Epoj4 BOJHOCAHIITETCKH nPErnEJ.\ Crpaua 449

UDC 616.65-006.6:61(H)76.5

Odnos serumskog prostata speciflenogantigena i Glisonovog gradusa kod bolesnika

sa karcinomom prostate

Slada na Zi vkovic-, Lj ubinka Ve l i~k()v ict. M ilns Kostov ' , NebojS.Stojanovic*

Vojna bolnica, "Odsek 1.3 urologiju, t Odsek 1.3 patclosku anatomiju, Ng ,Klini~ki centar, *fnstilU{ za patologiju , Nis

Adenokarcinom pros/ale (ACP) je [edan od najeeiCih malignih rumora kod muskaracastarijih od 50 godina . Karakterise se agresivnim klinickim tokom i neuj ednacenim,multifokalnim histomorfoloskim promenama. Prcstata specificni antigen - PSA je na]­pouzdaniji serumski marker u dijagnostici i pracenju karcinoma prostate, a Glisonovsis /em stepenovanja diferento vanos ti tumora je optte prihvocen nadin odrcdtvanja hi­stolo.fkog grudusa. GUSOfJOl' sis/em je u korelaciji sa serumskim vrednostima PSA. kaoi sa bioloJkim ponalanjem tumora. Prikazujemo 40 bolesnika sa verifikovanim ACPkod kojih je uporedivana vrednost serumskog PSA i Gtisonovog gradusa i skora. Kon ­statovana je visoko macajna korelaci]a izmedu vrednosti PSA u serumu i stepena dife ­removanosti tumora. tj. Glisonovog gradusa i skora. Kombinovanje parametara PSA iGtisonovog skora omoguca ,'o pravilnu proccnu ponaianja tumora i izbor terapijskogstava.

K Ij 0 ~ ncr e ~ i : prostata, ncoplazmc: tumorski markeri , bioloski;ncoptazme, odrcd lva nje sta d iju mu; p rostat u, spcci fUniantigen.

Karcinom prostate je jedan od najce~ih malignih tu­mora ked muskaraca srarijih od 50 godi na sa tendencijomrasta incidence, kako sa sraroscu. tako i u apsolutnom smi­slu (I ). Nastajc iz epitelnih celija prostate i histomorfolo!kise opisuje kao adenokarcinom (ACP).

Karcinom prostate klinicki mole biti otkrivcn sluccj­no. nakon trnnsuretralne resekcijc prostate zbog postojanjasimptoma klinickog prostatizma iii nakon radika lne cisto­prostatektomije kod karcinorna mokracne besike, U nave­denim slucajevima govorirno 0 postojanju latentnog karci­noma. Latentni karcinom prostate nerna klinickih znakovabolesti i otkriva se slucajno (incidentni karcinom) pri mi­kroskopskorn pregledu tkiva dobijenog opcracijom iii uze­tog na autopsiji (mikroskopski k'lrcinom).

Klinicki karcinom prostate ispoljava sc klinickim zna­cima oboljenja i biopsij a primarnc Iczije j e pozitivna.

Okultni karcinom prostate klinicki se manifestvuje po­stojanjem metastaza, ali je prostate palpatorno nonnalna ikareinomjc u njoj .skrtven'"- okultan (1-3).

S obzirom na podmukli 10k bolesti. karcinom prostatenajcdce nezapafeno progredujc ad lokalizovane bolesti dosistemski h rnanifestacija. Palpatorni nalaz je najceSce prviznnk koji nnvod! na razrnisljanje 0 karcinomu prostate (1).

Za otkrivanjc ranog - lokalizovanog karcinoma pro­state dosadafnje metode ispitivanju nisu dovo ljno scnzitiv­ne (digitorekta lni pregled: tumorski markeri - prost3la ­specificni antigen i prostatna kiscla fosfataza : radicloska is­trazivanja - ultrazvuk, CT, magnetna rezonanca), Biopsijaprostate , bilo da je rec 0 ..true-cut" iii tankoj iglenoj biopsijikoristi se za dijagnostiku palpabilnih nodusa, ali se ne rnozekoristiti kao skrining metoda u grupi visoko rizicnih bole­snika (3) .

