Norveki jezik

,

Norveki jezik

Norsk

[nk] ( ) [nsk] ( )

5

o Norveki jezik

( )

639-1 no

639-2 nor

639-3

: .

Norveki jezik (norveki: norsk /nok/) je sjevernogermanski jezik indo-evropskog porijekla koji se preteno govori u Norvekoj. Jezik govori oko 4,5 miliona ljudi u Norvekoj i oko milion ljudi van Norveke. Norveki jezik postoji u dvije slubene pisane varijante: knjievni jezik (norveki: bokml) i novonorveki (norveki: nynorsk). Osobe koje govore vedski i norveki obino razumiju jedni druge bez veih problema. Ovo vai u malo manjoj mjeri i za osobe koje govore danski i norveki. Pisana knjievna varijanta norvekog je skoro identina pisanom danskom.

1 Istorija

2 Klasifikacija jezika

3 Fonetika i izgovor

4 Varijante pisanog norvekog

o 4.1 Knjievni norveki i dravni norveki o 4.2 Novonorveki i visokonorveki o 4.3 Zajedniki norveki

5 Dijalekti

6 Vidi jo 7

Istorija

Norveki jezik vue svoje porijeklo iz sjevernogermanskog jezika (takoe poznat i pod imenima skandinavski i nordijski) koji se govorio na prostoru Skandinavskog poluostrva u

prvih hiljadu godina nove ere. Skandinavski jezik se danas moe vidjeti u formi runa na prostoru itave Skandinavije. Ovaj jezik je se vremenom podjelio na dvije podgrupe zapadnonordijski (norveki: norrnt) i istononordijski. Iz zapadnonordijskog su se s vremenom razvili norveki, islandski i farski dok su se iz istononordijskog razvili vedski i danski.

Dolaskom hrianstva u Skandinaviju u 10. vijeku rune se prestaju koristiti i u upotrebu dolazi latinica. Ime koje se koristi za jezik koji se u ovo vrijeme govori i pie na podruju Norveke je staronorveki (norveki: Gammelnorsk). Ovaj jezik je potpuno identian sa jezikom koji se u isto vrijeme govori i pie na podruju Farskih ostrva i Islanda.

Dolazkom kuge u 13 stoljeu veina pismenih govornika ovog jezika umire i sa njima nestaje staronorveki kao pisana varijanta jezika. Tekstovi pisani poslije kuge su u pravilu pisani mjeavinom vedskog, danskog i staronorvekog. Ovaj pismena varijanta jezika se oznaava kao srednjenorveki (norveki: mellomnorsk). Unijom izmeu Norveke i Danske i reformacijom (konvertovanjem iz katolianstva u protestantizam) danski postaje zvanino koriena pisana varijanta norvekog jezika. Na Farskim ostrvima i na Islandu se nastavlja upotreba srednjenorvekog koji se kasnije razvija u zasebne jezike: islandski i farski. Norveki, islandski i farski jezik se raunaju kao zasebni jezici od 15. vijeka. Uvoenjem danskog kao pisane varijante norvekog jezika u norveki jezik ulaze mnoge pozajmice iz njemakog i danskog jezika.

Kada je Norveku preuzela vedska 1814. godine, poinje diskusija o pisanoj varijanti norvekog jezika koja bi se razlikovala od danskog. Ova diskusija je izazvala podjelu javnosti na dva djela. Jedan dio je elio da se novi pisani norveki bazira na dijalektima koji nisu bili pod uticajem danskog jezika. Najglasniji zagovornik ove ideje je bio norveki prosvetitelj Ivar Aasen. Ova varijanta pisanog norvekog je u 1929. godini zvanino dobila ime novonorveki. Drugi dio javnosti podravao je ideju da se u danski pisani jezik koji se koristio u Norvekoj postepeno uvode norveke rijei i izbacuju danske. Ovaj dio javnosti je bio predvoen prosvetiteljom Knud Knudsenom. Ova varijanta norvekog jezika se prvobitno nazivala dravni norveki (norveki: riksml) da bi u 1929. godini dobila svoje zvanino ime knjievni norveki.

U 20. vijeku Norveka drava pokuava da ujedini novonorveki i knjievni norveki u jednu varijantu pisanog norvekog pod imenom zajedniki norveki (norveki: samnorsk). Velike reforme jezika su provedene 1917, 1938. i 1959. Zajedniki norveki nailazi na otpor u velikom djelu javnosti i drava odustaje od ovog projekta sredinom 1960-ih godina. Danas su obje varijante pisanog jezika zvanine.

Od 1952. godine jezik je regulisao Norsk sprknemnd. U 1972. godini reguliranje jezika je

preuzeo Norsk sprkrd.

Klasifikacija jezika

Na karti se moe vidjeti raspostranjenost razliitih germanskih jezika u Evropi u 10. vijeku. Crvena boja predstavlja oblasti u kojima se govorio zapadnonordijski. Narandasta boja predstavlja oblasti u kojima se govorio istononordijski dok zelena i ljubiasta boja predstavljaju ostale germanske jezike.

