PERANCANGAN IDENTITAS VISUAL KAWASAN

KONSERVASI MANGROVE DAN BEKANTAN KOTA

TARAKAN

Laporan Tugas Akhir

Ditulis sebagai syarat untuk memperoleh gelar Sarjana Desain (S.Ds.)

Nama : Alfiah Ainun Jariyah

NIM : 00000022166

Program Studi : Desain Komunikasi Visual

Fakultas : Seni dan Desain

UNIVERSITAS MULTIMEDIA NUSANTARA

TANGERANG

2021

LEMBAR PERNYATAAN TIDAK MELAKUKAN PLAGIAT

Saya yang bertanda tangan di bawah ini:

Nama : Alfiah Ainun Jariyah

NIM : 00000022166

Program Studi : Desain Komunikasi Visual

Fakultas : Seni dan Desain

Universitas Multimedia Nusantara

Judul Tugas Akhir:

PERANCANGAN IDENTITAS VISUAL KAWASAN KONSERVASI

MANGROVE DAN BEKANTAN KOTA TARAKAN

dengan ini menyatakan bahwa, laporan dan karya tugas akhir ini adalah asli dan

belum pernah diajukan untuk mendapatkan gelar sarjana, baik di Universitas

Multimedia Nusantara maupun di perguruan tinggi lainnya.

Karya tulis ini bukan saduran/terjemahan, murni gagasan, rumusan dan

pelaksanan penelitian/implementasi saya sendiri, tanpa bantuan pihak lain, kecuali

arahan pembimbing akademik dan narasumber.

Demikian surat Pernyataan Originalitas ini saya buat dengan sebenarnya,

apabila di kemudian hari terdapat penyimpangan serta ketidakbenaran dalam

pernyataan ini, maka saya bersedia menerima sanksi akademik berupa pencabutan

gelar (S.Ds.) yang telah diperoleh, serta sanksi lainnya sesuai dengan norma yang

berlaku di Universitas Multimedia Nusantara.

Tangerang, 4 Januari 2021

Alfiah Ainun Jariyah

iv

KATA PENGANTAR

Puji syukur penulis panjatkan kepada Tuhan Yang Maha Esa sehingga penulis dapat

meneyelesaikan proposal Tugas Akhir yang berjudul “Perancangan Identitas Visual

Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan Kota Tarakan”. Topik ini dipilih

karena pengalaman penulis saat datang ke lokasi Kawasan Konservasi Mangrove

dan Bekantan Kota Tarakan. Setelah mellihat lebih jauh, peneliti melihat bahwa

identitas visual yang ada masih terkesan kurang menarik dan menampilkan

ekowisata mangrove dan bekantan.

Topik ini penulis anggap penting karena sebagai salah satu hutan lindung

dan konservasi yang ada di Indonesia khususnya Kalimantan dan sebagai habitat

hewan endemik Bekantan, ekowisata ini masih belum menampilkan branding yang

maksimal dan masih kurangnya pengetahuan orang awam tentang tempat ekowisata

ini. Target pembaca dari proposal ini adalah sesama mahasiswa maupun masyarakat

luas yang membutuhkan informasi mengenai perancangan identitas visual

ekowisata Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan Kota Tarakan.

Penulis berharap agar dengan pembuatan Tugas Akhir ini, pembaca

mendapatkan pengetahuan dan perspektif baru yang ke depannya dapat digunakan

dan dimanfaatkan. Penulis juga berharap tugas akhir ini dapat bermanfaat bagi

pihak KKMB yang bisa berdampak pada pengembangan pariwisata di Kota

Tarakan.

Kelancaran Tugas Akhir ini mungkin dapat direalisasikan tanpa dukungan

dari orang-orang yang membantu penulis. Penulis mengucapkan terima kasih

kepada pihak-pihak yang sudah membantu:

v

1. Kehadirat Allah SWT yang maha Esa dan maha Kuasa yang telah

menganugerahkan nikmat akal pikiran dan sehat-Nya juga rahmat dan

inayah-Nya dan penulis diberikan kekuatan untuk menyelesaikan Tugas

Akhir ini.

