8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

1/89

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MESLEK GELM

EVRE KORUMA850CK0001

Ankara, 2011

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

2/89

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereveretim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarakrencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renmemateryalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

3/89

i

AIKLAMALAR ...................................................................................................................ivGR .......................................................................................................................................1RENME FAALYET1 ....................................................................................................31. SEKTREL EVRE SORUNLARI.................................................................................... 3

1.1. evrenin Tarihi Geliimi .............................................................................................. 31.2. evreye likin Tanmlar .............................................................................................. 4

1.2.1. evre......................................................................................................................41.2.2. evrebilimi ............................................................................................................41.2.3. evre Kirlilii........................................................................................................41.2.4. Ekoloji ...................................................................................................................51.2.5. Ekolojik Denge ......................................................................................................5

1.2.6. Doa.......................................................................................................................51.2.7. Yaam Kalitesi....................................................................................................... 51.2.8. Srdrlebilir Kalknma ........................................................................................61.2.9. evre Koruma........................................................................................................61.2.10. Alc Ortamlar......................................................................................................61.2.11.1. Atk ...................................................................................................................61.2.12. Artma..................................................................................................................81.2.13. Geri kazanm (Geri Dnm) ............................................................................81.2.14. evre Hakk .........................................................................................................81.2.15. evre le lgili Baz Terimlerin Tanmlar...........................................................9

1.3. Elektrik ve Enerji Sektrnn Yol At evre Sorunlar...........................................9

1.4. Turizm Sektrnn Yol At evre Sorunlar .........................................................101.5. Yap/naat Sektrnn Yol At evre Sorunlar ..................................................121.6. Tekstil Sektrnn Yol At evre Sorunlar..........................................................131.7. Motorlu Tatlar Sektrnn Yol At evre Sorunlar...........................................141.8. Makine ve Metal Sektrnn Yol At evre Sorunlar..........................................151.9. El Sanatlar ve Materyalleri (Kuyumculuk, Cam, Seramik, El Dokuma, Plastik, Kat,Ahap, vb.) Sektrlerinin Yol At evre Sorunlar .......................................................171.10. Hizmet ve Dier Sektrlerin Yol At evre Sorunlar .........................................17LME VE DEERLENDRME ....................................................................................19

RENME FAALYET2 ..................................................................................................202. HAVA KRLL.............................................................................................................20

2.1. Havann zellikleri .....................................................................................................202.1.1. Azot (N2).............................................................................................................. 212.1.2. Oksijen (O2) .........................................................................................................212.1.3. Karbondioksit (Co2).............................................................................................212.1.4. Soygazlar(Asal Gazlar)........................................................................................222.1.5. Ozon (O3).............................................................................................................22

2.2. Havann Tanm .......................................................................................................... 232.3. Hava Kirliliinin nsan ve evreye Etkileri................................................................23

2.3.1. nsan Salna Etkileri........................................................................................232.3.2. Tabiata Etkileri ....................................................................................................242.3.3. Eyaya Etkileri..................................................................................................... 26

2.4. Hava Kirliliinin Sebepleri .........................................................................................26

NDEKLER

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

4/89

ii

2.4.1. ehirleme ve Konutlarn Istlmas.....................................................................27

2.4.2. Endstrileme ......................................................................................................282.4.3. Motorlu Tatlar ...................................................................................................282.4.4. Atmosferik zellikler ..........................................................................................29

2.5. Hava Kirliliini nleme almalar ..........................................................................32LME VE DEERLENDRME ....................................................................................34

RENME FAALYET3 ..................................................................................................353. SU KRLL ...................................................................................................................35

3.1. Suyun zellikleri ........................................................................................................353.1.1. Fiziksel zellikler................................................................................................ 363.1.2. Kimyasal zellikler ............................................................................................. 363.1.3. Bakteriyolojik zellikler .....................................................................................37

3.1.4. Radyoaktif zellikler........................................................................................... 373.2. Su Kirliliinin Tanm .................................................................................................383.3. Su Kirliliinin Nedenleri.............................................................................................38

3.3.1. Tarmsal Faaliyetlerin Neden Olduu Kirlilik..................................................... 383.3.2. Sanayi Faaliyetlerinin Neden Olduu Kirlilik.....................................................383.3.3. Yerleim Yerlerindeki Atklarn Neden Olduu Kirlilik.....................................393.3.4. Atk Sular ve Artmalar ......................................................................................40

3.4. Su Kirliliinin evresel Etkileri ................................................................................. 413.4.1. nsan Salna Etkisi ..........................................................................................413.4.2. Doaya Etkisi ......................................................................................................42

3.5. Su Kirliliinin nlenmesi ...........................................................................................42

LME VE DEERLENDRME ....................................................................................44RENME FAALYET4 ..................................................................................................454. TOPRAK KRLL ........................................................................................................45

4.1. Topran Tanm .........................................................................................................454.2. Toprak Kirliliinin Nedenleri .....................................................................................474.3. Toprak Kirliliinin nsan ve evresine Etkileri ..........................................................50

4.3.1. Erozyonun Etkileri...............................................................................................504.3.2. Yalk ve orakln Etkileri ............................................................................... 514.3.3. Talk ve Kayaln Etkileri.................................................................................534.3.4. Gbre ve Gbrelemenin Etkileri.......................................................................... 534.3.5. Endstriyel Kirlilik ve Tarm Arazisinde Bozulmalarn Etkileri.........................53

4.4. Toprak Kirliliinin nlenmesi....................................................................................54LME VE DEERLENDRME ....................................................................................56RENME FAALYET5 ..................................................................................................575. GRLT.........................................................................................................................57

5.1. Grltnn Tanm ve eitleri ..................................................................................575.2. Grltnn Kaynaklar ...............................................................................................59

5.2.1. Yap i Grltler...............................................................................................595.2.2. Yap D evre Grltleri.................................................................................605.2.3. Doal Grltler..................................................................................................60

5.3. Grltnn nsan ve evresine Etkileri ......................................................................615.3.1. itme Sistemine Etkisi ........................................................................................62

5.3.2. Fizyolojik Etki .....................................................................................................62

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

5/89

iii

5.3.3. Psikolojik Etki .....................................................................................................63

5.3.4. Performans Etkisi ................................................................................................635.4. Grlt Kirliliinin nlenmesi...................................................................................63LME VE DEERLENDRME ....................................................................................64

RENME FAALYET6 ..................................................................................................656. ENERJ...............................................................................................................................65

6.1. Enerjinin Tanm .........................................................................................................656.2. Trkiyenin Enerji Kaynaklar ....................................................................................65

6.2.1. Kmr..................................................................................................................666.2.2. Petrol....................................................................................................................676.2.3. Doal Gaz ............................................................................................................686.2.4. Hidrolik (Hidroelektrik) Enerji............................................................................68

6.2.5. Elektrik ................................................................................................................696.2.6. Odun, Hayvan, Bitki Artklar .............................................................................696.2.7. Jeotermal Enerji ...................................................................................................706.2.8. Biogaz ve Biomas ................................................................................................716.2.9. Gne Enerjisi......................................................................................................716.2.10. Rzgr Enerjisi ..................................................................................................71

6.4. Yeni ve Temiz Enerji Kaynaklar ............................................................................... 746.5. Enerji Elde Etme almalarnn evreye Etkileri .....................................................75

6.5.1. Fosil Yaktlar (kmr, petrol, doalgaz) .............................................................756.5.2. Elektrik Santralleri...............................................................................................766.5.3. Odun, Tezek ve Bitki Atklar .............................................................................78

6.5.4. Jeotermal Enerji ...................................................................................................786.5.5. Biogaz..................................................................................................................786.5.6. Gne Enerjisi......................................................................................................796.5.7. Rzgar Enerjisi ....................................................................................................79

LME VE DEERLENDRME ....................................................................................80MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 81KAYNAKA ......................................................................................................................... 83

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

6/89

iv

AIKLAMALAR

KOD 850CK0001

ALAN Tm Alanlar

DAL/MESLEK Tm MesleklerMODLN ADI evre Koruma

MODLN TANIMIevre hakknda gerekli bilgileri almalarn ve evre korumayakatkda bulunmalarn salamaya ynelik olarak hazrlanmrenim materyalidir.

SRE 40/32

YETERLKevresinde ve alt sektrde evre kirliliini nlemeyeynelik gerekli tedbirleri almak.

MODLN AMACI

Genel AmaBu modl ile evre koruma hakknda gerekli bilgilerikavrayarak mesleinizi yaparken evre korumaya katkdabulunabileceksiniz.Amalar

1. altnz sektrn neden olduu evre kirliliininleyecek tedbirleri alabileceksiniz.2. Yaadnz ortamdan kaynaklanan hava kirliliini

nleyici tedbirleri alabileceksiniz.3. Yaadnz ortamdan kaynaklanan su kirliliini

nleyici tedbirleri alabileceksiniz.4. Yaadnz ortamdan kaynaklanan toprak kirliliini

nleyici tedbirleri alabileceksiniz.5. Yaadnz ortamdan kaynaklanan grlt kirliliini

nleyici tedbirleri alabileceksiniz.6. Yaadnz ortamda evreye zarar vermeyen enerjileri

kullanabileceksiniz.ETM RETMORTAMLARI VEDONANIMLARI

Ortam: Snf, sektr, ktphane, niversitelerin evremhendislii blmleri, yaadnz ortam (evre)Donanm: Bilgisayar donanmlar, VCD, DVD, televizyon,projeksiyon

LME VEDEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lmearalaryla kazandnz bilgi ve becerileri lerek kendikendinizi deerlendireceksiniz.retmen; modl sonunda sizin zerinizde lme aracuygulayacak, modl ile kazandnz bilgi ve becerilerilerek, deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

7/89

1

GRSevgili renci,

21. yzylda durmakszn gelien endstri, temelde biz insanlara daha kolay ve iyiyaama ortam salamay amalamaktadr. Bunun bilincinde olan insanolu, gelienendstrilemenin getirecei olas nimetlerden daha fazla faydalanabilme arzusunu heptamtr. Ancak, insanolu bunu yaparken evresine yapm olduu tahribatn ileride nesonular vereceini kestirememi ve bunun bedelini pahalya demitir.

Endstrileen lkeler, ge de olsa bu evre tahribatnn tm canllar zerindekiolumsuz etkilerini fark ettiler. Bunun sonucu olarak evre koruma bilinci ortaya kmayabalad. Daha verimli kaynak kullanm yannda artan ihtiyalar karlamak iin, daha azkaynak kullanm, daha az tketim, artklarn yeniden kullanm gibi evre korumasnaynelik programlar endstrileme sreci iinde benimsendi.

u halde tm insanlar, gelecek kuaklara yaanabilecek bir dnya brakmasorumluluu stlenerek, artk doayla savamaya deil, onunla uzlamaya dayal yeni birortak dnceye varmak zorundadr. Yeryzndeki yaamn gelecei de buna baldr.

Hazrladmz bu renme materyaliyle, evrenizde ve sektrnzde oluankirlilikleri ve nedenlerini aratrp, renmenizi; gerekli nlemleri almanz, evre bilincine

ulamanz amalamaktayz.Hazrladmz bu renme materyalinin yaamnza, sektrnze ve evrenize katk

salamasn dileriz.

GR

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

8/89

2

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

9/89

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

10/89

4

Ge de olsa evre tahribatnn tm canllar zerindeki olumsuz etkilerini fark eden

endstrilemi lkeler de 1950 ile 1960 yllar arasnda evre koruma bilinci ortaya kmayabalad. eitli lkelerde oluan bask gruplar ve basn, evre sorunlarn gndeme getirerekkamuoyunun dikkatini ekoloji ve evre kavramlarna ekmeyi baarmtr. Bu amalagelitirilen evre ynetim aralarnn banda evresel Etki Deerlendirmesi (ED)gelmektedir.