Serumske vrednosti proslala spcc ificnog antigena(PSA) jcdan su od I1ajznatajnijih parametara U otkrivanj u i

2:ivkovic S, ct.!. Vojnosanit Pregl 2003 ; 60(4) : 449---454.

CTPaHa 450 BOJHOCAHHTETCKII nPErJI EA Epoj 4

pracenju progresije karcinoma prostate. U pracenju svihstadijuma boles ti PSA je upsclu tno supcriom iji od prostatne

kisele fosfataze (PAP) i alkalne fosfataze (AP) (4).PSA je protcotiticki enzim koga sintetisu epitelne ce­

lije prostatn ih ac inusa i d uktusa i sekre tuje se kao normalan

konstituent semene tccnosti (5. 6). Produkeija PSA je podkontrolom cirkulisucih androgena, koj i deluju preko andro­gcni h receptora. PSA jc jednolancani g likoprotein sa 240

aminokiselinu mclckulske muse od aka 34kDa. Pripada fa­miliji scrin proteaza i pokazuje aktivnost poput tripsina. hi­rnotripsina i esteraze (7) . U serumu muskaruca PSA jc pri­sumn predominantno u kompleksu sa alfa I-anli­himotripsinom (8). Od njegovog orkrica i razvoja metoda za

njcgovo dokazivanjc Siroko se koristi kao tumorsk i marker

za rano otkrivanje. dijagnostiku i pracenje karcinoma pro­

slate (6).

prihv acen Gl isonov siste m stepenovanja dife rentovanosti

tumora. Utvrdcna je snazna uzajamna povczanost izmedubioloskog ponasanja karcinoma prostate i Glisonovog naci­

na odredivanja gradusa ( 13- 16).Ci lj rada je komparat ivno proucavanje serumskog PSA

i difcrcmovanosti karcinorna pros tate .

Melodc

Ispitivanje je ucinjcno 113 uroloskom odscku Vojneboln icc u Nisu i Uroloskoj klinici KC u Nisu u periodu2000-2001. godina, Ispitivanjem je obuhvaceno 40 bole­snika kod kojih je nakon klinickog, laboratorijskog. radio­grufskog i histopatoloskog isp itivanja utvrdcno postojanjeAep. U radu je primcnjc n dijagnosticki protokol ispitivanjakareinoma prostate (tabcla 1) (17).

Tabela I

Dija~nosl ick i protokol Ispltlva nj a karcinoma pr~tate(Oesl('rlil1~. 1993) mod iflkovuni prutnknl

PSA DRE Dijagnosticki pcstupak

:0; 4 ng/ml

>4 ng/rnl

> 10ng/ml i bilo kojcvrcdnosti

ncgal.

ncgat.

pozitiv.

~ praccnjc pornocu PSA i OR P

~ ultra sonogrufija i biopsija suspe ktnih Iczija

~ biop sija palpabilnih i ultrasonografski suspcktnih Iczija

U pocctku se smarralo da PSA sintetise iskljucivo pro­stata. Medutim. brojn i izvestaji ukazuju da i druga tkiva i nc­prostami tumori rakode mogu da ga sintetisu. Urvrdcno je nje­

govo prisusrvou urinu , periuretralnim i perianalnim zlczdama.pljuvacki, amnionskoj tccnosti i rnleku zena doj ilja (9).

Prisustvo PSA je doknzano u 30-40% rumora dojke,

dok jc u znatno manjem proc cntu nadcn u turnorima pluca,kolona, cverijumn. je tre, bubrega, nadbub rcga, paroudnc

zlezde. Osi m sto nije specifican za prostatu, PSA irna josizvesnih nedostataka. Porast se rumskog PSA je nade n kod

obolelih od karcinoma prostate, ali i kod 25-86% osoba sabcnignom hipcrp lazijom prosta te i prostutitisom. ked intra­

cpitelne neoplazme prostate, akutn e urina rne rClcnci je iakutnc bubrdoe insuficijencije (5. 7. 10).

Vrednosti PSA zav ise i od starosli muSkaraca. Garnja

gra nica no rma lnih vrednos li PSA za muskarce mladc od 50

godina je 2.5 ng/ml. u poredenju sa 6,5 ng/ml kod starijihod 70 god inn ( I I). £lez obzira na ove nedostatkc najvecik l i ni~k i zna~aj PSA jc u ranom olkr ivanju karcinoma pro­

state kojc sc oSlvaruje pretrai iv3njem medu mu~karci rna

stari j im ad 50 godina. Takod e, PSA ima vetu scnzit ivnos t i

spccifi~nost nego oSlali ma rkeri , tako da se kor isti kao od H­

can ma rke r za prac cnje odgovora na terapiju, uk lj u~ujuci

rcziduu i recid iv bo lesti ( 12).

