1

UNIVERSITETI I TIRANEumlS

FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE

DEPARTAMENTI I PUNEumlS DHE

POLITIKEumlS SOCIALE

TEMEuml DIPLOME

Feumlmijeumlt e keumlnaqeumlsiseuml

Diplomantja Viola Lika

Udheumlheqeumlse Shkencore Ma Eliona Kulluri

Viti Akademik 2010-2011

Tiraneuml 08072011

2

Mos jeto kurreuml pa jeteuml

Dita meuml e bukur Sot

Pengesa meuml e madhe Frika

Gjeumlrat meuml teuml thjeshta Teuml gabosh

Gabimi meuml i madh Teuml heqeumlsh doreuml

Rreumlnjeumlt e teuml gjitheuml te keumlqijave Egoizmi

Argeumltimi meuml I bukur Puna

Humbja meuml e keqe Dekurajimi

Profesionisteumlt meuml teuml mireuml Feumlmijeumlt

Nevoja e pareuml Teuml komunikosh

Lumturia meuml e madhe Teuml jesh i dobisheumlm peumlr teuml tjereumlt

Neumlneuml Tereza (marreuml nga Himni i Jeteumls)

3

ABSTRAKT

Feumlmijeumlt e lindur neuml familje me prindeumlr toksikomaneuml peumlrbeumljneuml njeuml problematikeuml dhe

shqeteumlsim peumlr shoqeumlrine toneuml shkaqet e teuml cilave lidhen me tranzicionin kulturor

dhe social teuml vendit toneuml Problemet qeuml solli papeumlrgatitja e shoqeriseuml kundrejt reumlnies

seuml pushtetit totalitar dhe hapjes seuml kufijve me vendet e Europeumls si dhe proccedilesi i

urbanizimit breumlnda vendit e beumln akoma meuml kompleks keumlteuml fenomen qeuml neuml vetvete

mbart problematika po aq shqeteumlsuese peumlr opinionin publik

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Mbledhja e informacionit u realizua neumlpeumlrmjet intervistave gjysmeuml te

strukturuaraguida teuml zhvilluara me feumlmijeumln prindin (neumlneuml) punonjeumlsen sociale teuml

ldquoKomuniteti Emanuelrdquo dhe meumlsuesen kujdestare Njeuml instument tjeteumlr i peumlrdorur peumlr

studimin e rastit eumlshteuml dhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml familjes seuml feumlmijeumls

Ky studim identifikoi probleme sociale dhe psikolgjike teuml njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Nga analiza e intervistave rezultoi qeuml keumlto probleme lidhen me

pasoja si mbyllje ankth atashim I veumlshtireuml shoqeumlrizim i uleumlt rezultate teuml uleumlta neuml

testet konjitive

Neuml lidhje me pasojat gjetjet janeuml sa pozitive dhe negative teuml ofruara nga

keumlndeumlveumlshtrimi i feumlmijeumls dhe qeuml neuml vazhdim do teuml njihemi me gjeumlreumlsisht

4

MIREumlNJOHJE

Neumlpeumlrmjet keumltij studimi arrita teuml prek realitetin e njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Njeuml realitet qeuml teuml duket tjeteumlr pasi shkeumlputesh nga

literatura qeuml mund teuml kemi shfletuar apo nga edicionet e lajmeve qeuml mund teuml

kemi pareuml dhe deumlgjuar Realizimi i keumltij studimi meuml mundeumlsoi teuml shoh nga

afeumlr pasojat psikologjike dhe sociale teuml njeuml feumlmije teuml lindur dhe teuml rritur neumln

teuml tilla kushte

Mireumlnjohje teuml veccedilanteuml shpreh peumlr udheumlheqeumlsen e temeumls Dr Eliona Kulluri peumlr

veumlmeumlndjen qeuml meuml ka kushtuar dhe peumlr korrekteumlsineuml qeuml ka treguar gjateuml

punimit teuml keumltij studimi

Deumlshiroj teuml falenderoj peumlrzemeumlrsisht aneumltareumlt e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo peumlr

koheumln qeuml meuml kushtuan dhe peumlr informacionin qeuml meuml ndihmuan teuml siguroj

peumlr ambjentet qeuml meuml ofruan peumlr te kryer intervistat

Njeuml mireumlnjohje e veccedilanteuml shkon peumlr teuml gjitheuml stafin e pedagogeumlve teuml keumltij

Fakulteti faleuml teuml cileumlve jam pajisur me njeuml kultureuml profesionale neuml fusheumln e

Puneumls Sociale

Njeuml falenderim tepeumlr i ngrohteuml shkon peumlr prindeumlrit e mi dhe neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml peumlr tezen time peumlr kurajon dhe mbeumlshtetjen qeuml meuml kaneuml ofruar neuml

rrugeumln e gjateuml teuml arsimimit

Seuml fundmi por jo meuml pak e reumlndeumlsishme njeuml falenderim i veccedilanteuml peumlr

shoqen time teuml fakultetit Manuela Prifti peumlr teuml gjitheuml suportin emocional dhe

peumlr prezenceumln e saj teuml pazeumlveumlndeumlsueshme

5

TABELA E PEumlRMBAJTJES

Hyrje 4

Kapitulli 1 Shqyrtimi i literatureumls seuml fusheumls dhe teuml ccedileumlshtjes 7

Kapitulli 2 Metodologjia 19

Kapituli 3 Rezultatet e sdudimit 25

Kapitulli 4 Diskutimi 35

Kapitulli 5 Peumlrfundime dhe propozime 41

Bibliografia

Shtojca Intervista me subjektet

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

2

Mos jeto kurreuml pa jeteuml

Dita meuml e bukur Sot

Pengesa meuml e madhe Frika

Gjeumlrat meuml teuml thjeshta Teuml gabosh

Gabimi meuml i madh Teuml heqeumlsh doreuml

Rreumlnjeumlt e teuml gjitheuml te keumlqijave Egoizmi

Argeumltimi meuml I bukur Puna

Humbja meuml e keqe Dekurajimi

Profesionisteumlt meuml teuml mireuml Feumlmijeumlt

Nevoja e pareuml Teuml komunikosh

Lumturia meuml e madhe Teuml jesh i dobisheumlm peumlr teuml tjereumlt

Neumlneuml Tereza (marreuml nga Himni i Jeteumls)

3

ABSTRAKT

Feumlmijeumlt e lindur neuml familje me prindeumlr toksikomaneuml peumlrbeumljneuml njeuml problematikeuml dhe

shqeteumlsim peumlr shoqeumlrine toneuml shkaqet e teuml cilave lidhen me tranzicionin kulturor

dhe social teuml vendit toneuml Problemet qeuml solli papeumlrgatitja e shoqeriseuml kundrejt reumlnies

seuml pushtetit totalitar dhe hapjes seuml kufijve me vendet e Europeumls si dhe proccedilesi i

urbanizimit breumlnda vendit e beumln akoma meuml kompleks keumlteuml fenomen qeuml neuml vetvete

mbart problematika po aq shqeteumlsuese peumlr opinionin publik

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Mbledhja e informacionit u realizua neumlpeumlrmjet intervistave gjysmeuml te

strukturuaraguida teuml zhvilluara me feumlmijeumln prindin (neumlneuml) punonjeumlsen sociale teuml

ldquoKomuniteti Emanuelrdquo dhe meumlsuesen kujdestare Njeuml instument tjeteumlr i peumlrdorur peumlr

studimin e rastit eumlshteuml dhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml familjes seuml feumlmijeumls

Ky studim identifikoi probleme sociale dhe psikolgjike teuml njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Nga analiza e intervistave rezultoi qeuml keumlto probleme lidhen me

pasoja si mbyllje ankth atashim I veumlshtireuml shoqeumlrizim i uleumlt rezultate teuml uleumlta neuml

testet konjitive

Neuml lidhje me pasojat gjetjet janeuml sa pozitive dhe negative teuml ofruara nga

keumlndeumlveumlshtrimi i feumlmijeumls dhe qeuml neuml vazhdim do teuml njihemi me gjeumlreumlsisht

4

MIREumlNJOHJE

Neumlpeumlrmjet keumltij studimi arrita teuml prek realitetin e njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Njeuml realitet qeuml teuml duket tjeteumlr pasi shkeumlputesh nga

literatura qeuml mund teuml kemi shfletuar apo nga edicionet e lajmeve qeuml mund teuml

kemi pareuml dhe deumlgjuar Realizimi i keumltij studimi meuml mundeumlsoi teuml shoh nga

afeumlr pasojat psikologjike dhe sociale teuml njeuml feumlmije teuml lindur dhe teuml rritur neumln

teuml tilla kushte

Mireumlnjohje teuml veccedilanteuml shpreh peumlr udheumlheqeumlsen e temeumls Dr Eliona Kulluri peumlr

veumlmeumlndjen qeuml meuml ka kushtuar dhe peumlr korrekteumlsineuml qeuml ka treguar gjateuml

punimit teuml keumltij studimi

Deumlshiroj teuml falenderoj peumlrzemeumlrsisht aneumltareumlt e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo peumlr

koheumln qeuml meuml kushtuan dhe peumlr informacionin qeuml meuml ndihmuan teuml siguroj

peumlr ambjentet qeuml meuml ofruan peumlr te kryer intervistat

Njeuml mireumlnjohje e veccedilanteuml shkon peumlr teuml gjitheuml stafin e pedagogeumlve teuml keumltij

Fakulteti faleuml teuml cileumlve jam pajisur me njeuml kultureuml profesionale neuml fusheumln e

Puneumls Sociale

Njeuml falenderim tepeumlr i ngrohteuml shkon peumlr prindeumlrit e mi dhe neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml peumlr tezen time peumlr kurajon dhe mbeumlshtetjen qeuml meuml kaneuml ofruar neuml

rrugeumln e gjateuml teuml arsimimit

Seuml fundmi por jo meuml pak e reumlndeumlsishme njeuml falenderim i veccedilanteuml peumlr

shoqen time teuml fakultetit Manuela Prifti peumlr teuml gjitheuml suportin emocional dhe

peumlr prezenceumln e saj teuml pazeumlveumlndeumlsueshme

5

TABELA E PEumlRMBAJTJES

Hyrje 4

Kapitulli 1 Shqyrtimi i literatureumls seuml fusheumls dhe teuml ccedileumlshtjes 7

Kapitulli 2 Metodologjia 19

Kapituli 3 Rezultatet e sdudimit 25

Kapitulli 4 Diskutimi 35

Kapitulli 5 Peumlrfundime dhe propozime 41

Bibliografia

Shtojca Intervista me subjektet

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

3

ABSTRAKT

Feumlmijeumlt e lindur neuml familje me prindeumlr toksikomaneuml peumlrbeumljneuml njeuml problematikeuml dhe

shqeteumlsim peumlr shoqeumlrine toneuml shkaqet e teuml cilave lidhen me tranzicionin kulturor

dhe social teuml vendit toneuml Problemet qeuml solli papeumlrgatitja e shoqeriseuml kundrejt reumlnies

seuml pushtetit totalitar dhe hapjes seuml kufijve me vendet e Europeumls si dhe proccedilesi i

urbanizimit breumlnda vendit e beumln akoma meuml kompleks keumlteuml fenomen qeuml neuml vetvete

mbart problematika po aq shqeteumlsuese peumlr opinionin publik

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Mbledhja e informacionit u realizua neumlpeumlrmjet intervistave gjysmeuml te

strukturuaraguida teuml zhvilluara me feumlmijeumln prindin (neumlneuml) punonjeumlsen sociale teuml

ldquoKomuniteti Emanuelrdquo dhe meumlsuesen kujdestare Njeuml instument tjeteumlr i peumlrdorur peumlr

studimin e rastit eumlshteuml dhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml familjes seuml feumlmijeumls

Ky studim identifikoi probleme sociale dhe psikolgjike teuml njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Nga analiza e intervistave rezultoi qeuml keumlto probleme lidhen me

pasoja si mbyllje ankth atashim I veumlshtireuml shoqeumlrizim i uleumlt rezultate teuml uleumlta neuml

testet konjitive

Neuml lidhje me pasojat gjetjet janeuml sa pozitive dhe negative teuml ofruara nga

keumlndeumlveumlshtrimi i feumlmijeumls dhe qeuml neuml vazhdim do teuml njihemi me gjeumlreumlsisht

4

MIREumlNJOHJE

Neumlpeumlrmjet keumltij studimi arrita teuml prek realitetin e njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Njeuml realitet qeuml teuml duket tjeteumlr pasi shkeumlputesh nga

literatura qeuml mund teuml kemi shfletuar apo nga edicionet e lajmeve qeuml mund teuml

kemi pareuml dhe deumlgjuar Realizimi i keumltij studimi meuml mundeumlsoi teuml shoh nga

afeumlr pasojat psikologjike dhe sociale teuml njeuml feumlmije teuml lindur dhe teuml rritur neumln

teuml tilla kushte

Mireumlnjohje teuml veccedilanteuml shpreh peumlr udheumlheqeumlsen e temeumls Dr Eliona Kulluri peumlr

veumlmeumlndjen qeuml meuml ka kushtuar dhe peumlr korrekteumlsineuml qeuml ka treguar gjateuml

punimit teuml keumltij studimi

Deumlshiroj teuml falenderoj peumlrzemeumlrsisht aneumltareumlt e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo peumlr

koheumln qeuml meuml kushtuan dhe peumlr informacionin qeuml meuml ndihmuan teuml siguroj

peumlr ambjentet qeuml meuml ofruan peumlr te kryer intervistat

Njeuml mireumlnjohje e veccedilanteuml shkon peumlr teuml gjitheuml stafin e pedagogeumlve teuml keumltij

Fakulteti faleuml teuml cileumlve jam pajisur me njeuml kultureuml profesionale neuml fusheumln e

Puneumls Sociale

Njeuml falenderim tepeumlr i ngrohteuml shkon peumlr prindeumlrit e mi dhe neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml peumlr tezen time peumlr kurajon dhe mbeumlshtetjen qeuml meuml kaneuml ofruar neuml

rrugeumln e gjateuml teuml arsimimit

Seuml fundmi por jo meuml pak e reumlndeumlsishme njeuml falenderim i veccedilanteuml peumlr

shoqen time teuml fakultetit Manuela Prifti peumlr teuml gjitheuml suportin emocional dhe

peumlr prezenceumln e saj teuml pazeumlveumlndeumlsueshme

5

TABELA E PEumlRMBAJTJES

Hyrje 4

Kapitulli 1 Shqyrtimi i literatureumls seuml fusheumls dhe teuml ccedileumlshtjes 7

Kapitulli 2 Metodologjia 19

Kapituli 3 Rezultatet e sdudimit 25

Kapitulli 4 Diskutimi 35

Kapitulli 5 Peumlrfundime dhe propozime 41

Bibliografia

Shtojca Intervista me subjektet

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

4

MIREumlNJOHJE

Neumlpeumlrmjet keumltij studimi arrita teuml prek realitetin e njeuml feumlmije me prindin

(neumlneuml) toksikoman Njeuml realitet qeuml teuml duket tjeteumlr pasi shkeumlputesh nga

literatura qeuml mund teuml kemi shfletuar apo nga edicionet e lajmeve qeuml mund teuml

kemi pareuml dhe deumlgjuar Realizimi i keumltij studimi meuml mundeumlsoi teuml shoh nga

afeumlr pasojat psikologjike dhe sociale teuml njeuml feumlmije teuml lindur dhe teuml rritur neumln

teuml tilla kushte

Mireumlnjohje teuml veccedilanteuml shpreh peumlr udheumlheqeumlsen e temeumls Dr Eliona Kulluri peumlr

veumlmeumlndjen qeuml meuml ka kushtuar dhe peumlr korrekteumlsineuml qeuml ka treguar gjateuml

punimit teuml keumltij studimi

Deumlshiroj teuml falenderoj peumlrzemeumlrsisht aneumltareumlt e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo peumlr

koheumln qeuml meuml kushtuan dhe peumlr informacionin qeuml meuml ndihmuan teuml siguroj

peumlr ambjentet qeuml meuml ofruan peumlr te kryer intervistat

Njeuml mireumlnjohje e veccedilanteuml shkon peumlr teuml gjitheuml stafin e pedagogeumlve teuml keumltij

