Upload
doanmien
View
232
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Nowotwory po przeszczepieniu nerki epidemiologia, rokowanie, leczenie
Alicja Dębska-Ślizień
Katedra i Klinika Nefrologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych
Gdański Uniwersytet Medyczny
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
1
deklaracja konfliktu interesów
dotycząca aktualnego wykładu
2
współpraca z firmami farmaceutycznymi zajmującymi
się lekami immunosupresyjnymi
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
Australia and New Zeland Dialysis and Transplant Registry
(ANZDATA)
US Scientific Registry of Transplant Recipients
Israel Penn Transplant Tumor Registry (IPPTR)
UK Transplant Registry
rejestry wielu innych krajów
dane o zachorowalności na nowotwory po transplantacji
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
3
SIR pokazuje o jaki procent lub ilokrotnie liczba obserwowanych przypadków jest wyższa lub niższa niż spodziewana
przykład:
60 obserwowanych przypadków/30 spodziewanych: SIR 60/30 = 2.0SIR 2 wskazuje na 100% wzrost obserwowanych przypadków
ryzyko zachorowaniaStandardized Incidence Ratio SIR
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
4
USRDS 2014przyczyny zgonów z funkcjonująca nerką
nowotwory są jedną z trzech najczęstszych przyczyn zgonów z funkcjonującą nerkąANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
5
Pilmore H et al. Transplantation 2010: 851–857
ANZDATAprzyczyny zgonów z funkcjonującą nerką
n = 2195 kidney transplant recipients who died between 1980 and 2007
stopniowy wzrost liczby zgonów z powodu nowotworu; jednoczesny spadek zgonów z powodu infekcji i CVD
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
6
nowotwory de novo 90 - 95%
nawrót nowotworu przebytego przed przeszczepieniem 5%
przeniesienie od dawcy <1%
nowotwory u chorych po przeszczepieniu nerki
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
7
ryzyko nowotworów (SIR) po transplantacji wzrasta kilkukrotnieróżni się w zależności od kraju w którym prowadzony jest rejestr
Chapman JR, et al. Cold Spring Harb Perspect Med 2013;3:a015677
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
8
Chapman JR, et al. Cold Spring Harb Perspect Med 2013;3:a015677
zapadalność na nowotwory u chorych LZ, dializowanych i przeszczepionychANZDATA
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
9
SCC 100x SCC:BCC 4:1 odwrotnie niż w ogólnej populacji
BCC 10x
Kaposi sarcoma 50x
Non-Hodgkin lymphoma 8x
nowotwory okolicy anogenitalnej (vaginal, cervical, vulval, anal, and penile) 4x
najczęstsze nowotwory
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
10
nonmelanoma skin cancer
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
11
non-Hodgkin lymphoma
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
12
rak piersi
rak gruczołu krokowego
nowotwory których częstość nie wzrasta
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
13
SIR dla niektórych nowotworów nie wzrasta (pierś, prostata) ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
14
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
15
Merkel cell carcinoma b rzadki w populacji ogólnej pojawia się po Tx
i osób z HIV (agresywny przebieg, przerzuty) + Merkel cell polyomavirus
w 80% guzów
niektóre nowotwory bardzo rzadkie w populacji ogólnej pojawiają się po Tx
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
16
The Hallmarks of Cancer
Hanahan D, et al. Cell 144, March 4, 2011
patologiczne klony komórkowe – otrzymują stałą stymulację, nie podlegają apoptozie,
unaczyniaja się, stale się dzielą i rozprzestrzeniają, są oporne na naturalne czynniki hamujące
wzrost ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
17
Hallmarks of Cancer: The Next Generation
An Emerging Hallmark: przeprogramowany metabolizm komórkowy Upośledzone rozpoznawanie i niszczenie komórek przez układ immunologiczny
Hanahan D, et al. Cell 144, March 4, 2011
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
18
297 pacjentów
62 – non ATG i 135 ATG
w okresie 32.8+/-53.5 dni 17 rozwinęło nowotwór
porównywalna przeżywalność bez nowotworu
Liczba CD8+T P=0.001niezależny czynnik ryzyka rozwoju nowotworu
Assessing the Risk of De Novo Malignancy in Kidney Transplant Recipients:Role for Monitoring of Peripheral Blood Lymphocyte Populations
Fernandez-Ruiz M, et al. Transplantation 2014,98, 5
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
19
Cobucci R et al Cancer Epidemiology 2012: e69–e73
SIR > 3 dla wszystkich typów nowotworów u chorych po transplantacji
HIV/AIDS vs pacjenci przeszczepieni
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
20
SIR w granicach 4 dla wszystkich typów nowotworów u chorych z HIV/AIDS
HIV/AIDS vs pacjenci przeszczepieni
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
21
w obu grupach HIV/AIDS i po transplantacji narządu wysokie ryzyko:
PTLD
mięsak Kaposiego
nowotwory skóry nie będące czerniakiem (NMSC)
nowotwory ano-genitalne
Hodgkin lymphoma
znaczenie zaburzeń funkcji układu immunologicznego w rozwoju nowotworów