Norveki jezik je dio grupe jezika poznatih pod imenom indoevropski jezici. Indoevropski jezik se s vremenom razvio u razliite grupe jezika migracijom stanovnitva koje je prvobitno govorilo ovaj jezik. Germani su poetkom nove ere govorili protogermanski jezik koji se sa vremenom podjelio u tri grupe; zapadno-, istono- i sjevernogermanski. Sjevernogermanska grupa se kasnije razgranava u norveki, danski, vedski, islandski i farski jezik.

Ovi skandinavski jezici se klasifikuju u dvije grupe: zapadnonordijsku (ili

zapadnoskandinavsku) grupu i istononordijsku (ili istonoskandinavsku) grupu. Klasifikacija se bazira na fonolokim promjenama iz sjevernogermanskog jezika. Naprimjer rije most se u istononordijskim jezicima zove bro dok se ista rije zove bru u zapadnonordijskim jezicima. Islandski, farski i norveki jezik pripadaju zapadnonordijskoj grupi dok vedski i danski pripadaju istononordijskoj grupi. Ova klasifikacija nije relevantna za norveki jezik kao cjelinu zbog toga to granica izmeu ove dvije fonetske grupe djeli norveki na dva djela. Dijalekti norvekog koji se govore na jugoistoku Norveke pripadaju istononordijskoj grupi dok ostatak norvekih dijalekata pripada zapadnonordijskoj grupi.

Fonetika i izgovor

U norvekom jeziku postoje velike varijacije u izgovoru izmeu razliitih dijalekata. U norvekom kao i u drugim skandinavskim jezicima postoji relativno veliki broj vokala. Za razliku od mnogih drugih evropskih jezika u norvekom jeziku ton sa kojima se rijei izgovoraju moe predstavljati razliku izmeu dva znaenja iste rijei. Drugi jezici u Evropi u kojima takoe postoje tonalne razlike su srpski (bosanski, hrvatski, crnogorski), vedski, slovenaki i estonski.

Varijante pisanog norvekog

Norveki jezik postoji u dvije slubene pisane varijante: knjievni norveki (norveki: bokml) i novonorveki (norveki: nynorsk). Za konzervativnu varijantu knjievnog norvekog se koristi ime dravni norveki (norveki: riksml). Takoe postoji konzervativna vrsta novonorvekog pod imenom visokonorveki (norveki: hgnorsk).

Veina norvekog stanovnitva (85% - 90%) koristi knjievni norveki. Broj korisnika novonorvekog je dostigao vrhunac za vrijeme Drugog svjetskog rata kada je prema procjenama jedna treina stanovnitva koristila tu varijantu pisanog norvekog jezika. Od zavretka Drugog svjetskog rata ovaj broj je opao na sadanjih 10% - 15%.

Knjievni norveki i dravni norveki

Knjievni norveki jezik je baziran na danskoj knjievnoj tradiciji. Razlog ovome je danska dominacija u Norvekoj i status danskog jezika kao zvaninog jezika u Norvekoj od srednjeg vijeka. Kao posljedica ovoga razlike danas izmeu pisanog danskog i knjievnog norvekog su minimalne. Ove razlike su uvedene sredinom 19. vijeka kada je Knud Knudsen (1812 - 1859) zapoeo reformaciju norvekog jezika.

U ovo vrijeme jezik je bio poznat pod imenom dravni norveki. 1928. jezik je zvanino preimenovan u knjievni norveki. Izmeu 1917. i 1965. u Norvekoj je zvanini program drave bio ujedinjenje dvije pisane varijante norvekog u jednu. Ova ujedinjena varijanta je poznata kao zajedniki norveki. Pod uticajem ove politike u knjievni norveki su uvedena neka pravopisna pravila iz novonorvekog. Danas ime dravni norveki se koristi za pravopis prije reformi iz poetka prolog stoljea dok se ime knjievni norveki koristi za varijantu jezika u kojoj su reforme uvedene.

Novonorveki i visokonorveki

Novonorveki je druga slubena pisana varijanta norvekog jezika. Nastao je veinom radom Ivara Aasena izmeu 1842. i 1873. godine. Cilj jezika je bio da bude protivtea "danskom" norvekom koji se govorio od strane gradskog stanovnitva i bogatijih slojeva norvekog drutva.

Za vrijeme norveke politike stvaranja zajednikog norvekog u novonorveki su uvedena neka od pravila iz knjievnog norvekog. Novonorveki u kojem ove reforme nisu uvedene naziva se visokonorveki (hgnorsk).

Zajedniki norveki

Zajedniki norveki je varijanta norvekog jezika koja je trebala da nastane spajanjem knjievnog norvekog i novonorvekog. Plan norveke drave za stvaranje ove varijante pisanog jezika je danas slubeno odbaen.

Dijalekti

Norveki jezik je prepoznatljiv po relativno velikim razlikama izmeu razliitih dijalekata i velikom broju istih. Razlike izmeu dijalekata se obino pripisuju velikim geografskim razdaljinama izmeu stanovnitva i planinskom miljeu koji je ranije ograniavao kontakt izmeu ljudi. Specijalno za norveki jezik je da su dijalekti u dananjici dobili jak poloaj

kako u zvaninim tako i u nezvaninim situacijama. Standardni dijalekt postoji ali nije dovoljno rairen i vezan je za knjievno norveki. Ovaj standarizirani dijalekt se govori samo u provinciji stlandet.