Naučno-tehnološka revolucija-pdf-

Naučno tehnološka revolucija i ljudski rad

1

1. Naučno-tehnološka revolucija

Nova naučno-tehnološka revolucija predstavlja kvalitativni preobražaj proizvodnje,

zasnovan na pretvaranju nauke u pokretačku snagu društveno-ekonomskog razvoja. Svaka

razvijena država savremenog sveta teži da u XXI veku postane tehnološki lider.

Modernizacija proizvodnje u uslovima naučno-tehnološke revolucije odvija se u šest

pravaca:

- Primena elektronike – koja podrazumeva mikroelektronik, svetlosnu elektroniku,

lasersku tehniku, audivizuelne uređaje i brz razvoj informatike. Kao lideri izdvajaju se

SAD, Nemačka, Japan, Rusija, Kina, Koreja...

- Kompleksna automatizacija – koja podrazumeva razvoj robotike i automatsko

upravljanje proizvodnjom. Lideri su Japan, SAD, Rusija, Nemačka, Švedska, Italija...

- Razvoj atomske energetike – korišdenje alternativnih izvora energije: solarne,

geotermalne, eolske... Lideri u tome su: SAD, Rusija, Francuska, Japan,

- Proizvodnja novih materijala – gde spadaju optička vlakna, super tanki hemijski

materijali za opremu u elektronici, medicini, zatim razni sintetički materijali, novi

metali (barijum, litijum, titan), keramički kompozitni materijali...

- Primena biotehnologije – to znači korišdenje određenih bakterija, mikroorganizama i

genetskog inžinjeringa za proizvodnju lekova, unapređenja poljoprivrede,

uništavanja otpada...

- Kosmizacija – proizvodnja kosmičkih i aviokosmičkih uređaja, u čemu prednjače SAD,

Japan, Rusija...

Pored novih tehnologija usavršavaju se i tradicionalne delatnosti. U granskoj strukturi

industrije, danas vodeda uloga pripada prerađivačkoj industriji. Nove grane industrije

elektronizacija, automatizacija, biologizacija proizvodnje, inžinjering materijala i druge,

zauzimaju i do 50-60% ukupne industrijske proizvodnje najsavremenijih zemalja. Najnovije

tehnologije zapošljavaju najstručniji kadar iz mikroelektronike, proizvodnje računarske tehnike,

robotike, proizvodnji alata i opreme, atomskoj i kosmičkoj proizvodnji, na taj način nastaju

bezljudne tehnologije čija se proizvodnja uglavnom zasniva na automatskoj, robotizovanoj

proizvodnji. Na taj način se postepeno prelazi u postindustrijsko, informatičko društvo. U

zemljama koje su ved u ovoj fazi, dve tredine stanovništva ved radi samo u tercijalnom sektoru.

Zato kažemo da se radi o procesu tercijalizacije delatnosti, dolazi do intenzivnog procesa

prestruktuiranja svetske proizvodnje.

Međutim, industrija još uvek predstavlja pokretačku snagu razvoja. Prelazak iz agrarne u

industrijsku proizvodnju trajao je dva veka, a prelazak iz industrijske u postindustrijsku fazu


2

odvija se veoma brzo, svega nekoliko decenija. Tendencije daljeg razvoja jesu u pravcu

stavljanju akcenta na zaposlenost u tercijalnom sektoru ili sektoru usluga, a smanjivanju broja

zaposlenih u primarnom i sekundarnom sektoru. Te tendencije su najviše izražene u SAD-u,

Japanu, zemljama EU. Zbog toga kažemo da su te zemlje ved stupile u postindustrijsku epohu.


3

2. Sociološko odreženje naučno-tehnološke revolucije

Naučno tehnološka revolucija, kao složena društvena pojava, postaje sve više predmet

savremenih naučnih istraživanja u kojima učestvuju brojni istraživači različitih stručnih I idejnih

opredeljenja; što je, svakako doprinelo kompleksnom sagledavanju I proučavanju nastanka,

structure I razvoja naučno-tehnološke revolucije. I to, ne samo iz oblasti prirodnih I društvenih

nauka, ved I one koje određujemo kao psihološko-logičke I kibernetske nauke, jer one

osvetljavaju tehničke, ekonomske, organizacione, sociološko-psihološke kibernetske I mnoge

druge aspekte naučno-tehnološke revolucije.