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
22
ryzyko nowotworu rośnie z upływem czasy od Tx
jest większe niż w populacji ogólnej w tym samym wieku i tej samej płci
Buel JF, et al. Transplantation 2005;80: S254–S264
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
23
ANZDATA Registry Annual Report 2013, wszystkie nowotwory u chorych z funkcjonującą nerkę
0
5
10
15
% D
eve
lop
ing
Ca
nce
r
0 5 10
Years with Graft
45+ years
0-44 years
All CancersFunctioning grafts - Australia
ryzyko nowotworu rośnie wraz z wiekiem przeszczepionego
24
2014 ANZDATA Registry 37th Annual Report
0
5
10
15
20
25
30
%
3548 1855 4670-442095 970 19545-541883 676 10855-64662 216 2465+
Number at risk
0 5 10Years post transplant
65+
55-64
45-54
0-44
Age at transplant
Excludes patients with non-skin cancer pre-transplant
Incident transplant patientsAustralia 2002-2013
Cumulative incidence of non-skin cancer
n = 635 transplant recipients US (IPITTR)
n = 1,282,984 Surveillance, Epidemiology, and End Results US (SEER)
Miao Y et al. Transplantation 2009;87: 1347–1359
u pacjentów po przeszczepieniu rozpoznawano nowotwór o 6 do 13 lat wcześniej niż u pacjentów z populacji ogólnej
nowotwory pojawiają się u ludzi młodszych
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
26
u pacjentów po przeszczepieniu rozpoznawano nowotwór o 6 do 13 lat wcześniej niż u pacjentów z populacji ogólnej
Miao Y et al. Transplantation 2009: 1347–1359
nowotwory pojawiają się u ludzi młodszych
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
27
Malignancy-related mortality following kidneytransplantation is common
Farrugia D, et al. Kidney International (2013, 85, 1395–1403;
2001 – 2012 UK
19,103 chorych po transplantacji nerki
2085 zgonów 376 (18.0%) w przebiegu nowotworu
najczęstsze nowotwory :
chłoniak (18.4%),
nowotwór płuca (17.6%)
nowotwór nerki (9.8%)
Porównanie z populacją ogólną z nowotworami
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
28
częstość nowotworów w grupach wiekowych
Farrugia D, et al. Kidney International (2013, 85, 1395–1403;
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
29
ryzyko zgonu związanego z nowotworem w porównaniu do populacji ogólnej wzrastało z
wiekiem: < 50 (0.8%), 50–59 (2.5%), 60–69 (4.8%), 70–79 (6.5%) i > 80 lat (9.1%).ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
30
ryzyko zgonu z powodu nowotworu było większe u chorych z wywiadem nowotworu przed Tx (17.6% vs. 1.9%, P<0.001)
biorcy z nowotworem przed Tx najczęściej umierali z powodu RCC (9.5% vs. 0.2%, P<0.001
bez wywiadu
nowotworowego
z wywiadem
nowotworowym
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
31
stadium choroby w chwili diagnozy
przeżywalność chorych przeszczepionych z nowotworem
Miao Y et al. Transplantation 2009: 1347–1359
n = 635 transplant recipients US (IPITTR)
n = 1,282,984 Surveillance, Epidemiology, and End Results US (SEER)ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
32
stadium choroby w chwili diagnozy
znamiennie gorsza przeżywalność chorych przeszczepionych
Miao Y et al. Transplantation 2009: 1347–1359
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
33
analiza czynników rokowniczych w grupie przeszczepionych IPITTR i populacji ogólnej SEER
Miao Y et al. Transplantation 2009: 1347–1359
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
34
analiza czynników rokowniczych w grupie przeszczepionych IPITTR i SEER
Miao Y et al. Transplantation 2009: 1347–1359
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
35
ryzyko nowotworu u chorych po transplantacji nerki jest
większe niż w populacji ogólnej oraz przed i w czasie leczenia
dializami
ryzyko rośnie w raz z czasem od transplantacji
nowotwory pojawiają się u ludzi młodszych
wyniki leczenia są gorsze niż w porównywalnej populacji
ogólnej, zwłaszcza u starszych
fakty
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
36
nowotwory Australian=51
Nowa Zelandian=8
narządowe
NHL + HL jelito grubenerka
32
742
4
201
skóra
SCCmelanomaMerkel Cell
19
1243
4
31
zgony w przebiegu nowotworówAustralia i Nowa Zelandia 2008 rok
ANZDATA
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
37
duża inwazyjność nowotworów skóry SCC
Lott DG et al. Transplantation 2010: 683–687
n= 307 SCC (OTR: 153, control: 154) US
246 BCC (OTR: 123, control: 123) US
cechy SCC Tx kontrola
wiekgłęboka inwazja tkaneknaciekanie okolicy nerwów zajęcie węzłówprzerzutynawrót po leczeniuradioterapia/chemioterapia
581312573
99
70310241
zgon 3 1
naciekanie i tworzenie przerzutów charakteryzowało SCC u chorych przeszczepionych
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
38
rak płaskonabłonkowy (SCC)
fot. Imko-Walczuk B
wieloogniskowość zmianpojawianie się kolejnych ognisk po kilku miesiącach
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
39
tzw „transplant hand”
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
40
Joly J et al Transplantation 2010: 1224–1230
rogowacenie słoneczne (róg skórny) związane z dużym ryzykiem SCC
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