2. Mohammad Rizaldi, S.T., M.Ds., selaku ketua program studi Desain

Komunikasi Visual.

3. Nina Hansopaheluwakan, S.Ds., M.Des., Ph.D., selaku pembimbing

penulis yang sudah sangat baik membantu dalam memberikan masukan

dan pendapat pada Tugas Akhir saya.

4. Kepada para pegawai Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan

sebagai narasumber dan sumber informasi penulis dalam melakukan

penelitian.

5. Dinas Pariwisata Kalimantan Utara yang telah membantu mendukung

Tugas Akhir penulis dengan memberikan data-data yang tersedia di

Kedinasan.

6. Kepada seluruh keluarga penulis dan kerabat penulis Fauzia Farida yang

sudah memberikan dukungan, pengertian dan membantu dalam banyak

hal baik materi ataupun moral khususnya Mama dan Abah sehingga

penulis dapat menyelesaikan Tugas Akhir.

7. Safira Halia, Tannia Vennansjah, Maudy Andriane yang sudah berjuang

bersama penulis, memberikan masukan satu sama lain, dan memberikan

semangat dan dukungan penuh terhadap Tugas Akhir penulis.

8. Khairunnisa P.S, Fadya Indira, Anisa Muliawaty, Putri Febriani, Nur

vi

Halimah, Cyntia Amanda, Nur Ayu, dan Sandra Purnama yang sudah

banyak membantu penulis dalam mendokumentasikan dan melakukan

observasi ke KKMB.

9. Riksy Sarib dan Milky yang sudah memberikan dukungan moral,

memberikan masukan dan menjadi teman yang selalu ada bagi penulis.

Tangerang, 6 Januari 2021

Alfiah Ainun Jariyah

vii

ABSTRAKSI

Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan (KKMB) Kota Tarakan adalah destinasi ekowisata yang merupakan pelestarian hutan mangrove dan juga hewan langka endemik Kalimantan yaitu Bekantan. KKMB merupakan tujuan wisata yang prospektif namun pengelolaanya masih belum maksimal. KKMB juga belum memiliki logo dan penerapannya dalam media informasi dan promosinya. Untuk memaksimalkan pengembangan kepariwisataanya diperlukan adanya perancangan identitas visual dan penerapannya dalam aplikasi media pada Graphic Standard Manual. Perancangan identitas visual ini diharapkan dapat menunjang keuntungan ekonomi dan kelestarian hutan konservasi tersebut. Metode penelitian yang digunakan dalam Tugas Akhir ini yaitu menggunakan metode campuran berupa wawancara dengan petugas lapangan KKMB Bapak Sujatmiko dan Analis Pariwisata dari Dinas Pariwisata Provinsi Kalimantan Utara Bapak Cakra. Penulis juga melakukan focus group discusion, survei melalui penyebaran kuesioner, dan studi eksisting. Perancangan ini diharapkan dapat menghasilkan identitas visual yang baru dan cakap yang dapat membantu pengembangan pariwisita KKMB sesuai dengan visi dan misi yang mereka miliki.

Kata kunci : identitas visual, graphic standard manual, hutan konservasi, bekantan

viii

ABSTRACT

Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan (KKMB) Kota Tarakan is an ecotourism destination which is the preservation of mangrove forests and also endemic animals of Kalimantan, namely Bekantan. KKMB is a prospective tourist destination but its management is still not optimal. KKMB also does not have a logo and its application in the media of information and promotion. To maximize its tourism development, it is necessary to design a visual identity and its application in the media application in the Graphic Standard Manual. It is hoped that this visual identity design will support the economic benefits and sustainability of the conservation forest. The research method used in this final project is to use a mixed-method in the form of interviews with KKMB field officers, Mr. Sujatmiko and Tourism Analyst from the North Kalimantan Provincial Tourism Office, Mr. Cakra. The author also conducted focus group discussions, surveys through questionnaires, and existing studies. This research is expected to produce a visual identity that is strong and new and can help develop KKMB tourism under their vision and mission.