Fakulteti faleuml teuml cileumlve jam pajisur me njeuml kultureuml profesionale neuml fusheumln e

Puneumls Sociale

Njeuml falenderim tepeumlr i ngrohteuml shkon peumlr prindeumlrit e mi dhe neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml peumlr tezen time peumlr kurajon dhe mbeumlshtetjen qeuml meuml kaneuml ofruar neuml

rrugeumln e gjateuml teuml arsimimit

Seuml fundmi por jo meuml pak e reumlndeumlsishme njeuml falenderim i veccedilanteuml peumlr

shoqen time teuml fakultetit Manuela Prifti peumlr teuml gjitheuml suportin emocional dhe

peumlr prezenceumln e saj teuml pazeumlveumlndeumlsueshme

5

TABELA E PEumlRMBAJTJES

Hyrje 4

Kapitulli 1 Shqyrtimi i literatureumls seuml fusheumls dhe teuml ccedileumlshtjes 7

Kapitulli 2 Metodologjia 19

Kapituli 3 Rezultatet e sdudimit 25

Kapitulli 4 Diskutimi 35

Kapitulli 5 Peumlrfundime dhe propozime 41

Bibliografia

Shtojca Intervista me subjektet

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

5

TABELA E PEumlRMBAJTJES

Hyrje 4

Kapitulli 1 Shqyrtimi i literatureumls seuml fusheumls dhe teuml ccedileumlshtjes 7

Kapitulli 2 Metodologjia 19

Kapituli 3 Rezultatet e sdudimit 25

Kapitulli 4 Diskutimi 35

Kapitulli 5 Peumlrfundime dhe propozime 41

Bibliografia

Shtojca Intervista me subjektet

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

6

HYRJE

Fenomeni i drogeumls ka ekzistuar qeuml nga koheumlrat e lashta Neuml fakt neuml

qyteteumlrimet e Aziseuml dhe Amerikeumls seuml Jugut droga eumlshteuml peumlrdorur peumlr qeumlllime

fetare mjekesore dhe peumlr relaksim Evropa Pereumlndimore erdhi neuml kontakt me

drogeumln veteumlm kur Kolombi zbuloi Amerikeumln veteumlm njeuml pjeseuml e vogel e

popullsiseuml seuml Evropeumls njihnin dhe peumlrdornin drogeuml

Droga eumlshteuml peumlrdorur gjeumlreumlsisht neuml Evropeuml veteumlm neuml vitet 800 dhe eumlshteuml

peumlrdorur nga artisteuml aristokrateuml dhe nganjeumlhereuml edhe nga populli i thjeshteuml

Gjateuml shekujve peumlrdorimi i drogeumls eumlshteuml peumlrhapur neuml mbareuml boteumln dhe kaneuml

lindur lloje teuml reja teuml drogeumls gjithnjeuml e meuml teuml fuqishme

Duhet theumlneuml qeuml momenti i pareuml i shpeumlrndarjes seuml toksikomaniseuml si fenomen

social dhe kulturor neuml koheumlt e sotme Neuml fillimet e viteve bdquo50- ‟60 neuml

periudheumln e krizeumls seuml pas lufteumlsKy eumlshteuml njeuml moment historik sepse kemi

lindjen e njeuml kulture teuml re teuml teuml rinjve

Njeuml nga rreziqet meuml teuml meumldha peumlr shoqerineuml e sotme eumlshteuml marrja e

substancave kimike teuml cilat modifikojneuml gjendjen e ndeumlrgjegjes seuml individit

rdquoDrogardquoashtu siccedil peumlrcaktohet neuml meumlnyreuml teuml papeumlrshtatshme

ldquotoksikomaniardquopeumlrbeumln prej disa dekadash dhe disa brezash njeuml problem peumlr

teuml rinjteuml prindeumlrit edukatoreumlt familjet

Droga eumlshteuml njeuml problem social me njeuml peumlrhapje boteumlrore qeuml perfshin teuml gjitheuml

shoqeumlrineuml pa dallime teuml mosheumls seksit dhe klaseumls sociale Fenomen i cili

shfaqet ccedildo diteuml neumln syteuml e teuml gjitheumlve Problemi meuml serioz qeuml njeh shoqeumlria

bashkeumlkohoreNuk duhet harruar qeuml droga mund teuml prekeuml keumldo si

peumlrdoruesin e saj ashtu edhe njereumlzit qeuml e rrethojneuml ateuml

Por neuml ccedilfareumldo niveli apo pozite teuml jeni ju mund teuml jepni njeuml kontribut neuml

lufteumln kundeumlr drogeumls Ajo eumlshteuml njeuml betejeuml peumlr teuml drejtat themelore teuml njeriut

teuml drejteumln e feumlmijeumlve peumlr tu zhvilluar neuml njeuml ambient familjar dhe social teuml

sheumlndetsheumlm Duke vazhduar neuml keumlteuml prizeumlm toksikomania neuml familje nuk

eumlshteuml njeuml aksident as njeuml relike qeuml do teuml vijeuml duke u ulur Ajo ceumlnon ateuml qeuml

ne quajmeuml ldquozhvillim teuml qeumlndruesheumlmrdquo i cili i referohet njeuml zhvillimi qeuml

ploteumlson nevojat aktuale pa penguar afteumlsineuml e gjeneratave teuml ardhshme qeuml

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

7

vijneuml teuml ploteumlsojneuml nevojat e tyre Neuml keumlteuml rast deumlmtohet potenciali i feumlmijeumls

peumlr teuml fituar dhe peumlr teuml kontribuar peumlr shoqeumlrineuml neuml teuml ardhmen e tyre

Si rezultat meuml teuml drejteuml vareumlsia ndaj drogeumls nga ana e prindeumlrve eumlshteuml

quajtur pengeseuml peumlr zhvillimin normal social dhe psikologjik teuml feumlmijeumlve Ajo

ccedilka e beumln njeuml problem urgjent eumlshteuml se zhvillimi i sheumlndetsheumlm i feumlmijeumlve

eumlshteuml ccedileumlshtje e teuml drejtave teuml njeriut

Ky studim do teuml mundeumlsojeuml njeuml pamje teuml peumlrgjithshme teuml problemeve sociale

dhe psikologjike qeuml lindin tek feumlmijeumlt qeuml lindin rriten dhe zhvillohen neuml njeuml

familje me prind toksikoman Kjo peumlrbeumln fokusin e keumltij vlereumlsimi cileumlsor

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

8

QEumlLLIMI I STUDIMIT

Teuml peumlrshkruajeuml pasojat psikologjike dhe sociale teuml feumlmijeumlve me neumlneumln

toksikomane

Detyrat shkencore teuml keumltij studimi janeuml

1-Teuml paraqeseuml pasojat psikologjike teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me

neumlneumln toksikomane

2-Teuml paraqeseuml pasojat sociale teuml feumlmijeumlve teuml lindur neuml njeuml familje me neumlneumln

toksikomane

3-Teuml krahasojeuml gjetjet individuale me peumlrvojeumln e studimeve teuml kryera peumlr keumlteuml

problem social

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

9

KAPITULLI 1

SHQYRTIMI I LITERATUREumlS SEuml FUSHEumlS SEuml CcedilEumlSHTJES

1-Kontributet peumlr peumlrkufizimin e koncepteve lidhur me ccedileumlshtjen neuml

studim

- Toksikomania

Toksikomania eumlshteuml gjeumlndje e njeuml nevoje teuml shpeshteuml dhe teuml

pakontrollueshme peumlr teuml marreuml njeuml substanceuml (zakonisht njeuml medikament)

pavareumlsisht nga deumlmtimet fizike psikologjike emocionale apo shoqeumlrore qeuml

kjo substanceuml mund teuml shkaktojeuml

Toksikomania eumlshteuml njeuml sindromeuml e krijuar nga peumlrdorimi i drogave

narkotike dhe substancave psikotrope Shumeuml prej tyre janeuml fatale dhe

ndikojneuml neuml teuml gjitha klasat shoqeumlrore neuml shumiceumln e vendeve teuml boteumls edhe

pse targeti meuml i prekur janeuml grupmoshat meuml teuml reja

Shumeuml substanca mund teuml shkaktojneuml vareumlsi meuml teuml peumlrhapurat janeuml

kokaina heroina duhani dhe alkooli edhe pse lista eumlshteuml shumeuml e gjateuml

- Peumlrcaktimi i simptomeumls seuml vareumlsiseuml

Peumlr OBSH sindroma e vareumlsiseuml eumlshteuml e karakterizuar nga keumlto elemente

o Ndeumlrgjegjeumlsimi i detyruar peumlr teuml peumlrdorur drogeuml kundeumlr vullnetit

o Deumlshira peumlr teuml e mos peumlrdorur ateuml

o Zakonet stereotipet e marrjes seuml drogave

o Simptomat Neuroadaptuese teuml dukshme (toleranca teumlrheqja)

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

10

Sipas peumlrkufizimit DSM-IV vareumlsia nga substancat narkotike karakterizohet

nga prania e teuml pakteumln tri kritereve te meumlposhteumlm

- Individi zhvillon toleranceuml teuml treguar nga doza teuml larta dhe teuml

konsiderueshme teuml substanceumls teuml nevojshme peumlr teuml prodhuar efektin

e deumlshiruar ose nga efektet e substancave qeuml behen meuml pak teuml

dukshme me sasineuml e zakonshme

- Simptomat e astinenceumls teuml cilat kaneuml teuml beumljneuml me efektet fizike dhe

psikologjike negative Ato manifestohen kur ndalon marrjen e drogeumls

dhe zvogeumllon sasineuml Individi gjithashtu mund teuml peumlrdoreuml substancat

narkotike peumlr teuml zbutur apo shmangur simptomat e astinenceumls

- Individi merr substanceuml neuml sasi meuml teuml meumldha ose peumlr periudha meuml teuml

zgjatura se sa kishte parashikuar Individi pranon se peumlrdorimi i

substanceumls eumlshteuml shumeuml i madh dhe gjithashtu mund teuml jeteuml

peumlrpjekur peumlr teuml zvogeumlluar perdorimin e saj por pa sukses

Individi kalon shumiceumln e koheumls seuml tij duke peumlrdorur substanceuml ose duke

marreuml veten nga efektet e saj Individi beumln peumlrdorim te vazhduesheumlm teuml

substancave pavareumlsisht problemeve psikologjike ose fizike qeuml mund ti

lindin peumlrtej peumlrdorimit te saj Individi ndal ose redukton pjeseumlmarrjen e tij

neuml shumeuml aktivitete sociale profesionale apo rikrijuese peumlr shkak teuml

peumlrdorimit teuml substanceumls

Prindeumlrit toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre

Vareumlsia eumlshteuml njeuml problem tejet i komplikuar dhe mund teuml jeteuml totalisht

shkateumlrruese peumlr prindin toksikoman dhe feumlmijeumln e tij Ky problem beumlhet

akoma dhe meuml i ndeumlrlikuar dhe i dhimbsheumlm kur beumlhet fjaleuml peumlr feumlmijeumln e

toksikomanit qeuml sapo po fillon teuml ploteumlsojeuml boteumln qeuml e rrethon dhe qeuml eumlshteuml

neuml keumlrkim teuml feedback-ut nga ana e prindeumlrve peumlr teuml modeluar rolin e teuml

rriturit neuml jeteumln e tij

Sipas Erich Fromm ldquoRritja pozitive e njeuml feumlmije eumlshteuml e lehteumlsuar nga

prindeumlrit qe jane teuml ngrohteuml teuml dashur dhe jo keumlrceumlnues Por neumlse besimi neuml

vetvete do teuml prekej nga sjellje patogjenike e prinderve feumlmija rrezikon teuml

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

11

sakrifikojeuml potencialin e tij teuml lindur e teuml sheumlndetsheumlm dhe teuml keumlrkojeuml teuml

largohet nga ambienti familjar

Ka theumlneuml teuml njeumljteumln gjeuml por me fjaleuml teuml ndryshme neuml peumlrgjigje teuml nevojeumls peumlr

dashuri Horney

Sjellje patogjene teuml prindeumlrve janeuml pesimizmi mungese e lumturiseuml

narcizizeumlm ngurteumlsi dhe abuzim fizik Uneuml do teuml shtoja dhe toksikomanineuml

neuml keumlteuml listeuml

Sipas Fromm prindeumlrit e dashur janeuml njeuml peumlrjashtim sesa rregull Kjo eumlshteuml

njeuml statistikeuml e peumlshtireuml dhe tronditeumlse se 95 e familjeve neuml keumlteuml vend janeuml

jofunksionale neuml njeuml fareuml meumlnyre Natyrisht meumlnyra se si eumlshteuml peumlrcaktuar

fjala jofunksionale mund teuml ndikojeuml duksheumlm neuml keumlteuml statistikeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml - feumlmijeuml

Marreumldheumlnia neumlneuml-feumlmijeuml lind shumeuml meuml pareuml se lindja biologjike e feumlmijeumls

Lind nga deumlshira e gruas e ccediliftit qeuml teuml keteuml njeuml feumlmijeuml por lindja e keumlsaj

deumlshire themelet e saj emotive janeuml akoma meuml antike lindin nga raporti

neumlneuml- feumlmijeuml duke peumlrmendur keumltu shprehjen e Eumlinnicott si ldquoneumlneuml

mjaftuesheumlm e mireumlrdquo themelet e saj janeuml teuml lidhura me eksperienceumln e teuml

qeumlnit meuml pareuml e kujdesur pra e teuml qenit ndjereuml e dashur pra neumlse ameumlsia

biologjike shprehet me lindjen e njeuml feumlmije

Ameumlsia psikolgjike eumlshteuml e lidhur me ldquohapeumlsireumln mendore ldquo qeuml prindeumlrit

ndertojneuml peumlr feumlmijeumln pra njeuml hapeumlsireuml mendore imagjinare neuml te cileumln ccedildo

grua mund teuml vendoseuml feumlmijeumln neuml njeuml nivel peumlrfaqeumlsues duke ndeumlrtuar mbi

teuml dhe peumlr teuml njeuml kontekst jete akoma para lindjes duke u peumlrgatitur keumlshtu

peumlr takimin me teuml Duket qeumlndror perfaqeumlsimi qeuml gruaja ka peumlr veten e saj

nga marreumldheumlnia qeuml ka me figureumln ameumlsore dhe ateumlsore sepse kjo do teuml

influencojeuml neuml meumlnyreuml direkte peumlrfaqeumlsimin qeuml ka kundrejt feumlmijeumls seuml saj

peumlrfaqeumlsim qeuml do teuml influencojeuml direkt dhe unin e feumlmijeumls

Neuml gruan toksikomane kemi njeuml mungeseuml teuml shfaqjes seuml ngjarjeve paraprake

mbi feumlmijeumln dhe kemi shpesh paafteumlsi peumlr teuml ndeumlrtuar neuml nivel mendor njeuml

rdquohapeumlsireuml teuml breumlndshmerdquo (Erikson 1950) neuml teuml cileumln feumlmija mund teuml

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

12

zhvillohet dhe paafteumlsi peumlr teuml arritur neuml njeuml rdquoregresion funksional ose

fiziologjikrdquo teuml shtatzaniseuml qeuml eumlshteuml ai proccediles gjateuml teuml cilit neumlna eumlshteuml neuml

gjeumlndje teuml sintetizohet me feumlmijeumln e saj duke kodifikuar jo tradicionalisht

informacionet qeuml vijneuml nga fetusi kjo eumlshteuml e dukshme neuml teuml peumlrditshmen e

komunikimit teuml vonuar teuml veteuml shtatzaniseuml dhe mungesa e veumlneuml neuml leumlvizje e teuml

gjitheuml atyre praktikave sheumlndeteumlsore teuml dobishme neuml zhvillimin e veteuml

shtatzaniseuml

Peumlrcaktimi i pasojave sociale teuml feumlmijeumlve

Problemi social nga keumlndveumlshtrimi psikologjik konsiston neuml forma teuml

ndryshme papeumlrshtashmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social neuml teuml cilin

jeton kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml njeuml gjendje vuajtjeje dhe neuml

mungeseuml mirqeumlnieje

1 Frustrim - njeuml gjendje pikeumlllimi dhe humbje e provokuar nga peumlrballimi i

normave sociale

Shkelje ligjesh do teuml thoteuml njeuml gjendje e karakterizuar nga mungesa e

normave teuml qarta socialerdquo

2 Vetmia - izolimi mungesa e afeksionit dhe mbeumlshtetje sociale teuml sigurt

dhe psikologjike mospeumlrshtatje neuml disa raste teuml pamjaftueshme Njeuml

mospeumlrshtatje me shoqerineuml (teuml dijeuml teuml komunikojeuml menaxhim teuml konflikteve

dhe problemeve teuml marreuml vendime)