41
Joly J et al Transplantation 2010: 1224–1230
SCC 2 lata później
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
42
Allograft and Overall Survival of Patients with
Posttransplant Skin Cancer
CHRISTENSON LJ, et al. Dermatol Surg 2011;37:183–191
Organ Procurement and Transplantation Network/United Network for Organ
Sharing database 1996 - 2001
przeszczep nerki (n = 46,216),
przeszczep wątroby (n = 8,049)
przeszczep serca (n = 8,519)
obserwacja jedynie 5 lat od transplantacji
zapadalność na NMSC znacznie mniejsza niż w innych rejestrach
nerka (1.6%), mniejsze ryzyko utraty nerki (RR) = 0.55, p<.001) i zgonu
(RR = 0.55; po.001) w okresie 5 letniej obserwacji niż chorzy bez NMSC
wątroba (1.7%),
serce (6.7%) . ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
43
Defining the Clinical Course of Metastatic Skin Cancer in Organ Transplant RecipientsA Multicenter Collaborative Study
Martinez J-C, et al.. Arch Dermatol. 2003;139:301-306
n = 68 biorców różnych narządów
73 różne nowotwory skóry z przerzutami
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
44
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
45
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
46
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
47
stosowano wszystkie możliwe sposoby terapii ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
48
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
49
squamous cell carcinoma (n=58) vs non–squamous cell skin cancer (including Merkel
cell carcinoma, melanoma, malignant fibrous histiocytoma, atypical fibroxanthoma,
and spindle cel sarcoma; n=10) p=0.07
lepsze rokowanie w SCC niż innych nowotworach skóryANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
50
przeżywalność znamiennie gorsza u chorych z odległymi przerzutami lub uogólnioną chorobą w porównaniu z przerzutami regionalnymi oraz in transit; p<001
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
51
Średni czas od transplantacji do diagnozy pierwszego przerzutu
wynosił 10.7 lat.
Przerzuty pojawiały się po leczeniu guza pierwotnego –
konieczność radykalnego leczenia
Przerzuty pojawiały się wkrótce po leczeniu guza pierwotnego
średnio 1.4lat
Wniosek: Konieczna jest profilaktyka, wczesne i radykalne leczenie
oraz regularna kontrola po wystąpieniu pierwszego ogniska
Martinez J-C, et al.. Arch Dermatol. 2003;139:301-306
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
52
dlaczego częściej?
dlaczego inne typy nowotworów?
dlaczego bardziej agresywny przebieg i gorsze wyniki leczenia?
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
53
ryzyko nowotworów mających związek z infekcją wirusową
n = 175 732 1987-2008; US Scientific Registry of Transplant Recipients (bez NMSC)
58.4% Tx nerki
Engels EA et al. JAMA. 2011:1891-1901
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
54
onkowirusy
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
55
brodawki wirusowe HPV
Tx nerki: CsA, Aza, Pfot. Imko-Walczuk B
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
56
u chorego rozwinął się rak brodawkujący stopywysokozróżnicowana odmiana SCC
PCR-DNA HPV 6 i 11 w wycinkach
fot. Imko-Walczuk B
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
57
leczenie chirurgiczne, rapamycyna, imikwimod
fot. Imko-Walczuk B
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
58
zapadalność na PTLD po przeszczepieniu narządu ma silny związekz EBV
Petrara MR. et al.. Cancer Letters ■■ (2015) ■■–■■ in press
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
59
Association of Antibody Induction Immunosuppression With Cancer After Kidney Transplantation
Erin C. Hall, Transplantation 2015;99: 1051–1057
N = 111,857 biorcy nerek (1987–2009) USA
Oceniano adjusted incidence rate ratios (aIRR)
non–Hodgkin lymphoma (NHL)
nowotwór płuca
jelito grube i odbytnica
nowotwór nerki
nowotwór tarczycy
czerniak
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
60
Use of induction immunosuppression in kidney transplant recipients United States, 1987 to 2009
Erin C. Hall, Transplantation 2015;99: 1051–1057
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
61
związek indukcji alemtuzumab z tzw. virus-related cancers VRCs, szczególnie NHL
VRC: HPV-related cancers (cancers of the cervix, vagina, vulva, anus, penis,
oropharynx, and tonsil), Kaposi sarcoma, and liver cancerANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
62
związek przeciwciał poliklonalnych i alemtuzumab z tzw. non-virus–related cancers:
colorectal, thyroid, melanoma
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
63
Acute Rejection, T-Cell Depleting Antibodies, andCancer After Transplantation
Wai H. Lim, Transplantation 2014;97: 817Y825
Wniosek
AR wymagające stosowania przeciwciał poliklonalnych jest znamiennym, niezależnym
czynnikiem ryzyka nowotworów ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
64
T-cell-depleting antibodies remain a double-edged sword in the setting of transplantation and must be used judiciously to optimize patient outcomes.