Keywords: visual identity, graphic standard manual, conservation forest, bekantan

ix

DAFTAR ISI

LEMBAR PERNYATAAN TIDAK MELAKUKAN PLAGIAT ..................... II

HALAMAN PENGESAHAN TUGAS AKHIR ............................................... III

KATA PENGANTAR ......................................................................................... III

ABSTRAKSI ...................................................................................................... VII

ABSTRACT ....................................................................................................... VIII

DAFTAR ISI .................................................................................................... VIII

DAFTAR GAMBAR .......................................................................................... XII

DAFTAR TABEL ........................................................................................ XVIIII

DAFTAR LAMPIRAN ................................................................................... XIXI

BAB I PENDAHULUAN ....................................................................................... 1

1.1. Latar Belakang ......................................................................................... 1

1.2. Rumusan Masalah .................................................................................... 3

1.3. Batasan Masalah ...................................................................................... 3

1.4. Tujuan Tugas Akhir ................................................................................. 5

1.5. Manfaat Tugas Akhir ............................................................................... 5

BAB II TINJAUAN PUSTAKA ........................................................................... 7

2.1. Desain ...................................................................................................... 7

2.1.1. Prinsip Desain .............................................................................. 7

2.2. Brand...................................................................................................... 10

x

2.2.1. Branding .................................................................................... 11

2.2.2. Brand Identity ............................................................................ 11

2.2.3. Brand Equity .............................................................................. 12

2.2.4. Brand Awareness ....................................................................... 12

2.2.5. Brand Image ............................................................................... 12

2.3. Identitas Visual ...................................................................................... 13

2.3.1. Logo ........................................................................................... 14

2.3.2. Warna ......................................................................................... 18

2.3.3. Psikologi Warna ......................................................................... 19

2.4. Proporsi .................................................................................................. 22

2.4.1. Fibonacci Number ..................................................................... 22

2.4.2. Rule of Third .............................................................................. 23

2.5. Tipografi ................................................................................................ 26

2.6. Graphic Standard Manual ..................................................................... 26

2.7. Hutan Konservasi ................................................................................... 27

BAB III METODOLOGI ................................................................................... 23

3.1. Kawasan Konservasi Mangrove dan Bekantan Kota Tarakan ............... 29

3.2. Bekantan (Nasalis Larvatus) .................................................................. 31

3.3. Metodologi Pengumpulan Data ............................................................ 30

3.3.1. Wawancara ................................................................................. 30

3.3.2. Focus Group Discussion ............................................................ 36

3.3.3. Survei ......................................................................................... 37

xi

3.3.4. Studi Eksisting ........................................................................... 45

3.2. Metodologi Perancangan ........................................................................... 49

BAB IV STRATEGI DAN ANALISIS PERANCANGAN ............................. 56

4.1. Strategi Perancangan .............................................................................. 56

4.1.1. Conducting Research ................................................................. 56

4.1.2. Clarifying Strategy ..................................................................... 56

4.1.3. Designing Identity ...................................................................... 64

4.1.4. Creating Touchpoints ................................................................ 74

4.1.5. Managing Assets ........................................................................ 90

4.2. Analisis Perancangan ............................................................................. 91

4.2.1. Analisis Logo dan Sistem Identitas ............................................ 91

4.2.2. Analisis Supergrafis ................................................................... 95

4.2.3. Analisis Graphic Standard Manual ........................................... 91

4.2.3. Analisis Aplikasi Media ........................................................... 101

4.3. Budgeting ............................................................................................. 111

4.3.1. Media Pendukung .................................................................... 111

4.3.2. Biaya Desain .............................................................................. 91

BAB IV PENUTUP ........................................................................................... 114

5.1. Kesimpulan .......................................................................................... 114

5.2. Saran .................................................................................................... 115

DAFTAR PUSTAKA ....................................................................................... XIX

xii

DAFTAR GAMBAR

Gambar 2.1. Law Of Perceptual Organization ........................................................ 8

Gambar 2.2. Wordmarks ........................................................................................ 15

Gambar 2.3. Letterform Marks .............................................................................. 15

