MERENJE ZDRAVSTVENOG STANJA

Indikatori i indeksi zdravstvenog stanja

#

- Interes za proučavanje promena zdravstvenog stanjastanovništva:lekari, ekonomisti, demografi, sociolozi, psiholozi,statističari i dr.

- Podsticaji za proučavanje promena zdravstvenog stanja stanovništva:poslednjih decenija dvadesetog veka-zapadne zemlje

- Razlozi za proučavanje promena zdravstvenog stanja stanovništva:unapreñenje modela finansiranja, obuzdavanje masovnih bolesti, smanjenje nejednakosti u zdravstvenom stanju stanovništva, višegodišnja kriza, ratna dejstva,izbeglištvo.... itd.

#

ISTORIJSKI PREGLED

- Druga polovina sedamnaestog veka, Graunt-Peti-Halej, merenje fenomena vezanih za bolesti i zdravlje ljudi.

- Peti – uvodi indikator Stopa bolničke smrtnosti

- Do kraja 19. veka – Mortalitetna statistika

- Tokom 20. veka – Indikatori zdravstvenog stanjau industrijskim zemljama (mortaliteta i morbiditeta)Ovi indikatori polaze od incidence i prevalence bolesti

#

RAZLOZI ZA MERENJE ZDRAVSTVENOG STANJA

1. Stvaranje analitičke osnove za reformu zdravstvenog sisema

2. Izučavanje promena u morbiditetu

3. Analiza regionalne distribucije zdravstvenih resursa

4. Upravljanje zdravstvenim projektima i programima

5. Analiza nejednakosti u zdravlju

6. Analiza posledica krize, rata, izbeglištva (SFRJ)

#

DEFINISANJE ZDRAVLJA

- Definicija zdravlja – pogodna za razvijanje sistema merenja zdravstvenog stanja stanovništva

- WTO – Zdravlje je stanje potpunog fizičkog, mentalnog i duševnog blagostanja, a ne samo odsustvobolesti. (široka definicija, nije pogodna za merenje)

- Zdravlje = fizička+mentalna+socijalna komponenta

- Bisht 1978.god. - +kulturna + duhovna dimenzija

- Nastaju teškoće vezano za merenje zdravstvenog stanja usled višedimenzionalnosti pojma Zdravlje!

#

MERNE SKALE PRI IZRAŽAVANJU ZDRAVSTVENOG STANJA

1.NOMINALNA SKALA

2. ORDINALNA SKALA

3. INTERVALNA SKALA

4. SKALA ODNOSA

#

NOMINALNA SKALA

preživeo/umro (stanje obolele osobe)pozitivan/negativan (rezultat testa)

- Jedno stanje se označava različitim od drugog!

- Ne postoji poreñenje kojim bi se jedno stanje zdravljaoznačilo različitim, odnosno težim-ozbiljnijim od nekogdrugog stanja!

#

ODRINALNA SKALA

zdrav/lakše bolestan/ozbiljno bolestan

- Moguće je poreñenje dva ili više stanja!

- Različita stanja se mogu rangirati!

- Ne postoji podatak o tome koliko puta je jedno stanje nepovoljnije od nekog drugog!

- Dovoljni su medicinski razlozi i sud lekara!

#

INTERVALNA SKALA

- Pripada grupi kardinalnih mera zdravstvenog stanja!(koliko puta je jedna alternativa efektnija od druge)(pored medicinskih razloga i suda lekara zahteva se uvažavanje i socijalnih razloga)

- Utvrñuje se rastojanje izmeñu tačaka i da li je ono jednako ili nejednako!

- Nula i veličina merne jedinice su arbitrarne!

#

SKALA ODNOSA

- Pripada grupi kardinalnih mera zdravstvenog stanja!(koliko puta je jedna alternativa efektnija od druge)(pored medicinskih razloga i suda lekara zahteva se uvažavanje i socijalnih razloga)

- Nula je objektivno data i precizno odreñena veličina!

- Jedinica mere je arbitrarna!

- Meri se rastojanje od nule!

#

KLASIČNI PRISTUP MERENJU ZDRAVSTVENOG STANJA

- Merenje bolesti tj. morbiditeta- Merenje smrtnosti tj. mortaliteta

- Goldberg i Dab, 1987. god.:1. polazi se od mortaliteta i morbiditeta, meri se bolest, 2. uzima se u obzir mala grupa 3. binarna forma – bolest ili smrt4. odgovornost zdravstvenog radnika za merenje

#

INDIKATORI ZDRAVSTVENOG STANJA

Mere koje mogu da posluže opisu postojeće situacijei merenju promena ili trendova tokom perioda posmatranja. Indikatori su uglavnom kvantitativni, alimogu biti i kvantitativni. (Vaughan i Morrow, 1989.god.)

- Konstituisanje zdravstvenih indikatora:popis stanovništva, ankete pacijenata, registri hroničnihoboljenja, prijava infektivnih bolesti, izveštaji bolnica,statistički izveštaj o javnom zdravstvu ... itd.

- Redovno publikovanje i dostupnost korisnicima liste indikatora koji su konstituisani u jednoj zemlji.

#

Indikator može da odražava:- teritoriju,- populacionu grupu i- zdravstvenu ustanovu.

- Indirektni pokazatelji ukupnog društveno ekonomskograzvoja!

- Direktni pokazatelji kvaliteta života!

npr. stopa smrtnosti odojčadi

#

- Indikatori koji se odnose na samu populacijupolno starosna struktura, obrazovni nivo, gustinanaseljenosti, bračnost.....

- Indikatori koji odražavaju resurse zdravst. sektorabroj lekara, broj bolničkih kreveta, dostupnost lekova,dijagnostičke procedure .....

