETICUS

ANTYSYSTEMOWE

POGARDA DLA WŁADZY POCZUCIE: „OBCA WŁADZA, OBCE PRAWO, OBCA KULTURA”

POGARDA DLA PRAWA

WYSOKO CENIONA WOLNOŚĆ

„PARTYJNIACTWO i KOLESIOSTWO”

WARTOŚCI CHRZEŚCIJAŃSKIE

BIERNOŚĆ i APATIA „DĄŻENIE DO PRAWDY” – brak zaufania do władzy

NISKI KAPITAŁ SPOŁECZNY i ZAUFANIE SPOŁECZNE

„ODPORNOŚĆ” na indoktrynację polit. i kult.

Instytucje PRL (sfera ekonomii)

WYNIKAJĄCE Z SYSTEMU HOMO SOVIETICUS

„MENTALNE BARIERY ROZWOJU PRL”

ANTYSYSTEMOWE

POGARDA DLA UCZCIWEJ PRACY oraz

ALKOHOLIZM

PRZEKONANIE O „WYŻSZOŚCI” WŁASNOŚCI PRYWATNEJ

POGARDA DLA ZDOBYWANIA WIEDZY i UMIEJETNOŚCI

ŚWIADOMOŚĆ IMMANENTNYCH WAD SYSTEMU

BIERNOŚĆ i BRAK INICJATYWY DĄŻENIE DO BOGACTWA

ŻĄDANIA REDYSTRYBUCYJNE

POGARDA DLA PRYWATNEJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI***

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Transformacja

• POLITYCZNA: Z SYSTEMU AUTORYTARNEGO W DEMOKRACJĘ PARLAMENTARNĄ („Okrągły stół”, Komunistyczny Prezydent – wolny Sejm)

• EKONOMICZNA: Z SYSTEMU GOSP. CENTRALNIE PLANOWANEJ W WOLNORYNKOWĄ („Terapia szokowa”):

- Wolność gospodarcza,

- Uwolnienie cen i płac*,

- Stworzenie instytucji gospodarki rynkowej,

- Prywatyzacja,

- Otwarcie gospodarki.

Transformacja - ocena

SYSTEM POLITYCZNY SYSTEM EKONOMICZNY

DEMOKRACJA WZROST DOBROBYTU (PKB)

BRAK ZAUFANIA DO POLITYKÓW WZROST JAKOŚCI ŻYCIA (HDI)

NISKA PARTYCYPACJA SPOŁECZNA ZMIANA STRUKTURY PKB

NISKI PROFESJONALIZM POLITYKÓW WEJŚCIE DO UE (środki finansowe)

CZĘSTE ZMIANY NA SCENIE POLIT. WYSOKIE BEZROBOCIE

BRAK POLITYKI PRZEMYSŁOWEJ, DEMOGRAFICZNEJ,

OCENA TRANSFORMACJI

• Wskaźniki ekonomiczne: PKB, PKB per capita, struktura PKB, HDI

• Wskaźniki instytucjonalne – Indeksy: Freedom House, Doing Bussines, Legatum Prosperity

Freedom House Index

KRAJ 1999-2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Słowenia 1,88 1,88 1,83 1,79 1,75 1,68 1,75 1,82

Estonia 2,25 2,13 2,00 2,00 1,92 1,96 1,96 1,96

Łotwa 2,29 2,21 2,25 2,25 2,17 2,14 2,07 2,07

Węgry 1,88 2,13 2,13 1,96 1,96 1,96 2,00 2,14

Słowacja 2,71 2,50 2,17 2,08 2,08 2,00 1,96 2,14

Czechy 2,08 2,25 2,46 2,33 2,33 2,29 2,25 2,25

Litwa 2,29 2,21 2,21 2,13 2,13 2,21 2,21 2,29

Polska 1,58 1,58 1,63 1,75 1,75 2,00 2,14 2,36

Średnia 2,12 2,11 2,08 2,04 2,01 2,03 2,04 2,13

„Instytucje wykluczające” w RP jako spadek po PRL’u

… to „pakiet cech” HOMO SOVIETICUS:

- dystans do władzy i prawa,

- małe zaangażowanie w życie społeczne,

- żądania redystrybucyjne,

- „kolesiostwo”,

- nadal niskie zaufanie społeczne i kapitał społeczny