1

1

PRIJENOS SA ZUPČANICIMA

2

1. OSNOVE

ZUPČANI PRIJENOSNICI

– Sprega dva ili više zupčanika

– Služe za prijenos snage, odnosno momenta s jednog vratila na drugo pomoću veze oblikom – zahvatom zuba

2

3

1. OSNOVE

Pogonski stroj

Radni stroj

REDUKTOR

Spojka

Spojka

12

1 >=nni

4

PREDNOSTI

- visok stupanj djelovanja (≥ 0,98)

- velika trajnost i sigurnost u pogonu

- male dimenzije

-mogu se upotrebljavati za prijenos snage i brzine vrtnje širokog raspona vrijednosti

- jednostavno održavanje

3

5

NEDOSTACI

- najskuplji od mehaničkih prijenosnika (izuzev pužnih)

- vibracije i šumovi zbog krutog prijenosa okretnog momenta

- zahtijeva se vrlo točna obrada

6

PODJELA PREMA POLOŽAJU OSI ZUPČANOG PARA

1. ZUPČANICI S PARALELNIM OSIMA

2. ZUPČANICI ČIJE OSI SE SIJEKU

3. ZUPČANICI S MIMOILAZNIM OSIMA

4

7

1. ZUPČANICI S PARALELNIM OSIMA

a) Cilindrični zupčanici s vanjskim ozubljenjem

b) Cilindrični zupčanici s unutarnjim ozubljenjem

[Obsieger]

8

1. ZUPČANICI S PARALELNIM OSIMA

c) Cilindrični zupčanik sparen s ozubljenom letvom

[Obsieger]

5

9

1. ZUPČANICI S PARALELNIM OSIMA

d) Cilindrični zupčanici s kosim zubima

[Obsieger]

10

1. ZUPČANICI S PARALELNIM OSIMA

e) Cilindrični zupčanici s dvostruko kosim zubima

f) Cilindrični zupčanici sa strelastim zubima

e) f) [Obsieger]

6

11

2. ZUPČANICI ČIJE SE OSI SIJEKU

a) Stožasti zupčanici s ravnim zubima

[Obsieger]

12

2. ZUPČANICI ČIJE SE OSI SIJEKU

b) Stožasti zupčanici sa spiralnim zubima

[Obsieger]

7

13

3. ZUPČANICI S MIMOILAZNIM OSIMA

a) Vijčanici

[Obsieger]

14

3. ZUPČANICI S MIMOILAZNIM OSIMA

b) Pužni prijenos sa cilindričnim pužnim vijkom

[Obsieger]

8

15

3. ZUPČANICI S MIMOILAZNIM OSIMA

c) Pužni prijenos sa globoidnim pužnim vijkom

[Obsieger]

16

3. ZUPČANICI S MIMOILAZNIM OSIMA

d) Hipoidno ozubljenje

[Obsieger]

9

17

IZRADA CILINDRIČNIH ZUPČANIKA1. POSTUPCI ODVALJIVANJEM ALATA- Odvalno dubljenje reznom letvom

- Odvalno glodanje reznim zupčanikom

- Odvalno glodanje pužnim glodalom

- Glodanje lučnih zuba

- Odvalno brušenje

- Brijanje

- Odvalno valjanje

- Lepovanje

18

OZNAKE

10

19

PRESJECI x

xtt

n

n

t – t Čelni presjek

n – n Normalni presjek

x – x Aksijalni presjek

20

ZAKON OZUBLJENJA

11

21

ZAKON OZUBLJENJA

22

ZAKON OZUBLJENJA

12

23

EVOLVENTNO OZUBLJENJE

Evolventa

24

EVOLVENTNO OZUBLJENJE

Prednosti:

- Mogućnost izrade zupčanika s različitim brojem zubi istim alatom

- Mogućnost jednostavne i precizne izrade zupčanika

- Alat je s ravnim bokovima, jednostavan je i jeftin

- Neosjetljivost na malu promjenu razmaka osi

13

25

EVOLVENTNO OZUBLJENJE

26

EVOLVENTNO OZUBLJENJE

14

27

EVOLVENTNO OZUBLJENJE

28

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

15

29

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

30

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

16

31

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

32

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

17

33

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

[Obsieger]

34

POMAK PROFILA

•Ako se u procesu izrade zupčanika diobeni pravac zupčane letve odvaljuje po diobenom krugu zupčanika, dobiva se zupčanik bez pomaka profila.

•Ukoliko je pri izradi zupčanika zupčana letva postavljena tako da njen diobeni pravac ne tangira diobeni krug zupčanika, dobivaju se zupčanici s pomakom profila.

•Pomak profila, koji se definira kao umnožak faktora pomaka profila (x) i modula (m) može biti pozitivan ili negativan.