O gnden gnmze kadar ED konusunda yaplan almalar yle zetleyebiliriz: 5 Haziran 1972 nsan ve evre (sve Stockholm) UNEP (Birlemi Milletler evre Program) kurulmutur. 1980, UNEP ve UNDP (Dnya Bankas ve Birlemi Milletler Ekonomik

Kalknma Tekilat) Ekonomik Kalknmada evre Politikalar ve Yntemleri

Deklarasyonu kabul edilmitir. 1982de OECD (Ekonomik birlii ve Kalknma rgt) KalknmaYardmlarnn evresel Boyutlar konulu toplant dzenlenmitir.

1. Ocak 1970 Ulusal evre Politikas Kanunu (NEPA) (ABD) ED uygulamasn zorunlu klan NEPA rneinden hareketle, ABDde pek ok

eyalet ve baz byk belediyeler, benzer dzenlemeleri yrrle koyarakuygulamaya gemilerdi. ABDde NEPAnn yrrle girmesiyle biroklkede evre sorunlar ile ilgili devlet rgtleri gelitirilmitir.

1973 ylnda Kanadada evre Deerlendirme ve Denetleme Yntemleri(EARP) isimli dokman yaynlanmtr.

1973te AET (Avrupa Ekonomik Topluluu) bnyesinde Birinci evre Eylem

Program yrrle konmutur. Sz konusu eylem program 1976, 1982 ve1986da kere gzden geirilerek yenilenmitir.

htiyalar karlamak iin daha verimli ve gerektii miktarda kaynak kullanm, dahaaz tketim, artklarn yeniden kullanm gibi evre korumasna ynelik programlargnmzde endstrilemede benimsenmitir.

1.2. evreye likin Tanmlar

1.2.1. evre

Ksaca, canl ve cansz varlklarn bir arada bulunduklar birbirini etkiledikleri vebirbirinden etkilendikleri ortam evre olarak tanmlayabiliriz.

1.2.2. evrebilimi

Tm canl ve canszlarn karlkl etkileimini inceleyen bilim dalna evrebilimdenir.

1.2.3. evre Kirliliievrenin doal yapsn ve bileiminin bozulmasn, deimesini ve bylece insanlarn

olumsuz ynde etkilenmesini evre kirlenmesi olarak tanmlanabilir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

11/89

5

1.2.4. Ekoloji

Organizmalarn evreleriyle olan ilikilerini inceleyen bir bilim daldr. Ekoloji, eitlitrdeki canllarn evreleri ile uyumlu olarak nasl yaamlarn srdrdklerini veya bu canlvarlklarn hangi artlar altnda besinlerini ve ihtiyalarn karladklarn ve eitlifonksiyonlarn ne tr bir canl topluluu iinde yrtldn inceleyen bilim daldr.

1.2.5. Ekolojik Denge

nsan ve dier canllarn varlk ve gelimelerini doal yaplarna uygun bir ekildesrdrebilmeleri iin gerekli olan artlarn btnne evre dengesi denir.

1.2.6. Doa

nsan etkinliinin dnda kendi kendini srekli olarak yenileyen ve deitiren gcanl ve cansz maddelerden oluan varln tmne doa denir.

Resim 1.1: Doadan rnek

1.2.7. Yaam Kalitesi

Yaam kalitesi, kiinin iinde yaad evrede kendi saln kiisel olarakalglayn tanmlamaktadr.

Esas ama kiilerin kendi fiziksel, psikolojik ve sosyal ilevlerinden ne ldememnun olduklarnn ve yaamlarnn bu ynleri ile ilgili zelliklerin varl veyayokluunun ne lde onlar rahatsz ettiinin saptanmasdr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

12/89

6

1.2.8. Srdrlebilir Kalknma

Bugnk ve gelecek kuaklarn evreyi koruyarak, salkl ve dengeli bir evredeyaamasn gvence altna alan kalknma politikalarnn btnne srdrlebilir kalknmadenir.

1.2.9. evre Koruma

evresel deerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasn ve yok olmasnnlemeye, mevcut bozulmalar gidermeye, evreyi iyiletirmeye ve gelitirmeye ynelikalmalarn btnne evre koruma denir.

Resim 1.2: Alc Ortam

1.2.10. Alc Ortamlar

Hava, toprak ve suyu alc ortamlar olarak tanmlamaktayz.

1.2.11.1. Atk

Herhangi bir faaliyet sonunda evreye braklan her trl maddeye atk denir.

1.2.11.1. Endstriyel Atk

Teknolojik gelimeye bal olarak ortaya kan evre ve insan saln tehdit edenendstriyel nitelikli atklara endstriyel atk denir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

13/89

7

1.2.11.2. Evsel Atk

Evsel atklar ksaca evlerden atlan tehlikeli ve zararl kat atk kavramna girmeyen,mutfak, bahe gibi yerlerden gelen kat atklar olarak tanmlayabiliriz. Evsel kat atklarnounu organik atklar, kalan ksmn ise kt, karton, tekstil, plastik, deri, aa, metal, camve kl gibi maddeler oluturur.

Resim 1.3: Kirli ortamlar

Byk yerleim merkezlerinin karlatklar en nemli sorunlardan birisi de, kentselpler, yani evsel atklardr.

1.2.11.3. Plastikler

Henz 60 yllk bir teknolojik gelimeye sahip olan plastik rnler, dier temelmaddelerle kyaslanabilir bir tketim seviyesine ksa srede ulamtr. Plastik malzemeninhafiflii ve ucuz ilem maliyeti, metal ve aa gibi yap malzemelerine kar bir avantajdourmaktadr. Trkiyede kii bana ylda yaklak 6,5 kg. plastik tketilmektedir. Bumiktar dnya ortalamasndan 2 defa daha dktr.

1.2.11.4. Hastane Atklar

Hastanelerden veya dier salk kurulularndan tbbi, enfekte patojen ve patolojikatklara hastane atklar denmektedir. Hastane atklarna kullanlan serum kordonlar, ila vekimyasal madde ieleri, kan tpleri, insan vcudundan alnan paralar, metal ameliyat arave gereci, kullanlan enjektrleri rnek verebiliriz.

1.2.11.5. Radyoaktif Atk

lgili mevzuat uyarnca yetkili klnan kurulular tarafndan belirlenen serbest brakma

seviyelerinin zerinde aktivite ve konsantrasyonda radyoizotoplar bulunduran veya bu

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

14/89

8

radyoizotoplarla bulam ve tekrar kullanlmas dnlmeyen madde ve malzemelere

radyoaktif atk denir.

1.2.11.6. Piller

Doru akmda dk bir g veren, ierisinde kadminyum, cva, kurun, inko gibizehirli maddeleri bulunduran, saladklar enerji ebeke enerjisinden pahal olan, zerkrete olma zelliine sahip, kolayca tanabilir enerji kaynana pil denir.

1.2.12. Artma

Atk su veya gazlarn kirleticilerden temizlenmesi ilemlerine artma denir.

Resim1.4: Tekstil fabrikas artma nitesi

1.2.13. Geri kazanm (Geri Dnm)

Demir, elik, bakr, kurun, kt, plastik, kauuk, cam gibi atk maddelerin,hammadde gibi kullanlarak, eitli ilemler sonucunda ie, kutu, plastik, kt, gbre gibiyeni bir maddeye dntrlerek kullanlr hale getirilmesine geri kazanm denir.

1.2.14. evre Hakk

evre hakk, bugn evre politikalar alannda nemli ve belirleyici bir deer olarakkarmza kmaktadr. Bu noktada evre hakk, konusu ve taraflar ile birlikte nemkazanmaktadr. evre hakk evrenin korunmas ve gelitirilmesidir. Bu adan, evrehukuku ve hakknn konusu, evre kavramnn tanm ile akla kavuturulmutur. Buradan

hareketle, evre hakknn konusu olarak aadaki eler sralanabilir:

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

15/89

9

1.2.15. evre le lgili Baz Terimlerin Tanmlar

Populasyon: En basit tanmyla populasyon, ayn tre ait bireylerden oluanorganizmalar topluluudur. Bu organizmalar belirli bir meknda yaarlar ve yaadklarmeknn snrlar bellidir.

Habitat: En geni anlamyla habitat, canl bir organizmann yaam ortam olaraktanmlanmaktadr. Bu tanmn kapsamndaki yaam ortamnn, yaanabilirlik, zellii, bykbir nem tamaktadr. Yaanabilir ortamn bozulmas ya populasyonun yer deitirmesineya da ortadan kalkmalarna yol amaktadr. Gnmzde kentlerin genilemesi, tarmalanlarnn almas ve sanayileme sonucunda, habitatlarn bozulmasnn, iklim trleriningiderek azalmasna ve kimilerinin de yok olmasna neden olduu grlmektedir.

Ekosistem: Ekolojik sistemler, eitli organizmalarla, onlarn cansz evrelerininoluturduu ve bir btn olarak ele alnabilen birimlerdir. Ekolojik sistemlere ksacaekosistem denir. Doada ekosistem rnekleri son derece eitlidir. Bu ekosistemlerin her biribirbirleri iinde ilikide olan canl organizmalar ve cansz ortamlar kapsayabilir.

Ekosistem snrlar doada izgi ile belirtilmedii iin ekosistemler ak sistemlerolarak ifade edilir. Hava hareketleri ile meydana gelen atmosferik hareketler, devaml akanakarsular ekosistemlerin kapal olmadn bize gsterir. Ekosistemleri oluturan balca drteler unlardr:

Cansz Varlklar: norganik ve organik maddeler

Primer reticiler: Yeil bitkiler, (yaptklar) fotosentez ile canllar dnyas iinnemlidir. Organik maddelerin meydana getirilmesinde arlkldrlar.

Tketiciler: Bitkisel ve hayvansal maddeleri yiyenler

Ayrtrclar: Bunlar, organik maddeleri ayrtran bakteri, mantar gibicanllardr.

1.3. Elektrik ve Enerji Sektrnn Yol At evre SorunlarElektrik enerjisi, termik, hidrolik, jeotermal ve nkleer kaynakl olarak retilmektedir.

Dnyann tm enerji ihtiyacnn %85 kadar kmr, petrol, doalgaz, bitml ist gibi fosilyaktlardan retilmektedir. Trkiyedeki elektrik retiminin %65i fosil kaynakl; %35i ise,hidrolik kaynakldr.

Elektrik sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr: Fosil yakt olan, kmr, petrol ve doalgaz younlatrlm enerji kayna

olarak yeraltndan kolay karlr ve nakledilir. Yand zaman kmr ve petrol,evreyi ok fazla kirletir. Fosil yaktl, santrallerden ylda milyonlarca ton

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

16/89

10

kkrt ve azotoksit ile onbinlerce ton kirletici paracklar meydana gelir ve

bunlar atmosfere yaylr. Fosil yaktlar ozon tabakasnn incelmesine neden olurlar. Ozon tabakasnnincelmesinin insan salna, ekolojik sisteme ve ekonomiye byk zararlarvardr.

Fosil yaktlar asit yamuruna yol aarlar. Asit yamurlar ise bitkilerin, nehir vegllerdeki balklarn lmne sebep olurken, metal sanayi rnlerine de zararverirler.

Fosil yaktlarda bulunan Co2 atmosferde sera etkisi yaratr, Hava veokyanuslarn uzun sreli ortalama scaklnda artlara, tropik blgelerdebuharlamann artmasna ve buzullarn erimeye balamasna yol amaktadr.

Fosil yaktlardan dolay yaylan dier gaz ve paracklar ise, solunum yollar

hastalklarna, kanserlere ve erken lmlere sebep olmaktadr. Kmr dumanlarnda da radyoaktivite mevcuttur. Hatta termik santraller,nkleer tesislerden daha fazla radyoaktivite yayarlar.

Nkleer enerjinin temelini oluturan uranyum da yenilenemeyen bir enerjikaynadr ve fosil denen klasik yaktlarn tersine paralanabilir bir yakttrdr. Ancak radyasyon yaydklar iin insan vcuduna ve evreye yllarcagemeyecek zararlar verir.

Petroln retimi, rafinaj, tanmas ve kullanm srasnda eitli yollarlakirlenmeler meydana gelmektedir.

retim srasnda petroln meydana getirdii kirlenmenin en nemlisidenizlerdeki retim ve tama srasnda frtna vs. gibi nedenlerle meydanagelen kazalar neticesinde petroln denize akmas sonucu kirlenmelerinolumasdr.

