PCS.NCUt TRAN DÌNH Hl/ÒU

Sinhngày: 19.12.1926 Mat ngày: 11.2.1995 Dàng vién Dàng Còng san Viét Nam. Qué quàn: Làng Vò Liét, huyén Thanh Chùdng, tinh Nghe An. Qua trinh hoc tap / còng tàc: • 1945 - 1947: Tham già chinh quyén

Càch mang d xà, sau dò tham già boat dòng tuyén huà'n d huyén rói d Khu IV. roi chuyén ve hoc va làm Hieu doàn trUdng d Triiòng Trung hoc chuyén kboa Dào Duy Tu, sau dò hoc lóp dai

hoc khàng chié'n. • Tu 1953: Day hoc d TrUdng Huynh Thùc Khàng. • 1959 - 1963: Nghién cùu sinh Triét hoc tai Triiòng Dai hoc

Tòng hdp Lómònòxò'p (Lièn Xò). • 1963 - 1993: Gòng tàc tai Tniòng Dai hoc Tong hdp Ha Nói. • 1994: Ciào sii thinh giàng tai Dai hoc Tong hdp Próvàngxd,

Còng bòa Phàp. DUdc phong hoc barn Phó giào sii nam 1980, chuyén ngành Vàn hoc Viét Nam. Kiiàng nghién cùu khoa hoc chù yéu:

Lich sii trié't hoc va Lich su tu tUdng phUdng Dòng. Mot so két qua dào tao va nghién cùu khoa hoc:

Dà còng bò' bang tram bài bào, bài nghién cùu trén càc tap chi trong va ngoài nxióc va 4 còng trinh lón. Khen thviòng:

Huàn chiidng Khàng chièn chó'n^ Phàp bang Ba, Huàn chiidng Khàng chié'n chó'ng My bang Nhi, Danh hieu Nhà giào Uu tu, Giài thUdng Nhà niióc ve khoa hoc va còng nghe (truy t àngnàm 2000).

285

NÙA THÈ KY TÌM BIÉT VÓI NHÙNC NIÉM KHÀC KHOÀI TRI THUt

Hdn mUÒi nàm dà qua ké t u ngày óng ta thè, co le dà co mot dò lui ve thdi gian càn thiét de co thè bình t ình va

khàch quan nhìn nhan lai nhùng gì óng dà làm dUdc, dà góp cho ddi qua mot càch thùc co le it giong vói nbiìng "ngiidi dUdng thdi". Diéu de nhan ra là òng diidc biét tói, diidc t im doc, dUdc tiép n h a n va chia sé ngày mot nhiéu hdn t rong mUÒi nàm qua, hàn dò cùng là mot ngoai le so vói ra t nhiéu n h ù n g tén tuoi cùng thè he. Binh sinh, òng kbòng bao gid nò lUc de t im kiém sU nói tièng, nhùng dac quyén cà vàt chat làn t inh tbàn . Gid day, sau mot t hàp ky buòc phài chia lìa vói òng, ngiiòi viét nhùng dòng này vàn con thà'y chiia thè viét hét, nói dù ditdc ve nguòi thày dac biét gàn gùi cùa mình.

Khòng bié't vi sao. nhung sinh thdi, T ran Dình HUdu khóng mày khi de càp dén vàn de tuoi tàc. cùa cà chinh minh làn cùa ngiiòi khàc. Ngày thàng nàm sinh cùa òng diidc ghi trong càc loai giày td de lai tu thdi Phàp thuòc vó'n dà khòng phài là ngày thàng n à m sinh thàt . Mài dén giùa n h ù n g n à m t àm miidi cùa t h è ky truóc, thdi diém àng chùng óng ngót sàu miidi tuoi, ma mình sé co mot thdi gian khà dai di xa, tòi dà phài gang bòi òng ve ngày sinh thiic. Ngàn ngai, liidng lii khà làu rói òng mói cho biét. ràng òng sinh vào ngày ràm thàng 11 àm lich. Thè con nàm sinh? Òng chi cUdi ma bào ràng, boi nhò, vi n h à nghèo, sue khòe lai khòng tot, con nhà nho khòng dén chinh quyén làm khai sinh ngay, cùng tUdng tii nhu con cài t a t cà nhùng già dình nong dàn khàc, nèn khòng co giay kha i s inh gò'c. Chi khi dén tuoi di hoc, ngUdi càu "hoc t ruòng Tày" mói diia chàu di làm giày td.