Reddy UG and Danovitch DM. Nat. Rev. Nephrol. 10, 301–302 (2014); published online 8 April 2014; doi:10.1038/nrneph.2014.61
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
65
uszkodzenie nici chromosomalnych
zaburzenie podziałów komórkowych
hamowanie syntezy i naprawy DNA
defekt tzw. MMR (mismatch repair) - kumulacja mutacji
zaburzenie tzw. NER (nucleotide-excision repair) – naprawa „wytnij-wklej”
azatioprynapro – onkogenny
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
66
azatiopryna ma wpływ na powstawanie klonów komórek z wadliwym
MMR
prawidłowy proces MMR warunkuje naprawę uszkodzeń indukowanych
przez promieniowanie UV
mechanizm działania azatioprynypro-onkogenny - sumowanie czynników ryzyka
fot. Alicja Dębska-ŚlizieńANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
67
Effect of Immunosuppression for Primary Renal Disease on the Risk of Cancer in Subsequent Renal Transplantation: A Population-Based Retrospective Cohort Study
Hibberd a,D, et al. Transplantation 2013;95: 122Y127
n = 5970 biorców nerki Australia
przeszczepionych w latach 1982 i 1997 obserwowanych do 2007.
dane porównane z populacją ogólną porównywalną pod względem wieku,
płci rodzaju nowotworu uzyskane z narodowych rejestrów
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
68
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
69
Przedtransplantacyjna IS z powodu chorób nerek zwiększa ryzyko nowotwory ok. anogenitalnej u kobiet,
rak piersi, NHL, noowtwory ukłądu moczowego z wyjątkiem RCC (p<0.001).
Pacjenci powinni być o tym fakcie in formowani ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
70
Risk of cancer in retransplants compared to primary kidney transplants in the United States
Kalil RS,et al. Clin Transplant 2015 DOI: 10.1111/ctr.12601
N = 109 224 pierwsza transplantacja (wiek śr. 46lat)
N = 6621 retransplantacja (wiek śr.40lat)
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
71
RCC znamiennie częściej u chorych retransplantowanych IRR 2.03
Ogólne ryzyko nowotworu nie różniło się pomiędzy grupami
Zwiększone ryzyko RCC – tłumaczone obecnością acquired cystic kidney disease ,u
chorych dłużej leczonych NZ i czasem spędzonym na dializie w oczekiwaniu na
retransplantację
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
72
Immunosuppression and Multiple Primary Malignanciesin Kidney-Transplanted Patients: A Single-Institute Study
Santangelo ML. Hindawi Publishing Corporation BioMed Research International Volume 2015, Article ID 183523, 8 pages http://dx.doi.org/10.1155/2015/183523
n =1200 chorych Włochy
lata 1980 - 2012
77/1200 rozwinęło nowotwór
24/77 jednocześnie wiele nowotworów
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
73
współwystępowanie nowotworów
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
74
rozpoznanie nowotworu skóry może być
wskaźnikiem siły immunosupresji
powinno uczulać na możliwość
wystąpienia kolejnego, nawet narządowego
nowotworu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
75
nowotwór nerek własnych i dróg moczowych
grupy ryzyka:
tworzenie torbieli i torbielowatość nabyta ACKD i złośliwa
transformacja komórek torbieli
nefropatia analgetyczna
po leczeniu cyklofosfamidem
nefropatia arystocholowa
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
76
transformacja nowotworowa w torbieli chorego z ACKD
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
77
częstość występowania nowotworu w nerkach własnych/przeszczepionej
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
78
Moon A, et al. Transplantation Proceedings, 47, 1840e1844 (2015)
Renal Cell Cancer in a European Regional Renal Transplant Population: Is There a Role for
Immediate Native Renal Radiological Surveillance Before and After Transplantation?
