Ìàé | 2020 9-³èñì Òîøêåíò - · 2020-06-04 · 8 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀÄ£È£ÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ

1

¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀÄ£È£ÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ16-Ê¤Ï ÒÀÐÌÎ£ËÈ ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈß ÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

ÒîøêåíòÌàé | 2020 9-³èñì

2



"¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀÄ£È£ÎÒËÀÐ"ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ 16-Ê¤Ï ÒÀÐÌÎ£ËÈ

ÈËÌÈÉ ÌÀÑÎÔÀÂÈÉ ÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈßÌÀÒÅÐÈÀËËÀÐÈ

9-£ÈÑÌ

ÌÀÒÅÐÈÀËÛ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÍÑÊÎÉ16-ÌÅÆÄÈÑÖÈÏËÈÍÀÐÍÎÉ ÄÈÑÒÀÍÖÈÎÍÍÎÉÎÍËÀÉÍ ÊÎÍÔÅÐÅÍÖÈÈ ÍÀ ÒÅÌÓ "ÍÀÓ×ÍÎ-

ÏÐÀÊÒÈ×ÅÑÊÈÅ ÈÑÑËÅÄÎÂÀÍÈß Â ÓÇÁÅÊÈÑÒÀÍÅ"×ÀÑÒÜ-9

MATERIALS OF THE REPUBLICAN16-MULTIDISCIPLINARY ONLINE DISTANCE

CONFERENCE ON "SCIENTIFIC AND PRACTICALRESEARCH IN UZBEKISTAN"

PART-9

ÒÎØÊÅÍÒ-2020

3



Ó¤Ê 001 (062)ÊÁÊ 72ÿ43

"¤çáåêèñòîíäà èëìèé-àìàëèé òàä³è³îòëàð" [Òîøêåíò; 2020]

"¤çáåêèñòîíäà èëìèé-àìàëèé òàä³è³îòëàð" ìàâçóñèäàãè ðåñïóáëèêà 16-ê´ïòàðìî³ëè èëìèé ìàñîôàâèé îíëàéí êîíôåðåíöèÿ ìàòåðèàëëàðè ò´ïëàìè, 30àïðåë 2020 éèë. - Òîøêåíò: Tadqiqot, 2020. - 274á.

Óøáó Ðåñïóáëèêà-èëìèé îíëàéí êîíôåðåíöèÿ 2017-2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîíÐåñïóáëèêàñèíè ðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîð é´íàëèøëàðè á´éè÷à¥àðàêàòëàð ñòðàòåãèÿñèäà ê´çäà òóòèëãàí âàçèôà - èëìèé èçëàíèø þòó³ëàðèíèàìàëè¸òãà æîðèé ýòèø é´ëè áèëàí ôàí ñîµàëàðèíè ðèâîæëàíòèðèøãàáà²èøëàíãàí.

Óøáó Ðåñïóáëèêà èëìèé êîíôåðåíöèÿñè òàúëèì ñîµàñèäà ìåµíàò ³èëèáêåëà¸òãàí ïðîôåññîð - ́ ³èòóâ÷è âà òàëàáà-´³óâ÷èëàð òîìîíèäàí òàé¸ðëàíãàí èëìèéòåçèñëàð êèðèòèëãàí á´ëèá, óíäà òàúëèì òèçèìèäà èë²îð çàìîíàâèé þòó³ëàð,íàòèæàëàð, ìóàììîëàð, å÷èìèíè êóòà¸òãàí âàçèôàëàð âà èëì-ôàí òàðà³³è¸òèíèíãèñòè³áîëäàãè ðåæàëàðè òàµëèë ³èëèíãàí êîíôåðåíöèÿñè.

Ìàúñóë ìóµàððèð: Ôàéçèåâ Øîõðóä Ôàðìîíîâè÷, þ.ô.ä., äîöåíò.

1.¥ó³ó³èé òàä³è³îòëàð é´íàëèøèÏðîôåññîð â.á.,þ.ô.í. Þñóâàëèåâà Ðàõèìà (Æàõîí è³òèñîäè¸òè âà äèïëîìàòèÿ

óíèâåðñèòåòè)

2.Ôàëñàôà âà µà¸ò cîµàñèäàãè ³àðàøëàðÄîöåíò Íîðìàòîâà Äèëäîðà Ýñîíàëèåâíà(Ôàð²îíà äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

3.Òàðèõ ñàµèôàëàðèäàãè èçëàíèøëàðÈñìàèëîâ ¥óñàíáîé Ìàµàììàä³îñèì ́ ²ëè (¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð

Ìàµêàìàñè µóçóðèäàãè Òàúëèì ñèôàòèíè íàçîðàò ³èëèø äàâëàò èíñïåêöèÿñè)

4.Ñîöèîëîãèÿ âà ïîëèòîëîãèÿíèíã æàìèÿòèìèçäà òóòãàí ´ðíèÄîöåíò Óðèíáîåâ Õîøèìæîí Áóíàòîâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-³óðèëèø

èíñòèòóòè)

5.Äàâëàò áîø³àðóâèPhD Øàêèðîâà Øîõèäà Þñóïîâíà (¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Âàçèðëàð

Ìàµêàìàñè µóçóðèäàãè "Îèëà" èëìèé-àìàëèé òàä³è³îò ìàðêàçè)

6.Æóðíàëèñòèêà Òîøáîåâà Áàðíîõîí Îäèëæîíîâíà(Àíäèæîí äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

7.Ôèëîëîãèÿ ôàíëàðèíè ðèâîæëàíòèðèø é´ëèäàãè òàä³è³îòëàðÑàìèãîâà Óìèäà Õàìèäóëëàåâíà (Òîøêåíò âèëîÿò õàë³ òàúëèìè õîäèìëàðèíè

³àéòà òàé¸ðëàø âà óëàðíèíã ìàëàêàñèíè îøèðèø µóäóäèé ìàðêàçè)

4



8.Àäàáè¸òPhD Àáäóìàæèäîâà Äèëäîðà Ðàõìàòóëëàåâíà (Òîøêåíò Ìîëèÿ èíñòèòóòè)

9.È³òèñîäè¸òäà èííîâàöèÿëàðíèíã òóòãàí ´ðíèPhd Âîõèäîâà Ìåõðè Õàñàíîâà (Òîøêåíò äàâëàò øàð³øóíîñëèê èíñòèòóòè)

10.Ïåäàãîãèêà âà ïñèõîëîãèÿ ñîµàëàðèäàãè èííîâàöèÿëàðÒóðñóííàçàðîâà Ýëüâèðà Òàõèðîâíà (Íàâîèé âèëîÿò õàë³ òàúëèìè õîäèìëàðèíè

³àéòà òàé¸ðëàø âà óëàðíèíã ìàëàêàñèíè îøèðèø µóäóäèé ìàðêàçè)

11.Æèñìîíèé òàðáèÿ âà ñïîðòÓñìîíîâà Äèëôóçàõîí Èáðîõèìîâíà (Æèñìîíèé òàðáèÿ âà ñïîðò óíèâåðñèòåòè)

12.Ìàäàíèÿò âà ñàíúàò ñîµàëàðèíè ðèâîæëàíèøèÒîøòåìèðîâ Îòàáåê Àáèäîâè÷ (Ôàð²îíà ïîëèòåõíèêà èíñòèòóòè)

13.Àðõèòåêòóðà âà äèçàéí é´íàëèøè ðèâîæëàíèøèÁîáîõîíîâ Îëòèáîé Ðàõìîíîâè÷ (Ñóðõàíäàð¸ âèëîÿòè òåõíèêà ôèëèàëè)

14.Òàñâèðèé ñàíúàò âà äèçàéíÄîöåíò ×àðèåâ Òóðñóí Õóâàåâè÷ (¤çáåêèñòîí äàâëàò êîíñåðâàòîðèÿñè)

15.Ìóñè³à âà µà¸òÄîöåíò ×àðèåâ Òóðñóí Õóâàåâè÷ (¤çáåêèñòîí äàâëàò êîíñåðâàòîðèÿñè)

16.Òåõíèêà âà òåõíîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðÄîöåíò Íîðìèðçàåâ Àáäó³àþì Ðàµèìáåðäèåâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-

³óðèëèø èíñòèòóòè)

17.Ôèçèêà-ìàòåìàòèêà ôàíëàðè þòó³ëàðèÄîöåíò Ñîõàäàëèåâ Àáäóðàøèä Ìàìàäàëèåâè÷ (Íàìàíãàí ìóõàíäèñëèê-

òåõíîëîãèÿ èíñòèòóòè)

18.Áèîìåäèöèíà âà àìàëè¸ò ñîµàñèäàãè èëìèé èçëàíèøëàðÒ.ô.ä., äîöåíò Ìàìàòîâà Íîäèðà Ìóõòàðîâíà (Òîøêåíò äàâëàò ñòîìàòîëîãèÿ

èíñòèòóòè)

19.ÔàðìàöåâòèêàÆàëèëîâ Ôàçëèääèí Ñîäè³îâè÷, ôàðì.ô.í., äîöåíò, Òîøêåíò ôàðìàöåâòèêà

èíñòèòóòè, Äîðè âîñèòàëàðèíè ñòàíäàðòëàøòèðèø âà ñèôàò ìåíåæìåíòè êàôåäðàñèìóäèðè

20.ÂåòåðèíàðèÿÆàëèëîâ Ôàçëèääèí Ñîäè³îâè÷, ôàðì.ô.í., äîöåíò, Òîøêåíò ôàðìàöåâòèêà

èíñòèòóòè, Äîðè âîñèòàëàðèíè ñòàíäàðòëàøòèðèø âà ñèôàò ìåíåæìåíòè êàôåäðàñèìóäèðè

21.Êèì¸ ôàíëàðè þòó³ëàðèÐàõìîíîâà Äîíî £àõõîðîâíà (Íàâîèé âèëîÿòè òàáèèé ôàíëàð ìåòîäèñòè)

5



Ò´ïëàìãà êèðèòèëãàí òåçèñëàðäàãè ìàúëóìîòëàðíèíã õà³³îíèéëèãè âàè³òèáîñëàðíèíã ò´²ðèëèãèãà ìóàëëèôëàð ìàñúóëäèð.

© Ìóàëëèôëàð æàìîàñè© Tadqiqot.uz

Êîíòàêò ðåäàêöèé íàó÷íûõ æóðíàëîâ. tadqiqot.uzÎÎÎ Tadqiqot, ãîðîä Òàøêåíò,óëèöà Àìèðà Òåìóðà ïð.1, äîì-2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]

Òåë: (+998-94) 404-0000

Editorial staff of the journals of tadqiqot.uzTadqiqot LLC The city of Tashkent,Amir Temur Street pr.1, House 2.

Web: http://www.tadqiqot.uz/; Email: [email protected]

Phone: (+998-94) 404-0000

PageMaker\Âåðñòêà\Ñàµèôàëîâ÷è: Øàõðàì Ôàéçèåâ

22.Áèîëîãèÿ âà ýêîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðÉ´ëäîøåâ Ëàçèç Òîëèáîâè÷ (Áóõîðî äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

23.Àãðîïðîöåññèíã ðèâîæëàíèø é´íàëèøëàðèÄîöåíò Ñóâîíîâ Áîéìóðîä ¤ðàëîâè÷ (Òîøêåíò èððèãàöèÿ âà ³èøëî³

õ´æàëèãèíè ìåõàíèçàöèÿëàø ìóõàíäèñëàðè èíñòèòóòè)

24.Ãåîëîãèÿ-ìèíåðîëîãèÿ ñîµàñèäàãè èííîâàöèÿëàðPhd äîöåíò £àµµîðîâ ¤êòàì Àáäóðàõèìîâè÷ (Òîøêåíò èððèãàöèÿ âà ³èøëî³

õ´æàëèãèíè ìåõàíèçàöèÿëàø ìóõàíäèñëàðè èíñòèòóòè)

25.ÃåîãðàôèÿÉ´ëäîøåâ Ëàçèç Òîëèáîâè÷ (Áóõîðî äàâëàò óíèâåðñèòåòè)

6



ÌÓÍÄÀÐÈÆÀ \ ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ \ CONTENT

È£ÒÈÑÎÄÈ¨ÒÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈßËÀÐÍÈÍÃ ÒÓÒÃÀÍ ¤ÐÍÈ

