BOSNA I HERCEGOVINAMINISTARSTVO VANJSKE TRGOVINE I EKONOMSKIH ODNOSAURED ZA VETERINARSTVO BOSNE I HERCEGOVINE

PLAN PRAĆENJA I KONTROLE REZIDUA ZA 2013. GODINU

Vedrana Jelušić

Viši stručni saradnik za veterinarsko javno zdravstvo

Odjeljenje za sigurnost hrane i uvjete u objektima

Ured za veterinarstvo BiH

Sarajevo, juli 2013. godine

PLAN PRAĆENJA I KONTROLE REZIDUA ZA 2013. GODINU

¢ Odluka o provođenju plana praćenja i kontrole rezidua (“Službeni glasnik BiH”, broj 26/13) od 08. aprila 2013. godine (sastavni dio Uputa)

¢ Dokumenti dostavljeni DG Health and Consumers EC - Food and Veterinary Office - (PPR za 2013. godinu, izvještaj o realizaciji za 2012. godinu)

¢ Planirani broj uzoraka u sklopu Plana praćenja rezidua za 2013. godinu iznosi 1628 (analiza 2428) - goveda 540 uzoraka, ovce 67 uzoraka, svinje 111 uzoraka, perad 200 uzoraka, riba 60 uzoraka, kravlje mlijeko 300 uzoraka, ovčije/kozje mlijeko 50 uzoraka, kokošja jaja 200 uzoraka, med 100 uzoraka

¢ Strategija uzorkovanja – provjera nedozvoljenog liječenja životinja/upotreba zabranjenih tvari, nepoštivanje karence, provjera da li rezidue veterinarskih lijekova i kontaminanata odgovaraju propisanim maksimalno dozvoljenim količinama (MDK), utvrđivanje i otkrivanje razloga zaostajanja rezidua u količiama većim od MDK ili nalaza nedopuštenih rezidua

UZORKOVANJE

¢ Uzorci se uzimaju od živih životinja koje su zdrave i njihovih proizvoda, koji su zdravstveno ispravni, koji se stavljaju na tržište za javnu potrošnju, a potiču sa područja BiH (ne uzimaju se uzorci živih životinja i njihovih proizvoda iz uvoza, uzorci koji su dio samokontrola u objektima za proizvodnju hrane)

¢ Uzorci se uzimaju kod fizičkih i pravnih lica koja se bave proizvodnjom, preradom, pakovanjem i prodajom živih životinja i proizvoda životinjskog porijekla

¢ Mjesto uzorkovanja:- farme (goveda, perad, mlijeko, jaja, stočna hrana, voda), ribogojilišta- objekti za klanje životinja (goveda, ovce, svinje, perad),- objekti za sakupljanje i pakovanje primarnih proizvoda (med, jaja, mlijeko)

OSNOVNA NAČELA UZORKOVANJA

¢ Nenajavljeno, neočekivano za stranku, u neutvrđenim vremenskim intervalima

¢ Provoditi u promjenljivim intervalima tokom cijele godine; uzeti u obzir da se tokom uzgoja životinja neke tvari primjenjuju u određenom periodu godine

¢ Izbjegavati višestruko uzorkovanje na jednoj istoj farmi tj. uzorkovanje životinja porijeklom s iste farme i od istog proizvođača

¢ Uzorak na farmi (krv, urin) može uzeti veterinar uz prisustvo veterinarskog inspektora

¢ Identifikacija uzorka – serijski broj zapisnika upisati na ambalaži za uzimanje uzorka i na kesi u kojoj je uzorak upakovan !!

¢ Pravilo: nije dozvoljeno uzimati više uzoraka od iste životinje

¢ Vremenski period uzorkovanja traje do 31. marta 2014. godine

IZMJENE KOD UZORKOVANJA U PPR 2013

¢ Grupa B2a antihelmintici – broj uzoraka podijeljen na dvije podgrupe: avermektini i benzimidazoli – matriks od 2012 je samo jetra (goveda, ovce, svinje, perad), mlijeko

¢ Kod ispunjavanja zapisnika – navesti podgrupu (avermektini ili benzimidazoli) pored grupe B2a antihelmintici (grupa pod rednim brojem zapisnika 19) !!!!