18

35

POMAK PROFILA

36

POMAK PROFILA

19

37

POMAK PROFILA

38

POMAK PROFILA

20

39

POMAK PROFILA

40

POMAK PROFILAUtjecaj na podrezivanje korijena zuba:Ako je broj zubi zupčanika malen, alat ulazi u podnožje zuba, podrezuje ga i slabi. Kod zupčanika bez pomaka profila granični broj zubi - broj zubi kod kojeg još ne dolazi do podrezanosti korijena zuba je z = 17, odnosno praktično se može dopustiti mala podrezanost korijena pa je praktični granični broj zubi z = 14. Udaljavanjem alata od zupčanika, odnosno povećavanjem pomaka profila smanjuje se opasnost od podrezivanja, na taj način mogu se izraditi zupčanici s brojem zubi manjim od 14, a da kod njih ne dolazi do podrezivanja, odnosno slabljenja zuba u korijenu.

21

41

POMAK PROFILA

Pomak profila ne mijenja korak osnovnog profila, ni korak na diobenom krugu zupčanika pa proizlazi da se zupčanici s različitim pomacima profila mogu međusobno pravilno sprezati.

42

POMAK PROFILA

Zupčanici s pomakom profila se izvode radi:

- Mogućnosti postizavanja standardnog razmaka osi

- Postizanja boljih svojstava ozubljenja, npr. povećanje opteretivosti korijena i bokova zuba, povećanje stupnja prekrivanja, poboljšavanje uvjeta klizanja, izbjegavanje zašiljenosti zuba,…

- Mogućnosti izrade zupčanika s manjim brojem zubi bez pojave podrezivanja

22

43

POMAK PROFILA

44

POMAK PROFILA

23

45

POMAK PROFILA

[Obsieger]

z = 14

x = +0,75...-1

z = 55

x = +1...-1

46

POMAK PROFILA

Pozitivni pomak Negativni pomak

24

47

POMAK PROFILA

Nul (0) ozubljenje

021 == xx

1w1 dd =

2w2 dd =

daa =

twt αα =

48

POMAK PROFILA

V-nul (V0) ozubljenje

021 ≠−= xx

1w1 dd =

2w2 dd =

daa =

twt αα =

25

49

POMAK PROFILA

V-plus (V+) ozubljenje

021 >+=∑ xxx

1w1 dd >

2w2 dd >

daa>

twt αα >

50

POMAK PROFILA

V-minus (V-) ozubljenje

021 <+=∑ xxx

1w1 dd <

2w2 dd <

daa <

twt αα <

26

51

POMAK PROFILA - Razmak osi

1000800710630(560)500

(450)400(355)315(280)250(224)200

(180)160(140)125100806350

Standardni razmaci osi a (mm)

52

POMAK PROFILA – Podrezivanje korijena

27

53

POMAK PROFILA – Zašiljenost vrha

54

POMAK PROFILA –

Raspodjela faktora pomaka profila

28

55

POMAK PROFILA –

Raspodjela faktora pomaka profila

[Obsieger]

56

STUPANJ PREKRIVANJA PROFILA

29

57

STUPANJ PREKRIVANJA PROFILA

58

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM (HELIKOIDNIM)

ZUBIMA

30

59

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

60

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

31

61

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

62

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

32

63

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

64

CILINDRIČNI ZUPČANICI S KOSIM ZUBIMA

GEOMETRIJA ZUPČANIKA

33

65

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAA [µm] - odstupanjeT [µm] - širina polja odstupanja

Prvi indeks - položaj mjeres - diobeni cilindarw - ravnina zahvata

Drugi indeks - presjekn - normalni presjekt - čelni presjek

Treći indeks0 - teorijski profili - unutarnja (donja) granica izradee - vanjska (gornja) granica izrade

66

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAOdstupanje na diobenom cilindru

[Obsieger]

34

67

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAPreporuka za odabir položaja tolerantnog polja (Asne)

[Obsieger]

68

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAPoložaji tolerantnog polja (Asne [μm])

Diobeni promjer [mm] Položaj tolerantnog polja

[DIN 3967]

35

69

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAPreporuka za odabir širine tolerantnog polja (Tsn)

[Obsieger]

70

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAŠirina tolerantnog polja (Tsn [μm])

[DIN 3967]

Diobeni promjer [mm]

Razred širine tolerantnog polja

36

71

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAOdstupanje u ravnini zahvata

[Obsieger]

72

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAOdstupanje razmaka osi

[Obsieger]

37

73

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAPreporuka za odabir odstupanja razmaka osi (Aa)

[Obsieger]

74

TOLERANCIJE CILINDRIČNOG OZUBLJENJAOdstupanje razmaka osi (Aae i Aai [μm])

[DIN 3964]

Razmak osi [mm]

Red odstupanja razmaka osi

38

75

BOČNE ZRAČNOSTI

[Obsieger]

76

KONTROLNE MJERE

39

77

DEFORMACIJA ZUBA

78

RASPODJELA SILE

40

79

RASPODJELA SILE

80

RASPODJELA SILE RASPODJELA NAPREZANJA