MỘT VÀI KINH NGHIỆM THỰC HIỆN MỘT SÔ BÀI … · Web viewHàng năm, học sinh bậc trung học cơ sở tham dự các kỳ thi tuyển chọn học sinh giỏi cấp

Huongdanvn.com –Có hơn 1000 sáng kiến kinh nghiệm hay

THÍ NGHIỆM HÓA HỌCBẬC TRUNG HỌC CƠ SỞ - NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN QUAN TÂM

VÀ THỰC TRẠNG

I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

1.1. Thực trạng của đề tài:Qua thực tiễn quản lý, giám sát và theo dõi chuyên môn về bộ môn hóa học bậc

trung học cơ sở, chúng tôi nhận thấy: việc dạy học và biểu diễn thí nghiệm trên lớp của giáo viên và việc tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm thực hành tại lớp học đã đạt những thành quả nhất định. Tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế cần phải khắc phục và bổ sung. Sau đây là những mặt đã làm được và chưa làm được:

a. Những mặt làm được:- Nhìn chung, giáo viên thực hiện giảng dạy trên lớp, bám sát theo đúng

chương trình chuẩn kiến thức, kỹ năng của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Thực hiện đầy đủ các bài dạy trên lớp, các bài thí nghiệm thực hành của học sinh. Nhiều giáo viên có kỹ năng làm thí nghiệm biểu diễn thuần thục, đạt kết quả tốt. Giáo viên biết cách tổ chức và quán xuyến lớp học, đồng thời chú ý đến tất cả các đối tượng học sinh và đã phát huy được tư duy độc lập, sáng tạo của học sinh. Học sinh chủ động khám phá, tìm tòi và lĩnh hội kiến thức một cách khoa học.

- Nhiều trường học có đủ cơ sở vật chất, như: phòng học, phòng thí nghiệm, phòng học bộ môn, có đủ hóa chất, dụng cụ, thiết bị phục vụ cho việc dạy và học. Hàng năm, học sinh bậc trung học cơ sở tham dự các kỳ thi tuyển chọn học sinh giỏi cấp tỉnh về thí nghiệm thực hành, về olempic về toán học, anh văn đạt được nhiều giải cao.

- Đội ngũ giáo viên không ngừng học tập nâng cao trình độ chuyên môn. Có kinh nghiệm trong việc hướng dẫn học sinh về kỹ năng làm thí nghiệm một cách có hiệu quả, đảm bảo cho các thí nghiệm của giáo viên và các em học sinh được thành công, qua đó đã tạo cho các em tin tưởng vào khoa học, hứng thú hơn trong quá trình học tập, kỹ năng làm thí nghiệm thực hành của học sinh qua từng bài thực hành, từng học kỳ, từng năm ngày càng hoàn thiện, học sinh ngày càng ham thích hơn trong việc thực hành thí nghiệm, nhất là chất lượng môn học qua từng năm được nâng lên rõ rệt.

- Mở các lớp tập huấn về chuyên môn; làm đồ dùng thí nghiệm; tổ chức Hội thi giáo viên dạy giỏi cấp trường, cấp huyện và tham gia các kỳ hội thi giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh.

- Bồi dưỡng học sinh giỏi cấp trường, cấp huyện, thị xã, thành phố, Tuyển chọn học sinh tham dự các kỳ thi tuyển học sinh giỏi cấp tỉnh và cấp quốc gia…

1


Có được những thành quả nói trên là nhờ sự nổ lực của các cấp quản lý giáo dục và sự cố gắng vươn lên của các thầy, cô giáo trong giảng dạy và sự say mê học tập không biết mệt mỏi của các em học sinh thân yêu.

b. Những mặt chưa làm được: Bên cạnh những mặt tích cực đã đạt được, tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế

nhất định. Nội dung chúng tôi cần chú trọng nghiên cứu sau đây là những mặt chưa làm được thuộc về lĩnh vực thí nghiệm Hóa học bậc trung học cơ sở:

- Các trường ở các vùng miền khác nhau trong phạm vi toàn tỉnh thực hiện các thí nghiệm hóa học biểu diễn và thí nghiệm thực hành cho học sinh chưa đồng đều.

- Cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, phòng học bộ môn còn thiếu. Dụng cụ, hóa chất, thiết bị thí nghiệm ở một số trường còn thiếu hoặc chưa có. Nhiều thí nghiệm biểu diễn giáo viên và thí nghiêm thực hành của học sinh chưa thực hiện đầy đủ.

- Vẫn còn một số ít giáo viên chưa năng động, chưa tích cực trong chuyên môn, chưa say sưa về thí nghiệm biểu diễn và thí nghiệm thực hành. Có mấy nguyên nhân và lý do sau đây:

+ Một số trường vẫn còn thiếu phòng thí nghiệm về thí nghiệm thực hành hóa học. Các buổi thí nghiệm thực hành phải làm trên phòng học (lớp học lý thuyết);

+ Hóa chất, dụng cụ, thiết bị thí nghiệm ở trong phòng thí nghiệm còn thiếu nhiều, chưa gây hứng thú cho người dạy và người học;

+ Để chuẩn bị cho một tiết thực hành thí nghiệm hóa học cần phải mất nhiều thời gian, có thể mất cả ngày hoặc hơn thế nữa, do hóa chất thiếu, dung cụ thiếu hoặc hư hỏng, lắp ráp thiết bị không đồng bộ, thí nghiệm không thành; nước thiếu; hóa chất, dụng cụ trong phòng thí nghiệm sắp xếp lộn xộn, không khoa học, phải mất nhiều thời gian tìm kiếm. Hóa chất không sạch, có thể thí nghiệm không thành công … nên giáo viên cũng ngại làm thí nghiệm hoặc có làm nhưng chưa đầy đủ theo quy định chương trình.

+ Nhiều trường thiếu phụ tá thí nghiệm. Hiện nay, một số giáo viên vừa làm công tác giảng dạy vừa kiêm nhiệm công tác coi kho. Giáo viên nào có tiết thực hành thí nghiệm hoặc có tiết dạy trên lớp thì tự bản thân giáo viên đó lên phòng thí nghiệm chuẩn bị hóa chất, dụng cụ. Việc chuẩn bị cho một tiết thực hành cho một lớp có từ 30 – 45 học sinh đâu phải tốn ít thời gian (như đã trình bày ở trên).

+ Hầu hết các phòng thí nghiệm trong các trường học không có tủ thuốc sơ cấp cứu khi có tai nạn xảy ra, như: Cháy, nổ, bị bỏng hóa chất, bị ngộ độc hóa chất …

+ Mặt khác, tiếp xúc nhiều với hóa chất, có những hóa chất rất độc hại, như: Cl2, Br2, H2S, xianua, thủy ngân … lâu dài sẽ ảnh hưởng đến xấu sức khỏe mà không có chế độ ưu đãi bồi dưỡng sức, cho nên nhiều giáo viên ngại làm thí nghhiệm.

2


+ Một số ít giáo viên còn thiếu kỹ năng (có thể nói là vụng về) làm thí nghiệm hoặc làm thí nghiệm rất yếu, cũng không dám đưa thí nghiệm (trong chương trình) lên biểu diễn trước học sinh. Đó là chưa nói đến các thí nghiệm khó, giáo viên lại rất ngại làm.

+ Một số trường học có nguồn kinh phí hạn hẹp, nên thiếu hóa chất phục vụ thí nghiệm cho học sinh.

+ Không ít giáo viên và phụ tá thí nghiệm hóa học còn thiếu kỹ năng chế tạo dụng cụ hư hỏng, tìm kiếm hóa chất thay thế khi có thể chỉ cần cố gắng, nhiệt tình thêm một chút là có thể làm được thí nghiệm biểu diễn cho học sinh quan sát hoặc tổ chức cho học sinh làm thí nghiệm thực hành trên lớp.