Smh trUdng trong mot già dình the Nho, tuy ve kinh té là thuòc tàng lóp bàn nóng, "tén chù Hàn" cùa óng là Hàu, nghìa

286

là "day". Tbàn phu òng thuòc lóp dàn em - hoc trò cùa Phan Bòi Chàu (sinh vào khoàng 1871 - 1872), va nbu" hàu hé't càc nhà nho Nghe Tình co khi tiét, co tàm huyé't vói thdi vàn, cùng noi gùdng Phan Boi Chàu ma giào due con em theo tinh tbàn cùa khàu hieu "Chàng thèm choi, chàng thèm mac, chàng thèm àn...". Qué óng, mot trong nhùng vùng mang nhùng dac trUng "xù Nghe" dién bình, cà dà't làn ngUòi, khòng ngàu nhién lai là diém bùng nò dàu tièn cùa phong trào Xò Viét - Nghé Tình: làng Vò Liét, huyén Thanh Chiidng. Nghe An.

Là con trai duy nhà't trong mot dòng ho ma nhiéu the he trùóc thiidng là doc dinh, nèn tuy khóng là "con mot", tu thud bé óng cùng dUdc cà nhà tbUdng chiéu, dù sii tbudng chiéu trong già cành cùa mot hàn Nho chù yéu cùng chi nghièng ve phUdng dién tinh tbàn. Sii co' quan trong dàu ddi, nàm ngoài khà nàng tii quyét cùa bàn tbàn xày ra lue òng 7 tuoi, là viéc óng màc phài mot càn benh hiém nghèo. Là mot danh y, tbàn phu òng phài càn nbàc rat làu ròi cùng phài di dén quyét dinh su dung cho òng mot bài thuò'c dac biét. Sau khi khói benh, nói theo ngón ngù y hoc co truyén, là "tièn thién" cùa óng bi bién doi (ve sau này vi the' co nhùng loai thuò'c diéu tri theo Tày y òng dùng khóng co hieu qua). Vi ngot ngào tuoi thd ma óng difdc hiidng khóng kéo dai, vi dén nàm Phan Bòi Chàu ó'm rói màt, tbàn phu òng diidng cùng theo gót (1940), lue dò òng mói 14 tuoi.

De co thè cho òng theo hoc d Hué, thàn màu óng dà phài bàn bac vói quyén thuòc mài ròi mói di dén mot quyét dinh khó khan: bàn di nhùng dàm ruòng cuòi cùng cùa già dình. Hoc hét bac Thành chung d Hué thì cùng vùa lue Càch mang thàng Tàm bùng nò. Chàng "hàn sì" sàp vào tuoi 20 à'y nhanh chóng trd ve qué, nhanh chóng tham già vào phong trào Viét Minh d mot trong nhùng "cài nói cùa càch mang". Tu xà, òng difdc diéu lèn huyén, roi lén tinh, lén khu, khi thì làm còng tàc tuyén huà'n, khi thì trd thành mot trong nhùng ngiiòi lành dao phan hòi "nhùng ngiiòi nghién cùu chù nghìa Màc" d Nghe An - mot trong nhùng bình thùc boat dòng còng khai cùa Dàng Còng san Dòng Diidng ma do tình thè' lue dò dà tuyén bò' tii giài tàn, thiic