3 Ndrojeuml - shqeteumlsim dhe ngathteumlsi meumlnyra se si individi eumlshteuml ndjereuml neuml

raport me teuml tjereumlt

Neuml rreumlnjeumlt e ndrojeumls eumlshteuml njeuml koncept negativ i veteuml individit i turpsheumlm

nuk mund teuml krijojeuml kontakt me teuml tjereumlt sepse ata nuk e konsiderojneuml veten

si teuml barabarteuml ndeumlrsa teuml tjereumlt nga ana tjeteumlr kaneuml ndjenjeumln e teuml qeumlnit teuml

refuzuar dhe largohen Peumlrbuzja e tilleuml eumlshteuml njeuml ccedilrregullim multifaktorial qeuml

e ka origjineumln biologjike (e trasheumlguar ndoshta) psikodinamike (lidhur me

rrethanat personale teuml subjektit) dhe sociologjike (teuml lidhura me ambientin

dhe me kultureumln referuese) dhe teuml njeuml mbeumlshtetje materiale dhe

mospeumlrshtatje psikologjike neuml disa raste blerjen jo adekuate teuml afteumlsive

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

13

sociale (afteumlsia peumlr teuml komunikuar menaxhimin e konflikteve dhe teuml

problemeve teuml marrin vendime si peumlr teuml shpeumlrndareuml udheumlheqjen

Adler ishte I pari qeuml vuri re se si feumlmija sidomos gjateuml periudheumls seuml pareuml teuml

jeteumls ndjen njeuml situateuml teuml veumlshtireuml papeumlrshtashmeumlrie duke shfaqur si pasojeuml

njeuml nevojeuml teuml madhe ndihme Kjo eumlshteuml njeuml situateuml qeuml ai peumlrkufizon si

rdquondjenjeuml inferioritetirdquo term nga ai I peumlrdorur peumlr teuml treguar njeuml gjendje teuml

zakonshme fiziologjike papeumlrshtashmeumlrie dhe pasigurie qeuml shfaq feumlmija

peumlrballeuml boteumls akoma teuml panjohur neuml teuml cileumln jetojneuml personazhe meuml teuml

meumldhenj meuml teuml forteuml dhe me meuml eksperienceuml se ai

Peumlrcaktimi i pasojave psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Ccedilrregullimet psikologjike teuml feumlmijeumlriseuml dhe adoloshenceumls

Feumlmijeumlria dhe adoleshenca janeuml faza teuml ciklit teuml jeteumls neuml teuml cileumln peumlrballen

shumeuml detyra dhe ndryshime teuml nevojshme peumlr zhvillimin konjitiv afektiv

dhe teuml sjelljes

Fillimi neuml shkolleuml peumlrfshirja me bashkeumlmoshatareumlt meumlsimi I rregullave

sociale ndryshimet e trupit janeuml disa nga sfidat meuml teuml reumlndeumlsishme

Kur ekzistojneuml veumlshtireumlsi neuml proccedilesin e peumlrshtatjes seuml ndryshimeve mund teuml

lindin veumlshtireumlsiteuml emotive dhe psikologjike teuml shfaqura neuml pjeseumln meuml teuml

madhe nga feumlmija dhe adoloshenti jo me fjaleuml por me simptoma sjellje dhe

reagime emotive Disa shenja teuml veumlshtireumlsive psikologjike mund teuml jeneuml

- Trishtim qarje humor depresiv

- Shtim ose ulje teuml gjumit ose teuml oreksit

- Frikeumlra dhe ankthe teuml pajustifikushme

- Shtim teuml dembelizmit teuml meumlrziseuml dhe ulje veumlmendje

- Hutim i vazhduesheumlm neuml shkolleuml

- Peumlrkeqeumlsimin e performanceumls neuml shkolleuml

- Agresivitete njeuml tendenceuml peumlr tu zemeumlruar dhe peumlr tu grindurteuml

ndjekura nga periudha teuml gjata heshtje

- Sjellje regresive tipike teuml fazave teuml hershme teuml zhvillimit

- Sjellje teuml rrezikut

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

14

Kornizeuml teorike

Po teuml bazohemi tek teoria e atashimit e cila na lejon qeuml teuml kuptojmeuml

veumlshtireumlsiteuml e prindeumlrve dhe teuml feumlmijeumlve teuml tyre neuml lidhjen reciproke dhe neuml

peumlrfshirjen e njeuml proccedilesi operativ kemi

1) Neuml bazeuml teuml asaj qeuml thoteuml Cirillo et al(1996) neuml sistemin familjar teuml

toksikomanit ne asistojmeuml neuml zhvillimin e njeuml sistemi trans

gjeneracional lidhjesh qeuml i japin lindje njeuml zinxhiri mungesash Kjo

mungeseuml e transmetueshme ka karakteristikat e njeuml humbjeje teuml pa

ndeumlrprereuml e nisur nga njeuml prindeumlrim i paorganizuar ose nga njeuml

paplotsueshmeumlri ose ngateumlrrimi tipik i njeuml vareumlsie teuml trasheumlguar dhe teuml

pa zgjidhur

2) Boeumllby (1972 -1973) flet qeuml njohjet neuml lidhje me zhvillimin e atashimit

mund teuml na ndihmojeuml peumlr teuml kuptuar problemet qeuml lindin tek feumlmijeumlt e

toksikomaneumlve por dhe problemet qeuml kaneuml toksikeumlt neuml familjen e tyre

teuml origjineumls

Neuml feumlmijeumln e vogeumll lidhja e atashimit do teuml thoteuml keumlrkim peumlr njeuml kontakt teuml

vazhduesheumlm me njeuml figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml peumlrgjitheumlsi eumlshteuml neumlna qeuml e

krijon bashkeuml me ndjeshmeumlrineuml meumlmeumlsore kupton mesazhet e feumlmijeumls dhe

ndihmon neuml formimin e Unit teuml tij social

Gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml pastaj feumlmija zhvillon teuml folureumln dhe

mendimin kundrejt simboleve dhe sistemit teuml kujteseumls kundrejt teuml cilave

mund teuml organizojeuml eksperiencat dhe teuml ndeumlrtojeuml njeuml histori mbi veten me

mbi marreumldheumlniet e tij

Duke u nisur nga studimet e Ainseumlorth et al 1978 duke veumlzhguar qeuml sjellja

e feumlmijeumls neuml lidhje me figureumln e atashimit janeuml individualizuar disa tipe

atashimi(ambivalent evitues dhe teuml paorganizuar) teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksessheumlm teuml personalitetit teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me

prindeumlr teuml varur ndaj substancave narkotike ( Boeumllbly 1988)

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

15

Teoria e atashimit na lejon teuml kuptojmeuml boteumln e breumlndshme teuml teuml rriturit i

cili mund teuml ndeumlrtojeuml nje tregim te eksperiencave te tij duke e elaboruar peumlr

teuml treguar dhe peumlrfaqeumlsuar ldquoveten e tijrdquo

Pikeumlrisht duke u lidhur nga historia e marreumldheumlnieve teuml ccedildo individi lind njeuml

model i brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml ndeumlrtohet me elemente afektive -

konjitive dhe teuml sjelljes Keumlto tre elementeuml janeuml teuml breumlndeumlsuar dhe ndeumlrtojneuml

njeuml organizim funksional teuml boteumls personale teuml breumlndshme dhe teuml ambientit

teuml jashteumlm Gjateuml mosheumls seuml rritur pra mund teuml flitet peumlr njeuml stil

marreumldheumlniesh teuml individit si njeuml organizim i breumlndsheumlm kundrejt vetes dhe

marreumldheumlniesh me boteumln e jashtme e pajisur me stabilitet gjateuml koheumlve

( Fava Viziello-Simonelli 1977)

Ainseumlurth (1992) neumlnvizon se si cileumlsia e atashimit neuml njeuml feumlmijeuml varet nga

memoria e tij e marreumldheumlnieve me neumlneumln dhe me modelet reale teuml neumlneumls qeuml

ka patur neuml raport me feumlmijeumln Ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln e saj teuml

shkuareumln e saj teuml tashmen dhe imazhin qeuml ka ndertuar peumlr sa i peumlrket vetes

seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml

eumlshteuml e mundur teuml teorizojmeuml konceptin e transmetimit teuml brezave e stileve teuml

atashimit neuml teuml cileumln peumlr transmetim brezash e modelit teuml marreumldheumlnieve teuml

breumlndshme kuptohen modelet e komunikimit dhe meumlnyreumls seuml organizuar teuml

prindeumlrve dhe menaxhimin qeuml luhet brenda raportit prind-feumlmijeuml dhe

pikeumlrisht keumltu mund te flitet peumlr transmetim teuml uleumlt neuml sistemin familjar me

prind teuml varur nga substancat narkotike pikeumlrisht si njeuml ndikim i

pazhvilluar nga ana e njeuml modeli teuml brendsheumlm marreumldheumlniesh qeuml mungojneuml

nga prindi mbi ndeumlrtimin e stilit teuml atashimit me feumlmijeumln Sipas modelit teuml

CIRILLO dhe bashkeumlpuneumltoreumlve valenca patologjike gjithsesi mund teuml

ndeumlrtohet jo veteumlm nga njeuml transmetim i uleumlt po dhe nga njeuml mospeumlrfillje qeuml

kjo reumlnie e transmetuar nuk pranohet si e tilleuml

Duke ndjekur keumlteuml teori teuml atashimit vareumlsia nga substancat narkotike

interpretohet neuml meumlnyreuml gjithmoneuml e meuml teuml forteuml si njeuml simptomeuml qeuml ccedilon neuml

njeuml pamundeumlsi peumlr rregullimin e emocioneve e zhvilluar breumlnda

marreumldheumlnieve primare teuml pasigurta dhe neuml njeuml bashkeumlpunim interaktiv jo

funksional me figureumln e atashimit Gabard 1990

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

16

Kateumlr stilet e prindeumlrimit

Njeuml nga teoriteuml meuml teuml njohura teuml stilit prindeumlror eumlshteuml zhvilluar nga Diana

Baumrind

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stili tolerues (jopozitiv neuml keumlteuml lloj stili edukativ te feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ ( meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stili pasiv (ky eumlshteuml ai meuml pak pozitivi neuml teuml cilin prindeumlrit i leumlneuml

feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml beumlreuml ateuml qeuml duan dhe tregojneuml pak interes neuml keumlteuml

teuml fundit) dhe keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak

papjekurie

Maccoby (1992) flet peumlr superioritetin e stilit autoritativ i cili eumlshteuml i lidhur

me rezultatet pozitive neuml rritjen e feumlmijeumlve dhe adoleshenteumlve Feumlmijeumlt e

prindeumlrve autoritativeuml tregojneuml respekt peumlr veten arritje akademike

autonomi mospranimin e devijimit Megjithateuml klasifikimi i propozuar mbi

stilet e prindeumlrimit duket mjaft statik Mbi stilet e prindeumlrimit ka modele

teorike meuml pak statike qeuml i referohen autonomiseuml psikologjike teuml feumlmijeumlve

Ekspozimi pre-natal ndaj drogeumls

Toufexis (1991) shkruan qeuml publiku amerikan ka treguar shqeteumlsime teuml

konsiderueshme mbi pasojat potenciale afatgjata neuml zhvillimin e feumlmijeumlve teuml

ekspozuar ndaj abuzimeve me drogeuml qeuml para lindjes Disa shoqata janeuml

shtyreuml deri neuml mbajtjen dhe zbatimin e programeve shkollore speciale

posaccedileumlrisht peumlr feumlmijeumlt me prejardhje ekspozimi ndaj drogeumls qeuml peumlrpara

lindjes seuml tyre

Ende shumeuml pak dihet mbi zhvillimin afatgjateuml teuml feumlmijeumlve teuml drogeumls dhe

ende meuml pak peumlr ato aspekte specifike teuml zhvillimit teuml tyre neumlse janeuml teuml

pranishme dhe janeuml teuml lidhura ngushteuml me ekspozimin para lindjes

Soeumlder dhe Burt i pyeteumln prindeumlrit rreth faktit neumlse feumlmijeumlt kaneuml qeneuml teuml

ekspozuar ndaj drogave qeuml neuml miteumlr duke pyetur keumlshtu neuml meumlnyreuml teuml

veccedilanteuml mbi heroineumln dhe drogat e tjera ndoneumlse jo mbi alkoolin

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

17

Prindeumlrit referuan se 44 e feumlmijeumlve kaneuml qeneuml teuml ekspozuar ndaj drogave

qeuml para lindjes Duke ballafaquar feumlmijeumlt e ekspozuar me ata jo teuml eskpozuar

neuml njeuml struktureuml faktoreumlsh variabeumll teuml rezultuar keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak

lidhje midis ekspozimit para lindjes me rezulatin Neuml peumlrgjitheumlsi teuml dheumlnat i

sugjerojneuml Soeumlder dhe Burt se feumlmijeumlt dhe adoloshenteumlt me prindeumlr teuml varur

nga substancat narkotike peumlrbeumljneuml njeuml rrezik te ri Gjithsesi retrospektiva e

tyre dhe ndoshta masat jo teuml peumlrshtatshme mbi eskpozimin para lindjes nuk

ofruan asnjeuml suport peumlr hipotezeumln sa njeuml rrezik i tilleuml eumlshteuml i lidhur me efekte

teuml tjera-patologjike teuml heroineumls

Hejanic dhe kolegeuml teuml tij (1979) studiuan 32 feumlmijeuml neuml mosheuml dhe

adoloshenteuml neumlnat dhe baballareumlt e teuml cileumlve ishin peumlrdorues opiumesh Keumlta

feumlmijeuml teuml cileumlt ishin rritur neuml njeuml shteumlpi me njeuml peumlrdorues heroine por qeuml

nuk ishin teuml ekspozuar ndaj drogave para lindjes demonstruan rezultate teuml

ngjashme me studimin e Soeumlder Burt

Jeteumlgjateumlsia dhe angazhimi peumlr ccediluarjen deri neuml fund dhe me peumlrforcim teuml

meumltejsheumlm teuml misionit mbi feumlmijeumlt e dokumentuar si me prejardhje ndaj

ekspozimit teuml drogeumls qeuml para lindjes keumlrkon njeuml impenjim shumeuml teuml madh

nga ana e keumlrkuesve dhe financuesve ( Hans 1991) dhe shumeuml pak keumlrkime

shkencore kaneuml ndjekur keumlta feumlmijeuml kaluar feumlmijeumlrineuml dhe feumlmijeumlrineuml e

hershme teuml tyre

Ekzpozimi neuml njeuml familje me prindeumlr toksikomaneuml

Numri i vogeumll i studimeve qeuml janeuml beumlreuml mbi prindeumlrimin peumlrqeumlndrohen neuml

meumlnyreuml specifike mbi neumlnat neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml neuml ato neumlna qeuml kaneuml patur

njeuml trajtim peumlr peumlrdorim droge

Keumlto rezultate rilevojneuml diferenceuml teuml pakeumlt ose asnjeuml diferenceuml neuml stilin e

prindeumlrimit midis neumlnave toksikomane dhe jo toksikomane (Bauman amp

Dougherty 1983 Colten 1980)

Studimet mbi abuzimin e minoreneumlve qeuml jetojneuml neuml familje me prindeumlr

toksikomaneuml sugjerojneuml qeuml keumlto feumlmijeuml mund teuml jeneuml teuml ekspozuar neuml njeuml

rrezik meuml teuml larteuml teuml keqtrajtimeve (Murphy Jellinek Quinn Smith Poitrast

