Osnovi transportnih sistema

Ništa nije trajno osim sintagme:

“Da je danas sve promjenjljivo”

“Transport je na neki način poput rata. Ako je njegova velika strategija ispravna, uprkos mnogim taktičkim greškama, poduhvat će se pokazati uspješnim.”

TRANSPORT, SAOBRAĆAJ, SAOBRAĆAJ, TRANSPORTNA TEHNOLOGIJA

Saobraćaj (Transportation, Verkehr), u najširem Saobraćaj (Transportation, Verkehr), u najširem smislu predstavlja delatnost sa ciljem prevoza, smislu predstavlja delatnost sa ciljem prevoza, prenosa ili premještanja objekata i informacija. prenosa ili premještanja objekata i informacija. Ako se radi o prevozu objekata onda se može Ako se radi o prevozu objekata onda se može govoriti o transportu (Transport), a informacija o govoriti o transportu (Transport), a informacija o telekomunikacijama Telekomunication).telekomunikacijama Telekomunication).

Transport Transport predstavljaa kompleksan proces predstavljaa kompleksan proces premještanja, prevoza ili prenosa objekata sa premještanja, prevoza ili prenosa objekata sa jednog na drugo mjesto.jednog na drugo mjesto.

TRANSPORT, TRANSPORT, SAOBRAĆAJ, TRANSPORTNA TEHNOLOGIJA

Objekti transporta mogu biti živiObjekti transporta mogu biti živi - pokretni - pokretni (ljudi, (ljudi, životinjee, biljke) i neživiživotinjee, biljke) i neživi - nepokretni - nepokretni (prirodni (prirodni resursi, proizvodi, hrana itd). resursi, proizvodi, hrana itd). Pokretni objekti Pokretni objekti imaju mogućnosti da se imaju mogućnosti da se sami sami kreću, ali su one kreću, ali su one ograničene u pogledu brzine i rastojanja koje ograničene u pogledu brzine i rastojanja koje mogu da savladaju. mogu da savladaju. Nepokretni Nepokretni objekti nemaju tu objekti nemaju tu mogućnost.mogućnost.

I jednima i drugima je neophodna pogodna I jednima i drugima je neophodna pogodna transportna tehnologija da bi realizovali svoje transportna tehnologija da bi realizovali svoje potrebe za kretanjem.potrebe za kretanjem.

TRANSPORT, SAOBRAĆAJ, TRANSPORTNA TEHNOLOGIJATRANSPORTNA TEHNOLOGIJA

Pod Pod tehnologijom transporta podrazumijeva se tehnologijom transporta podrazumijeva se način transportovanja objekatanačin transportovanja objekata. .

Najrasprostranjenija forma tehnologije transporta Najrasprostranjenija forma tehnologije transporta je korišćenje transportnih sredstava (autobus, je korišćenje transportnih sredstava (autobus, avion, brod...), koji se kreću po odgovarajućem avion, brod...), koji se kreću po odgovarajućem putu (ulica, pruga, vazdušni koridor..).putu (ulica, pruga, vazdušni koridor..).

Suština te tehnologije je promjena mesta objekta Suština te tehnologije je promjena mesta objekta transporta u prostoru, preko promjene mesta transporta u prostoru, preko promjene mesta nosioca objekta-transportnog sredstva nosioca objekta-transportnog sredstva kretanjem po mrži puteva (saobraćajnica).kretanjem po mrži puteva (saobraćajnica).

USLOVI ZA ODVIJANJE SAOBRAĆAJAUSLOVI ZA ODVIJANJE SAOBRAĆAJA

Transportna sredstva daju objektima Transportna sredstva daju objektima pokretljivost i štite ih od povreda i oštećenja.pokretljivost i štite ih od povreda i oštećenja.

Putevi (saobraćajnice) stvaraju uslove da se Putevi (saobraćajnice) stvaraju uslove da se optimalno realizuju eksploataciono-tehnička optimalno realizuju eksploataciono-tehnička svojstva transportnih sredstava u pogledu svojstva transportnih sredstava u pogledu brzine, snage, korišćenja kapaciteta i energije, brzine, snage, korišćenja kapaciteta i energije, zaštite od oštećenja itd.zaštite od oštećenja itd.