- Javlja se problem poreñenja zdravstvenog stanjastanovništva različitih regiona ili jednog regiona tokom vremena. Problem je pre svega izabrati standard kojibi bio OSNOVA za poreñenje.

#

STOPA – kao indikator zdravstvenog stanja

- Broj dogañaja u jedinici vremena!- Broj dogañaja u odnosu na broj stanovnika koji jeizložen pojavi oboljenja ili smrti!

- Godišnje stope!

- Izražava se mortalitet, morbiditet i rizik od pojave bolesti.

- Stopa incidencije, Stopa prevalencije i Stopa mortaliteta.

- Standardizacija indikatora!

#

MORTALITET

- Podaci o smrtnosti i brojnom stanju stanovništva.

- Više vrsti stopa mortaliteta, opšte i specifične!

- Podaci o bolestima koje su osnovni uzročnicismrtnosti stanovništva jedne zemlje.

- Praćenje stope tokom vremena.

- Stopa mortaliteta: broj umrlih na 1.000 stanovnika tokom jedne godine!

#

MORBIDITET

- Teže se statistički obuhvata od mortaliteta!

- Teže je obuzvatanje hroničnih bolesti u odnosu nazarazna oboljenja.

- Dugi niz godina i više različitih izvora podataka!

- Stopa morbiditeta: broj obolelin u odnosu na ukupnostanovništvo u toku jedne godine!

#

INCIDENCA BOLESTI (javljanje)

- Broj NOVIH slučajeva bolesti tokom odreñenog perioda.

- Osnovna mera bolesti!

- Stopa incidence: proporcija osoba u populaciji kojenisu bile bolesne na početku perioda posmatranja a koje su obolele u tom periodu.

- Ocena verovatnoće da će se bolest u definisanom periodu javiti kod osobe koja pripada posmatranoj populaciji

#

- Incidenca bolesti je odnos broja novih slučajeva bolesti koji se registruju u posmatranom periodu i brojaosoba koje su bile izložene riziku od pojave bolesti. (na 1.000 ili 10.000 stanovnika, za godinu dana)

- Godišnja stopa incidence je odnos broja osoba koje suotkrivene kao novi slučajevi bolesti i veličine populacijesredinom godine.

- Stopa incidence meri APSOLUTNI RIZIK.

- Cilj je utvrñivanje uzroka bolesti!

#

PREVALENCA BOLESTI(raširenost)

- Broj slučajeva pojave bolesti u posmatranom momentu!

- Stopa prevalence – odnos broja obolelih osoba i broja osoba pod rizikom u datom vremenskom trenutku uposmatranoj populaciji.

- Registri obolelih!

- Cross-sectional! (samo deo populacije koji je izabranu uzorak, korišćenje upitnika, manji troškovi)

#

INCIDENCA- javljanje bolesti

- tokom odreñenog perioda- novi slučajevi bolesti

PREVALENCA- raširenost bolesti

- u posmatranom vremenskom momentu- svi slučajevi bolesti

#

MERENJE RIZIKA

- Nastupanje nekog nepovoljnog dogañaja!(bolest, invalidnost, smrt)

- Poznavanje rizika – preduzimanje preventivne akcije.

- Za odreñenu bolest je moguće definisati opštu merurizika za datu populaciju. Odreñena bolest se češćemože javljati u jednoj populaciji, a reñe u drugoj.

- Budući period se ograničava na odreñeni vremenskirazmak!

#

APSOLUTNI, RELATIVNI I ATRIBUTIVNI RIZIK

Apsolutni rizik

izražava se putem stope incidence bolesti i gorovi namo riziku pojave oboljenja u jednoj populaciji, tokom odreñenog perioda.

#

Relativni rizik

izražava uvećan rizik u slučaju osoba koje su izloženedelovanju nekog faktora u odnosu na osobe koje tomfaktoru nisu izložene. Relativni rizik je odnos rizika u grupi izloženih i grupikoja nije izložena. To je odnos stopa incidence u dve subpopulacije. On meri povećanje izgleda da oboleoni koji su izloženi posmatranom faktoru o odnosu naone koji nisu izloženi.

#

Atributivni rizik

izražave efekte koji bi se mogli postići eliminisanjemodreñenog faktora rizika. Uzima u obzir proporciju osoba u ukupnom stanovništvu koje su izloženerizičnom faktoru. Polazi od razlike stope incidence u izloženom i neizloženomdelu populacije. Ta razlika se stavlja u odnos sa ukupnom stopom incidence bolesti u posmatranoj populaciji i tako odreñuje atributivni rizik.

#

SUPROTNOSTI KLASIČNOM PRISTUPU MERENJA ZDRAVSTVENOG STANJA

- Prošireni morbiditet- uključuje i nesposobnost i invalidnost. - Merenje zdravstvenog stanja u jednoj zemlji treba dase zasniva na postupnosti:

Zdravstvena statistika

Zdravstveni indikatori

Zdravstveni indeksi

#

ZDRAVSTVENI INDEKSI – INDEKSI ZDRAVLJA

- Indeksima se izražava ukupno zdravstveno stanje jedne populacije ili populacione grupe.

- Indikatorima se opisuju delimične karakteristikezdravlja jedne populacije ili populacione grupe.

- Indeksi prikazuju celinu zdravstvenog stanja a ne samo pojedinačne izolovane aspekte.

- Oni su KVANTITATIVNI pokazatelji zdravlja stanovnikajednog regiona ili odreñenog dela populacije

#

Indeksima se obuhvata velik broj promenljivih!

Mogu poslužiti pri izboru prioriteta kao i u donošenjuodluka o alokaciji resursa u zdravstvu.

Indeksi su značajni u upravljanju zdravstvenim projektima i programima.

#

• ZDRAVSTVENA STATISTIKA U SRBIJI (pročitati)