Petrol rafinaj srasnda hava ve su kirlenmesi meydana gelmektedir.

1.4. Turizm Sektrnn Yol At evre Sorunlar

Resim 1.5: Kirli Ortamlar

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

17/89

11

Turizm sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr:

Ar kalabalklar, evresel stres yaratr. Hayvanlarda davran deiikliineneden olur.

Ar gelime, sahillerde ky kentlerin ortaya kmasna, bunun sonucu olarakda ar ve plansz yaplamaya neden olmutur.

Av turizmi yabani yaamn yok edilmesine neden olmaktadr.

Hz botlar ve yatlar su kirliliine neden olmaktadr.

Yksek sesli mzik, insanlarda duyma bozukluu ve evrede grlt kirlilii

oluturmaktadr.

Birok turistik tesisin alt yap yetersizliinden dolay kanalizasyon problemivardr ve artma niteleri yoktur. Belediyelerde turistik blgelerde plerintoplanmas ve imha edilmesi konusunda yetersiz kalmaktadr. Turistik tesislerkat ve sv atklarn denize veya kullanlabilir arazilere boaltlabilmektedir.Bu da denizlerin ve evrenin kirlenmesine neden olmaktadr.

Kumsallar kullananlarn atklarn kumsala veya denize brakmalar evrekirlilii oluturmaktadr.

Resim 1.6: Turizm ekim merkezi Alanya

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

18/89

12

1.5. Yap/naat Sektrnn Yol At evre Sorunlar

Yap/naat sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr:

Resim 1.7: Yap naat Sektr

Malzeme ve imento tayan kamyonlarn motorlarnn ve egzozlarnnkardklar sesler grltye neden olurlar. Ayrca kamyonlarn kardklaregzoz gaz hava kirliliine neden olmaktadr.

naat srasnda kullanlan aralar ses kirliine (grltye) neden olmaktadr.

Kullanlan kum, imento, kire, boya ve moloz tozlar havaya toz zerrecikleriolarak karmaktadr. Bu tozlar havann kirlenmesinde etkilidirler. Ayrca tozlarinsanlarda solunum yolu hastalklarna yol amaktadr.

naat halindeki yaplar evre grntsn bozmaktadr.

naat boya ve imentolar yaplarn evresindeki toprak yzeyinde kalmaktadr.Toprak yzeyinde kalan boya ve imento kalntlar evrede kt grntyeneden olduu gibi, toprak yzeyinden kaldrlsa bile topran kalitesinietkilemektedir.

naat moloz ve boya atklarnn ortadan kaldrlmas gerekir. Bu atklarn imhaedilmesi veya geri kazanm mmkn deildir. Moloz ve boya atklarnntarmsal arazilerin bulunduu evreye braklmas toprak kalitesini bozmaktadr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

19/89

13

naat srasnda su kullanlmaktadr. Su atklar iinde boya, imento atklarn

da barndrmaktadr. Atk sularn atlabilecei alt yap hazrlanmad iin busular inaat evresine yaylmaktadr. evresindeki arazi ve su yataklarna zararvererek, toprak ve su kirliliine neden olmaktadr.

Resim 1.8: naat antiyesi

1.6. Tekstil Sektrnn Yol At evre SorunlarTekstil sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr:

Tekstilde kullanlan, boya ve apreler (kolalar) zararl kimyasal maddeleriiermektedirler. Boya ve apreler solunduu zaman solunum yollarhastalklarna neden olurlar. Vcuda temas ettiklerinde deri hastalklarna nedenolurlar. Bunun yannda gzlerde yanmaya neden olduklar gibi, kanserojenmaddeler ierdikleri iin kanser riski tarlar.

Kuma boyas ve apre atklar kartklar ortamda ekolojik dengeyi

bozmaktadr, insana, topraa, bitkilere, mikroorganizmalara zarar verirler.

Tekstilde kullanlan boya ve apre atklar, genellikle kanalizasyonaverilmektedir. Kanalizasyona verilen bu atk maddeler suya ve topraa kararaksu ve toprak kirliliine neden olurlar.

Baz kuma veya kuma boyas reten firmalar zararl atk maddeleri topraagmmektedir veya evredeki su yataklarna boaltmaktadr. Bunun sonucuolarak topran kirlenmesine, evredeki sularn kirlenmesine neden olmaktadr.

Kuma ve kuma boyas retiminde kullanlan kmr, petrol gibi fosil yaktlar

ve bu yaktlarn atklar birok ynden evre kirliliine neden olurlar.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

20/89

14

Dikim niteleri makinelerin kard ses nedeniyle grlt kirliliine nedenolurlar.

Dikim nitelerinde kuma atklar oluur. Bu atklarn yaklarak imhassrasnda hava kirlilii olutururlar. Kuma atklar p alanlar yerine boarazilere boaltldklarnda evreyi kirletmektedirler.

Resim 1.9: Dikim atlyesi

1.7. Motorlu Tatlar Sektrnn Yol At evre Sorunlar

Motorlu tatlar sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr:

Motorlu tatlar sektrnde kullanlan, boya ve metal tozlar zararl kimyasalmaddeleri iermektedirler. Kullanlan boya ve metal tozlar solunduun dasolunum yollar hastalklarna neden olurlar. Kullanlan boya vcuda temasettiinde deri hastalklarna neden olurlar. Bunun yannda gzlerde yanmayaneden olduklar gibi, kanserojen maddeler ierdikleri iin sektrde alanlar

iin kanser riski sz konusudur.

Kullanlan boya, metal ( saclar, metal tozlar ) ve ya atklar kartklar ortamdaekolojik dengeyi bozmaktadrlar, insana, topraa, bitkilere, mikroorganizmalarazarar verirler.

Boya, metal ve ya atklar, baz firmalar tarafndan kanalizasyonaverilmektedir. Kanalizasyona verilen bu atk maddeler suya ve topraa kararaksu ve hava kirliliine neden olurlar.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

21/89

15

Baz firmalar boya, metal ve ya atklarn topraa gmmektedir veya evredeki

su yataklarna boaltmaktadr. Bunun sonucu olarak topran kirlenmesine,evredeki su yataklarnn kirlenmesine neden olmaktadr.

Motorlu tat retiminde kullanlan kmr, petrol gibi fosil yaktlar ve buyaktlarn atklar ok ynl evre kirliliine neden olurlar.

Metal paralarn biimlendiren nitelerde, ses kirlilii sz konusuolabilmektedir. Metal paralarndan kan toz zerrecikleri havaya kararak,hava kirliliine neden olabilir.

Motorlu tatlarn retimi ve kullanmnda petrol trevi rnler

kullanlmaktadr. Gerek iten, gerekse dtan yanmal motorlarda kullanlanbenzin ve mazot (motorin) gibi yaktlarda motorda yandktan sonra egzozlardandar atk gazlar kmaktadr. Balca egzoz gazlar; hidrokarbonlar (HC),karbonmonoksit (CO), azotoksitler (NOx), kurunoksitler (POx),kkrtdioksitler (SO2)dir. Bu gazlar evreye ve insana zararl olan gazlardr.

1.8. Makine ve Metal Sektrnn Yol At evre Sorunlar

Metal filizleri genellikle insan vcuduna ve evreye zarar veren hammaddelerdir.Metal filizleri eitli ar ilemlerden geirilerek metal sa ve ubuklar elde edilerek yar mamul hale getirilir. Daha sonra da yar mamul maddeler biimlendirme ilemindengeirilerek rn elde edilir. Elde edilen rnler ok eitlilik gsterir. Buzdolabndan, kapdoramaya kadar birok rn vardr. Makine retimi ve metal sektr yalnzca retimdenolumaz. Bu sektrn ierisine bakm, onarm ileri de girmektedir. Sektr geni bir alanayaylmtr.

Makine ve metal sektrnn her aamasnda, makine ve metal ileri, nlemleralnmazsa evreye ve insan salna zarar vermektedir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

22/89

16

Resim 1.10: Dkm imalathanesiMakine/metal sektrnn yol at balca evre sorunlar unlardr:

Metal paralar, metal tozlar, makine paralar, makine ve metallerin boyalar,boyalara kartrlan katk maddeleri, doramada kullanlan kaynak,makinelerde ve metal doramalarda kullanlan yalar vs. insan ve evre iinzararl olabilecek maddelerdir.

Metal paralarnn, makine paralarnn, metal tozlarnn atklar yeryzndenyok olmayan paralardr. Atklar boaltld evreye zarar verirler.

Metal tozlar, kullanlan boyalar ve boyalarn katk maddeleri solunduundainsan salna zarar verirler.

Oksitlenmi metaller, boyalar ve boyalarn katk maddeleriyle temasedildiinde, bata deri hastalklar olmak zere insan vcuduna zarar verirler.

Metal tozlar havaya, havadan suya ve topraa geer. Hava, su, toprakkirliliine neden olurlar.

Metallerde ve makinelerde kullanlan yalar dkldkleri yzeylerden kolaycatemizlenmezler. Bu yalar yzeylerden temizlemek iin evreye ve insanazarar verebilecek kimyasallar kullanlmak zorundadr. Yalar ve temizlikmaddeleri kanalizasyon yoluyla suya ve toraa kararak su ve toprak kirliliineneden olurlar.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

23/89

17

Metal ileri ou zaman kulaa ho gelmeyen, yksek seslerin kmasna ve

grlt kirliliine neden olurlar.

1.9. El Sanatlar ve Materyalleri (Kuyumculuk, Cam, Seramik, ElDokuma, Plastik, Kt, Ahap, vb.) Sektrlerinin Yol At evreSorunlar

El Sanatlar ve materyalleri sektrnn balca yol at evre sorunlar unlardr: Deerli metallerin (altn, gm vb.) ve camn biimlendirilmesi iin eritme

ileminin yaplmas gerekmektedir. Bu eritme ilemi srasnda zararl gazlarhavaya karmaktadr. Eritme ilemi dar evrede insan salna zararvermektedir.

Cam, seramik, gibi dallarda biimlendirmede frnlar kullanlmaktadr. Bufrnlar iin elektrik enerjisi kullanlabildii gibi, fosil yaktlar da (petrol,doalgaz, kmr vb.) kullanlmaktadr. Kullanlan fosil yaktlar, asityamurlarna ve ozon tabakasnn incelmesine neden olmaktadr. Yaan asityamurlar sonucunda hava, toprak ve su kirlilikleri olumaktadr.

El sanatlar ve materyalleri sektrnde deerli metal, cam, kat, dokumaatklarnn geri kazanm olabilmektedir. Ancak plastik atklarn geri kazanmmmkn deildir. Geri kazanm mmkn olmayan atklar yzyllarca doadanyok olmamaktadr. Bu tr atklar kalc evre kirlilii olumaktadr ve doanngelecei iin byk tehlikedirler.

El sanatlar ve materyalleri sektrnde geri kazanm mmkn olan veyaolmayan atklar boaltldklar ortamda toprak kirliliine ve kardklartozlardan dolay hava kirliliine neden olular. Yaklarak imha edildiklerinde isekardklar zararl gazlar nedeniyle hava kirliliine neden olurlar.

El sanatlar ve materyalleri sektrnde boya ve dier kimyasal maddelerkullanlmaktadr. Bu maddeler solunduunda veya temas edildiinde insanvcuduna zarar verebilirler.

1.10. Hizmet ve Dier Sektrlerin Yol At evre Sorunlar

Hizmet ve dier sektrlerin yol at balca evre sorunlar unlardr:

Elence hizmetlerinde yksek sesle yaplan gsteriler, yksek sesli mzik,insanlarda iitme problemlerine yol aar, evrede bulunan insanlarn rahatszolmasna neden olur. Grlt kirlilii oluturur.

Elence hizmetlerinde yaplan gsterilerde kullanlan malzemelerden lastiktr, plastik tr atklar evre kirliliine neden olmaktadr.