+ Một nguyên nhân nữa cũng phải nói ra ở đây là, một số không ít lãnh đạo nhà trường còn quá dễ dãi trong việc quản lý giờ giấc giảng dạy thực hành của giáo viên, chưa giám sát, theo dõi chặt chẽ các giờ dạy có thí nghiệm biểu diễn (chưa có kế hoạch, chưa có thời gian biểu theo dõi giờ giấc thực hiện các tiết thực hành, biểu diễn thí nghiệm).

Trong số các nguyên nhân và lý do nói trên, có thể nói nguyên nhân nào và lý do nào là nguyên nhân sâu xa ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng các tiết dạy hiện nay?

Có thể nói nguyên nhân chính là ý thức, trách nhiệm và thái độ phục của con người (kể cả giáo viên và cán bộ quản lý cấp cơ sở). Ngoài ra còn có nhiều nguyên nhân khác nữa. Trong phạm vi của đề tài này, chúng tôi không có tham vọng nghiên cứu nhiều mà chỉ đi sâu vào nghiên cứu về chuyên môn, đó là thí nghiệm hóa học ở bậc trung học cơ sở.

1.2. Hướng nghiên cứu:Nhằm giải quyết những vấn đề đã nêu ra, hướng nghiên cứu của chúng tôi cần

tập trung chú ý là công tác chuyên môn: phục cho việc dạy và học; Thí nghiệm an toàn thành công. Cụ thể là, tập trung vào mấy vấn đề sau:

- Trình bày kinh nghiệm để thực hiện một số thí nghiệm hóa học khó thuộc bậc học trung học cơ sở.

- Kỹ thuật gia công làm một số dụng cụ trong đơn giản bằng thủy tinh có trong phòng thí nghiệm.

- Những thao tác cơ bản trong phòng thí nghiệm.- An toàn trong phòng thí nghiệm.- Tủ thuốc hóa chất sơ cấp cứu trong phòng thí nghiệm.Đề tài này không ngoài mục đích nhìn nhận thực tế một cách khách quan, khoa học

nhằm đề ra giải pháp thiết thực, để tháo gỡ một phần nào những khó khăn trước mắt và

3


định hướng lâu trong lĩnh vực quản lý, giám sát về chuyên môn, để đưa sự nghiệp giáo dục tỉnh nhà đi đúng hướng, đạt được hiệu quả thiết thực theo đường lối, chủ trương của Đảng và Nhà nước. Dưới đây là cơ sở lý luận và nội dung của đề tài.

II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI2.1. Cơ sở lý luận

Hóa học là bộ môn khoa học thực nghiệm [2]. Thí nghiệm hóa học đóng vai trò quan trọng trong quá trình hoạt động dạy học hóa học, có thể nói thí nghiệm hóa học ở trường THCS là công việc không thể thiếu trong dạy học môn hóa học. Bởi vì thông qua các thí nghiệm hóa học để phát triển nhận thức của học sinh. Theo Lê Nin: “Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng và từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn, đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân lí và nhận thức hiện thực khách quan” . Bởi mấy lý do sau:

- Thí nghiệm hóa học là nguồn gốc, xuất xứ của kiến thức, qua quan sát thí nghiệm, học sinh thấy được hiện tượng, từ đó có nhận xét và rút ra kết luận về vấn đề đang nghiên cứu, tức là từ thực tiễn đi đến tư duy lôgic, có cơ sở khoa học.

- Qua thí nghiệm tạo cho học sinh hứng thú học tập, nâng cao lòng yêu khoa học, phát huy được khả năng sáng tạo, tính tò mò ham học hỏi.

- Thí nghiệm hóa học giúp học sinh làm sáng tỏ mối liên hệ giữa các sự vật, giải thích được bản chất của các quá trình xảy ra trong tự nhiên, trong sản xuất và đời sống của con người.

- Thí nghiệm hóa học còn giúp học sinh có khả năng vận dụng những kiến thức đã học được trong nhà trường, trong phòng thí nghiệm vào các lĩnh vực hoạt động của con người.

- Thí nghiệm hóa học có tác dụng phát triển tư duy, giáo dục thế giới quan duy vật biện chứng, củng cố niềm tin vào khoa học của học sinh, giúp học sinh hình thành những đức tính tốt của con người mới: làm việc khoa học, thận trọng, ngăn nắp, gọn gàng. Vì vậy việc hướng dẫn học sinh về kỹ năng thực hành trong môn hóa là việc làm rất cần thiết và hữu ích.

Thông qua thí nghiệm tự làm mà học sinh có thể hình thành các khái niệm, nhận thức được những tính chất hóa học mới của chất. Ôn tập, củng cố, kiểm tra kiến thức đã học về bộ môn hóa học cũng thông qua thí nghiệm thực hành. Rèn luyện kỹ năng thực hành hóa học và áp dụng vào thực tế cuộc sống một cách có khoa học.

Trong thực tế hiện nay, việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực đã được quan tâm ở tất cả các bộ môn, trong đó có môn hóa học, thí nghiệm thực hành hóa học đã được tăng cường nhiều hơn. Qua thí nghiệm, từ những hiện tượng quan sát được mà học sinh suy ra được tính chất của chất, hiểu được bản chất của hóa học là sự biến đổi từ chất này thành chất khác, mặt khác thông qua thí nghiệm hóa

4


học, từ những hiện tượng quan sát được, học sinh tin tưởng vào khoa học, hứng thú hơn trong quá trình học tập.

Tuy nhiên trong thực tế, trong quá trình làm thí nghiệm, do mới tiếp xúc với môn hóa học, học sinh còn nhiều bỡ ngỡ, trong quá trình làm thí nghiệm, nhiều thí nghiệm học sinh làm không đúng quy trình, các thao tác thí nghiệm còn vụng về, có nhiều trường hợp học sinh làm đổ vỡ dụng cụ thí nghiệm, hóa chất gây nguy hiểm, làm cho học sinh mất tự tin. Hơn thế nữa, việc thực hiện thí nghiệm không đúng quy trình còn có thể dẫn tới kết quả thí nghiệm sai so với sách giáo khoa, làm cho các em không tin tưởng vào khoa học.2.2. Nội dung, biện pháp thực hiện các giải pháp của đề tài

Dưới đây là những nội dung chủ yếu và cách thức tiến hành của đề tài, bao gồm:- Trình bày kinh nghiệm làm một số thí nghiệm hóa học khó thuộc bậc học

trung học cơ sở đảm bảo thành công.- Kỹ thuật gia công làm một số dụng cụ trong đơn giản bằng thủy tinh có trong

phòng thí nghiệm.- Những thao tác cơ bản trong phòng thí nghiệm.- Thực hiện an toàn trong phòng thí nghiệm.- Xây dựng tủ thuốc hóa chất sơ cấp cứu trong phòng thí nghiệm.

2.3. Một số thí nghiệm hóa học khó thuộc bậc học trung học cở sởCác thí nghiệm hóa học được trình bày dưới đây là những thí nghiệm khó làm,

chúng tôi chỉ đưa ra những hóa chất thường dùng và trình bày một số kỹ năng cần thiết để thí nghiệm đảm bảo an toàn, thành công hoặc tìm kiếm hóa chất thay thế (nếu cần). Về liều lượng cần lấy để làm thí nghiệm thì thực hiện theo hướng dẫn của sách giáo khoa thực hành.

Thí nghiện 1: Điều chế khí hiđro và thử độ tinh khiết của khí hiđro trước khi thực hiện phản ứng đốt cháy.