¢ Kod uzimanja uzoraka mlijeka i ispunjavanja zapisnika također navesti podgrupu antihelmintika: avermektini i benzimidazoli !!!!

¢ Uzorkovanje mlijeka - uzorak koji će se analizirati na A6, B1, B2a uzeti u 2 posude od 250 ml, spakovati u 2 kese za pakovanje uzoraka u sklopu PPR, ispuniti 1 zapisnik (kopirati), a na obje kese upisati isti broj zapisnika (razlog: različite laboratorije vrše analizu jednog uzorak)

IZMJENE KOD UZORKOVANJA U PPR 2013

¢ Uzorkovanje jaja: uzorak koji će se analizirati na A6, B1 antibiotici i B2b uzeti u količini od 20 jaja te pakovati po 10 jaja (podložak 1/10) u dvije različite kese za pakovanje uzoraka u sklopu PPR, ispuniti 1 zapisnik (kopirati), a na obje kese upisati isti broj zapisnika (razlog: različite laboratorije vrše analizu jednog uzorak)

¢ Na osnovu mjesečnog plana uzorkovanja ispuniti zapisnik !!!!

¢ Da li laboratorijske izvještaje dostavljati veterinarskim inspektorima putem e-maila ???? (e-mail i laboratoirjske izvještaje isprintati i priložiti uz zapisnik)

ODABRANE LABORATORIJE U SKLOPU POSTUPKANABAVKE LABORATORIJSKIH USLUGA

¢ Veterinarski fakultet Univerziteta u Sarajevu: v ispitivanje rezidua avermektina u mlijeku

¢ Veterinarski institut Republike Srpske “Dr. Vaso Butozan” Banja Luka ispitivanje:v rezidua hloramfenikola u mlijeku, v rezidua antibiotika u svim supstratima (mišić, riba, mlijeko, jaja i med ) iv rezidua aflatoksina M1 u mlijeku

¢ Institut za higijenu i tehnologiju mesa Beograd ispitivanje:v rezidua antitireoidnih tvariv rezidua laktona rezorcilne kiselinev rezidua hloramfenikola u mišićuv rezidua hloramfenikola u jajima, medu, stočna hrana i vodav rezidua nitrofuranav rezidua sulfonamida

ODABRANE LABORATORIJE...

¢ Institut za higijenu i tehnologiju mesa Beograd: ispitivanje:v rezidua antihelmintici – benzimidazoliv rezidua kokcidiostatikav rezidua sedativiv rezidua nesteroidni protuupalni lijekoviv rezidua mikotoksini – ohratoksin, aflatoksin B1v rezidua bojav rezidua antihelmintici - avermektini –ostali supstrati (jetra, mišić sa kožom)

o Dio LOT –ova obustavljen: organohlorni spojevi (med, mlijeko, masno tkivo, jaja), organofosofrni spojevi u medu, hemijski elementi

o Ponovni postupak nabavke laboratorijskih usluga – 8 LOT- ova (stilbeni, organofosforni spojevi, beta agonisti, nitroimidazoli, steroidi, karbamati i piretroidi, kortikosteroidi, amitraz)

o Kod organofosfornih spojeva supstrat će se mijenjati i biće masno tkivo

NAJMANJA KOLIČINA UZORKA ZA ANALIZU

Vrsta tkiva/organa/proizvoda

Količina Pakovanje Napomena

Mišić 250 g kesa za uzimanje i pakovanje uzoraka

-mišić bez kostiju-kod peradi težine 2-3 kg meso bataka/karabataka iste životinje-kod peradi težine 1 – 2 kg meso od 3 – 6 životinja iz istog lota

Masno tkivo 500 g kesa za uzimanje i pakovanje uzoraka

-abdominalno ili potkožno i bubrežno masno tkivo-kod peradi uzima se abdominalnomasno tkivo od više životinja iz istog lota