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

18

amp Gosko 1991 Mayer amp Black 1977 Soeumlder amp Burt 1980 Eumlassserman amp

Levanthal 1993)

Keqtrajtimi i feumlmijeumlve lidhet dhe me varfeumlrineuml sepse neuml familje me pozicion

social te uleumlt gjenden meuml shumeuml abuzime seksuale (Soeumlder amp Burt 1980)

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ( Famularo Kinsherff e Fenton 1992)

kaneuml zbuluar qeuml peumlrdorimi i heroineumls asociohet me keqtrajtimin seksual

peumlrdorim alkooli teuml lidhur me keqtrajtime fizike dhe pse peumlrdorimi i keumltyre

drogave nuk ishte aspak i lidhur me asnjeuml forme keqtrajtimi mbi feumlmijeumlt

Koheumlt e fundit eumlshteuml beumlreuml njeuml keumlrkim i vogeumll mbi feumlmijeumlt e toksikomaneumlve neuml

Irlandeuml Kjo temeuml sociale ka teumlrhequr neuml media dhe peumlrfaqeumlsimin e prindeumlrve

veccedilaneumlrisht teuml neumlnave toksikodipendente nga heroina dhe qeuml kane njeuml histori

negative teuml abuzimit me substanca histori abuzimi dhe braktisjeje

Nga ana tjeteumlr ekziston njeuml mendim i studiuesve qeuml stereotipat negativeuml mbi

peumlrdorimin e drogave nga prindeumlrit ka ndikuar qeuml teuml mos jepet ndihmeuml

sociale duke peumlrdorur prindeumlrit dhe feumlmijeumlt e tyre jo korrekteumlsisht nga

asistenteumlt socialeuml (Butler 1995)

Literatura eumlshteuml gjithsesi plot veumlshtireumlsi por nga studimet dalin neuml pah keumlto

faktoreuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

Feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve neuml bazeuml teuml studimeve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml (Eumlilens Biederman

Kiely Bredin amp Spencer 1995) Keumlto feumlmijeuml gjithashtu hasin meuml shumeuml

probleme me marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt e tyre (Kumpfer amp

DeMarsh 1986)

Dhe pse feumlmijeumlt e toksikodipendenteumlve qeuml janeuml neuml kureuml jashteuml familjes kaneuml

rezultuar qeuml vuajneuml meuml shumeuml nga marreumldheumlniet sociale me teuml tjereumlt por qeuml

kaneuml relativisht meuml pak veumlshtireumlsi psikologjike neuml krahasim me feumlmijeumlt neuml

kureuml peumlr motive teuml tjera ndoshta sepse kaneuml prirje teuml hyjneuml neuml kureuml neuml

mosheuml teuml vogeumll (Fanshel 1975 Nichtem 1973)

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

19

Keumlrkimet mbi pasojat dhe meuml teuml bindshme mbi rreziqet konjitive teuml feumlmijeumlve

me prindeumlr qeuml konsumojneuml drogeuml na jep rezultate dhe informacion teuml ploteuml e

konkret mbi rreziqet e feumlmijeumlve Feumlmijeumlt janeuml gjetur neuml marreumldheumlnie teuml keumlqija

neuml shkolleuml (Fanshel 1975 Soeumlder amp Burt 1980) dhe rrezikojneuml meuml shumeuml

neuml fjaleuml dhe neuml veumlshtireumlsi teuml gjuheumls (Nichtem1973) dhe kaneuml meuml shumeuml

varfeumlri konjitive mbi testet e inteligjenceumls (Bauman amp Dougherty 1983

Bauman amp Levine 1986 Herjanic Barredo Herjanic amp Tomelleri 1979)

Soeumlder amp Burt 1980) Janeuml neuml rrezik dhe problemet e sjelljes neuml shkolleuml me

prirjen te humbasin diteumlt e shkolleumls (Soeumlder amp Burt 1980)

Neuml feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe neuml adoleshenceuml

Pjesa meuml e madhe e asaj ccedilka dihet mbi feumlmijeumlrineuml e vonshme dhe

adoleshenceumln si pasardheumls teuml peumlrdorimit teuml drogeumls nga ana e prindeumlrve vjen

nga kryerja e studimeve teuml ndryshme teuml meumlparshme si pikeuml kryqeumlzimi me

projektet keumlrkimore Studimi i tilleuml meuml i arritur eumlshteuml punimi i Soeumlder dhe

Burt (1980) me feumlmijeumlt tosikodipendenteuml ndaj heroineumls Neumlpeumlrmjet njeuml

trajtimi teuml programuar mbi drogeumln peumlrgjateuml bregdetit lindor keumlrkuesit

rekrutuan njeuml kampion feumlmijeumlsh dhe adoleshenteumlsh neumlnat apo baballareumlt e

teuml cileumlve ishin teuml varur nga heroina Keumlrkuesit ballafaquan feumlmijeumlt e

tosikodipendenteumlve sipas llojeve teuml drogave qeuml peumlrdornin prindeumlrit duke i

ndareuml ata neuml variabla dhe peumlrfundimi ishte se pasardheumlsit e

toskikodipendenteumlve nga heroina kishin meuml shumeuml rrezik peumlr njeuml varietet

problemesh Feumlmijeumlt e keumltij grupi kishin probabilitet meuml teuml larteuml peumlr teuml leumlneuml

shkolleumln peumlr shkak teuml seumlmundjeve teuml ndryshme dhe si rezultat familjet e

tyre ishin kontaktuar shumeuml meuml shpesh nga shkollat peumlr mungesat e feumlmijeumle

teuml tyre 80 e feumlmijeumlve sipas rezultatit kishin munguar neuml shkolleuml gjashteuml

ose meuml shumeuml diteuml gjateuml vitit teuml meumlparsheumlm kundrejt 55 teuml feumlmijeumlve teuml

tjereuml teuml ballafaquar Meumlsuesit kishin meuml shumeuml mundeumlsi teuml raportonin se

feumlmijeumlt ishin subjekt pabindshmeumlrie teuml ishin shkateumlrrues teuml pronave teuml

shkolleumls dhe teuml kishin peumlrseumlritur leumlndeumlt disa hereuml

Sipas keumltyre treguesve feumlmijeumlt kishin probabilitet meuml teuml larteuml teuml referonin se

kishin marreuml konsulenceuml tutoring ose njeuml edukim special (teuml veccedilanteuml)80 e

feumlmijeumlve neuml secilin prej grupeve referuan se kishin patur probleme me

policineuml por feumlmijeumlt e grupit teuml piketuar kaneuml patur njeuml numeumlr meuml teuml madh

kontaktesh me policineuml dhe madje peumlr krime meuml teuml reumlnda

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

20

Gjysheumlrit e feumlmijeumlve me prindeumlr toksikomaneuml

Duhet theumlneuml qeuml gjysheumlrit janeuml beumlreuml kujdestareumlt e pareuml teuml nipeumlrve teuml tyre kur

prindi natyral nuk mundet meuml teuml sigurojeuml kujdes teuml peumlrgjegjsheumlm Rastet e

keumlsaj reumlnie janeuml kur prindi vuan nga njeuml seumlmundje mendore dhe vareumlsia nga

droga ose alkooli teuml cileumlt janeuml shkaktuesit e pareuml dhe meuml teuml reumlndeumlsisheumlm qeuml

ndihmojneuml neuml lindjen e keumlsaj tendence (Minkler e Roe 1993) teuml cileumlt citojneuml

toksikodipendenceumln si njeuml shkak shumeuml te reumlndeumlsisheumlm teuml rritjes neumln

kujdesin e gjysheumlrve

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

21

KAPITULLI 2

METODOLOGJIA

Peumlr realizimin e studimit janeuml peumlrdorur metoda cileumlsore Keumlrkimi eumlshteuml bazuar neuml

njeuml studim rasti dhe eumlshteuml realizuar neumlpeumlrmjet instrumentave teuml

meumlposhtme

1) Shfletimi i literatureumls

2) Intervista gjysmeuml e strukturuar guideuml

3) Veumlzhgimi

Shpjegimi i instumentave

Shfletimi i literatureumls

U shfryteumlzua peumlr teuml ofruar njeuml panorameuml bashkeumlhohore neuml lidhje me shkaqet

dhe pasojat psiko-sociale teuml fenomenit neuml studim Faleuml keumltij instrumenti

eumlshteuml mundeumlsuar njeuml renditje konccedilize e problematikave dhe janeuml trajtuar

thelleumlsisht kuadri psiko-social i feumlmijeumlve me prind toksikoman Literatura

peumlrbeumlhet nga studime teuml kryera dhe teuml publikuara nga Universiteti i Dublinit

dhe nga literatura tjeteumlr e shfletuar

Intervista gjysmeuml e strukturuar

Peumlr ndeumlrtimin e keumltij instumenti eumlshteuml peumlrdorur literatura ekzistuese e

peumlrbeumlreuml nga studime teuml meumlparshme Ecuria e meumltejshme e proccedilesit teuml

intervistimit eumlshteuml mundeumlsuar nga kontakti i drejteumlpeumlrdrejteuml me subjektet

pjeseumlmarreumlse neuml studim teuml cileumlve ju eumlshteuml keumlrkuar leje paraprake dhe ju

eumlshteuml shpjeguar qeuml ccedildo detaj peumlr sa i peumlrket identifikimit teuml tyre do teuml mbetet

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

22

konfidencial Gjateuml kryerjes seuml intervistave eumlshteuml respektuar neuml peumlrpikmeumlri

parimet etike

Numri i intervistave peumlrkon me numrin e subjekteve (4 persona) qeuml

ndihmuan neuml realizimin e studimit teuml rastit Peumlr ccedildo subjekt janeuml ndeumlrtuar

intervistat peumlrkateumlse Intervista e realizuar me feumlmijeumln eumlshteuml e ndareuml neuml tre

seksione

1 Informacioni bazeuml

2 Situata sociale e femijes

3 Situata psiklogjike

Seksioni i pareuml synon teuml sigurojeuml teuml dheumlna demografike backgroundin e

feumlmijeumls dhe familjes seuml tij Seksioni i dyteuml synon teuml mbledheuml informacion peumlr

zhvillimin social teuml feumlmijeumls neuml raport me shkolleumln familjen dhe

bashkeumlmoshataret duke u peumlrpjekur teuml kuptojmeuml se neuml ccedil‟meumlnyreuml feumlmija

relacionohet neuml keumlto tre kontekste sociale Neuml seksionin e treteuml synohet teuml

sigurohet informacion rreth zhvillimit psikologjik teuml feumlmijeumls neuml lidhje me

prindeumlrit e tij Kryesisht peumlr meumlnyreumln se si eumlshteuml e ndeumlrtuar marreumldheumlnia e

tyre neuml aspektin psikologjik duke ndalur neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml mbi

marreumldheumlnien feumlmijeumlndashneumlneuml

Intervista me prindin ( neumlneuml)

Peumlrbeumlhet nga pyetje guideuml qeuml synojneuml teuml gjenerojneuml informacion meuml teuml

zhvilluar teuml situateumls ku ndodhet feumlmija neuml studim Neuml intervisteumln me prindin

kuptojmeuml meuml mireuml marreumldheumlnien neumlneuml- feumlmijeuml marreumldheumlnien qeuml kaneuml

prindeumlrit ndeumlrmjet tyre situateumln ekonomike teuml familjes dhe rolin e neumlneumls neuml

familje

Intervista me meumlsuesen kujdestare teuml F synon teuml mbledheuml informacion rreth

cileumlsiseuml seuml marreumldheumlnieve teuml tij neuml ambientin shkollor dhe ecurineuml e tij

shkollore duke u ndalur neuml afteumlsiteuml qeuml ka F peumlr teuml krijuar dhe mbajtur keumlto

marreumldheumlnie

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

23

Intervista me punonjeumlsen sociale sheumlrbeu peumlr mbledhjen e informacionit peumlr

sa i peumlrket gjendjes seuml feumlmijeumls i pareuml nga keumlndveumlshtrimi i njeuml eksperti qeuml

trajton rastin dhe familjen e tij

Veumlzhgimi

Neumlpeumlrmjet keumltij intrumenti u identifikuan kushtet e jeteseumls seuml feumlmijeumls si dhe

ambientet famijare dhe teuml shkolleumls ku feumlmija krijonte zhvillonte aspektet e

tij sociale dhe psikologjike

SUBJEKTI

Forma e vlereumlsimit teuml realizuar eumlshteuml studim rasti Fillimisht eumlshteuml

kontaktuar me prindin e feumlmijeumls qeuml do teuml studiohej dhe eumlshteuml marreuml aksesi

peumlr teuml kryer keumlteuml studim

Peumlr teuml mundeumlsuar keumlteuml janeuml vendosur keumlto kritere

1 Teuml jeteuml feumlmijeuml me prindin neumlneuml toksikomane

2 Ti peumlrkaseuml mosheumls 10-15 vjeccedil

3 Teuml jeteuml i regjistruar neuml shkolleuml

4 Prindi (neumlneuml) teuml keteuml konsumuar substanca narkotike gjateuml

shtatzaniseuml

Peumlr teuml realizuar njeuml vlereumlsim sa meuml teuml ploteumlsuar teuml rastit janeuml intervistuar

edhe tre subjekte teuml tjereuml Keumlto janeuml prindi ( neumlna) meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsi social

Keto subjekte janeuml peumlrzgjedhur jo rasteumlsisht sepse konsiderohen persona

kyccedil me teuml cileumlt feumlmija ka marreumldheumlnie sistematike

Proccediledura

Proccediledura e keumltij studimi u mbeumlshtet neuml intervistat e kryera mbi kateumlr

subjektet e studimit teuml cilat kaneuml qeneuml teuml veccedilanta peumlr ccedildo subjekt Ccedildo

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

24

intervisteuml u realizua neuml formeuml bashkeumlbisedimi duke u ndalur neuml pikat

kryesore teuml studimit dhe duke respektuar teuml gjitheuml teuml intervistuarit

Intervista me feumlmijeumln ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga tre seanca teuml cilat u realizuan

njeuml hereuml neuml javeuml dhe teuml cilat zgjateumln rreth 50-60 minuta secilaNjeuml intervisteuml

u krye neuml ambientet e shteumlpiseuml seuml feumlmijeumls dhe dy teuml tjerat neuml qendreumln ditore

Intervista me prindin (neumlneumln) ka qeneuml e peumlrbeumlreuml nga dy seanca teuml cilat

zgjateumln rreth 50-60 minuta neuml njeuml hark kohor prej dy javeumlsh Intervista me

meumlsuesen kujdestare dhe psikologen zgjateumln rreth 45-50 minuta dhe ishin teuml

peumlrbeumlra nga njeuml seanceuml e vetme Intervistat janeuml kryer neuml meumlnyreuml teuml veccedilanteuml

peumlr secilin subjekt

Peumlr teuml zhvilluar keumlto intervista fillimisht eumlshteuml kontaktuar me drejtoresheumln e

qendreumls ldquoEmanuelrdquo peumlr ti prezantuar qeumlllimin e studimit dhe peumlr teuml marreuml

autorizim neuml lidhje me realizimin e intervistave Meuml pas u njoha me

punonjeumlsen sociale teuml qendreumls ldquoEmanuelrdquo e cila beumlri teuml mundur prezantimin

me rastin fillimisht me neumlneumln e feumlmijeumls dhe meuml pas me vete feumlmijeumln

Meuml pas u beuml e mundur teuml krijohej njeuml takim me neumlneumln e feumlmijeumln e cila ishte

kliente jo rezidenciale e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo dhe ju keumlrkua leje peumlr

pjeseumlmarrjen e saj dhe teuml neumlneumls seuml saj teuml feumlmijeumls seuml saj neuml keumlteuml studim Gjateuml

intervisteumls me feumlmijeumln ka qeneuml prezente dhe punonjeumlsja sociale peumlr faktin e

kushteve shteumlpiake ku u realizua seanca e par e intervisteumls si dhe peumlr

ccedileumlshtje besimi nga ana e prindit kundrejt intervistuesit Por edhe gjateuml

seancave qeuml u kryen neuml ambientet e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo ka qeneuml prezente

punonjeumlsja sociale peumlr teuml veumlneuml feumlmijeumln neuml kushte sa meuml komode