PREDMET ISTRAŽIVANJA PREDMET ISTRAŽIVANJA SAOBRAĆAJASAOBRAĆAJA

Iz opisa osnovnih karakteristika proizilazi da je Iz opisa osnovnih karakteristika proizilazi da je predmet istraživanja transporta potrebe i zahtevi predmet istraživanja transporta potrebe i zahtevi objekata transporta i kapaciteti potrebni za objekata transporta i kapaciteti potrebni za zadovoljenje tih potreba za kretanjem.zadovoljenje tih potreba za kretanjem.

Posledica transportne tehnologije je kretanje Posledica transportne tehnologije je kretanje vozila, odnosno tokovi vozila koji zahtevaju vozila, odnosno tokovi vozila koji zahtevaju odgovarajuće kapacitete mreže saobraćajnica, odgovarajuće kapacitete mreže saobraćajnica, što je predmet izučavanja što je predmet izučavanja saobraćaja (Traffic-saobraćaja (Traffic-engl, Verkehr-nemengl, Verkehr-nem) kao naučne discipline (u ) kao naučne discipline (u užem smislu).užem smislu).

TRANSPORTNI SISTEMTRANSPORTNI SISTEM

Iz samog naziva Iz samog naziva transportni sistem transportni sistem proizilaze proizilaze osnovne odrednice transportnih sistema.osnovne odrednice transportnih sistema.

- - Oni su sistemi jer se sastoje od dijelova (podsistema Oni su sistemi jer se sastoje od dijelova (podsistema i elemenata), i elemenata),

- - a transportni jer se organizuju da pruže usluge sa a transportni jer se organizuju da pruže usluge sa ciljem da se zadovolje potrebe objekata transporta za ciljem da se zadovolje potrebe objekata transporta za kretanjem.kretanjem.

Osnovne karakteristike transportnog Osnovne karakteristike transportnog sistema sistema

ciljevi i ciljna funkcija sistema,ciljevi i ciljna funkcija sistema,

struktura sistema,struktura sistema,

funkcionisanjefunkcionisanje sistema,sistema,

upravljanje sistemupravljanje sistemomom,,

ostalo.ostalo.

Pokazatelji transportnog sistemaPokazatelji transportnog sistema

Transportni sistemi spadaju u grupu Transportni sistemi spadaju u grupu organizacijsko organizacijsko - tehnoloških (OT) složenih otvorenih sistema sa - tehnoloških (OT) složenih otvorenih sistema sa stohastičkom promenom stanja. stohastičkom promenom stanja.

Ciljevi transportnog sistema, su da se u Ciljevi transportnog sistema, su da se u datim datim uslovima okruženja, zadovolje transportni zahtjevi uslovima okruženja, zadovolje transportni zahtjevi (po obimu i kvalitetu) na optimalan način(po obimu i kvalitetu) na optimalan način..

Optimalan način podrazumijeva Optimalan način podrazumijeva minimalminimalaan utrošak n utrošak svih resursa odnosno maksimalnu efikasnost svih resursa odnosno maksimalnu efikasnost i i efektivnost i minimalne negativne uticaje na efektivnost i minimalne negativne uticaje na okolinu.okolinu.

Pokazatelji kvaliteta transportnog sistemaPokazatelji kvaliteta transportnog sistema

Projektovani ciljevi sistema moraju formalno biti Projektovani ciljevi sistema moraju formalno biti definisani skupom parametara. Ovi parametri definisani skupom parametara. Ovi parametri nazivaju se često i nazivaju se često i pokazatelji kvaliteta sistema.pokazatelji kvaliteta sistema.

Pokazatelji kvaliteta transportnih sistema Pokazatelji kvaliteta transportnih sistema treba da imaju sledeće karakteristike:treba da imaju sledeće karakteristike: treba da izražavaju kvalitet cjeline sistema,treba da izražavaju kvalitet cjeline sistema, treba da budu izraženi kvantitativno, treba da budu izraženi kvantitativno, ii ttreba da budu jednostavni za praćenje, dostupni reba da budu jednostavni za praćenje, dostupni

brzo i bez velikih troškova.brzo i bez velikih troškova.