Sociološki pristup u sagledavanju odnosa naučno-tehnološka revolucija – ljudsko

društvo, iako veoma složen, omogudava da se u celosti analiziraju društveni procesi I društveni

odnosi, koji proističu iz ove relacije I koji se dalje ugrađuju u splet ostalih društvenih pojava.

Sociologija, dalje, nastoji da otkrije sve bitne karakteristike naučno-tehnološke revolucije

kao globalne društvene pojave. U stvari, sociologija otkriva uzročno-posledičnu povezanost

naučno-tehnološke revolucije sa složenom strukturom društvenih pojava I to, kako na mikro,

tako I na makrosocijalnom nivou.

Radi socioloske analize uticaja naučno-tehnološke revolucije na društvo I ljudski rad,

potrebno je I njeno pojmovno određenje. Smatramo da se pod pojmom ‘naučno-tehnološka

revolucija’ podrazumeva, pre svega, radikalni prevrat u nauci I njenoj svestranoj primeni u

društvenoj proizvodnji, tako da nauka postaje neposredna I univerzalna proizvodna snaga

društva, što uslovljava promene I u sadržaju I u karakteru rada, kao I u položaju I ulozi coveka u

procesu rada I društvu uopšte.1 Dalje, revolucija u nauci I energetici, sredstvima komunikacije I

transporta, primena automatizacije I kibernetike u procesu proizvodnje, radikalno su izmenili

strukturu I karakter proizvodnih snaga društva u kojima nauka dobija sve značajnije mesto.

Nastupanje nauke kao glavne proizvodne snage društva, naučno je anticipirao Marks u

svom delu “Grundrisse der Kritik der politischen Ekonomie”. On smatra da tek takav društveni

razvitak, gde nauka ima glavno mesto, omogudide ostvarenje istinskog bogatstva I slobodnog

razvoja individualnosti. Ove Marksove anticipacije, zbog svoje aktuelnosti, podstakle su

razmišljanja da naučno-tehnološka revolucija ima u njima svoje teorijske osnove.

Nastanak naučno-tehnološke revolucije vezujemo za početak primene atomske energije,

a to je 1945. godina kada je bačena prva atomska bomba. Kao što je symbol industrijske

revolucije bila mašina radilica, tako I naučno-tehnološka revolucija ima svoj simbol, a to je

1 J.D.Bernal – “Science of Science” (London, 1966.)


4

elektronski računar koji je konstruisan 1946. god. Drugi veliki događaj koji je omogučio

nastajanje naučno-tehnološke revolucije, jeste postavljanje kibernetske teorije 1947. god. čiji je

tvorac Norbert Viner.

Naučno-tehnološka revolucija podrazumeva da bududnost čovečanstva zavisi od

primene nauke I modern tehnologije, I to kako one pozitivne primene, tako I one negativne,

koja se ogleda u zloupotrebi naučno-tehnoloških dostignuda. Zbog toga I raste značaj

sociološkog proučavanja uticaja naučno-tehnološke revolucije na savremeno drustvo kako

bismo uočili pozitivne ili negativne strane naučno-tehnološkog razvoja, ali I saznali mogude

alternative u izboru odgovarajudeg naučno-tehnološkog razvoja, kao bitne komponente

ukupnog socijalnog razvoja.

Smatra se da sociologija mora da sagledava naučno-tehnološku revoluciju kao društvenu

pojavu koja ima civilizacijski značaj. Dakle, ovde nije samo reč o pretvaranju nauke u

neposrednu proizvodnu snagu društva, ved da se radi o univerzalnoj društvenoj pojavi.

Zahvatanjem svih društvenih oblasti, gde se misli na društveno-ekonomske odnose, područje

ljudskog rada I radne snage, nacionalne odnose u globalnim razmerama, način života ljudi,

socijalnu strukturu društva, urbanu I ruralnu sredinu, naučno I umetničko stvaralaštvo, naučno-

tehnološka revolucija predstavlja osnovu civilizacijskih promena, čija suština započinje u oblasti

ljudskog rada, zatim kroz promene u načinu života I rada parcijalnih I globalnih društvenih

grupa.