Jetra 250 g kesa za uzimanje i pakovanje uzoraka

- cijela jetra ili komad tražene količine

100 g - kod peradi uzima se jetra od više životinja iz istog lota

Vrsta tkiva/organa/proizvoda Količina Pakovanje Napomena

Bubreg 250 g kesa za uzimanje i pakovanje uzoraka

- kada su lakši od tražene količine, uzimaju se bubrezi od više životinja iz istog lota

Mlijeko 150 ml 2 posude od 250 ml – kesa za pakovanje uzoraka

jedan uzorak uzeti u 2 posude u količini od 250 ml te posebno svaku posudu spakovati u kesu

Kokošja jaja 12 jaja uložak za jaja (10+10 kom jaja)

2 kese za pakovanje uzoraka, isti broj zapisnika

Riba 500 g kesa za uzimanje i pakovanje uzoraka

-jedna ili više riba zavisno od veličine (odstraniti glavu, rep i utrobu – za analizu: mišić sa kožom)

Med 100 g posuda od 100 ml kesa za pakovanje uzoraka

Urin 20 – 50 ml posuda od 60 ml kesa za pakovanje uzoraka (uzorci sa farme i klaonice)

Krv 30 – 50 ml 4 epruvete (10 ml)

- na farmi kod goveda- na klaonici kod svinja i peradi (kod klanja peradi kada se smanji mlaz krvi, zbirni uzorak od više životinja iz istoga lota)

ZAPISNIK O UZIMANJU UZORAKA ZA ANALIZU REZIDUA

¢ Jasno i čitko ispunjen zapisnik (ime i prezime veterinarskog inspektora, broj ovlaštenja, navesti entitet / distrikt / kanton / županija/općina)

¢ Zabilježiti vrstu životinje, spol, vrstu uzorka; uzorkovanja na farmi ili klaonici

¢ Zabilježiti kada se uzimaju uzorci vode i stočne hrane kod peradi

¢ Nepotpuno ili nepravilno ispunjen zapisnik, bez potpisa, bez pisanog datuma i vremena uzorkovanja – uzorak se ne ispituje (Uputa - Kriteriji za određivanje prihvatljivosti uzoraka za ispitivanje...)

¢ Jedan zapisnik = jedan uzorak = jedna analiza (izuzetak kod uzoraka mlijeka i jaja, gdje se za jedan uzorak zabilježe 3 različite grupe rezidua za analizu)

ZAPISNIK

¢ Zapisnik je sačinjen u 5 primjeraka:

- prvi primjerak – original ostaje kod veterinarskog inspektora,- drugi primjerak – plave boje dostavlja se sa uzorkom u laboratorij odnosno Uredu za veterinarstvo BiH,- treći primjerak – žute boje dostavlja se nadležnom organu entiteta/BD BiH,- četvrti primjerak – roze boje ostaje vlasniku životinje/odgovorno lice objekta - peti primjerak – zelene boje dostavlja se Uredu za veterinarstvo BiH (zajedno sa uzorkom i zapisnikom za laboratorij)

UZORKOVANJE KOD GOVEDA (TOVNA KATEGORIJA)

¢ Grupa A (zabranjene tvari) - uzorci se uzimaju na farmi (urin, krv)¢ Grupa B (lijekovi, kontaminanti) uzorci se uzimaju na klaonici (mišić,

masno tkivo, jetra, urin)

¢ Napomene za uzorkovanje:

- A2 antitireoidne tvari - uzorci se uzimaju na farmi i na klaonici -matriks za analizu je urin,- A3 steroidi na farmi se mogu uzeti uzorci urina, krvi, a na klaonici uzorci urina, krvna plazma, bubrežno masno tkivo (od matriksa zavisi koje će se tvari ispitivati),- A6 nitroimidazoli - uzorci se uzimaju samo na farmi – krvna plazma,- B1 antibiotici i sulfonamidi, B2e nesteroidni protuupalni lijekovi -matriks za uzorkovanje je mišić (matriks za analizu je mišić (u PPR 2011. godine matriksi su bili mišić / bubreg /krvna plazma)- B2a antihelmintici – u zapisniku zabilježiti da li se radi analiza na avermektine ili benzimidazole

¢ Napomene:

- B2f ostale farmakološko aktivne tvari (kortikosteroidi) - matriks za analizu je urin – mjesto uzorkovanja: klaonica

- B3b organofosforni spojevi - matriks za analizu jetra/masno tkivo/mišić (u PPR 2011. godine matriks je bio mišić)

- B3c teški metali - matriks za analizu je jetra (u PPR 2011. godine matriks su bili jetra/bubreg).