Karaktcrisl i~ no za ACP jc mu ltifokalan rast tumara

(u vcc ini slueajeva) i neunifonnnost histolosk ih promcna.

Kaka postoji pOlrcba da se uzaj am no pove.zc biolosko pona·

sanjc tumora i histo laski gradus, to je usposlavljen i siroko

Indikacijc za biopsiju prostate bile su sledecc: su­spcktnc maligne promcne priliko m dlg itorcktnlnog preg lcda(DRP), kl ini cki jasne mal igne promcnc. hronicnc indurativ­

ne upalne prcmene rcfraktornc na terupiju i intcrrnedijamciii visoke vrcdnosti scrumskog PSA .

Matcrijal je dobijen transperinealnum i trunsrektalnombiopsijom prostate, a kod manjcg broja bolcsniku trunsurc­lralnom rcsckcijom prostate (TUR).

Odredivanjc PSA je obavljeno u krvi ispitanika mcto­dam dvcpclozajnc i fluoroim unomctrij skc probe, zasnova­noj na direktnoj sendvie tchnici, Korisccn je DELFIA PSAdijagnosticki kornplet fin nc \VALLAS sa op scgom mcrenja

od 0 do 500 ng/rnl. Pre uzim anja krvi nije bi la manipulacijena pros tat i (D RP, masafa , biopsija, cndoskops ki prcglcdi) .

Vrcdnosti PSA su razmalrane u inlcrvalu rcfcrcntn ih (0-4,0ng/ml). intermedijarnih (4.0- 10.0 ng/m!) i visokih vrednosti(> IOng/ml).

Mikromorfolo~ka ana liza dobijelwg m:uc rija la je oba­

vljc na n<l. sta nda rdn im prcpa ratima bojcni m hcm:uoksi lin ­

eozinom (HE), a fiksacija rkjvnih uzoraka u 10% raslvoru

formaldeh ida za 24 sata. Tkivo jc rutinski obradivano, kalu ­

pljcno u parafinu i isctcna mikrotomom na dcb ljinu od .;

~m, a zatim su ise~ci bojcni HE metodom.

Odrcd ivanjc grad usa po Glisonu podrazumcvalo jc

utvrdi vanjc pr im3m c (dominanlnc) i sekunLiam c (drugc) po

zast upljcnosti hi s to l o~ke slike, kao i utvrdivanjc ukupnog

Glisonovog skora. Vrednosti Glisonovog gradusa sc krccu

ed I do 5, tako da sc sab iranjcm vrednosti primamog i se-

Bpoj 4 BOJHOCAIlIITETCKII rIPEr n EJl Crpana 451

kundamog gradusa dobija ukupan Glisonov skor. Najnizavrednosr Glisonovog skora jc 2. a najvi~ 10.

Na osnovu vrednosti Glisonovog skora bolesnici supodeljeni u In grupe: grupa I - Glisonov skor 2-4, grupa II- Glisonov skor 5-7 i grupa Ill - Gliscnov skor 8-10.

Analiza uradenih purametara je obavljena po grupamai Glisonovim gradusima.

Stat isticka ob rada poda taka ucinjc na je upotrcbom sle­dccih statistickih paramctara: aritmieticka sredina (x), stan­dardna devijacija (SD), indcks strukturc (%). koeficijent va­rijacije (Cv). interval varijac ija (min/max), medijana (Me),interkvart ilna razlika (interval vrcdnosti izmedu 25. k 75.percentile), interval poverenja 95% (95% Ci). Primenjeni susledeci statisticki testovi: Studcntov t-tcst za dva mala i dvavclika nezavisna uzor ka. Mann-W hitney U - WilcoxonRank Sum WIest, Kruskal-Wallis X' - test , Pearsonov koe­ficijen t lineame korelacije (r lr). Za statistieku obradu dobi­

je nih rezultata koriscen je SPSS (Ver.6.0.).