Naučno-tehnološka revolucija, kao višedimenzionalna socijalna pojava, predmet je

istraživanja I brojnih posebnih sociologija koje proučavaju specifične uticaje naučno-tehnološke

revolucije na pojedine društvene pojave, a preko njih I na društvo u celini. Tu spadaju

sociologija rada, sociologija zaštite na radu, sociologija organizacije, sociologija masovnih

komunikacija, urbane I ruralne sociologije, sociologija kulture, sociologija morala… Ali, ipak je

ona primarni predmet izučavanja sociologije rada, jer su promene u proizvodnim snagama

društva uslovljene naučno-tehnološkom revolucijom, kao I promene u sadržaju I karakteru

ljudskog rada, u stvari, osnova drugih promena u društvenoj strukturi. Brojni praktični problem

koji se pojavljuju u procesu rada u uslovima primene naučno-tehnoloških dostignuda, ukazuju

da ustanovljavanje zakonitosti na relaciji naučno-tehnološka revolucija – ljudski rad – ljudsko

društvo, ima I širi, teorijsko-metodološki I neposredno-praktični aspect I značaj.


5

3. Socijalne implikacije naučno-tehnološke revolucije

Kako sociologija utvrđuje, naučno-tehnološka revolucija je pojava koja donosi novi

kvalitet, pre svega u primarnoj sferi društvenog života I rada, dakle, u ekonomskoj osnovi

društva, ali se poput plime širi na sve društvene pojave zahvatajudi I najdalje segmente

društvenog polja, kao što je umetnost, na primer.

Naučno-tehnološka revolucija doprinosi razrešenju niza protivurečnosti u savremenom

društvu, kao na primer, smanjivanju jaza između fizičkog I intelektualnog rada, stvaranju vedih

količina I novih vrsta materijalnih dobara za zadovoljavanje novih ljudskih potreba, ali ne

nezavisno od društveno-ekonomskih prilika savremene epohe. Ova revolucija predstavlja krunu

naučno-tehnološkog progresa, koji započinje sa prvom I drugom industrijskom revolucijom,

obuhvatajuči I niz prethodnih tehničko-tehnoloških promena.

Osnovna karakteristika našeg doba je u eksplozivnom razvoju nauke I tehnike, čija

veličanstvena, ali I zastrašujuda mod gotovo da nema granice. U svom dosadašnjem razvoju

ljudsko društvo nikada nije bilo u položaju da bude toliko zavisno od razvoja nauke I tehnike,

kao što danas jeste. Naučno-tehnološka revolucija prožima sve sfere društvenog života I rada

savremenog društva. Po svojoj dubini uticaja I širini zahvatanja, sigurno je da je naučno-

tehnološka revolucija univerzalna društvena pojava, koja zbog toga ima I svoje brojne

implikacije.2

Radovan Rihta, čehoslovački sociolog I grupa drugih cociologa okupljenih na istraživanju

ljudskih I društvenih posledica naučno-tehnološke revolucije, osnovu za krupne promene u

savremenom društvu nalaze u:

- Novom polozaju čoveka u strukturi proizvodnih snaga društva;

- Smanjivanju tradicionalnog, neposredno proizvodnog rada i

- Delovanju nauke kao univerzalne neposredne proizvodne snage.

Promene u ekonomskim odnosima u uslovima naučno-tehnološke revolucije povezuju

se sa širim socijalnim promenama, a promene su u osnovnoj masi rada I u položaju raznih

oblasti ljudske delatnosti, stvaranje tehničkih mogudnosti za prevazilaženje podele rada na

fizički I umni, izvršilački I upravljački rad, razvoj procesa emancipacije čoveka, promene u

položaju obrazovanja, nauke I culture, podizanja nivoa života ljudi u najopštijem smislu.