1.Ìèðçîåâ Õ.Õ.ÊÎÐÕÎÍÀ ÀÉËÀÍÌÀ ÊÀÏÈÒÀËÈÍÈ ÁÎØ£ÀÐÈØÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØÄÀ ÐÀ£ÀÌËÀØÒÈÐÈØ ÐÎËÈ........................................102.Ìèðçîåâ Õ.Õ.ÀÊÖÈßÄÎÐËÈÊ ÆÀÌÈßÒËÀÐÈÍÈÍÃ ÊÎÐÏÎÐÀÒÈÂ ÁÎØ£ÀÐÓÂ ÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈÎØÈÐÈØÄÀ ÀÉËÀÍÌÀ ÊÀÏÈÒÀËËÀÐÄÀÍ ÔÎÉÄÀËÀÍÈØ É¤ËËÀÐÈ............................143.Abdumuminova Shaxlo Abduqodirovna"HAYRATON - MOZORI-SHARIF" TEMIR YO'L LOYIHASINING AFG'ONISTON IQTISODIYTIKLANISHIDA TUTGAN O'RNI.....................................................................................................174. Qilichova Orzigul Zafar qizi, Norkulova Dilfuza ZoxitovnaPANDEMIYA HOLATINING IJTIMOIY - IQTISODIY TAHLILI...................................................205.Xidirov Nodir G'iyosaliyevichCOVID-19 PANDEMIYASI SHAROITIDA DUNYO IQTISODIYOTI VA O'ZBEKISTON226.Àáäóâîõèäîâ Çàôàð Áàøèðîâè÷ÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈÄÀ ÊÈ×ÈÊ ÁÈÇÍÅÑ ÑÓÁÚÅÊÒËÀÐÈÍÈ ÔÀÎËÈßÒÈÍÈÒÀÊÎÌÈËËÀØÒÈÐÈØ ÈÑÒÈ£ÁÎËËÀÐÈ..............................................................................257.Àìîíîâ Áîáîìóðîä Ñóëòîíìóðàòîâè÷ÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈÄÀ ÊÐÅÄÈÒÍÈÍÃ ÁÀ¥ÎÑÈ ÂÀ ÓÍÃÀ ÒÀÚÑÈÐ ÝÒÓÂ×ÈÎÌÈËËÀÐ......................................................................................................................................278.Óìèä Àðèïáàåâ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍ ÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈÍÈÍÃ ÈÑÒÅÚÌÎË ÊÐÅÄÈÒËÀØ ÔÀÎËÈßÒÈÒÀ¥ËÈËÈ......................................................................................................................................309.Áîáîíàçàðîâ Æîíèáåê Áîáîìóðîòîâè÷ÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈ ÊÐÅÄÈÒ ÏÎÐÒÔÅËÈÍÈ ÏÐÎÃÍÎÇËÀØÒÈÐÈØ...........................3310.Áîçîðîâ ßøíàðáåê Õàéðóëëî ́ ²ëè¥ÓÄÓÄËÀÐÄÀ ÈÆÒÈÌÎÈÉ-È£ÒÈÑÎÄÈÉ ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØÄÀÈÍÂEÑÒÈÖÈßËÀÐÍÈÍÃ ¤ÐÍÈ.................................................................................................3611.Áîòèð Äóëàíîâ Ýð³óëîâè÷, Æàâîµèðà Õàéäàðîâà Àêáàðîâíà,¨ØËÀÐÄÀ ÒÀÄÁÈÐÊÎÐËÈÊ ÌÀÄÀÍÈßÒÈÍÈ ØÀÊËËÀÍÒÈÐÈØÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÒÀÚËÈÌ ÒÅÕÍÎËÎÃÈßÑÈÄÀÍ ÔÎÉÄÀËÀÍÈØ....................................................................3912.Àáäóëëàåâ Æàâîµèð Àáäóìàëèê ́ ²ëèÎËÈÉ ÒÀÚËÈÌ ÑÎ¥ÀÑÈÄÀ ÄÀÂËÀÒ-ÕÓÑÓÑÈÉ ØÅÐÈÊËÈÃÈ ÀÑÎÑÈÄÀ £¤ØÌÀÒÀÚËÈÌ ËÎÉÈ¥ÀËÀÐÈÍÈ ÀÌÀËÃÀ ÎØÈÐÈØ É¤ÍÀËÈØËÀÐÈ.....................................4313.Àáäóëëàåâ Æàâîµèð Àáäóìàëèê ́ ²ëèÎËÈÉ ÒÀÚËÈÌ ÑÎ¥ÀÑÈÄÀ ÄÀÂËÀÒ-ÕÓÑÓÑÈÉ ØÅÐÈÊ×ÈËÈÊ ØÀÊËËÀÐÈÍÈ£¤ËËÀØÍÈÍÃ ÕÎÐÈÆÈÉ ÄÀÂËÀÒËÀÐ ÒÀÆÐÈÁÀËÀÐÈ......................................................4514.Æ´ðàåâ Àáäó²àôôîð Ñàôàðîâè÷, Èñìàèëîâ ¥óñàíáîé Ìàµàììàä³îñèì ́ ²ëèÀËÎ£À ÊÎÐÕÎÍÀËÀÐÈÄÀ ÌÎËÈßÂÈÉ ÁÀÐ£ÀÐÎÐËÈÊÍÈ ÎØÈÐÈØÈÌÊÎÍÈßÒËÀÐÈÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØ ÓÑËÓÁÈ¨ÒÈ......................................................................4715.Èíîìæîí Êàðèìîâ Îðòèêáàåâè÷£ÓÐÈËÈØÄÀ ÈÍÂÅÑÒÈÖÈß ËÎÉÈ¥ÀËÀÐ ÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØÓÑÓËËÀÐÈ......................................................................................................................................5116.Èíîìæîí Êàðèìîâ Îðòèêáàåâè÷, Õóäîéáåðäèåâà Ñàäî³àòÊ¤×ÌÀÑ ÌÓËÊ ÁÎÇÎÐÈÄÀ ÎÁÚÅÊÒËÀÐÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØ ÆÀÐÀ¨ÍÈÍÈÒÀÊÎÌÈËËÀØÒÈÐÈØ É¤ËËÀÐÈ...........................................................................................5417.Óëóãáåê ÌèðçàåâÎÖÅÍÊÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÍÛÕ ÌÅÕÀÍÈÇÌÎÂ ÊÎÌÌÅÐÖÈÀËÈÇÀÖÈÈ ÑÏÎÐÒÈÂÍÛÕÊËÓÁÎÂ ÍÀ ÏÐÈÌÅÐÅ ÌÅÆÄÓÍÀÐÎÄÍÎÃÎ ÎÏÛÒÀ.............................................................5718.Ìèðçàõàòàìîâ Ðóñòàì Øàêèðæîí ́ ²ëè, Ñàèä³îñèìîâ Æàâëîí Áàµòè¸ð ́ ²ëèÒÀÄÁÈÐÊÎÐËÈÊ ÑÓÁÚÅÊÒËÀÐÈÍÈÍÃ ¥Ó£Ó£ËÀÐÈ ÂÀ £ÎÍÓÍÈÉ ÌÀÍÔÀÀÒËÀÐÈÍÈ¥ÈÌÎß £ÈËÈØ.........................................................................................................................6419.Murodov UmidjonKICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIK RIVOJI - MAMLAKATIMIZ IQTISODIYTARAQQIYOTIDAGI O'RNI...........................................................................................................6920.Îäèëæîíîâ Èë¸ñ Îäèëæîíîâè÷Ëèçèíã ôàîëèÿòè èøëàá ÷è³àðèø êîðõîíàëàðèíèíã ìîëèÿëàøòèðèø îìèëè ñèôàòèäà. ................7121.Áàçàðîâ Ôóð³àò Îäèëîâè÷, Îäèëîâ Áîáóð Ôóð³àò ́ ²ëèÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈ ÏÀÑÑÈÂ ÎÏÅÐÀÖÈßËÀÐÈÍÈ ÁÎØ£ÀÐÈØ ÌÀÑÀËÀËÀÐÈ........76

7




22.Ðàäæèåâ Àþáõîí Áàõòè¸ðõîíîâè÷ÑÒÀÒÈÑÒÈÊ ÈØËÀÐÍÈ ÒÀØÊÈË £ÈËÈØ ÆÀÐÀ¨ÍËÀÐÈÄÀ ÀÕÁÎÐÎÒÒÀÚÌÈÍÎÒÈÍÈÍÃ ÒÓÒÃÀÍ ¥ÐÍÈ...........................................................................................7923.Ðàæàáîâ Àëèáåê Õóøíóäáåêîâè÷ÃËÎÁÀË ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÈÍÄÅÊÑ - ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÒÀÐÀ££È¨ÒÍÈÍÃ ÌÓ¥ÈÌÊ¤ÐÑÀÒÊÈ×È ÑÈÔÀÒÈÄÀ..........................................................................................................8124.Ñàèäíàçàðîâ Ôèðäàâñ Àáäóëëîåâè÷ÊÎÐÎÍÀÂÈÐÓÑ ÏÀÍÄÅÌÈßÑÈ ÍÀÒÈÆÀÑÈÄÀ ÂÓÆÓÄÃÀ ÊÅËÀÄÈÃÀÍ ÃËÎÁÀËÈÍ£ÈÐÎÇÍÈÍÃ ÊÎÐÕÎÍÀËÀÐ ÌÎËÈßÂÈÉ ¥ÎËÀÒÈÃÀ ÒÀÚÑÈÐÈÍÈ ÞÌØÀÒÈØ....8425.Ñîáèòõîí ÑîáèðîâÌÀÐÊÀÇÈÉ ÁÀÍÊ ÊÓÐÑ ÑÈ¨ÑÀÒÈ ÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØÄÀ ÈÍÒÅÐÂÅÍÖÈßÀÌÀËÈ¨ÒËÀÐÈÍÈÍÃ ÒÓÒÃÀÍ ¤ÐÍÈ..........................................................................................8726.Òàøìóõàìåäîâà Êàðèìà Ñàìàòîâíà, Àäõàìîâ Îêèëæîí Èáðîõèì ́ ²ëèÍÀ ÏÓÒÈ Ê ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÍÎÉ ÝÊÎÍÎÌÈÊÅ×ÅÐÅÇ ÏÐÎÌÛØËÅÍÍÓÞ ÏÎËÈÒÈÊÓ...................................................................................8927.Òåøàáàåâ Àíâàð Ýðãàøåâè÷, Ðàñóëîâ Äèëøîä Íàðèìàíîâè÷ÀÂÒÎÌÎÁÈËÑÎÇËÈÊÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÐÈÂÎÆËÀÍÈØ É¤ÍÀËÈØËÀÐÈ......................9228.Òóõòàñèíîâ Äàâðîí, Àêðîì óãëèÃÎÍÊÎÍÃÑÊÀß ÔÎÍÄÎÂÀß ÁÈÐÆÀ È Å¨ ÎÏÅÐÀÖÈÎÍÍÀß ÄÅßÒÅËÜÍÎÑÒÜ................9529.Õàìðàåâ Ýëäîð Ñàéëèõîíîâè÷ÍÀÐÕËÀÐ ÁÀÐ£ÀÐÎÐËÈÃÈÍÈ ÒÀÚÌÈÍËÀØÄÀ ÌÀÐÊÀÇÈÉ ÁÀÍÊÍÈÍÃ ÀÑÎÑÈÉÂÀÇÈÔÀËÀÐÈ................................................................................................................................9730. Õàñàíîâà Õàìèäà ÕàéäàðàëèåâíàÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÔÀÎËÈßÒÍÈ ÌÎËÈßËÀØÒÈÐÈØÍÈÍÃ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ......................9931.Xodjiboyeva Iqbola Valiyevna ,Xasanboyev Oxunjon Ximmatjon o'g'liMINTAQAVIY IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISHDAINNOVATSION JARAYONLARNING AHAMIYATI......................................................................10232.Khotamkulova MadinaSUPPORTING INTREPRENUERSHIP IN UZBEKISTAN AND INNOVATIONS IN THISSPHERE..........................................................................................................................................10433.Mamatkulova Nadira Makhkamovna, Karimov Sardor ShuxratjonovichDEVELOPMENT OF SMALL BUSINESS OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN.......................10634.Kulimova Kh. Ne'matjonova M.THE MAIN ASPECTS OF CHANGES IN WORLD FINANCIAL SYSTEM...................................10835.Xamrayev Quvvat IskandarovichINVESTITSIYA FONDLARI FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHDAGI MUAMMOLAR...................11036.Àáäóëëàåâ È.Ñ. ¤ðîçîâ À. O.ÌÈÍÒÀ£ÀÍÈ È£ÒÈÑÎÄÈÉ ÐÈÂÎÆËÀÍÈØÍÈ ÏÐÎÃÍÎÇ £ÈËÈØÍÈÍÃ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÓÑÓËËÀÐÈ.....................................................................................................................................11337.Ðóçìåòîâ Áàõòèÿð, Òàæèáàåâ Äèëøîä Íàðèìàíîâè÷ÌÈÍÒÀ£À ÒÓÐÈÇÌ ÑÀËÎ¥ÈßÒÈÍÈ ÞÊÑÀËÒÈÐÈØ É¤ÍÀËÈØËÀÐÈ............................11538.Ðóçìåòîâ Áàõòèÿð, Òàæèáàåâ Äèëøîä Íàðèìàíîâè÷ÌÈÍÒÀ£ÀÄÀ ÒÓÐÈÇÌ ÒÀÐÌÎÃÈÍÈ ÆÀÄÀË ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØ ÎÌÈËËÀÐÈ..............11839.Begimqulova Gulhayo BaxtiyorovnaAHOLINI ISH BILAN BANDLIGI DARAJASINI OSHIRISH YO'LLARI.......................................12140.Áîáî³óëîâ Äæàìøèä Íîñèðîâè÷ÒÅÌÈÐ É¤Ë ÒÐÀÍÑÏÎÐÒÈÄÀ ÐÀ£ÀÌËÈ È£ÒÈÑÎÄÈ¨Ò....................................................12241.Ãàèïîâ Îäèëáåê Áóðêèòáàåâè÷,ßØÈÐÈÍ È£ÒÈÑÎÄÈ¨ÒÍÈ £ÈÑ£ÀÐÒÈÐÈØÄÀ ÁÎÆÕÎÍÀ ÎÐÃÀÍËÀÐÈ ÒÎÌÎÍÈÄÀÍÒÀØ£È ÑÀÂÄÎ ÎÏÅÐÀÖÈßËÀÐÈ ÌÎÍÈÒÎÐÈÍÃÈÍÈ ÎËÈÁ ÁÎÐÈØÍÈÍÃ À¥ÀÌÈßÒÈÂÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ¨ÍÄÀØÓÂ...................................................................................................12542.Êàðèìîâ ¤òêèð ¤ðàçàëèåâè÷ÒÈÆÎÐÀÒ ÁÀÍÊËÀÐÈÄÀ ÑÈÍÄÈÊÀÒËÀØÃÀÍ ÊÐÅÄÈÒËÀØ ÌÅÕÀÍÈÇÌÈÍÈÔÓÍÊÖÈÎÍÀË ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØ..........................................................................................12943.Êóëèìîâà Õóñíèäà Ìàõñóä ³èçèÄÀÂËÀÒ ÁÞÄÆÅÒÈ ÄÀÐÎÌÀÄËÀÐÈ ÁÀÐ£ÀÐÎÐËÈÃÈÍÈ ÒÀÚÌÈÍËÀØÄÀ ÑÎËÈ£ËÀÐÒÀÚÑÈÐ×ÀÍËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØ É¤ËËÀÐÈ...........................................................................13344.Murodov Umidjon magistrTADBIRKORLIK VA KICHIK BIZNES RIVOJIDA RAQOBAT......................................................13645.Íàáèåâ Îëèìæîí Àáäèñàëîìîâè÷