Rezultati

Starost ispi tivnni h bo lcsnika sa karcinomom pros tatekrctala sc od 60 do 79 godina sa prosecnom staroscu X '=

70, 17: SD =6,03.

Scrumske vredn osti PSA su se kretale oct 2,20 do210,00 ng/ml. Kod jcdnog ispit an ika sa dijagnostik ovanimkarcinomom prostate koncemracija PSAje bila na nivou re­ferentnih vrednosu. a kod II (27 ,5%) bolesnika krctala se ugranicama intermcdijcmih vrcdnosti. Medutim. 28 ispitani­ka (70,0%) imalo je serumske vrednosti pre ko 10 ng/ml,

Vrednosti PSA u serumu oboJelih od karcincma pro­state statisticki su se znacajno razlikovale izmedu tri gropeformirane prcma vrednostima Glisonovog skora {nizak. in­termcdijami, visok). Primcnjen jc Kruskal-Wallisov test.tija je vrcdnost X2 = 7,9522. a statistieka znacajnost na ni­vou p < 0.05 (tabeln 2).

Najveci broj ispitanika (2 1-52,5%) sa kareinomompros tate imao je intcnncdijami GJisonov skor (s lika I ). Uovoj grupi vrcdnosti serurnskog PSA su sc h emic od 5.30do 63,00 nglml sa Me • 22,Onglm!. Kod j edne trccine ispi­\anika (12- 30,0%) Glisonov skor je bio izmedu 8 i 10, od­nosno radilo se 0 niskorn stcpcnu diferentovanosti tumor­skih celija (51ike 2 i 3). Ovi ispitanici su imali vrednostiPSA u rasponu oct 5,00 do 2 10.00 nglml sa Me = 41,50nglm!. Najmanji broj bolesnika (7-17.5%) je irnao nizak

Glisonov skor (,; 4). Koneentraeija PSA je bila najniza uovoj grupi bolesnika (tabela 2).

51.3 - Adenokarcinom prostate. Glisonov gradus 58(HE, x 100)

Tabela 2Gltsonov skor i nlvo ItSA u serumu ispitanika sa karcinomom prostate

Glisonov skor

2-45-78- 10Svcca

7(17,5%)2 1(52.5%)12(30,0%)40( 100,0%)

10.47 ± 6.9928,05 ± 17,2558,45 ± 58,8034.09 ± 37,94

PSA (nglml)

2.20- 22,005,30-63,005,00 - 210,002,20 - 2 10.00

7,5022,004 1,5022,00

6,70 - 18,0013,25 - 39,4511,13 - 90.058,85 - 46,825

p-vrednosr"

P=O,Ol88p<O,05

*Kruskal- Wallis lest

Crpaua 452 BOJHOCA HHTETCKH nPErJIE.a 6poj 4

250,0

(f/l) PSA. Kareinom je dctektovan u 8% (f/l PSA > 0.19).lj .u 52% pacijenata (fit PSA < 0. 19) (21) .

Konceruracija PSA u granicama intermedijarnih vred­nosti registrovana jc kod 27.5% bolesnika. lstrazivanja dru ­gih aurora ukazuju da kad vrednosti PSA ad 4 do 10 nglmltumor jc ogranicen 001 prostatu u 53% (11,22) jove vredno­sti se delim ieno poklapaju sa vrednostima koje su nadcnc u

muskaraca sa nonnalnom prostatom iiiBPH (2).

Najveci broj ispitanika (70%) jeimao visoke vrednosti PSA u vrcme di­jagnostike Aep. Ovo je zabrinjavajutipodatak ukoliko imamo na umu ispitivu­nje Ozveri sa saradnicirna (200 I). kojiistieu da bolesnici sa vrednostima PSA <IOng/ml irnaju lokalizovnnu bolcst u67.6%. dok ukollko je PSA > IOnglmlbolest jc lokalizovana u 24,3% (23). Ovaistrazivanje. kao i sJitn; nalazi drugihaurora nedvosmisleno ukazuju da PSApredstavlja najscnzitivniji pokazatcljcks trakaps ulumog sircnja (23).