UZORKOVANJE KOD OVACA

¢ Uzorci se uzimaju samo u klaonici (grupa A i B)

¢ Napomene za uzorkovanje:- A2 antitireoidne tvari - matriks za analizu je urin – mjesto

uzorkovanja: klaonica- A3 steroidi - matriks za analizu može biti urin ili bubrežno masno tkivo (od matriksa ovisi vrsta tvari koja će se analizirati)- B1 antibiotici i sulfonamidi, B2e nesteroidni protuupalni lijekovi -matriks za uzorkovanje je mišić (u PPR 2011 matriksi su bili mišić/bubreg/krvna plazma)- B2a antihelmintici – u zapisniku zabilježiti da li se radi analiza na avermektine ili benzimidazole- B2f ostale farmakološko aktivne tvari (kortikosteroidi) - matriks za analizu je urin (klaonica)- B3b organofosforni spojevi matriks za analizu masno tkivo/ jetra/mišić (u PPR za 2011. godinu matriks je bio mišić)

UZORKOVANJE KOD SVINJA

¢ Uzorci se uzimaju u klaonici (grupa A i B); može se uzorkovati i na farmi

¢ Napomene za uzorkovanje:- A2 antitireoidne tvari - matriks za analizu je urin (klaonica),- A3 steroidi - matriks za analizu može biti urin ili bubrežno masno tkivo (klaonica) - A6 hloramfenikol i nitrofurani - matriks za analizu je mišić, a za A6nitroimidazoli – matriks je krvna plazma (klaonica)- B1 antibiotici i sulfonamidi, B2e nesteroidni protuupalni lijekovi -matriks za uzorkovanje je mišić (u PPR 2011 matriksi su bili mišić/bubreg/krvna plazma)- B2a antihelmintici – u zapisniku zabilježiti da li se radi analiza na avermektine ili benzimidazole- B2f ostale farmakološko aktivne tvari (kortikosteroidi) matriks za analizu je urin (klaonica)- B3b organofosforni spojevi - matriks za analizu masno tkivo/jetra/mišić (u PPR za 2011. godinu matriks je bio mišić)

UZORKOVANJE KOD PERADI (BROJLERI)

¢ Grupa A (zabranjene tvari) uzorci se uzimaju na farmi (stočna hrana, voda) i u klaonici; Grupa B - uzorci se uzimaju samo u klaonici (mišić, jetra, krv, masno tkivo)

¢ Jedan uzorak za analizu sastoji se od tkiva/organa jedne ili više životinja

¢ Povećan broj uzoraka na kokcidiostatike u 2013. godini (kao i u 2012. godini – razlog neusklađeni rezultati u 2011. godini)

¢ Napomene za uzorkovanje:

- A1 stilbeni – uzorkovanje na farmi: voda iz pojilica, stočna hrana iz hranilica; uzorkovanje u klaonici: jetra- A3 steroidi – farma: voda iz pojilica; klaonica: jetra - A4 zeranol – farma: stočna hrana; klaonica: jetra- A5 β agonisti – farma: stočna hrana; klaonica: jetra

UZORKOVANJE KOD PERADI

¢ Napomene:

- A6 hloramfenikol – farma: voda, stočna hrana; klaonica: mišić- A6 nitrofurani – farma: stočna hrana; klaonica: mišić- A6 nitroimidazoli – farma: voda; klaonica: krvna plazma- B1 antibiotici i sulfonamidi, B2e nesteroidni protuupalni lijekovi matriks za uzorkovanje je mišić (u PPR za 2011. god. matriksi su bili mišić/jetra/krvna plazma)- B2a antihelmintici – u zapisniku zabilježiti da li se radi analiza na avermektine ili benzimidazole

UZORKOVANJE KOD RIBA

¢ Uzorak čini jedna ili više riba, zavisno od veličine ribe –količina uzorka 500 g