1. Điều chế khí hiđroDụng cụ: Hóa chất1. Bình cầu có nhánh hoặc ống nghiệm có nhánh2. Ống dẫn khí các loại3. Ống nghiệm4. Chậu thủy tinh5. Phễu quả lê6. Ống dẫn khí vút nhọn (để đốt cháy H2)7. Cốc thủy tinh8. Nút cao su có lỗ

1. Dung dịch axit HCl2. Zn hạt3. Diêm hoặc bật lửa (quẹt ga)

5


9. Đóm10. Đế sứ11. Kẹp gỗ

Các cách lắp ráp dụng cụ và tiến hành thí nghiệm điều chế H2

Hình 1a: Điều chế và thu khí hiđro

6


Hình 1b: Đốt cháy trực tiếp khí hiđro từ bình điều chế (khi H2 đã tinh khiết)

Hình 1c: Điều chế và thu khí hiđro bằng thí nghiệm đơn giản

2. Thử độ tinh khiết của khí hiđro:Thử độ tinh khiết hiđro bằng cách lấy khí hidro từ bình điều chế khí, đem đốt

H2 ở trong ống nghiệm bằng ngọn lửa đèn cồn. Đốt thử cho đến khi nào nghe tiếng nổ nhẹ như tiếng gió rít nhẹ bên tai là được (tiếng nổ không làm tắt ngọn lửa, lúc này hiđro thu được đã thực sự tinh khiết). Khi hiđro đã tinh khiết thì mới cho phép đốt hiđro từ ống dẫn khí của bình điều chế khí như hình 1c. Đốt hiđro tinh khiết đảm bảo an toàn tuyệt đối. Nếu hiđro đem vào đốt thử vẫn còn nghe tiếng nổ lớn như tiếng pháo thì hiđro đó chưa tinh khiết, tuyệt đối không được đốt (rất nguy hiểm) vì:

2H2 + O2 H2O + Q (tỏa nhiệt)Chú ý: Đúng tỉ lệ thể tích VH / V O = ½ sẽ nổ tức khắc khi có ngọn lửa. Dưới đây là một số hình vẽ thử độ tinh khiết của hiđro:

(I) (II) (III)

H2 Bịt kín

Đưa nhanh vào ngọn lửa

(IV)

7


Mở nhanh ngón tay cái

Hình 2: Thử độ tinh khiết của khí hiđro

Nếu H2 mới sinh ra lẫn với O2 trong khoảng trống của không khí, đúng tỉ lệ nói trên sẽ gây ra phản ứng nổ, làm vỡ bình phản ứng, rất nguy hiểm. Như ta biết, trong không khí có chứa O2. Khoảng trống trong bình điều chế càng nhiều thì thể tích O2

càng lớn. Mặt khác, khí O2 lại nặng hơn khí H2 gấp 32 lần, nên khí O2 thoát ra khỏi bình phản ứng chậm hơn so với khí H2. Do vậy, muốn đuổi hết khí O2 ra khỏi bình phản ứng, thường thường người ta phải cho nhiều Zn vào bình phản ứng, thì lượng H2

sinh ra nhiều, nó sẽ lôi kéo O2 ra khỏi bình phản ứng. Sau khi hết khí O2 mới được đốt khí H2. Do vậy, trước khi đốt H2 bao giờ người ta cũng phải thử xem khí hiđro đã tinh khiết hay chưa? Nếu hiđro đã tinh khiết thì việc đốt nó sẽ an toàn tuyệt đối, không gây nổ. Khi thử , nghe tiếng nổ lớn, tiếng nổ làm tắt ngọn lửa thì H2 chưa tinh khiết.

Trong thực tế đã xảy ra nhiều vụ nổ do thiếu hiểu biết và không có kỹ năng làm thí nghiệm khi đốt các chất khí, như: H2, C2H2, C2H4, H2S …. Đã có cả những vụ nổ xảy ra trong những kỳ Hội thi GVDG cấp tỉnh.

Kinh nghiệm cho thấy: Để đốt cháy H2 một cách an toàn, người ta để khoảng trống trong bình điều chế khí hiđro rất ít (có nghĩa là, ta phải cho lượng dung dịch axit nhiều lên sao cho thể tích dung dịch axit chiếm gần đến lỗ thoát khí hiđro của bình điều chế khí.

3. Đốt cháy khí hiđro:Đốt cháy hiđro tạo thành hơi nước, hơi nước gặp lạnh đọng thành giọt bám vào

thành cốc thủy tinh làm cho thành cốc bị ướt.

Ống dẫn khí H2 trực tiếp từ Cốc thủy tinhbình điều chế bình điều chế

Hình 3: Hiđro cháy tạo ra hơi nước [3]

Chú ý: Muốn tạo thành giọt nước bám trên thành cốc thủy tinh ta phải đốt H2

cho thật nhanh. Nếu đốt lâu quá, thành cốc thủy tinh bị nóng lên, nước ở thể hơi

8


(nước không thể chuyển về thể lỏng được. Nước ở thể hơi chỉ chuyển về thể lỏng khi gặp thành cốc thủy tinh nguội lạnh).

Thí nghiện 2: Hiđro tác dụng với đồng (II) oxitDụng cụ: Hóa chất1. Ống nghiệm2. Đèn cồn3. Ống thủy tinh cong4. Ống dẫn khí hiđro5. Ống nghiệm6. Cốc thủy tinh 100 ml7. Giá đỡ

1. Dung dịch axit HCl2. Zn3. Diêm hoặc bật lửa (quẹt ga)4. Dung dịch Ca(OH)2

Cách lắp ráp dụng cụ, thiết bị thực hiện phản ứng khử CuO bằng khí H2:

H2 (H2 +CuO) dd Ca(OH)2

Hình 4: Khử đồng (II) oxit bằng khí hiđro

Chú ý: Nếu CuO ở dạng bột mịn, nguyên chất thì thí nghiệm này rất dễ thành công. Nếu CuO ở dạng rắn hoặc không tinh khiết thì thí nghiệm khó thành công. Để thí nghiệm thành công, ta phải tìm kiếm và điều chế CuO nguyên chất.

Tìm kiếm hóa chất thay thế:Cách 1: Trước hết điều chế bột Cu kim loại bằng cách cho thanh kẽm hoặc

thanh sắt ngâm vào dung dịch CuSO4 đậm đặc một thời gian. Bột Cu tách ra, rửa

9


sạch, đem sấy khô, rồi nung nhẹ ngoài không khí, ta thu được CuO có màu đen. Đem bảo quản CuO trong lọ thủy tinh đậy kín để sau này thực hiện.

Cách 2: Điều chế bột Cu kim loại bằng cách điện phân dung dịch CuSO4 đậm đặc bằng cách dùng pin con ó 1,5V với điện cực âm là than chì (lấy lõi pin con ó đã hỏng làm điện cực), cực dương là thanh đồng nguyên chất. Sau một thời gian ngắn bột Cu tách ra. Thu lấy bột Cu và tiếp tục làm như hướng dẫn ở cách 1.

Cách 3: Cho dung dịch CuSO4 đậm đặc hòa tan vào dung dịch NH3, thu được dung dịch thứ nhất (I). Hòa tan glucozơ vào nước, thu được dung dịch thứ 2 (II). Trộn dung dịch (I) vào dung dịch (II) và đun nóng trên ngọn lửa đèn cồn. Sau một thời gian thu được bột Cu2O có màu đỏ gạch. Đem Cu2O rửa sạch, phơi khô ngoài không khí hoặc sấy trên ngọn lửa sau một thời gian ngắn, ta thu được CuO màu đen. Đem bảo quản CuO như ở cách 1.