Njeumlkoheumlsisht gjateuml intervisteumls qeuml eumlshteuml kryer neuml shteumlpineuml e feumlmijeumls eumlshteuml beumlreuml

i mundur edhe veumlzhgimi i kushteve teuml jeteseumls teuml ambienteve dhe teuml familjes

seuml feumlmijeumls

Intervista me meumlsuesen kujdestare eumlshteuml kryer neuml ambientet e shkolleumls seuml F

peumlr faktin qeuml nuk kishte mundeumlsi tjeteumlr peumlr teuml takuar meumlsuesen sepse eumlshteuml

e pamundur qeuml meumlsuesja teuml vinte neuml zyrat e ldquoKomunitetit Emanuelrdquo Me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls eumlshteuml kontaktuar ndeumlrmjet neumlneumls seuml feumlmijeumls

e cila beumlri teuml mundur takimin e pareuml me meumlsuesen kujdestare

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

25

Intervista me dy subjektet e tjereuml (prindi dhe punonjeumlsi social) u zhvilluan neuml

ambientet e Qendreumls ldquoEmanuelrdquo duke informuar peumlr ccedildo veprimtari

drejtoresheumln e qendreumls peumlr arsye etike

Proccedilesi i intervistimit u zhvillua neuml vazhdimeumlsi si me feumlmijeumln ashtu dhe me

tre subjektet e tjereuml prindi( neumlna ) meumlsuesja kujdestare punonjeumlsi social

Ky proccediles u krijua neuml keumlteuml meumlnyreuml peumlr teuml marreuml informacion sa meuml teuml ploteuml

dhe teuml detajuar peumlr kushtet sociale dhe psikolgjike teuml feumlmijeumls dhe peumlr teuml

ndihmuar intervistuesin neuml arritjen e konkluzioneve teuml sakta

Proccedilesi i mbledhjes seuml teuml dheumlnave neumlpeumlrmjet tre instrumentave rishikim

literature intervista guideuml dhe veumlzhgimi zgjati peumlr njeuml periudheuml kateumlr

mujore dhe neuml meumlnyreuml teuml vazhdueshme Ku fillimisht u kryen intervistat me

feumlmijeumln dhe meuml pas me tre subjektet e tjereuml Kurse koha e peumlrdorur peumlr

kodimin dhe transkriptimin e intervistave ishte rreth njeuml muaj ashtu si dhe

koha peumlr shfryteumlzimin e materialit teuml marreuml nga intervistat

Kufizime

Studimi u zhvillua normalisht duke respektuar ccedileumlshtjet etike si me

subjektet ashtu edhe me proccedilesin e mbledhjes seuml teuml dheumlnave Por si neuml ccedildo

studim edhe keumltu janeuml hasur disa kufizime qeuml kaneuml veumlshtireumlsuar mbledhjen

e informacionit

Njeuml problem peumlrbeumlnte lokalizimi i neumlneumls dhe feumlmijeumls peumlr teuml kryer intervisteumln

Neumlse kontakti me neumlneumln ishte meuml i lehteuml sepse ajo ishte ccedildo diteuml neuml qendreumln

ditore kontakti me feumlmijeumln ishte meuml i veumlshtireuml sepse feumlmija vinte veteumlm njeuml

hereuml neuml javeuml neuml qendeumlr Mundeumlsiteuml peumlr ta takuar jashteuml qendreumls ekzistonin

por ishte e veumlshtireuml qeuml teuml realizoheshin sepse feumlmija pjeseumln meuml teuml madhe teuml

diteumls e kalonte neuml shkolleuml kurse koheumln tjeteumlr me aktivitete rikrijuese dhe

jashteuml shkollore Keumlto veumlshtireumlsi vonuan meuml shumeuml se ccedil‟ishte parashikuar

Kufizim tjeteumlr peumlr sa i peumlrket feumlmijeumls ishte krijimi I besimit tek intervistuesi

eumlshteuml dashur njeuml periudheuml e gjateuml njeuml mujore qeuml feumlmija teuml pranonte teuml beumlnte

intervisteumln Kjo zgjaste dhe meuml shumeuml marrjen e informacionit

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

26

Kufizim tjeteumlr peumlr marrjen e informacionit eumlshteuml se feumlmija peumlsoi njeuml aksident

neuml shkolleuml dhe peumlr njeuml periudheuml dy javore nuk erdhi neuml Qendreumln ldquo Emanuelrdquo

Njeuml kufizim i dyteuml ishte dhe pamundeumlsia peumlr teuml vizituar meuml shumeuml hereuml

ambientin familjar ku jetonte feumlmija Kjo pengoi sjelljen e disa pamjeve nga

keumlto ambiente peumlr teuml konkretizuar meuml tepeumlr studimin e rastit

Gjithashtu ka qeneuml njeuml kufizim dhe takimi me meumlsuesen kujdestare peumlr

faktin qeuml ajo ishte shumeuml e zeumlneuml me aktivitetet shkollore

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml njeuml intervisteuml me babain e feumlmijeumls ka qeneuml njeuml tjeteumlr

kufizim gjateuml keumltij studimi

Pamundeumlsia peumlr teuml beumlreuml intervisteuml teuml drejteumlpeumlrdrejteuml me gjysheumlrit e feumlmijeumls

sepse ato nuk pranonin pavareumlsisht keumlmbeumlnguljes seuml punonjeumlses sociale ka

qeneuml njeuml tjeteumlr kufizim

Seuml fundmi vlen teuml theksohet qeuml ky studim nuk mund teuml peumlrgjitheumlsohet peumlr teuml

gjitheuml popullateumln e feumlmijeumlve me prind toksikomaneuml

Pavareumlsisht veumlshtireumlsive teuml hasura gjateuml intervistimit puna eumlshteuml peumlrballur

me efektivitet duke u munduar teuml realizohet meuml e mira e mundshme

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

27

KAPITULLI 3

REZULTATET E STUDIMIT

Gjateuml kryerjes seuml intervistave diskutimet u drejtuan drejt fushave

problematike duke u bazuar neuml njeuml kriter kryesor

Peumlr ccedilfareuml kisha nevojeuml teuml mblidhja meuml tepeumlr informacion qeuml teuml realizoja

qeumlllimin e studimit tim peumlr teuml mbledhur teuml dheumlna mbi pasojat sociale-

psikologjike teuml feumlmijeumlve me prindeumlrit (neumlneuml) toksikomane

Duke u nisur nga ky kriter uneuml vendosa teuml investigoj neuml keumlto fusha specifike

- Problemet qeuml lidhen me shkaqet qeuml lindin tek feumlmijeumlt me prindin

(neumlneumln)toksikoman

- Pasojat sociale dhe psikolgjike qeuml lindin neuml ambientin familjar

shkollor dhe social

Historik I shkurteumlr mbi fillimin e abuzimit me substanca teuml prindit

(neumlneuml)

Zonja M ishte veteumlm 19 vjeccedile neuml koheumln kur vendosi teuml largohej jashteuml

Shqiperiseuml seuml bashku me teuml fejuarin e saj peumlr teuml keumlrkuar njeuml mundeumlsi meuml teuml

mireuml ekonomike nga ccedilfareuml ofronte Shqiperia neuml vitet 1997-1998 Qeumlndrimi i

ccediliftit neuml Itali nuk dha rezultatet e shpresuara dhe nuk solli asnjeuml teuml mire

Pas njeuml periudhe dy vjeccedilare ato vendoseumln qeuml teuml riktheheshin brenda veumlndit

Kthimi ishte i veumlshtireuml por fakti qeuml i fejuari i saj arriti teuml gjente njeuml puneuml si

menaxher neuml njeuml lokal nate me aneuml teuml familjareve teuml tij i dha atyre

mundeumlsineuml teuml stabilizoheshin Ndryshimet qeuml jeta e tyre peumlsoi gjateuml keumlsaj

periudhe puna neuml njeuml ambient teuml ri beumlri qeuml i fejuari i M teuml afrohej fillimisht

me mariuhaneumln dhe meuml pas me heroineumln Ajo tregon

ldquoFillimisht uneuml nuk kuptoja asgjeuml dhe mua meuml peumllqente jeta e re qeuml kishim

filluar teuml beumlnim Ishte ccedildo gjeuml e bukur dilnim dhe keumlnaqeshim

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

28

gjeumlra qeuml meuml pareuml nuk I kishim beumlreuml Shpejt zbulova qeuml I fejuari im kishte filluar

teuml peumlrdorte heroineuml kjo gjeuml nuk meuml frikeumlsoi peumlrkundrazi shpreha dhe uneuml

deumlshireumln qeuml ta provoja ateuml Doja teuml shijoja ccedildo gjeuml teuml bukur teuml jeteumls qeuml nuk e

kisha beumlreuml meuml pareuml Neuml keumlteuml meumlnyreuml u beumlmeuml teuml dy peumlrdorues dhe fillimisht ccedildo

gjeuml ishte e bukur ldquo

Pas njeuml viti e gjysem qeuml ishte peumlrdoruese mbeti shtatzeumlneuml pavareumlsisht

mospeumllqimit dhe mosaprovimit teuml teuml fejuarit teuml saj Neuml keumlteuml moment I fejuari

e braktis si pasojeuml e disa borxheve qeuml kishte tek lokali ku punonte duke mos

mbajtur keumlshtu asnjeuml peumlrgjegjeumlsi mbi feumlmijeumln

Modeli i atashimit teuml feumlmijeumls me prindin (neumlneumln toksikomane)

Gjateuml intervistimit doli neuml pah modeli i atashimit neumlneumlndashfeumlmijeuml gjateuml feumlmijeumlriseuml

seuml pareuml

Seuml pari neumlna raporti qeuml ndjehej ne faj po te mos ishte gjithmone e

pranishme me F kur ai lindi ajo do beumlnte ccedildo gjeuml peumlr teuml ndenjur me teuml dhe

peumlr teuml do kishte dashur teuml ishte shoqja e tij e pareuml

ldquoKur F lindi i premtova vetes qeuml do sakrifikoja teuml gjitheuml koheumln time peumlr trsquoia

dedikuar atij ai duhet teuml dinte qeuml uneuml peumlr teuml isha e para po ashtu edhe ai

peumlr mua dhe qeuml srsquodo ja kishim meuml nevojeumln njeriut rdquo

Seuml dyti neumlna raportoi se ishte dhe mungesa e babait dhe vareumlsia e saj nga

heroina qeuml e beumlnte ateuml teuml kishte ndjenja faji kundrejt F dhe si pasojeuml

organizonte jeteumln e saj dhe teuml F veteumlm rreth tyre Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoNeuml fillim ndjeja qeuml duhet teuml beumlja teuml pamundureumln qeuml mos teuml ndjehesha

neuml fajrdquo

ldquoKaloja meuml shumeuml koheuml duke marreuml heroineuml kur isha shtatzeumlneuml dhe

nuk i kisha kushtuar kurreuml veumlmeumlndje shtatzaniseuml rdquo

ldquoDuhet teuml isha aty peumlr teuml duhet teuml mbushja boshlleumlqet qeuml lindnin dhe

nga mungesa praniseuml seuml teuml atitrdquo

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

29

Se treti punonjeumlsi social raportoi qeuml neumlna e F kishte pasur teuml njeumljteumln meumlnyeuml

atashimi neuml feumlmijeumlrineuml e saj ku ky atashim karakterizohej si i pa organizuar

Si pasojeuml dhe klientja kishte krijuar teuml njeumljteumln meumlnyreuml atashimi me F

ldquoGjateuml terapiseuml me neumlneumln e F kam arritur neuml konkluzionin qeuml feumlmijeumlria e

veteuml neumlneumls seuml F peumlr sa i peumlrket marreumldheumlnieve me prindin e saj ka qeumlneuml

e karakterizuar nga e njeumljta formeuml atashimi rdquo

Njeuml shkak tjeteumlr i raportuar nga punonjeumlsi social eumlshteuml edhe kultura Ai

raportoi qeuml neumlna vuante stigmatizimin si toksikomane nga shoqeumlria dhe nga

fjaleumlt e shumta teuml njereumlzve sidomos teuml komshinjve apo dhe teuml veteuml farefisit

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml neumlna jetonte neuml marreumldheumlnie konfliktuale me

veten peumlr sa i peumlrket gjykimit qeuml merrte nga teuml tjereumlt Neuml lidhje me keumlteuml ajo u

shpreh

ldquoFakti qeuml neuml familje asnjeuml nuk e mbeumlshteste qeuml teuml lindte F dhe fakti qeuml

nuk i jepnin meuml besim beumlnte qeuml ajo teuml krijonte njeuml marreumldheumlnie gjithnjeuml e

meuml teuml afeumlrt me F shpeshhereuml duke mos e balancuar mireuml ateumlrdquo

Punonjeumlsi social raporton qeuml kjo sjellje e neumlneumls vinte si pasojeuml e gjitheuml

pasiguriseuml seuml saj dhe pasiguriseuml qeuml i krijonte ambienti peumlrreth

Neumlna raporton se ndihet e paragjykuar nga neumlnat e feumlmijeumlve teuml tjereuml ajo

shprehet

ldquo Keumlto diteuml komshia meuml tha qeuml do beumlja mireuml qeuml teuml kaloja meuml shumeuml koheuml

me F dhe jo trsquoja lija ateuml teumlreuml diteumln prindeumlrve teuml mirdquo

Njeuml shkak tjeteumlr I raportuar nga punonjeumlsi social ishte se neumlna ndjehej

fajtore qeuml kishte peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe se donte teuml tregonte

neuml teuml gjitha meumlnyrat qeuml ajo ishte e afteuml teuml kujdesej peumlr F

Peumlr keumlteuml ccedileumlshtje veteuml neumlna shprehet

ldquoNuk do trsquoja fal kurreuml vetes qeuml jam droguar gjateuml shtatzaniseumlrdquo

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

30

ldquoKush e di sa ka vuajtur feumlmija im i dashurrdquo

ldquoKisha lexuar qeuml feumlmija mund teuml lindi me apsinenceuml kisha shumeuml frikeuml

po ccedilrsquoteuml beumljardquo

Pasojat sociale teuml F neuml lidhje me marreumldheumlniet familjare

Subjektet raportuan se F ishte rritur me gjysheumlrit e tij dhe se figura e

prindeumlrve kishte mungar menjeumlhereuml pas viteve teuml para teuml jeteumls Fillimisht

largimi i teuml atit nga familja ndeumlrsa figura e neumlneumls kishte qeneuml sporadike

shumeuml prezente gjateuml periudhave kur nuk merrte heroineuml dhe jo prezente neuml

momentet kur rifillonte seumlrish peumlrdorimin e heroineumls

Punonjeumlsi social raporton se F karakterizohej nga forma papeumlrshtatshmeumlrie

neuml mjedisin social neuml teuml cilin jetonte

ldquoFakti qeuml duhej teuml ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe qeuml hereuml-hereuml jetonte

veteumlm me gjysheumlrit hereuml-hereuml me neumlneumln e tij krijonte tek ai gjendje

papeumlrshtatshmeumlrie dhe vuajtje ne ambientin familjarrdquo

Feumlmija raportoi qeuml do teuml kishte deumlshireuml teuml mos ndeumlrronte shpesh shteumlpi po teuml

qeumlndronte veteumlm neuml njeuml peumlr shumeuml koheuml

ldquoDo teuml meuml peumllqente qeuml teuml qeumlndroja veteumlm neuml njeuml shteumlpi keumlshtu u lodhardquo

ldquoSa meumlsohem tek shteumlpia e gjysheumlrve duhet teuml shkoj neuml shteumlpineuml tjeteumlr