Gambar 2.4. Pictorial Marks ................................................................................. 16

Gambar 2.5. Abstract Marks .................................................................................. 17

Gambar 2.7. Fibonacci Spiral ................................................................................ 20

Gambar 2.8. Rule Of Third .................................................................................... 21

Gambar 2.9. Klasifikasi Font ................................................................................. 23

Gambar 2.8. Dokumentasi Kkmb .......................................................................... 27

Gambar 2.8. Dokumentasi Gerbang Masuk Kkmb ................................................ 28

Gambar 2.9. Bekantan ............................................................................................ 29

Gambar 3.1. Wawancara Dengan Pak Sujatmiko .................................................. 32

Gambar 3.2. Wawancara Dengan Pak Cakra ......................................................... 33

Gambar 3.3. Dokumentasi Focus Group Discussion ............................................. 36

Gambar 3.4. Diagram Domisili .............................................................................. 39

Gambar 3.5. Diagram Gender ................................................................................ 40

Gambar 3.6. Diagram Usia .................................................................................... 40

Gambar 3.7. Diagram Pekerjaan ............................................................................ 41

xiii

Gambar 3.8. Diagram Penghasilan ........................................................................ 41

Gambar 3.9. Diagram Pernah Melihat Identitas Visual ......................................... 42

Gambar 3.10. Gambar Identitas Visual Kkmb ....................................................... 42

Gambar 3.11. Diagram Persepsi ............................................................................ 43

Gambar 3.12. Skala Likert Persepsi ....................................................................... 43

Gambar 3.13. Skala Likert Persetujuan ................................................................. 44

Gambar 3.14. Diagram Butuh Identitas Visual ...................................................... 44

Gambar 3.15. Diagram Perlu Perancangan ............................................................ 45

Gambar 3.16. Logo Taman Wisata Alam Mangrove ............................................. 46

Gambar 3.17. Website Taman Wisata Alam Mangrove ........................................ 46

Gambar 3.18. Sosial Media Twa Mangrove .......................................................... 47

Gambar 3.19. Logo Tn Gunung Leuser ................................................................. 48

Gambar 3.20. Website Tn Gunung Leuser ............................................................ 48

Gambar 3.21. Sosial Media Tn Gunung Leuser .................................................... 49

Gambar 4.1. Mind map 1 ....................................................................................... 53

Gambar 4.2. Mind map 2 ....................................................................................... 54

Gambar 4.3. Mind map 3 ....................................................................................... 56

Gambar 4.4. Moodboard Keyword ........................................................................ 58

Gambar 4.4. Moodboard Bid Idea ......................................................................... 59

xiv

Gambar 4.5. Sketsa Wordmark .............................................................................. 60

Gambar 4.6. Sketsa Digital Pictorial Marks .......................................................... 60

Gambar 4.7. Eksplorasi Bentuk Bekantan ............................................................. 61

Gambar 4.8. Elemen Bentuk Gerbang ................................................................... 61

Gambar 4.9. Logotype ............................................................................................ 62

Gambar 4.10. Font Family Rockabye .................................................................... 62

Gambar 4.11. Warna Primer .................................................................................. 62

Gambar 4.12. Warna Sekunder .............................................................................. 62

Gambar 4.13. Logo Kkmb ..................................................................................... 63

Gambar 4.14. Logo Kkmb 2 .................................................................................. 64

Gambar 4.15. Aturan Aplikasi Warna ................................................................... 64

Gambar 4.16. Font Headline .................................................................................. 65

Gambar 4.17. Font Body Text ................................................................................ 65

Gambar 4.18. Gambar Hutan Bakau ...................................................................... 66

Gambar 4.19. Sketsa Supergrafis ........................................................................... 66

Gambar 4.20. Digital Supergrafis .......................................................................... 66

Gambar 4.21. Aplikasi Supergrafis Pada Latar ..................................................... 67

Gambar 4.22. Rule Of Third Pada Fotografi .......................................................... 67

Gambar 4.23. Pengaturan Filter ............................................................................. 68

xv

Gambar 4.24. Foto Sebelum Dan Sesudah ............................................................ 68