Hastanelerden veya dier salk kurulularndan tbbi, enfekte patojen vepatolojik atklar evre kirliine neden olurlar. Bu malzemelerle temas etmek

insan sal iin son derece tehlikelidir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

24/89

18

Resim 1.11: Hizmet sektr

Ofis ortamnda oluan kt atklar, plastik malzemeden retilmi malzemelerinatklar, ofiste oluan evsel atklar, evre kirliliine neden olur.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

25/89

19

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Canl ve cansz varlklarn bir arada bulunduklar birbirini etkiledikleri ve birbirindenetkilendikleri ortama ne denir?A) Ekosistem B) evre C) Ekolojik dengeD) Yaam kalitesi E) Srdrlebilir kalknma

2. eitli trdeki canllarn evreleri ile uyumlu olarak nasl yaamlarn srdrdklerini

veya bu canl varlklarn hangi artlar altnda besinlerini ve ihtiyalarnkarladklarn ve eitli fonksiyonlarn ne tr bir canl topluluu iindeyrtldn inceleyen bilim dal aadakilerden hangisidir?A) Ekoloji B) JeolojiC) Zooloji D) evre Bilimi E) Biyoloji

3. evrenin doal yapsnn ve bileiminin bozulmasna, deimesine ve byleceinsanlarn olumsuz ynde etkilenmesine ne denir?A) Ekolojik denge B) Atk C) EkosistemD) evre kirlilii E) Srdrlebilir kalknma

4. evresel deerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasn ve yok olmasnnlemeye, mevcut bozulmalar gidermeye, evreyi iyiletirmeye ve gelitirmeyeynelik almalarn btnne ne denir?A) evre hakk B) Srdrlebilir kalknma C) evre korumaD) evre E) Ekosistem

5. evre hakk evrenin korunmas ve gelitirilmesidir. Aadakilerden hangisi evrehakknn konusu olan eler arasnda yer almaz?A) nsanB) Hayvanlar ve bitkilerC) Cansz varlklarn ilikilerini dzenleyen ekolojiD) nsan ve dier canllarla etkileim iinde bulunan cansz varlklarE) Canl ve cansz varlklarn ilikilerini dzenleyen ekosistem

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

26/89

20

RENME FAALYET2

Yaad ortamndan kaynaklanan hava kirliliini nleyici tedbirleri alabileceksiniz.

Yaadnz evrede hava kirliliine neden olan veya olabilecek etkenlerigzlem ve aratrma yaparak tespit ediniz.

Yaadnz evrede hava kirliliine neden olan veya olabilecek etkenlere karalnabilecek nleyici tedbirleri aratrma yaparak tespit ediniz.

Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamndasununuz. Alnabilecek tedbirleri snf ortamnda tartnz.

2. HAVA KRLL

2.1. Havann zellikleri

Havann ierisin de eitli maddeler vardr. Bu maddeler unlardr:

Azot Oksijen Karbondioksit Soygazlar Ozon

Resim 2.1: Temiz Enerji retimi

RENME FAALYET2

AMA

ARATIRMA

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

27/89

21

2.1.1. Azot (N2)

Atmosferde normal artlarda kuru havann %75.085i orannda bulunan azot,yeryzeyinde ounlukla ili gherilesi olarak bilinen sodyumnitrat (NaNO3) halindebulunur. Endstride sv havann damtlmasyla azot elde edildii bilinmektedir.

2.1.2. Oksijen (O2)

Havann bileiminde azottan sonra en fazla bulunan (% 20.95) gaz, oksijendir. Yancve yakc bir zellie sahip olan oksijen, tm canllarn yaamn iin gerekli bir gazdr.Solunum yoluyla canl organizmaya girerek yaam fonksiyonlarn dzenler.

Resim 2.2:Temiz hava (Yukar Kavrun Rize)

Oksijen, doada en ok bulunan elementtir. Serbest halde atmosferde (O2) moleklhalinde bulunur. Doadaki asal gazlar dahil btn elementlerle birleime girebilen oksijen,ayn zamanda kimyasal balarn zmnde katalizr grevi yapar.

2.1.3. Karbondioksit (Co2)

Karbondioksit, oda scaklnda renksiz ve kokusuz bir gazdr. Oksijenin karbonlabirlemesi sonucu ortaya kan en nemli bileikler karbonmonoksit(CO) ve karbondioksit(CO2)dir. Bu oksitler, karbon ve hidrokarbonlarn yanmasndan elde edilir.

Atmosfere karan karbondioksit yeil bitkilerin fotosentezi ve fermantasyonundan(mayalanma) kaynaklanmaktadr. Sanayide soutma amacyla kullanlan karbondioksit kurubuz halinde kat olarak muhafaza edilir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

28/89

22

2.1.4. Soygazlar(Asal Gazlar)

Kimyasal etkinlikleri ok dk olmas nedeniyle hemen hemen hi bileik yapmazlar.Btn soygazlar sv havann damtlmas ile elde edilmektedirler. Atmosferde en bolbulunan, Argondur. Helyum ve radon radyoaktif bozulmadan ortaya karlar.

2.1.5. Ozon (O3)

Oksijen elementinin atomlu izotopu durumunda olan ozon, ak mavi ve kokulu birgazdr. Younluu, oksijenin younluunun bir buuk kat ve sudaki znrl,oksijenden daha fazladr. Oksijenin elektrolizi ile elde edilir.

Yeryznde yaayan canllar iin byk tehlike oluturan gnein ultraviyole nlarve radyasyon etkisinden canllar atmosferdeki bu ozon tabakas korur.

Ultraviyole nlar havadaki oksijeni molekllerini paralayarak atom halinedntrr. Yalnz kalan bu atomlar da dier oksijen moleklleri ile birleerek ozon halinegelirler. Ard ardna olan bu oluum srasnda radyasyon absorbe edilerek tutulur.

Resim 2.3: Hava Kirliliine Neden Olan Sanayi Kurulular

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

29/89

23

2.2. Havann Tanm

Hava, yerkrenin etrafn saran atmosferi meydana getiren, normal artlarda bileimi%78 azot, %21 oksijen ve %1de dier gazlardan oluan, canl cansz varlklara zararvermeyen doal bir kaynaktr. Tm canllarn hayatnn devam iin temel unsur olan hava,solunum yoluyla organizmaya girerek canllk verir. Bir insan birka gn a susuzyaayabilecei halde birka dakika hava almadan duramaz.

evreyi oluturan elerden su ve toprak gibi hava da, kirlenebilen bir ortamdr.Havann gerek insan salna gerekse doaya zarar verici hale gelmesi kirlilik belirtisidir.

Modern yaantmzn bir sonucu olan hava kirlenmesi, atmosferde toz, gaz, is, duman,koku ve buhar eklinde olan kirleticilerin insana, dier canllara ve eyaya zarar verecekekilde ykselmesi ile havann doal bileimindeki gaz konsantrasyonundaki deimedenmeydana gelir.

Resim 2.4: Hava Kirlilii

2.3. Hava Kirliliinin nsan ve evreye Etkileri

Hava kirliliinin evre zerideki olumsuz etkileri drt ana balk altnda incelenebilir.

2.3.1. nsan Salna Etkilerinsann nefes almadan bir dakika bile yaayamayaca gz nnde bulundurulursa

havann nemi daha iyi anlalr.

Havadaki karbon paracklar, ozon, karbonmonoksit, kkrtdioksit, doymamhidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler solunum yolu ile insan vcuduna girer.Bylece solunum yollarnda rahatszlklar kendini hissettirir, vcudun mekanizmasbozulmaya balar, bronlarda iltihaplanma, daralma grlr. leri safhalarda ise, bronit,anfizom ve akcier kanseri gibi rahatszlklar kendini gsterebilir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

30/89

24

2.3.2. Tabiata Etkileri

2.3.2.1. klime Etkilere

2.3.2.1.1. Sera Gazlar, Sera Etkisi

Sera: Gne nlarnn ierisine girmesine izin vererek ve snn darya kamasnasnrlayarak, i ortamn d ortama gre daha scak olmasn salayan sisteme sera denir.

Sera etkisi: Yer atmosferine de su buharnn da ierisinde bulunduu sera gaz olarakadlandrlan gazlar, gneten alnan enerjinin bir ksmnn uzaya tekrar dnmesini nler,bylece yer yzeyinin olduundan daha fazla snmasna sebep olurlar, bu olaya sera etkisi

denir.

Sera gaz: Atmosferde ksa dalgal gne radyasyonunu geirme buna karlk yerdenatmosfere yaylan uzun dalgal radyasyonu tutabilme zelliklerine sahip gazlara da sera gazdenir.

nsan kaynakl sera gaz emisyonlarnn zellikle de CO2nin snrlandrlmasnaynelik nlemler tm dnya lkelerini ibirlii yapmaya ynlendirmitir. lkelerinatmosfere saldklar sera gaz emisyonlarnn sera etkisi ve kresel snma zerindeki netemisyonlarnn bilinmesi ile ortaya kacaktr.

Trkiyenin balca sera gaz kaynaklar enerji, sanayi ve tarm sektrdr. Busektrlerdeki birincil enerji kaynann yaklak %85i ticari (ta, kmr, linyit, asfaltit,doal gaz, hidrolik), %15i ticari olmayan (odun, hayvan ve bitki at klar) kaynaklardanolumaktadr. Kloroflorokarbonlarn ise, zellikle 1980li yllarn bandan itibaren ortayakt anlalmtr.

2.3.2.1.2. Kresel Isnma

Atmosfer salnan karbondioksit, kloroflorokarbonlar ve teki radyoaktif sera gazemisyonlar nedeniyle yerin yzey scaklklarndaki art kresel snma olaraktanmlanmaktadr. Kresel snma nedeniyle iklim deiikliklerinden sorumlu tutulan sera

gazlarn gneten alnan enerjinin bir ksmnn uzaya geri dnmesini nleyerek atmosferdetutmalar ile meydana gelen sera etkisi, yerin yzeyinin snmasna etki eden en nemlifaktrdr.

Kresel snmann dnya boyutunda ele alndnda iklim sistemleri zerindeki etkisi,negatif ynde grld gzlemlenmitir.

2.3.2.1.3. Asit Yalar (Asit yamurlar)

zellikle termik santrallerde ve motorlu aralarda kullanlan fosil yaktlarn yanmassonucu atmosfere braklan bata kkrtdioksit (SO2) olmak zere, azot oksitler ve dier

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

31/89

25

kirleticilerin karmak bir sre iinde havadaki teki kimyasallarla (zellikle nemli

blgelerde su buhar ile) tepkimeye girmesi ile oluan slfrikasit (H2SO4) ve nitrikasit(H2NO3)in yamur, kar ve dolu gibi hidrometeorlarla yere ulamas asit yalar olarakadlandrlr. Asit yalarna bal olarak toprak, gl ve akarsularda gzlenen asitbirikimlerinin yan sra, kuru slfat ve nitrat partikllerinin (paralarnn) iyli ya da sisliortamda nemlenmesi sonucu kuvvetli asitik zeltiler toprakta depolanabilmektedir.

Asit yalarnn neden olduu zararlardan bazlar unlardr:

Toprakta bulunan alminyumun zlerek ime sularna karmas ve bu yollainsanlarn zehirlenmeleri,

Gl ve akarsularn asit dengesinin bozulmas, su ekosistemin bozulmas, tmcanl organizmalarn etkilenerek baz su rnlerinin yok olmas

Orman rts ve kentlerdeki yeil alanlarn ve aalarn kurumas, yok olmas,

Tarihsel kltrel kalnt ve eserlerin, binalarn znme ufalanma ve anmagibi srelerle tahrip olmas.

Asit yalar tm dnyamz iin bir tehlike oluturmakla birlikte en byk hasar,Avrupa ve Kuzey Amerika zerinde toplanmtr. Asit yalar, evre kirliliinin zelliklede hava kirliliinin snr tanmadn gsteren iyi bir rnektir.