Rczultatl n a~ studije uknzuju da scserurnske vrednosti PSA statistieki zna­

cajno razlikuju izmedu tri annlizovanc grupc, fonn irancprcma vrednostima Glisonovog skorn. sa vrcdncs tima Mc7.5 I 22.0 I 41.5. U analizovanom materijalu pokazano je dapostoj i statlsticki visoka signitikantna pozitivna korelacijaizmcdu PSA i Glisonovog skora, Sto je u sagJasnosri sa is­traziva njima drugih aurora (13. 14). Kocticijent dctcrrnina­cijc (rxy2-0.213) ukazujc na cinjcnlcu da je Glisonov skorjedan od faktora koji odreduje koncentraciju PSA u scrumupacije nata sa karcinornorn prostate i njegov udco je 21.3 %.

U radu je koriscen Glisonov sistcm odredivanja histo­loskog grad usa i skora koji se pokazao kao odlican proto­kol, s obzirom na histolosku hctcrogcnost karcinoma pro­state . Najveci broj ispitanika sa ACP je imao intcrrncdijamcvrednosti Glisonovog skora, dok je [edna trccina bolcsnikaimala visok Glisonov skor. NajteUi hislolo ki nalaz. kaoprimami iii sekundami na~in rasta, bio je Glisonov gradus3, a sledili su hislOloski gmdus 4 i 5.

Jedna studija koja jc obuhv~ltila 157 bole snika. koji subili podvrgnuti radikalnoj pra statektamiji sa klini~kim sta­dijumom Tic. definisala je tri patolo~ke varijable kaje mo·gu ukazivati na postojanjc klini~ki znatajnog karcinoma. Tosu: Glisonov nalaz 4 iii 5 u biopsiji; zahvaccnost 3 iii visebiopsijskih uloraka tumoram iii zahvacenost biopsijskoguzorka lumorom u viSe ad 50% (24).

Podaci jz litera luTC pokazuju da u kardnomu prostate

postoji uska . ali oe i apsolutna povczanost scrumskog PSAsa tumorskim gradusom i stadij umom. ProSC~ I1C vrcdnostiPSA. nadene kod bolesnika sa Glisonovim gradusom 3 iiimanjim, su 10 nglml u porcdenju sa 29 nglml u onih sa vc­tim histolaskim gradusom. Vrcdnosti vecc od 50 nglml go­tovo iskljutivo su nadelle kod tumora Glisonovog grad usa 4iii 5 i obitno ukazuju na generalizova nu boleSI ( I I, 22).

•

200,0

y =O,0169X+ 5 ,5 22 1

rxv=0 ,4619

..

100,0 150,0

PSA (nglml)

•.

50,0

4,0 ...

2,0 •

0,0

0,0

10,0

6,0 ~~.~•..:...;.-;-"~~__-:- __-:-• ••6,O .!IE as ...

Ili skusija

51. .. - Linija rcgrcsije i koeficijent line-arne korclacije izmcdu PSA(nglrn!) iGlisonovog skora

U nninskom radu turnorski marker P5A je nasao siro­ku primenu zahvaljujuci visokoj specificnosti i senzitivno­sci, dobroj korelaciji sa patologkim i klinickim stadijurnom.a takode je od pornoci pri otkrivanju ranog recidive bolesti,Ova su neki ad razloga sto je, zasad, PSA najcesce koriscen

IUmorski marker (18) .VrednOSli PSA u serumu nasih ispitanika su razmalra­

ne u imervalu rcferentnih , intcrmedijamih i visokih vredn~

sti. Za ovakve dijagnostitke intervale smo se adlutili izrdlloga sto poslOje karcinomi proslate sa vrednoslima PSA< 4 ng/ml. koji mogu biti slabo diferentovani. a koji mogupokazivati klinitki uznapredovalu bo lesl (19.20).

U prvoj grupi ispilanika imali smo jednog bolesnika savrcdnoslima PSA 2,2 ngl ml i Glisonovim skorom 2. M:l.dasc vrednosli PSA do 4 nglml testa koriste za skrining,Skrcpcris sa saradnicima (200 I) istite da 20% boJesnika sadijagnostikovan im karcinomom prostate ima nite vrednostiPSA ad pomenutih. Kl in i~ari obitno ne primcnjuju biopsijuprostate kod muSkaraca kad koj ih su vrednosti PSA manjead 4ng/ml ukoliko jc nalaz rektalnog prcglcd3 normalan.PomcnUla studija jc pokaza la da jc koll bolesnika sa vrcdno­slima PSA 2 ~4ng/m l i normalnim nalazom rcklalnog preglc­da korisno odredivanje odnosa izmedu slobodnag i ukupnog