Thí nghiện 3: Natri tác dụng với nước [3]Dụng cụ: Hóa chất1. Ống nghiệm2. Cốc thủy tinh 100 ml3. Phễu thủy tinh4. Kéo cắt hoặc dao5. Kẹp sắt.7. Giấy lọc8. Ống dẫn khí hiđro có ống thủy tinh vút nhọn (đốt cháy H2)

1. Nước 2. Na

Lắp ráp dụng cụ thực hiện phản ứng giữa Na với nước và đốt cháy hiđro:

Hình5a: Natri tác dụng với nước Hình5b: Natri tác dụng với nước và H2 cháy

Cắt một mẫu natri kim loại nhỏ bằng hạt đậu tằm (bằng đầu que diêm), lấy giấy lọc tẩm khô hết dầu hỏa và thả vào cốc nước, sau đó đậy nhanh phểu thủy tinh ở trên. Quan sát hiện tượng.

10


Chú ý: Để tránh phản ứng nổ xảy ra, người ta đổ nước gần đầy cốc nước và cắt mẫu Na theo như hướng dẫn. Mặt khác, natri rất hoạt động hóa học, phản ứng mạnh với nước tỏa nhiều nhiệt, chỉ cần cắt một lượng natri lớn hơn hướng dẫn một chút sẽ gây phản ứng nổ. Giải thích như sau: Lượng nhiệt sinh ra lớn, dễ kích hoạt cho natri phản ứng với oxi (oxi có trong khoảng trống không khí), nhiệt sinh ra càng nhiều thêm, nhiệt này lại kích hoạt cho phản ứng nổ giữa hiđro và oxi. Người có kỹ năng, khéo làm thí nghiệm này, người ta có thể đốt cháy H2 thoát ra theo như hình vẽ. Đề có thể đốt H2 , người ta dùng một ống vút nhọn có lỗ nhỏ gắn trên cuống phểu thủy tinh (với điều kiện hiđro đã tinh khiết. Chú ý: phản ứng này rất khó thực hiện).

Thí nghiện 4: Cacbon tác dụng với đồng (II) oxitDụng cụ: Hóa chất1. Ống nghiệm2. Đèn cồn3. Ống thủy tinh cong4. Bột C (than gỗ xoan)5. Ống nghiệm6. Cốc thủy tinh 100 ml7. Giá đỡ

1. Dung dịch axit HCl2. Zn3. Diêm hoặc bật lửa (quẹt ga)4. Dung dịch Ca(OH)2

Lắp ráp dụng cụ thí nghiệm khử CuO bằng C hoạt tính:

dd Ca(OH)2

Hình 6: Khử đồng (II) oxit bằng cacbon [1]

Chú ý: Phản ứng khử CuO bằng C rất dễ thành công. Nếu phản ứng không xảy ra là do CuO không nguyên chất hoặc than có hàm lượng C thấp hoặc than đem tán chưa được nhỏ. Cách tìm hóa chất thay thế CuO như ta đã làm theo chú ý có trong phản ứng của thí nghiệm 2. Kinh nghiệm giảng dạy cho thấy, dùng than xoan (than của cây xoan) thực hiện phản ứng trên rất dễ thành công. Khi thực hiện phản ứng xong, ta phải lấy ống dẫn khí ra trước, lấy đèn cồn ra sau để tránh vỡ bình phản ứng.

Thí nghiện 5: Điều chế oxi. Đốt cháy lưu huỳnh, photpho, sắt trong oxi.

11

(CuO + C)


Dụng cụ: Hóa chất1. Ống nghiệm2. Đèn cồn3. Ống thủy tinh cong4. Ống dẫn khí oxi5. Ống nghiệm hoặc lọ chứa khí: 26. Giá đỡ7. Nút cao su có lỗ8. Chậu thủy tinh9. Bông10. Muỗng thủy tinh: 2

1. KClO3 hoặc KMnO4

2. MnO2

3. Đèn cồn4. S5. P đỏ6. Diêm (quẹt ga)7. Nước

Nguyên tắc điều chế oxi trong phòng thí nghiệm là nhiệt phân những hóa chất giàu oxi, không bền đối với nhiệt. Các chất thường dùng là KMnO4, KClO3, hỗn hợp (K2Cr2O7 + H2SO4 đặc) …

1. Điều chế và thu khí Oxi:Lắp ráp dụng cụ điều chế O2 và thu khí O2:

KMnO4

O2

Hình 7a: Điều chế oxi và thu khí oxi [1;3]

KMnO4

12


Hình 7b: Điều chế và thu khí oxi [1]

2. Đốt cháy lưu huỳnh trong oxi

Giấy caton

Giấy caton

S O2

S + O2

Hình 7c: Lưu huỳnh cháy trong oxi

Lưu huỳnh cháy mạnh trong oxi cho ngọn lửa sáng xanh tạo ra khí SO2 có mùi hắc và độc: S + O2 SO2 . Để tránh độc hại và làm ô nhiễm môi trường, ở dưới đáy lọ thu khí, người ta cho một ít dung dịch NaOH để giữ khí SO2 trong bình. Dùng nắp caton đậy nắp lọ để khí SO2 không phát tán ra ngoài, ảnh hưởng đến sức khỏe

SO2 + NaOH Na2SO3

3. Đốt phot pho trong oxi

Giấy caton

Giấy caton

P O2

P + O2 Khói trắng

Hình 7d: Phot pho cháy trong oxi

Phot pho cháy mạnh trong oxi cho ngọn lửa sáng trắng, chói mắt, tạo ra khói trắng là những hạt tinh thể P2O5. Dùng bìa caton để đậy nắp lọ nhằm mục đích không cho P2O5 làm ô nhiễm môi trường. Đồng thời, cho vào đáy lọ đựng khí một ít nước để giữ bụi P2O5 lại

13


P2O5 + 3H2O 2H3PO4

4. Đốt sắt trong oxi

Giấy caton

Giấy caton

Fe

C O2

Hình 7d: Sắt cháy trong oxi Hình 7f: Sắt cháy trong oxi

Sắt phản ứng mạnh với O2 bắn ra những tia sáng, đó là những hạt tinh thể Fe3O4 nóng chảy. Dùng bìa caton che chắn để khỏi bị bỏng tay, để khỏi văng vào mắt.

Thí nghiện 6: Điều chế Clo. Sắt, đồng, natri tác dụng với clo.

Dụng cụ: Hóa chất1. Bình cầu có nhánh hoặc ống nghiệm có nhánh2. Ống dẫn khí các loại3. Ống nghiệm4. Chậu thủy tinh5. Phễu quả lê6. Đèn cồn 7. Cốc thủy tinh8. Nút cao su có lỗ

1. MnO2

2. Dung dịch HCl đặc3. Bình rửa khí4. Dung dịch H2SO4 đặc5. Diêm (quẹt ga)

Lắp ráp dụng cụ điều chế khí clo:

14


dd HCl

(H2SO4 đặc +Cl2) (Cl2 khô) Hình 8: Điều chế khí clo trong phòng thí nghiệm [4] Chú ý: Khí Cl2 rất độc. Để tránh độc hại, các thiết bị, dụng cụ phải lắp ráp thật kín, không cho khí thoát ra. Ở bình thu khí cuối cùng, người ta dùng bông tẩm dung dịch NaOH để hạn chế bớt khí Cl2 thoát ra ngoài làm ô nhiễm môi trường

2NaOH + Cl2 NaCl + NaClO + H2OThí nghiện 7: Sắt tác dụng với lưu huỳnh

Dụng cụ: Hóa chất1. Bát sứ2. Ống nghiệm3. Đũa sắt hoặc đũa thủy tinh4. Đèn cồn5. Giá

1. Bột S2. Bột Fe

Đũa bằng đồng KL Bông

(Fe+S)

(Fe+S)

15


Hình 9a: Sắt tác dụng vớo lưu huỳnh Hình 9b: Sắt tác dụng lưu huỳnh trong bát sứ trong ống nghiệm [2]

Chú ý: Thí nghiệm này rất dễ thành công, nếu Fe bột tinh khiết. Để cho phản ứng xảy ra nhanh không mất thời gian, ta dùng đũa bằng đồng kim loại nung nóng trên ngọn lửa đèn cồn (vì Cu dẫn nhiệt tốt). Ngoài ra, người cũng có thể dùng đũa thủy tinh dày, to để cung cấp cho phản ứng, phản ứng cũng thành công nhưng hơi mất nhiều thời gian hơn so với việc dùng đũa bằng đồng.