Parametri transportnog sistemaParametri transportnog sistema

U transportnom sistemu, ovi parametri mogu biti : U transportnom sistemu, ovi parametri mogu biti : obim prevoza i rada, obim prevoza i rada, srednja brzina transporta, srednja brzina transporta, srednje vrijeme funkcionisanja sistema, srednje vrijeme funkcionisanja sistema, pouzdanost funkcionisanja sistema, pouzdanost funkcionisanja sistema, troškovi sistema, troškovi sistema, efikasnost, efikasnost, gustina mreže itd.gustina mreže itd.

Važno je istaći da parametri kvaliteta transportnog sistema Važno je istaći da parametri kvaliteta transportnog sistema mogu biti određeni od strane samog sistema, mogu biti određeni od strane samog sistema, kao i kao i od strane od strane višeg - mega sistema (tržište ili preduzeće ).višeg - mega sistema (tržište ili preduzeće ).

Ciljna funkcija transportnog sistemaCiljna funkcija transportnog sistema

Skup parametara koji određuje željeno stanje- rezultat Skup parametara koji određuje željeno stanje- rezultat sistema (sistema (OutputOutput) naziva ) naziva se se ciljna funkcija sistemaciljna funkcija sistema. .

Efektivnost organizacijsko - tehnoloških sistema određena Efektivnost organizacijsko - tehnoloških sistema određena je nivoom razlikovanja ostvarenog i željenog-projektovanog je nivoom razlikovanja ostvarenog i željenog-projektovanog cilja uzimajući u obzir utrošak resursa i vremena, tj cilja uzimajući u obzir utrošak resursa i vremena, tj

RR(s)(s) = =TRTR(s)(s) • U • U(s)(s) • T • T(s)(s)

gdje su:gdje su:

RR(s)(s) - rezultati sistema, - rezultati sistema,

s s - strategija ostvarenja cilja, - strategija ostvarenja cilja,

TR TR - transportni rad, - transportni rad,

U U - utrošeni resursi, - utrošeni resursi,

T T - utrošeno vreme.- utrošeno vreme.

Efikasnost transportnog sistemaEfikasnost transportnog sistema

Efektivnost sistema se može mEfektivnost sistema se može mjjeriti odnosom ili eriti odnosom ili razlikom između žerazlikom između željljenog i ostvarenog rezultata enog i ostvarenog rezultata funkcionisanja sistema.funkcionisanja sistema.

Efikasnost organizacijsko-tehnoloških, pa i Efikasnost organizacijsko-tehnoloških, pa i transportnih sistema određena je odnosom transportnih sistema određena je odnosom ostvarenih rezultata sistema i utrošenih resursa u ostvarenih rezultata sistema i utrošenih resursa u procesu stvaranja-proizvodnje usluga (vozila ,živog procesu stvaranja-proizvodnje usluga (vozila ,živog rada, energije i dr).rada, energije i dr).

Dualnost transportnog sistemaDualnost transportnog sistema

TS je cjelina, koja se sastoji od delova (podsistema i TS je cjelina, koja se sastoji od delova (podsistema i elemenata) i veza između njih, a složen je jer se radi elemenata) i veza između njih, a složen je jer se radi o velikom broju dijelova i veza između njih. o velikom broju dijelova i veza između njih.

Dijelovi sistema su podsistemi i elementi.Dijelovi sistema su podsistemi i elementi.

Delovi sistema i veze između njih čine strukturu Delovi sistema i veze između njih čine strukturu sistema. sistema. Svaki sistem pa i TS ima Svaki sistem pa i TS ima dualnu prirodudualnu prirodu: : on je sistem za sebeon je sistem za sebe, ali je istovremeno i , ali je istovremeno i podsistem podsistem višeg sistemavišeg sistema. Ova dualnost važi do nivoa . Ova dualnost važi do nivoa elementa elementa sistema koji je najniži podsistem u sistemu na kome sistema koji je najniži podsistem u sistemu na kome se mogu mjeriti efekti sistema.se mogu mjeriti efekti sistema.