Srsquomund teuml qendroj veteumlm neuml njeuml shteumlpiTek mami ose tek gjysheumlrit po teuml

jeteuml veteumlm njeuml shteumlpirdquo

Gjithashtu neumlna e tij raportoi se neuml momentet kur ajo kthehej neuml shteumlpi pas

njeuml periudhe rehabilitimi F shfaqte gjendje pasigurie se mos e rihumbte

seumlrish ateuml

ldquoAi shpesh meuml thonte mami peumlr sa koheuml do teuml rrish keumlsaj hererdquo

ldquoKjo eumlshteuml hera e fundit qeuml largoheshrdquo

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

31

ldquoPo tani do teuml rrimeuml gjithmoneuml bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se figura e gjysheumlrve ishte qeumlndrore neuml

kontekstin familjar dhe se F ishte shumeuml i lidhur me to Subjekti raporton

qeuml kur jetonte me gjysheumlrit ai ndjehej mireuml dhe se i peumllqente teuml kalonte koheuml

me to dhe kur shkonte teuml jetonte me neumlneumln e tij

ldquoMeuml peumllqen qeuml gjateuml javeumls gjysheumlrit vijneuml tek ne ldquo

ldquoE diela eumlshteuml dita e teuml kateumlrteumlve rrimeuml po bashkeuml dhe gjysheumlrit kalojneuml

teumlreuml diteumln me mua dhe maminrdquo

ldquoDua te kaloj gjithmone shume kohe me tordquo

ldquoMomenti meuml I bukur kur loz me gjyshin tavullrdquo

Subjektet raportuan qeuml feumlmija nuk flet kurreuml peumlr mungeseumln e teuml atit dhe as

kur ishte meuml i vogeumll nuk keumlrkonte shjegime peumlr largimin e tij Veteuml neumlna

thoteuml

ldquo Habitem se si nuk meuml flet kurreuml peumlr teuml atin neuml keumlteuml aspekt eumlshteuml

totalisht i mbyllurrdquo

Pasojat psikologjike te F ne lidhje me mardheniet e tija familjare

Subjektet raportuan se peumlrsa i peumlrket pasojave psikolgjike qeuml F shfaqte neuml

familje ishte gjendja e trishtimit qeuml karakterizonte ateuml neuml momentet kur

neumlna mungonte peumlr diteuml teuml teumlra neuml shteumlpi Veteuml neumlna raporton

ldquoMa thonte gjithmoneuml mamaja qeuml teuml vija neuml shteumlpi e ta lija keumlteuml dreq

droge mendo sa meumlrzitet yt birrdquo

ldquoShpeshhereuml meuml thonte kur ishte i vogeumll Mami kur do sheumlrohesh tirdquo

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

32

Nga veteuml feumlmija raportohet se figura e neumlneumls i ka munguar shumeuml dhe qeuml

mungesa e saj neuml jeteumln e tij teuml peumlrditshme e beumlnte teuml mbyllej neuml vetvete

ldquo Do doja shumeuml qeuml mami teuml vinte meuml shpesh neuml shkolleumln time qeuml

edhe feumlmijeumlt e tjereuml ta shohin qeuml une e kam maminrdquo

ldquoSrsquomeuml peumllqente qeuml largohej peumlr diteuml teuml teumlra nuk e shikoja fare kush e di

ku shkonterdquo

Punonjeumlsja sociale raportoi qeuml kishte konstatuar nga takimi me gjysheumlrit teuml F

qeuml kishte ulje gjumi dhe oreksi dhe se kishte tendenceumln per t‟u zemeumlruar dhe

grindur me veten dhe gjysheumlrit

ldquoI peumllqen meuml shumeuml teuml hajeuml patatina e hamburger se sa drekeumln qeuml

gatuajneuml gjysherit ldquo

ldquoMbyllet neuml dhomeumln e tij dhe nuk flet me njeri por rrin deri voneuml duke

pareuml televizorrdquo

ldquoLuan neuml kompjuter peumlr oreuml teuml teumlrardquo

Veteuml F raporton qeuml kur eumlshteuml veteumlm neuml dhomeumln e tij nuk do qeuml ta bezdiseuml

njeri deri sa teuml mbarojeuml lojeumln neuml kompjuter

ldquoMeuml peumllqen teuml rri veteumlm peumlr oreuml teuml teumlra dua teuml rri neuml erreumlsireuml neuml dhomeumln

time dhe peumlr ato oreuml teuml mos flas me njerirdquo

ldquoCcedilfareuml ka teuml keqe teuml hash hamburger e patatina mua ato meuml peumllqejneuml

do ti haja ccedildo diteumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml kjo sjellje nuk ndodh ndonjeumlhere por shpesh

hereuml

ldquoNeuml kontaktet e mia me gjysheumlrit rezulton se janeuml shumeuml teuml shqeteumlsuar

qeuml feumlmija kalon meuml shumeuml koheuml neuml kompjuter sesa duke lexuarrdquo

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

33

ldquoNjeuml shqeteumlsim tjeteumlr eumlshteuml se F nuk ka fare rregulla peumlr sa i peumlrket teuml

ngrenit ai nuk preferon teuml drekojeuml ato qeuml gjyshja i gatuanrdquo

Subjektet raportuan qeuml nuk kishte asnjeuml histori keqtrajtimi apo abuzimi

seksual kundrejt feumlmijeumls Neuml lidhje me keumlteuml punonjesi social shprehet

ldquoSado qeuml neumlna eumlshteuml gjetur shpeshhereuml neuml momente kritike dhe ka qeneuml

shpeshhereuml neumln efektin e heroineumls nuk ka abuzuar kurreuml tek feumlmijardquo

Punonjeumlsja sociale raporton qeuml neuml rastin e F nuk mund teuml flasim peumlr histori

braktisjeje nga ana e prindeumlrve

ldquoNuk mund teuml them qeuml neumlna e ka braktisur feumlmijeumln e saj dhe neuml

momentet meuml teuml veumlshtira ajo gjithmoneuml e ka deumlrguar ateuml tek prindeumlrit e

saj dhe nuk e ka leumlneuml feumlmijeumln kurreuml veteumlmrdquo

ldquoVeumlrteteuml qeuml neuml pjeseumln meuml teuml madhe ka qeneuml neumln efektin e heroineumls dhe

nuk ka peumlrmushur rolin e saj si neumlneuml por nuk ka pasur asnjeumlhereuml

braktisje nga ana e saj kundrej feumlmijeumlsrdquo

Pasojat sociale teuml F ne lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Feumlmija raportoi qeuml nuk kishte njeuml shok teuml ngushteuml dhe qeuml nuk fliste shumeuml

me asnjeuml nga shokeumlt e klaseumls i peumllqente meuml shumeuml teuml qeumlndronte me miq meuml

teuml meumldhenj se ai por nuk kishte krijuar asnjeuml marreumldheumlnie teuml ngushteuml me

asnjeumlrin prej tyre

ldquoJo jo uneuml nuk kam nje mik teuml ngushteumlrdquo

ldquoKam shokeuml por sa peumlr teuml kaluar koheumln nuk flas peumlr veten me asnjeumlrin

prej tyrerdquo

ldquoNuk meuml peumllqen teuml rri shumeuml me shokeumlt e klaseumls meuml mireuml me shokeuml meuml

teuml meumldhenjrdquo

Meumlsuesja kujdestare raportoi dhe se gjateuml oreumlve teuml pushimit ai eumlshteuml tepeumlr

hiperaktiv dhe se beumln gjithmoneuml rreumlmujeuml neuml korridor

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

34

ldquoEumlshteuml i zhurmsheumlm gjateuml oreumlve teuml pushimitrdquo

ldquoNgacmon feumlmijeumlt meuml teuml vegjeumllrdquo

ldquoNuk di teuml raportohet me shokeumlt e klaseumlsrdquo

Gjithashtu ajo raporton qeuml F nuk ka tendenceumln teuml leumlreuml apo teuml mos

frekuentojeuml oreumlt e meumlsimit dhe nuk eumlshteuml feumlmijeuml qeuml beumln mungesa teuml shumta

ldquoVeumlrteteuml eumlshteuml jo aktiv po oreumlt e meumlsimit i frekuenton rregullisht nuk

eumlshteuml nga ato nxeumlneumls qeuml vjen oreumln e pareuml dhe pastaj hyn neuml teuml kateumlrteumln

por beumln mungesa teuml shumta peumlr ccedileumlshtje seumlmundjeshrdquo

ldquo Ka nxenes te cilet mungojneuml shpesh per semundje dhe te kota por F

nuk mungon ai vjen rregullishtrdquo

Subjektet raportuan se F nuk kishte qeneuml i peumlrfshireuml neuml akte vandalizmi apo

dhune neuml shkolleuml apo neuml ambientet e tjera sociale dhe se nuk kishe patur

kurreuml probleme me policineuml

Pasojat psikologjike teuml F neuml lidhje me bashkeumlmoshatareumlt

Meumlsuesja kujdestare raporton qeuml F ka probleme neuml meumlsim nxeumlnie dhe

mungeumlseuml peumlrqeumlndrimi

ldquoNuk eumlshteuml i peumlrqeumlndruar gjateuml oreumlve teuml meumlsimit eumlshteuml i qeteuml por jo aktiv

neuml klaseumlrdquo

ldquoNuk ka njeuml leumlndeuml teuml tijeumln teuml preferuar nuk shkeumllqen neuml asnjeuml leumlndeuml ldquo

ldquoNuk mund teuml them qeuml eumlshteuml njeuml nxeumlneumls tek mesatarja por eumlshteuml neumln

mesataren peumlr sa i peumlrket rezultateve shkollorerdquo

Subjektet raportuan se neuml testet e inteligjenceumls F ishte neumln mesataren

Gjithsesi ai nuk karakterizohej nga fjalor i papeumlrshtatsheumlm

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

35

Ndryshimet me njeuml feumlmijeuml me prindeumlr jo toksikomaneuml

Seuml pari meumlsuesja kujdestare raportoi qeuml dhe feumlmijeumlt e tjereuml qeuml ishin neuml klaseuml

shfaqnin probleme hiperaktiviteti dhe shpeshhereuml mungonin neuml shkolleuml peumlr

probleme sheumlndeti

ldquoF nuk eumlshteuml i vetmi qeuml ka keumlto karakteristika ka dhe feumlmijeuml teuml tjereuml qeuml i

kaneumlrdquo

Seuml dyti ajo raportoi qeuml niveli i klaseumls neuml peumlrgjitheumlsi ishte i uleumlt dhe jo teuml

gjitheuml feumlmijeumlt dilnin me mesatare teuml larteuml neuml testet e inteligjenceumls

ldquoFaktikisht nuk eumlshteuml se kam neuml kujdestari njeuml klaseuml me mesatare teuml

larteumlrdquo

Seuml treti meumlsuesja kujdestare raporton qeuml feumlmijeumlt neuml mosheumln e F sidomos

djemteuml kaneuml tendenceuml qeuml teuml krijojneuml miq neuml mosheuml meuml teuml madhe neuml shkolleuml

ldquoKa dhe djem teuml tjereuml qeuml kaneuml miq meuml teuml meumldhenj neuml shkolleuml i peumllqen teuml

duken si meuml teuml meumldhenj kjo eumlshteuml njeuml tendenceuml qeuml e kam veumlzhguar

gjithmoneuml neuml vitet e mija teuml meumlsimdheumlniesrdquo

Integrimi neuml jeteumln sociale

F raporton qeuml prej gjashteuml muajve ai dhe neumlna e tij shkonin neuml qendreumln

ditore ldquoKomuniteti Emanuelrdquo Ai e frekuntonte qendreumln dy hereuml neuml javeuml

mbasditeve dhe beumlnte keumlshillim me punonjeumlsen sociale

Peumlr meuml tepeumlr ai raporton qeuml kontakti qeuml ka me qendreumln i peumllqen dhe do teuml

donte ta vazhdonte keumlteuml kontakt edhe meuml tej Ai raporton qeuml fakti qeuml neumlna e

tij vjen neuml qendeumlr ccedildo diteuml i duket pozitiv dhe e mbeumlshtet neuml keumlteuml vendim

ldquoEumlshteuml njeuml vendim qeuml e kam pranuar menjeumlhereumlrdquo

ldquoDuhet teuml kishim ardhur meuml pareuml neuml qendeumlrrdquo

F raporton se kontakti dhe raporti qeuml ka krijuar me punonjeumlsen sociale

eumlshteuml pozitiv dhe se e ndihmon shumeuml teuml flaseuml me teuml

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

36

ldquo E di qeuml kur teuml flas me Erin do ti them asaj ccedildo gjeuml dhe do teuml gjejmeuml njeuml

zgjidhje bashkeumlrdquo

Punonjeumlsja sociale raporton se qeuml neuml momentin qeuml F eumlshteuml neuml qendeumlr eumlshteuml

shumeuml meuml i qeteuml

Meumlsuesja kujdestare ka raportuar qeuml kur vjen neuml qendeumlr F eumlshteuml meuml i qeteuml

dhe meuml i veumlmeumlndsheumlm neuml meumlsime

Meumlsuesja kujdestare neuml bashkeumlpunim me punonjeumlsen sociale neumlneumln dhe

gjysheumlrit prej dy muajsh kaneuml regjistruar feumlmijeumln neuml kurse jashteuml shkollore

teuml gjuheumls angleze matematike dhe fizike Neuml keumlteuml meumlnyreuml ai mund teuml

ndihmohet peumlr teuml rritur rendimentin e tij neuml meumlsime

Neuml lidhje me keumlteuml punonjeumlsja sociale shprehet

ldquoMendoj qeuml do teuml jeteuml pozitive peumlr feumlmijeumln qeuml teuml kalojeuml mbasditet e tij neuml

kurs neuml keumlteuml meumlnyreuml do teuml keteuml mundeumlsi si teuml socializojeuml dhe teuml rriseuml

rendimentin e tij neuml meumlsimerdquo

Neuml lidhje me keumlteuml feumlmija shprehet

ldquoFillimisht nuk meuml peumllqente ideja qeuml do teuml beumlja por tani eumlshteuml meuml

ndrysherdquo

ldquoAnglishtja meuml peumllqen shumeumlrdquo

Neuml lidhje me keumlteuml neumlna shprehet

ldquoMeuml peumllqen ideja qeuml tani F kalon mbasditet e tij neuml kurse privaterdquo

ldquoShpresoj qeuml kjo gjeuml ta ndihmojeuml e di qeuml ai fillimisht nuk donte por

gjeumlrat me kalimin e muajve por shkojneuml ndrysherdquo

Neuml lidhje me muajt e vereumls kur shkolla teuml mbarojeuml meumlsuesja kujdestare dhe

punonjeumlsja sociale sugjeron qeuml F teuml regjistrohet neuml njeuml kamp veror neuml meumlnyreuml

qeuml teuml rriseuml meuml shumeuml mundeumlsiteuml e tij peumlr teuml socializuar dhe teuml vazhdojeuml

kurset private peumlr tu beumlreuml meuml i afteuml neuml leumlndeumlt pedagogjike

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

37

KAPITULLI 4

DISKUTIMI

Ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml keteuml prindeumlr teuml peumlrgjegjsheumlm teuml dashur dhe teuml

besuesheumlm ccedildo feumlmijeuml ka teuml drejteumln teuml geumlzojeuml feumlmijeumlrineuml e tij por nuk ndodh

gjithmoneuml keumlshtu Neumlpeumlrmjet keumltij studimi evidencohet se si feumlmijeumlt mund teuml

bashkeumljetojneuml me njeuml prind toksikoman Jeta e tyre sigurisht qeuml nuk eumlshteuml e

thjeshteuml Toksikodipendenca e prindeumlrve eumlshteuml njeuml problem qeuml po beumlhet

gjithmoneuml dhe meuml prezente dhe neuml realitetin shqipeumltar Njeuml faktor kryesor qeuml

ndikon neuml keumlteuml fenomen eumlshteuml qeuml toksikomaneumlt e viteve 1990-1995 tashmeuml

janeuml beumlreuml prindeumlr Neumlpeumlrmjet keumltij studimi rasti eumlshteuml mundeumlsuar njeuml

panorameuml meuml konkrete e keumltij fenomeni dhe ndikimit social psikologjik qeuml

kaneuml feumlmijeumlt e njeuml prindi toksikoman

Hipoteza e keumltij studimi eumlshteuml

Feumlmijeumlt e lindur nga neumlna toksikomane shfaqin probleme psikologjike dhe

sociale

Kjo hipotezeuml eumlshteuml argumentuar me studime teuml kryera neuml universitete teuml

ndryshme neuml boteuml dhe mbi teoriteuml ekzistuese teuml paraqitura meuml lart

Neuml keumlteuml kapitull do teuml ndalemi neuml analizimin e problematikave teuml gjetura nga

studimi i rastit duke konfirmuar ose jo gjetjet nga studimet e meumlparshme

Ashtu si dhe studimet kaneuml identifikuar toksiokomania e prindeumlrve eumlshteuml

faktori kryesor qeuml ndikon neuml zhvillimin social dhe psikolgjike teuml feumlmijeumlve