Thí nghiện 8: Metan tác dụng với CloDụng cụ: Hóa chất1. Đèn cồn2. Ống nghiệm chịu nhiệt3. Ống dẫn khí4. Túi ni lon và dây thun5. Nút cao su có lỗ6. Kẹp mo

1. Bình chứa khí Cl2

2. CH3COONa3. CaO bột4. NaOH rắn5. Diêm (quẹt ga)

(I) (I) (III) (IV) Cl2 ánh sáng Nước

CH4

Thu khí Hỗn hợp (CH4 + Cl2) Chiếu sáng Quỳ tím hóa đỏPhản ứng thế của metan với clo xảy ra chậm đòi hỏi một khoảng thời gian nhất

định. Thí nghiệm này chỉ thực hiện trong tiết thực hành thí nghiêm. Đối vớt tiết dạy trên lớp không nên biểu diễn thí nghiệm này vì dễ cháy giáo án.

2.4. Kỹ thuật gia công làm một số dụng cụ đơn giản bằng thủy tinh có trong phòng thí nghiệm [1]

Thủy tinh là một chất rắn vô định hình ở nhiệt độ thường, trong suốt, giòn dễ vỡ, dẻo khi nhiệt độ tăng lên; hóa lỏng ở nhiệt độ cao. Do vậy thủy tinh rất dễ uốn và tạo hình theo ý muốn. Thủy tinh rất dễ vỡ hoặc bẽ gẫy khi nóng lạnh đột ngột.

1. Cắt ống thủy tinh:

Loại ống thủy tinh có đường kinh nhỏ hơn 10 mm: Dùng dũa 3 cạnh cắt ngang ống thủy tinh loại có đường kính nhỏ hơn 10 mm một vết nhỏ. Sau đó dùng nước

16


lạnh bôi vào vết cắt, dùng hai tay nắm hai bên vết cắt, ngón tay cái đặt ở phía đối diện ngay chỗ vết cắt, bẽ nhẹ và kéo về hai phía ta được hai đoạn ống thủy tinh. Chỗ mới cắt rất sắc, để hết vết sắc của thủy tinh ta hơ nhẹ chỗ vừa cắt trên ngọn lửa đèn cồn, ta được ống thủy tinh có đầu tù, không còn vết sắc nữa.

Loại ống thủy tinh có đường kinh lớn hơn 10 mm đến 30 mm: Cắt một vết cắt bằng dũa 3 cạnh dài khoảng 2 – 3 mm, xong rồi thì bôi nước lạnh vào. Sau đó đặt một mũi thủy tinh nóng đỏ hoặc mũi sắt nung nóng vào gần vết cắt, ống thủy tinh sẽ tự nứt thành hai đoạn.

Loại ống thủy tinh có đường kinh lớn hoặc chai lọ: Chọn một đoạn dây đồng có đường kính khoảng 4 – 5 mm. Uống cong đoạn dây đồng thành một vòng cung bằng ½ chu vi của chai hoặc ống thủy tinh định cắt. Để cắt chính xác chỗ cần cắt của chai lọ hoặc ống thủy tinh ta dùng một sợi dây vải (coton) cột chặt vào chỗ cần cắt để định hình, sau đỏ nung đoạn dây đồng nói trên, đặt vào chỗ cắt, xoay chai chậm và đều, nhiều lần trên vòng dây đó rồi nhúng chai hoặc thủy tinh vào nước lạnh, chai sẽ nứt ra theo vết cắt. Ngoài ra, người ta có thể dùng dây điện trở để cắt chai lọ thủy tinh theo ý muốn.

2. Uốn ống thủy tinh:

Kỹ thuật đốt nóng:Ngọn lửa nóng nhất là chỗ tiếp xúc (giao tiếp)

của ngọn lửa xanh và vàng của ngọn đèn cồn. Cầm ống thủy tinh bằng hai tay, đặt ngữa lòng bàn tay và tì hai cùi tay cố định trên bàn, giữ cho trục ống thăng bằng và xoay ống thủy tinh thật đều và không làm cho bị cong hoặc bị gập gãy khi bị nóng.Khi đưa ra ngoài ngọn lửa vẫn tiếp tục xoay đều để thanh thủy tinh không bị gấp khúc. Hình : Đốt nóng ống thủy tinh[1]

Kỹ thuật vút nhọn ống thủy tinh:Đốt chỗ cần vút nhọn ống thủy tinh như kỹ thuật đốt nóng (nói trên) cho tới khi

thủy tinh mềm ra. Trong khi đốt nóng phải xoay đềy bằng cả hai tay. Khi phần giữa đã mềm ta đưa ống thủy tinh ra khỏi ngọn lửa và tiếp tục xoay đều và từ từ kéo ra bằng cả hai tay. Tiếp tục lại làm mềm thủy tinh và lại đưa ra ngoài kéo từ từ cho đến khi nào đạt đến độ nhọn như mong muốn thì thôi. Để nguội bẻ nhẹ, được ống thủy tinh vút nhọn. Lúc này đầu ống vút nhọn rất sắc bén. Hơ nhẹ đầu vút nhọn trên ngọn lửa, đầu vút nhọn sẽ bị tù lại rất đẹp không còn sắc bén nữa.

17


Kỹ thuật uống cong ống thủy tinh:Khi uốn cong ống thủy tinh cần hơ nóng một

đoạn dài bằng chiều dài cùa cung cần uốn cong, vừa đốt nóng vừa xoay đều. Sau đó tập trung nhiệt vào một chỗ cần uốn cong. Khi thủy tinh nóng đỏ, mềm ra thì dùng hai tay uốn thật nhẹ nhàng để ống khỏi bị dẹt nhỏ lại chỗ uốn cong. Khi ống đã cong thì hơ nóng nhẹ phần bên ngoài (phía cong). Không hơ nóng phía bên trong, tránh bị gấp nếp. Hình: uốn cong ống thủy [1]

Kỹ thuật làm rộng miệng ống thủy tinh:Làm loe rộng ống thủy tinh bằng cách vừa đốt nóng vừa xoay đều một đầu ống

cho đến khi thủy tinh mềm ra, dùng thỏi than (lõi pin 1,5V) vút nhọn, ấn nhẹ tay từ ngoài vào trong, vừa ấn vừa xoay nhẹ ống thủy tinh trên ngọn lửa đèn cồn.

3. Đục thủng lỗ trên ống thủy tinh hoặc ở đáy ống nghiệm:

Nút chặt đầu ống nghiệm bằng nút cao su. Hơ nóng đỏ chỗ cần đục thủng rồi dùng một ống thủy ting có đầu vút nhọn để thổi ngọn lửa đèn cồn thành vệt để tập trung nhiệt vào chỗ cần đục thủng. Khi thủy tinh mềm ra, khí bên trong ống nhiệm nóng lên sẽ làm cho ống thủy tinh bị thủng. Muốn làm cho lỗ thủng lớn hơn, ta dùng que sắt khoan cho rộng ra, vừa đốt nóng, vừa khoan rộng.