8




À¥ÎËÈ ÈØ ÁÈËÀÍ ÁÀÍÄËÈÃÈÍÈÍÃ ÁÅ£ÀÐÎÐ ØÀÊËËÀÐÈ ÂÀ ÓÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØÃÀ¨ÍÄÀØÓÂËÀÐ..............................................................................................................................13846.Èñàåâ Ýðêèí Èñòàìîâè÷, Îðçèåâà Øàµçîäà ÇàðèôîâíàÒÀÚËÈÌ ÆÀÐÀ¨ÍÈÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÒÅÕÍÎËÎÃÈßËÀÐ..................................................14147.Ðóçìåòîâ Äàâðîí ÈáðîãèìîâèÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÌÈÇÄÀ ÒÀÄÁÈÐÊÎÐËÈÊÍÈ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØÍÈÍÃÈÌÊÎÍÈßÒËÀÐÈ.......................................................................................................................14648.Òàæåíîâà Ãóëáàõàð ÅñáîñûíîâíàÀ¤ÛË ÕÎÆÀËÛ£ OÍÈÌËÅÐÈ ÝÊÑÏÎÐÒÛÍ ÔÈÍÀÍÑËÀÑÒÛÐÛ¤ÄÛ ÆÅÒÈËÈÑÒÈÐÈ¤ÆÎËËÀÐÛ....................................................................................................................................15049.Ðóçìåòîâ Øåðçîäáåê Áàõòèÿðîâè÷, Õîëìóðîòîâ Ôîçèë Ñàðèáàåâè÷2019 - 2021 ÉÈËËÀÐÄÀ ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀÑÈÍÈ ÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØ ÑÒÐÀÒÅÃÈßÑÈÍÈ ÌÈÍÒÀ£ÀÂÈÉ ÕÓÑÓÑÈßÒËÀÐÈ.......................15250.Ýðãàøåâ Ðóñòàì Ðàæàáîâè÷ÄÀÂËÀÒ ÁÞÄÆÅÒ ÑÈ¨ÑÀÒÈÍÈ ÈÍÍÎÂÀÖÈßËÀÐÍÈ ÆÎÐÈÉ £ÈËÈØ ÎÐ£ÀËÈÒÀÊÎÌÈËËÀØÒÈÐÈØ...............................................................................................................15551.Àáäóëëàåâ Áàµîäèð Àáäó²àôôîðîâè÷ , Íåúìàòîâ Íåúìàòóëëà Ýðêèíáîåâè÷ÀÃÐÀÐ ÑÅÊÒÎÐÄÀ ÐÎÁÎÒËÀÐÍÈ ÁÎØ£ÀÐÓÂ×È ÌÓÒÀÕÀÑÑÈÑËÀÐÍÈ ÒÀÉ¨ÐËÀØÈÑÒÈ£ÁÎËËÀÐÈ........................................................................................................................15752.Èáðàãèìîâà Ì.È. Êîáóëîâà Ñîæèäà Ãóëîìæîí êèçèÏÓÒÈ ÐÀÇÂÈÒÈß ÈÍÍÎÂÀÖÈÉ Â ÒÓÐÈÇÌÅ.........................................................................15953.Íàçàðîâà Ã.ÕÀË£ÀÐÎ ÏÎ×ÒÀ ÒÀÐÌÎ´ÈÍÈÍÃ ÝÊÑÏËÓÀÒÀÖÈÎÍ ¤ÇÀÐÎ ¥ÀÐÀÊÀÒÈÍÈÒÀÊÎÌÈËËÀØÒÈÐÈØÍÈÍÃ È£ÒÈÑÎÄÄÀÃÈ ÐÎËÈ..........................................................16254.Èñìàòóëëàåâ Ìóõàììàäæîí Ìèðçàòèëëî ́ ²ëèÏÀÕÒÀ ÕÎÌÀØ¨ÑÈÍÈ £ÀÁÓË £ÈËÈØ ÂÀ £ÀÉÒÀ ÈØËÀØÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈßËÀÐÍÈÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØ...................................................................................................................16555.Ìàííîïîâ Õóìîþí Æàëîëèääèí ́ ²ëèÌÀ¥ÑÓËÎÒËÀÐ ÒÀÍÍÀÐÕÍÈ ÏÀÑÀÉÒÈÐÈØÄÀ ÈØËÀÁ ×È£ÀÐÈØÍÈÌÎÄÅÐÍÈÇÀÖÈßËÀØÍÈÍÃ À¥ÀÌÈßÒÈ...............................................................................16756.Ðàæàáîâ Îðçó Îðèô ́ ²ëèÈØËÀÁ ×È£ÀÐÈØÍÈ ÄÈÂÅÐÑÈÔÈÊÀÖÈßËÀØ ¥ÈÑÎÁÈÃÀ ÌÀ¥ÑÓËÎÒËÀÐ ÝÊÑÏÎÐÒÈÈÌÊÎÍÈßÒËÀÐÈÍÈ ÎØÈÐÈØ..............................................................................................17057.Rakhmatullaeva Firuza MubinovnaINNOVATIVE DEVELOPMENT OF THE TOURISM INDUSTRY................................................17258.Õàêèìîâ Àìèðáåê Ñàíæàðáåêîâè÷Òèæîðàò áàíêëàðäà è÷êè àóäèò òåêøèðóâèíè ́ òêàçèøíè íàçàðèé âà ìåú¸ðèé-µó³ó³èéàñîñëàðè...........................................................................................................................................17459.Begmurodov Aslam O'ktam o'g'liO'ZBEKISTON RESPUBLIKASI VA GERMANIYA FEDERATIV RESPUBLIKASI SAVDOALOQALARI.....................................................................................................................................17760.Dadayev Otabek Baxtiyor o'g'liLoyihalarni moliyalashtirish va risklarni baholash..............................................................................18261. Mo'minov Feruz Xamza o'g'liO'ZBEKISTON IQTISODIYOTINING INOVATSION RIVOJLANISHIDA TO'G'RIDAN -TOG'RIXORIJIY INVESTITSIYALARNING RO'LI1...................................................................................8662.Ìàõêàìîâà Ñàé¸ðàÐÀ£ÀÌËÈ È£ÒÈÑÎÄÈ¨Ò ÍÈÌÀ?...........................................................................................19263.Kamola BekniyozovaGENDER EQUALITY IN BUSINESS................................................................................................19564.Kuldasheva ZeboThe Affecting factors on consumers' online shopping behavior: The case of Uzbekistan........................19765.Matjonov BekjonMINTAQADA TURIZM SALOHIYATINI OSHIRISHNING USTUVOR ÌÎÄÅÐÍÈÇÀÖÈßËÀØØÀÐÎÈÒÈÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈßÈÍÔÐÀÒÓÇÈËÌÀËÀÐÈÍÈ ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØ ÌÀÑÀËÀËÀÐÈ...............................................................................................................................21470.Äæàëàëîâ Àçèçæîí£ÈÌÌÀÒËÈ £Î´ÎÇËÀÐ ÌÀÐÊÀÇÈÉ ÄÅÏÎÇÈÒÀÐÈÉÑÈ ÔÀÎËÈßÒÈÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØ ÌÅÇÎÍËÀÐÈÍÈ ÒÀÊÎÌÈËËÀØÒÈÐÈØ..................21771.Êîäèðîâà Ë.Ã, ßêóáîâà Ãóëèðàúíî

9




À¥ÎËÈ ÁÀÍÄËÈÃÈÍÈ ÒÀÚÌÈÍËÀØ - È£ÒÈÑÎÄÈÉ ÌÓÍÎÑÀÁÀÒËÀÐÍÈÍÃ ÌÓ¥ÈÌÎÌÈËÈ.........................................................................................................................................22272.£îñèìîâ Àçàìàò Àáäóêàðèìîâè÷ÑÀÍÎÀÒ ÐÈÂÎÆËÀÍÈØÈÍÈ ÝÊÎÍÎÌÅÒÐÈÊ ÌÎÄÅËËÀÐ ÀÑÎÑÈÄÀÏÐÎÃÍÎÇËÀØÍÈÍÃ À¥ÀÌÈßÒÈ...........................................................................................22573.Ìàõìàòáåðäèåâ Óëó²áåê Íîð³àðàåâè÷ÈÍÂÅÑÒÈÖÈß ËÎÉÈÕÀËÀÐÈÍÈ ÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØÄÀ ÁÀÍÊËÀÐÍÈÈØÒÈÐÎÊÈ................................................................................................................................22774.Ìåëèêîâ Îòàáåê Ìàõìàäàìèíîâè÷È£ÒÈÑÎÄÈÉ ÐÈÂÎÆËÀÍÈØÄÀ ÝËÅÊÒÐÎÍ ÁÀÍÊ ÕÈÇÌÀÒËÀÐÈÍÈÍÃ ÐÎËÈ.............23375.Ñàòòîðîâ Àëèøåð Õàñàí ́ ²ëèÃÅÐÌÀÍÈßÍÈÍÃ ÀÓÄÈÒÎÐËÈÊ ÔÀÎËÈßÒÈÍÈ ¤ÐÃÀÍÈØ ÒÀÆÐÈÁÀÑÈ.....................23576.Èñìàéëîâ Êóàòáàé Ñàðñåíáàåâè÷ , Ñåéòíàçàðîâ Äàíèÿð Áàõàäèðîâè÷Ñ×¨ÒËÀÐ Ò¤´ÐÈÑÈÄÀ ÒÓØÓÍ×À ÂÀ ÓËÀÐÍÈ ÒÓÐÊÓÌËÀØ.............................................23777.Èñìàéëîâ Êóàòáàé Ñàðñåíáàåâè÷ , Ñåéòíàçàðîâ Äàíèÿð Áàõàäèðîâè÷ÂÈÄÛ ÕÎÇßÉÑÒÂÅÍÍÎÃÎ Ó×ÅÒÀ È ÈÕ ÂÇÀÈÌÎÑÂßÇÜ....................................................23978.Cóëòàíñóéíîâ Ñîõðàá Àáàòîâè÷ÁÀÍÊ ÑÅÊÒÎÐÈÄÀ ÊÎÐÏÎÐÀÒÈÂ ÌÀÄÀÍÈßÒ ÄÀÐÀÆÀÑÈÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØÌÓÀÌÌÎËÀÐÈ..............................................................................................................................24179.Òîëèïîâ Áîòèðàëè Ñîáèðæîíîâè÷ÁÎÆÕÎÍÀ ÏÎÑÒÈ ÔÀÎËÈßÒÈÍÈ ÁÀ¥ÎËÀØ ÌÅÇÎÍËÀÐÈÍÈÍÃ À¥ÀÌÈßÒÈ.............24580.Óìàðîâ Ìóðîäæîí Íåúìàòèëëàåâè÷ÂÀËÞÒÀ ÊÓÐÑÈÍÈÍÃ È£ÒÈÑÎÄÈÉ ¤ÑÈØÃÀ ÒÀÜÑÈÐÈÍÈ ÝÊÎÍÎÌÅÒÐÈÊÌÎÄÅËËÀØÒÈÐÈØ..................................................................................................................24881.Umarov Abdukhamid SattorovichÈÍÍÎÂÀÖÈÎÍ ÐÈÂÎÆËÀÍÈØ ØÀÐÎÈÒÈÄÀ ÊÎÐÕÎÍÀËÀÐ ÒÀÍËÎÂÈ: ÑÒÐÀÒÅÃÈßÍÈÈØËÀÁ ×È£ÈØ ÓÑÓËËÀÐÈ....................................................................................................25082.Óðèíîâà Ìàäèíàáîíó ÑàðâàðîâíàÂÛÑØÅÅ ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ Â ÓÑËÎÂÈßÕ ÖÈÔÐÎÂÎÉ ÒÅÕÍÎËÎÃÈÈ. ÂËÈßÍÈÅ ÖÈÔÐÎÂÛÕÒÅÕÍÎËÎÃÈÉ ÍÀ Ó×ÀÙÈÕÑß................................................................................................25383.Ýðãàøåâ Øîõðóõ Òóðäèàëè óãëèÐÎËÜ ÖÈÔÐÎÂÎÉ ÝÊÎÍÎÌÈÊÈ Â ÑÎÂÐÅÌÅÍÍÎÉ ÝÊÎÍÎÌÈÊÅ..................................25684.Ï.Ì.ÀáóðàõìîíîâÑÓÐ¥ÎÍÄÀÐ¨ ÂÈËÎßÒÈ È£ÒÈÑÎÄÈ¨ÒÈÍÈ ßÍÀÄÀ ÐÈÂÎÆËÀÍÒÈÐÈØÄÀÈÍÂÅÑÒÈÖÈßËÀÐÍÈÍÃ ÒÓÒÃÀÍ ¤ÐÍÈ................................................................................25985.Ç.ÕîæèìóðîäîâÑàíîàò êîðõîíàëàðèíè ðèâîæëàíòèðèø îð³àëè è³òèñîäèé ôàîëèãèíè ðèâîæëàíòèðèø...........26586.Íåìàòîâà Ìàëèêàõîí Øóõðàòîâíà.ØÀ¥ÀÐ ¥ÓÄÓÄËÀÐÈÍÈ ÎÁÎÄÎÍËÀØÒÈÐÈØÄÀ ÓÉ-ÆÎÉ ÊÎÌÌÓÍÀËÕÈÇÌÀÒËÀÐÈÍÈÍÃ ¤ÐÍÈ.......................................................................................................26987.Abdulfotih Aysachev AbdulfaizovichQISHLOQ XO'JALIGIDA IQTISODIY SAMARADORLIKNI OSHIRISHDA QISHLOQ XO'JALIGIMAXSULOTLARI RAQOBATBARDOSHLIGINING BA'ZI MASLALARI.......................................271