287

chat là rùt vào boat dòng bi màt Roi óng lai dUdc biét phài sang trUdng Dào Duy Tu, mot triidng chuyén khoa hoàn thién he tu tài, vùa de hoc ho tue thèm, vùa tham già lành dao hoc vién (làm Hieu doàn trUdng, cUdng vi tUdng tii nhii chù tich Hòi sinh vién sau này). Dè'n nàm 1949, óng chinh thùc trd thành dàng vién Dàng Còng san Dòng DUdng. Tiép tue còng tàc mot thdi gian nùa, òng dUdc cu di hoc he dii bi dai hoc cùa dai hoc khàng chié'n, ed sd dai hoc duy nhà't cùa chinh phù khàng chié'n lue bay gid dàt d vùng tu do Khu IV (Thanh Hóa). Chinh d ndi day, òng gap lai, tiép tue dUdc thu giào mot sò'ngiidi thày hoc cu thdi d Hué', nbu" càc thày Dàng Thai Mai, Dào Duy Anh, Cao Xuàn Huy, Hoài Thanh... va trd thành hoc trò, rói trd nèn thàn thiét vói mot so' thày khàc ma tén tuoi dà tùng diidc óng barn mo. Mot trong nhùng ngUdi thày tu dò òng gàn bó nhiéu nhà't -cho dén tàn khi òng mat - là nhà càch mang, hoc già nói tié'ng Tran Vàn Giàu.

Hoc xong lóp dai hoc này, óng diidc cu ve TrUdng Trung hoc Huynh Thùc Khàng (Nghé An), cùng là triidng trung hoc hiém boi cùa Khu IV lue bay gid, vùa làm giào vién, vùa tham già Ban lành dao, triic tiép làm còng tàc dàng. Sau dò khóng làu òng lai diidc goi ve, làn này thi diidc lUa chon de di hoc nuóc ngoài, cu thè là diidc cu di nghién cùu sinh triét hoc d Lièn Xò. Sau gàn mot nàm hoc tié'ng Nga, mùa thu 1959 òng sang MatxcdVc), chinh thùc trd thành mot trong nhùng nghién cùu sinh triét noe thè he dàu tièn cùa nifóc Viét Nam mói ké tu sau nàm 1945. Tran IDình Hudu diidc gùi dào tao d Khoa Triét hoc, Triidng Dai hoc Tong hdp Lómònòxò'p (Lièn Xò), mot trong nhùng Cd sd dai hoc nói tié'ng thè giói, tùng va lue bà'y vàn dang sd hùu nhùng tén tuoi iùng danh trong nén hoc và'n quó'c té, trong dò co càc nhà triét hoc. Ngiiòi hiióng dàn khoa hoc cho óng là Giào sii V.Ph.Asmus, mot tén tuoi lày Iùng cùa giói Triét hoc quó'c té lue bay gid, Ciiù tich Hòi nhùng nguòi nghién cùu triét hoc toàn Lién bang, dò chfnh là ngUdi co ành hiidng to lón, toàn dién va làu dai dén nhùng chàng ddi sau này cùa òng. Sii tin cày, niém yéu mén cùa ngiiò: thày khà kinh à'y dà dòng vién Tran Dình Hudu vùng vàng trong sii liia chon doi tUdng va càch

288

thùc nghién cùu khoa hoc, cùng khién òng tii thà'y phài vxiót lèn chinh mình, viidt lèn khói nhùng han che' do hoàn cành cùa mói trUdng khoa hoc d dà't nUóc mình.

Sau khi ve niJóc (nàm 1963), òng de nghi diidc chon ed quan còng tàc mói là TriJdng Dai hoc Tòng hdp Ha Noi va de nghi dò diidc chà'p nhan. Nhiing TrUdng Dai hoc Tong hdp Ha Noi, lue à'y là ed sd dào tao va nghién cùu khoa hoc ed bàn chù yéu va quan trong nhà't nUóc lue bà'y gid, cùng chUa co chuyén ngành Triét hoc, dù chi duói dang mot bò mòn. DUdc phién che ve Khoa Ngù vàn va Tran Dình HUdu khòng ròi Khoa Ngù vàn tu dò (1963) cho dén ngày nhan quyét dinh ve hUu (1993), dù co nhùng thdi diém óng dà dUdc de nghi chuyén sang làm còng tàc quàn ly d mot ed sd khoa hoc khàc.