Potvrdcno je da postoj i statist ieki visoko signifiknntnapozitivna korelacija izmcdu PSA i Glisonovog skora kodkareinoma prosta te (r, =0,46 19: p =0.003: p < 0,01). Koe­ficije nt dcterrninacije <r./ = 0.2 13) ukazuje na cinjenicu dajc Glisonov skor jedan od faktc ra koji odreduj u konccntra­ciju PSA u serumu ispiranika sa karcinomom prostate i da jenjegov udeo 21,3%.

Iz podataka u tabeli 2 se moze uociti da su proseenevrcdnosti (aritmetieka sredina i medijana) serumskog PSAispitanika sa karcinomom prostate vece u grup i II i III. kojesu pokaz ivate vrednosti Glisonovog skora od 5 do 10. Da bise ispitala rnoguca povezanost Glisonovog skora i koncen ­tracije PSA. izracunat je koeficijent lineame kore lacije ikonstruisana linija regresije (sfika 4).

Spoj 4 BOJIIOCAHIITETCKII nPErnEJJ. Crpana 453

Bolesnici sa diseminovanim karcinomom prostate imaju de­setostruko vece vrednosti PSA nego normalno i ii hiperpla­sticno tkivo prostate (2) . Vrednosti PSA vece od 100 nglml

prisu tne su u 80% bclesnlka sa mctastazama u kostima (25).Glisonov skor. koji svukako zavisi od diferemovanosn

tumora, u dobroj je korelacij i sa stadijumom bolcsti i prog­nozom (15, 16. 25). Kramer sa saradnicima isticc da 90%pacjjcnata sa Glisonovim skorom od 8 do 10 imaju pozitiv­ne limfne lIezde. dok Partin sa sar. ( 1993) korelise klinickistndiju m sa Glisonovi m skoro m. Njcgovi rczu ltati ukazuju

du nizak Glisonov skor kod 77% bolesnika je u korclaciji 53

lokalizovanirn karcinomorn prostate. dok visok Glisonovskor korclise u 87% slucajeva sa ekstrakapsulamim Sire­njem (26). U istrativanju Ozveri i sar, (2001) Glisonov skor> 7, je pracen ekstraprostaticnim sircnje rn u 75.6%, a ukoli­ko je skor < 7 bolest je lokalizovana u 73.3% (23).

Kombinacija PSA vrcdnosti i Glisonovog skcra. sa cui

oJ! vrcdnostirna 10 nglml Z3 PSA i 7 za Glisonov skor suod prognostickog znacaja u 77% bolesnika, Ij. kod njih jeprisumo ekstrakapsularno Sirenje karcinoma prostate (27.28) .

Histomorfoloska difcrcncijacija jc u snaznoj korclacijii sa dru gim faktorima koj i deflnisu prirodu kurcinoma. Pro­cenut lose difcrentovanih karcinom a je povezan sa volume­nom tumora, penetracijom kupsule prostate, invazijorn se­mcnih kcslcu i pojavom noda lnih mc tas taza (to).

Vrcdnosti PSA i Glisonovog skora korelisu S3 meta­

stazama u limfnim zlezdama. Cookson i sar. (1997) nalazeda 90% bolesnika sa Glisonovim skorom ext 8 do 10 imajupozitivni nalaz u limfnim zlezdama (16).

Bluestein i sar. (1994) su preporucili da se pclvicnaIimfadenektornija ne radi kod bo lesnika sa serumskim vred ­nostima PSA:S 4 nglml, Ij. da se 25% bolesnika sa klinickilokalizovanom bolcscu moze li~iti disekcije limfnih cvorovuukcliko sc koristi PSA u kornbinaciji sa Glisonovim stepe­nom tumora (29. 30).

Na~i rczultati su istakli da kombinovanje veceg brojaparamctara, prvenstveno PSA i Glisonovog skora, mozc uti­cati, kako na povecanje procenta dijagnostikovanih karci­noma prostate, tako i na pravilan izbor terapije (obim hirur­ske imcrvcncijc), pa cak i na prognozu same bolesti.