10



È£ÒÈÑÎÄÈ¨ÒÄÀ ÈÍÍÎÂÀÖÈßËÀÐÍÈÍÃ ÒÓÒÃÀÍ¤ÐÍÈ

ÊÎÐÕÎÍÀ ÀÉËÀÍÌÀ ÊÀÏÈÒÀËÈÍÈ ÁÎØ£ÀÐÈØÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØÄÀ ÐÀ£ÀÌËÀØÒÈÐÈØ ÐÎËÈ

Ìèðçîåâ Õ.Õ. - Áèçíåñ âà áîø³àðóâ ðåñïóáëèêà îëèé ìàêòàáè ìàãèñòðàòóðàòèíãëîâ÷èñè

Òåëåôîí: [email protected]

Óøáó ìà³îëà äîèðàñèäà êîðõîíàëàðäà àéëàíìà êàïèòàëëàðíèíã òàðêèáè,ðà³àìëàøòèðèø âà êîìïüþòåð äàñòóðëàðè îð³àëè àéëàíìà àêòèâëàðäàíôîéäàëàíèøíèíã ñàìàðàäîðëèãèíè îøèðèø é´ëëàðè, âà óíèíã êîðõîíà æîðèéôàîëèÿòèíè òàøêèë ýòèø óñóëëàðè ¸ðèòèëàäè.

Êàëèò ñ´çëàð: ðåíòàáåëüíîñòü, just-in-time, MRP, Kanban, Optimized ProductionTechnologies, Lean manufacturing

¥îçèðãè áîçîð è³òèñîäè¸òè âà èííîâàöèîí òåõíîëîãèÿëàð æàäàë ðèâîæëàíèááîðà¸òãàí äàâðäà êîðõîíàíèíã ðåñóðñëàðèäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøíè òàøêèëýòèø, îìáîðäàãè òîâàð-ìîääèé áîéëèêëàðèíèíã ìåú¸ðèé äàðàæàñèíè òàúìèíëàø,êîðõîíàíèíã èøëàá ÷è³àðèø òàííàðõèíè îïòèìàëëàøòèðèø, êîðõîíàíèíãðà³îáàòáàðäîøëèãèíè îøèðèø çàìîí òàëàáëàðèäàí áèðè µèñîáëàíàäè.

Øóíè èíîáàòãà îëãàí µîëäà, 2017-2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîð é´íàëèøè á´éè÷à ¥àðàêàòëàð ñòðàòåãèÿñèäàè³òèñîäè¸òäà ýíåðãèÿ âà ðåñóðñëàð ñàðôèíè êàìàéòèðèø è³òèñîäè¸ò òàðìî³ëàðèäàìåµíàò óíóìäîðëèãèíè îøèðèø, õèçìàò ê´ðñàòèø ñîµàñèíè æàäàëðèâîæëàíòèðèø, êîðïîðàòèâ áîø³àðóâíèíã çàìîíàâèé ñòàíäàðò âà óñóëëàðèíèæîðèé ýòèøäåê óñòóâîð âàçèôàëàð áåëãèëàíãàí. [1]

Øóíèíãäåê, ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ïðåçèäåíòè Øàâêàò Ìèðçè¸åâíèíã Îëèéìàæëèñãà ìóðîæààòíîìàñèäà "Ðà³àìëè òåõíîëîãèÿëàð íàôà³àò ìàµñóëîò âàõèçìàòëàð ñèôàòèíè îøèðàäè, îðòè³÷à õàðàæàòëàðíè êàìàéòèðàäè. Øó áèëàíáèðãà, êîððóïöèÿ áàëîñèíè é´³îòèøäà µàì óëàð ñàìàðàëè âîñèòàäèð" äåãàíôèêðëàð êåëòèðèá ´òèëãàí âà 2020 éèëíèíã Èëì, ìàúðèôàò âà ðà³àìëèè³òèñîäè¸òíè ðèâîæëàíòèðèø éèëè äåá íîìëàíèøè µàì Ðåñïóáëèêàìèçäà ðà³àìëèè³òèñîäè¸ò âà òèçèìíè ðà³àìëàøòèðèøãà êàòòà ýúòèáîð áåðèëà¸òãàíèäàí äàëîëàòáåðàäè. [2]

¥îçèðäà æàäàë ðèâîæëàíèá áîðà¸òãàí è³òèñîäè¸òèìèç, Ðåñïóáëèêà Ôîíäáîçîðèíè òóáäàí ðèâîæëàíòèðèøãà µàìäà õîðèæèé èíâåñòîðëàðíè æàëá ³èëèø,ðà³àìëè è³òèñîäè¸òíè ðèâîæëàíòèðèøãà êåíã ýúòèáîð ³àðàòèëà¸òãàí áèð äàâðäàêîìïàíèÿëàðèíã àéíèêñà àêöèÿäîðëèê æàìèÿòëàðèíèíã òàäáèðêîðëèê èøëàá÷èêàðèø ôàîëèÿòëàðèíè óçëóêñèç, ò´õòîâñèç èøëàøèíè òàúìèíëàø,ðà³îáàòáàðäîøëèãèíè õàìäà èíâåñòèöèîí æîçèáàäîðëèêíè îøèðèø ó÷óí àéëàíìàêàïèòàëëàðíèíã ñàìàðàëè áîø³àðóâèíè øàêëëàíòèðèø, áóíäà ðà³àìëàøäàí,äàñòóðëàøíè æîðèé ýòèø ìóµèì é´íàëèøëàðäàí áèðè µèñîáëàíàäè.

Àéëàíìà êàïèòàë áèð ³àðàøäà îääèé òóøóí÷à ñèôàòèäà ³àðàëñàäà, óíèáîø³àðèø ìóðàêêàá æàðà¸í á´ëèá µèñîáëàíàäè. Àéëàíìà êàïèòàëëàðíèíã ñàìàðàëèáîø³àðóâèíè é´ëãà ³´éèø âà àìàëãà îøèðèø ó÷óí ýñà óíèíã àñîñè, è³òèñîäèé

11



ìîµèÿòè âà òàðêèáèé òóçèëèøè, ýëåìåíòëàðè ´çèãà õîñ áåëãèëàðè âàõóñóñèÿòëàðèíè ÷ó³óð ´ðãàíèø ìóµèì àµàìèÿòãà ýãà.

Àéëàíìà êàïèòàëëàð ò´²ðèñèäà æàõîí àäàáè¸òëàðèäà áèðî ³àí÷à òàúðèôëàðêåëòèðèëãàí á´ëèá, àéëàíìà êàïèòàë äåãàíäà êîðõîíàëàðíèíã æîðèé àêòèâëàðèâà æîðèé ìàæáóðèÿòëàðè ´ðòàñèäàãè ôàð³ òóøóíèëàäè.[3]

Øóíèíãäåê Ðîáåðò Àëàí Õèëë ´çèíèíã "Working capital and strategic debtormanagement" êèòîáèäà àéëàíìà êàïèòàëëàðãà ³óéèäàãè÷à òàðèô êåëòèðãàí"Àéëàíìà êàïèòàë áó - áîø³à ìàíáàëàð îð³àëè êîðõîíà àéëàíìàñèíè îøèðèøíèíãìîëèÿøòèðèø äàðàæàñèíè áåëãèëàá áåðóâ÷è, æîðèé àêòèâëàðíèíã æîðèéìàæáóðèÿòëàðãà íèñáàòàí ïðîôèöèòèäèð" [4]

Þ³îðèäàãè òàúðèôëàðäàí êåëèá ÷è³³àí µîëäà øóíè àéòèø ìóìêèíêèêîðõîíàíèíã àéëàíìà êàïèòàëëàðè òóçèëèøè ³óéèäàãè è³òèñîäèé ýëåìåíòëàðîð³àëè øàêëëàíàäè:

a) Òîâàð ìîääèé çàµèðàëàðè âà ÿðèì òàé¸ð ìàµñóëîòëàð - áó êàòåãîðèÿ èøëàá÷èêàðèø, õ´æàëèê ôàîëèÿòèíè àìàëãà îøèðèøãà ¸õóä êåéèí÷àëèê ñîòèøãàì´ëæàëëàíãàí ìîääèé-èøëàá ÷è³àðèø ðåñóðñëàðèíèíã µàæìèíè òàñíèôëàéäè.

b) Äåáèòîð ³àðçäîðëèê - êîðõîíà òàøêèëîòäàí áîø³à êîðõîíà âàòàøêèëîòëàðíèíã ³àðçäîðëèãèíè èôîäàëàéäè. Àéëàíìà àêòèâëàðíèíã áó ³èñìèòîâàðëàðíè ñîòèø ̧ êè èø âà õèçìàòëàð ê´ðñàòèø íàòèæàñèäà þçàãà êåëàäè. Áóíäàé³àðçäîðëàð þðèäèê µàìäà æèñìîíèé øàñëàð á´ëèøè ìóìêèí.

c) Ïóë ìàáëà²ëàðè âà óëàðíèíã ýêâèâàëåíòè àéëàíìà êàïèòàëëàðíèíã ýíãëèêâèäëè ³èñìèäàí áèðè µèñîáëàíèá, êîðõîíàíèíã ìèëëèé âà õîðèæèéâàëþòàäàãè õèñîá ðà³àìèäàãè ïóëëàð êàññàäàãè âà äåïîçèò µèñîá ðà³àìäàãè ïóëìàáëà²ëàðè êèðàäè. Áóíäàí òàø³àðè óëàðíèíã ýêâèâàëåíòè ñèôàòèäà áèð éèë âàóíäàí êàì ìóääàòëè þ³îðè ëèêâèäëè ìîëèÿâèé èíâåñòèöèÿëàð µàì êèðèøè ìóìêèí.

d) Áîø³à àéëàíìà àêòèâëàð áóëàð þ³îðèäàãè áàíäëàðãà êèðìàéäèãàí àéëàíìààêòèâëàðíèíã òóðëàðè á´ëèá µèñîáëàíàäè, áóíãà ìèñîë ñèôàòèäà êåëãóñè äàâðõàðàæàòèëàðíè îëèøèìèç ìóìêèí.

e) £èñ³à ìóääàòëè ìàæáóðèÿòëàð - áó êîðõîíàíèíã áèð éèë ìóääàò è÷èäà³îïëàíàäèãàí êîðõîíàíèíã ïàññèâëàðè µèñîáëàíàäè. Áóëàðãà ìîë åòêàçèááåðóâ÷èëàð îëäèäàãè ³àðçäîðëèêëàð, èø÷è õèçìàò÷èëàð îëäèäàãè èø µà³èê´ðèíèøèäàãè ³àðçäîðëèêëàð, êðåäèò ³àðçäîðëèêíèíã æîðèé ³èñìè, Õàðèäîðëàðâà áóþðòìà÷èëàðäàí îëèíãàí á´íàêëàð, Áþäæåòãà ò´ëîâëàð á´éè÷à ³àðç,òàúñèñ÷èëàðãà á´ëãàí ³àðçëàð âà áîø³à øó êàáèëàð ìèñîë á´ëà îëàäè.

Àéëàíìà êàïèòàëëàðíè áîø³àðèøíèíã ñàìàðàäîðëèãèíè îøèðèø àñîñàíàéëàíìà êàïèòàëëàðíèíã ìè³äîðè âà òóçèëèøèãà µàìäà óëàðíèíã êåëèá ÷è³èøìàíáàëàðèãà òàúñèð ³èëèø îð³àëè àìàëãà îøèðèëàäè.

Àéëàíìà êàïèòàëëàðíè áîø³àðèøíèíã àñîñèé ìà³ñàäè êîðõîíà ôîéäàñèíèìàêñèìàëëàøòèðèø µàìäà áèð âà³òíèíã ´çèäà åòàðëè âà áàð³àðîð äàðàæàäàêîðõîíàíèíã ëèêâèäëèëèãè ÿúíè òóëîâãà ³îáèëèÿòëèëèãèíè òàúìèíëàøäèð.