Nàm 1981, óng dUde xét phong Phó giào sU. Tén tuoi Tran Dinh HUdu khòng xa la gì trong còng dóng sinh vién Khoa Ngù vàn nhiéu thè' he, càc nhà chuyén mòn thiic thu, ké cà càc nhà quàn ly khoa hoc, nhUng thiic sii con la làm dó'i vói còng chùng dòc già rong rài. Va tình trang dò vàn dUde tiép tue cho dén tàn thdi diém 1985 - 1986. Tinh lai, thdi gian nhà khoa hoc co dUdc sU bình ón ve tàm ly de co the yèn tàm sàng tao va còng bò' nhùng sàng tao phàm, thì chi dUdc trén dUói 10 nàm, tue ehi co thè làm khoa hoc lue bà't eù ai dò khàc cùng dang chuàn bi ve hUu, tuoi "lue thap nhi nhì thuan", thdi diém ma hàng loat dàu hieu cùa tuoi già va benh tat xuà't bién là diéu khòng sao trành khòi. Nhìn vào mue thdi gian càc còng trinh cùa òng dà dUdc còng bò', doc già bién nay de dàng chùng thiic diéu tói vùa nói.

GS.NGND Nguyén Kim Dinh, mot trong nhùng ngUdi ban quen biét vói òng dà hdn 50 nàm nay, vào thdi diém òng qua ddi dà ghi lai nhùng boi ùc càm dòng. Xin dUdc dàn ra day doi doan: "...Tinh anh vàn vày, biét chàc sàp lìa dai cùng vay. Anh khòng muòn vO con, ban bè thàn thiét qua lo àu, dau dàn, hot hoàng vi anh. Tritàc day, trong hoàn cành chié'n tranh gian kho, àc liét, thàm chi co nhùng lue còng viéc tàm huyé't cùa anh bi dành già, nhan xét sai léch, ban bè gàn gùi chàng bao già nghe anh thòì lèn mot lai ca thàn. Anh làng làng, càn man theo duói nhùng gì anh suy nghi dàm chin vài niém tu tin sàu sàc va vói

289

còt càch Nho phong khàng khài dMc hàp thu tu nèn vàn hóa "ngang bang, so ngay" vàn là truyén thàng già dinh.

Nàm 1948, khi "anh do Nghé" Hudu vào hoc d TrUdng Trung hoc chuyén khoa Dào Duy Tu (Thanh Hóa) làp tue cà lóp chùng tói coi anh nhu anh cà cùa lóp. "Khòng phài chi vi anh hon chùng tòi ba, bàn tuoi ma con vi kién thùc sàu rong nhiéu màt hcfn hàn chùng tòi ciing tàc phong diém dam cùa anh...".

Nhà khoa hoc, triét già còng san Tran Dinh Hudu dà dUdc giao nhiem vu mot làn tu rat som, vào tbòi trai tre, de ròi tu mình bién nò thành bòn phan chung thàn: góp phàn xàc dinh, chinh xàc hóa con dUdng ma dà't nUóc sé va phài di tói trong quy dao bién dai bòa chung cùa thè giói. Tu mot giàc do nhàt dinh, nhiém vu dò cùng co nghìa là phài thiic bién viéc nghién cùu càc hoc thuyét mang tinh triét hoc - y thùc he dà tùng tòn tai, tiép nói làn nbau va de lai nhùng két qua trong logie khàch quan cùa sii vàn dòng cùa lich su quò'c già - dàn toc. NhUng nhiem vu dinh ra con dUdng à'y càng ve sau càng khóng con là, khòng thè là nhiém vu cùa cà nhàn, dù là càc cà nhàn - nhà khoa hoc bay nhà tu tuòng, ma trén thUc té', dà dUdc thu boi ve cbò càc nhà hoach dinh chièn lUdc cùa Dàng va Chinh phù, ve chò càc nhà lành dao cao cà'p.