U najširem smislu, naučno-tehnološka revolucija može imati pozitivne - konstruktivne I

negativne – destruktivne implikacije. Obe vrste daju savremenom dobu posebna obeležja,

2 Rihta R. I saradnici, Civilizacija na raskršdu, “Komunist”, Beograd 1972.god.


6

sadržanih u činjenici složenog društvenog progresa ali I višestrukih opasnosti od uništenja

civilizacije. Sprečiti korišdenje informacione tehnologije za nicanje novih autoritarnih I

totalitarnih sistema, zasnovanih na dirigovanoj ljudskoj svesti I opštoj kontroli ljudskog života,

predstavlja osnovnu savremenu istraživačku temu ovih nauka.

Specifičnost dostignuda naučno-tehnološke revolucije je u tome što se one mogu

humano upotrebiti, kao na primer u zameni I presađivanju ljudskih organa, za očuvanje zdravlja

I produženje života ljudi, podizanju životnog standard, povedanju ljudskih saznanja, podizanju

obrazovanja, formiranju novih ljudskih potreba, razvoju novih vrsta umetnosti I td; ali I

iskoristiti u destruktivne svrhe kao na primer za upravljanje ljudskim ponašanjem I reakcijama

uz pomod hemijskih sredstava, usavršavanjem hemijskih I atomskih sredstava za ubijanje ljudi,

za upotrebu elektronskih računara za klasifikovanje priuvatnih razgovora ili prisluškivanje.


7

4. Dinamizam kao obeležje naučno-tehnološke revolucije

Bitna odlika naučno-tehnološke revolucije je njena velika dinamičnost, tj. brza promena

naučno-tehnoloških dostignuda I njihova brza primena u praksi.

Dinamizam, koji je kao nikada do sada prisutan u savremenom društvu, toliko je izražen, da

sve više od posledice postaje jedan od činilaca koji dalje pospešuje razvoj naučno-tehnološke

revolucije.

Dinamizam u primeni naušno-tehnoloških dostignuda može nam ilustrovati skradivanje

vremena potrebnog za praktičnu primenu nekog naučno-tehnološkog otkrida:

- Za primenu fotografije bilo je potrebno da prođe čitavih 112 godina;

- Za primenu telefona bilo je potrebno 56 godina;

- Za primenu radia 35 godina;

- Za proizvodnju televizora, taj period je 12 godina;

- Za proizvodnju tranzistora 5 godina, a

- Za primenu integralnih kola samo 3 godine.

A ovaj trend de se u bududnosti još više ubrzati.

Dinamizam kao obeležje naučno-tehnološke revolucije ogleda se u brzoj primeni načina

života ljudi u savremenom društvu. Ta dinamičnost ljudi I sredstava, u vremenu I prostoru void

sve vedem društvenom zbližavanju. Ono omogudava vedu razmenu naučnih I kulturnih tekovina,

koje postaju dostupne svim ljudima sveta. Na taj način ljudi dolaze u situaciju da budu ne samo

korisnici, več I stvaraoci novih kulturnih vrednosti u najširem smislu te reči. Ljudska vrsta u

svojoj istoriji, kao nijedna druga vrsta, stvorila je veličanstvene piramide, gigantske

melioracione sisteme, umetnička dela savršene lepote, stvorila je I mašinu koja zamenjuje

čoveka u teškim fizičkim poslovima. Ljudska vrsta nikada nije brže menjala svet u kome živi, kao

što je promenila njegovu sliku u poslednjih nekoliko decenija. Taj uticaj brzih promena

prvenstveno se izražava preko narastanja modernih proizvodnih snaga. Sve te promene koje su

obeležile razvoj savremene civilizacije, uzrokovane su pre svega promenama u oblasti ljudskog

rada, gde se funkcija čoveka u procesu rada u sve vedoj meri prenose na sredstva za rad.

Naučno-tehnološka revolucija je izmenila I ljudske predstave o vremenu I prostoru u

svim sferama života I rada ljudi. Luis Mamford, smatra da glavna mašina modernog indutrijskog

doba začetog sa primenom parne mašine, nije parna mašina, ved upotreba sata, apstraktno

vreme postal je novi medij egzistencije koje sada reguliše I same organske funkcije, čovek jede

ne onda kada je gladan, ved onda kada ga opominje sat, čovek ide na spavanje ne onda kada je


8

umoran, ved kada to odobri sat.3 Stoga možemo tvrditi da je najdublja promena koju je izazvala

savremena naučno-tehnološka revolucija, upravo, promena u tempu promena.