¥îçèðãè êóíãà êåëèá, àéëàíìà êàïèòàëëàðíè áîø³àðèø á´éè÷à æàõîíòàæðèáàñèäà ôàîë òàðçäà ³óéèäàãè äàñòóðëàøòèðèëãàí óñóëëàðäàí êåíãôîéäàëàíèá êåëèíàäè:

ÌÐÏ (Materials Requirement Planning) óñóëèíèíã àñîñèé ìà³ñàäè êàì ìè³äîðäàòîâàð ìîääèé áîéëèêëàðèíè ñà³ëàø, ìàõñóëîòëàðíè åòêàçèá áåðèø, ñîòèá îëèøîïåðàöèÿëàðè âà èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íëàðèíè ðåæàëàøòèðèøäèð. ÌÐÏ óñóëèòàé¸ð ìàõñóëîòëàðíè ³àéñè ìóääàòäà âà ³àí÷à ìè³äîðäà õàðèä ³èëèøìóìêèíëèãèíè àíè³ëàø èìêîíèíè áåðàäè. Øóíèíãäåê, óøáó èøëàá ÷è³àðèøæàðà¸íèíè òàúìèíëàø ó÷óí çàðóð á´ëãàí ìàòåðèàëëàð µàæìèíè âà êåðàê á´ëàäèãàíâà³òíè àíè³ëàø èìêîíèíè áåðàäè.

12



Êàíáàí áó µàð áèð èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íëàðè ´ðòàñèäàãè òîâàð ìîääèéáîéëèêëàðèíèíã çàõèðàñè âà î³èìèíè îïåðàòèâ ðåæàëàøòèðèø òèçèìèäèð. Êàíáàíòèçèìèíèíã àñîñèé ²îÿñè øóíäàí èáîðàòêè áóíäà, õîì àø¸ âà ìàòåðèàëëàðôà³àòãèíà äåòàëëàð òàé¸ðëàíà¸òãàí ïàéòäà õàðèä ³èëèíàäè, äåòàëëàð µàì îëäèíäàíýìàñ òàé¸ð ìàµñóëîò èøëàá ÷è³àðèëà¸òãàí ïàéòäà òàé¸ðëàíàäè, òàé¸ð ìàµñóëîòýñà ôà³àòãèíà èñòåúìîë÷èãà åòêàçèëèøè êåðàê á´ëãàí äàâðäàãèíà èøëàá÷è³àðèëàäè âà åòêàçèëàäè. Êàíáàí òèçèìèíèíã àñîñèé ³îèäàñè èøëàá ÷è³àðèøáîñ³è÷ëàðè äàâîìèäà íó³ñîíñèç äåòàë âà õîìàø¸ëàð áèëàí òàúìèíëàøäèð. [5]

"Just in time" óñëóáè áó ìîë åòêàçèá áåðó÷èíèíã õîì àø¸ âà ìàòåðèàëëàðèãàá´ëãàí òàëàáíè áåâîñèòà èøëàá ÷è³àðèø æàäâàëè áèëàí áî²ëîâ÷è òîâàð ìîääèéçàõèðàëàðèíè áîø³àðóâ óñóëè. [5] Êîìïàíèÿëàð òîâàð ìîääèé áîéëèêëàðèíèôà³àòãèíà èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íèãà êåðàê á´ëãàí âà³ò îëèøè îð³àëè óøáóóñóëäàí ñàìàðàäîðëèêíè îøèðèø âà íó³ñîíëàðíè êàìàéòèðèøäà ôîéäàëàíàäèµàìäà áó îð³àëè òîâàð ìîääèé áîéëèêëàðè çàõèðàñèãà ³èëèíàäèãàí õàðàæàòëàðíèêàìàéòèðàäè. Óøáó óñóë èøëàá ÷è³àðóâ÷èëàðäàí òîâàð ìîääèé áîéëèêëàðèãàá´ëãàí òàëàáíè àíè³ ïðîãíîçëàø òàëàá ³èëèíàäè.

"Just in time" óñóëè "Just in case" (µàð ýµòèìîëãà ³àðøè) óñóëèäàí òóáäàí ôàð³³èëàäè. "Just in case" óñóëèäà èøëàá ÷è³àðóâ÷èëàð ìàêñèìàë äàðàæàäà áîçîðòàëàáèíè ³îíäèðèøãà åòàðëè äàðàæàäà ìàõñóëîòãà ýãà á´ëèø ó÷óí îðòè³÷à äàðàæàäàòîâàð ìîääèé áîéëèêëàðèíèíã çàõèðàñèíè ´ç îìáîðõîíàëàðèäà ñà³ëàéäè.

"Just in time" óñóëèíèíã ³óéèäàãè áèð ³àí÷à àôçàëëèêëàðè ìàâæóä:- Èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íè âà áîø³àðóâè ³èñ³à á´ëèá, áèð ìàµñóëîòäàí áîø³à

ìàµñóëîò èøëàá ÷è³àðèøãà ´òèø ³èéèí÷èëèê òó²äèðìàéäè.- Îìáîðõîíà õàðàæàòëàðèíè îïòèìàëëàøòèðèø µèñîáèäàí õàðàæàòëàð

ìèíèìàëëàøàäè (îìáîðõîíà èø÷èëàðè, îìáîðõîíà óñêóíàëàðè, îìáîðõîíàíèíãèæàðà âà áîø³à õàðàæàòëàðèíè ³èñ³àðòèðèø µèñîáèãà)

- Áóþðòìàíè èæðî ýòèøäà ³èñ³à âà³òíèíã ñàðôëàíèøè- Þ³îðè ñèôàòëè ìàµñóëîòëàð áèëàí òàúìèíëàíãàíëèê (ìîë åòêàçèá áåðóâ÷èëàð

èøëàá ÷è³àðóâ÷èëàð áèëàí ÿ³èíäàí áî²ëè³ á´ëãàíëèãè ñàáàáëè)- Ïóë ìàáëà²ëàðè î³èìèíèíã ðèâîæëàíèøè, ÿõøèëàíèøè- Èøëàòèëìàéäèãàí òîâàð ìîääèé áîéëèêëàðíèíã á´ëìàñëèãè"OPT" (Optimized Production Technologies) - èøëàá ÷è³àðèø òåõíîëîãèÿëàðèíè

îïòèìàëëàøòèðèø óñóëè áó èøëàá ÷è³àðèøíè ìàêñèìàëëàøòèðèø âà ìîñ ðàâèøäàôîéäàíè îøðèøè òàìîéèëè àñîñèäà ðåæàëàøòèðèø òèçèìèäèð. Áó óñóë èøëàá÷è³àðèø æàðà¸íèíèíã êàì÷èëèêëàðèíè, ìîñ êåëìàéäèãàí òîìîíëàðèíè àíè³ëàéäèâà áàðòàðàô ýòàäè. ÎÐÒ íèíã ìà³ñàäè ìåõíàò óíóìäîðëèãèíè îøèðèø, òîâàðìîääèé áîéëèêëàðè çàõèðàñèíè ìèíèìàëëàøòèðèø, ýêñïëóàòàöèîí õàðàæàòëàðíèêàìàéòèðèø µàìäà óçëóêñèç èø æàðà¸íèíè òàúìèíëàø.

Lean manufacturing-ýõòè¸òêîðëèê áèëàí èøëàá ÷è³àðèø óñóëìè áó êîðõîíàíèèøëàá ÷è³ðèø æàðà¸íèäàãè áàð÷à òóðäàãè êàì÷èëèêëàðèíè äîèìèé ðàâèøäàáàðòàðàô ýòèøãà ³àðàòèëãàí áîø³àðóâ òàìîéèëèäèð. [6]

Lean manufacturing óñóëè èøëàá ÷è³àðèø òèçèìèíèíã áàð÷à ñîµàñèíèîïòèìàëëàøòèðèøãà ³àðàòèëãàí.

Áó òèçèìäà àñîñàí ³óéèäàãè ìóàììîëàðíè îëäèíè îëèø íàçàðäà òóòèëàäè:- Îðòè³÷à èøëàá ÷è³àðèø - ìàõñóëîòëàðíè êàòòà µàæìäà èøëàá ÷è³àðèø,

äåòàëëàðíè êåéèíãè èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íè ó÷óí (êåðàãèäàí) ìóääàòèäàí îëäèí¸êè èøëàá ÷è³àðèø.

- Ò´õòàá ³îëèøëàð - òîâàð ìîääèé áîéëèêëàðèíè, ìàúëóìîòëàðíè åòèáêåëèøèíè êóòèá ³îëèø ñàáàáëè, èøëàá ÷è³àðèøäàãè ò´õòàá ³îëèøëàð.

- Åòêàçèá áåðèøäàãè, òðàíñïîðòèðîâêàäàãè é´³îòèøëàð, ìóàììîëàð.

13



- £´øèì÷à èøëîâ áåðèø - ³´øèì÷à ³àäðèÿò, ³èéìàò ÿðàòìàéäèãàí îðòè³÷àèøëîâ áåðèø ìóàììîëàðè

- Ýµòè¸ò ³èñìëàð çàõèðàñèíèíã îðòè³÷àëèëèãè - áàð÷à òóðäàãè çàõèðàëàðÿúíè õîì àø¸, ÿðèì òàé¸ð ìàõñóëîò âà òàé¸ð ìàõñóëîòíèíã îðòè³÷à ìè³äîðäàá´ëèøè

- Äåôåêò ìàõñóëîòëàð - òåêøèðèø âà ëèêâèäàöèÿ, àëìàøòèðèøíè âà òàúìèð³èëèøíè òàëàá ³èëóâ÷è, ñèôàòè òóøãàí ìàõñóëîòëàð

Þ³îðèäàãè àéëàíìà êàïèòàëëàðíè áîø³àðèø á´éè÷à áàð÷à óñóëëàð ìàõñóñäàñòóðèé òàúìèíîòëàð àñîñèäà àìàëãà îøèðèá êåëèíìî³äà. Óøáó äàñòóðèéòàúìèíîòëàð àñîñèäà êîðõîíà àéëàíìà êàïèòàëëàðèíèíã µàæìèíèîïòèìàëëàøòèðãàí µîëäà ´ç ðåíòàáåëëèãèíè ìàêñèìàëëàøòèðèø èìêîíèÿòèãàýãà á´ëàäè. Øóíèíãäåê êîðõîíàëàðäà è³òèñîäè¸ò æàäàë ðèâîæëàíà¸òãàí áèð ïàéòäàâà òàëàá µàæìè ´çãàðóâ÷àíëèãèãà ìîñ ðàâèøäà áèð ìàµñóëîòäàí áîø³à ìàµñóëîòèøëàá ÷è³àðèøãà ´òèøäà ³èéèí÷èëèê òó²äèðìàéäè, µàìäà èíâåñòîðëàð ó÷óíìóµèì îìèëëàðäàí áèðè á´ëãàí êîðõîíàíèíã øàôôîôëèãèíè òàúìèíëàá áåðàäè.

Àäàáè¸òëàð ð´éõàòè1.2017 éèë 7 ôåâðàëäàãè ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ïðåçèäåíòèíèíã "2017-

2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíè ðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîðé´íàëèøè á´éè÷à ¥àðàêàòëàð ñòðàòåãèÿñè ò´²ðèñèäà"ãè

ÏÔ-4947-ñîíëè Ôàðìîíè.2.¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ïðåçèäåíòè Øàâêàò Ìèðçè¸åâíèíã Îëèé ìàæëèñãà

ìóðîæààòíîìàñè 2020 éèë3.James S. Sagner "Åssential of working capital management" (2010 é.).4.Robert Alan Hill "Working capital and strategic debtor management" 2013 éèë5.Jorge Luis Garcia-Alcaraz "Just-in-time Elements and Benefits". Springer IPS

2016 éèë6.William M Feld "Lean Manufacturing Tools, Techniques, and How to Use Them"

APICS Series on Resource Management 2001 éèë

14



ÀÊÖÈßÄÎÐËÈÊ ÆÀÌÈßÒËÀÐÈÍÈÍÃ ÊÎÐÏÎÐÀÒÈÂ ÁÎØ£ÀÐÓÂÑÀÌÀÐÀÄÎÐËÈÃÈÍÈ ÎØÈÐÈØÄÀ ÀÉËÀÍÌÀ ÊÀÏÈÒÀËËÀÐÄÀÍÔÎÉÄÀËÀÍÈØ É¤ËËÀÐÈ

Ìèðçîåâ Õ.Õ. - Áèçíåñ âà áîø³àðóâ ðåñïóáëèêà îëèé ìàêòàáè ìàãèñòðàòóðàòèíãëîâ÷èñè

Òåëåôîí: [email protected]

Óøáó òàä³è³îò äîèðàñèäà "¤çáåêèñòîí òåìèð é´ëëàðè" ÀÆ òèçèìèäà àéëàíìàêàïèòàëíèíã òàðêèáè, ñàìàðàëè áîø³àðóâè âà êîðõîíà îïåðàöèîí ôàîëèÿòè âàñàìàðàäîðëèãèãà òàúñèðè, êîðõîíà ëèêâèäëèãè, ñàìàðàëè áîø³àðèø óñëóáëàðè ́ ðãàíèá÷è³èëäè.

Êàëèò ñ´çëàð: Ëèêâèäëèëèê, ðåíòàáåëëèê, àéëàíìà êàïèòàë, àêòèâ, ïàññèâ,òåìèð é´ë òðàíñïîðòè.