Khòng khó hiéu khi quan sàt thà'y trong di san ma Tran Dình Hudu de lai co hai bó phan ró rét: nhùng còng trinh nghién cùu trié't hoc - lich su tu tUdng va nhùng còng trinh nghién cùu vàn hoc. Trong bài viét ngàn này, chùng tói chi co thè cùng vói doc già bình dung trén nhùng net pbàc boa chung nhàt pham vi nhùng và'n de ma Tran Dinh Hudu dà dào sàu suy nghi, buóc dàu he thò'ng hóa nhùng thành tiiu khoa hoc ma Tran Dình HUdu dà dUa lai cho khoa hoc xà boi nUóc nhà. Trong càc còng trinh cùa òng, co the nhin nhàn sii chi phò'i cùa hai xàc tin mang tinh tièn de: Xàc tin ve tinh co quy luàt cùa moi qua trinh vàn dòng cùa lich su va Xàc tin ve mot sU huóng dich theo nghìa tot dep hdn, tién bó hdn, hoàn thién hdn (bòi niém tm vào tién hóa luàn) cùa càc qua trinh à'y. Thành tiiu nói bàt dàu tièn cùa Tran Dinh HUdu the bién ra trUóc hé't trong càc còng trinh nghién cùu lich su tu tUdng, lich su triét hoc

290

phUdng Dóng nói chung, nghién cùu ve Nho giào nói riéng. Xuà't phàt tu nhu càu "nhin vào thiic té' mot càch lich su, hoàn chinh, rò net", phài y thùc ve noi dung, vi tri va chùc nàng cùa Nho giào trong nhùng lình vUc, nhùng bình dién khàc nbau, òng nhan thà'y viéc nò tón tai va phàt huy tàc dung trong nhùng diéu kien cu thè - lich su cùa xà boi Dóng A dà khién nò gay ra nhùng tàc dòng toàn dién theo nhùng càch thùc hoàn toàn dac thù. Xem xét Nho giào trong trang thài doc làp tUdng dó'i vói thiic tién chinh tri cùa mò binh nhà nUóc chuyén che, khòng dóng nhà't hóa mot càch de dai nhà nUóc chuyén che' "Dòng phUdng" vói mò binh cà'u trùc va lich su cùa che do phong kién nói chung, nò lUc de bién biét nhùng net dac trUng cùa Nho giào qua càc thdi ky lich su nhUng lai cùng co' gang tim ra va giài thieh ly do sU tón tai cùa nhùng yéu to' "bà't bién", diéu khién cho "sU vàt vàn là chinh nò ma khóng phài là cài khàc" - nhùng gì khién Nho giào vàn cu là Nho giào cho dù trong toàn bò lich su làu dai va phùc tap cùa mình nò dà phài tham dii vào qua nhiéu nhùng "le bòi hóa trang dai ngày" vói sii góp mat cùa nhùng hoc thuyét khàc, nhùng truyén tbòng khàc, nhùng hoc thuyét va truyén thò'ng cùng vón co noi dung vò cùng phong phù, sàu sàc va phùc tap, ma chi càn néu dién bình là Phàt giào, Phàp già va hoc thuyét Lào Trang - dò co the coi là nhùng dóng góp, nhùng thành tiiu nghién cùu mang tinh ly thuyét nói bàt dàu tién ma Tran Dinh Hudu mang lai cho nén hoc thuàt nUóc nhà.

ChUa kip thiic bién mot còng trinh eó he thò'ng ve lich su va cà'u trùc hoc thuyét Nho giào, dò là mot trong nhùng diéu ày này lón ma Tran Dình HUdu bóc lo nhùng nàm cuòi ddi. Dù sao, vói nhùng gì dà làm, (nhu òng dién dat, là "càm mot so' tiéu ve", "néu ra va phàn tich mot so' bién tUdng, gang nhin tu nhiéu phia de bình dung Nho giào nhU nò tón tai thiic, néu ra mot so' nhàn xét, mot so' nghi và'n", dóng thdi giài ma cài "gò'c tich Nho giào" cùa nhiéu hien tUdng trén nhiéu binh dién khàc nhau cùa xà hòi Viét Nam, xà bòi Dóng A thdi càn bién dai), òng càng ngày càng dUdc càc thùc già cà trong làn ngoài nUóe ghi nhàn là chuyén già hàng dàu d Viét Nam ve dó'i tUdng nghién cùu phùc tap này. Càng ngày càng nhiéu hdn nhùng doc già - nhà khoa

291

hoc tu coi mình là hoc trò tu nguyén theo duòng hUóng nghién cùu cùa òng. Mot so' nhà khoa hoc d nUóc ngoài dà nói dén "trUàng phài Tran Dinh Huau" khi tiép xùc vói càc còng trinh cùa òng va hoc trò càc thè' he do òng triic tiép dào tao bay chiù ành hUdng cùa òng. Viéc co dUdc mot sii ghi nhàn trong ddi sò'ng khoa hoc nhU vày là diéu hoàn toàn khòng de dàng.