2002 – 2014 UK; n = 1386 pacjentów; n = 19(1.4%) RCC w tym 2 w przeszczepie
5 (26.3%) rozwinęło RCC w okresie pierwszych 6 m-cy od Tx czas pomiędzy badaniem obrazowym a Tx wynosił 3.5 roku u 13/19 chorych 6 chorych nie miało badania obrazowegoANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
79
Wnioski
zidentyfikowano nowotwory szybko po transplantacji
prawdopodobieństwo, że były obecne przed transplantacją
znaczenie badań obrazowych nerek własnych przed i po transplantacji
Moon A, et al. Transplantation Proceedings 2015 , 47, 1840.
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
80
The High Rate of de novo Graft Carcinomas in Renal Transplant Recipients
Viart L, et al. Am J Nephrol 2013;37:91–96
1989 -2012; n=1,037 France n= 62 nowotwory w tym 7 w przeszczepie ( 3:4 m/f); wiek 54 (25.1–78.9) lat
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
81
nowotwór w przeszczepionej nerce
Wnioski zwiększone ryzyko de novo graft cancer znaczenie wykonywania USG nerki przeszczepionej wczesna diagnoza warunkuje doby wynik leczenia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
82
De novo Renal Cell Carcinoma in a Kidney Allograft with Focus on Contrast-Enhanced Ultrasound
Pichler R, et al.: Urol Int 2014;93:364–367
zastosowanie contrast-enhanced ultrasound (CEUS) u 41 letniego chorego z trudnym do zdiagnozowania guzem nerki przeszczepionej CT scan nie wyjaśnił etiologii guz (3.0-cm papillary RCC type 2, pT1a) został usunięty, funkcja nerki zachowana
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
83
*Wong G et al. Nephrol Dial Transplant 2011: 1729–1739Collett D et al. Am J Transplant 2010: 1889–1896
regularne USG (1x/rok)
w przypadku nefropatii analgetycznej , po leczeniu cyklofosfamidem i w nefropatii arystocholowej izalecana cystoskopia i badanie ogólne moczu
korzystne dla chorych ale globalnie koszty nie przekładają się na tzw. zyski*
zalecane badania kontrolne
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
84
funkcja nerki
jakie jest ryzyko odrzutu po obniżeniu lub odstawieniu immunosupresji
czynniki zależne od nowotworu
typ nowotworu stadium zaawansowania histopatologicznego i klinicznego
przewidywana terapia p/nowotworowa
czy zależny od immunosupresji
czynniki zależne od pacjenta
postępowanie po rozpoznaniu nowotworu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
85
modyfikacja leczenia immunosupresyjnego
zmniejszenie IS
modyfikacja IS
odstawienie azatiopryny (nowotwory skóry SCC/BCC)
konwersa do mTOR: np. miesak Kaposiego, BCC, SCC
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
86
Campistol J et al. Nephrol Dial Transplant 2007: i36–i41
clinical guidance on PSIs in post-transplant malignancies
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
87
Opinion and Hypothesis Section Mammalian target of rapamycin inhibition after solid organ transplantation:can it, and does it, reduce cancer risk?
Bhata M eta al. Clin Transplant 2015: 29: 654–663
This review will reveal how the biochemistry of the mTOR
pathway, as it pertains to chemoprevention, can support a
clinical role for mTOR inhibitors in the prevention of
malignancies, recurrent or de novo, after solid organ
transplantation in selected patients.