Ìàìëàêàòèìèçäà ÿíãè è³òèñîäèé ́ çãàðèøëàð þç áåðà¸òãàí áèð äàâðäà ìèëëèéêîðõîíàëàðèìèçíè ñàìàðàëè áîø³àðèø òèçèìèíè òàøêèë ýòèø êîðõîíàíèíãðà³îáàòáàðäîøëèãèíè ñà³ëàá ³îëèø µàìäà äàðîìàäëèëèãèíè, èíâåñòèöèîíæîçèáàäîðëèãèíè îøèðèøäà ìóµèì àµàìèÿò êàñá ýòàäè.

Æóìëàäàí îõèðãè éèëëàðäà ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíè ÿíãè áîñ³è÷ãà ê´òàðèøá´éè÷à êåíã ê´ëàìëè èñëîµîòëàð àìàëãà îøèðèá êåëèíìî³äà, øó æóìëàäàíìàìëàêàò è³òèñîäè¸ò ñîµàñèãà àéíè³ñà òàäáèðêîðëèê ôàîëèÿòè µàìäàðà³îáàòáàðäîøëèêíè îøèðèø, èíâåñòèöèÿëàð æàëá ³èëèø ìàñàëàëàðèãà àëîµèäàýúòèáîð áåðèëìî³äà. Æóìëàäàí 2017-2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíèðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîð é´íàëèøè á´éè÷à "¥àðàêàòëàðñòðàòåãèÿñè"íèíã è³òèñîäè¸òíè ðèâîæëàíòèðèø âà ëèáåðàëëàøòèðèøíèíã óñòóâîðé´íàëèøëàðèäà ìèëëèé è³òèñîäè¸òíèíã åòàê÷è òàðìî³ëàðèíè ìîäåðíèçàöèÿ âàäèâåðñèôèêàöèÿ ³èëèø, óíèíã ðà³îáàòáàðäîøëèãèíè îøèðèø, èøëàá÷è³àðèøíè ìîäåðíèçàöèÿ ³èëèø, òåõíèê âà òåõíîëîãèê æèµàòäàí ÿíãèëàø, èøëàá÷è³àðèø, òðàíñïîðò-êîììóíèêàöèÿ âà èæòèìîèé èíôðàòóçèëìà ëîéèµàëàðèíèàìàëãà îøèðèøãà ³àðàòèëãàí ôàîë èíâåñòèöèÿ ñè¸ñàòèíè îëèá áîðèø êàáè ìóõèìóñòóâîð âàçèôàëàð áåëãèëàíãàí. [1]

Ðåñïóáëèêà è³òèñîäè¸òèíèíã ðèâîæëàíèøè òðàíñïîðò âà êîììóíèêàöèÿòèçèìèíè òàêîìèëëàøèøè áèëàí óçâèé áî²ëè³äèð. Äóí¸ á´éè÷à ³èð³äàí îðòè³ìàìëàêàòëàð øó æóìëàäàí ¤çáåêèñòîí µàì ñóâ òðàíñïîðòèäàí ò´²ðèäàí ò´²ðèôîéäàëàíà îëìàéäè. Øó ñàáàáëè íèñáàòàí àðçîí, ³óëàé õàìäà õàâôñèç ñàíàëãàíòåìèð é´ë òðàíñïîðòè ìàìëàêàòèìèç è³òèñîäè¸òèíèíã ³îí òîìèðè µèñîáëàíàäè

Ìàìëàêàòèìèçäà è³òèñîäèé ́ ñèø áèëàí ìîñ ðàâèøäà é´ëîâ÷è âà þê òàøèøëàðµàæìèíèíã îøèøè ìóíîñàáàòè áèëàí, "¤çáåêèñòîí òåìèð é´ëëàðè" àêöèÿäîðëèêæàìèÿòè çàðóð á´ëãàí µàðàêàòëàð òàðêèáè (ÿúíè ëîêîìîòèâ âà âàãîíëàð ìàæìóàñè)âà èøëàá ÷è³àðèø ³óââàòèíè îøèðèø ìàñàëàëàðèíè æàäàëëàøòèðèø îð³àëèòàøèøãà á´ëãàí òàëàáíè ìîñ ðàâèøäà ³îíäèðèëìî³äà. Êåéèíãè éèëëàðäàðåñïóáëèêàìèçäà é´ëîâ÷è âà þê òàøèøëàð µàæìèíèíã îðòèøè, òåìèð é´ëëàðèòèçèìè ñàìàðàäîðëèãèíè âà òàøèøëàð ñèôàòèíè îøèðèøíèíã çàðóðëèãè, ³´øèì÷àèíâåñòèöèÿëàð æàëá ³èëèø âà àéíè³ñà, àéëàíìà êàïèòàëäàí óíóìëè ôîéäàëàíèøâà óëàðíè ñàìàðàëè áîø³àðèø ìåõàíèçìëàðèíè æîðèé ýòèø ëîçèìëèãèäàí äàëîëàòáåðàäè.

Àéëàíìà êàïèòàë - áó ìàúëóì áèð ³èñ³à âà³ò ìîáàéíèäà ̧ êè áèð èøëàá ÷è³àðèøöèêëè äîèðàñèäà ôîéäàëàíèëàäèãàí æîðèé àêòèâ âà ïàññèôëàð ÿúíè ìîëèÿâèé

15



ðåñóðñëàð á´ëèá [2], "¤çáåêèñòîí òåìèð é´ëëàðè" àêöèÿäîðëèê æàìèÿòèêîðõîíàëàðè òèçèìèäà µàì àéëàíìà êàïèòàë áîø³à òàäáèðêîðëèê ñóáúåêòëàðèñèíãàðè óìóìèé ñòàíäàðòëàð âà ³îèäàëàðãà àñîñàí øàêëëàíàäè, àììî òèçèìíèíãþ³îðè äàðàæàäàãè éèðèê êàïèòàë µàæìè âà òåìèð é´ë òðàíñïîðòèíèíã ´çèãàõîñëèãè, àéëàíìà êàïèòàëíèíã µàì ìîñ ðàâèøäà ´çèãà õîñ õóñóñèÿòëàðèãà ýãàýêàíëèãèíè áåëãèëàá áåðàäè. Øóíäàí êåëèá ÷è³èá, òåìèð é´ë òèçèìèäà àéëàíìàêàïèòàëíè ñàìàðàëè áîø³àðèøíè òàøêèë ýòèø ìóµèì àµàìèÿò êàñá ýòàäè.

Àéëàíìà êàïèòàëíè áîø³àðèø áó ëèêâèäëèëèêíè òàúìèíëàø, æîðèé ôàîëèÿòíèòàúìèíëàá òóðèø ó÷óí ³èñ³à ìóääàòëè ðåñóðñëàð áèëàí òàúìèíëàøíèòàøêèëëàøòèðèø ôàîëèÿòèäèð [3].

Ôèêðèìèç÷à, "¤çáåêèñòîí òåìèð é´ëëàðè" àêöèÿäîðëèê æàìèÿòèäà àéëàíìàêàïèòàëäàí ñàìàðàëè ôîéäàëàíèø òèçèìèíè æîðèé ýòèø, áèð ³àí÷à äîëçàðáìóàììîëàðãà å÷èì òîïèøäà ¸ðäàì áåðàäè. Æóìëàäàí:

- àéëàíìà êàïèòàëíèíã àéëàíóâ÷àíëèãèíè áîø³àðèø îð³àëè îìáîðõîíàëàðäàêåðàãèäàí îðòè³÷à òîâàð ìîääèé çàµèðàëàðíèíã ³îëèø µîëàòëàðèíè êàìàéòèðàäèµàìäà êåðàêëè ìè³äîðäàãè òîâàð ìîääèé çàµèðàëàðíè êåðàêëè âà³òäà õàðèä ³èëèøèìêîíèíè áåðàäè;

- äåáèòîð âà êðåäèòîð ³àðçäîðëèêëàíèíã àéëàíóâ÷àíëèãèíè áîø³àðèø îð³àëèäåáèòîð âà êðåäèòîð ³àðçëàðíèíã ìóääàòèäàí ´òèøè, øàðòíîìà øàðòëàðèíèáàæàðìàãàíëèê ó÷óí îðòè³÷à æàðèìàëàðíèíã îëäèíè îëàäè;

- ëèêâèäëèëèê, ïóë ìàáëà²ëàðèíèíã àéëàíèøèíè íàçîðàò ³èëèø îð³àëè ò´ëîâ³îáèëèÿòèíèíã ïàñàéèøè êàáè áèð ³àí÷à ìóàììîëàðíè áàðòàðàô ýòèø ìóìêèí.

Øóíè òàúêèäëàø êåðàêêè, òåìèð é´ë òèçèìèäà àéëàíìà êàïèòàëíèáîø³àðèøíèíã ðàöèîíàë âà ñàìàðàäîð òèçèìèíè èøëàá ÷è³èø µàìäà óíèáîø³àðèøíèíã êîðõîíà ôîéäàñèãà òàúñèðèíè ê´ðèá ÷è³èø èøëàá ÷è³àðèøçàðóðèÿòëàðèäàí áèðèäèð.

Äåìàê, þ³îðèäàãè íàòèæàãà ýðèøèø ó÷óí ³óéèäàãè áèð ³àí÷à áîñ³è÷ëàðíèàìàëãà îøèðèøíè òàêëèô ýòàìèç:

- àéëàíìà êàïèòàëíè áîø³àðèø ò´²ðèñèäà èëìèé-àìàëèé ìàúëóìîòëàðíèóìóìëàøòèðèø;

- êîðõîíàäà àéëàíìà êàïèòàëíèíã òàðêèáè âà ñòðóêòóðàñèíè ´ðãàíèá ÷è³èø;- àéëàíìà êàïèòàëäàí ôîéäàëàíèø ñàìàðàäîðëèê ê´ðñàòêè÷ëàðèíè µèñîáëàá

÷è³èø âà òàµëèë ³èëèø;- êîðõîíàíèíã ìîëèÿâèé õ´æàëèê ôàîëèÿòèíè òàõëèë ³èëèø, àéëàíìà

êàïèòàëíè áîø³àðèøäàãè ìóàììî âà êàì÷èëèêëàðíè àíè³ëàø;- õîðèæèé êîðõîíàëàðäà àéëàíìà êàïèòàëíè áîø³àðèø á´éè÷à ìàâæóä

ìîäåëëàðíè ́ ðãàíèø, òàµëèë ³èëèø âà "¤çáåêèñòîí òåìèð é´ëëàðè" àêöèÿäîðëèêæàìèÿòè òèçèìèäàãè êîðõîíàëàðäà ³´ëëàø èìêîíèÿòëàðèíè ê´ðèá ÷è³èø;

- àéëàíìà êàïèòàëíè áîø³àðèøíè òàêîìèëëàøòèðèø á´éè÷à àìàëè¸òãà òàòáè³³èëèø ó÷óí òàêëèôëàð èøëàá ÷è³èø.

- òàêëèô ³èëèíãàí ÷îðà òàäáèðëàðíè ³´ëëàá ê´ðèëãàíäà ýðèøèø ìóìêèíá´ëãàí è³òèñîäèé ñàìàðàíè µèñîáëàø.

Øóíäàé ³èëèá, þ³îðèäà êåëòèðèëãàí ôèêðëàð âà îëèá áîðèëãàí òàä³è³îòàñîñèäà, àéëàíìà êàïèòàëíè ñàìàðàëè áîø³àðèøíè òàøêèë ýòèø - óçî³ ìóääàòäàêåðàãèäàí îðòè³÷à òîâàð ìîääèé çàµèðàëàðíèíã îìáîðõîíàëàðäà ñà³ëàíèá³îëèíèøè, ìóääàòèäàí ´òãàí äåáèòîð âà êðåäèòîð ³àðçëàðíèíã ïàéäî á´ëèøè,áóíèíã î³èáàòèäà èøëàá ÷è³àðèø æàðà¸íèíèíã ñåêèíëàøèøè, øàðòíîìàøàðòëàðèíè µàìäà ñîëè³ ³îíóí÷èëèãèíè áóçãàíëèê ó÷óí îðòè³÷à æàðèìàëàðêàáè áèð ³àí÷à ìóàììîëàðíè áàðòàðàô ýòèø âà êîðõîíàíèíã ò´ëîâãà³îáèëèÿòëèëèê äàðàæàñèíè îøèðèø èìêîíèÿòèíè áåðàäè.

16



Àäàáè¸òëàð ð´éõàòè1.2017 éèë 7 ôåâðàëäàãè ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñè Ïðåçèäåíòèíèíã "2017-

2021 éèëëàðäà ¤çáåêèñòîí Ðåñïóáëèêàñèíè ðèâîæëàíòèðèøíèíã áåøòà óñòóâîðé´íàëèøè á´éè÷à ¥àðàêàòëàð ñòðàòåãèÿñè ò´²ðèñèäà"ãè

ÏÔ-4947-ñîíëè Ôàðìîíè.2.×å÷åâèöûíà Ë.Í. Å.Â.Õà÷àäóðîâà Ýêîíîìèêà îðãàíèçàöèè: Ó÷åáíîå ïîñîáèå

Ðîñòîâ Í/ Ä, 2016.3.James S. Sagner "Åssential of working capital management" (2010 é.).