7..akljucak

Ova studija je pokazala da postoji visoka pozitivnakorelacija izmcdu vrednosti scrumskog PSA i stepcna dife­rcntovanosti karcinorna, tj. izmedu Glisonovog gradusa iskora. kao i da je domi nantan patohisroloski nalaz pri ctkri ­vanju karcinoma prostate prisustvo karcinorna visokog GIi­sonovog gradusa i xkora.

L ITE RATURA

J. Dokic M. Embriona l development. postna tal and adultchange s of prostate. In: Dokic M, editor. Prostate Cancer,Prgtina: Pcrgamenr: 1996. p. 14-6. (in Serbian)

2. Morkovic Y. Prostate tumors - introduction. Anatomy .Embriology. In: o.'ilojit B. editor. Tumors of male sexualorgans. Beograd : "Slobodan Jovanovic"; 1986. p. 7-13.(in Serbian)

3. Petersen R. Prosta te and Seminal Vesicles. In: Petersen R.editor. Urologyc Pathology. Philadelphia: Lippincottcompany: 1992. p. 586-648.

4. Strohmaier WI.., Keller T, Bichler KH. Follow-up in pros­tate cancer patients: which parameters arc necessary'! EurUrol 1999; 35(1}: 21-5.

5. /I ii :. /I . Molecular forms of prostate-specific antigen andtheir clinical significance. Urologe A 1995: 34(4): 275-82.

6. Lange PII, Winfield lfN. Biological markers in urologiccancer. Cance r 1987; 60(3 Suppl) ; 464-72.

7. d ·Shirbiny AM Prostat ic specific antigen . Adv Clin Chern1994; 31; 99-133.

8. MaIm J. Lilja II. Biochemistry of prostate specific anti­gen. PSA Scand J Clin Lab Invest Suppl 1995; 22 1;: 15- 22.

9. Diumandis P. New diagnostic app lications and physio­logical functions of prostate specific antigen. Sca nd J Cl inLob Invest Supp1 1995: 22 1: 105-1 2.

10. Honn KV. Are! A. Q chen YO, Chef ML Crissman JD.Forman JD. ct al. Prostate cancer - Old problems andnew approaches (Pan II. Diagnostic and Prognostic Mark­ers, Pathology and Biological Aspects) . Pathol Oncol Res1996; 2(3): 191-211.

I I. Sramev TA, Ekman PE, Blunkenstein MA, Cooper Elf.Kontturi M, Lilja II. et 011. Tumor markers . ConsensusConfe rence on diagnosis and prognostic parameters in lo­calized prostate cancer. Stokholm. Sweeden. May 12-13.1993. Sea nd J Urol Nephrol Suppl 1994 ; 162: 73-87.

12. elm TAt. Prostate-speci fic antigen in screening of prostatecancer. J Cli n Lab Ana l 1994; 8(5): 323-6.

13. Bostwick DG. Gleason grading of prostatic needle biop­sies. Correlation with grade in 316 matched prostatecto­mies. Am J Surg Pathol 1994; 18(8): 796-803.

14. Catatona \VJ. Stein AJ, Fair \VR. Grading errors in pro­static needle biopsies: relation to the accuracy of tumorgrude in predcting pelvic lymph node metastases. J Urol1982: 127(5}; 919-22.

15. Soh \VA, Grignon DJ. Prostate cancer: indicators ofegrcss lvencss. Eur Urol 1997; 32 Suppl J: 5-23.

16. Cookson MS. Fleshner NE. Soloway SAt Fair \YR. cs-.relatio n between Glcason score of needle biopsy and rJdi ·ca l prostatectomy specimen: accuracy and clinical impli­colions. J Urol 1997; 157(2); 559-62.

Crpaaa 454 BOJHOCAHIITETCKII nPEfJlEJI npoj4

17. Oesterling u: Jacobson 51. Chute CG. Guess n», Gir­man CJ. Panser LA. ct al. Serum prostate-specific antigenin a co mmunity- base d population of healthy men. Esrab­

lisment of age-specific reference ranges. lAMA 1993:270(7): 860-1.

18. Stamey TA. Yang N, Hay AR, Me Neal JE, Freiha FS,

Redwine E. Prostate-specific antigen as a serum markerfor adenocarcinoma of the prostate. N Eng! J Med 1987;3 17(15): 909-16,

19. Cersosimo RJ. Carr D. Prostate cancer: current andevolving strategies. Am J Health Syst Pharm 1996: 53(4):: 381- 96.

20. di Sant'Agnese PA. Neuroendocrine differentiation in pro­static carcinoma: an update. Prostate Suppll998; 8: 74-9.