Ovo je u isto vreme I ogroman izazov ljudskoj vrsti kojoj je trebalo 475000 godina da

izvede poljoprivrednu revoluciju, da čovek-lovac postane čovek- zemljoradnik. Ali joj je zato bilo

potrebno samo 25000 godina da dođe do industrijske revolucije, a u svemirsko doba

čovečanstvo je stiglo za samo 150 godina. Tempo promena savremenog društva je strahovito

brz, zbog čega je nužno rešavati pitanja prilagođavanja ljudi takvom tempu. Skradivanje trajanja

radnog vremena je jedna od značajnih socijalnih implikacija naučno-tehnološke revolucije u

proizvodnji. Sa porastom produktivnosti rada, mogudnost skradivanja radnog dana se povedava.

Tendencija povedanja fonda vanradnog vremena omogudava svestrani razvoj radnikove ličnosti.

Ovaj problem se danas javlja zbog raznih devijantnih pojava koje se javljaju kao rezultat

dekadentnog korišdenja slobodnog vremena.

Vrlo snažno u građanskom društvu se razvija sindikalni pokret koji pitanju radnog

vremena posveduje značajnu pažnju. Danas, ved postoje zahtevi (na primer u SAD) za

tridesetdvočasovnu radnu nedelju. Razvoj proizvodnih snaga u poslednja dva veka, kao I razvoj

radničkog pokreta, učinila su da se radon vreme radikalno smanji.

3 Charles R. Walker, moderna tehnologija i civilizacija, “Naprijed”, Zagreb, 1968.


9

5. Promena u potrebama kao obeležje naučno-tehnološke revolucije

Porast I promena structure ljudskih potreba je takođe proizvod razvoja modernih

proizvodnih snaga. Porast životnog standard I promene u strukturi potreba ljudi su međusobno

uslovljene pojave. Naročito su promene prisutne u strukturi potreba. Primarne potrebe se

uglavnom zadovoljavaju u kvantitativnom pogledu, dok de sa tehničkim napretkom I

promenama tradicionalnih shvatanja kod pojedinih naroda, dodi do zadovoljenja ovih potreba I

u kvalitativnom pogledu. Sekundarne potrebe doživljavaju svoj ekplozivan rast sa razvojem

modern industrijkse proizvodnje. Primena električne energije, razvoj televizije, sredstva

saobradaja, a danas sve više I računarske tehnike za kudnu upotrebu, čine ogromnu skalu

društvenih potreba, koje sa porastom standarda ljudi teže da budu zadovoljene. S napretkom

nauke I tehnike, treba očekivati ogroman razvoj sekundarnih potreba posebno u kvalitativnom

pogledu.

Porast je prisutan I kod tercijarnih ljudskih potreba su koje obuhvataju obrazovanje I

vaspitanje, zdrvstvenu I socijalnu zaštitu, kulturu I umetnost. Situacija je donekle specifična

zbog posebnih karakteristika tercijarnih potreba koje su vezane za pojedinačnu ličnost.

Produktivnost rada je kod zadovoljenja ovih potreba u sporijem rastu od drugih, zbog čega je I

cena za njihovo zadovoljenje znatno viša.

Uticaj naušno-tehnološke revolucije je različit u odnosu na razne sektore ljudske

delatnosti. Primarni sector (poljoprivreda) po nekim istraživanjima ima prosečan tehnički

napredak, sekundarni sector (industrija) nagli, a tercijarni (usluge) vrlo nizak tehnički napredak.

Situacija se u poslednjoj deceniji radikalno izmenila, tako da je danas vrlo dinamičan I tercijarni

sector. Civilizacijske promene u oblasti structure društvenih delatnosti, proizvod su, upravo,

naušno-tehnološke revolucije. Te se promene iskazuju kroz primarne, sekundarne I tercijarne

delatnosti, a naročito kroz razvoj novih, kvartarnih delatnosti.