17



"HAYRATON - MOZORI-SHARIF" TEMIR YO'L LOYIHASININGAFG'ONISTON IQTISODIY TIKLANISHIDA TUTGAN O'RNI

Abdumuminova Shaxlo AbduqodirovnaToshkent Davlat Sharqshunoslik UniversitetiXMI va jahon siyosati fakulteti IV bosqich talabasiTelefon: +998(97)7838832;e-mail: [email protected]

"Inson bunyod qiladigan va quradiga narsalar ichida, hayotiy instinktimga bo'ysunibshuni aytamanki, ko'priklardan yaxshiroq va qimmatliroq narsa yo'q"

Ivo Andrich "Insonlarga va Insoniyatga"

Annotatsiya:Ushbu maqola O'zbekiston Respublikasining moliyaviy sa'y-harakatlari asnosida qo'shni

Afg'oniston Islom Respublikasi hududidagi ikki yirik shaharni bir-biriga bog'lovchi "Hayraton- Mozori-Sharif" temir yo'l loyihasining qurilishi natijasida bu hududlarga yuk tashishimkoniyatlarining qanchalik yuqori samara keltirganini yoritishga bag'ishlangan.Shuningdek, bu loyiha Afg'oniston iqtisodiyotini savdo va boshqa sohalarda rivojlantiribginaqolmay, yangi ish o'rinlarining yaratilganligi va siyosiy jabhalarda ijobiy natijalargaerishilganini tegishli misollar orqali tahlil qilingan.

Kalit so'zlar: "Hayraton - Mozori-Sharif" temir yo'l loyihasi, Afg'oniston Islom Respublikasi,Markaziy Osiyo, kommunikatsiya, Osiyo taraqqiyot banki (OTB), gidroenergetika, sanoat,konchilik, trans-afg'on karidori, Janubiy Sharqiy Osiyo, Uzoq Sharq.

Ma'lumki, bugungi dunyo qurilishining oddiy bo'lmagan voqeliklarini hisobga olganholda O'zbekiston yaqin qo'shnilari bilan munosabatda do'stona, ochiq va pragmatik siyosatolib borishni eng muhim ustuvorlik sifatida belgilagan. Mamlakatimiz o'zining bu tashqisiyosiy yo'liga qat'iy amal qilmoqda. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti ShavkatMirziyoyevning sa'y-harakatlari tufayli qo'shni mamlakatlar bilan aloqalar yangi tus vamazmun-mohiyat kasb etdi. Barcha darajalardagi o'zaro hamkorlikning faollashuvi, engavvalo, to'planib qolgan ikki tomonlama va umummintaqaviy ahamiyatga molik masalalarnihal etishga, umuman olganda, Markaziy Osiyo farovonligi hamda uning barqarorrivojlanishiga ko'maklashmoqda. Shuni qayd etish kerakki, O'zbekistonda Afg'onistonIslom Respublikasi bilan ham o'zaro manfaatli hamkorlikni yo'lga qo'yishga jiddiy ahamiyatqaratilmoqda. Xalqlarimiz o'rtasidagi do'stona aloqalarni, jumladan, Afg'oniston uchunmurakkab bo'lgan davrlarda malakatimiz janubdagi o'z qo'shnisining ijtimoiy-iqtisodiyjihatdan tiklanishiga salmoqli hissa qo'shganligini biz birinchi Prezidentimiz Islom Karimovyuritgan siyosatida ham guvoh bo'lganmiz.

Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov Afg'onistondagi vaziyatga nisbatan o'z fikrinibildirar ekan, jumladan, shunday degan edi: "Afg'onistonda tinchlik va barqarorlikningo'rnatilishi millionlab afg'onlarni tinch mehnat bilan band qilish, yangi, nisbatan qisqaroqkommunikatsiyalar va savdo, iqtisodiy aloqalarni shakllantirish, dunyoning bu eng keskinmintaqasidagi jo'g'rofiy siyosiy holatlarni tubdan o'zgartirish imkonini beradi"[1].

Jumladan, "2010 yilning noyabrida Afg'onistonda uzunligi 75 km ni tashkil etgan"Hayraton-Mozori Sharif" dastlabki temir yo'lining qurilishi va 2011 yilda foydalanishgatopshirilishi butun Markaziy Osiyo mintaqasi uchun katta ahamiyat kasb etdi. Mazkurloyiha "O'zbekiston temir yo'llari" Davlat aksiyadorlik temir yo'l kompaniyasi tomonidanOsiyo taraqqiyot banki (OTB)ning qo'llab-quvvatlanishi bilan amalga oshirildi"[2].

"Temir yo'l Hayraton chegarasiga tutashgan shahardan Afg'onistonda yirik shaharlardan

18



ikkinchisi bo'lgan Mozori Sharifgacha yuk va gumanitar yordamni transportda tashishniamalga oshirish imkonini beradi"[3]. Bu esa o'z navbatida Afg'oniston iqtisodiyotini tiklashiuchun katta hissa qo'shibgina qolmay, yangi ish o'rinlarini ham yaratgani tabiiy holdir."Afg'onistonda qariyb 7 million kishi loyihaning umumiy manfaatdorlari hisoblanadi"[4],- bu albatta yuqoridagi fikrlarimizning yorqin dalilidir.

"Hayraton - Mozori Sharif" yo'nalishida O'zbekiston tomoni Osiyo taraqqiyot bankitomonida ajratilgan 165 mln AQSH dollori miqdoridagi granti asosida hamda Afg'onistonhukumatining shaxsiy mablag'i hisobidan qurilish ishlari amalga oshirildi"[5].

"Hayraton - Mozori Sharif" temir yo'lidan foydalanish bo'yicha 3 yillik shartnomaimzolandi. Jumladan, shartnomada 4 million tonnagacha yuk tashish hajmini oshirishninazarda tutadi. Shartnoma shartlariga ko'ra O'zbekiston kompaniyasining yillik minimaldaromadi 19 million AQSH dollorini tashkil etadi"[6].

Bundan tashqari, O'zbekiston Afg'oniston tomoniga yuklarni tashish va tranzit qilishuchun bir qator imtiyozlar berdi, jumladan: " O'zbekistondan eksport qilinadiganixtisoslashtirilgan uskunalar, xomashyo va materiallar, ehtiyot qismlar, butlovchi qismlarva komponentlar, texnologik hujjatlar hamda aksessuarlar uchun bojxona to'lovlarinito'lashdan ozod qildi"[7]. Bilamizki, O'zbekistonning ko'plab sohalarda, jumladan qurilishsohasida ulkan salohiyati va tajribasi hisobga olingan holda O'zbekistondagi tashkilotlarningAfg'onistondagi iqtisodiy loyihalarda ishtiroki nafaqat O'zbekiston ayniqsa, Afg'onistoniqtisodiy jihatdan manfaatdordir desak mubolag'a bo'lmaydi.

"Osiyo taraqqiyot banki hisob-kitoblariga ko'ra, "Hayraton - Mozori Sharif" temiryo'li foydalanishga topshirilishi natijasida mingdan ortiq kishilar ishli bo'lishdi. Temir yo'lbo'ylab afg'onlar bandligi o'sish sur'atlari yiliga 10 -11 foizni tashkil etdi. Bundan tashqari,qatnovning yo'lga qo'yilishi Afg'oniston tashqi savdo aylanmasini 50 foiz ko'paytirishimkonini beradi"[8].

Afg'oniston yo'l qurilishi vaziri o'rinbosari Nurgul Mangalning so'zlariga ko'ra, butemir yo'l mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi uchun juda zarur bo'lgan: "Bu temiryo'lining mamlakat iqtisodiyotiga juda ham katta foydasi bor. Ilgari yuklar Hayratondatiqilib qolardi, endi esa ularni bemalol mamlakat ichkarisiga tashish mumkin. Men o'zbektemir yo'lchilarining qisqa muddatda bu yo'lni qurib bitgazishganiga minnatdorchiligimnibildirmoqchiman. Men o'ylaymanki, bizning hamkorligimiz yana davom etadi"[9], - debalohida ta'kidlashi bu ikki mamlakatning kelajakdagi hamkorligi yo'lida muhim qadamlardanbiri hisoblanadi.

Mutaxassislarning fikricha, "Hayraton - Mozori Sharif" liniyasining ishga tushirilishitemir yo'l transportini Afg'onistondagi shimoliy viloyatlarida eng rivojlangan va zichaholiga ega hududlarni ta'minlash imkonini berdi, bu esa mintaqada qishloq xo'jaligi,sanoat, gidroenergetika va konchilikni rivojlantirishga ijobiy ta'sir ko'rsatadi. Bundan tashqari,temir yo'l Afg'onistonning shimoliy viloyatlarida va O'zbekiston bilan mintaqadagi boshqadavlatlar o'rtasida yuklarni tashish uchun minimal narxga yo'l qo'ydi. Yana bir muhimjihat shundaki, bu yo'l Trans-afg'on koridorini qurishdagi dastlabki qadam bo'lib,keyinchalik O'zbekiston va Afg'onistonni Eron va Pokiston portlari bilan bog'laydiganShibirg'on va Hirot orqali o'tadi. Bu, shubhasiz, Janubiy Sharqiy Osiyodan Yevropagayuklarni bugungi kunda Uzoq Sharq temir yo'llaridan foydalanishga nisbatan anchaqisqartirish imkonini beradi"[10].

Xulosa qilib aytganda, Afg'onistonda iqtisodiy tiklanishni ta'minlashda tinchlik vabarqarorlikka urg'u bergan holda shuni aytish mumkinki, "Hayraton - Mozori Sharif"temir yo'li foydalanishga topshirilishi Afg'oniston uchun nafaqat iqtisodiy, ham siyosiyjabhalarda ijobiy samara keltirdi. Ushbu uzoq kutilgan loyiha mintaqaviy mamlakatlarbilan savdo aloqalarini rivojlantirishga yordam berdi. Yangi temir yo'l Afg'onistonniqo'shni mamlakatlar bilan bog'lab turadigan va Yevropa hamda Osiyo o'rtasidagi savdo

19



aloqalarini rivojlantirish yo'lini ochadigan yirik loyihalarda birinchi qadam desakadashmaymiz. Bilamizki, Afg'onistonda temir yo'l xizmati yaxshi faoliyat ko'rsatmagan,chunki loyihalar turli sabablarga ko'ra tark etilgan, bundan tashqari, keyingi o'n yilliklardagifuqarolar urushi bo'layotgan bir paytda temir yo'l qurilishi imkonsiz edi. Shuning uchunHayratondan Mozori Sharifgacha bo'lgan temir yo'l loyihasi Afg'onistonning tinchlikkelajagi yo'lida muhim qadam bo'lib xizmat qiladi. Bundan tashqari, temir yo'lningHayratondan Mozori Sharifgacha bo'lgan qismi butun Afg'oniston orqali o'tgan temiryo'lining bir bo'lagidir. Ushbu yo'l orqali Afg'onistonga barcha importning yarmi olibkelinadi. Kelajakda ushbu yo'l "Mozori Sharif - Shibirg'on - Maymana - Hirot" yo'nalishidauzaytiriladi. Bu Afg'oniston shimolida iqtisodiy transport koridori yaratish imkonini beradi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:1.Êàðèìîâ È.À. Ìèíòà³àâèé õàâôñèçëèêäàí ÿëïè õàâôñèçëèê ñàðè. ÁÌÒíèíã

50 éèëëèãè ìóíîñàáàòè áèëàí Áîø Àññàìáëåÿíèíã ìàõñóñ òàíòàíàëè éè²èëèøèäàñ´çëàãàí íóò³èäàí. Àñàðëàð ò´ïëàìè. Áóí¸äêîðëèê é´ëèäàí. Ò.4. -Ò.: ¤çáåêèñòîí,1996. -Á.56-57.

2. Umarova D.M. Bo'ronova M.A. Logistika - T.: NMIU, 2016 - B. 109.3.Raupov Ch.S. Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi, sinovi va reabilitatsiyasi -

T.: 2016 - B. 17.4.Uzbekistan electrifies railway towards Afghan border. http://central.asia-news.com/

Caravanserai/.5.Raupov Ch.S. Transport inshootlarining ekspluatatsiyasi, sinovi va reabilitatsiyasi -

T.: 2016 - B. 17.6."Õàéðàòîí - Ìàçàðè-Øàðèô" ïåðåäàíî Óçáåêèñòàíó. https://anhor.uz/news/

Óïðàâëåíèå æåëåçíîé äîðîãîé/.7.Çà òðè ãîäà óçáåêñêèå æåëåçíîäîðîæíèêè çàðàáîòàþò îêîëî $100 ìëí. íà

îáñëóæèâàíèè æ/ä ëèíèè "Õàéðàòîí - Ìàçàðè-Øàðèô" â Àôãàíèñòàíå. https://www.podrobno.uz/

8.Tinchlik va xavfsizlikni ta'minlash yo'lida amaliy sa'y harakatlar. //xs.uz/.9."Õàéðàòîí - Ìîçîðè-Øàðèô" òåìèð é´ë ëèíèÿñèãà õèçìàò ê´ðñàòèø âà óíè

ýêñïëóàòàöèÿ ³èëèø ëîéèµàñèíè àìàëãà îøèðèø ÷îðà-òàäáèðëàðè ò´²ðèñèäà''.http://www.lex.uz/ru/187-ñîí/.

10.Çà òðè ãîäà óçáåêñêèå æåëåçíîäîðîæíèêè çàðàáîòàþò îêîëî $100 ìëí. íàîáñëóæèâàíèè æ/ä ëèíèè "Õàéðàòîí - Ìàçàðè-Øàðèô" â Àôãàíèñòàíå. https://www.podrobno.uz/.