Prania e keumltij faktori konkretizohej nga peumlrdorimi i neumlneumls me heroineuml gjateuml

shtatzaniseuml nga njeuml atashim i veumlshtireuml gjateuml fazeumls seuml feumlmijeumlriseuml nga prezenca

e dobet e prindit kur eumlshteuml neumln efektin e heroineumls nga mungesa e prindeumlrve

neuml shteumlpi neuml rastin toneuml e prindeumlrit (neumlneuml) dhe nga niveli i uleumlt ekonomik

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

38

Feumlmija duke qeneuml se eumlshteuml pjeseuml e njeuml familje jo funksionale me mungeseumln e

prindit (baba) dhe me prindin tjeteumlr toksikoman duke marreuml parasysh dhe

nivelin e uleumlt ekonomik reagon me forma te ndryshme negative sociale dhe

psikologjike si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml shkollor Nga studimi

rezultoi se keumlto faktoreuml ndikojneuml ne lindjen e veumlshtireumlsive tek feumlmija

Sipas studimeve feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi

teuml keneuml pasoja negative peumlr zhvillimin e tyre individual dhe teuml shfaqin sjellje

jo sociale kundrejt marreumldheumlnieve ndeumlrpersonale

Neuml lidhje me situateumln kur neumlna eumlshteuml peumlrdoruese e substancave gjateuml

shtatzaniseuml studimet flasin qeuml keumlrkuesit gjeteumln shumeuml pak lidhje midis

ekspozimit para lindjes me krijimin e problemeve sociale dhe psikolgjike tek

feumlmijeumlt Gjithsesi rezultatet treguan qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve peumlrbeumlnin njeuml

rrezik te ri

Neuml studimin e rastit ky rezultat konfirmohet sepse ne nuk kemi asnjeuml teuml

dheumlneuml qeuml teuml tregojeuml qeuml abuzimi me substanca tek neumlna gjateuml shtatzaniseuml teuml

keteuml ndikuar neuml zhvillimin problematik teuml F por ne dimeuml qeuml F peumlrbeumln njeuml

problem dhe dimeuml veumlshtireumlsiteuml qeuml lindin tek ai neuml bazeuml teuml faktit qeuml neumlna e tij

eumlshteuml toksikomane

Sipas studimeve feumlmijeumlt gjateuml periudheumls seuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml peumlr teuml krijuar

atashimin me neumlneumln e tyre kaneuml nevojeuml peumlr kontakt teuml vazhduesheumlm me njeuml

figureuml teuml privilegjuar qeuml neuml teuml shumteumln e rasteve eumlshteuml neumlna ajo qeuml e krijon

keumlteuml atashim Duke u nisur nga studimet janeuml individualizuar disa tipe

atashimi ambivalenteuml evitues dhe teuml paorganizuar teuml cilat janeuml bazeuml peumlr

zhvillimin e pasuksesheumlm teuml feumlmijeumls neuml njeuml familje me prindeumlr toksikoman

Pra abuzimi me substanca nga prindeumlrit neuml familje shikohet si njeuml inkubator

qeuml shkakton lindjen e keumltij problemi dhe si pasojeuml teuml njeuml atashimi jo efikas

Neuml fakt studimi i rastit konfirmon krijimin e njeuml atashimi teuml paorganizuar

midis neumlneumls dhe feumlmijeumls

Gjithashtu teoria e atashimit peumlrmend qeuml ccedildo neumlneuml sjell neuml raport me feumlmijeumln

e saj teuml shkuareumln e saj teuml tashmen dhe peumlrfaqeumlsimin qeuml ka ndeumlrtuar peumlr sa i

peumlrket vetes seuml saj dhe eksperiencat e reumlndeumlsishme teuml rolit teuml saj si neumlneuml

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

39

Teuml njeumljteumln gjeuml shohim dhe gjateuml studimit teuml rastit ku meumlnyra se si neumlna e ka

krijuar atashimin e saj me teuml birin eumlshteuml identike me meumlnyreumln qeuml ajo veteuml ka

pasur me teuml eumlmeumln Kjo na kofirmohet nga teuml dheumlnat qeuml na jep punonjeumlsja

sociale Por jo gjithmoneuml keumlto pasoja lindin veteumlm tek feumlmijeumlt me prind

toksikomaneuml

Studimi i rastit tregoi qeuml prindi (neumlneuml) ndjehej fajtor peumlr faktin qeuml kishte

peumlrdorur heroineuml gjateuml shtatzaniseuml dhe peumlr pasojat sociale dhe psikologjike

qeuml kishte feumlmija i tij dhe peumlr keumlteuml nuk e justifikonte veten Neuml keumlteuml meumlnyreuml

mund teuml themi se si prindi dhe feumlmija janeuml viktima teuml substanceumls dhe

situateumls seuml veumlshtireuml ku jetojneuml

Neuml kapitullin e literatureumls u fol peumlr stilet e prindeumlrimit Po teuml ndalemi

pikeumlrisht neuml keumlteuml moment teuml literatureumls ne do teuml shohim qeuml ekzistojneuml kateumlr

stile prindeumlrimi

- Stili autoritar ( i karakterizuar nga kontolli dhe distanca afektive)

- Stil tolerues (jopozitive neuml keumlteuml stili edukativ teuml feumlmija nuk eumlshteuml i

peumlrmbajtur)

- Stili autoritativ (meuml i sheumlndoshi) njeuml geumlrshetim i atij autoritar dhe atij

tolerues

- Stil pasiv (ky eumlshteuml meuml pak pozitivi prindeumlrit i leumlneuml feumlmijeumlt e tyre peumlr teuml

beumlreuml ateuml qeuml duan dhe teuml tregojneuml pak interes neuml keumlteuml teuml fundit) dhe

keumlto prindeumlr kaneuml prirje teuml mungojneuml peumlr shkak papjekurie

Tek rasti neuml studim ne shohim qeuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F eumlshteuml ai

pasiv ku neumlna mungon neuml jeteumln e feumlmijeumls peumlr shkak teuml papjekuriseuml seuml saj

keumltu kemi njeuml korrelacion me peumlrdorimin qeuml beumln neumlna me substanceuml neuml keumlteuml

meumlnyreuml stili i prindeumlrimit teuml neumlneumls seuml F peumlrputhet me literatureumln Gjithsesi

ne nuk mund teuml themi qeuml ky stil prindeumlrimi eumlshteuml i duksheumlm apo lind veteumlm

neuml familjet me prindeumlr toksikomaneuml

Gjithashtu po teuml bazohemi neuml literatureuml thuhet qeuml problemi social konsiston

neuml forma teuml ndryshme papeumlrshtatshmeumlrie teuml individit kundrejt sistemit social

neuml teuml cilin jeton Kjo papeumlrshtatshmeumlri e ccedilon individin neuml gjeumlndje vuajtje dhe

mungeseuml mireumlqeumlnie si pasojeuml e pasiguriseuml Neuml studimin e rastit shohim

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

40

prezenceumln e keumltyre simptomave sepse F vuante si nga njeuml mungeseuml

papeumlrshtashmeumlrie kur ndeumlrronte shpesh shteumlpi dhe mungeseuml pasigurie kur

shikonte qeuml neumlna e tij kthehej neuml shteumlpi sepse jetonte me ankthin se mos ajo

largohej Pra rezultatet peumlrputhen me ateuml ccedilka thoteuml literatura

Njeuml tjeteumlr shenje qeuml gjejmeuml neuml literatureuml peumlrsa i peumlrket problemit social eumlshteuml

dhe mbyllja mbyllje teuml cileumln feumlmija e peumlrjetonte neuml ambientin familjar Keumlteuml e

gjejmeuml neuml momentin qeuml ai ku nuk pyeste kurreuml peumlr teuml atin dhe qeuml rrinte

shpeshhereuml veteumlm neuml dhomeumln e tij i izoluar Keumltu kemi seumlrish njeuml peumlrputhje

me literatureumln

Peumlr sa i peumlrket pasojave psikologjike literatura tregon disa shenja qeuml shfaqen

si trishtim ulje apo shtim teuml gjumit ose teuml oreksit Neuml rastin konkret ne i

gjejmeuml keumlto shenja breumlnda marreumldheumlnieve familjare ku F shfaqte pagjumeumlsi

duke ndenjur deri voneuml neuml kompjuter dhe shfaqte shenja teuml njeuml ushqimi jo teuml

sheumlndetsheumlm dhe shfaqte trishtim kur e eumlma mungonte neuml shteumlpi peumlr diteuml

me rradheuml pra keumltu kemi njeuml korrelacion teuml simptomave qeuml shfaqte F me ateuml

qeuml thoteuml literatura

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e lindur nga prindeumlr toksikomaneuml

dhe qeuml jetojneuml neuml kushte teuml veumlshtira ekonomike kaneuml meuml shumeuml mundeumlsi qeuml

teuml keneuml keqtrajtime neuml familje

Keumlteuml nuk e gjejmeuml tek rasti joneuml ku F nuk kishte njeuml histori keqtrajtimi pra

nuk kemi peumlrputhje me literatureumln

Gjithashtu keqtrajtimi i feumlmijeumlve duket qeuml eumlshteuml i lidhur me peumlrdorimin e

substancave narkotike specifike ku heroina asociohet me keqtrajtime

seksuale dhe fizike

Neuml rastin konkret neumlna e F ishte peumlrdoruese e heroineumls dhe nuk kishte

abuzim seksual neuml familje

Gjithashtu literatura sugjeron qeuml neuml bazeuml teuml studimeve neumlnat qeuml janeuml

peumlrdoruese teuml substancave karakterizohen neuml histori abuzimi dhe braktisje

nga feumlmijeumlt e tyre gjeuml qeuml neuml rastin toneuml konkret nuk peumlrputhet

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

41

Kjo nuk konfirmon shkaqet kulturore sipas teuml cilave familjet e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml kaneuml njeuml perceptim teuml uleumlt peumlr mireumlqeumlnien e feumlmijeumlve teuml

tyre Neumlna ishte koshiente peumlr reumlndeumlsineuml e rolit teuml familjes neuml zhvillimin

social dhe psikolgjik teuml feumlmijeumls seuml saj pavareumlsisht se ishte e detyruar teuml

pranonte situateumln neuml teuml cileumln ndodheshin dhe mungeseumln e saj neuml familje

dhe qeumlndrimin e F me gjysheumlrit

Gjithashtu studimet peumlrmendeumln qeuml feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml meuml shumeuml

probleme sociale emotive dhe teuml sjelljes se feumlmijeumlt e tjereuml

Keumlto studime kaneuml arritur neuml konkluzione qeuml keumlta feumlmijeuml vuajneuml meuml shumeuml

neuml marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt

Neuml rastin e feumlmijeumls neuml studim marreumldheumlniet me bashkeumlmoshatareumlt ishin

shumeuml teuml pakta Ai nuk kishte shokeuml teuml mgushteuml dhe nuk kishte deshireuml

socializimi me shokeumlt e klaseumls prkundrazi shoqrohej veteumlm me shokeuml meuml teuml

meumldhenj por dhe me keta shokeuml ai nuk kishte krijuar njeuml mareumlrdheumlnie teuml

ngushteuml Duke u nisur nga ky keumlndveumlshtrim rasti neuml studim peumlrputhet me

literatureumln ekzistuese Por duhet theumlneuml qeuml F nuk ishte i vetmi feumlmijeuml neuml

klaseumln e tij qeuml kishte marreumldheumlnie me bashkeumlmoshatareumlt e tjereuml

Neuml literatureuml ekziston qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml janeuml gjetur neuml

marreumldheumlnie teuml keumlqija neuml shkolleuml dhe rrezikojneuml meuml shumeuml neuml fjaleuml dhe neuml

veumlshtireumlsi teuml gjuheumls dhe kaneuml meuml shumeuml varfeumlri konjitive neuml testet e

inteligjenceumls Peumlr sa i peumlrket testeve teuml inteligjenceumls tek F shohim se ishte

neumln mestare dhe se nuk ishte aktiv neuml klaseuml dhe se nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml

preferuar kjo peumlrputhet me literatureumln

Neuml literatureuml thuhet se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kaneuml tendenceumln teuml humbasin

diteumlt e shkolleumls dhe teuml jeneuml meuml shumeuml teuml prekur nga seumlmundje teuml ndryshme

Kjo nuk peumlrputhet me rastin ku F nuk kishte tendenceumln teuml linte diteumlt e

shkolleumls dhe se nuk mungonte shpesh neuml shkolleuml pr arsye seumlmundjesh

Neuml literatureuml gjejmeuml dhe se feumlmijeumlt e toksikomaneumlve kishin patur probleme

me policineuml dhe madje peumlr krime teuml reumlnda Neuml keumlteuml rast nuk kemi seumlrish

peumlrputhje teuml literatureumls me rastin sepse F nuk kishte patur kurreuml probleme

te tilla

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

42

Sipas studiuesve ekzistojneuml stereotipa teuml cileumlt nuk lejojneuml qeuml teuml jepet ndihmeuml

sociale adeguate peumlr familjet me prindeumlr toksikomaneuml dhe feumlmijeumlt e tyre Neuml

rastin konkret ky stereotip hidhet poshteuml sepse neumlna e F ishte hera e pareuml qeuml

keumlrkonte ndihmeuml dhe e kishte patur ateuml menjeumlhereuml

Peumlr sa i peumlrket kultureumls neuml studime del qeuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikodipendenteuml kaneuml tendenceumln qeuml teuml shkojneuml neuml keumlshillim apo teuml marrin

pjeseuml shumeuml hereumlt neuml teuml

Kjo gjeuml nuk peumlrputhet me studimin e rastit ku F kishte veteumlm disa muaj qeuml

kishte pranuar teuml vinte neuml qendeumlr peumlr keumlshillim me punonjeumlsen sociale dhe

mbi teuml gjitha neuml studim shohim se fillimisht asnjeuml nga familja e neumlneumls seuml F

nuk kishte qeneuml dakort teuml lindte teuml birin si rezultat kishte ardhur lindja e

njeuml atashimi teuml paorganizuar ndeumlrmjet neumlneumls dhe F

Peumlr sa i peumlrket faktit qeuml F jetonte me gjysheumlrit ne periudha teuml ndryshme kur

neumlna nuk ishte neuml gjendje teuml kujdesej peumlr teuml

Gjejmeuml seumlrish peumlrputhje me literatureumln ku gjejmeuml qeuml shumica e feumlmijeumlve me

prindeumlr toksikomaneuml shkojneuml teuml qeumlndrojneuml me gjysheumlrit e tyre dhe gjejneuml ateuml

ngrohteumlsi dhe peumlrkujdesje familjare qeuml i ka munguar neuml beumlrthamen e

familjes seuml tyre teuml origjineumls deumlshireumls seuml neumlneumls seuml F peumlr teuml mos ndodhur diccedilka

e tilleuml

Toksikomania e prindeumlrve ndikon neuml krijimin e njeuml personaliteti jo kompakt

dhe jo funksional teuml feumlmijeumls neuml mosbesim kundrejt vetvetes neuml rradheuml teuml

pareuml meuml pas prindeumlrve dhe shokeumlve

Duke u bazuar neuml ateuml ccedilfareuml u paraqit meuml sipeumlr konfirmohet se teuml lindeumlsh nga

njeuml prind toksikoman krijon probleme neuml zhvillimin jo teuml sheumlndetsheumlm teuml

feumlmijeumls Duke krijuar tek feumlmija probleme psikologjike dhe sociale si neuml

ambientin femiljar dhe neuml ateuml shkollor dhe neuml bazeuml teuml gjetjeve eumlshteuml

identifikuar njeuml feumlmijeumlri e veumlshtireuml e F pavareumlsisht deumlshireumls seuml neumlneumls seuml tij

peumlr teuml mos ndodhur diccedilka e tilleuml

Gjithsesi kalimi i njeuml feumlmijeumlrie teuml tilleuml beumln qeuml F te mos rritet i sheumlndetsheumlm

peumlr t‟ja transmetuar neuml teuml ardhmen feumlmijeumlve teuml tij Pra problemet do teuml

vazhdojneuml duke u beumlreuml meuml komplekse

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

43

KAPITULLI 5

PEumlRFUNDIME DHE PROPOZIME

Peumlrfundime

Peumlr sa i peumlrket pasojave teuml shfaqura neuml nivel individual studimi zbuloi se