Kvartarne delatnosti su vezane za zadovoljenje novih čovekovih potreba koje nastaju u

takozvanom postindustrijskom društvu, a odnose se na delatnosti koje služe razvijanju

svestranih ljudskih potencijala. U skladu sa ispoljavanjem stvaralačkih sposobnosti ljudi,

naročito izvan procesa rada ( čitanje, pisanje, sviranje, turizam, lov, razvoj umetnosti, sport….).

Negativna gledišta su da mašine lišavaju ljude posla, da tehnologija oduzima ljudima

privatan život, da je moderna tehnologija postala samostalna I da se izmakla ispod ljudske

kontrole, da tehnologija potiskuje individualnost I oduzima ljudima dostojanstvo, kao I da

tehnologija vodi tehnokratskom društvu I birokratskoj državi. Analiza ovih prigovora ukazuje na


10

ocigledno preterivanje zastupnika takvih gledišta. Međutim određena povedana mogudnost

zloupotrebe nauke i tehnologije sigurno da postoji, kako je ved i rečeno.

Prigovor da moderna tehnologija oduzima ljudima individualnost i dostojanstvo, ta

optužba mora da se podeli na dve glavne pritužbe:

- Tehnologija dehumanizuje čoveka time što njegov radni život organizuje tako da on

bude besmislen i dosadan i time što dopušta da mašina određuje tempo rada;

- Tehnologija rađa birokratiju velikog obima, koja na pojedince gleda kao na brojeve ili

na bezimene jedinice, čija je jedina funkcija da budu obrađeni u sistemu, poput

računskih kartica.

Očigledno je da pristalice ovih prigovora zanemaruju najmanje dva momenta. Prvi je da

su moderna naučno-tehnološka dostignuda umnogome olakšala rad. Drugi moment je

previđanje društveno-istorijskih okvira upotrebe modern tehnologije, koji se reflektuje u oblasti

ljudskog rada kao proces izgradnje novog karaktera rada.

Narastanje humanističkih tendencija u procesu rada, kao talas koji osvaja sve prostore

ove planete neminovno unosi i nove sadržaje, nove vrednosti ljudskom radu i životu. Otuda je

humanizacija naučno-tehnološke revolucije i demokratizacije društva preduslov opstanka i

progresa savremene civilizacije.


11

6. Sociologija globalnih društvenih promena u “svetu rada”

Procesi ekonomske globalizacije i naučno-tehnološkog razvoja modernog društva utiču

na krupne promene u svetu rada koje se bitno razlikuju od obeležja rada epohe industrijskog

društva.

Proučavajudi naučno-tehnološku revoluciju kao socijalnu pojavu u savremenom društvu,

sociologija rada je u teorijskom i u praktičnom pogledu aktuelizovala pitanja sadržaja i karaktera

ljudskog rada. Istraživanje sadržaja i karaktera rada dugo je bilo zanemarivano u ekonomsko-

socijalnoj literaturi. Polazedi od promena u ljudskom radu koje nastaju ne samo usled prodora

naučno-tehnoloških dostignuda, več i zbog promene društveno-ekonomskih odnosa u kojima se

odvija proces rada, povedan je i značaj razmatranja karaktera rada i njegove dijalektičke

povezanosti sa sadržajem rada. Prva je determinanta karaktera rada upravo sadržaj rada, a

druga jesu društveno-ekonomski odnosi u kojima se odvija proces rada. S toga su naučno-

tehnološka revolucija i procesi ekonomske globalizacije, u određenim društveno-ekonomskim

uslovima, najznačajnija snaga promena u sadržaju i karakteru rada.

Mogudnost humanizacije sadržaja rada i oslobađanja karaktera rada nisu samo u

tehničkoj primeni savremenih naučno-tehnoloških dostignuda, ved i u razvijanju takvih

društvenih odnosa, koji de omoguditi da se naučno-tehnološki i socijalno-ekonomski razvoj

usmere ka visokim civilizacijskim društvenim vrednostima i ciljevima.