¢ Planirani broj uzoraka za 2013. godinu iznosi 60 (1 uzorak na 100 tona godišnje proizvodnje), u 2011. i 2012. g. cca 4000 t - minimum 42 uzorka - smanjenje proizvodnje konzumne ribe

¢ Za analize tvari iz grupe A (A1, A3, A5, A6) uzorci se uzimaju na ribogojilištu, u svim fazama proizvodnje

¢ Za analize tvari iz grupe B (B1, B2a, B3a, B3c, B3d, B3e) uzorci se uzimaju na ribogojilištu - uzorci ribe namijenjeni za ljudsku upotrebu, neposredno prije stavljanja u promet ili u objektu za preradu ili prodajnom mjestu (svježa riba) ukoliko se može tačno utvrditi porijeklo ribe

¢ B2a antihelmintici – u zapisniku zabilježiti da li se radi analiza na avermektine ili benzimidazole

UZORKOVANJE KRAVLJEG MLIJEKA

¢ Uzorak mlijeka uzeti na način da se uvijek može utvrditi porijeklo uzorka odnosno farma/životinja od koje uzorak potiče:- uzorci se uzimaju na farmi iz laktofriza- u mljekari prije nego se sabirna cisterna isprazni ali samo kod uzimanja uzoraka

na analizu tvari iz grupe B3a, B3b, B3c

¢ Napomena: 1 uzorak mlijeka se analizira na četiri tvari iz tri različite grupe rezidua A6, B1, B2 (B2a i B2e):

¢ Primjer I: na zapisniku za jedan uzorak mlijeka zaokružiti za analizu:- A6 hloramfenikol- B1 antibiotici- B2a antihelmintici - avermektini- B2e nesteroidni protuupalni lijekovi

KRAVLJE MLIJEKO

¢ Primjer II: zaokružiti na zapisniku:- A6 nitroimidazoli,- B1 sulfonamidi i - B2a antihelmintici - benzimidazoli itd.

¢ Ostale grupe rezidua (B3) analiziraju se po principu jedan uzorak = jedna analiza

¢ Količina uzorka je 150 ml (boce za uzimanje uzorka 250 ml, pakovati posudu u kesu za pakovanje uzoraka u sklopu PPR –a)

¢ Važno: jedan uzorak mlijeka u količini od 150 – 200 ml uzeti u dvije različite boce od 250 ml, pakovati u dvije različite kese za pakovanje uzoraka, ispuniti jedan zapisnik i obavezno na posudama i na kesi upisati broj zapisnika !!!!!!!!!

UZORKOVANJE OVČJEG/KOZJEG MLIJEKA

¢ Uzorkovanje se provodi na farmi¢ Napomena: 1 uzorak mlijeka se analizira na četiri različite tvari iz tri

grupe rezidua A6, B1, B2 (B2a i B2e)

¢ Primjer I: na zapisniku za jedan uzorak mlijeka zaokružiti:- A6 hloramfenikol, - B1 antibiotici, - B2a antihelmintici - avermektini i - B2e nesteroidni protuupalni lijekovi

¢ Primjer II: zaokružiti na zapisniku: - A6 nitroimidazoli, - B1 sulfonamidi i - B2a antihelmintici- benzimidazoli itd.

MLIJEKO...

¢ Ostale grupe rezidua (B3) analiziraju se po principu jedan uzorak = jedna analiza

¢ Količina uzorka je 150 ml (boce za uzimanje uzorka 250 ml, pakovati u kesu za uzimanje uzoraka u sklopu PPR)

¢ Važno: jedan uzorak mlijeka u količini od 150 – 200 ml uzeti u dvije različite boce od 250 ml, pakovati u dvije različite kese za pakovanje uzoraka, ispuniti jedan zapisnik i obavezno na posudama i na kesi upisati broj zapisnika !!!!!!!!!