2.3.2.1.4. Ozon Tabakas, Grevi ve Korunumu

Etrafmz evreleyen atmosfer, eitli katmanlardan olumaktadr. Younluu yerdenuzaklatka azalan atmosferin katmanlar btn canlln grld, hava hareketlerininetkili olduu yerdir. Atmosferin her tabakasnda, fiziksel ve kimyasal olaylar farkldr.

Gnein ultraviyole nlar, oksijen molekllerini paralayarak oksijen atomlarnortaya karmakta ve oksijen moleklleri ile birleerek 3 atom oksijene sahip olan ozonhaline dntrmektedir. Atmosferdeki ekosistemin ve doal dengenin korunmasna balolarak, bu faaliyet dzenli olarak srmektedir.

Ozonu Delen Maddeler

Atmosferdeki stratosfer iinde ozon dinamik bir denge iinde doal proseslerle(sreler) srekli olarak olumakta ve tahrip olmaktadr. Ancak yer yzeyinden atmosfereyaylan pek ok kaynak gaz, ozonu yok eden baz kimyasal maddelerin artmasna nedenolmakta ve bu maddeler de havann oksijeni ile reaksiyona girerek ozonun tahribine yolamaktadrlar.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

32/89

26

Ozonun tahrip edilmesine neden olan kimyasal maddeler klor, brom, hidrojen ve azot

ieren bileiklerdir. Bu bileikler ozonu tekrar molekler oksijene evirmekte ve katalitikreaksiyonlar binlerce ozonu yok edebilmektedir.

Yukarda sz edilen kaynak gazlarn en nemlisi olan klor ve bromla bir aradabulunan karbon bileiklerini ihtiva etmektedir. Bunlar kloroflorokarbonlar (CFC) olarakadlandrlrlar. 1930larda kefedilen CFCler gnmzde buzdolaplarnda soutucu olarak,hava soutucu sistemlerinde, aerosol sprey kaplarnda itici gaz olarak, kpk imalatnda,zellikle elektronik sanayinde zc olarak kullanlmaktadr

2.3.2.2. Hayvan ve Bitkilere Etkileri

Kirli hava, insanlara yapt zararl etkiyi hayvanlara ve bitkilere de benzeri ekildeyapmaktadr. Mesela, kirli hava gzeneklerden girerek bitkilerin solunumunu engeller. Bunabal olarak fotosentez yavalar ve bunun sonucu olarak da tarm rnlerinde sararma veverim dkl grlr. Bilhassa kkrtdioksit, tahllara ok zarar verir, aalarnyapraklarnda renkte bozulma, renkte bozulma, ileri devrede kurumalara bile sebep olabilir.

Hava kirliliinin bitkilerdeki etkisine bir rnek olay da asit yamurudur. Kmrlealan santrallerden kan kkrtdioksit (SO2) gaznn atmosferde girdii reaksiyonlarsonucu oluan slfirik asitin (H2SO4) yamur suyu ile ykanmas sonucu asit yamurlarmeydana gelir.

Hayvanlar da hava kirliliinden insanlar gibi olumsuz ynde etkilenir. Solunum ve cilt

rahatszlklar yannda hayvanlarda et ve st veriminde dler gzlenmitir.

2.3.3. Eyaya Etkileri

Hava kirlilii, yaplarn ta ve metal ksmlarnda zarara sebep olmaktadr. rnein, issebebiyle kirlenme gibi. Ayrca kkrtdioksitli hava, kire tann (kalker) tahribine sebepolmakta ve yaplar daha abuk ypranmaktadr. Yine kkrtdioksit, demir ve elik gibi metalksmlarda tahribat yapmakta ev ve otomobillerde ypranmalar oalmakta, eyalarnmrleri ksalmaktadr.

2.4. Hava Kirliliinin Sebepleri

Trkiyede hzl sanayileme ve ehirleme hareketleri, Cumhuriyet devrinde kendinidaha belirgin olarak hissettirmeye balam, bilhassa da 1950lerden sonra sanayileme,ehirleme ve hzl nfus art, kyden ehre g, arpk ehirleme (gecekondulama veplansz ehirleme) gzle grlr olumsuzluu beraberinde getirmitir. Btn bu zincirlemeolaylarn sonucunda ise, evrede bozulmalar balamtr. Bu bozulma olay ncelikle kendinihavada hissettirmitir.

Hava kirlilii genel anlamda, sanayi kurulularnda meydana gelen emisyonlarn(dumanla kan gazlar) yeteri kadar nlem alnmadan atmosfere braklmas, ulamaralarndan kaynaklanan egzoz gazlarnn atmosfere verilmesi, eitli endstri tesisleri ve

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

33/89

27

konutlarda yaklan zellikle fosil yaktlardan ortaya kan partikl (toz, zerrecik), duman, is,

kkrt, azot oksitleri ve hidrokarbonlardan olumaktadr.

2.4.1. ehirleme ve Konutlarn Istlmas

Havay kirleten en nemli olay, bireylerin snmasn salayan yanmadr. Fosil yaktolarak tannan petrol, gaz, kmrn yaklmas srasnda kan gazlar hava kirlenmesininnemli sebeplerinden biridir. Hele bu yanma ii usulne gre yaplmazsa kirletici gazlarortama daha ok kmakta ve daha zararl olmaktadr. Bilhassa enerji elde etmek, konutlarstmak, motorlu aralar hareket ettirmek gibi modern hayatn gerei olan faaliyetlerdegrlen suni yanma olaylar yannda doal olaylar sonucu oluan yangnlarla da havakirlilii olabilmektedir

Yurdumuzda nce Ankarada, sonra stanbul, zmir, Bursa, Konya, Kayseri, Erzurum,Diyarbakr, Eskiehir gibi birok ehrimizde grlen hava kirliliinin en nemli sebebi, fosilyakt kullanmdr.

Yerleim birimlerinde km ye den insan says nfus younluu olarak belirtilir.Belli bir kapasiteye hizmet gtrebilen ve doal kaynaklar snrl olan bir yerde nfus hzlaartar ve younlap kapasiteyi zorlar, blme ve tketim artacandan, ar nfus havakirlenmesinin de sebebi olarak belirtilmektedir.

Resim 2.5: Hzl artan nfus ve artan konut

Hzla artan nfus, artan konut, daha ok yakt daha ok kirlenme diye belirtilir. Bununyannda nfusun belirli noktalarda ar ylmas bu kirlenme olayn daha da etkili halegetirebilmektedir. Bir yerleim merkezinin yzey ekilleri, arazinin yaps, verimlilii, yeilalanlarn genilii, doal hayatn korunmas orada olabilecek hava kirliliini azaltr veyaengeller.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

34/89

28

Dnyada ve Trkiyede sanayileen blgelerin ok nfus ektii, hzl nfus ylmas

olduu, buna bal olarak da dzensiz ehirleme olaynn ortaya kt yaanarakgrlmtr.

Dier hava kirlilii nedeni ise, sanayilemeden ok plansz ehirleme, gecekonduokluu, kalitesiz fosil yakt kullanm yannda, ehrin corafi yapsndan dakaynaklanmaktadr. Ayrca egzoz gazlarnn etkisi de, kirlenmede nemli paya sahiptir.

2.4.2. Endstrileme

Sosyal ve ekonomik sebeplerle ehir nfusunun hzl art, hzl sanayilemeyi,plansz, dzensiz gelimeleri de beraberinde getirmektedir. Hzla artan ok katl betonarme

binalar, plansz yaplama, yeil alanlarn azl, mevcut alanlarn da imara almas, bina vefabrika yapmnda bilinsiz yer seimi gibi problemler ve bunlarn skntlar insanln ortaksorunu halini almtr.

Kalknma sanayileme ile zdeletiine gre sanayileme kanlmaz bir hedefolmutur. Ancak sanayilemenin de evre problemlerine yol at grlmtr.

Fabrikalarn kurulu yerlerinin yanl seimi, geri teknolojilerin kullanlmas, bacagazlarnn artlmadan atmosfere braklmas gibi sebeplerin havann kirlenmesine byketkisi olmutur.

2.4.3. Motorlu Tatlar

Gerek iten, gerekse dtan yanmal motorlarda kullanlan benzin ve mazot (motorin)gibi yaktlarda motorda yandktan sonra egzozlardan dar atk gazlar olarak kmaktadr.

Hidrokarbonlar (HC): Yaktn iyi yanmamas ve depo dolum srasnda ortayakabilir. Kanserojen etkiye sahiptir.

Karbonmonoksitler (CO): Yaktn eksik yanmasndan ortaya kar, renksiz, kokusuzve tatsz olup havada %03 orannda ldrcdr. Benzinli aralar rlantide veya kapalortamda ortaya karbonmonoksit karrlar. Atmosferde kendiliinden karbondioksite

dnr.

Azotoksitler(NOx): Renksiz, kokusuz ve tatsz olup motordaki yksek scaklknedeniyle ortaya kar. Havada azotdioksite dnr. Azotdioksitin, akcieri tahrip eden kanyapsn bozucu etkileri bulunmaktadr.

Kurunoksitler(PbOx): Benzinli aralarn egzozundan kar. Fazlas vcutta birikir.Kan, beyin, sinir ve akcierlere zarar verir.

Kkrtdioksit(SO2): Yakt iindeki kkrt yanarken SO2 dnr. Bu SO2de subuhar ile birleerek, slfrik asit ve kkrt bileikleri insan ve evreye olduka zararldr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

35/89

29

Bunlar iinde, en dikkat ekicileri svlatrlm petrol gaz olarak bilinen LPG (likitpetrol gaz), doal gazdr. Bu gazlar evre kirliliini en aza indiren temiz enerjikaynaklardr.

Daha ileri safhalarda ise, gne enerjisi vb. daha temiz enerji kaynaklarnn aralardakullanlmaya balamas, bu konuda dnlebilecek uzak ancak ideal hedefler olmaldr.

Resim 2.6: Egzoz gaz ile hava kirliliine neden olan motorlu tatlar

2.4.4. Atmosferik zellikler

Atmosferik olaylar da hava kirliliini byk lde etkileyen unsurlardan biridir.Havay kirletici unsurlarn, kaynandan ktktan sonra atmosfere kararak dalmas

veya havada asl olarak kalmas meteorolojik olaylarla dorudan ve ok yakndan ilgilidir.

Bu meteorolojik olaylar scaklk, sis, inverziyon, rzgr, nem, ya ve basnfaktrleridir. Ayrca toporafik zellikler de kirlermeyi arttran ya da azaltan zellikleriyledikkat eker.

2.4.4.1. Toporafik zelliklerin Etkisi

Yeryz ekillerinin zellii kirli havann yerleim birimi zerinde kalnetkilemektedir. Yani dorudan bir etki deil ama mevcut kirliliin kalclk sresinietkilemesi asndan nemlidir. rnein, anak eklindeki yerleim alanlarnda, hakimrzgar ynne dik uzanan, oluk biimindeki ukur yerlerdeki blgelerde kirliliin kalclksresi daha uzun sre olmaktadr.

Ykseklik: Kirlenmeyi etkileyen toporafik bir unsurdur.

Bilindii gibi yeryznden ortalama 100 m. Ykseldike scaklk yaklak 0.5 oCazalmaktadr. Bu sebepten yksek yerler souk olur. Daha ok yakt tketilir. Daha uzun

sre soba ve kalorifer yaklr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

36/89

30

Yksek Souk ok yakt ok kirlilik

Alak Scak Daha az yakt Daha az kirlilikBak: Bir yerin gnee kar yn demek olan bak artlar da kirlenmeye etki eder.

Eer bir yerleim merkezi gnee bakan bir yamata ise daha ok snr. Bylece yaktihtiyac azalr, dolaysyla kirlenme de az olur.