Bitan zadatak u sociološkom proučavanju globalnih društvenih promena u sferi rada je

sagledavanje i analiziranje pojavnih oblika promena u sadržaju i karakteru rada u savremenom

društvu nastalih pod uticajem naučno-tehnološke revolucije i procesa globalizacije. To su

promene u odnosima između umnog i fizičkog rada, promene u odnosima proizvodnog i

neproizvodnog rada, promene u kvalifikacionoj i obrazovnoj strukturi radnika i kao određene

socio-psihološke implikacije na radu u savremenoj proizvodnji.

Promene u sferi rada reflektuju se u oblasti podele rada, kroz transformaciju odnosa

između fizičkog i umnog rada i između proizvodnog i neproizvodnog rada. Osnovna tendencija

razvoja odnosa u procesu rada u uslovima primene automatskih i kibernetskih sistema

proizvodnje je u pomeranju radnika iz proizvodnje ka zadacima pripreme proizvodnje, kontrole,

održavanja, projektovanja i programiranja. Naučno-tehnološka revolucija je uticala na

smanjivanje udela teškog i iscrpljujudeg rada u ukupnom fondu društvenog rada na smanjivanje

protivurečnosti između umnog i fizičkog rada i na zamenjivanje viskokvalifikovanog ručnog rada

automatskom proizvodnjom.


12

Može se redi da naučno-tehnološka revolucija humanizuje fizički rad, ali da ne ukida u

potpunosti potrebu za ovim radom. Najznačajnija promena je, upravo, u smanjivanju

protuvurečnosti između umnog i fizičkog rada. Tendencija smanjivanja ovih razlika je u

kulturnom i tehničkom osposobljavanju ljudi i njihovom novom društveno ekonomskom

položaju. Suština promena u tom smislu sastoji se u porastu uloge umnog rada u društvu i

transformaciji fizičkog rada. Ova se integracija u proizvodnji na automatskim linijama izražava

kao kombinacija radnih funkcija u procesu rada, tj. u obavljanju funkcija upravljanja kao i

izvršnih funkcija – rad programera, operatera, rad na podešavanju i održavanju…

Smanjivanje jaza između fizičkog i umnog rada pored toga što predstavlja tendenciju

humanizacije rada označava i razvoj procesa oslobađanja rada, odnosno, promenu karaktera

rada.

Porocesi intelektualizacije rada utiču i na menjanje shvatanja pojmova proizvodnog i

neproizvodnog rada u smislu proširenja pojmova proizvodnog rada i na one sadržaje rada, koji

ne rezultiraju neposrednim stvaranjem materijalnih dobara.

U savremenom društvu sredstva za proizvodnju, posebno u oblasti visokih tehnologija

potiskuju čovekov rad iz neposrednog proizvodnog procesa. Razvoj i primena automatizacije,

kibernatizacije, hemizacije i drugih naučnih dostignuda, oslobađaju čoveka funkcije ‘točkida’ u

proizvodnom procesu, nudedi mu kvalitrativno novi položaj kreatora i vladara proizvodnog

sistema. Promene na području rada u savremenom društvu koje konstatuje sociologija, a koje

su rezultanta naučno-tehnološkog razvoja i procesa globalizacije označavaju i nastanak novog

‘kvaliteta’ rada, odnosno šire nastajanje novog ‘kvaliteta’ radnog života.

Novi postmoderni megatrendovi u sferi rada su:

- Trendovi kompjuterizacije rada, s informatičkim tehnologijama kao ključnim;

- Trendovi razmasovljavanja proizvodnje koja je prilagođena zahtevima specifičnim

klijentima;

- Trendovi profesionalizacije rada;

- Trendovi prevladavanja otuđenosti rada redukcijom iznuđenog i nametnutog rada i

širenjem dobrovoljnog rada, van-tržišnog rada u neprofitnim organizacijama, kao i

angažovanjem ljudi u permanentnom obrazovanju, rekreativnim aktivnostima…

- Trendovi istiskivanja ljudi sfere rada i pretvaranja postmodernih društava u ljudske

zajednice gde oni koji rade čine sve izrazitiju manjinu.