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
88
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
89
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
90
Reductions in immunosuppression after haematological orsolid organ cancer diagnosis in kidney transplant recipients
Hope ChM, et al. Transplant International 2015
wszyscy biorcy z lat 1990-2012 z rozpoznaniem nowotworu
87 KTR rozwinęło nowotwór (7.3% z n = 1189)
30 nowotwory hematologiczne
57 nowotwory narządów litych (SOC)
38% of KTR miało przerzuty
23 z 87 (26%) KTR zmarło w czasie 6 m-cy od rozpoznania
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
91
zmiany IS w grupie z redukcją
55 chorych miało zmienianą IS a w >50% redukcję lub odstawienie 1 lub więcej leku
19 IS bz
2/36 (6%) AR leczone SM; redukcja lub odstawienie nie pogorszyło funkcji nerki
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
92
rokowanie
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
93
17 KTR z redukcją lub odstawieniem leku 17 IS bzśredni czas przeżycia 3.5 vs 8.7 lat w grupie bez redukcji P = 0.038
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
94
nowotwory de novo 90 - 95%
nawrót nowotworu przebytego przed przeszczepieniem 5%
przeniesienie od dawcy <1%
nowotwory u chorych po przeszczepieniu nerki
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
95
ANZDATA Registry Annual Report 2013, wszystkie
nowotwory u chorych z funkcjonującą nerkę
Recipients with prior cancer and developed cancer recurrence following first transplant
All cancers (n, %) 23 (100)
Colorectal 1 (4.4)
Urinary tract (bladder) 7 (30.4)
Female genitourinary 3 (13.0)
Melanoma 3 (13.0)
Lung -
Haematological 2 (8.7)
Prostate -
Breast 6 (26.1)
Oral 1 (4.4)
nawrót nowotworu rozpoznanego przed transplantacją
96
pacjenci z aktywną, nieleczoną chorobą nowotworową nie
powinni być przeszczepieni
czas pomiędzy skutecznym leczeniem a zgłoszeniem zależy od
staging/grading nowotworu
zalecenia
The CARI Guidelines – Caring for Australasians with Renal Impairment 2011ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
97
98
karencja po wyleczeniu nowotworu pęcherza moczowego
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
bez karencji
bezobjawowy rak nerki (<7 cm, (T1N0M0)
rak pęcherza (CIS powierzchowny)
rak szyjki macicy (in situ)
nieprzerzutujący, nieczerniakowy rak skóry
rak gruczołu krokowego (mikroskopowy)
The CARI Guidelines –Caring for Australians with Renal Impairment, 2011
rak pęcherza moczowego
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
99
minimum 2 lata
inwazyjny rak pęcherza moczowego
guz Wilmsa,
stopień A i B jelito grube
chłoniaki
rak gruczołu krokowego
in situ melanoma
rak jądra
rak tarczycy
rak piersi in situ
The CARI Guidelines –Caring for Australians with Renal Impairment, 2011Canadian Society of Nephrology
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
100
101
przypadki z powierzchownym nie inwazyjnym rakiem – nie
wymagają karencji; wymagają regularnej kontroli
cystoskopowej po KTx
rak inwazyjny - nawroty i śmiertelność sięgają 36%
należy wyraźnie oddzielić
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
minimum 2 lata
inwazyjny rak pęcherza moczowego
guz Wilmsa
rak gruczołu krokowego (II stopień zaawansowania)
stopień A i B jelito grube
rak piersi in situ
chłoniaki
in situ melanoma
rak tarczycy
rak jądra
The CARI Guidelines –Caring for Australians with Renal Impairment, 2011Canadian Society of Nephrology
karencja po wyleczeniu melanoma
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
102
103
in situ melanoma czerniak złośliwy
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
minimum 5 lat
zaawansowany szyjki macicy
objawowy rak nerki
stopień C jelito grube
II stopień raka piersi
czerniak
The CARI Guidelines –Caring for Australians with Renal Impairment, 2011Canadian Society of Nephrology
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
104
nowotwór może nawrócić
105
informacja do przekazania pacjentowi
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
106
organ liczba transplantacji
nowotwór w wywiadzie nawrót po transplantacji
n % n %
nerka 65 999 1 358 2.1 31 2.3
serce 18 954 561 3 16 2.8
razem 84 953 1919 2.3 47 2.4
OPN/UNOS 1994-2003
częstość nawrotów nowotworów występujących przed transplantacją
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
Cancer-Specific and All-Cause Mortality in Kidney Transplant Recipients With and Without Previous Cancer
Viecelli AK, et al. Transplantation 2015;00: 00–00
ANZDATA n = 21,415 przeszczepionych w latach 1965 - 2012, 2840 (13%) rozwinęło nowotwór
2760 (97.2%) rozwinęło 1 nowotwór, 23 (0.8%) nawrót, a 57 (2%) drugi pierwotny nowotwór
n= 2840
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
107
1 = nowotwór po Tx 2 = nawrót nowotworu 3 = kolejny pierwotny nowotwór
prawdopodobieństwo przeżycia bez zgonu w wyniku nowotworu
Viecelli AK, et al. Transplantation 2015;00: 00–00
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
108
porównywalne prawdopodobieństwo przeżycia
1 = nowotwór po Tx 2 = nawrót nowotworu 3 = kolejny pierwotny nowotwór
Viecelli AK, et al. Transplantation 2015;00: 00–00