2.4.4.2. Meteorolojik zelliklerin Etkisi

nverziyon (scaklk terselmesi) : Normal artlarda snan hava ykselir sour. Yani,ykselirken iindeki kirletici maddeleri de beraberinde yukar tar. Bu dikey hareket havaytemizler. Hava ktlesinde aadan yukar doru gidildike scakln srekli olarak azalmas

gerekirken bir yerde artar, daha sonra azalmaya balarsa bu durumda scaklk terselmesi(inverziyon) var demektir. Yani, scak hava stte, souk hava altta yere yakn olacandandikey hava hareketi de olduka zordur. Byle havalarda yeryzne yak n olan kirleticilerolduu yerde bu olay kalkncaya kadar devam etmektedir. Yani, bacalardan kan dumanykselmemektedir. Bu ise, olduka tehlikeli bir kirlenme eklidir.

zet olarak,

Terselme var Hava kararl Kirlilik okTerselme yok Hava kararsz Kirlilik az

Basn: Hava kirliliinin kalc ya da abuk dalc olmasnda etkili bir unsurdur.

Alak basn Ykseltici hava hareketi Kirlilik azYksek basn Alak hava hareketi Kirlilik ok

Scaklk: Havalar souyunca snma ihtiyac domakta ve daha ok yaktkullanlmaktadr. Nitekim hava kirlilii yurdumuzda daha ok ekim-kasm aylarndabalayp, mart-nisan aylar sonuna kadar ortalama scakln 180C nin altnda olduudnemler de olmaktadr.

Scak Az yakt Az kirlilikSouk ok yakt ok kirlilik

Bulutluluk: Gne nlarnn yeryzne ulamasn engelleyen ve snmayzorlatran bulutluluk olay daha ok snmak iin daha ok yakt gerektirdiindenkirlenmeye etki eder.

zetle yle ifade edilebilir.

Bulutlu hava Daha souk Daha fazla yakt Daha ok kirlilikBulutsuz hava Daha scak Daha az yakt Daha az kirlilik

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

37/89

31

Rzgar: Rzgarn etkisi de havay kirletme ynnde deil kirli havay az ya da ok

tama, kirlilii datma ynnde olmaktadr. Rzgarn olmamas, eer dikey hava hareketide yoksa kirli havann olduu yerde kalmas demektir. Bunu da ksaca yle ifade etmektir.

Rzgar yok veya ters ynde Kirlilik okRzgar var ve uygun ynde Kirlilik az

Yerleim alanlarnn ve fabrikalarn hakim rzgar ynnde uygun veya ters yndeoluunun da ehirlerin havasnn kirlenmesinde ok etkili olduu bilinen bir gerektir.

Ya: nemli bir corafi unsur ya, kirlenmeyi azaltc ynde etkiler. zellikle

yamur eklinde yalar havadaki tozu, kk partiklleri (paracklar) havadan yereindirmekte ve havay temizlemektedir. Ayn ekilde bata azot (N) ve kkrt (S) bileikligazlar yere indirdii bilinmektedir. Ksaca;

Yal hava Kirlilik azYasz hava Kirlilik ok

Nem: Nem hem olumlu, hem olumsuz etki yapabilen bir unsurdur. Atmosferin yereyakn ksmnda nem daha ok olup, bu nem sy tutar ve bylece az yakt gerektii iinkirlilikte az olur. zetle yle ifade edilebilir:

Nem ok Tehlike okNem az Tehlike az

2.4.4.3. Yeil Alanlarn Azalmas

Yeil alanlar; bitkiler kkrt ihtiyacnn bir ksmn topraktan, eer toprak az iseyapraklar vastasyla havadaki SO2 den karlar. Bu durumda ise, hava kirliliini azaltannemli bir olaydr. Ayrca bitkilerin fotosentez yaparken gndz CO2 alp O2 verdii gznnde tutulursa olay daha iyi anlalm olur.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

38/89

32

Resim 2.7: Havay temizleyen yeil alanlarmz

Ayrca sulak alanlar, bataklklar ve meralar hava kirlilii zerinde etkili olmaktadr.nemi son yllarda daha iyi anlalan bu corafi unsurlar da havay temizleyici roloynamaktadr. Su yzeyleri, bataklk, ayr ve meralar havadaki kirleticileri absorbe ediciortamlardr. zellikle ayr ve meralar, bu kirleticileri absorbe etmekle kalmaz ayr ca yeilalanlar olduklarndan oksijen retim yerleridir.

Yeil alanlar geni Kirlilik azYeil alanlar az Kirlilik ok

2.5. Hava Kirliliini nleme almalarSz konusu olan insan hayat ve tm canllarn nefes ald havann gelecei dikkate

alnarak hem birey olarak, hem de toplum olarak, kamu ve zel kurulular olarak herkeszerine deni yapmal, gerekli duyarll gstermelidir. ayet bu konuda ge kalnrsatelafisi mmkn olmayacak geri dn olmayan iklim deiikliklerine, doal sarsntlara vefelaketlere yol aabilecei gz nne alnmaldr.

Unutulmamaldr ki hava kirliliini nlemeye ynelik alnacak btn tedbirler insannhuzurlu ve salkl bir ortamda yaamas iin gereklidir. Bu nedenle, bu konudakialmalara daha ok arlk verilmelidir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

39/89

33

Btn canllar ve eyay tehdit eden hava kirliliinin nlenebilmesi iin dnyada ve

Trkiyede programl almalar yaplmaktadr. Btn problemlerin zmnde olduu gibi hava kirliliinin zmnde de

ncelikle eitimi arlk verilmeli, evre eitimi dersleri okutulmal ve halk dabu konuda eitli yollarla bilinlendirilmelidir.

Evleri stmak iin yksek kalorili kmrler kullanlmal, kalorisi dk olan vehavay daha ok kirleten kaak kmr kullanm engellenmeli,

Her yl evlerin bacalar ve soba borular temizlenmeli, Evlerin pencere, kap ve atlarn izolasyonuna nem verilmeli, Kullanlan sobalarn TSE belgeli olmasna dikkat edilmeli, Yeni yerleim yerlerinde merkezi stma sistemleri kullanlmal,

Yeil alanlar arttrlmal, imar planlarndaki hava kirliliini azaltc tedbirleruygulamaya konulmal, Bununla birlikte kaliteli yakt kullanm (is ve duman oran az ) tevik edilip,

desteklenmeli, imknlar lsnde snmada fosil yaktlardan uzaklalmal,doal gaz, elektrik, gne enerjisi. vb. alternatif yollara arlk verilmelidir.

Yakclarn eitimi salanmaldr. Kalorifer ve doalgaz kazanlarnn periyodik olarak bakm yaplmal, Egzoz gazlarnn kontrol iin tedbirler alnmal, filtre zorunluluu

getirilmelidir. Toplu tam aralar yaygnlatrlmal, Endstri kurulularnn bacalar da yksek olmal ayrca modern imknlardan

faydalanlp filtre taktrlmaldr. Hava kirlilii lmleri her yerleim biriminde dzenli ve srekli olarakyaplmaldr.

Konuyla ilgili tekilatlanmalar ve uluslar aras ilikiler hzlandrlmal Bu konuda yasal tedbirler alnmal, kanun ve ynetmeliklere uymayanlar

titizlikle izlenip, gerekli cezalarla (para, hapis vb.) cezalandrlarak evre veinsan sal korunmaldr.

Trkiye bu konuda, BM evre program (UNEP), BM. Avrupa Ekonomik Komisyonu(ECE), Dnya Salk Tekilat WHO, NATO ve OECD tekilatlar ile ibirlii halindealmaktadr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

40/89

34

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Aadakilerden hangisi havann ierisinde bulunan temel maddeler arasnda deildir?A) Azot B) Oksijen C) KarbonhidratD) Demir E) Ozon

2. Gne nlarnn ierisine girmesine izin vererek ve snn darya kamasnasnrlayarak, i ortamn d ortama gre daha scak olmasn salayan sisteme ne denir?

A) Sera B) Gaz C) BileikD) Ekosistem E) Mikroorganizma

3. Kmrle alan santrallerden kan kkrtdioksit (SO2) gaznn atmosferde girdiireaksiyonlar sonucu oluan slfirik asitin (H2SO4) yamur suyu ile ykanmas sonucuaadakilerden hangisi meydana gelir?

A) Azot B) Karbonmonoksit C) Asit yamurlarD) Sera etkisi E) Sera gaz

4. Gerek iten, gerekse dtan yanmal motorlarda kullanlan benzin ve mazot (motorin)gibi yaktlarda motorda yandktan sonra egzozlardan dar atk gazlar kmaktadr.Aadakilerden hangisi bu gazlardan deildir?

A) Hidrokarbonlar B) Argon C) AzotoksitlerD) Kurunoksitler E) Kkrtdioksitler

5. Aadakilerden hangisi hava kirliini nleme almalarndan biri deildir?A) Eitime arlk verilmeli.B) Kaliteli yakt kullanm tevik edilmeli.C) Yalnzca fosil yaktlar kullanlmal.D) Egzozlara filtre zorunluluu getirilmeli.E) Isnmada doal gaza arlk verilmelidir.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

41/89

35

RENME FAALYET3

Yaad ortamndan kaynaklanan su kirliliini nleyici tedbirleri alabileceksiniz.

Yaadnz evrede su kirliliine neden olan veya olabilecek etkenleri gzlemve aratrma yaparak tespit ediniz.

Yaadnz evrede su kirliliine neden olan veya olabilecek etkenlere karalnabilecek nleyici tedbirleri aratrma yaparak tespit ediniz.

Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamndasununuz. Alnabilecek tedbirleri snf ortamnda tartnz.

3. SU KRLL

3.1. Suyun zellikleriTabii sular, znm ve ask halinde bulunan yabanc maddeleri ihtiva ederler.

ounlukla, suyu kullanlabilir hale getirmek iin bu maddeler ya tamamen sudan ayr lrveya miktarlar belli bir deerin altna drlr.

Resim 3.1: Su Kirlilii

RENME FAALYET3

AMA

ARATIRMA

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

42/89

36

Sularn zellikleri drt grupta ele alnr:

Fiziksel zellikler Kimyasal zellikler Bakteriyolojik zellikler Radyoaktif zellikler

3.1.1. Fiziksel zellikler

Su, molekllerinden yaplm ve her su molekl iki hidrojen atomu ile bir oksijenatomundan meydana gelmitir. zellikleri itibari ile kokusuz, renksiz, saydam bir svdr.Ancak kaln tabakalar halinde su, yeil-mavi bir renk grnm alr.

Suyun fiziksel zelliklerinin tayininde ve lmnde aada ki unsurlar dikkatealnr;

Scaklk: me sularnn ne ok scak, ne de ok souk olmas iyi deildir. 7-12o

C arasndaki scaklklar tavsiye edilmektedir.

Bulanklk: me ve kullanma suyunun berrak olmas gerekir. Sudakibulankllk silt, kil, mil, paralanm organik madde plankton ve bakterilerinvarlndan ileri gelir.

Renk: Suyun renkli olmas su ierisinde znm ve kolloid halde yabancmaddelerin bulunduunu gsterir.

Tat ve koku: Suda bulunan canl veya lm haldeki mikroorganizmalarznm halde bulunan H2S, metan ve CO2 gibi gazlar organik maddeler,sodyum klorr ve demir bileikleri; dier elementlerin karbonat ve slfat sularile fenoll maddeler, suya renk ve koku verirler.

3.1.2. Kimyasal zellikler

Yeralt sularnn kimyasal zellikleri, suyun szld zeminin litolojik zelliklerine,

yer st sularnn kimyasal zellikleri ise hidrolojik havzann karakterine baldr.

pH deeri: Suyun asit veya alkali karakterde olduunu gsterir. Saf suyun pHderecesi 7 dir. pH>7 ise bazik, pH

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

43/89

37

kalsiyum ve magnezyum bikarbonata eittir. Buna gre sular Tablo 3.1deki

ekilde snflandrlmaktadr:

Sertlik derecesi (Fr) Su Snf010 Memba suyu1122 Tatl su2332 Sert su3354 ok sert su55den fazla Ar sert su

Tablo 3.1: Sertlik derecesine gre su snflar

Bir dereceye kadar sertlik insan sal iin faydaldr. Kire, bilhassa ocuklar iinok faydaldr. Ancak sertliin belli bir dereceyi amas halinde suyun tad bozulur.

Demir: Suya kt tat verir.

Manganez: Suda ekseriye demir ile birlikte bulunur. Manganez miktarnn 0.5mg/lt yi gemesi halinde suyun tad bozulur. Ayn zamanda suya siyah renkverir.