Razmatranja promena u svetu rada u savremenom društvu, namede potrebu da se

ukaže in a određene socijalno-psihološke posledice koje se pojavljuju u procesu rada. Primena

automatizacija i kibernetizacije procesa proizvodnje pored neospornih pozitivnih tekovina, nosi

i određene problem čije rešavanje ima i širi društveni značaj. Ukazuje se in a činjenicu da je


13

čovek ne samo prirodno ved i psihičko i društveno bide. Ova saznanja se sve više uvažavaju jer

ona imaju i svoj neposredno-praktičan smisao, koji se ogleda u mogudnostima koja pruža

humanizacija rada.

Socio-psihološke posledice korišdenja modern tehnike ispoljavaju se na više načina, a

proizilaze pre svega iz nužnosti koordinacije rada na različitim radnim mestima, potrbe

formiranja novog tipa radne ekipe, znatnog povedanja pažnje, povedane pokretljivosti radnika i

gubljenje klasičnog statusa identiteta.

Globalne društvene promene utiču na tendencijske promene u sferi ljudskih resursa,

prema istraživanjima poznatih sociologa Dzeremi Rifkina, Ričarda Hola i Alena Keja. Kako navodi

sociolog Bolčid nastaju:

- Nova sektorska pomeranja radne snage, od sekundarnog ka tercijarnom, odnosno

od tercijarnog ka kvartarnom sektoru (finansije, konsultantske, projektantske is l

usluge),

- Uspostavljanje novog vida podele rada po modelu polu-zanimanja, delimičnog

zaposlenja rada, rad po potrebi,

- Ponovno vezivanje mesta rada i mesta življenja, kudni rad,

- Nestajanje novovekovnih razgraničenja rada i Nerada, jer određene vrste rada

dobijaju u mnogo čemu karakter igre,

- Rast uloge obrazovanje za sve vidove rada,

- Feminizacija rada, vede učešde žena u sferi rada,

- Internacionalizacija rada uspostavljanjem transnacionalnih, multinacionalnih

kompanija unutar kojih zaposleni menjajudi radna mesta često menjaju i države

življenja i

- Zamenjivanje konfliktnih relacija između aktera rada.

Smanjuju se konflikti različitim privremenim ili trajnim koalicijama i kolaboracijama, koje

regulišu suprotstavljene akcije pojedinih aktera bez poništavanja njihovog identiteta,

uvažavanjem njihovih posebnih potreba kao i interesa šire društvene celine.


14

Zaključak

Globalne društvene promene u sferi rada, prouzrokovane naučno-tehnološkom

revolucijom i ekonomskom globalizacijom, svoju konkretizaciju ispoljavaju u različitim

transformacijama kvalifikovane i profesionalne strukture ljudskih resursa. Savremena

proizvodna sredstva, nastala kao rezultat ne samo kompjuterizacije i automatizacije u industriji,

ved i usavršavanjem u svim oblastima ljudskog rada, uslovila su odvijanje dvostrukog

društvenog procesa: s jedne strane procesa iščezavanja teškog ručnog fizičkog rada i s druge

strane, radikalne transformacije postojedih i nastajanje novih profesija.

Opšte obeležje takvih promena na području radne snage je u zahtevu za angažovanjem

kadrova širih kvalifikacionih profila. U skladu sa takvim tendencijama raste i značaj

intelektualnog rada. Porast učešda i značaja intelektualnog rada u savremenom društvu,

označava svojevrsnu intelektualizaciju rada, podižudi nivo profesionalnih znanja kadrova i

povedavajudi njihov profesionalni dinamizam. Stoga je imperative našeg vremena, upravo,

nastupanje kadrova širokog obrazovnog i kvalifikacionog profila.


15

Literatura

1. Markovid, D., Sociologija rada, Prosveta, Niš, 2001.

2. Bolčid, S., Svet rada u transformaciji, Plato, Beograd, 2003.

3. Hafner. P., Sociologija, Ekonomski fakultet, Niš, 2007.

4. Hafner, P., Kitanovid D., Globalne društvene promene i problemi tranzicije, Ekonomski

fakultet, Niš, 1997.

5. Lajovid D., Vulid M., Tehnologija inovacije, Ekonomski fakultet, Podgorica, 2010.

6. Internet

Documents

Naučno-tehnološka revolucija-pdf-