21. Skrepet is K. Downas K. Kiminas E. Davilas E. Lykouri­

nas M. Clinical usefulness of free to total PSA in the de­tection of prostate cancer in men with total PSA of 2 10

4ng/ml and normal prostate digital rectal examination. JBUON 2001: 6: 83-5.

22. Otveri II. Cam K. Tarcan r. Turkeri L. Akdas A. Early di­agnosis of prostate canceramong 1181 patients attending anurology outpatient department. J BUON,2000: 5: 389-92.

23. Ozveti II. Cam K. Tarcan T. Turkeri L. Ala/asA. The roleof prostate specific antigen. Gleeson score. digital rectal ex­amination, and transrectal ultrasonography in the predictionof extracapsularprostate cancer. J BUON 2001: 6: 87-90.

24. Durkan CC. Greene DR. Diagnostic dilemmas in detec­tion of prostate Cancer in patients undergoing transreetal

ultrasound-guided needle biopsy of the prostate. ProstateCancer Prostatic Dis 2000: 3( I ): 13- 20.

25. Bru wer G. Heyns CF. Allen FJ. Influence of local tumorstage and grade on reliability of serum prostate -spec ific

antigen in predicting skeletal metastases in patients withadenocarcinoma of the prostate. Eur Urol 1999; 35(3):: 223-7.

26. Partin An'. Yoo J. Carter 118. Pearson JD. Chan OW.Epstein JI. et OIl. The use of prostate specific antigen.clinical stage. and Gleason score to predict pathologicalstage in men with localized prostate cancer. J Urol 1993;150(1): 11Q-4.

27. Oiveri H. Cam K. Tarcon T. Turkeri L. Akdas A. Sig nifl­

cance of free 10 total PSA ra tio in men with normal digilalrectal examination. normal transrectal ultrasonography.and intermediate total serum PSA levels. J BOUN 2001;6: 79- 82.

28. McNeal JE. Villers AA. Redwine EA . Freiha FS. Stamry

TA. Histologic differentiation. cancer volume. and pelviclymph node metastasis in adenocarcinoma of the prostate.

Cancer 1990; 66(6): 125-33.

29. Bluestein DL. Bostwick DC. Bergstrulh EJ. Oesterling JE.Eliminating the need for bilateral pelvic lymphadcncc­tomy in select patients with prostate cancer. J Urol 199-l;151(5): 1315-20.

30 . McNeal JE, Cohen RJ. Brooks JD . Role of cytologic cri­teria in the histologic diagnosis of Gleason grade I pro­static adenocarcinoma. Hum Path ol 200 I; 32(4): 441-6.

Radjc primljcn 5 XII 2002. god.

Abst r ac t

L:ivkovic S, Velickovic Lj, Kostov M, Stojanovic N. Vojnosanit Pregl 2003;60(4) : 449-454.

THE RELATION OF SERUM PSA AND GLEASON'S GRADE IN PATIENTSWITH PROSTACIC CARCINOMA

The prostatic adenocarcinoma is one of the most frequent malignant tumors of menover 50 years of age. It is distinguished by agressive clinical course and heteroge·neous multifocal hystomorphologic changes. PSA is the most reliable serum mar­ker in diagnostics and observation of prostatic carcinoma, and Gleason's system oftumor-diferentiation grading is generally accepted way of determining the hystologicgrade. Gleason's system is correlated with serum levels of PSA and with biologicalbehaviour of the tumor. We presented 40 patients with verified ACP in whom thelevel of serum PSA, Gleason's grade and score were compared. Highly significantCOrrelation was found between serum level of PSA and the differentation grade otthe tumor - Gleason's grade and score. Combinalion of PSA parameters andGleason's score enables correct estimation of turner's behaviour and correct thera­peutic protocole.

Key words : prostatic neoplasm s ; tumor markers , biological ;neoplasm staging ; prostate-specific anti gen,

Correspo ndence to: Siadana Zivkovic, Vojna bolnica, Odsek za patolosku anatomiju, 18000 Nls. Srbija i Crna Gora,+38118508849.