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikoman kaneuml pasoja psikologjike dhe sociale teuml cilat i

shfaqin si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml social

Po teuml ndalemi neuml pasojat sociale qeuml shfaqte F neuml keumlto dy ambiente doli neuml

pah se ai kishte

1 Atashim teuml pa organizuar me neumlneumln e tij gjateuml feumlmijeumlriseuml seuml pareuml

2 Mbyllje si neuml ambientin familjar ashtu dhe neuml ateuml jo familjar

3 Shoqeumlrizim teuml pakeumlt me bashkeumlmoshatareumlt

4 Peumllqente teuml kishte shokeuml meuml teuml medhenj se veten po nuk kishte asnjeuml

shokeuml teuml ngushteuml

5 Peumllqente teuml rrinte peumlr koheuml teuml gjateuml veteumlm

6 Vuante nga mospeumlrshtatje neuml ambjentin social ku jetonte

7 F kishte pasiguri dhe shfaqte simptoma ankthi dhe frike se mos

humbiste neumlneumln

8 Probleme konjitive

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

44

Gjithashtu studimi zbuloi se feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml mund teuml

shfaqnin shenja teuml pasojave psikologjike Neuml rastin konkret tek F u zbulua se

ai kishte

1 Trishtim

2 Ulje teuml oreve te gjumit

3 Ulje teuml oreksit

4 Rendiment i uleumlt neuml meumlsime nuk kishte njeuml leumlndeuml teuml preferuar

Studimi zbuloi se keumlto pasoja shfaqeshin nga mungesa e tejzgjatur e prindit

(neumlneuml) neuml ambientin familjar Mbi teuml gjitha ndikonte qeuml figura e neumlneumls

mungonte Neumlna nuk luante rolin e saj si prind neuml familje Gjithashtu

studimi zbuloi se disa shkaqe teuml tjera qeuml ndikonin qeuml feumlmija teuml kishte

probleme sociale dhe psikolgjike ishin

- veumlshtireumlsiteuml ekonomike

- mungesa e babait neuml nuklin familjar

- roli i neumlneumls neuml edukimin e teuml birit ishte zeumlveumlndeumlsuar nga figura e

gjysheumlrve

Duke marreuml parasysh keumlto tre faktoreuml dhe duke i lidhur me faktorin tjeteumlr qeuml

neumlna eumlshteuml peumlrdoruese heroine beumln te mundur lindjen dhe zhvillimin e

veumlshtireumlsi psikolgjike dhe sociale tek F

Gjithashtu neuml studim u evidentua qeuml kur prindeumlrit e feumlmijeumlve janeuml

toksikomaneuml figura e gjysheumlrve dhe roli i tyre eumlshteuml pareumlsore peumlr mbijeteseumln

e feumlmijeumlve

Gjithashtu studimi zbuloi se neumlna e (F) nuk justifikonte veten peumlr meumlnyreumln

se si kishte krijuar marreumldheumlnien e saj me feumlmijeumln dhe qeuml vuante faktin qeuml F

nuk kishte patur njeuml feumlmijeumlri si teuml gjitheuml bashkeumlmoshatareumlt e tij

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

45

Gjithashtu studimi evidentoi faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt me probleme

ekonomike me prindeumlr peumlrdorues heroine mund teuml keneuml histori abuzimi fizik

dhe seksual neuml familje apo histori braktisjeje

Nga ana tjeteumlr studimi zbuloi dhe faktin qeuml jo gjithmoneuml feumlmijeumlt e prindeumlrve

toksikomaneuml kaneuml probleme me ligjin peumlr shembull kryejneuml akte vandalizmi

Propozime

Nga studimi i prezantuar u njoheumlm me problematikat e njeuml feumlmije me prindeumlr

toksikomaneuml si lindin keumlto problematika si zhvillohen dhe si i japin formeuml

problemeve dhe veumlshtiresive sociale dhe psikologjike teuml keumltyre feumlmijeumlve

Neuml keumlteuml meumlnyreuml ne kuptojmeuml qeuml ky problem merr forma teuml ndryshme neuml

nivele teuml ndryshme duke prekur meuml shumeuml ambientet familjare dhe sociale

teuml feumlmijeumls

Do teuml sugjeroja qeuml studimet teuml fokusohen neuml pasojat e nivelit individual ku

kryesisht kemi teuml beumljmeuml me deumlmtime sociale dhe psikologjike Nga studimi

rezultoi qeuml feumlmija kishte probleme teuml ndryshme neuml teuml dyja keumlto fusha

Peumlr rastin specifik sugjeroj qeuml punonjeumlsja sociale neuml bashkeumlpunim me

meumlsuesen kujdestare teuml feumlmijeumls teuml vazhdonte programin meumlsimor teuml feumlmijeumls

ashtu siccedil kishin vendosur qeuml ai teuml kryente disa kurse private dhe qeuml ky

program mos teuml ndeumlrpritej peumlr njeuml periudheuml teuml gjateuml kohe rreth 2 vite teuml tjereuml

Teuml zbatohej programi qeuml F teuml regjistrohej neuml njeuml kamp veror gjateuml pushimeve

teuml vereumls pasi do teuml teuml ndihmonte meuml shumeuml feumlmijeumln peumlr socializim

Nga ana tjeteumlr shikojmeuml deumlshireumln e prindit qeuml feumlmija teuml shkollohet teuml keteuml

rezultate meuml teuml larta neuml meumlsimeteuml jeteuml meuml social me bashkeumlmoshatareumlt dhe

mbi teuml gjitha teuml mos vuajeuml me faktin qeuml e eumlma eumlshteuml njeuml peumlrdoruese e

heroineumls Shihet qarteuml deumlshira e prindit (neumlneuml) peumlr teuml mos qeneuml meuml

peumlrdoruese dhe peumlr teuml kryer rolin e saj si neumlneuml neuml lidhje me feumlmijeumln e saj

Ky aspekt duhet inkurajuar Duke vazhduar puneumln qeuml eumlshteuml nisur nga

punonjeumlsja sociale me prindin dhe feumlmijeumln pa ndeumlrprerje peumlr vete faktin qeuml

rezultatet e para po shfaqeshin pasi F kishte filluar teuml ishte meuml i qeteuml si neuml

raport me oreumlt e meumlsimit si ne marreumldheumlniet familjare me neumlneumln

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

46

Rasti i F nuk mund teuml shihet si njeuml rast i pashpreseuml Ajo qeuml do teuml keumlshilloja

ishte neuml mundeumlsiteuml qeuml neumlneumls seuml F peumlr teuml gjetur njeuml puneuml neuml keumlteuml peumlr teuml

ndryshuar keumlshtu disi gjendjen e tyre ekonomike

Sugjerimi tjeteumlr ka teuml beumljeuml me mbeumlshtetjen dhe krijimin e njeuml terapie teuml

specializuar individuale ose grupi peumlr kujdestareumlt e dyteuml teuml feumlmijeumlve

toksikomane (neuml rastin konkret gjysheumlrit) Ky sugjerim mbeumlshtetet neuml faktin

qeuml neuml rastin konkret ata (gjysheumlrit)nuk kaneuml pranuar teuml prononcohen duke

peumlrbeumlreuml keumlshtu njeuml ngeumlrccedil dhe peumlr sistemin e dyteuml familjar neuml teuml cilin feumlmija

mbeumlshtetet

Duke u bazuar neuml studimin e prezantuar dhe duke marreuml parasysh qeuml

feumlmijeumlt e prindeumlrve toksikomaneuml neuml Shqipeumlri janeuml beumlreuml dhe do teuml beumlhen seuml

shpejti njeuml realitet i pashmangsheumlm

Do teuml sugjeroja parandalimin si instrumentin e pareuml kundrejt keumltij fenomeni

Feumlmijeumlt me prindeumlr toksikomaneuml duhet teuml hyneuml neuml keumlshillim hereumlt qeuml gjateuml

feumlmijeumlriseuml seuml voneuml pa nisur ende mosheumln e adoloshenceumls

Njeuml sugjerim i fundit konsiston neuml faktin qeuml neuml Shqipeumlri nuk ekziston njeuml

qendeumlr rehabilitimi peumlr grateumlNe shikojmeuml qeuml neuml ndodhet neuml qendren ditore

Emanuel sepse mungojne strukturat e posacme dhe pershtatshme per nje

qender rezidenciale

Sugjeroj lobimin nga ana e punonjeumlsve socialeuml peumlr lindjen krijimin dhe

zhvillimin e keumltyre sheumlrbimeve sociale

Njeuml sugjerim tjeteumlr ka teuml beumljeuml me parandalimin Rol kryesor neuml keumlteuml aspekt

do teuml kishin punonjeumlsit social dhe psikologeumlt neuml shkolla

Sugjeroj qeuml ky proccediles teuml fillojeuml neuml feumlmijeumlrine e voneuml dhe teuml vazhdojeuml deri neuml

adoleshenceuml duke peumlrqasur edhe ne Shqipeumlri metodat parandaluese qeuml

ekzistojneuml neuml nivel ndeumlrkombetar

Neuml keumlteuml meumlnyreuml dhe neuml Shqipeumlri feumlmijeumlt qeuml shfaqin probleme do teuml keneuml

mundeumlsi teuml trajtohen qeuml neuml feumlmijeumlrineuml e hershme duke zbutur dhe reduktuar

neuml keumlteuml meumlnyreuml pasojat e meumlvonshme pjeseuml e keumlsaj problematike

Do teuml ishte shumeuml pozitive qeuml teuml fillojmeuml teuml shikojmeuml keumlto fenomene si pjeseuml e

shoqeumlrise soneuml pa i leumlneuml vend paragjykimeve qeuml teuml mbyllim keumlto realitete

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

47

veteumlm brenda mureve teuml shteumlpiseuml Edukimi i teuml rinjve me modele parandalimi

neumlpeumlr shkolla duhet teuml jeteuml hapi i pareuml

Bibliografia

Cristofani Valentina Psicologia delle tossicodipendenzeRomaCarocci2011

Costa Valerio Droga Linganno del sintomoMilano Aliberti 2005

Condoleo Francesca La drogaMilano Carocci 2000

Sydney L Hans Lesposizione prenatale della droga Comportamento

Funzionamento nella tarda infanzia e adolescenza Dipartimento di

Psichiatria Universitaacute di Chicago Chicago2001

Diane MHogan I bisogni sociali e psicologici di figli di tossicodipendent

Centro di Ricerca dei Minori Trinity College di Dublino 1997

Mary Jane S Van Meter Barbara S Hirshorn Grandparents Raising

Grandchildren Developing Self-ManagementUniversity of Michigan 1999

Cseare GorriniViviana Brera La droga non ascolta le sofferenze dei genitori

tosiccodipendenti e dei loro figli PaviaMulino 2010

Baumrind D Child-care practices anteceding three patterns of preschool

behaviorGenetic Psychology Monographs New York 1967

Baumrind DThe influence of parenting style on adolescent competence and

substance useJournal of Early Adolescence New York 1991

MaccobyEEThe role of parents in the socialization of children An

historical overviewDevelopmental Psychology New York1992

SpeltiniGMinoridisagio e aiuto psicosocialeMulino Lecce2005

Monica Amoruso e Leonardo Duminuco I genitori tossicodipendenti

Indagine sulla genitorialitagrave dei pazienti tossicodipendentiPadova 2000

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

48

httptranslategooglecomtranslatehl=itamplangpair=en|itampu=httpenwi

kipediaorgwikiSubstance_dependence

httpitwikipediaorgwikiServizio_per_le_tossicodipendenze

httpitwikipediaorgwikiTossicodipendenza

httpwwwdipendenzecomdipendenzematernitC3A0_tossicodipende

nzaasp

httpwwwcatiafiorinitAree_di_intervento_trattateProblematiche_legate_

alla_Genitorialita_e_Disturbi_dellInfanzia_e_dellAdolescenzahtml

httpwwwcrescita-personaleitdisagio-sociale1569

49

SHTOJCA

Intervista guide me feumlmijeumln

Seksioni 1

Informacioni bazeuml

1 Si teuml quajneuml

2 Sa vjeccedil je

3 Me keuml jeton

4 Si jane marreumldheniet e tua me familjareumlt

5 Ne ccedilfareuml klase je

6 Si jane marreumldheniet e tua me shokeumlt

Seksioni 2

1 Sa shokeuml keni

2 Kaloni shumeuml koheuml me shokeumlt

3 Keni njeuml shok teuml ngushteuml

4 Si janeuml rezultatet tuaja neuml shkolleuml

5 Cila eumlshteuml leumlnda juaj e preferuar

6 E frekuenton rregullisht shkolleumln

Seksioni 3

1- Kur mami nuk eumlshteuml neuml shteumlpi teuml mungon

2- Teuml ndihmon mami peumlr teuml pergatitur meumlsimet

3- A i tregon mamit kur zihesh me miqteuml

4- A vjen mamaja neuml mbledhje me prindeumlrit

5- Teuml peumllqen teuml jetosh me gjysheumlrit

6- Ccedilfareuml teuml peumllqen meuml shumeuml teuml beumlsh kur rrin me gjysheumlrit

50

Intervista guide me prindin (neumlneuml)

1- Mund teuml meuml peumlrshkruani raportin tuaj me F

2- Mund teuml meuml peumlrshkruani raportin tuaj me bashkeumlshortin

3- Cili eumlshteuml niveli juaj ekonomik

4- A kaloni shumeuml koheuml me F

5- Cili eumlshteuml roli juaj neuml familje

Intervista guideuml me meumlsuesen kujdestare

1- Si eumlshteuml marreumldhenia e F me shokeumlt e klaseumls

2- Sa i veumlmeumlndsheumlm eumlshteuml F gjate oreumlve teuml meumlsimit

3- Neuml historineuml e tij si nxeumlneumls ka peumlrseumlritur ndonjeumlhereuml vitin

4- F eumlshteuml feumlmijeuml qeuml shqeteumlson gjateuml oreumlve teuml meumlsimit

5- Sa i qeteuml eumlshteuml F gjateuml oreumlve teuml pushimit

Intervista guideuml me punonjeumlsin social

1- Si e vlereumlson situateumln e familjes seuml F

2- Si eumlshteuml ndeumlrtuar marreumldheumlnia neumlneuml feumlmijeuml

3- A eumlshteuml feumlmijeuml i sheumlndetsheumlm emocionalisht

4- Mendon se ka ndikuar meumlnyra e jeteseumls ke F

5- Mendon se eumlshteuml familje problematike

50

Intervista guide me prindin (neumlneuml)

1- Mund teuml meuml peumlrshkruani raportin tuaj me F

2- Mund teuml meuml peumlrshkruani raportin tuaj me bashkeumlshortin

3- Cili eumlshteuml niveli juaj ekonomik

4- A kaloni shumeuml koheuml me F

5- Cili eumlshteuml roli juaj neuml familje

Intervista guideuml me meumlsuesen kujdestare

1- Si eumlshteuml marreumldhenia e F me shokeumlt e klaseumls

2- Sa i veumlmeumlndsheumlm eumlshteuml F gjate oreumlve teuml meumlsimit

3- Neuml historineuml e tij si nxeumlneumls ka peumlrseumlritur ndonjeumlhereuml vitin

4- F eumlshteuml feumlmijeuml qeuml shqeteumlson gjateuml oreumlve teuml meumlsimit

5- Sa i qeteuml eumlshteuml F gjateuml oreumlve teuml pushimit

Intervista guideuml me punonjeumlsin social

1- Si e vlereumlson situateumln e familjes seuml F

2- Si eumlshteuml ndeumlrtuar marreumldheumlnia neumlneuml feumlmijeuml

3- A eumlshteuml feumlmijeuml i sheumlndetsheumlm emocionalisht

4- Mendon se ka ndikuar meumlnyra e jeteseumls ke F

5- Mendon se eumlshteuml familje problematike