Klorr: Suyun tadn bozar.

Azot bileikleri: Organik kirlenmeye sebep olurlar.

Toplam organik madde: Bakteri ve mantarlarn teekkl edip sudaoalmalarna sebep olur.

Zehirli maddeler: nsan sal iin tehlikeli maddelerdir. Suda bulunmalartehlikeli sonulara neden olabilir.

3.1.3. Bakteriyolojik zellikler

Sular, salgn hastalk yapan eitli mikroorganizmalar ihtiva edebilir. Sularn

bakterilerle kirlenmesi kanal sularnn yerleim yerlerinden getirdii kirleticilerle olmaktadr.Bu nedenle ime sular yzeysel su kanallarndan temin ediliyorsa bakteriyolojikzelliklerinin bilinmesi gerekir.

3.1.4. Radyoaktif zellikler

Radyoaktif maddeler sulara tabi yollardan veya otomatik enerji kullanan sanayitesislerinden, nkleer deneme merkezlerinden, uranyum maden iletmelerinden vb. yerlerdenkarr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

44/89

38

3.2. Su Kirliliinin Tanm

Doal olarak kirlenmemi bir su ortamnda bulunan canllar o su ortamyla belirli birdenge iindedirler. Dtan gelen herhangi bir olumsuz etken o ortamdaki doal dengeyibozabilir.

En genel anlamyla su kirlenmesi, su ortamnn doal dengesinin mineral oran, tat,berraklk, asl partikllerin bozulmas eklinde tanmlanabilir. Ksaca, suya karanmaddeler sularn fiziksel, kimyasal ve biyolojik zelliklerini deitirerek su kirlilii diyeadlandrlan olay ortaya karr. Sz konusu zellik deimeleri ayn zamanda sulardayaayan canl varlklar da etkiler. Bylece su kirlenmesi sudaki ekolojik dengeleri bozar vegiderek sularn kendi kendini temizleme kapasitesinin azalmasna hatta yok olmasna sebep

olabilir. Bu adan su alc ortamlarndaki (akarsular, gller, denizler, yeralt sular) kirliliiayr ayr incelemek konuyu daha iyi akla kavuturacaktr.

3.3. Su Kirliliinin Nedenleri

3.3.1. Tarmsal Faaliyetlerin Neden Olduu Kirlilik

Tarm alanlarnda kullanlan pestisid (tarm ilalar) ve herbisitler (zararl otlarlamcadele ilalar), suda doal olarak g paralanan bileiklerdir. Bu tr bileiklerin birksm, canl bnyelerde yukarda ar metaller iin anlatlanlara benzer ekilde birikme ve

toksit etkilere neden olurlar. Dier bir ksm ise, canl bnyede mutajen ve kanserojen etkileryaparlar. Youn tarm yaplan arazilerde kullanlan tarm aralar genellikle ok dayanklolduklarndan ayrmalar yllarca srebilir. Bunlar, hem toprak kirlenmesine, hem de sukaynaklarnn kirlenmesine neden olmaktadr.

Bir baka kirlenme tipi de erozyondur. Erozyonla ok miktarda tarma elverili toprakkayb sz konusudur. Verimli topran yok olmasndan dolay tarmsal retimdeki d,kalite bozulmas, besin zincirindeki eksikliklerin yan sra erozyonla tanan topraklar,denizlerde ve akarsularda bulanklk oluturarak su ii ekolojik dengeyi etkilemektedir.Arazinin iyi aalandrlmamas, orman yangnlar, ormanlarn kaak olarak kesilerek tarmalan haline getirilmesi erozyona sebep olmakta, bu da su kirliliini oluturmaktadr.

3.3.2. Sanayi Faaliyetlerinin Neden Olduu Kirlilik

Bilindii gibi dnyada su tketiminde, nemli bir unsur da endstriyel sulard r vememleketler teknolojik olarak gelitike endstriler iin su gereksinimi artmaktadr.

Her endstriyel proses (retim), doal su sistemine zararl olabilecek atklar verir.Sanayide kullanlarak atlan sular kullanm yerlerine gre deiik kalitelerde olacandanbunlar tadklar kirletici tr ve yklerine gre balca grupta toplayabiliriz:

retim lemleri Atklar: Her endstrinin kendine zg atk suyu vardr.

retim esasnda oluan atk sular, proses atk sular olarak nitelendirir. Proses

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

45/89

39

atk sular eitli hammaddeleri, ara madde atklar ve mamul madde atklar

ierir. Proses sular, anorganik ve organik atk maddeleri iermektedir. Soutma Sular: Bu sular temiz olup sadece yzeysel sularn scakln

ykseltir. Scakln ykselmesi ile iki problem ortaya kar.

Oksijenin sudaki znrl azalr. Scakln ykselmesi, biyolojik faaliyeti hzlandrarak atk suda oksijen

azalmasna neden olur.

yeri ve alanlarn Temizlii ve Shhi Kullanmla lgili Atklar: Busularn %10u deme ykamalarndan ve musluklardan, %90 banyo ve

tuvaletlerden gelir.

Resim 3.3: Sanayi atklarnn boaltld dere yata

eitli kimyasal maddeler ihtiva eden endstri atk sular yzeysel sular zerindeolumsuz etkiler yapmaktadr. Dolaysyla bu sularn kendi kendilerini biyolojik olarakartmalar da mmkn olmamaktadr.

3.3.3. Yerleim Yerlerindeki Atklarn Neden Olduu Kirlilik

nsan yaamyla ilgili (antropojenik) kaynaklardan kanalizasyon sistemine verilensularn toplamna atk sular denir. Bunlar, bir yerleim biriminin birok pisliklerinin bir

araya geldii son derece kirli sulardr. lerinde, suda znen asitlerin bazlar yan sra suda

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

46/89

40

znmeyen katlar, svlar, sspansiyon, emlsiyon ve ayrca ok eitli zararl ve zararsz

bakteriler bulunur. Byle sular, eskiden kanalizasyon sistemiyle yakndan geen bir nehreveya yaknda bulunan bir gle verilirdi. Zamannda atk sularn ok byk bir ksm artmailemine tabi tutulur.

nemli bir ksm insan atklarndan mutfak suyu, sebze ve yiyecek artklarndanmeydana gelir. Bu atk su, taze olduu zaman bulank gri veya sar renklidir. Belli birkokuya sahiptir. Kendisini tekil eden maddelerin oksijen sarf edici zelliklerinden dolayok az oksijen ierirler. Bazen suda oksijen hi bulunmayabilir. Az eimli kanallarda veyauzun sren aklarda bir rme belirtisi ba gstererek rengi kararr, rtme olur ve H2Sgaz meydana gelir. rtme ise, atk suyun biyolojik yolla artlmasn imknsz klar.

Evsel atk sularda, bakteriler ve bilhassa insan ve hayvan barsaklarndan gelen veok miktarda rastlanan normal zamanda zararsz olan kolibakterilerde de bulunur. Bilolojikolarak artma tesislerinde hastalk yapan mikroplar zararsz hale getirilmesine ramentamamen ortadan kaldrlmamaktadr.

3.3.4. Atk Sular ve Artmalar

ehir atk sularnn gl, nehir, deniz gibi bir kaynaa verilmeden nce artlmasgerekir. Artma balca 3 kademede yaplr. Ancak her artma 3 kademeli olmayabilir.

Birinci kademede, atk sulardaki kat paracklar (organik ve inorganik) ayrlr ve atk sular,

biyokimyasal oksijen ihtiyac daha az olan bir su haline getirilir. Bylece bir artmaya dahaok fiziksel artma denir.

kinci kademede, atk sularn biyolojik oksijen ihtiyac daha da drlr, yani atksular organik maddelerden byk oranda arttrlr. Ancak, sspansiyon ve emlsiyonhalindeki maddelerle, suda znen maddeler ortamda kalr. Bu kademe artmasna daha okbiyolojik temizleme denir.

nc kademede ise, atk sularda sspansiyon halinde bile parack kalmad gibisuda znen organik ve inorganik maddelerin de hemen hepsi ayrlr. Byle sular, tekrarehir su ebekesine verilebilir.

Biyolojik Kimyasal Fiziksel

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

47/89

41

nc kademe artmasna ileri artma denir.

Resim 3.4: Evsel atklarn denize boaltlmasyla oluan deniz ky kirlenmesi

3.4. Su Kirliliinin evresel Etkileri3.4.1. nsan Salna Etkisi

Kolera, tifo, paratifo, dizanteri, hepatit, ishal, ocuk felci, stma gibi hastalklar neyazk ki salksz sulardan kaynaklanmaktadr. Btn dnyada ve lkemizde su kaynaklarnaolan ihtiyaca paralel olarak snrl olan bu kaynaklar zerindeki kirlilik giderek artmaktadr.Su kirliliine etki eden balca unsurlar; sanayileme, ehirleme, nfus art, ziraifaaliyetlerdir. Sanayinin evre zerindeki olumsuz rol dier faktrlerden ok daha fazladr.Sanayi kurulularnn artlmadan boaltlan sv atklar su kirliliine sebep olarak hzl birekilde evrenin tahribine yol amaktadr.

Dnya Salk rgt (WHO) verilerine gre dnyada her gn yaklak 25 bin kiisalksz su kullanmndan dolay lyor. Tifo, kolera, dizanteri gibi lmcl hastalklar suile insana getii gibi, gerek atk sularn gerekse zirai gbrelerin kuyu sularna bulamassonucu amonyak ve nitrit gibi kimyevi maddelerden insan sal bozuluyor. Ayrca yeraltsularna ulaan zirai ilalardan meydana gelen zehirlenmeler de insan lmlerine yolaabiliyor.

Kirli su, ierisinde insan salna zararl, patojen mikroorganizmalarbulundurmaktadr. Kirli suyun eitli yollarla ime ve kullanma sularna karmas vesulamada kullanlmas sonucunda tifo, dizanteri, sarlk, kolera vb. bulac hastalklara yol

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

48/89

42

amaktadr. Bu nedenle ime ve kullanma sularnn ilgili kurum ve kurulularca srekli

kontrol edilmesi, kirletici faktrlerin ortadan kaldrlmas ve dezenfekte edilmesigerekmektedir.

3.4.2. Doaya Etkisi

Atk sulardaki kimyasal maddeler ve organik bileikler suda znm olan oksijeninmiktarnn azalmasna sebep olur. Bu da suda yaayan bitki ve hayvanlarn lm oranlarnartrmaktadr. Bu tr sular daha koyu renge ve pis kokuya sahiptirler. Hatta baz gller veyaderelerde ar kirlenme sonucu canl yaam sona ermi ve ierisinde atklardan meydanagelen adacklar olumutur.

iftiler tarafndan daha verimli rn elde edebilmek iin kullanlan gbreler, yamurgibi etkenlerle yeralt ve yerst sularna karmaktadr. Yksek oranda nitrat ve fosfatieren gbreler suya kartnda suda yosunlarn daha fazla remesini salar bu dayosunlarn dier canllardan daha fazla oksijen kullanmasna sebep olur ve dier canllartehdit eder. Bu tr sular pis kokulu ve kt tadl olurlar.

Benzer olarak deterjanlar ve tarm ilalar da su kaynaklarn nemli ldekirletmekte olup canl hayatn tehdit etmektedir. Ancak, bu kullanlan maddeler bakterilertarafndan paralanabilir hale getirilebilirse, kirlenme oran azaltlabilir.

Radyoaktif atklar da gn getike tehlike oluturmaktadr. Bu atklar belirli artlarda

saklanmaktadr. Fakat baz durumlarda kaza ile veya bilinsiz bir uygulama ile tabiata veyeralt sularna karmaktadr. Radyoaktif atklar tarafndan yaylan radyasyon ise canllardakanser ve mutasyonlara sebep olmaktadr.