4. Nối ống thủy tinh:

Thủy tinh nóng chảy có thể dính kết với nhau thành một thể thống nhất bền chặt. Do vậy, người ta có thể nối các đoạn thủy tinh lại với nhau. Chẳng hạn, nối một đoạn ống thủy tinh hình chữ T. Trước hết đục thủng một đoạn ống thủy tinh bằng cách nút kín 2 đầu ống thủy tinh, đốt nóng chỗ cần đục thủng trên ngọn lửa đèn cồn, khi tủy tinh mềm ra, không khí bên trong giản nở sẽ tạo ra lỗ thủng, dùng thanh sắt tạo một lỗ thủng bằng đường kính của ống thủy tinh cần nối. Sau đó đốt nóng đoạn thùy tinh (đã nút kín một đầu) và chỗ lỗ thủng của thanh thủy tinh kia cùng một lúc cho đến khia nào thủy tinh mềm ra thì dính đầu vào chổ thủng và hơ nóng nhẹ cho đến chúng dính kết với nhau thành một khối rắn chắc, không để không khí lọt qua là được.

5. Khoan nút cao su:

Lưỡi khoan là một ống sắt hình trụ có tay cầm là một thanh sắt nằm ngang được gắn vào một đầu hình trụ tạo thành hình chữ T, còn đầu bên kia lưỡi, được mài sắc (dùng dũa để mài). Lưỡi khoan có nhiều hình dáng, có nhiều kích cỡ khác nhau.

18


Khi khoan nút cao su bao giờ cũng dùng lưỡi khoan nhỏ hơn ống thủy tinh một chút (ống thủy tinh chui qua nút cao su). Đặt lưỡi khoan vào đầu to của nút cao su ở chỗ muốn khoan. Tay trái giữ chặt nút cao su, tay phải dùng lực xoay tròn cho mũi khoan chuyển dịch theo phương thẳng đứng và theo một chiều xoay nhất định. Khi khoan ta tì nút cao su trên tấm gỗ để cho dễ khoan. Khi mũi khoan sắp xuyên qua phía bên kia thì ta đặt nút cao su trên tấm giấy catton phẳng để mũi khoan khỏi mẽ và lỗ khoan mới tròn và đẹp. Để khoan cho nhanh thường người ta nhúng lưỡi khoan vào dầu nhờn hoặc dầu lạc hoặc nước xà phòng. Khi khoan xong, muốn rút mũi khoan ra khỏi nút ta xoay từ từ theo chiều ngược lại. Khi lưỡi khoan bị cùn, ta mài hoặc dũa lại để cho lưỡi khoan sắc bén hơn.

2.5. Những thao tác cơ bản trong phòng thí nghiệm

1. Cách châm và tắt đèn cồn: Dùng diêm hoặc đóm để châm đèn cồn. Tuyệt đối không được nghiêng đèn cồn này để lấy lửa ở đèn cồn khác. Khi tắt đèn cồn ta dùng nắp chụp đèn cồn để đậy, không được dùng quạt hoặc dùng miệng để thổi ngọn lửa.

2. Đun chất lỏng: Khi đun chất lỏng không được ghé sát mặt vào ống nghiệm hoặc cốc đun để quan sát mà phải quan sát từ xa để tránh hóa chất bắn vào mặt, vào mắt.

3. Khi đun chất lỏng trên đèn cồn phải đun trên giá đỡ hoặc dùng kẹp gỗ để đun và để nghiêng ống nghiệm. Không được dựng đứng ống nghiệm khi đun hoặc nghiêng ống nghiệm về phía có người. Nếu thực hiện phản ứng ở trạng thái lỏng, khi đun tránh hóa chất văng ra ngoài, người ta thường cho mảnh thủy tinh hoặc cát sỏi vào đáy bình phản ứng trước khi đun.

4. Khi đun chất rắn người ta phải đặt ngang ống nghiệm trên giá đỡ hoặc đặt hơi nghiêng miệng ống nghiệm một chút (thấp hơn đáy ống nghiệm) để khi đun, nếu có hơi nước ngưng tụ thành giọt thì nước lỏng rớt xuống không làm vỡ ống nghiệm.

5. Khi pha loãng axit H2SO4 đặc người ta phải cho từ từ axit vào nước (axit chảy từ từ theo thành ống nghiệm hoặc theo đũa thuyỷ tinh chảy xuống và khuấy đều bằng đũa thủy tinh); Tuyệt đối không được làm ngược lại khi pha loãng axit H2SO4 đặc (tức là cho nước vào axit), rất nguy hiểm: axit sẽ bắn tung tóe và mặt, vào người gây bỏng nặng, có thể làm mù mắt.

6. Khi lấy hóa chất rắn ta phải dùng kẹp hoặc dùng muỗng, tuyệt đối không được dùng tay.

7. Khi lắc hóa chất lỏng ta dùng ống nghiệm từ tay này (đề nghiêng) và gõ thật nhẹ vào lòng bàn bàn tay kia. Tuyệt đối không được sóc ống nghiệm lên xuống, hóa chất sẽ văng ra ngoài, văng vào người, rất nguy hiểm.

8. Khi rót chất lỏng vào ống nghiệm ta phải kẹp ống nghiệm vào kẹp gỗ rồi mới được rót chất lỏng vào ống nghiệm, tránh hóa chất độc hại, nguy hiểm vương vào tay.

9. Khi ngửi hóa chất, tuyệt đối không được ghé mũi vào sát ống nghiệm để ngửi, rất nguy hiểm (nếu là hóa chất độc, hại). Ta phải để ống nghiệm xa mũi và dùng tay

19


phẩy nhẹ để ngửi cho đến khi nào phát hiện ra mùi. Nếu chưa phát hiện được mùi, ta lại cho ống nghiệm tiến gần thêm một chút. Nếu biết chính xác đó là khí độc thì tuyệt đối không được ngửi.

10. Khi nghiền hóa chất rắn ta phải dùng cối xoay tròn trong miệng cối để nghiền nát hóa chất, không được dùng cối đập lên, đập xuống sẽ làm vỡ cối.

11. Khi lọc hóa chất ta phải đổ hóa chất chảy từ từ dọc theo đũa thủy tinh chảy xuống giấy lọc, phễu lọc.

2.6. An toàn trong phòng thí nghiệm

Đối với thí nghiệm thực hành, giáo viên hướng dẫn học sinh nắm vững các thao tác cơ bản cần tránh ở trong phòng thí nghiệm. Để thí nghiệm an toàn ta cần phải chú ý các nội dung sau đây:

1. Trong phòng thí nghiệm không quá nhiều học sinh cùng một lúc làm một thí nghiệm dẫn đến xô đẩy lẫn nhau làm đỗ vỡ hóa chất, dụng cụ thí nghiệm, gây nguy hiểm. Mỗi một nhóm làm thí nghiệm thường bố trí từ 4 đến 5 học sinh là vừa đủ.

2. Không để hóa chất đổ trên mặt bàn, trên nền nhà, không để hóa chất dễ vương vào tay, vào người.

3. Không để học sinh đổ hóa chất từ một bình quá lớn vào ống nghiệm, vào cốc thủy tinh dễ gây nguy hiểm, chẳng hạn rót dung dịch axit HNO3, H2SO4 đặc, nước brom … để pha loãng.

5. Không dùng một tay để cầm chậu thủy tinh chứa đầy nước hoặc dung dịch hóa chất.. Ta phải dùng hai tay để bưng.6. Không cho học sinh đứng trên ghế để với hóa chất để trên chỗ cao của nóc tủ.