Là nhà nghién cùu trié't hoc va lich su tu tUdng, tu dòi hòi va xàc làp cho mình tbòi quen tu duy mang tinh ly tbuyé't lién tue, nhUng nhùng két qua cu the the bién trong càc còng trinh, càc bài viét chù yéu cùa óng cùng tham dàm tinh thàn phuc vu thiic tién. Tuy nhién, tinh thiic tién dò khóng thè dUdc hiéu là sU binh tàn de dai bay sii minh boa, phu boa cho nhùng két luàn nào dò co san, ma là nhùng nò liic lién tue cùa lao dòng tri tue dàng tim tói nhùng kién giài vi thUc té, md dUdng cho viéc nhàn thùc va chi dao thiic té co hiéu qua hdn. Diéu tói vùa nói sé dUdc chùng thUe de dàng khi nhìn vào tén càc còng trinh lón nhò cùa òng: "Nho giào va Nho hoc d Viét Nam, vài vàn de ve dac diém va vai trò cùa nò tri/àc thùc té'phàt trién thdi càn -hien dai"; "Con ngUòi Viét Nam vói truyén thò'ng vàn hóa Nhò giào hóa"; "Ve vàn de tim dac sàc vàn hóa dàn toc"; "Thù suy nghi theo hUóng khàc: di con ditàng thich hcfp vói thùc té phi/cfng Dòng lèn chù nghìa xà hai"; "Vài diém xuà't phàt cho còng cuoc mò rong dàn chù trong xà hai ta"; "Làng - ho: nhùng vàn de cùa qua khù va hien tai"... Ong kbòng bao gid chà'p nhan lò'i "làm khoa hoc" bang cung càch xào xào, tbuyé't minh cho nhùng y tUdng co san né'u nhùng y tUdng dò khóng con nhùng mién "tò'i", càng khóng bao gid chiù "dòn" y tUdng cùa bà't cu ai, ké cà nhùng thù co tàm "thién kién cùa thdi dai". Tinh chà't doc làp cao do trong tu duy cà nhàn khién "tinh thiic tién" trong càc còng trinh nghién cùu cùa òng rat tbuòng xuyén lai là nhùng nhàn dinh, nhùng làp luàn, nhùng già thié't de va cham, xung dot vói "le phài tbòng tbuòng", va vi chinh diéu dò, òng tbUÒng rdi vào tình thè' ddn doc trong suy nghi, trong càc xàc tin cu the. Ddn doc, nhUng khóng nhudng bò, kién quyé't ve làp trUdng nhung lai cùng kién nhàn chò ddi, tu tin tii trong nhUng khòng bao gid tranh thàng, òng nhàn dUdc sii kinh trong sàu sàc cùa

292

dong nghiép, cùa hoc trò, cùa cà nhùng ngUdi vào nhùng thdi diem nào dò dà tùng là "phàn bién già hàng hai" cùa chinh òng.