Chorzy z wznową nowotworu lub drugim pierwotnym nowotworem po transplantacji mają podobną przeżywalność jak pacjenci z pierwotnym nowotworem po transplantacji ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
109
nowotwory de novo 90 - 95%
nawrót nowotworu przebytego przed przeszczepieniem 5%
przeniesienie od dawcy <1%
nowotwory u chorych po przeszczepieniu nerki
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
110
Spanish National Transplant Organization lata 1990-2006
5.8 dawców z nierozpoznanym nowotworem na 1000 dawców
155 biorców otrzymało narząd i 5 z nich rozwinęło nowotwór (6.4%)
przeniesienie 2.2/10 000 transplantacji
UNOS Renal Transplant Registry lata 1994-2000
4 dawców z nowotworem na 10 000 dawców
przeniesienie nowotworu 1.3/10 000 transplantacji
Danish Registry dane z 27 lat
od 1.3 % dawców z nowotworem pobrano narządy
2/1000 dawców
OPTN/DTAC USA, Danish Registry, Italian National TCR (CNT),
IPITTR, MALOTY Germany ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
111
Chapman JR, et al. Cold Spring Harb Perspect Med 2013;3:a015677
nowotwory które uległy kiedykolwiek przeniesieniu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
112
Donor Cancer Transmission in Kidney Transplantation: A Systematic Review
Xiao D, et al. American Journal of Transplantation 2013; 13: 2645–2652
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
113
nowotwór nerki – 20 (19%)
czerniak - 18 (17%)
chłoniak – 15 (15%)
nowotwór płuca - 9 (9%)
najczęściej przenoszone nowotwory
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
114
n = 91 dawców przeniosło nowotwór do 104 biorców
dawcy żywi - 16, dawcy zmarli - 75
dawcy z nowotworem i potwierdzoną transmisją
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
115
czas do rozpoznania nowotworu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
116
w wielu przypadkach diagnoza w momencie stwierdzania przerzutów
70 (67%) usunięcie nerki po zaprzestaniu IS
postępowanie po rozpoznaniu nowotworu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
117
najgorsza u chorych z czerniakiem i nowotworem płuca <50% przeżyło >24m-ce
najlepsza z rakiem nerki >70% przeżyło przynajmniej 24m-ce
przeżywalność biorców
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
118
Nalesnik MA, E. S. Woodle ES, J. M. DiMaio JM et al. American Journal of Transplantation 2011; 11: 1140.
częstość przeniesienia oceniana na podstawie tzw.transmission events/organ transplants from donor with specific tumor
ryzyko przeniesienia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
119
minimalne
ryzyko
przeniesienia
< 0.1%
BCC
SCC (bez przerzutów)
rak szyjki macicy in situ
rak krtani (vocal cord carcinoma)
rak pęcherza moczowego (noninvasive papillary carcinoma ToNoMo)
(narządy inne niż nerki)
rak tarczycy (solitary papillary <0.5cm), minimally invasive follicular
carcinoma <1.0cm)
usunięty pojedynczy <1.0cm renal cell carcinoma, dobrze zróżnicowany
(Fuhrman 1-2)
minimalne ryzyko przeniesienia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
120
0.1-1% usunięty pojedynczy renal cell carcinoma >1.0 cm ≤2.5 cm, dobrze
zróżnicowany (Fuhrman 1–2)
low grade CNS tumor (WHO grade I or II)
pierwotny CNS (mature teratoma)
rak tarczycy (solitary papillary thyroid carcinoma, 0.5–2.0 cm, minimally
invasive follicular carcinoma, thyroid, 1.0–2.0 cm)
nowotwory (non-CNS) leczone z >99% prawdopodobieństwem
wyleczenia i z co najmniej 5 letnim okresem obserwacji
niskie ryzyko przeniesienia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
121
1-10% rak piersi (brest cancer stage 0 i.e. carcinoma in situ)
rak jelita grubego (Colon carcinoma stage 0 i.e. carcinoma in situ)
usunięty pojedynczy renal cell carcinoma T1b (4–7 cm) dobrze
zróżnicowany (Fuhrman 1–2) stage I
nowotwory (non-CNS) leczone z 90-99% prawdopodobieństwem
wyleczenia i z co najmniej 5 letnim okresem obserwacji
pośrednie ryzyko przeniesienia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
122
>10% czerniak rak piersi (breast carcinoma >stage 0 (proces aktywny nowotwór) rak jelita grubego (colon carcinoma >stage 0 (proces aktywny nowotwór) kosmówczak (choriocarcinoma) guzy CNS (każdy z zastawkami, leczone chirurgicznie, napromienianiem, z przerzutami poza CNS, po powikłanych biopsjach) guzy CNS WHO grade III or IV białaczki, chłoniakiwywiad: czerniaka, białaczki, chłoniaka, raka płuca (small cell), guza neuroendokrynnego
każdy wywiad nowotworowy nowotworu poza CNS z 1)niewystarczającym okresem obserwacji aby przewidzieć przebieg, 2)uznawany za niewyleczony, 3)z prawdopodobieństwem wyleczenia < 90%nowotwór z przerzutami mięsak rak płuca (stages I–IV) rak nerki (renal cell carcinoma >7 cm or stage II–IV) nowotwór neuroendokrynny (small cell/neuroendocrine carcinoma)każda lokalizacja aktywny niewymieniony nowotwór
wysokie ryzyko przeniesienia
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
123
Gonadotropina kosmówkowa (βHCG)
poziomy powinny być określone u kobiet w wieku rozrodczym z wywiadem
nieprawidłowości miesiączkowania lub poronień. βHCG jest czułym
wskaźnikiem rozwoju kosmówczaka
u młodych mężczyzn dodatni wynik βHCG (niezależnie od poziomu ponieważ
zdrowy mężczyzna w żadnej sytuacji nie produkuje choriongonadotropiny)
może świadczyć o obecności raka jądra.