UZORKOVANJE KOKOŠJIH JAJA

¢ Uzorkovanje se provodi na farmi (jaja pregledana za stavljanje u promet) i na mjestu pakovanja jaja, ukoliko se može utvrditi porijeklo farme sa koje jaja potiču

¢ Napomena: 1 uzorak jaja analizira se na tvari iz tri grupe rezidua A6, B1, B2; uzorak pakovati u 2 kese po 10 jaja (uzorak je 12 jaja)- isti zapisnik, na obje kese upisati broj zapisnika

¢ Primjer I: na zapisniku o uzorkovanju zaokružiti:- A6 hloramfenikol, - B1 antibiotici, i - B2b kokcidiostatici

¢ Primjer II: na zapisniku zaokružiti: - A6 nitrofurani, - B1 sulfonamidi i - B2b kokcidiostatici itd.

KOKOŠJA JAJA

¢ Ostale grupe rezidua tj. grupa B3a (organohlorni spojevi) analiziraju se po principu jedan uzorak = jedna analiza

¢ U PPR za 2013. godinu ostao povećan broj uzoraka/analiza na kokcidiostatike (kao u 2012. godini) – razlog neusklađeni rezultati u 2011. godini

¢ Preporuka: kod uzimanja uzoraka jaja na analizu rezidua kokcidiostatika uzeti i uzorak stočne hrane iz hranilica s više mjesta u jednu posudu, ravnomjerno izmiješati) uzorak spakovati u kesu za uzimanje uzoraka, upisati na isti zapisnik kada su uzeta jaja i stočnu hranu, pohraniti uzorak kod veterinarske inspekcije do dobivanja laboratorijskog nalaza za jaja

UZORKOVANJE MEDA

¢ Uzorci meda se mogu uzeti na svim mjestima u lancu proizvodnje s tim da se može utvrditi porijeklo meda - proizvođač meda

¢ Uzimanje uzoraka izravno od pčelara prilikom vrcanja meda ili u punionicama meda (uzeti od jedne proizvodne serije čije se porijeklo može tačno utvrditi; ne uzimati med iz posude u kojoj se nalazi med od više proizvođača)

¢ Ne uzimati upakovani med iz trgovina¢ Uzimati uzorke meda od ove godine

¢ Količina uzorka 100 g – posude za uzorkovanje od 80 - 100 ml, pakovati u kesu za uzimanje uzoraka u sklopu PPR

ČUVANJE I SKLADIŠTENJE UZORAKA

¢ Osigurati stabilnost i cjelovitost uzorka

¢ Mišić, jetra, bubreg, masno tkivo, mlijeko, jaja se zamrzavaju nakon uzorkovanja

¢ Jaja čuvati na temperaturi +4 Cͦilizamrznuti¢ Krv se treba odmah slati u laboratoriju – čuvati na temperaturi od +2 do

+4 Cͦ¢ Urin se čuva na temperaturi na 0 – 4 Cͦ ili zamrznuti ¢ Med se može čuvati na sobnoj temperaturi

¢ Maksimalno vrijeme čuvanja uzoraka iznosi 10 dana

¢ Prilikom skladištenja uzoraka voditi računa o temperaturnom režimu –frižideri i zamrzivači trebaju imati termometre s kontrolnim listama za svakodnevno mjerenje i upisivanje temperature

TRANSPORT UZORAKA

¢ Veterinarski inspektor, UZV BiH ili laboratorija

¢ Preuzimanje uzoraka od inspektora ili dostava uzoraka u UZV BiH transport uzoraka u laboratorij (prateća dokumentacija)

¢ Transport uzoraka treba da se vrši u rashladnim uređajima/prenosnim frižiderima na temperaturi ne većoj od +4°C

UZORCI NA

REZIDUE

IZVJEŠTAVANJE O REZULTATIMA ANALIZA

¢ Analizirati će se samo uzorci koji su propisano dostavljeni, u adekvatnoj ambalaži i uz potpuno i pravilno ispunjen zapisnik

¢ Laboratorija UZV BiH veterinarski inspektor

¢ Kopije laboratorijskih izvještaja dostavljaju se veterinarskom inspektoru, nadležnim organima entiteta i Brčko distrikta BiH

¢ Laboratorijske izvještaje UZV BiH može slati putem e-maila u cilju osiguranja brže dostave rezultata analiza?!