Để lấy lọ hóa chất đặt ở sát mép tủ hóa chất, rất dễ rớt.7. Không cho học sinh đốt khí dễ nỗ khi chưa được thử độ tinh khiết của khí đó

(đốt cháy hiđro …)8. Giá đỡ thí nghiệm phải đặt ở giữa bàn, không được để sát mép bàn thí

nghiệm.9. Không đưa đồ ăn thức uống vào trong phòng thí nghiệm, dễ vương hóa chất

độc.10. Các hóa chất dễ cháy phải đặt xa ngọn lứa, như ben zen, axeton, cồn …11. Thủy ngân bị đổ trên sàn nhà phải dùng bột lưu huỳnh để làm sạch.12. Hút hóa chất không độc hại phải để ống hút vào trong lòng chất lỏng, không

được để ông hút trên mặt chất lỏng hoặc dung dịch bình hóa chất gần hết.13. Không được dùng tay ướt để rút phíchc cắm điện.14. Phòng thí nghiệm phải xếp đặt gọn gàng, ngăn nắp tránh cản trở việc đi lại

dễ gây đổ vỡ dụng cụ, hóa chất.15. Không để tóc xõa dài trong phòng thí nghiệm.16. Phòng thí nghiệm phải có nội quy hướng dẫn học sinh thực hiện.

20


2.7. Tủ thuốc hóa chất sơ cấp cứu trong phòng thí nghiệm- Trường hợp bị bỏng:Bị bỏng bởi lửa, vật nóng, nước sôi, bị cháy … cần đắp ngay lên chỗ bỏng

miếng bông tẩm dung dịch KMnO4 1%, sau đó bôi vazơlin và băng vết bỏng lại. Không được làm vỡ các nốt phòng da để tránh nhiễm trùng.

Nếu bỏng bởi axit đặc thì trước hết phải xối nước vào chỗ bỏng và rửa nhiều lần, sau đó rửa bằng dung dịch NaHCO3 10% hoặc dung dịch NH3 loãng.

Nếu bỏng bởi dung dịch chất kiềm đặc, lúc đầu xối nước rửa sạch giống như bị bỏng axit hoặc rửa bằng dung dịch axit axetic 5%.

Bị bỏng bởi photpho trắng phải đưa ngay nạn nhân đến trạm y tế. Trước khi đưa đến trạm y tế phải nhúng ngay vết thương vào dung dịch KMnO4 5% hoặc dung dịch AgNO3 10% hoặc dung dịch CuSO4 5%. Không được bôi vazơlin lên vết bỏng vì P trắng tan tốt trong dung môi vazơlin.

Bị bỏng bởi brom lỏng thì phải dội nước nhiều lần và sau đó rửa vết bỏng bằng dung dịch Na2S2O3 5%. Sau đó bôi vazơlin, băng vết thương lại và đưa nạn nhân đến trạm y tế gần nhất.

- Trường hợp bị ngộ độc:Bị ngộ độc khi hút phải dung dịch kiềm, như hút phải dung dịch NH3, NaOH

… thì cho nạn nhân uống dung dịch CH3COOH 5% hoặc nước chanh. Không cho uống thuốc tẩy.

Bị ngộ độc khi hút phải dung dịch axit thì cho nạn nhân uống nước đá, cho uống bột MgO trộn với nước (29 g trong 300 ml nước và uống từ từ). Không cho uống thuốc tẩy.

Bị ngộ độc bởi asen hoặc ăn nhầm hợp chất của asen. Trước hết phải làm cho nạn nhân nôn hết ra ngoài (móc tay vào miệng để nạn nhân nôn ra ngoài). Sau đó cho uống than hoạt tính hoặc cứ 10 phút cho uống một thìa con dung dịch FeSO4 (1 phần FeSO4 với 3 phần nước). Tốt hơn cả là cho uống dung dịch FeSO4 với huyền phù MgO pha trong nước (20 g MgO trong 300 ml nước). Sau đó đưa nhanh nạn nhân đến bệnh viện để rửa ruột.

Bị ngộ độc bởi hợp chất của thủy ngân. Trước hết phải làm cho nạn nhân nôn hết ra ngoài sau đó cho uống sữa có pha lòng trắng trứng hoặc nước pha lòng trắng trứng. Sau cùng cho nạn nhân uống than hoạt tính.

Bị ngộ độc bởi photpho trắng, trước hết cũng cho nạn nhân nôn ra ngoài, sau đó cho nạn nhân uống dung dịch CuSO4 (0,5 g CuSO4 pha trong 1 lít nước). Cho nạn nhân uống nước đá. Không cho uống sữa có pha lòng trắng trứng vì các chất này hòa tan P trắng.

21


Bị ngộ độc bởi hợp chất của chì. Cho nạn nhân uống dung dịch Na2SO4 10% hoặc MgSO4 10% trong nước ấm (vì các chất này cho kết tủa PbSO4). Sau đó cho uống sữa có lòng trứng trắng và uống than hoạt tính.

Bị ngộ độc bởi các khí độc Cl2, Br2 … cần đưa nạn nhân ra chỗ thoáng khí, nới lỏng dây thắt lưng của nạn nhân. Cho nạn nhân thở không khí có lẫn amoniac.

Bị ngộ độc bởi các khí độc CO, H2S … nên đưa nạn nhân ra chỗ thoáng khí và cho thở bằng O2 nguyên chất và làm hô hấp nhân tạo khi thấy cần thiết.

Bị ngộ độc bởi khí NH3 nên cho nạn nhân hít hơi nước nóng. Sau đó cho uống nước chanh hoặc dung dịch giấm loãng.

Do vậy, trong phòng thí nghiệm hóa học phải có tủ thuốc sơ cấp cứu phòng khi có tai nạn xảy ra. Phòng thí nghiệm cần phải có một số dung dịch hóa chất sau:

1. Rượu iot 3 - 5% (dung dịch rượu etylic và I2) dùng để bôi vào các vết thương, tránh nhiễm trùng.

2. Dung dịch amoniac 5% dùng để cấp cứu người bị ngộ độc khí Cl2, Br2, hơi axit.

3. Dung dịch NaHCO3 10% dùng để sơ cấp cứu, rửa các vết bỏng axit H2SO4

đặc và HNO3.4. Dung dịch CuSO4 5% dùng để tẩm lên vết bỏng P trắng trước khi đưa đến

bệnh viện.5. Dung dịch axit boric dùng rửa vết bỏng bởi kiềm.6. Dung dịch axit axetic 5% dùng để rửa vết bỏng nặng bởi kiềm (bỏng bởi

dung dịch NaOH đặc …). 7. Dung dịch KMnO4 2 – 3% dùng để sát rùng các vết thương ngoài da hoặc

dùng để rửa vết bỏng bởi P trắng.8. Các loại bông, băng, gạc đã được sát trùng có sẵn.

III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI Mục tiêu giáo dục của trường phổ thông là nhằm đào tạo lớp người lao động

phát triển mới toàn diện, có đức, có tài, có đủ năng lực, trình độ chuyên môn làm chủ và xây dựng đất nước, phục vụ nhân dân. Nhà trường là nơi học sinh đến để học tập, nuôi dưỡng ước mơ, tiếp thu kiến thức, nâng cao nhận thức và hiểu biết về cả lý thuyết và thực hành. Do đó, học gắn liền với hành có vai trò quan trọng trong việc lĩnh hội kiến thức của học sinh.

Đối với bộ môn hóa học ở bậc học trung học cơ sở, người giáo viên gặp không ít khó khăn khi truyền đạt kiến thức cho học sinh (vì học sinh bước đầu làm quen với môn học). Do vậy, nhằm giúp học sinh học tốt bộ môn hóa học, thầy (cô) giáo phải luôn luôn không ngừng học hỏi, nâng cao về chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học phù hợp đối tượng học sinh của từng nơi, từng vùng giúp các em lĩnh hội kiến thức một cách tốt nhất. Để làm được việc này đòi hỏi giáo viên phải yêu nghề, có

22


phẩm chất đạo đức tốt, tận lực với học sinh thân yêu, phát huy hết khả năng sằn có để đưa sự nghiệp giáo dục tỉnh nhà ngày một đi lên.