Fabrikalar genellikle dere veya gl kenarlarna kurulur. nk soutma ve dierilemler iin suya ihtiya vardr. Soutma amal kullanlan dere veya gl suyu kimyasalolarak kirlenmeden tekrar gle veya dereye dner. Fakat bu su biraz snm olur. Mesel,yaz aylarnda fabrikaya yakn sularn scakl 25C civarndadr. Sudaki scaklk artnn ikikt sonucu vardr. Birincisi, snan su ierisinde, zlen oksijen miktar azalr. kincisonu ise, scaklk art ile sudaki maddelerin rme ve bozunma hzlar artar. Bununsonucu olarak rme de sudaki oksijeni tkettii iin, sudaki oksijen miktar daha fazla

azalr. Suda znen oksijen miktarnn azalmas su alt hayatn tehdit eder. Doal dengeyibozar ve su kaynaklarn kirletir.

3.5. Su Kirliliinin nlenmesi

Suyun yaamn devam asndan ne denli nemli bir kaynak olduu bilinciyle bizdensonra gelecek kuaklara salkl ime suyu ve yaanabilir bir evre brakmamz gerektiikonusunda byk grev dmektedir.

Su kirliliini nlemek iin devlet tarafndan yaplacak mdahalelerde ilk akla

gelen giriim, kirlilik standartlarnn belirlenmesidir.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

49/89

43

Yzeysel ve yeralt sularnda kirlenmelere neden olabilecek kat atklar eitli

yntemlerle bertaraf edilmelidir. Yerleim yerlerindeki atk sular artma istasyonlarndan geirildikten sonrabertaraf edilmelidir.

Fabrikalara filtre ve artma tesisleri konulmaldr. retimde doaya zarar vermeyecek maddeler kullanlmaldr. Alc ortamlarn durumu iyiletirilmelidir. rnein, su deiim potansiyeli

dk olan koy ve krfezlerde alnabilecek baz nlemlerle su sirklasyonuarttrlarak kirleticilerin daha az bir ekilde seyreltilmesi mmkn olabilir

Alc su ortamlarnn seyreltme ve doal artma potansiyelleri kullanlabilir.rnein, ak deniz kylarnda olduu gibi alc ortamlarn ok yksekseyreltme kapasitesine sahip olduu durumlarda basit mekanik artma

ileminden sonra, derin deniz dearjlar (boaltma) uygun bir atk su bertarafyntemi olabilir Birey olarak evremizdekileri daha az kirletme konusunda uyarabiliriz. Btn bunlarn yannda insanlar evreyi koruma adna bilinlendirilmelidir.

nk insanlar artk unun farkna varmaldr: Dnya bir tanedir ve onukoruyacak yine insanlardr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

50/89

44

LME VE DEERLENDRME

Bu faaliyet sonunda kazandklarnz aadaki sorular cevaplandrarak lnz.

Aadaki sorular dikkatlice okuyarak doru seenei iaretleyiniz.

1. Suyun fiziksel zelliklerinin tayininde ve lmnde aadaki unsurlardan hangisidikkate alnmaz?

A) Renk B) Tat ve Koku C) BulanklkD) Scaklk E) Ph deeri

2. Aadakilerden hangisi tarmsal faaliyetlerden kaynaklanan su kirlilii sebeplerinden

deildir?A) Korrazyon B) Pestisid C) HerbisitD) Erozyon E) Gbre ve artma amuru

3. nsan yaamyla ilgili (antropojenik) kaynaklardan kanalizasyon sistemine verilen sularntoplamna ne denir?

A) Artma sular B) Kanalizasyon sular C) Atk sularD) Artma amuru E) Sert sular

4. Her endstriyel proses (retim), doal su sistemine zararl olabilecek atklar verir.Aadakilerden hangisi sanayide, kullanm alanlarna gre, su atk gruplarndandeildir?

A) retim ilemleri atklarB) Soutma sularC) alanlarn temizlii ile ilgili atklarD) Scak sularE) Shhi kullanmla ilgili atklar

5. Aadakilerden hangisi su kirliliini nlemeye ynelik tedbirler arasnda yer almaz?A) Fabrikalara filtre ve artma tesisleri konulmaldr.B) retimde doaya zarar vermeyecek maddeler kullanlmaldr.C) Birey olarak evremizdekileri daha az kirletme konusunda uyarmal yz.

D) Alc ortamlarn durumu iyiletirilmelidirE) Alc su ortamlarnn seyreltme potansiyelleri kullanlmamaldr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevapverirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz.Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

51/89

45

RENME FAALYET4AMA

Yaad ortamndan kaynaklanan toprak kirliliini nleyici tedbirleri alabileceksiniz.

ARATIRMA

Yaadnz evrede toprak kirliliine neden olan veya olabilecek etkenlerigzlem ve aratrma yaparak tespit ediniz.

Yaadnz evrede toprak kirliliine neden olan veya olabilecek etkenlerekar alnabilecek nleyici tedbirleri aratrma yaparak tespit ediniz.

Yapm olduunuz aratrmaya ilikin dokman ve sunu hazrlayarak, snf ortamndasununuz. Alnabilecek tedbirleri snf ortamnda tartnz.

4. TOPRAK KRLL4.1. Topran Tanm

Yeryzndeki kara paralar, toplam yeryz alannn %29,2sini oluturmaktadr.Dnyamzda kutuplarla birlikte alt kara paras bulunmaktadr. Kara paralarnn

derinlikleri, insanlar iin nemli petrol ve madenleri iermektedir. Canllarn besin ihtiyacise derinliklerden deil, yzey tabakalndaki canl retimlerden karlanr. Toprak deyimi,genellikle yerkabuunu oluturan kayalarn, fiziksel ve kimyasal ayrmas sonucundabiyolojik olaylarn da yardm ile meydana gelen gevek yeryz rtsne verilen geneladdr.

Buna ramen topran herkes tarafndan beklenen faydas ve fonksiyonuna gre bakatanmlamalar da vardr. Toprak, zerinde ve iinde geni bir canl topluluunu barndran,bitkilerin durak yeri ve besin kayna olan ve belirli oranda kat, sv ve gaz ieren maddelertopluluunun genel addr.

Topran meydana gelmesi ok kolay olmamaktadr. Belirli bir sre iinde iklimartlarnn ve bitki rtsnn ana kayaya etkisi sonucunda ortaya kmaktadr. Bu bakmdanbunu kendi isteimiz dorultusunda arttrmak elimizde deildir. Fakat meydana gelmitopra korumak elimizdedir.

Topran meydana gelmesinde be ana faktr rol oynar. Bunlar: Bitki rts ve canllar klim Anakaya veya ana madde Topografya Zaman

RENME FAALYET4

AMA

ARATIRMA

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

52/89

46

Resim 4.1: Toprak Kirlilii ( resmin toprak kirlilii ile ilgisi yok aada tekrar toprak kirliliiile ilgili resim vardr)

Toprak, besin maddelerini ve suyu depo edebilmektedir. Bitkiler de topraktan bu besinmaddelerini ve suyu alarak yapraklarnda, dallarnda ve ieklerinde havann CO2 ve kenerjisi ile birletirerek bir takm organik bileikler meydana getirmektedir. Ayrca toprakiinde yaayan eitli canllar, topran oluumunda nemli rol oynamaktadr. Toprak iindeyer alan mikroorganizmalar, topraa den eitli organik maddeleri paralayp ayrtrrlar.Bylece organik maddeler sayesinde olur. Organik madde miktarnn fazlal da, topranerozyona kar dirence arttrr.

klim, gerek ana kayay fiziksel ve kimyasal deiiklie uratarak, gerekse bitki rtsve canllara dolayl etkisi ile toprak oluumunda etkili olan faktrdr. Ana kaya ise, topran

hammaddesini tekil eder.

Topran oluum hz ve bunun derecesi, belirli oranlarda arazinin topografikzelliklerine baldr. Arazinin dz, eimli veya engebeli olmas, topran tekst r vekalnlnda byk rol oynar.

Toprak oluumu, uzun sreyi kapsayan bir zaman srecinde gerekleir. Zaman,topran kalnlk derecesinde ve fazlalamasnda, olgunlamasnda nemli rol oynar.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

53/89

47

Resim 4.2: Toprak Kirlilii

4.2. Toprak Kirliliinin Nedenleri

Toprak, ana materyal adn verdiimiz kayalarn, organik atklarn uzun bir sreiinde birok fiziksel, kimyasal ve biyolojik olay ve etkenlerle paralanp ayrmas sonucuortaya kan ve dinamikleri devam eden doal bir varlktr. Topraklar, insan, bitki ve birokhayvann zerinde durduklar, insanlarn yaamlarn devam ettirebilecekleri tek yer yerdir.

Buna karlk yeryznn sadece karalarla kapl olup bu alanlarn dalk, l,oraklk vb birok doal kstllk nedeniyle ok az bir miktar tarmsal retime baka birdeyile insanlarn kullanmna uygundur. Bu gn toprak alanlar, bir yandan kentleme vealtyap (endstriyel yaplar, yollar, havaalanlar vb) alanlar olarak kullanlarak daralrkendier yandan kirlilik gibi ok ciddi bir evre sorunu tehdidi alt ndadr. Her eyden ncetoprak kirliliini incelerken topraklarn alan olarak arttrlamad ve topraklarn yerinekonmas mmkn olmayan kaynaklar olduu hibir zaman akldan uzak tutulmamaldr.Yine kirlenmi bir topran pratik olarak temizlenmesinin mmkn olmad bu alanlarnterk edilmekten teye bir ey yaplamayaca unutulmamaldr. evrenin dier unsurlarndansu ve hava kirliliinde ise kirliliin ortadan kaldrlmas ok daha kolay ve mmkndr.

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

54/89

48

Resim 4.3: Toprak Kirlilii

Toprak kirlilii, bilindii gibi temizlenmesi en zor, bazen de hi mmkn olmayantehlikeli bir ortam tekil eder.

Resim 4.4: eitli Ortamlarda Toprak Kirlilii

8/3/2019 MG 05 evre Koruma 850CK0001

55/89

49

Bilinsizce yaplan ilalama ve gbreleme, kaliteli ve birinci snf topraklarn yerleim

ve endstri iin kullanma almas, toprak kirliliini hzlandrmtr. Toprak kirliliinesanayi, tarm, erozyon, konutlar ve yerleim birimleri kaynaklk etmektedir. Balca toprakkirliliinin nedenleri unlardr:

Kimyasal gbre ve tarm ilac uygulamalar topran zamanla niteliklerinikaybetmesine yol amaktadr. Toprak yapsn bilmeden bilinsizce yaplankimyasal gbrelerle gbreleme, bitkisel verimin dmesinden baka, ileridetoprak yapsnn deimesine de yol aabilir.

Belediyelerce ehir plerinin verimli tarm arazilerinde depolanmas, sanayiblgelerindeki kimyasal kat ve sv atklarn topraa braklmas ve maden

atklarnn toprak zerinde braklmas ile radyoaktif atklarn topraaverilmesi sonucunda ar metaller topraa karabilmektedir. zellikle kurun,kadminyum, krom, nikel, cva ve inko belli bal ar metaller olup, toprandoal karakterini deitirebilmekte ve mikroorganizmalar etkilemektedir.

Egzoz gazlar, ozon, karbonmonoksit, kkrtdioksit, kurun ve kadmiyum vs.gibi zehirli maddeler havaya yaylmakta ve solunum yolu ile byk bir ksmcanllar tarafndan alnmaktadr. Geriye kalan ise, rzgrlar ile uzak mesafeleretanmakta ve yalarla yere inerek, toprak ve sular kirletmektedir.

Sanayi atklarnn ve evsel atklarn kart sularla sulanm topraklar ise,

kimyasal kirliliklerle kar karya kalrlar. Sanayi atk sular, fazla miktarda iz elementleri ve zellikle canllar iin toksitmaddeleri fazla ierdiklerinden toprak canllar zerinde olumsuz etkidebulunurlar. Kanalizasyon sularnn pH deerleri ve tuz ierikleri de toprakcanllarnn gelimesine olumsuz ynde etki yapar.

Kanalizasyon suyunun ve artma amurunun baz problemlere neden olacagzden uzak tutulmamaldr. Toprakta pH deerinin, iz elementleri