Funkcionisanje transportnog sistemaFunkcionisanje transportnog sistema

Pored ciljeva i strukture, jedna od osnovnih Pored ciljeva i strukture, jedna od osnovnih karakteristika OT sistema pa i transportnih sistema karakteristika OT sistema pa i transportnih sistema je je funkcionisanjefunkcionisanje, koje predstavlja odvijanje svih , koje predstavlja odvijanje svih procesa odnosno aktivnosti koje su uslov procesa odnosno aktivnosti koje su uslov realizacije funkcije cilja. realizacije funkcije cilja.

Sistem koji ne funkcioniše nije sistem.Sistem koji ne funkcioniše nije sistem.

Upravljanje transportnim sistemimaUpravljanje transportnim sistemima

Da bi sistem funkcionisao u skladu sa definisanom Da bi sistem funkcionisao u skladu sa definisanom funkcijom cilja njime se mora upravljati.funkcijom cilja njime se mora upravljati.

Upravljanje predstavlja donošenje odluka u skladu Upravljanje predstavlja donošenje odluka u skladu sa zadatom funkcijom cilja, i preduzimanje sa zadatom funkcijom cilja, i preduzimanje aktivnosti za njihovu realizacijuaktivnosti za njihovu realizaciju. . U transportu kao i U transportu kao i u drugim OT sistemima se upravlja procesima, u drugim OT sistemima se upravlja procesima, resursima i organizacijom.resursima i organizacijom.

Faze upravljanja transportnim sistemimaFaze upravljanja transportnim sistemima

Osnovne faze upravljanja su Osnovne faze upravljanja su planiranje, planiranje, projektovanje, organizacija i kontrola sistema.projektovanje, organizacija i kontrola sistema.

U fazi planiranja sistema, U fazi planiranja sistema, definišu se ciljevi i ciljna definišu se ciljevi i ciljna funkcija sistema (željeno stanje sistema u funkcija sistema (željeno stanje sistema u budućnosti).budućnosti).

U fazi projektovanjaU fazi projektovanja, definiše se optimalna , definiše se optimalna struktura sistema i elementi funkcionisanja, struktura sistema i elementi funkcionisanja, potrebni resursi, što čini organizaciju sistema .potrebni resursi, što čini organizaciju sistema .

Ostala svojstva transportnih sistemaOstala svojstva transportnih sistema

Pored karakteristika da ima funkciju cilja, strukturu, Pored karakteristika da ima funkciju cilja, strukturu, funkcionisanje i da se njima upravlja, značajna i su funkcionisanje i da se njima upravlja, značajna i su i ostala svojstva TS kao što su:i ostala svojstva TS kao što su:

Sinergijsko svojstvo,Sinergijsko svojstvo,

Svojstvo integralnosti, Svojstvo integralnosti,

Svojstvo dinamičnosti, iSvojstvo dinamičnosti, i

Svojstvo otvorenosti.Svojstvo otvorenosti.


sinergetsko svojstvo sinergetsko svojstvo znznači da su efekti na nivou ači da su efekti na nivou sistema veći odsistema veći od prostog zbira efekata njenih prostog zbira efekata njenih podistema.podistema.

svojstvo integralnosti svojstvo integralnosti podrazumeva da se svaki podrazumeva da se svaki dio sistema mora uklopiti u cjelinu sistemadio sistema mora uklopiti u cjelinu sistema i i ciljevi ciljevi podsistema moraju biti saglasni sa ciljevima cjeline podsistema moraju biti saglasni sa ciljevima cjeline sistema. Na taj sistema. Na taj nnačin ciljevi i ciljna funkcija cjeline ačin ciljevi i ciljna funkcija cjeline sistema ulazi kao zadatak (zahtev višeg-meta sistema ulazi kao zadatak (zahtev višeg-meta sistema) u formulisanje cilja nižih sistemasistema) u formulisanje cilja nižih sistema


svojstvo dinamičnosti, svojstvo dinamičnosti, koje podrazumijeva da koje podrazumijeva da sistem i njegovi delovi moraju biti tako projektovani sistem i njegovi delovi moraju biti tako projektovani da omogućuju promjene. da omogućuju promjene.

svojstvo otvorenosti svojstvo otvorenosti prema okruženju a isto tako prema okruženju a isto tako i unutar sistema i unutar sistema

TS mogu imati i druga manje značajna svojstva.TS mogu imati i druga manje značajna svojstva.