Để giải quyết những khó khăn, vướng mắc chưa làm được trong quá trình dạy học hóa học, đề tài này có thể giúp cho giáo viên và học sinh tự tin hơn, an tâm hơn khi làm thí nghiệm thực hành. Nếu làm được đầy đủ những thí nghiệm khó và một số yêu cầu cần có trong phòng thí nghiệm thì việc dạy học sẽ gây hứng thú học tập cho các em học sinh, kết quả học tập sẽ được nâng cao.

IV. ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNGCăn cứ vào tình hình thực tế tại các trường học và căn cứ vào hướng dẫn thực

hiện theo chương trình chuẩn kiến thức, kỹ năng của Bộ GDĐ&ĐT, chúng tôi có một số đề xuất, kiến nghị sau:

1. Đối với giáo viên và tổ chuyên môn có dạy những môn học có thí nghiệm biểu diễn và thực hành:

- Đề nghị giáo viên dạy học trên lớp phải sử dụng thí nghiệm biểu diễn, không được dạy chay (nếu có thí nghiệm) và phối hợp với việc đổi mới các phương pháp dạy học, nhằm để phát huy tư duy độc lập, sáng tạo của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức.

- Đề nghị giáo viên chuyên môn tích cực tìm kiếm hóa chất thay thế, chế tạo những dụng cụ, thiết bị còn thiếu nhằm để thực hiện đầy đủ các bài thí nghiệm thực hành hiện có theo chương trình của bậc học.

- Đề nghị tổ chuyên môn cho xây dựng nội quy, an toàn phòng thí nghiệm và xây dựng tủ thuốc sơ cấp cứu phòng khi có tai nạn xảy ra. Rà soát lại tất cả những thí nghiệm có trong chương trình, nếu thấy thí nghiệm nào? dụng cụ nào? thiết bị nào còn thiếu? thì lên kế hoạch, và giao việc cho từng thành viên cụ thể có trong tổ đi tìm kiếm hóa chất thay thế, chế tạo dụng cụ, thiết bị mới phục vụ cho dạy và học (nếu có thể làm được). Tuyệt đối không được bỏ thí nghiệm.

- Tổ bộ môn phải lên kế hoạch, thời khóa biểu làm thí nghiệm thực hành đối với từng lớp học, đối với từng giáo viên trong tổ ngay từ đầu năm học và trình lãnh đạo duyệt. Đây là căn cứ để tổ chức thực hiện và theo dõi, đánh giá thi đua hàng năm học.

2. Đối với trường trung học cơ sở:- Hiệu trưởng nhà trường tạo điều kiện về cơ sở vật chất, xây dựng phòng thí

nghiệm (nếu chưa có), phòng học bộ môn, mua sắm thiết bị, dụng cụ, hóa chất còn thiếu để phục vụ tốt cho việc dạy và học.

- Tăng cường quản lý chuyên môn một cách chặt chẽ. Theo dõi, giám sát việc dạy và học đối với những tiết dạy có sử dụng thí nghiệm thực hành bằng cách dự giờ, thăm lớp.

3. Đối với các cấp quản lý giáo dục:

23


- Tăng cường việc kiểm tra, thanh tra chuyên môn đối với những môn học có sử dụng thí nghiệm.

- Kịp thời bổ sung, xây dựng phòng học cho những trường còn thiếu về cơ sở vật chất hoặc xây dựng thêm lớp học hoặc xây dựng lại những phòng thí nghiệm chưa đúng quy cách.

- Kịp thời phát hiện và khen thưởng những tập thể và cá nhân có thành tích xuất sắc về chuyên môn trong việc sử dụng và phát huy tốt khả năng hiện có của các thí nghiệm thực hành, đồng thời, nhân rộng các điển hình tiên tiến trong toàn đơn vị, trong toàn tỉnh để các trường khác học tập và noi theo.

Trên đây là toàn bộ nội dung của đề tài. Chúng tôi đã có nhiều cố gắng trong việc nghiên cứu và viết đề tài này, tuy nhiên, chúng tôi vẫn còn những hạn chế và thiếu sót nhất định chưa trình bày hết được trong phạm vi của đề tài. Rất các bạn đọc góp ý, xây dựng để đề tài lần sau viết được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn!

NGƯỜI THỰC HIỆN(Ký tên và ghi rõ họ tên)

Trịnh Xuân Hòa

24


V. TÀI LIỆU THAM KHẢO1. Thí nghiệm Hóa học ở trường trung học cơ sở - Nhà xuất bản Giáo dục –

Trần Quốc Đắc – Năm 1998.2. Thực hành thí nghiệm Hóa học lớp 9 – Nguyễn Phú Tuấn – Nguyễn Hồng

Thúy - Vũ Anh Tuấn - Nhà xuất bản Giáo dục – Năm 2005.3. Hóa học 8 – Lê Xuân Trọng – Nguyễn Cương – Đỗ Tất Hiển - Nhà xuất bản

Giáo dục – Năm4. Hóa học 9 – Lê Xuân Trọng – Cao Thị Thặng – Ngô Văn Vụ - Nhà xuất bản

Giáo dục – Năm 2004.

25


MỤC LỤCMục Nội dung TrangI. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI 11.1. Thực trạng của đề tài: 11.2. Hướng nghiên cứu: 3II. TỔ CHỨC THỰC HIỆN ĐỀ TÀI 42.1. Cơ sở lý luận 42.2. Một số thí nghiệm hóa học khó thuộc bậc học trung học cở sở 52.3. Một số thí nghiệm hóa học khó thuộc bậc học trung học cở sở 5

Thí nghiện 1: Điều chế khí hiđro và thử độ tinh khiết của khí hiđro trước khi thực hiện phản ứng đốt cháy. 5

Thí nghiện 2: Hiđro tác dụng với đồng (II) oxit 9Thí nghiện 3: Natri tác dụng với nước 10Thí nghiện 4: Cacbon tác dụng với đồng (II) oxit 11Thí nghiện 5: Điều chế oxi. Đốt cháy lưu huỳnh, photpho, sắt trong oxi. 11Thí nghiện 6: Điều chế Clo. Sắt, đồng, natri tác dụng với clo. 14Thí nghiện 7: Sắt tác dụng với lưu huỳnh 15Thí nghiện 8: Metan tác dụng với Clo 16

2.4. Kỹ thuật gia công làm một số dụng cụ đơn giản bằng thủy tinh có trong phòng thí nghiệm 16

1. Cắt ống thủy tinh: 162. Uốn ống thủy tinh: 173. Đục thủng lỗ trên ống thủy tinh hoặc ở đáy ống nghiệm: 184. Nối ống thủy tinh: 185. Khoan nút cao su: 182.5. Những thao tác cơ bản trong phòng thí nghiệm 192.6. An toàn trong phòng thí nghiệm 202.7. Tủ thuốc hóa chất sơ cấp cứu trong phòng thí nghiệm 21III. HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI 22IV. ĐỀ XUẤT, KHUYẾN NGHỊ KHẢ NĂNG ÁP DỤNG 23V. TÀI LIỆU THAM KHẢO 25

MỤC LỤC 26

26

Documents

MỘT VÀI KINH NGHIỆM THỰC HIỆN MỘT SÔ BÀI … · Web viewHàng năm, học sinh bậc trung học cơ sở tham dự các kỳ thi tuyển chọn học sinh giỏi cấp