20



PANDEMIYA HOLATINING IJTIMOIY - IQTISODIY TAHLILI

Qilichova Orzigul Zafar qiziSamarqand iqtisodiyot va servis instituti talabasiNorkulova Dilfuza ZoxitovnaIlmiy rahbar: PhD, dots. v.b.

ANNOTATSIYA: Ushbu maqolada pandemiya sharoitida aholini tabiiy va sifatlioziq - ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashning dolzarbligi, masalaga dunyodagimunosabat, O'zbekistonda bu borada ko'rilayotgan chora - tadbirlar, quyilgan asosiymasalalar, ko'tilayotgan natijalar yoritib berilgan.

KALIT SO'ZLAR: Pandemiya, Qishloq xo'jaligi, Tomorqa, Tabiiy mahsulot,Iste'molchi, Realizatsiya, Oziq - ovqat, Jahon

Koronavirus pandemiyasi insonlar hayotiga xavf solish bilan bir qatorda butun dunyoniiqtisodiy inqirozga olib kelayotgani tobora aniq bo'lib bormoqda. Xalqaro tashkilotlartahlillariga ko'ra, pandemiyaning jahon iqtisodiyotiga zarari kamida 5 trilliondollarnitashkil qiladi. Xususan, yuqori daromad beradigan xalqaro turizm, transport va logistikasohalarida tushumlar 2 barobargacha kamayishi kutilmoqda. Sanoatning ko'plab tarmoqlaridaishlab chiqarish zanjiri buzilishi hisobiga ham zarar katta bo'lishi tahmin qilinmoqda. [1]

Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg'armasi va boshqa xalqaro tashkilotlar mutaxassislarhisobotlarida 2020 yil davomida ko'plab rivojlangan va rivojlanayotgan mamlakatlariqtisodiyotida sekinlashuv ro'y berishi prognoz qilinyapti. Bu holat, o'z navbatida, jahonmiqyosida ishsizlik darajasi va ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi sonining oshishi kabimuammolar keskinlashishidan dalolat beradi. Bundan tashqari, ishlab chiqarishkorxonalarining to'xtab turishi dunyoda oziq-ovqat yetishmovchiligi va uning xavfsizligigadoir muammolarni yanada chuqurlashtirishadi. [2]

Ana shunday bir kezda koronavirus infeksiyasining tarqalishiga qarshi kurashish uchundunyoda misli ko'rilmagan choralar qo'llanilmoqda, jumladan, odamlar va tovarlarharakatiga cheklovlar kiritish, butun boshli tarmoqlar va korxonalar faoliyatini to'xtatibturish yo'lidan borilmoqda. Ana shu jihat hisobga olingan taqdirda ham shu narsa aniqki,bundan hech bir davlat chetda qolmaydi va inqiroz oqibatlari muqarrar ravishda ulargaham ta'sir qiladi. Yana shu narsani anglash muhimki, hozirgi inqiroz nafaqat iqtisodiy,balki ijtimoiy ahamiyatga ham molik. Bundan tashqari, uni boshqalardan ajratib turuvchixususiyati (2008-2009-yillardagi xalqaro moliyaviy inqiroz, 1997-1998-yillardagi "Osiyoinqirozi"dan) butun dunyoda kuzatilayotgan talabning yo'qligida emas, balki taklifningham yo'qligidadir. Shunday qilib, XVJ prognozlariga ko'ra, agar 2008-2009-yillardagimoliyaviy inqiroz YAIM darajasini 0,1% ga kamaytirgan bo'lsa, hozirgi pandemiya uning3% ga pasaytirish bilan tahdid qilmoqda.

Bugungi kunda O'zbekistonning muhim missiyasi va har bir davlatning ushbu murakkabdavrdagi dolzarb vazifasi xalqaro hamjamiyatda alohida xavotir va tashvish uyg'otuvchioziq-ovqat xavfsizligini ta'minlashga mas'uliyat bilan yondashishdir. Mutaxassislarningfikricha, pandemiya natijasida ocharchilik giriftor bo'ladigan aholi soni 2 barobar ko'payishiva 1,6 milliard kishini tashkil qilishi mumkin.

Xo'sh, koronavirus pandemiyasi sharoitida oziq-ovqat xavfsizligi muammolari kuchayibketishining asosiy sabablari nimada va uning chuqurlashib ketishi qanday oqibatlarga olibkelishi mumkin? Bunda quyidagi omillarni ajratib ko'rsatish mumkin.

Birinchidan, oziq-ovqat yetkazib berishning global zanjiri uzilib qolishi. Dunyomamlakatlari tomonidan qabul qilingan qat'iy izolyatsiya choralari allaqachon oziq-ovqat ta'minoti zanjirlariga ta'sir ko'rsatmoqda. Ushbu uzilishlarning salbiy oqibatlari,

21



ayniqsa logistika sohasida, kelgusi bir necha oy ichida yuzaga qalqib chiqishi mumkin.Transport cheklovlari qishloq xo'jaligi ishlab chiqaruvchilari uchun ishlab chiqarishresurslarini (urug'lar, o'g'itlar, qishloq xo'jaligi texnikasi) taqsimlashga tahdid soladi vaqator mamlakatlarda bahorgi dala ishlari boshlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.

Ikkinchidan, eksport qilinadigan oziq-ovqat mahsulotlarining oz sonli mamlakatlardakonsentratsiyasi va ular tomonidan qo'llaniladigan himoya choralari jahon taklifini yanadazaiflashtirishi mumkin. Shu bilan birga, davlatlar "oziq-ovqat millatchiligi" va agressivjamg'arish siyosatiga murojaat qila turib, nafaqat global, balki o'z oziq-ovqat xavfsizligigaham zarba beradi.

Uchinchidan, inflyatsiyaning tezlashishi va bir qator asosiy oziq-ovqat mahsulotlarinarxining oshishi. Savdodagi uzilishlar, ayniqsa, eksport cheklovlarining joriy etilishi,2020-yilda bir qator oziq-ovqat mahsulotlari, asosan g'alla narxining oshib ketishiga olibkelishi mumkin. Oziq-ovqat mahsulotlarining yuqori narxlari, kambag'allar soni oshishixavfi bilan birga, jiddiy ijtimoiy oqibatlarni yuzaga keltirishi mumkin.

To'rtinchidan, qishloq xo'jaligida mavsumiy mehnat resurslarining yetishmasligi. Qishloqxo'jaligida band bo'lgan mehnat muhojirlarining yillik soni 200 million kishidan oshadi.O'rim-yig'im mavsumida, ayniqsa, tez yetiladigan va buziladigan ekinlar yig'ishtiriladiganpaytda chegaralarning yopilishi juda qiyin holatni vujudga keltiradi. Qator mamlakatlardamehnat resurslarining yo'qligi sabab bahorgi dala ishlari barbod bo'lish xavfi ostida qolgan.

Shak-shubhasiz, bugungi kunda oziq-ovqat xavfsizligi mamlakatlar milliy xavfsizliginingmuhim elementi hisoblanadi. Har bir davlatning muvaffaqiyati, har qanday xalqarovaziyatdan qat'i nazar, aholining barcha qatlamlarini faol va sog'lom hayot faoliyatiuchun zarur bo'lgan miqdorda xavfsiz, sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlashsalohiyatiga bog'liq. [3]

Jahon banki o'z hisobotida Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlarida iqtisodiyotningo'sish sur'atlarini ta'minlaydigan manba qishloq xo'jaligi ekanligini e'lon qilib, bu boradaO'zbekistonda imkoniyatlar kattaligiga alohida e'tibor qaratdi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:[1]https://uza.uz/uz/politics/qishloq-xo-jaligi-va-oziq-ovqat-mahsulotlari-ishlab-

chiqaris-10-04-2020[2] https://review.uz/uz/post/qishloq-xojaligini-rivojlantirish-oziq-ovqat-xavfsizligini-

taminlashning-eng-asosiy-omili[3]https://pv.uz//oz/news/oziq-ovqat-xavfsizligini-taminlash-bugungi-kunning-eng-

muhim-talabi

22



COVID-19 PANDEMIYASI SHAROITIDA DUNYO IQTISODIYOTI VAO'ZBEKISTON

Xidirov Nodir G'iyosaliyevich,Toshkent moliya instituti katta o'qituvchisiTelefon:[email protected]

Annotatsiya. Ushbu tezisda COVID-19 pandemiyasi keltirib chiqargan iqtisodiyinqirozning dunyo iqitisodiyotiga, shuningdek rivojlanayotgan davlatlar va mamlakatimiziqtisodiyotiga ta'siri, mamlatimizda koronavirus pandemiyasi va global inqirozni iqtisodiyottarmoqlariga ta'sirini yumshatish bo'yicha amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar yuzasidanfikr mulohazalar yuritilgan.

Tayanch iboralar: COVID-19, pandemiya, inqiroz, yalpi ichki mahsulot, aylanmamablag'lar, pul oqimi.

Bugungi pandemiya sharoitida dunyo mamlakatlari iqtisodiyotida iqtisodiy inqiroz yuzbermoqda. COVID-19 pandemiyasi hozirgi kunda iqtisodiyotning barcha sohalariga,jumladan ishlab chiqarish, hizmat ko'rsatish, qisqa qilib aytganda iqtisodiyotning barchasohalariga o'zining salbiy ta'sirini o'tkazmoqda. Butun dunyoda bo'lgani kabi ushbu kassallikkeltirib chiqargan iqtisodiy inqiroz ta'siri O'zbekiston iqtisodiyotida ham sezilmoqda.Buning natijasida oldimizda mamlakatimizda makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash,aholi turmush darajasini saqlab qolish, kambag'allik va ishsizlik darajasini qisqartirishkabi bir qator dolzarb muammolar paydo bo'ldi.

Jahon miqyosida COVID-19 pandemiyasini oldini olish, uning tarqalishinisekinlashtirish maqsadida dunyo mamlakatlari misli ko'rilmagan choralarni ko'rishmoqda,jumladan insonlarning faol harakatlanishiga cheklovlar kiritilmoqda, insonlarni jamoatjoylarida yig'ilishi taqiqlanmoqda, korxonalar faoliyati to'xtatilmoqda, transport cheklovlario'rnatilmoqda. Bu esa dunyo mamlakatlarida ishlab chiqarishning pasayishiga, ishsizlikniortishiga, iste'mol hajmlarining keskin qisqarishiga, savdo aloqalarini kamayishiga,dunyo moliya bozorlarida xomashyo tovarlari narxining tushishiga, ishlab chiqarishdagibog'liqlikni izdan chiqishiga va bozor holatini yomonlashuviga olib kelmoqda.

Dunyo iqtisodiyotini shiddat bilan o'sishi pandemiya sababli inqirozga duch kelmoqda.Natijada eng rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyoti Buyuk Depressiyadan keyingi eng pastko'rsatkichlariga duch kelishi kutilmoqda. Yil boshidagi qilingan prognozga nisbatan jamiyo'qotishlar hajmi inqiroz davrida 6,0 trln. AQSh dollaridan oshib ketishi mutaxasislartomonidan ta'kidlanmoqda [2]. Bu esa shuni ko'rsatadiki, dunyo YaIMning qariyb 3 foizgatushishiga olib kelishi mumkin (1-rasm).

23



1-rasm. Dunyo YaIMning o'zgarishi (2020-yil uchun prognoz), (foizda) [3]

Tahlillar shuni ko'rsatmoqdaki, rivojlangan mamalakatlar yalpi ichki mahsulotiCOVID-19 keltirib chiqargan inqiroz sababli juda katta yo'qotishlarga uchrashi mumkin.Ularning yalpi ichki mahsuloti qariyb 6,1 % ga pasayishi kutilmoqda. Jumladan AQSHdaYaIM 5,9 % ga, Yevro hududda YaIM 7,1% ga, Yaponiyada YaIM 5,2 % ga pasayishi,oxirgi 40 yilni qaraydigan bo'lsak, Xitoy eng past 1,2 % o'sish darajasiga erishishprognoz qilinmoqda [3].

Agar Markaziy Osiyo davlatlarini iqtisodiy o'sishi bilan bog'liq holatni tahlil qiladiganbo'lsak, O'zbekiston YaIM 2020-yil 1,8 % o'sish sur'atiga ega bo'lishi, Qozog'iztonda buko'rsatkich 2,5 %ga, Qirg'izistonda esa 4 %ga pasayishi kutilmoqda (1-jadval). Solishtirishuchun 2019-yilda YaIMning o'sishi mamlakatimizda qariyb mamlakatimida 5,6 %ni tashkiletganligini alohida ta'kidlab o'tish zarur.

1-jadvalMarkaziy osiyo mamlakatlari YaIMning o'sish sur'atlari, (foizda) [3]

№ Markaziy Osiyo

davlatlari 2016 2017 2018 2019

2020 (prognoz)

1 Qozog’izton 1,1 4,1 4,1 4,5 -2,5 2 Qirg’iziston 4,3 4,7 3,5 4,5 -4 3 Tojikiston 6,9 7,1 7,3 7,5 1 4 O’zbekiston 6,1 4,5 5,4 5,6 1,8

Yuqoridagi tahlillar shuni ko'rsatmoqdaki, O'zbekiston huk

Documents

Ìàé | 2020 9-³èñì Òîøêåíò - · 2020-06-04 · 8 ¤ÇÁÅÊÈÑÒÎÍÄÀ ÈËÌÈÉ-ÀÌÀËÈÉ ÒÀÄ£È£ÎÒËÀÐ" ÌÀÂÇÓÑÈÄÀÃÈ ÐÅÑÏÓÁËÈÊÀ