Transportni sistem i njegovi podsistemiTransportni sistem i njegovi podsistemi

Struktura transportnih sistema može se mijenjati u Struktura transportnih sistema može se mijenjati u zavisnosti od cilja,zavisnosti od cilja, analize i upravljanja. U okviru analize i upravljanja. U okviru jednog nivoa upravljanja moguće je formirati strukturu jednog nivoa upravljanja moguće je formirati strukturu sistema gde je kriterijum objekat transporta: putnici sistema gde je kriterijum objekat transporta: putnici odnosno roba odnosno roba


PODSISTEMPODSISTEM PODSISTEMPODSISTEM TRANSPORTATRANSPORTA TRANSPORTATRANSPORTA PUTNIKAPUTNIKA ROBEROBE

Transportni sistem i njegovi podsistemiTransportni sistem i njegovi podsistemi

Ako se kao kriterijum uzmu tehničko - tehnološke Ako se kao kriterijum uzmu tehničko - tehnološke karakteristike transportnih sredstava i saobraćajnica karakteristike transportnih sredstava i saobraćajnica onda se govori o vidovnim podsistemima transportaonda se govori o vidovnim podsistemima transporta


PODSISTEMPODSISTEM PODSISTEMPODSISTEM PODSISTEMPODSISTEM PODSISTEMPODSISTEM KOPNENOGKOPNENOG CIJEVNOGCIJEVNOG VODNOGVODNOG VAZDUŠNOGVAZDUŠNOG TRANSPORTATRANSPORTA TRANSPORTTRANSPORT TRANSPORTATRANSPORTA TRANSPORTATRANSPORTA

Komponente - elementi transportnog Komponente - elementi transportnog sistemasistemaIz opisa transportne tehnologije mogu se definisati i Iz opisa transportne tehnologije mogu se definisati i osnovni elementi koji čine svaki transportni sistem, a osnovni elementi koji čine svaki transportni sistem, a to su:to su:

Vozila,Vozila, SSaobraćajnice – putevi,aobraćajnice – putevi, Terminali,Terminali, Energija,Energija, OOrganizacija i upravljanjerganizacija i upravljanje

ELEMENTI PROIZVODNJE ELEMENTI PROIZVODNJE TRANSPORTNE USLUGETRANSPORTNE USLUGE

Kako u materijalnoj sferi tako i u sferi Kako u materijalnoj sferi tako i u sferi transporta (usluga) relevantna su tri transporta (usluga) relevantna su tri osnovna elementa bez kojih se ne može osnovna elementa bez kojih se ne može proizvoditi ni roba niti usluga, a to su:proizvoditi ni roba niti usluga, a to su:

1.1. Sredstva za radSredstva za rad

2.2. Predmet rada iPredmet rada i

3.3. Rad (intelektualni kapital).Rad (intelektualni kapital).

SREDSTVA ZA RADSREDSTVA ZA RAD

Sredstva za rad kao element proizvodnje Sredstva za rad kao element proizvodnje saobraćajne usluge mogu se sistemski saobraćajne usluge mogu se sistemski svrstati u dvije skupine:svrstati u dvije skupine:

- saobraćajnu infrastrukturu i- saobraćajnu infrastrukturu i

- saobraćajnu suprastrukturu- saobraćajnu suprastrukturu

POJAM I ZNAČENJE SAOBRAĆAJNE POJAM I ZNAČENJE SAOBRAĆAJNE INFRASTRUKTURE U OPTIMALIZACIJI INFRASTRUKTURE U OPTIMALIZACIJI

SAOBRAĆAJNOG SISTEMASAOBRAĆAJNOG SISTEMA

Saobraćajna infrastruktura predstavlja Saobraćajna infrastruktura predstavlja jezgro privredne infrastrukture.jezgro privredne infrastrukture.

Nju čine saobraćajni putevi, objekti i Nju čine saobraćajni putevi, objekti i uređaji stalno fiksirani za određeno mjesto uređaji stalno fiksirani za određeno mjesto koji služe proizvodnji saobraćajne usluge koji služe proizvodnji saobraćajne usluge te regulisanju i sigurnosti saobraćaja.te regulisanju i sigurnosti saobraćaja.

Documents

Osnovi transportnih sistema