oznaczanie markerów nowotworowych u dawcy
Stanowisko Grupy Roboczej Polskiego Towarzystwa TransplantacyjnegoANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
124
ryzyko przeniesienia nowotworu u chorych po transplantacji
nerki jest niewielkie
konsekwencje przeniesienia są dla biorcy bardzo poważne
fakty
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
125
późne nawroty w melanoma tłumaczone są tzw. stanem uśpienia nowotworu
(mikroprzerzuty lub pojedyncze uśpione komórki (circulating tumor cells - CTCs)
zdolność do dawania przerzutów do praktycznie wszystkich narządów i tkanek
u większości biorców melanoma objawia się w przeszczepionym narządzie i w
formie rozsianych przerzutów, rzadziej jedynie w przeszczepie.
Aguirre-Ghiso JA. Nat Rev Cancer 2007; 7: 834. Townson JL, Chambers AF.. Cell Cycle 2006; 5: 1744.
czerniak
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
126
13 dawców narządów (z wywiadem melanoma, uznanych za wolnych od nowotworu w
chwili poboru), narządy przeszczepiono 28 biorcom 1,2
u 6/10 z dawców postawiono diagnozę pierwotnego guza mózgu lub ICH jako przyczyny
zgonu, w czasie autopsji rozpoznano przerzuty melanoma
do transmisji czerniaka doszło u 21 biorców (75%), z których 13 (62%) zmarło na skutek
rozsiewu czerniaka.
czas do rozpoznania 2.5 - 42 miesięcy (średnio 10.5 m-ca).
chorzy, którzy przeżyli poddali się nefrektomii, zaprzestano leczenia immunosupresyjnego
oraz stosowano chemioterapię i immunoterapię
Buell JF, Beebe TM, Trofe J, et al. Donor transmitted malignancies. Ann Transplant 2004; 9: 53–56.
Penn I. Malignant melanoma in organ allograft recipients. Transplantation 1996; 61: 274.ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
127
Strauss i wsp. podsumowali inne dostępne w piśmiennictwie opisy
przeniesienia melanoma w sumie 24 biorców- narządy od 12 dawców
większość dawców zmarła wyniku krwawienia mózgowego
w tym podsumowaniu jedynie pięciu biorców przeżyło; ci, u których
wykonano nefrektomię, zaprzestano immunosupresji i zastosowano
chemio/immunoterapię
Strauss DC, Thomas JM. Lancet Oncol 2010; 11: 790.
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
128
1. FISH (fluorescence in situ hybridization) - w przypadku różnicy w płci pomiędzy
dawcą i biorcą ta metoda wskazuje na obecność pary chromosomów płciowych XX
lub XY w małej biopsji z guza.
2. Microsatelite allelic analysis - metoda pozwala na odróżnienie materiału
genetycznego za pomocą oceny polimorfizmu genetycznego powtarzalnych
sekwencji DNA.
3. CGH (comparative genomic hybridization) - metoda pozwala na równoległe
porównanie wszystkich chromosomów w genomach guza i przeszczepionego
narządu.
wskazane jest potwierdzenie pochodzenia DNA guza od dawcy dwiema metodami
metody określenia pochodzenia nowotworu
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
129
protekcję przeciw infekcjom wirusowym (np. szczepienia HBV i HPV)
działania edukacyjne zmniejszające ekspozycję na czynniki środowiskowe
(e.g., leki, palenie papierosów, UV)
programy wczesnego wykrywania podobnie jak w populacji ogólnej (np.
kontrola ginekologiczna, urologiczna, tarczyca, USG, RTG kości, kolonoskopia)
kwalifikacja do Tx godnie z zasadami chorych z nowotworem w wywiadzie
kwalifikacja dawcy z uwzględnieniem ryzyka transmisji nowotworu
przemyślana IS
podsumowując warto mieć na uwadze
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
130
Cosmai L, et al..Nephrol Dial Transplant (2015) 0: 1–5ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
131
dziękuję
ANZDATA Registry Annual Report
2013, wszystkie nowotwory u
chorych z funkcjonującą nerkę
132