Cùng vói mot so'hoc già, nhà khoa hoc khàc, khi nghién cùu Nho giào va vàn hóa truyén thò'ng Viét Nam, Tran Dình HUdu co dUdc mot Uu the', nhà't là khi so vói càc nhà khoa hoc lóp hàu sinh bay càc hoc già phUdng Tày, là Uu thè' nghiem sinh, nghìa là càc suy nghi va luàn giài ve Nho giào, nhà nho va tbUe té' nén vàn hóa, vàn hoc truyén thò'ng khòng chi là két qua cùa mot qua trinh nghién cùu chù yéu mang tinh chà't hàn làm, nghìa là tu tài liéu sàch vò, ma cà tu sii suy ngàm va tong két, khài quàt lén tu vó'n song, tu sii quan sàt thiic té'. Rà't nhiéu nhùng nhàn dinh, nhan xét khài quàt, he thò'ng hóa dà dén vói càc hoc già tu con duòng nghiem sinh, cùng tue là chùng nhàn, nhu the. Là nhà khoa hoc cùng thè' he va co nhiéu net tiéu su tUdng dóng, trong mot bài viét cùa mình ve Tran Dình HUdu, (Bào Vàn nghé, thàng 3.1995) Phan Ngoc dà néu lèn va nhan manh Uu thè' này. Ngoài Nho giào, Tran Dình HUdu dà dành khóng it thdi gian va tàm huyé't cho viéc tim hiéu càc hoc tbuyé't khàc co màt trong khu viic Dóng A truyén thò'ng. TrUóc hét, dò là sii dào sàu de nàm bàt thiic chat va nhùng biéu hien da chiéu cùa hoc thuyét Lào - Trang. Khòng chi song cho riéng minh, óng cùng dà bién soan mot chuyén de còng phu ve hoc thuyét ciic khó nhUng cùng dac biét hà'p dàn, ành hUdng làu dai va nhiéu mat dó'i vói sii phàt trién cùa ddi song tinh thàn d xà boi Dòng A truyén thò'ng, dac biét là trong giói tri thùc cao cà'p à'y de "truyén" nò lai cho bau sinh. Trong càc tòng phài Phàt giào. Tran Dình HUdu dac biét bi hà'p dàn bòi Thién tòng, dà co nhùng bài viét ve tong phài do. Bién hoc vó'n vò bò, nhùng ngUÒi bi / dUdc so' phàn trUóc ba thành nhà trié't hoc thiic thu càng càm thà'y cài bién hoc à'y ménh móng thèm nùa.

Tói muó'n nói thèm dòi diéu ve phUdng phàp suy nghi va rong hdn, phong càch khoa hoc cùa Tran Dình HUdu. Ngót 20 nàm gàn gùi vói òng va co le suò't ddi vàn luu giù nhùng ành hUdng cùa òng, tòi co rà't nhiéu nhùng diéu co the nói, co thè ké ve óng nhu mot tà'm gUdng làm ngUÒi, làm thày va tà'm gUdng nhà khoa hoc. NhUng trong khuòn khó bài viét này, tói chi muó'n de càp tói nhùng gì tòi coi là dac sàc nhà't ma òng tùng

293

thiic hành va yéu càu nhùng ngUdi là hoc trò òng co' gang tuàn thù. Ai cùng bié't, de co the trd thành nhà khoa hoc dich thiic, nhà't là trong càc khoa hoc xà bòi - nhàn vàn, sii uyén bac gàn nhu là mot tién de. Tran Dình HUdu là ngUÒi làm viéc vói y chi lón, niém dam me lón. Òng là ngUÒi doc nhiéu, doc sàu, hiéu va bié't trén mot quy mò rà't rong, nhUng òng lai rà't ngai ngàn khi viét buòc phài trich dàn. Tran Dình HUdu rà't it khi còng khai bay tò thài dò dó'i vói nhùng kiéu ngUÒi ma òng xa la vói ho. Giùa rà't nhiéu khó khan dè'n tu bò'i cành chung làn hoàn cành cà nhàn, phài chiù diing chùng vùa cay cUc, vùa pha chùt kbinh bac, Tran Dinh Hudu vàn nò liic de lUu lai cho bau thè' nhùng chùng tich cùa mot ngUdi tu duy, mot dòi tu duy.

Tói tin ràng, nhiéu nhùng ngUÒi khàc, nhùng thè he khàc nùa sé con tim dUdc nhùng diéu sd dàc trong càc còng trinh cùa òng. Két thùc nhùng trang viét này, ben tai tòi nhU con vang lén lòi dàn dò àn càn cùa òng "Viét gì thi viét, chi dùng viét nhùng diéu ma ve sau phài màt còng sue nhiéu de dinh chinh". Thoat nghe thì de, ngàm cho ky mói thà'y, thiic thi dUdc diéu à'y, khó làm sao!

Tran Ngoc VUdng

294