Gambar 4.25. Grid Letterhead ............................................................................... 69

Gambar 4.26. Letterhead ....................................................................................... 70

Gambar 4.27. Grid Kartu Nama ............................................................................. 70

Gambar 4.28. Kartu Nama ..................................................................................... 70

Gambar 4.29. Grid Amplop ................................................................................... 71

Gambar 4.30. Amplop ............................................................................................ 72

Gambar 4.31. Grid Id Card .................................................................................... 73

Gambar 4.32. Lanyard ........................................................................................... 73

Gambar 4.33. Id Card ............................................................................................ 74

Gambar 4.34. Seragam ........................................................................................... 75

Gambar 4.35. Grid Instagram Post ........................................................................ 76

Gambar 4.36. Sebelum Dan Sesudah Proses Editing ............................................ 76

Gambar 4.37. Instagram Post ................................................................................. 77

Gambar 4.38. Sebelum Dan Sesudah Proses Editing 2 ......................................... 78

Gambar 4.39. Grid Instagram Story ....................................................................... 79

Gambar 4.40. Grid Poster ...................................................................................... 80

Gambar 4.41. Poster ............................................................................................... 80

Gambar 4.42. Digital Poster Bandara .................................................................... 81

xvi

Gambar 4.43. Website ............................................................................................ 82

Gambar 4.44. Grid Website .................................................................................... 82

Gambar 4.45. Merchandise .................................................................................... 83

Gambar 4.46. Perancangan Icon Signage .............................................................. 84

Gambar 4.47. Icon Signage .................................................................................... 84

Gambar 4.48. Grid Gsm ......................................................................................... 85

Gambar 4.49. Gerbang Masuk Kkmb .................................................................... 87

Gambar 4.50. Logo Kkmb ..................................................................................... 87

Gambar 4.51. Anatomi Logotype ........................................................................... 88

Gambar 4.52. Warna .............................................................................................. 88

Gambar 4.53. Font Garetha ................................................................................... 89

Gambar 4.54. Font Gotham ................................................................................... 90

Gambar 4.55. Pohon Bakau ................................................................................... 90

Gambar 4.56. Pola Supergrafis .............................................................................. 91

Gambar 4.57. Analisis Supergrafis ........................................................................ 91

Gambar 4.58. Penerapan Gsm ............................................................................... 93

Gambar 4.59. Gsm ................................................................................................. 94

Gambar 4.60. Mockup Gsm ................................................................................... 95

Gambar 4.61. Kartu Nama ..................................................................................... 96

xvii

Gambar 4.62. Mockup Kartu Nama ....................................................................... 96

Gambar 4.63. Amplop ............................................................................................ 97

Gambar 4.64. Mockup Amplop .............................................................................. 97

Gambar 4.65. Letterhad ......................................................................................... 98

Gambar 4.66. Id Card ............................................................................................ 99

Gambar 4.67. Lanyard ......................................................................................... 100

Gambar 4.68. Instagram ....................................................................................... 101

Gambar 4.69. Poster ............................................................................................. 102

Gambar 4.70. Website .......................................................................................... 104

Gambar 4.71. Merchandise .................................................................................. 105

Gambar 4.72. Signage .......................................................................................... 106

Gambar 4.73. Mockup Signage ........................................................................... 106

xviii

DAFTAR TABEL

Tabel 1.1. Keterangan Target Audience ................................................................. 21

Tabel 4.1. Biaya Media Pendukung ..................................................................... 106

Tabel 4.2. Biaya Desain ....................................................................................... 106

xix

DAFTAR LAMPIRAN

LAMPIRAN A: KUESIONER ....................................................................... XIX

LAMPIRAN B: WAWANCARA PETUGAS LAPANGAN KKMB ........ XXII

LAMPIRAN C: WAWANCARA ANALIS PARIWISATA PROVINSI

KALIMANTAN UTARA .......................................................................... XXXIV

LAMPIRAN D: FOCUS GROUP DISCUSSION ............................... XXXVIII

LAMPIRAN E: FORM BIMBINGAN .................................................... XXXIX